Where We Go (Pathi U Ko Ko Lay)

1

တ င းရင းသား၊ ႏ င င သားအစၥလာမသာသနာ၀ငတ ႔အတြက ေခါင းစဥ (၄)ရပ

ပသဦးကကေလး

- ဘယက လာခၾကသလ …… ?

- ဘယမာေနခၾကသလ ……… ?

- ဘာေတြလပခၾကသလ ….… ?

- ဘယကသြားၾကမာလ ……… ?

ယေန႔ ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာတြင မတငးေနထငၾကတ တငးရငးသား၊ ႏငငသားအစၥလာမ သာသနာ၀ငမားႏင ပတသကၿပး ေ႐းဦးစြာတငျပခငတာေတာ …….. အစၥလာမသာသနာ၀ငမားအတြက အဓက လမးညႊနတရားျဖစတ ကမးေတာျမတကရအာန(စရဟ-၇၊ အာယသေတာ-၁၀၁)မာ ….

“အတတကျဖစ ရပ မ ားက ေရလညေအာင ေျပာၾကသတ ႔ စဥးစားသ းသပႏ င ျခင းင ာ”လ႔ လမးညႊန ဗာဒတေတာ မထားတာ႐ပါတယ။

ဒဗာဒတေတာအရ ကၽြနေတာတ႔ဟာ အတတကျဖစရပမား၊ အေၾကာငးအခကမားက ေလလာကာ စဥးစား၊ ဆငျခငသးသပၿပး မမတ႔ဘ၀လမး မနကနတးတကေအာင ျပလပၾကရမာျဖစပါတယ။ ဒါဟာ တာ၀နတစရပပါ။

ကၽြနေတာေျပာမာေတြဟာ ဒလမးညႊနမႈက နာခတာျဖစပါတယ။ တစနညးအားျဖင ကရအာနကေပးတ တာ၀နလညး ျဖစပါတယ။ ဒါေၾကာင ဒဗာဒတေတာအရ ကၽြနေတာတ႔မာ ေလလာစဥးစားသးသပရန တာ၀နရေနတ အတတျဖစရပအေၾကာငးအရာမားအနကက ယေန႔ျမနမာႏငငမာ႐ေနၾကတ တငးရငးသား ႏငငသားအစၥလာမသာသနာ သက၀ငယၾကညသတ႔အေၾကာငး ေျပာပါမယ။

ဒကေန႔ ျမနမာႏငငမာ ‘အစၥလာမ’သာသနာ သက၀ငယၾကညကးကြယသည လ႔အစအေ၀းႀကးတစရပ႐ေန ပါတယ။ လဦးေရအားျဖင မနညးလပါဘး။ ဒလ႔အစအေ၀းႀကးဟာ ……

(၁) ဘယက လာခၾကသလ …… ?

2

(၂) ဘယမာေနခၾကသလ ……… ?

(၃) ဘာေတြလပခၾကသလ ….… ?

(၄) ဘယကသြားၾကမာလ ……… ? …………….. ဆတာက သ႐ဖ႔လအပပါတယ။ ဒအခကမားက ေခါငးစဥတစခခငး အလက အကဥးခး၍ တငျပပါမယ။

(၁) ဘယက လာခ ၾကသလ

လ႔အစအေ၀း ႀကး(၃)ရပ

ျမနမာႏငငရယလ႔ တတကကျဖစတညေပၚေပါကမလာခငက ယေန႔ျမနမာႏငငတည႐တကနးေျမေနရာေဒသ ဧရာယာအတြငးသ႔ တဘကကနးေျမျမငမ -

(၁) မြနခမာအပစ

(၂) တဘကျမနမာအပစ

(၃) ထငးတ႐တအပစ …… ဆတ

အပစႀကး ၃-ရပ ၀ငေရာကအေျခစကေနထငလာခၾကတယလ႔ သမငးပညာ႐ငႀကးမားက ဆၾကပါတယ။

ဒအပစႀကး(၃)ရပဟာ ျမနမာႏငငရ႕ ေျမာကပငးက၀ငေရာကလာၾကၿပး တျဖညးျဖညးေတာငဘကက ေ႔႐ႊလားေနထငခၾကပါတယ။ ပထမ၀ငလာၾကတအပစက ေနာက၀ငလာတအပစက ေနရာေပးခၾကပါတယ။

ဒလ၀ငလာၾကတအပစေတြဟာ လ႔သဘာ၀အရ အျပနအလနေသြးေႏာၾကရာမ လမးစမားျဖစေပၚလာရျခငးျဖစပါ တယ။ ဒကေန႔ ‘ဗမာ’လမးမားအျဖစ႐ေနၾကတ လ႔အစအေ၀းႀကးကပင ….

(၁) သက(ခငး)၊ (၂) ရခင၊ (၃) ထား၀ယ၊ (၄) ဗရေတာငသ၊ (၅) ေပာ၊ (၆) ပ၊ (၇) ကမးယ … စသည လမး(၇)မး ေပါငးစပရာမ ျဖစေပၚလာတယလ႔ဆေၾကာငး လြနခတ ႏစ(၇၀)ေကာက ေပၚေပါကခဖးတ ကဗာတစပဒမာ ေတြ႕႐ရပါတယ။

“သက ႏင ရခ င

ႏ ႈင း ၿပ င ထား၀ယ

3

ဗရေတာငသ

ေပာ ၊ ပ၊ ကမ းယ

ခႏ စ တန

ျမန မာဟ၍မတ” …… လ႔ ‘ကဗတစႏၵ ကမ း ’ မာ ေတြ႕ရပါတယ။ ဒကဗာကပ ျမနမာဆ႐ယလစလမးစဥပါတက ထတေ၀ခတ ‘အေပါငးအသငးေရာငးရငးတ႔၏ေကာရင’ဆတစာအပမာလညး ေတြ႕ရပါတယ။

အစၥလာမသာသနာသက၀င ယ ၾကညသမား၀င ေရာကလာၾကျခင း

၁၇-ရာစႏစမားအတြငး အာရဗေတြ ပါ႐ငးေတြႏင အႏၵယအႏြယ၀ငေတြဟာ ဒမတစကတကၽြနးမ တ႐တျပည အထ ပငလယေရေၾကာငးျဖင ျဖတသနးသြားလာၾကရမာ ျမနမာႏငင မတမ၊ သထ၊ ပသမဆပကမးတ႔မာ ဆကကပစခနးခခၾကတယလ႔ သမငးမာေတြ႕ရပါတယ။

ထး ျခားမ ႈမား

ျဖတသနးသြားလာၾကတ အာရဗသေဘၤာေတြထက သေဘၤာတစစငးဟာ ရခငျပည ရမးၿဗကၽြနးအနးမာ ပကခပါတယ။ အဒသေဘာၤာႏငပါလာတ အာရဗေတြ ရမးၿဗကၽြနး(ရမၼာ၀တ)မာ အတညတကေနထငခၾကေၾကာငး(၁၈၉၇) ခႏစထတ ‘ၿဗတသ-ဘားမားေဂဇက’မာ ေတြ႕ရတယလ႔ ဆရာခယေရး ‘ဗမာမြတစလငမတ႔၏ ေ႐းေဟာငးအတပၸတ’ စာအပ၊ စာမကႏာ(၁၆)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

‘၁၃-ရာစႏစမားအတြငးမာပ ပါ႐ငးလမးတ႔က ပသမၿမ ႕က သမးပကၾကၿပး ၁၂-ႏစတင၊ မငးသးဆကမငးလပ အပခပခၾကတယ’ … လ႔ ‘ျမနမာစြယစကမး’ အတြ(၆)၊ စာမကႏာ(၃၅၀)၊ ‘ရနကနတကသလ ပသမေကာငးသားမား မဂၢဇငး’ (၁၉၅၅-၅၆)၊ စာမကႏာ(၅)ႏင စာေရးဆရာႀကး ဘႀကးဦးမာဃေရး ‘ပသမရာဇ၀င’တ႔မာ ေတြ႕ရပါတယ။

ပဂေခတအတြငး နရသဟပေတမငး(၁၂၅၄-၁၂၈၇)လကထက တ႐တတ႔ႏငစစျဖစၾကရာ ဗ လမ းနဇရြတဒင အပခပရတ တာရတာရစစသညမားဟာ ေကာငးစငၿမ ႕(ယခ ဗနးေမာၿမ ႕)က သမးပကအေျခခေနထငခၾကတယလ႔ ဦးၾကည(ရာဇ၀ငဂဏထး)ေရး ‘ ျမန မာရာဇ၀ငမ သမတဖ ြယရာအျဖာျဖာ ’ စာအပ၊ စာမကႏာ(၈၂-၈၃)မာ ေတြ႕ရပါတယ။ (တာရတာရတ႔ဟာ တရကႏြယ၀ငမာားျဖစၾကပါတယ။)

၁၄-ရာစႏစမားအတြငး အာရဗကနသညမားက ၿမတၿမ ႕က အသးခရာမ (ယခ-ေနာကလယရပ)လ႔ေခၚတ ေနရာမာ အေျခတကေနထငခၾကတယလ႔ ေမာရစေကာလစေရး Into Hidden Burma စာအပ ဦးခငေမာငႀကး ဘာသာျပန စာမကႏာ(၂၁၁)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

4

၁၇-ရာစႏစမားအတြငး ေညာငးရမးေခတတြင အေနာကဘကလြနမငး(၁၆၁၂-၁၆၂၈)လကထက၌ ငဇငကာႏင စစျဖစပြားၿပး သေဘၤာ(၄)စးပါ အႏၵယစစသား(၃၀၀၀)ေကာဖမးဆးရမရာ မြတစလငမမားပါ၀ငခတယလ႔ ‘မနနနးရာဇ၀င’ တတယအတြ စာမကႏာ(၁၇၂)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

၁၈-ရာစႏစမားအတြငး အႏၵယျပညမ ရခငျပညသ႔ ၀ငေရာကလာၾကသမားတြင မားစြာေသာ မြတစလငမမား ပါခေၾကာငး အႏၵယႏငင ေဒလၿမ ႕တြငကငးပတ အာ႐သမငးဆငရာကြနဂရကတြင ဗလမးဘ႐င တငသြငးတ Coming of Islam to Burma Down စာတမး စာမကႏာ(၆)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

၁၈-ရာစႏစမားအတြငး အေလာငးမငးတရားႀကး ဦးေအာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀)လကထကတြင ဟငးႀကးကၽြနးက ခတကတကခကရာေအာငျမငသျဖင ဖမးဆးေခၚေဆာငခသည သ႔ပနးမားတြင အစၥလာမသာသနာ၀ငမားပါ၀ငခေၾကာငး ‘ကနးေဘာငေခတမဟာရာဇ၀ငေတာႀကး’ ပထမတြ၊ စာမကႏာ(၁၄၄)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

ကနးေဘာငမငးဆကမားအတြငး ကသညးတ႔ႏငအႀကမႀကမစစျဖစပြားရာမာလညး ဖမးဆးရမတ သ႔ပနးမား၊ ၀ငေရာကခလႈသမား ေလးေသာငးေကာထမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငမားပါ၀ငခတာျဖစပါတယ။

ကသညးျပညတြင အစၥလာမသာသနာထြနးကားေနသညမာ ၁၂-ရာစႏစမားကပငျဖစသညဟ ဟာေဗးေရးတ ‘ျမနမာရာဇ၀င’မာေတြ႕ရပါတယ။

ဒသမငးေၾကာငးေတြက ေလလာၾကညမယဆရင ျမနမာႏငငအတြငး ၀ငလာၾကတ အစၥလာမသာသနာ၀င လ႔အစအေ၀းဟာ - (၁) အာရဗလမးမား၊ (၂) ပါ႐ငးလမးမား၊ (၃) မဂမငးဆကႏြယမား၊ (၄) တ႐တျပညမ တာရတာရ ေခၚ တရကႏြယမား၊ (၅) ကသညးမြတစလငမမားႏင (၆) အႏၵယသားမြတစလငမမား ျဖစၾကတယဆတာက ေတြ႕ရပါတယ။

မလကပင ေနထငၾကတ တငးရငးသားမားထကလညး အစၥလာမသာသနာက ကးေျပာငးကးကြယလာၾကတာေတြ လညး ႐ခပါတယ။

ဒလေရာက႐ျဖစတညလာၾကတသေတြဟာ လ႔သဘာ၀အရ အခငးခငး အမေထာငဖကကျခငး၊ ဘာသာတမႈ ေၾကာင အမေထာငဖကကျခငး၊ မလေနရငး တငးရငးသ တငးရငးသားမားႏင အမေထာငဖကကျခငးတ႔ျဖင ဒကေန႔ ျမနမာႏငငမာ႐ၾကတ တငးရငးသား ႏငငသားအစၥလာမသာသနာ ကးကြယသ လ႔အစအေ၀းႀကးျဖစေပၚလာတာပါ။

“အရငက႐ ခ တ သတ ႔က အလာဟအ႐င ျမတသည ေနရာေပးခ သည။ ထ ႔ေနာက အပစ တစစ က ဖနဆငးခ သည”လ႔ ကရအာန(၆း၆)မာ ဗာဒတေတာျပထားပါတယ။

အေၾကာငးမးစန႔ ေရာက႐လာၾကေပမယ ေရၾကညရာျမတႏရာတ႔မာ မမတ႔ဆႏၵအရ ေနထငအသကေမြးခၾက ပါတယ။

“ဘယကလာၾကသလ” ေခါငးစဥက တငျပျခငးအကဥးပါ။

5

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

(၂) ဘယမာေနခ ၾကသလ

ဒေခါငးစဥက တငျပပါမယ။

ဘယလ႔အဖြ႕အစညးမဆ ေျမန႔မတြမသမ တညၿငမတယလ႔ မဆႏငပါဘး။ ဘယေခတကစၿပး ေျမႏငတြလာသလ ဆရင ေညာငရမးခတ၊ အေနာကဘကလြနမငးလကထက(၁၆၁၂-၁၆၂၈)ခႏစမားအတြငး ငဇငကာႏငစစျဖစရာ ဖမးဆးေခၚေဆာငလာတ မြတစလငမတ႔က အငး၀ၿမ ႕ရ႕ေျမာကဘက ျမစသာၿမ ႕မာ လပေျမေနေျမေပးၿပး အတညတက ေနထငေစခတယ။ မငးမႈထမးေစခတယလ႔ ‘မနနနးရာဇ၀င’ တတယတြ၊ စာမကႏာ(၁၇)မာ ေတြ႕႐ရပါတယ။

ဒါဟာ ပထမအႀကမ ေနရာခထားေပးျခငးပါ။ မကေမာကကတြကရင ႏစေပါငး(၃၇၀)ေကာခပါၿပ။ မးဆကတစရပက သကတမး(၇၀)ထားတြကရင မးဆက(၅)ဆကေကာ႐ပါၿပ။ သပၸနညးအရ မးဆကသးဆကမာ မလဗဇေသြးမရေတာဘးလ႔ဆတာ ေလလာရဖးပါတယ။

ယေန႔တငးရငးသား ႏငငသားအစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔ဟာ လမးစေရာေႏာရာမ တးပြားလာၾကသမားပါ။ ေညာငရမးေခတအတြငးမာပ သာလြနမငးတရားႀကး(၁၆၂၈-၁၆၄၆)လကထကမာ အတညတက လပေျမေနေျမေပးၿပး ေနထငေစခတယလ႔ ဦးဘသနးေရး ‘ေကာငးသးျမနမာရာဇ၀င’စာအပ၊ စာမကႏာ(၂၇၀)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

ဒါ - ဒတယအႀကမ ေနရာခထားေပးျခငးပါ။ မကေမာကကတြကရင ႏစေပါငး(၃၇၀)ေကာပါပ။ ေညာငရမးေခတမ အငး၀ေခတျဖစလာတအခါ စေနမငးတရားႀကး(၁၆၉၈ - ၁၇၁၄)ေခတမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔က … (၁) ေတာငင ၊ (၂) ရမညးသငး ၊ (၃) ေညာငရမ း ၊ (၄) ယငးေတာ (၅) မတ လာ၊ (၆) ပင းတလ၊ (၇) တဘကဆြ ၊ (၈) ေဘာဓ ၊ (၉) စညသာ၊ (၁၀) စညပ တရာ၊ (၁၁) ေျမထး ၊ (၁၂) ဒပ ယင း ၿမ ႕ …. စသည ၁၂-ၿမ ႕မာ ေနရာခထားေပးခေၾကာငး (၁၈၀၁)ခႏစ အမရပရဘရင ပဋကတတကေတာမ ေကာကတစလးဗလကးယခတ မတတမး႐ခဖးေၾကာငး အႏၵယႏငင နယးေဒလၿမ ႕မာ ကငးပတ ‘အာ႐သမငးကြနဂရက’မာ တငသြငးတ ဗလမးဘ႐ငရ႕ စာတမးမာ ေတြ႕ရပါတယ။

ဒါဟာလ မကေမာကကတြကရင ႏစ(၃၀၀)ေကာ႐ခပါၿပ။ ကနးေဘာငေခတဦးေရာကလာခအခါ အေလာငးမငး တရားႀကး ဦးေအာငေဇယလကထက(၁၇၅၃-၁၇၆၀)အတြငးမာ သနလငကခတကတကခကရာမ ရ႐လာတ အစၥလာမသာသနာ၀ငမား၊ အႀကမႀကမ ကသညးျပည တကခကရာမ ရ႐သ၊ ၀ငေရာကခလႈၾကသ ကသညးမြတစလငမ တ႔က ႐ရငးစြ မြတစလငမအစအေ၀းမား႐ရာေဒသတ႔မာ ခြျခားေနရာခထားေၾကာငး ‘ကန းေဘာငဆကမဟာရာဇ၀င ေတာ ႀကး ’ ပထမတြ၊ စာမကႏာ(၂၉၈-၂၉၉)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

6

ကနးေဘာငခတအဆကဆကအတြငး ဗဒမငးလ႔ေခၚတ ဘးေတာဦး၀ငး(၁၈၇၁-၁၈၁၉)ေခတမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔သည အထကပါေနရာေဒသတ႔မာ အတညတကလညး႐ေနၾကၿပး ဘရငသစၥာေတာခမားလညး ျဖစၾကတယ။ ေဒသမားမာလညး ျပန႔ကေနထငၾကတယ။ အဒလေတြအေပၚယၾကညကးကြယရာ ဘာသာတရားအရ ဆးျဖတရမယျပနာတ႔လညး႐လာတာေၾကာင ဘာသာတရားဓမၼန႔ဆငတဆးျဖတခကတ႔ကေပးႏငရန သာသနာပညာ႐ႀကးျဖစတ ‘အာဗ႐ားဟဟစငနသခငႀကး’က အစၥလာမဓမၼသတမးႀကးအျဖစ ခန႔အပတယလ႔ အမန႔ေတာ ျပနတမးထတခတယ။

“အာဗ႐ားဟဟစငနတပည ငေ႐ႊလ၊ ငေ႐ႊေအးတ႔က အရပရပၿမ ႕႐ြာမားမာေနသည (ရခငျပညအပါအ၀င) ပသ ကလားတ႔သည ဘာသာကမး႐သညအတငး အာဗ႐ားဟဟစငနတပည ငေ႐ႊလ၊ ငေ႐ႊေအးတ႔ျပသရာနာခၾကေစ”လ႔ ၁၁၆၉-ခ၊ တနေဆာငမနးလျပညေကာ(၃)ရက၊ ၁၈၇၀-ခ၊ ႏ၀ငဘာလ (၁၇)ရကေန႔မာ နာခေတာ ဘယေကာထငတြင ျပနသညလ႔ ‘ဘးေတာမငးတရားႀကး၏ ရာဇသတႀကး’စာအပ အတြ-၄၊ စာမကႏာ(၂၇၆)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

ဒါဟာ ႏစေပါငး(၁၀၀၀)ေကာမ ၀ငေရာကလာၾကၿပး ဘရငအဆကဆက အတညတကေနထငလာၾကတ လ႔အစအေ၀းရ႕ အစၥလာမသာသနာကးကြယမႈက ဘရငက အသအမတျပလကတာပါ။

ဘးေတာဦး၀ငးေခတမာ စာဆေတာႀကး ‘မဟမၼဒကာစငမ’လ႔ေခၚတ ‘ဆရာႀကးဦးႏ’ေပၚေပါကခၿပး အစၥလာမ သာသနာေရးရာတ႔က “သေတာဦးတငလႊာ”အျဖစေရးၿပး ဘးေတာဦး၀ငးသ႔ဆကသြငးခသည။ ဘရငက လကခၾကားနာ ခတယ။ ဒါဟာလ အစၥလာမသာသနာက ဘရငက အသအမတျပတအေၾကာငးတစရပပါ။

ဘးေတာမငးတရားႀကး အငး၀မ အမရပရသ႔ေျပာငးေ႔႐ႊခရာ ဘရငအမႈထမးမားအတြက အတညတကေနထငရန ဘးအး၊ စားၾကင၀၊ ၾကညျမငတင၊ ကယရေတာ၊ အပခပရပႏင အစၥလာမသာသနာ၀ငမားအတြက သးသးသန႔သန႔ ရပကြကမား သတမတေပးခတယ။ ရပကြကတငးတြင ဗလမားေဆာကလပရန ေနရာမား သတမတေပးခတယ။ ယေန႔တင ထေဒသမားမာ မးဆကမားဆကလကေနထငလက႐ၾကတယ။

ကနးေဘာငဆကရ႕ (၁၀)ဆကေျမာကဘရင မငးတနးမငးတရားႀကး (၁၈၅၂-၁၈၇၈)လကထက မႏေလးၿမ ႕ေတာ သစ တညရာ ၿပးစးေျပာငးေ႔႐ႊရနစစဥေတာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငမားအတြက သးသးသန႔သန႔ေနထငၾကရန ရပကြကႀကးမားအျဖစ သတမတေပးခရာ …. စၾကာႏြယစဥရပကြက(၈)ကြက၊ ကယရေတာရပကြက၊ အပခပရပကြက၊ ေတာငဘလရပကြက၊ ဂၽြနးတနးရပကြက၊ စစကငးတနးရပကြက၊ ကနး႐းရပကြက၊ ၀လခနရပကြက၊ ကငးတားကလားပ ရပကြကဆၿပး ရပကြကေပါငး(၁၆)ရပကြက သတမတေပးခၿပး ရပကြကတငးမာ ဗလေဆာကလပရနေျမေနရာမား သတမတေပးခတယ။ ထစဥကအဆကအႏြယမား ယေန႔တင အေျခတကေနထငၾကတယ။

“ဘယမာေနခ ၾကသလ”ဆတေခါငးစဥက ယခတငျပခတာ အကဥးပါ။

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

7

(၃) ဘာေတြ လပခ ၾကသလ

ဒေခါငးစဥန႔ပတသကၿပး တငျပပါမယ။

အေနာရထာဘရင (၁၀၄၄-၁၀၇၇) ဘရငအျဖစ (၃၃)ႏစအပခပခရာ နနးစသက(၁၃)ႏစအရမာ မတလာကန ဆယဖ႔ခတယ။ ‘ပသ’လကနကကငတပသားတ႔ ပါ၀ငေစခတယလ႔ ဟသာ၀တဦးဘရငေရးတ ‘ျမနမာယဥေကးမႈန႔ လယသမားေရးရာ’စာအပ စာမကႏာ(၂၅)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

ေတာငငေခတျဖစတ မငးေခါငေနာရထာလကထက (၁၄၀၁-၁၄၁၂)အတြငး ဒတယအႀကမ မတလာကနဆညဖ႔ ျပနရာ ‘ပသ’လကနကကငတပသား(၁၀၀၀)၊ ေ႐ြးလကာတပသား(၁၀၀၀)လကပါဆညဖ႔ေစခတယလ႔ ‘ကငး၀နမငးႀကး စာေပါငးစ’စာအပ၊ စာမကႏာ(၈၆)မာ ေတြ႕ရတယ။ အဒအခနကာလဟာ အတညတကေနထငၾကရေသးတ ကာလမဟတေသးပါဘး။

ကနေဘာငေခတ အေလာငးမငးတရား ဦးေအာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀)လကထက သနလငက ခတက တကခကရာ ေအာငျမငသျဖင တပမေတာက ျပငဆငဖြ႕စညးခတယ။ အစၥလာမသာသနာ၀ငအစ(၂၅၀၀)ေကာပါတယလ႔ ဆတယ။ ‘ဒါ၀တ’ဆသန႔ ‘ပးရမာမက’ဆသတ႔က ေသြးေသာကႀကးမားခန႔အပတာ၀နေပးခတယ။ ကယရေတာတပမာ အမႈထမးေစခတယလ႔ဆတယ။ ‘ကနးေဘာငေခတမဟာရာဇ၀ငေတာႀကး’ပထမတြ စာမကႏာ(၁၈၅-၁၈၆)မာ ေတြ႕ရ ပါတယ။

ကနးေဘာငဆက စစကငးၿမ ႕စား ဘႀကးေတာမငး(၁၈၁၉-၁၈၃၇)ေခတ စစသႀကးမဟာဗႏၶလဦးေဆာငတ ရမး-ပနး၀ါတကပြမာ ‘ခနဆပဗလ’(၀လခန၏ဖခင) ပါ၀ငတ စစသညေတာ(၂၀၀)ေကာပါ၀ငေစခတယလ႔ ‘ကနးေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀င’ ဒတယတြ စာမကႏာ(၃၇၇)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

မငးတနးမငးတရားႀကး(၁၈၅၂-၁၈၇၈)ဘရငျဖစလာၿပးေနာက ညေတာ ကေနာငမငးသားႀကးႏငတငပငႀကး စပါးႀကတစက၊ စာပႏပစက၊ ယကကနးစက၊ လႊ၀ငးစက မနယလပစက၊ ဒဂၤါးလပစကဆတ စကမႈႏငငထေထာငရာမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငအလပသမားမားစြာပါ၀ငေစခတယ။ အတတပညာသငသြားရတ ‘မာလာမြန’ ေခၚ ‘ဦးပြင’ ဆသဟာ အစၥလာမသာသနာ၀ငျဖစၿပး ပညာသငျပနလာတအခါ ဖနခက၀နအျဖစ တာ၀နေပးခရတယလ႔ ဦးေမာငေမာငတင မဟာ၀ဇၨာျပစတ ပဂစာအပတကထတ ‘ျမနမာမငးလကထကေတာစာတမးမား’စာအပ စာမကႏာ(၆၆၊ ၇၂၊ ၇၇) တ႔မာ ေတြ႕ရတယ။

သေပါမငး(၁၈၇၈-၁၈၈၅)ခ နနးစႏစမားအတြငး တ႐တတ႔ ျမနမာႏငငအတြငး ကးေကာၿပး ဗနးေမာၿမ ႕က သမးၾကလ႔ ျမနမာဘရငပင သေဘၤာ(၃)စငးန႔ ခခတကခကရာ တပဗလအျဖစ ‘ဦးဘးကာ’ (ေမၿမ ႕၊ ဟာဂဦးသနးညြန႔၏ ဖခင)က တာ၀နယေဆာင႐ြကခရတယ။

(၁၈၈၅)ခ အဂၤလပ-ျမနမာတတယစစပြျဖစျပနေတာ မငးလခတပက ဆးႀကတကခကခရတစစပြမာ အေျမာက တပက ဦးဘးကာတပမးအျဖစ တာ၀နယခရတယလ႔ မကြယလြနမကယတငေျပာလ႔ သခရတယ။ (၁၈၈၅)ခ အထကျမနမာႏငငသမးဖ႔ သရကၿမက အဂၤလပတပေတြခတကလာေတာ ခခတကခကမယလ႔ သေပါဘရငက စစေၾကညာၿပး စစေၾကာငးႀကးသးေၾကာငး (၁) ေတာငငစစေၾကာငး၊ (၂) ေအာကျမစစစေၾကာငး (၃) ဧရာ၀တစစေၾကာငး

8

တ႔က ခခၾကမယလ႔ အမန႔ေတာထတလ႔ အကပတျမငး၀န ပငလယၿမ ႕စား မငးႀကး မဟာမငးထငရာဇာ (ငယမည ဦးခ - အစၥလာမသာသနာ၀င)က ေတာငငစစကငးဦးေဆာငေစခတယ။ ကနးေဘာငဆကရာဇ၀ငေတာႀကး တတယတြ စာမကႏာ(၇၁၂)မာ ေတြ႕ရတယ။

(၁၈၈၅)-ခ ႏ၀ငဘာလ(၂၉)ရကေန႔မာ သေပါဘရငပါေတာမၿပးေခတဦး နယခ႕ေတာလနေရးသမားႀကးမားေပၚ ခတယ။ (ဗလခပေအာငဆနး၏အဘး ဗလမငးေရာငတ႔န႔ေခတတ) ပခက၊ မတလာ၊ ေကာကဆညနယတ႔မာ သပနဗလ အျဖစတာ၀နထမးေဆာငခသ ဗလရာကြတပါခတယ။ ဗလရာကြတကဖမးမေတာ အဂၤလပက သစၥာခရငရာထးေပးမယလ႔ ေခာခတာလကမခလ႔ ႀကးေပးခရာ ဘရငခးျမငထားတ ကတပါအကၤ အစမးက၀တၿပး ႀကးစငတကအသကေပးခတယ။ ဆငျဖကၽြနးေအာငသနးေရး ‘နယခ႕ေခတဦးေတာလနေရးသမားႀကးမား’စာအပမာေတြ႕ရတယ။

ျမနမာႏငငမာ (၁၈၈၅)-ခ ႏ၀ငဘာလ(၂၉)ရကေန႔မာ သေပါဘရငပါေတာမသြားၿပး (၁၀)ႏစေကာ သပန ႏမနငးခၿပးမ အပခပေရးအနယထငခတယ။

နယခ ႕သမားအပ ခ ပ မ ႈေခတ

နယခ႕အပခပေရးသမားေခတအတြငး (၁၉၂၀)ျပညႏစမာေပၚခတ တကသလေကာငးသားမား သပတ ေမာကေရး ဦးစြာစစဥခသ(၁၁)ဦးမာ ဦးဘ႐ငသတြ(အစၥလာမသာသနာ၀င)ပါခတယ။ ျမနမာဆ႐ယလစလမးစဥပါတထတ ‘ျမနမာႏငငေရးအေျချပသမငး’ ပထမတြ စာမကႏာ(၂၀၀)မာ ေတြ႕ရတယ။

(၁၉၀၆)ခမာ ဗဒၶဘာသာကလာဏယ၀အသငး(၀ငအမဘေဘ)ေပၚခၿပး ျပျပငေျပာငးလေရးေတာငးဆမႈမား လပၾကသလ (၁၉၀၉)ခႏစမာ ‘ဘားမားမြတစလငမ ဆဆကယတ’အဖြ႕ေခၚခၿပး ၀ငအမဘေအလပသလ လပခၾကတယ။ (၁၉၂၀)ျပညႏစ သပတႀကးက အေျခခၿပးေပၚေပါကလာတ အမးသားေကာငးမားဖြငၾကရာ မႏေလးၿမ ႕မာ ‘ဆရာႀကး ဦးရာဇတ’က ေကာငးအပႀကးအျဖစ ေဆာင႐ြကတ အမးသားေကာငးေပၚခတယ။

(၁၉၃၀)ျပညႏစ ဆရာစေခါငးေဆာငတ လယသမားသပနႀကးေပၚခရာ အဆငျမငတပသားႀကးအျဖစ အစၥလာမ သာသနာ၀င ‘ဦးဒးဒး’ဆသပါခၿပး ဆရာစသပနဌာနခပ အလေတာငအနး႐၀ကကရြာ(ဥကၿမ ႕ေျမာကဘက၊ သပနဌာနခပရ႕ အေ႔႐ဘကမာ႐တယ။ အမေျခ(၁၈၀)႐ၿပး ဗလႏစလး႐တယ။ ႐ြာလးကၽြတအစၥလာမသာသနာ၀ငမား ျဖစၾကတယ။) ရြာသားလယသမားအမားစ ဆရာစသပနမာပါ၀ငခၾကတယ။ (ႀကးကကၽြနးျပန ဦးဘးျဖျပစခတ ‘ၿဗတသ အစးရအား ကၽြႏပတ႔ေတာလနခစဥက’စာအပ၊ စာမကႏာ(၄၁၊ ၄၆၊ ၄၇)မာ ေတြ႕ရတယ။

(၁၉၃၀)ျပညႏစ ေနာကပငး တ႔ဗမာအစညး႐း (သခငလငယအဖြ႕)ေပၚခတယ။ နယခ႕ဆန႔ကငေရးတကပြ ျမငတကခတယ။ အစၥလာမသာသနာ၀ငလငယမား သခငအျဖစ ပါ၀ငခၾကတာ႐တယ။

ေရနေျမအလပသမားသပတႀကးေပၚလာေတာ ဘ၀တအလပသမားမားန႔အတ အစၥလာမသာသနာ၀င အလပသမားမား ပါ၀ငခၾကတယ။ ဦးေသာေရး ‘အႏၵယျမနမာဆကဆေရးမတတမး’စာအပ စာမကႏာ(၁၂၇)။

9

(၁၉၃၈)ခ ေဖေဖာ၀ါရလ (၁၃)ရကေန႔မာ ‘ဗမာမြတစလငမႏးၾကားေရးအဖြ႕’ေပၚခတယ။ ‘တ႔ဗမာအစညးအ႐း’ ေၾကြးေၾကာသ ‘ဗမာျပည - တ႔ျပည၊ ဗမာစာ - တ႔စာ၊ ဗမာစကား - တ႔စကား’ဆတ ေၾကြးေၾကာသက ထပတလကခၿပး တ႔ဗမာအစညးအ႐းန႔လကတြၿပး နယခ႕ဆန႔ကငေရးလပခၾကတယ။

(၁၉၃၆-၁၉၃၈)ခႏစမားမာ သပတေမာကၾကတ ေကာငးသားမားသပတတကပြႀကးမာ တငးရငးသားအစၥလာမ၀င ေကာငးသေကာငးသားမား သပတတကပြ၀ငခၾကတယ။

(၁၉၄၂-၄၅)ကေတာ ဂပနေခတျဖစပါတယ။ ဂပနေခတအတြငး ဗမာလြတေျမာကေရးတပမေတာ(ဘအငေအ)မ ဗမာကာကြယေရးတပ(ဘဒေအ) ျပနလညဖြ႕စညးရာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငလငယတ႔ပါ၀ငစစမႈထမးၾက တယ။ (ဘဒေအ)တပမေတာထက စညးကမး႐သတ႔က ဗလသငတနးတကခြငျပခလ႔ တကခၾကၿပး ၃-လငးတစပြငဗလ ျဖစခၾကသတ႔လညး ႐ခၾကတယ။

ဂပနေခတအတြငးမာပ အာ႐လငယမားအစညးအ႐းေပၚလာေတာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငမား ရာေထာငမက ပါ၀ငခၾကတယ။

ဗမာကာကြယေရးတပမေတာကဦးေဆာငၿပး ဂပနေတာလနေရးလပၾကရာမာ တပမေတာသားတ႔က စစေရးတာ၀နယခၾကသလ အာ႐လငယအဖြ႕၀ငထက လကေရြးစငလငယေတြက မဟာမတတပန႔ ဆကသြယေရးတ႔က တာ၀နေပးခလ႔ တစခ႕ အေမရကနတပ(၀မးအ၀မး)န႔ ဆကခၾကၿပး ေလထးဆငးခၾကသတ႔႐ခၾကတယ။ မဟာမတ အဂၤလပတပဦးန႔ဆကသြယရသတ႔လညး႐ခၾကသည။ ဂပနတပသားတ႔ရ႕ အႏရာယၾကားမာ သကစြန႔ႀကးပမး မဟာမတ တပန႔ ဆကသြယေရးလပခၾကတာလလ အမားပင။ ဂပနေတာလနေရးမာ အသကေပးသြားၾကတ တငးရငးသား ႏငငသား အစၥလာမသာသနာ၀ငလငယတ႔ ရာဂဏနးမကပါဘး။

(၁၉၄၅)-ခ ဒတယကမၻာစစၿပး မဟာမတတပတ႔ျပန၀ငလာၾကေတာ ဗမာျပညဆကလကအပခပေရး စမကနး တ႔က ခလ႔ ဗလခပေအာငဆနးေခါငးေဆာငတ(ဖတပလ)မ (ဖဆပလ)အဖြ႕ခပႀကးက လထအၾကြမႈတကပြဆငလာ ၾကေတာ ‘ဗမာႏငငလးဆငရာ ဗမာမြတစလငမကြနဂရက(ဗမက)အဖြ႕ႀကး’ (၁၉၄၅)ခႏစ ဒဇငဘာမာ ေပၚလာတယ။ (ဖဆပလ) တပေပါငးစအဖြ႕၀ငအျဖစပါ၀ငၿပး နယခ႕ဆန႔ကငေရး လး၀လြတလပေရး တကပြဆငႏႊၾကရာမ တငးရငးသား အစၥလာမသာသနာ၀င လထႀကးတစရပလး ပါ၀ငဆငႏႊၾကတယ။

တငးျပညလး၀လြတလပေရးေဆာငရြကရန ယာယၾကားျဖတအစးရအဖြ႕မာ ‘ဆရာႀကးဦးရာဇတ’ ၀နႀကးတစဦး အျဖစတာ၀နယခရတယ။ (ဖဆပလ)ဗဟဦးစးအဖြ႕မာ ဆရာႀကးဦးရာဇတ၊ မစၥတာအကစေအရာမန န႔ ဦးဘတင(ခ)မစၥတာ အကစေအရ႐းဒ တ႔ ပါ၀ငခၾကတယ။

တငးျပညလး၀လြတလပေရး၊ ျမနမာႏငငအ၀မးပါ၀ငေရး၊ ပငလစာခပႀကးျဖစေပၚလာေရးကစၥ ေဆာငရြကရာမာ ဦးေဖခင(သအမတႀကး-ၿငမး)ရ႕ တာ၀နထမးေဆာငခမႈဟာ မေသးလပါဘး။

တငးျပျပညျပလႊတေတာမာ (ဖဆပလ)အမတမားအျဖစ ေရြးခယခၾကရၿပး လႊတေတာအမတမားအျဖစ …..

(၁) ဦးရာဇတ (မႏေလးၿမ ႕၊ ၿမ ႕မေ႔႐ပငး)

(၂) ဦးသနးညြန႔(ေမၿမ ႕) (မႏေလး၊ ေကးလကေတာငပငး)

10

(၃) ဦးခငေမာငလတ (ေျမာငးျမ၊ ေကးလကေတာငပငး)

(၄) ဦးေဖခင (ရမညးသငး၊ ေကးလကေျမာကပငး)

(၅) ဦးသနးျမင (ေမာလၿမင၊ ေျမာကပငး)

(၆) ေဒၚေစာေ႐ႊ (ရနကနၿမ ႕မလမးမေတာ)တ႔ လႊတေတာအမတမားျဖစလာၾကပါတယ။

တငးျပျပညျပလႊတေတာက ႏငငေတာဖြ႕စညးအပခပပစညးမဥးေရးဆြရာမာ ဌာနမးစမာ ခြေ၀တာ၀နယခၾက ပါတယ။ လြတလပေရးမေၾကညာခင (၁၉၄၇)-ခ ဇလငလ(၁၉)ရကေန႔ ႏငငေတာေခါငးေဆာငႀကးမား လပႀကခရေတာ ‘ဆရာႀကးဦးရာဇတ’န႔ သကေတာေစာင ‘ရေဘာကေထြး’တ႔ အသကေပးသြားၾကရပါတယ။

တငးျပညလြတလပေရးရၿပး ျပနလညထေထာငေရးေဆာင႐ြကၾကရာမာ ပါလမန-တြငး၊ ပါလမန-ပ လပရပေတြမာ ဗမကအဖြ႕ခပဟာ ကရာတာ၀နထမးေဆာငခၾကပါတယ။

ေဖာျပပါတ႔ဟာ ‘ဘာေတြလပ ခ ၾကသလ ’ေခါငးစဥရ႕ အကဥးသာျဖစပါတယ။

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

(၄) ဘယက သြား ၾကမာလ

ဒေခါငးစဥန႔ပတသကၿပး နညးနညး႐ငးခငပါတယ။

လ႔အဖြ႕အစညးတငးမာ ေတးကဗာလကၤာေတြေပၚခတယ။ နတ႐ငေနာငဟာ ကဗာပါရဂ႐ငလ႔ေတာင ဆၾကတာ ႐ပါတယ။ သ႔ကဗာေတြဟာ ေမတာဘြ႕မားပါတယ။

ျပညန၀ေဒးႀကးလ႔ေကာၾကားခတ စာဆႀကးဟာ အငး၀မျပညသ႔ ဧရာ၀တေၾကာငးက စနဆငးခတယ။ လမးတစေလာကမာေတြ႕ရတ ေတာ၊ ေတာင၊ ေစတ၊ ပထးတ႔က စပဆခတယ။ သ႔ကဗာထမာ သငခနးစာယစရာေတြ ပါခတယ။

11

စာဆ႐ငႀကး ‘မဟမၼဒကာစင (ေခၚ) ဆရာႀကးဦးႏ’ဟာ (၅၅)ပဒပါတ လကၤာႀကးက ခရးသြားမတတမးအျဖစ ေရးစပခတယ။ အပဒတငးက အစၥလာမသာသနာက အေျခခခတယ။ ေရာကရာအရပမာ ေမြးျမဖနဆငး႐င အလာဟ အ႐ငကအၿမတမးသတရေနရမယ။

ႏစဘ၀ေကးဇး႐င မဟာတမနေတာျမတက အၿမမျပတ ေမတာပ႔ေနရမယ။ ကနးေပၚေနေန၊ ေရေပၚေရာကေရာက ဆြလာသ(၅)ႀကမ၀တျပရမယ။ ကမးေတာျမတကရအာနက အၿမမျပတဖတရြတရမယလ႔ သာသနာလမးညႊနမႈ ျပခတယ။ သကယတငလညး မပကလကနာေဆာင႐ြကခတယလ႔ဆတယ။

အဆေတာ ခငေမာငရင (ဇာတလကမငးသား)က စစမျဖစခင ‘ဆငးရျခငးလြတကငးေအာင လမးျပေဆာငပါမည’ လ႔ အမးသားစတဓါတတကၾကြေအာငဆခတ နဂါးနသခငးဟာ ဒေန႔ထ မ႐းႏငေသးပါဘး။ အမးသားစတဓါတကလညး တကၾကြေစခတယ။

စာဆ႐ငႀကးေတြစပဆခၾကတ ေတး၊ ကဗာ၊ လကၤာေတြဟာ ဘ၀အေတြ႕အႀကက အေျခခၿပး ေရးခစပဆခၾက တာပါ။

‘စာေပ၊ ၀တ၊ ရတ၊ ကဗာ၊ ပ႕၊ လကၤာႏင သာသညသခငး အေစာငးညငးက မကငးမျပတ ဖတရြတေလကက တးမႈတလကသာေနေကာငးစြာတညး’လ႔ ၀နႀကးပေဒသရာဇာက ဆခပါတယ။

ကၽြနေတာတ႔ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစမာ အတြငးေရးမးခပတာ၀နယခတ ေဇယေကာထင ဗလမးႀကး ဘရင(ကြယလြန)က အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစန႔ တငးရငးသားႏငငသားအားလးန႔ အကၽြမး၀ငတ ေတးႏစပဒစပခတယ။ ‘အာနဆြာရေတး’န႔ ‘အာလးအည’။ ဒသခငးႏစပဒက ကၽြနေတာတ႔ အၿမတတႏးသဆေနၾကတယ။

သခငးအဓပၸါယကေတာ ဂဃနဏစဥးစားနားလညၾကတယလ႔ မထငပါဘး။ (သခငးစာသားမာ) ‘တငးရငး မြတစလငမ ေနာကကခလၿပ’တ အတတကေဖာျပတာပါ။ ‘လငစြာထငစြာ ေ႔႐သ႔စကစကခ’တ ပစၥပၸနကေဖာညႊနးတာပါ။ ‘ဘာသာစေလးစားၾကမအတည … တငးရငးသားေပါငးစ တကယပငခစၾကညေစမည’တ အနာဂတအတြက လမးညႊနတာပါ။

သငခန းစာယရမယ အတတျဖစ ရပ

ပငလစာခပႀကးခပဆခတ ေဖေဖာ၀ါရလ(၁၂)ရကက ျပညေထာငစေန႔လ႔ သတမတခၿပး ႏစစဥျပညေထာငစေန႔ ကငးပခတယ။ ျပညေထာငစေန႔ကငးပတငး အနယနယအရပရပက လမးေပါငးစလာေရာကၾကတာ ႏစစဥပါ။

(၁၉၅၂၊ ၅၃-၅၄)ခႏစမားက ရနကနမာကငးပတ လမးေပါငးစတ႔ကႀကဆေရး၊ ေနရာခထားေရး၊ ဧညခေရးတ႔က ရနကနခရင(ဖဆပလ)က တာ၀နယရပါတယ။ အဒတာ၀နသးရပက ဖဆပလတပေပါငးစအတြငးမာရတအဖြ႕ေတြက ကယစားလယေတြပါ၀ငခရလ႔ ရနကနခရင(ဗမက)ကယစားလယ(၅)ဦးပါ၀ငၾကရာမာ ကၽြနေတာရယ၊ ဟာဂဦးတငေမာင (န၀ါဗ)၊ ဟာဂဦးစေလမနတငေမာင၊ ဦးႏးရကေလးတ႔ ႏစစဥပါ၀ငခၾကရတယ။

12

အနယနယအရပအရပမ လမးစေခါငးေဆာငတ႔န႔ ရငးႏးမႈရခၾကတယ။ ဒရငးႏးမႈက ဘယမာအကးရခသလ ဆေတာ ႏငငေတာဘာသာျပလပေရးကန႔ကြကၾကေတာ အဒလမးေပါငးစတ႔ႏင လကတြမခၾကတယ။ ပမရငးႏးခၾက တယ။ ခေတာ ေသကနတလေတြမားပါၿပ။ အသကမေသကနေနၾကသတ႔န႔ ဒေန႔အထ ခစခငရငးႏးမႈရၾကပါတယ။

အစၥလာမေကာငစေပၚေပါကေအာင အတျမတခခသမား အစၥလာမေကာငစမာ မရၾကေတာပါ။ ကၽြနေတာလ အတျမစခခသမဟတပါ။ အတျမစခခသအားလး အလာဟထျပနကနၾကပါၿပ။ ဒါေၾကာင သာသနာန႔ တငးရငးသား၊ ႏငငသားတ႔အကးေဆာငႏငမယ မးဆကသစပညာတတထကျမကသေတြ လပါတယ။

ဒကေန႔ အစၥလာမေကာငစက 'မြတစလငမပသေရး၊ တငးရငးသားပသေရး'ဆၿပးလမးႏစသြယခမတထားပါတယ။ ဒါေၾကာင မြတစလငမပသေရးအတြက အာနဆြာရသငတနးမား ကယကယျပန႔ျပန႔ အဆငျမငမားစြာ ပ႔ခဖ႔လအပသလ တငးရငးသားပသေရး(အမးသားေရး)အတြက အဆငျမငသငတနးမား ဖြငလစပ႔ခဖ႔ကလညး အထးလအပပါတယ။ တစဆကတညး ဒေနရာမာ ေျပာခငတာက က ယ သမ င းက က ယတ င မသ ၾကရင တ င းရင းသားေကာင းမား ျဖစ လာဖ ႔ မလြယပါ ။ အနာဂတရငေလးဖ႔ေကာငးပါတယ။ ဗလမးဘရငခခတ လမးညႊနမႈဟာ 'ဘယကသြားၾကမာလ'ဆတ လမးေၾကာငးပါ။ သကဆငရာ ပညာရငမားကလညး 'သမငးေပာကရင ဇာတေပာကမယ၊ ဇာတေပာကရင မးခစစတပါ ေပာကလမမယ'လ႔ ဆထားပါတယ။ ဒအေျခအေနေတြက ကၽြနေတာအပါအ၀ငေကာငစအဆငဆငရ ေခါငးေဆာငတခ႕ စးရမေသာကရခတာေၾကာင ေကာငစဌာနခပဥကဌႀကး ဟာဂဦးသနးႏင အေၾကအလညေဆြးေႏြးၿပး သာသနာေရး၊ အမးသားေရးမနကနစြာ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကႏငဖ႔ ေမၿမ ႕(ျပငဦးလြင) ၁၅-ၾကမေျမာက ဦးစးညလာခမာ အဆငျမငသငတနးဖြငလစဖ႔ ဆးျဖတခတာျဖစတယ။

ဘာသာေပါင းစ လမ းေပါင းစ ခ စ ၾကညေရး

ဒကေန႔အေျခအေနဟာ ကၽြနေတာတ႔အားလးအတြက ဘာသာေပါငးစ လမးေပါငးစခစၾကညေရးေဆာငရြကဖ႔ အထးလအပတအခနအခါျဖစပါတယ။

ဒါေၾကာင ဘာသာေပါငးစ လမးေပါငးစခစၾကညေရး မနကနစြာတညေဆာကရယႏငဖ႔ အေျခခမတစခ အႀကျပ တငျပအပပါတယ။

ကၽြနေတာတ႔တစမးသားလး အတတေခတအဆကဆကကာလတငးမာ အမႏငငအတြက ဘာသာေပါငးစ လမး ေပါငးစတ႔ႏငအတ ပတ၀နးကငႏငငမားႏငစစမကျဖစပြားခရာမာေသာလညးေကာငး၊ ၿဗတသတ႔၏ သးႀကမတငတင ကးေကာမႈမားက ခခတြနးလနရာမာေသာလညးေကာငး၊ ဖကဆစဂပနကေတာလနရာမာေသာလညးေကာငး၊ လြတလပေရးႀကးပမးၾကရာမာေသာလညးေကာငး အညအညြတေပါငးစညးေဆာငရြကခတာဟာ သမငးရ႕ကာလတငးမာ အထငအရားပါ။

အဆပါ တငးျပညႏငလမးအတြက ေခတအဆကဆက ဘာသာေပါငးစ လမးေပါငးစႏငအတ ပါ၀ငေဆာငရြက ခၾကတ သမငးတနဖးမားက အေျချပၿပး ဘာသာေပါငးစ လမးေပါငးစခစၾကညေရးေဆာငရြကျခငးဟာ မနကနတ ေဆာငရြကခကပငျဖစပါတယ။

13

ဒါေၾကာင ဘာသာေပါငးစ လမးေပါငးစ အခမးအနားမားမာ သ၀ဏလႊာေပးျခငး၊ မန႔ခြနးေျပာၾကားျခငးတ႔မာ အဆပါအခကအလကမားထညသြငးေဖာျပေဆာငရြကသငပါေၾကာငး အႀကျပတငျပအပပါတယ။

ေခါငးစဥ(၄)ရပက သေဘာေပါကနားလညျခငး၊ လကေတြ႕ေဆာငရြကျခငးတ႔သညသာ ကၽြနေတာတ႔ တငးရငးသား ႏငငသား အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔အတြက မဟာတာ၀နျဖစျဖစတယ။ ျဖစစဥသမငးတ႔က ပမ သေဘာေပါကၾကေအာင ေလလာၾကပါ။

"သမ င းတ ႔သာလ င တ င းရင းသား ႏ င င သားအားလ းတ ႔အတြက သကေသခ ျဖစ မ ာပ ါ"

အားလးအေပၚသ႔ ခမးေျမသာယာမႈအေပါငးသကေရာကပါေစ ........... အာမးန .....

ပသဦးကကေလး

(အဆငျမငသငတနး၊ ၂၅-၃၀.၇.၁၉၉၉-ခ၊ ဇန(၂) ရနကန ႏင ၃-၉.၄.၂၀၀၀ ခ ဇန(၃) ေမာလၿမငတ႔တြင နာယကႀကး ပသဦးကကေလး၏ ပ႔ခခကမ ေကာကႏႈတေဖာျပျခငးျဖစပါသည။)

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

ျမန မာႏ င င ႏ င အစ ၥလာမသာသနာ

သငတနးသ၊ သငတနးသားအားလးအေပၚသ႔ ခမးေျမသာယာမႈအေပါငး အလာဟအ႐ငျမတထေတာမ သကေရာကပါေစလ႔ ဆေတာငးေမတာပ႔သပါတယ.

ဒကေန႔ ဆရာပ႔ခမယအေၾကာငးအရာတ႔ဟာ ဒကေန႔ ျမနမာႏငငမာ႐ေနၾကတ တငးရငးသား ႏငငသား အစၥလာမသာသနာ၀င လ႔အစအေ၀းႀကးရ႕ သမငးျဖစစဥေတြပါ။

14

ဆရာတ႔အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစဌာနခပရ႕ရညညႊနးခကျဖစတ ‘မြတစလငမပသေရး၊ တငးရငးသား ပသေရး’ဆတာက အဓကထားတာျဖစပါတယ။

“အတတကျဖစရပ မားက ေျပလညေအာငေျပာ ၾကသတ ႔ စဥ းစားသ းသပႏ င ျခင းင ာ”ဆတ ကမးေတာျမတ ကရအာနရ႕ မကၡပါဌေတာ(၇း၁၇၆)က ဆရာသငတနးပ႔ခရာမာ အေျခခတာလလျဖစပါတယ။

ဆရာတ႔ျမနမာႏငငမာ အစၥလာမသာသနာက သက၀ငယၾကညကးကြယတ လ႔အစအေ၀းႀကးတစရပ ႐ေနပါတယ။ လဦးေရလညး မနညးလဘး။ (၆)သနးေကာ႐မယလ႔ ခန႔မနးပါတယ။ ဒလ႔အစအေ၀းႀကး ဘယလျဖစေပၚ လာတာလ။ တစခနတညးတစၿပငတညး ႏငငတစႏငငတညးက ၀ငေရာကလာၿပး ေနထငၾကတာေတာ မဟတပါဘး။

“အတတကျဖစရပ ေတြက ၾကည ၾက။ ဘာေၾကာင မၾကည ၾကသနညး ။” ကရအာန (၄၀း၁၀)

ကရအာနရ႕ မကၡပါဌေတာအရ ဆရာေလာသသမအတတျဖစရပေတြက ႐ာၾကညခတယ။ ေမာငတ႔ မယတ႔က တငျပမယ။

ေ႐းလ႔အဖြ႕အစညးေတြ မမတ႔ဘ၀ရပတညႏငေရးအတြက ေရၾကညရာျမကႏရာ႐ာေဖြေျပာငးေ႔႐ႊေနထငခၾကရ တယဆာ လ႔အဖြ႕အစညးတငးမာ႐တယ။

လြနခတ ႏစေပါငး(၁၃၀၀)ေကာက အာရဗကနသညမား အေနာကဘက ဒမတစကတကၽြနးမ တ႐တျပညအထ သေဘၤာမားန႔ ျဖတသနးသြားလာၾကတအခါ မတမ၊ ပသမဆပကမးတ႔မာ ၀ငေရာကရပနားခၾကတယဆတ သမငး႐တယ။ (မတစ - ၁ က ၾကညပါ။)

၁၃-ရာစႏစမားအတြငး အာရဗကနသည သေဘၤာတစစငး ရခငျပည ရမးၿဗကၽြနးအနးမာပကခလ႔ သေဘၤာေပၚ ပါတ အာရဗေတြ ရမးၿဗကၽြနးမာ အတညတကေနထငခၾကတယ။ (မတစ - ၂ က ၾကညပါ။)

ဆရာတ႔ျမနမာႏငငဟာ သယဇာတေပါၾကြယတႏငငျဖစလ႔ အမနးခငးျဖစတ မဂေတြ၊ ပါ႐ငးေတြန႔ တစျခား အႏၵယလမးႏြယစေတြ၀ငခၾကတယ။ ျမနမာႏငငအတြငး၀ငေရာကခၾကတ အႏၵယအႏြယ၀ငေတြထမာ အစၥလာမ သာသနာ သက၀ငယၾကညသေတြ အမားအျပားပါခၾကတယ။ သတ႔ရ႕ ဘ၀ရပတညေရးအတြက စးပြား႐ာၾကရာမာ လယယာလပတယ။ တငးျပညအပခပမငးလပတ နယခ႕လကေ၀ခအမႈထမးေတြၢ႐ေနၾကၿပဆတ သမငးေတြ႐တယ။ (မတစ - ၃ က ၾကညပါ။)

အဒအစေတြဟာ ျမနမာႏငငေတာငပငးက ၀ငလာၾကသေတြပါ။ ပဂေခတရ႕ ေနာကဆးဘရငျဖစတ နရသဟပေတ(တ႐တေျပးမငး)လကထကမာ တ႐တတ႔န႔စစျဖစၾကေတာ ျမနမာႏငငေျမာကပငးက တာရတာရလ႔ေခၚတ တရကႏြယ၀ငေတြ ၀ငလာၾကၿပး အခ ဗနးေမာ(ယခငေကာငးစင)က သမးၿပး အေျခတကေနထငခၾကတယဆတ သမငး႐ပါတယ။ (မတစ - ၄ က ၾကညပါ။)

ပဂေခတလြနၿပး ေတာငငဘရင တပငေ႐ႊထးလကထကမာ မငးေခါငေနာရထာႏငအတ တငးျပညအေရးကစၥ ေဆာငရြကတယဆတသမငးတစရပကပါ ေတြ႕ရတယ။ (မတစ - ၅ ကၾကညပါ။)

15

အတညတက လပ ေ ျမေနေျမေပး ျခင း

ေတာငငေခတလြနၿပး ေညာငရမးေခတေရာကလာေတာ ႏငငအတြငး႐ေနၾကတ အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔က အေနာကဘကလြနမငးက လပကငစားေရးအတြကန႔ တငးျပညတာ၀နထမးေဆာငၾကဖ႔ ပထမအႀကမေနရာခထားေပး ခတယ။ (မတစ - ၆ ကၾကညပါ။)

ေညာငရမးေခတအတြငးမာပ အေနာကဘကလြနမငးကြယလြနၿပး ဒတယေျမာကဘရငျဖစလာတ သာလြနမငး လကထကမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငအစက လပေျမ၊ ေနေျမေပးၿပး ဒတယအႀကမ ေနရာခထားေပးျပနတယ။ (မတစ - ၇ ကၾကညပါ။)

ေညာငရမးေခတလြန အငး၀ေခတအစ စေနမငးလကထကမာ အစၥလာမသာသနာ၀ငအစတ႔က ၿမ ႕(၁၂)ၿမ ႕ခြၿပး အတညတက ေနရာခေပး ေနေစခတယ။ (မတစ - ၈ ကၾကညပါ။)

ေညာငရမးေခတလြနၿပး ကနးေဘာငအစ အေလာငးဘရားဦးေအာငေဇယမငးျဖစတအခါ သ႔တပမေတာမာ မငးမႈထမးမားအျဖစ ပါ၀ငေစခတယ။ (မတစ - ၉ ကၾကညပါ။)

ကနးေဘာငေခတအတြငး အေလာငးဘရားဦးေအာငေဇယ ကသညးျပညက ခတကတကခကရာ ဖမးဆးရမၿပး သစၥာေတာခၾကတအထမာ အစၥလာမသာသနာ၀င ကသညးမြတစလငမေတြပါခၿပး အတညတကေနထငေစခတယ။ (မတစ - ၁၀ ကၾကညပါ။)

ကနးေဘာငေခတအတြငး ဘးေတာဦး၀ငးေခတမာ စာေပပညာ႐ငႀကး မဟမၼဒကာစငမလ႔ေခၚတ ဆရာႀကးဦးႏ ေပၚခတယ။ သေတာဦးတငလႊာကမးေရးၿပး ဘရငကပင သာသနာျပခတယ။ ‘သေတာဦးတငလႊာကမး’ ဆရာတ႔ ေကာငစဌာနခပ မာ႐တယ။ ၀ယပါ။ ေလလာၾကပါ။

ဆရာႀကးဦးႏန႔တစေခတတညး တစခနတညးေပၚခတ ပဂၢလႀကးကေရာ သေတာစင ‘အာဗ႐ားဟဟစငန’ သခငႀကးပါ။ ဘရငဘးေတာဦး၀ငးက အစၥလာမသာသနာက အသအမတျပေၾကာငးအမန႔ေတာျပနတမးထတခတယ။ ျမနမာျပည၊ ရခငျပည၊ ေလးၿမ ႕ေကး႐ြာတ႔မာ႐ၾကတ အစၥလာမသာသနာအေရးန႔သကဆငတကစၥအ၀၀က အာဗ႐ားဟ ဟစငနသခငႀကးန႔အဖြကက ဆးျဖတတာက နာခရမယဆတအမန႔ေတာျပနတမးထတခတယ။ (အမတ - ၁၁ ကၾကညပါ။)

ဘးေတာဦး၀ငးလြနတအခါ ဘရငျဖစလာသက စစကငးမငးလ႔လေခၚတ ေနာငေတာႀကးမငးေခတပါ။ အဒေခတ အတြငးမာ အဂၤလပနယခ႕သမားတ႔န႔တကရတ ရမး - ပနး၀ါစစပြမာ စစသႀကးအျဖစ တာ၀နယရတ မဟာဗႏၶလန႔အတ ‘ခနဆပဗလ’ဦးေဆာငတ ျမငးတပပါ၀ငခရတယ။ (မတစ - ၁၂ က ၾကညပါ။)

ဘးေတာဦး၀ငး မငးျပအပခပတကာလမာပ အေျမာကတပ၊ ေသနတကငတပ၊ ျမငးတပတ႔ ေပၚခပါတယ။

ဒါေတြဟာ ဆရာတ႔ႏစဘ၀သခငေကးဇးေတာ႐ငႀကး ၀ဖာသျဖစၿပ ႏစ(၁၀၀)အတြငး အစၥလာမသာသနာ အေနာကဘကကေနၿပး အေ႔႐ဘကကမၻာထ ေနလ လလျဖာထြကလာတအထမာ ဆရာတ႔ႏငငလပါတယလ႔ ဆႏငပါတယ။

16

“အရငက႐ ခ သတ ႔က အလာဟအ႐င ျမတေနရာေပးခ သည။ ထ ႔ေနာက အပစ တစစ က ဖနဆငးခ သည။” (ကရအာန - ၆း၆)

ဒမကၡပါဌေတာအရ အလာဟအ႐ငသည ေနရာလလညးေပးခၿပး လ႔အစအေ၀းတစရပလညး ဖနဆငးခၿပး ဆရာတ႔ရ႕ ဘးေဘးတ႔ာ အတညတကေနထငခၿပး လ႔အစအေ၀းတစရပလညးျဖစခၾကၿပ။

အဒေနာကမာေတာ မငးတနးမငးတရားႀကးဘရငျဖစလာတယ။ မငးတနးမငးတရားႀကးန႔ ကေနာငမငးသားတ႔ ေနာငေတာ ပဂမငးက ပနကနၾကဖ႔ ေ႐ႊဘကထြကသြားၾကတအခါ ဦးရြကန႔ ဦးဘးဆသ အစၥလာမသာသနာ၀ငမား လကပါ သြားၾကတယ။ အေရးေတာပေအာငႏငလ႔ ေနျပညေတာျပနေရာကၿပး ဘရငျဖစလာတအခါ ဦးရြကဆသဟာ ဘရင စားေတာမားက စစေဆးရတ စားေတာေခါငးေဆာငျဖစလာတယ။ ဦးဘးကေတာ ဂၽြနးဗလေဆာကလပလဒါနးတ ဗလ ဒကာႀကးျဖစလာတယ။ အနာခမားအျဖစပါခၾကတာပါ။

မငးတနးမငးတရားႀကးဘရငျဖစၿပး (၁၃)ႏစၾကာမာ မႏေလးၿမ ႕သစက တညတယ။ ၿမ ႕သစတညၿပး ကေနာင မငးသားႀကးဟာ ႏငငက စကမႈႏငငထေထာငဖ႔ စစဥတယ။ အဒအစအစဥမာ ႏငငျခားသြားၿပး အတတပညာသငဖ႔ ေရြးခယေစလႊတတအထမာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔ပါခၾကတယ။ ႏငငျခားကျပနလာေတာ ယမးခကပညာ တတလာသက ယမးခက၀နအျဖစခန႔ခတယ။ (မတစ - ၁၃ က ၾကညပါ။)

ၿမ ႕တညၿပးတအခါ ရပကြကႀကးေပါငး (၁၇)ရပကြကက တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငေတြအတြက သးသး သန႔သန႔သတမတေနရာခထားေပးခတယ။ (မတစ - ၁၄ က ၾကညပါ။)

တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငမား မျပမေနရတာ၀နျဖစတ ဆြလာသ၀တျပႏငၾကရန ဗလေနရာ (၂၀)သတမတေပးခတယ။

ဘရငကယရေတာတပကေတာ နနးၿမ ႕႐းအတြငးမာ ေနရတအတြက သတ႔ ဆြလာသ၀တျပႏငဖ႔ နနးၿမ ႕႐းအတြငး အေ႔႐ေတာငေထာငမာ ဗလတစလး ေဆာကေစခတယ။ အဒဗလေဆာကဖ႔ ပႏၷက႐ကတအခါ မငးတရားႀကးကယတင ေ႐ႊပႏၷက႐ကေပးခလ႔ ‘ေ႐ႊပႏၷကဗလ’ဆၿပး အမညတြငခတယ။

အဂၤလပတ႔ျမနမာႏငငက အၿပးသမးၿပးေတာ ေရႊပႏၷကဗလေနရာမာ ပလကစားကြငးလပေတာ ပကခတယ။ အခ လြတလပေရးေကာကတငစကထားတေနရာန႔ အနးမာပါ။

မငးတနးမငးတရားႀကးဟာ သ႔တငးသျပညသားတ႔ အစၥလာမမ႑ငႀကး(၅)ရပမာ တစရပပါ၀ငတ ဟဂျပလပဖ႔ သြားၾကတအခါ မကႏာမငယရေလေအာင မကာဟၿမ ႕မာ ေဒါငးတဆပခပႏပၿပး ဇရပေတာႀကးေဆာကေပးခတယ။

မငးတနးမငးတရားႀကးလြနၿပး သားေတာသေပါမငးဘရငျဖစလာတအခါ အေျမာကတပႀကး(၄)တပန႔ ကငးတား ကလားပေသနတကငတပ၊ ၀လခနေခါငးေဆာငတျမငးတပတ႔ အငအား႐ေနၾကၿပ။

သေပါဘရငလကထက ျမနမာႏငငေျမာကပငးက တ႐တတပေတြ ကးေကာ၀ငေရာကလာလ႔ ခခတကခကၾကဖ႔ သေဘာၤာ(၄)စငးန႔ စစသညေတာေတြ သြားၾကရတယ။ အဒသေဘၤာ(၄)စငးက စၾကာသသလယာဥဆတသေဘၤာက ဥးေဆာငရတယ။ အဒသေဘၤာပါစစသားတ႔က ဦးေဆာငရသ ဦးဘးကာ(ေမၿမ ႕)က မကြယလြနမ ကယတငေျပာျပခမႈအရ သရပါတယ။ အဒတကပြမာ ဦးဘးကာဟာ တပမးအျဖစေဆာငရြကခရတယ။ ဦးဘးကာဆသဟာ အစၥလာမသာသနာ

17

ေရးရာေကာငစဌာနခပ ဗဟအမႈေဆာင၊ တငးျပျပညျပလႊတေတာအမတျဖစခသ ဟာဂဦးသနးညြန႔၏ဖခင ယခ ျပငဦးလြငၿမ ႕နယ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစခြဥကဌ ဦးခငေမာငသနးညြန႔၊ အေကာကခြနဦးစးဌာနအရာ႐(ၿငမး)၏ အဘးျဖစပါတယ။

အဂၤလပ-ျမနမာ ပထမစစ (၁၈၂၄)၊ ဒတယစစ (၁၈၅၃-၅၄)၊ တတယစစ (၁၈၈၅)ခႏစတ႔မာ စစပြသးပြဆငၾကၿပး ျမနမာႏငငက အၿပးအပငသမးၾကဖ႔ ခတကလာတ နယခ႕တ႔က ခခတကၾကဖ႔ သေပါဘရငက စစေၾကညာလ႔ စစေၾကာငး ခရတ ေတာငငစစေၾကာငးက ဦးၿခဆသက တာ၀နယခရတယ။ ဦးၿခဟာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငတစဦးပါ။ (မတစ - ၁၅ က ၾကညပါ။)

(၁၈၈၅)ခ ႏ၀ငဘာလ(၂၉)ရကေန႔မာ သေပါဘရငပါေတာမၿပး (၁၈၈၆)ခ ဇနန၀ါရလ(၁)ရကေန႔မာ ျမနမာ တစႏငငလး ၀တရယဘရငမႀကးပငအျဖစ ေၾကညာခတယ။ ဒါေပမယ (၁၀)ႏစတင ဗလမငးေရာင (အမးသား ေခါငးေဆာငႀကးဗလခပေအာငဆနး၏အဘး)တ႔န႔ တငးျပညအႏ႔ လကနကကငေတာလနေရးလပၾကတအထ ဗလရာကြတ ဆသ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငေခါငးေဆာငတစဦးအျဖစပါ၀ငခတယ။

ျမနမာႏငငတစ၀နးလးသမးၿပးတေနာက အဂၤလပနယခ႕တ႔ဟာ အႏၵယႏငငသားေတြက အေတာမသတ ၀ငေရာကေစခတာေၾကာင ျမနမာႏငင တငးရငးသားစစစစေတြ အစထမာ ပမ႐ႈပေထြးမႈေတြ ေပၚခရတယ။

ဘယမာပေနေန တငးျပညန႔လမးအေပၚသစၥာ႐ျခငးဟာ အမာနယၾကညမႈရ႕ အစတအပငးျဖစတယလ႔ဆတ အဆတစရပ႐ပါတယ။

“အသငတ ႔အနက လသားေျမာကအရြယသ ႔လညးေကာင း ၊ ဇရာအ အရြယ မေရာကမ ေ႐ းမဆြကပငလည းေကာင း ေသဆ းသမားလည း႐ ၾကသည။” (ကရအာန - ၃၀း၆၇)

ဇရာအအရြယမေရာကခင ေ႐းမဆြက ေသဆးခၾကသတ႔မာေတာ ဘာတာ၀နမမရဘးလ႔ဆႏငတယ။ ဆရာတ႔လ ဇရာအအရြယတငေနၾကရသတ႔မာ ဒသမငးေတြ သထားဖ႔လတယ။ သထားၾကေအာငလ ဆငကမးရမယ။ ဆရာတ႔မရၿပးတေနာက ေမာငတ႔မယတ႔ ဒသမငးေၾကာငးေတြက ဆကလကသယေဆာငၾကရလမမယ။

အဂၤလပ နယခ ႕တ ႔ အပခ ပ တ ေခတ

ျမနမာႏငငက အၿပးအပငသမးပကၿပး (၁၀)ႏစတင နယခ႕ေခတဦးေတာလနေရးသမားႀကးတ႔ရ႕ ပနကန တကခကခၾကတာေၾကာင တငးျပညေအးခမးေအာငမလပႏငခၾကပါဘး။ ေခတဦးေတာလနမႈႀကးကႏမဖ႔ အႏၵယျပညက ဒ၀ဇတပႀကး(၃)တပ ေခၚယႏမနငးခၾကလ႔ (၁၀)ႏစေကာမာ အနယထငစျပခတာပါ။

အဒေနာကမာ အဂၤလပကၽြနပသတ အႏၵယတရားသႀကးခပကစၿပး ေအာကေျခအထ အလပသမားေတြကေခၚၿပး ျမနမာ ႏငငက ခယလယေစခတယ။ အႏၵသားေတြ အေတာမသတ၀ငလာၾကၿပး အလပဟသမ၀ငလပၾကလ႔ ျမနမာတ႔ပငတ ဘးဘြားအေမြေျမယာေတြ ခစတးေတြလကအပငစားျဖစခရတာေတြရခတယ။ လသးကနပစၥညးဟသမ အႏၵယသားေတြလက၀ါးႀကးအပၿပး အလပသမားေတြလညး သတ႔လကပါးေစေတြ ျဖစကနၾကလ႔ ျမနမာႏငငသားေတြ မခမရပႏငျဖစၾက၊ ေငြကနလပနးျဖစၾကရတယ။ အဒျဖစရပက အေထာကအကျပမယ

18

၀ငအမဘေဘ ဗဒၶဘာသာကလာဏယ၀အသငးႀကးက (၁၉၀၆)ခမာ ဖြ႕စညးခၾကတယ။ (၁၉၀၉)ခမာ ဘားမားမြတစလငမ ဆဆကယတဆတအဖြ႕ေပၚလာတယ။ အဖြ႕ႏစခ ရညရြယခကေတာ ထပတမျဖစေပမယ တညတာေတြရၾကတယ။ အႏၵယသားတ႔ရ႕ ၾသဇာလႊမးမးႏငေရးအတြက (၁၉၁၅)ခႏစမာ မြတစလငမပညာေရးအဖြ႕ခပဆတာေပၚခၿပး ျမနမာစာမသငရ၊ အရဒစာေပအဓကထားသငရမယဆတစနစက မခၿပး တစႏငငလးၿမ ႕ေတြမ ာ သတ႔ေထာကပတ ေကာငးေတြဖြငၿပး ဆရာတ႔မလမးခစစတေတြေပာကေအာငလပခၾကတယ။ တငးျပညအပခပတနယခ႕အစးရကလညး တကသလပညာသငေရးမာ ေငြေၾကးတတႏငသတ႔ရ႕ သားသမးမား၊ သ႔ကၽြနလပမယ လတ႔ကသာ တကသလပညာသငႏငမယျပ႒ာနးခကတစရပက ဘရငခက အတညျပေၾကညာလ႔ တကသလေကာငးသားမားသပတေမာကတကပြ၀ငရန (၁၁)ဦးပါ၀ငတ အစတစစေပၚလာတယ။ အဒ(၁၁)ဦးထမာ ဦးဘ႐င(သတြ)ဟာ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငပါ။ တကပြမာ ေနာကမဆတတမးတကခကၾကဖ႔ သစၥာ ဆၾကတယ။ (မတစ - ၁၇ ကၾကညပါ။) ရနကနတကသလမားတကပြေၾကာင အမးသားေကာငးေတြ ျမနမာႏငငၿမ ႕ႀကးေတြမာ ဖြငခၾကေတာ မႏေလးၿမ႕ မာ အမးသားေကာငးေပၚလာတယ။ ဆရာႀကးဦးရာဇတက ေကာငးအပအျဖစတာ၀နယခတယ။ (၁၉၃၀)ခမာ ဆပကမးအလပသမား ေတလဂေတြန႔ ျမနမာအလပသမား စတ၀မးကြမႈျဖစၾကရတ ပထမႀကမ ကလား - ဗမာ အဓက႐ဏးျဖစခေတာ ႏငငျခားသားခငးတတ အႏၵယသားမြတစလငမအခ႕က ေတလဂေတြဘကက ပါခ ၾကလ႔ ဆရာတ႔ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔ႏင ျမနမာလမးတ႔ၾကား စတ၀မးကြမႈျဖစလာၾကတယ။ အဒ ျပနာဟာ ဒေန႔အထ ႐ငးလ႔ မၿပးႏငေသးပါဘး။ အဒလအခနအတြငးမာ ဂစဘေအ ဗဒၶဘာသာအသငးခပႀကးန႔ ဂစဘအမေအဆတ ဗမာမြတစလငမအသငးခပ ႀကး ဆတာလညး ေပၚေနၿပး လပငနးတ ပးေပါငးေဆာင႐ြကၾကတာလ႐ၾကတယ။ (၁၉၃၀)ခႏစမာေတာ ဆရာစေခါငးေဆာငတ လယသမားအေရးေတာပႀကးေပၚလာတယ။ အဂၤလပနယခ႕က လကနကကငတကပြ၀ငတ လယသမားသပနႀကးပါ။ အဒဆရာစလယသမားသပနႀကးမာ ‘က’တပသားႀကးအျဖစန႔ ဦးဒဒးဆတ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငႀကးပါခၿပး ဆရာစသပနႀကးတညရာန႔ ၄-၅ မငကြာတ မြတစလငမရြာႀကး က လယသမားတ႔ သပနအဖြ႕မာ ပါခၾကတယ။ (မတစ - ၁၈ က ၾကညပါ။) (၁၉၃၀)ခ ဆရာစလယသမားသပနႀကးၿပးၿပးခငးဆသလ သခငလငယမားေခါငးေဆာငတ တ႔ဗမာအစညးအ႐း ေပၚလာတယ။ တ႔ဗမာအစညးအ႐းႀကးက ဗမာျပည တ႔ျပည၊ ဗမာစကား တ႔စကား၊ ဗမာစာ တ႔စာတ႔တ ေၾကြးေၾကာသ ထတၿပး တငးျပညတစ၀နးလးနယခ႕ဆန႔ကငေရးလပခၾကတယ။ အဒအဖြ႕၀ငေတြက ‘သခငေပါကစ ေထာငေျခာကလ’ လ႔ သတမတခၾကတာလ႐တယ။ အဒအဖြ႕ထပါရင ေထာငေျခာကလကရမယဆတအထမာ သခငအဖြ႕၀ငအျဖစ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငလငယေတြပါခၾကတယ။ နယခ႕ဆန႔ကငေရးတကပြ၀ငၾကတအထ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငလထႀကး ပါ၀ငလာေရးအတြက တ႔ဗမာအစညးအ႐းေၾကြးေၾကာသသးရပကအေျခခၿပး မႏေလးကဗဟျပၿပး (၁၉၃၈) ေဖေဖာ၀ါရလ(၁၃)ရကေန႔မာ ျမနမာ မြတစလငမႏးၾကားေရးအဖြ႕ဆတာ ဖြ႕ခၾကတယ။ အဒအဖြ႕က ပဂၢလတစခ႕က ကလားသခငအဖြ႕လ႔ေခၚခၾကတာလညး ရတယ။ ဘယသဘာေျပာေျပာ နယခ႕ဆန႔ကငေရးအတြက ႏးၾကားေရးအဖြ႕က ဦးတညလပခၾကတာမ႔ တစျပညလး အတငးအတာေဆာငခတယ။ ၿမ ႕နယတစခရ႕အဖြ႕မာ ဆရာလညး ပါခရတယ။ နယခ႕ဆန႔ကငေရးတကပြေတြတးလာလ႔ နယခ႕အဂၤလပအစးရက ျမနမာျပညအပခပေရးအဆငတးေပးဖ႔ အဂၤလနႏငငမာ (၁၉၃၀)ခ ႏ၀ငဘာလ(၂၇)ရကကေန (၁၉၃၁)ခ ဇနန၀ါရလ(၁၂)ရကထတင ကငးပတ ‘ေရာငးေတဘလ ကြနဖရင’ (စားပြ၀ငးကြနဖရင)တကဖ႔သြားၾကတအပစထမာ ဦးေအာငသငး(တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀င)ပါခ ရတယ။ (၁၉၃၈)ခ (၁၃၀၀-ျပညအေရးေတာပႀကး)လ႔သမငးတြငေနတ ေရနေျမအလပသမားသပတႀကးေပၚလာလ႔ ရနကနသ႔ ခတကရာမာ ဘာသာယၾကညမႈမခြျခားပ ဘ၀တအလပသမားတ႔န႔အတ တကပြ၀ငၾကရာမာလ တငးရငးသား အစၥလာမသာသနာ၀ငအလပသမားေတြ ပါခၾကတယ။

19

(၁၉၄၃-၄၅)ခႏစတ႔ကေတာ ဂပနဖကဆစတ႔အပစးတကာလပါ။ ဂပနကေတာလနေရးအတြက ဘဒေအအဖြ႕ ဗမာကာကြယေရးတပမေတာထမာ တပသားေတြအျဖစ တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔လ ပါ၀ငထမးေဆာငခၾက တယ။ ဂပနေခတ ဗလသငတနးတကခရသတ႔လ႐ခၾကတယ။ ဂပနေခတအတြငးဖြ႕စညးတ ဗလငါးတနအေျခခမယဆတ အာ႐လငယအဖြ႕ေပၚခေတာ တစျပညလးအတငး အတာန႔ အမးသား၊ အမးသမးတ႔ ပါခၾကတယ။ အာ႐လငယအစညးအ႐းက လ႕၀ကအစအစဥန႔ ဂပနေတာလနေရးလပ ၾကဖ႔စစဥေတာ ဆရာလညးပါခရတယ။ တငးျပညတစရပလး အမးသား အမးသမးေထာငဂဏနးမကပါခၾကၿပး ဂပနေတာလနေရးလပၾကတယ။ တစခ႕ ဂပနအဖမးခရၿပး အသကေပးသြားၾကရသတ႔လ႐ခၾကတယ။ (၁၉၄၅)ခႏစအေစာပငးမာပ ဂပနတ႔လကနကခလကၾကတယ။ မဟာမတတပေပါငးစကလ ျမနမာႏငငက ျပနလညသမးပကလကၾကၿပး (၁၉၃၉)ခႏစက ကငသးခတ ဒမနယအပခပေရးစနစန႔ (၃)ႏစအပခပမယ၊ (၃)ႏစၾကာတအခါ (၉၁)ဌာနအပခပေရးစနစျပနေပးမယဆတ စကျဖစာတမးဆတာ ကငလာတယ။ အမးသား ေခါငးေဆာငႀကး ဗလခပေအာငဆနးေခါငးေဆာငတ ဖတပလ (ဖကဆစတကဖကေရး ျပညသ႔လြတလပေရး)အဖြ႕ တပေပါငးစက လကမခဘး။ လး၀လြတလပေရးေပးရမယဆတ ေၾကြးေၾကာသႏင တပေပါငးစႀကးက ကယျပန႔လာေအာင စညး႐းတယ။ အလပသမား လယသမားတ႔န႔ လမးစတ႔တပေပါငးစမာ ပါလာေအာငႀကးပမးတယ။ ဗမာမြတစလငမ ဆတ အစအေ၀းကလညး အဖြ႕ဖြ႕ၿပး တပေပါငးစမာပါၾကဖ႔ ဗလခပေအာငဆနးက တကတြနးခတယ။ အဒေတာ ဒတယကမၻာစစမျဖစခငက႐ခတ ဂစဘအမေအ ဗမာမြတစလငမပညာေရးအဖြ႕ခပန႔ ႏးၾကားေရးအဖြ႕ ေခါငးေဆာငမားစေပါငးၿပး ညလာခႀကးတစရပကငးပခၾကတယ။ အဒလ ျပညလးဆငရာညလာခႀကးျဖစေအာင ႀကးပမး ၾကသတ႔ကေတာ ဃာဇမဟမၼဒဟာ႐င(ကြယလြန)၊ ဟာဂဦးေအာငစန-ရနကန(ကြယလြန)န႔ ဆရာႀကးဦးသနးေဖ-ပဥးမနား (ကြယလြန)တ႔ပါ။ အဒပဂၢလႀကးသးဦးရ႕ႀကးပမးခကန႔ ပဥးမနားမာဆၾကတ ေခါငးေဆာငေတြက အရင႐ခတ အဖြ႕ေတြ ျပနမဖြ႕ၾကေတာပ ‘ဗမာႏ င င လ းဆ င ရာ ဗမာမြတစလငမ ကြန ဂရက(ဗမက)’က (၁၉၄၅)ခ ဒဇငဘာလ ေနာကဆးအပတမာ ဖြ႕ခၾကတယ။ ညလာခဆးျဖတခကအရ ဖတပလတပေပါငးစန႔လညး ဆကသြယၾကတယ။ ဖတပလတပေပါငးစက လမးစအဖြ႕အျဖစန႔ လကခခတယ။ (၁၉၄၆)ခ ဇနန၀ါရလ(၁၈ မ ၂၁)ထ ေရႊတဂအလယပစၥယမာ ညလာခႀကးကငးပ ေတာ ဖတပလ(ဖကဆစတကဖကေရး ျပညသ႔လြတလပေရး)အျဖစမ ဖဆပလ(ဖကဆစဆန႔ကငေရး ျပညသ႔လြတလပ ေရး)လ႔ နာမညေျပာငးခတယ။ ဖဆပလတပေပါငးစမာ ဦးစးကယစားလယမားအျဖစ ဆရာႀကးဦးရာဇတ(ဗမကဌာနခပဥကႀကးအျဖစ တာ၀နယ ရသ)၊ ဦးေဖခင(သအမတႀကး-ၿငမး)ႏင ကၾကြယ၀တ႔ ပါခၾကၿပး တးခ႕ဦးစးအဖြ႕၀ငမားအျဖစ ဦးညည(ႏးၾကားေရး)-မႏေလး၊ ဟာဂဦးေအာငစန-ရနကန၊ မစၥတာရာမနး၊ ရနကန ဦးဘတင(ခ)မစၥတာရာ႐စတ႔ပါ၀ငခၾကတယ။ အလယပစၥယညလာခႀကးမာ အဆမားအျဖစတငသြငးဆးျဖတၾကေတာ အဆအမတ(၁) လး၀လြတလပေရးအဆ က သခငျမက တငသြငးၿပး ေထာကခၾကသတ႔ေတာ သခငစး၊ ဦးေအာငစန(ဗမက)ႏင ျမငးၿခကယစားလယဦးၾကညလြင တ႔ျဖစၾကတယ။ ဘလပသြားကယစားလယေရြးခယေရးအဆက ဦးဘသ(မႏေလး)က တငသြငးၿပး ဦးညည(ဗမက)မႏေလးႏင ဦးၾကညလြင(ျမငးၿခ ကယစားလယ)တ႔က ေထာကခၾကတယ။ ကန႔ကြကသမရ။ တငးရငးသားလနညးစမားအေရးအဆက ဒးဒတဦးဘခက တငသြငးၿပး ကဘေဆြ(ဖာပ)၊ မြနဘခႏင ကဘသနး(ျပည)တ႔က ေထာကခၾကတယ။ ျပညနယ ျပညမ မခြျခားပ ပးေပါငးလြတလပေရးတကပြ၀ငၾကရနအဆက ဦးေဖခင(ဗမက)က တငသြငးခတယ။ ကန႔ကြကသမ႐။ ႏငငတကာေရးရာအဆက ဦးသနးေဖကတငသြငးၿပး ဆ႐ယလစတပဦး အယဒတာဦးကကႀကးႏင ကၾကြယ၀ (ဗမက)ကယစားလယက ေထာကခခတယ။ ဒးဒတဦးဘခတငသြငးတအဆအမတ(၆)မာ ဗမာမြတစလငမလထသည အႏၵသားမားႏငလမးခြၾကၿပး ျမနမာမား အျဖစ ခယလာၾကသညကႀကဆေၾကာငး၊ ၎တ႔ကလနညးစမားရသငရထကသည အခြငအေရးမားတနးတေပးရန ဖဆပလမ တာ၀နယေၾကာငးလ႔ ပါ႐ခတယ။ (မတစ - ၁၉(က၊ ခ၊ ဂ၊ ဃ) တ႔ကၾကညပါ။)

20

(၁၉၄၆)ခႏစ ဒဇငဘာလမာ ဗမက အဖြ႕ခပႏစပတလညညလာခႀကးန႔အတ ဗမာမြတစလငမလငယမား အစညးအ႐း(ဗမလ)၊ ဗမာမြတစလငမအမးသမးအဖြ႕(ဗမအ)တ႔ရ႕ ညလာခကလညး ရနကနၿမ ႕ စေတာကတလမး (ယခ သမျဖလမးန႔ လအ႐လမးေထာင) ဇနသအစၥလာမမနးကေလးေကာငးမာ ကငးပၾကတယ။ ဗမကညလာခက ဆရာႀကးဦးရာဇတက သဘာပတအျဖစေဆာငရြကတယ။ မႏေလးခ႐ငကယစားလယအျဖစ ဆရာပါခတယ။ ညလာခႀကးမာ ထးျခားတာက ဆရာႀကးဒးဒတဦးဘခရ႕ အဆအမတ(၆)မာပါလာတ ‘ဗမာမြတစလငမ ဆ သတ ႔က လနညးစ မားရသင ရထ ကတ အခြင အေရးမားေပးရန ဖဆပလ အဖြ ႕ ခ ပ ႀက းက တာ၀နယမယ ’ဆ တာက အေၾကာငးျပၿပး လနညးစ အခြင အေရး ယရမယ/မယသင ဘ းဆ တ အစ ႏစ စ ကြ ၾကတယ။ ညႏႈငးမရလ႔ မခြၾကရတယ။ သဘာပတ ဆရာႀကးဦးရာဇတက ပထမလနညးစအခြငအေရးယခငသမားက မတတပရပေစၿပး ေရတြကေတာ (၃၇)မျဖစတယ။ ဒတယလနညးစအခြငအေရးမယခငသမားကေရတြကေတာလညး (၃၇)မ။ မခငးတေနတယ။ လနညးစ အခြင အေရးယသင တယဆ တ ဘကက ဆႏၵမ ေပး ၾကတ (၃၇)ဦ းထမ ာ ေမာငလာနာဃာဇမ ဟမၼဒ ဟာ႐င (ေနာင အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစ ဌာနခ ပ ဥကဌ ႀကး ၊ ကြယလြန )ပါခ တယ။ မယသငတဘကက ဆရာပါခတယ။ မခငးတေနလ႔ သဘာပတအဆးအျဖတမက ဆရာႀကးဦးရာဇတက မယသငတဘကက မေပးဆးျဖတခတယ။ မ႐ႈးသတ႔က ညလာခက သပတေမာကထြကသြားၾကတယ။ (၁၉၄၇)-ခႏစ ဇလငလ(၁၉)ရကမာ ဆရာႀကးဦးရာဇတန႔သကေတာေစာင ရေဘာကေထြးတ႔ တငးျပညအတြက အသကေပးခတယ။ နယခ႕ေခတ (၉၁)ဌာန အပခပေရးန႔ တငးျပျပညျပလႊတေတာေရြးေကာကပြန႔ ဒတယအႀကမေရြးေကာကပြတ႔မာ မငးတငပငအမတ၊ ျပညသ႔လႊတေတာအမတ၊ လမးစလႊတေတာအမတအမတမားအျဖစ ေရြးခယခၾကရၿပး တငးျပည တာ၀နထမးေဆာငတ ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယေတြအျဖစ တာ၀နယခၾကတာေတြလညးရတယ။ (မတစ - ၂၀ က ၾကညပါ။) ဗမက ပထမဆးႏစပတလညညလာခမာ လနညးစယသငမယသငမခြၾကေတာ ႐ႈးတဘကက ညလာခက သပတေမာကထြကသြားၾကလ႔ ဆရာတ႔လငယပငးက ဗမာက ဗမာကသေရးေၾကြးေၾကာသန႔ဗမကက ဆကတာ၀နယခ ၾကတယ။ စညး႐းေရး ကယျပန႔လာတယ။ ကစလစတအဖြ႕ျဖစလာတယ။ ဒါက ဖဆပလက မလလားဘး။ (၁၉၅၂)ခမာ ဗမက မရသငဘးဖကရမယလ႔ ဖဆပလမာ ျပနာေပၚလာတယ။ ေခါငးေဆာငတ႔က ဖကလ႔မရေသးဘး။ ဗမကအဖြ႕ ဟာ ဘာသာေရးမဟတ ႏငငေရးအဖြ႕ျဖစတယ။ ဗမာက ဗမာကသလာတအခါ ဗမက မလေတာတအခနျဖစမယလ႔ ဗမက ပနးတငေၾကညာစာတမး (၁၉၅၂)-ခႏစမာ ထတခၾကတယ။ ဒါဆ ဖဆပလက မေကနပလ႔ တရား႐းခပတငခတယ။ တရားသႀကးခပ ေဒါကတာဦးေအးေမာငက ဒျပနာက တရား႐းခပကဆးျဖတတာထက ႏငငေရးအရ ညႏႈငး ေဆာငရြကၾကပါလ႔ ျပနၾကားခတယလ႔ သရပါတယ။ (၁၉၅၃)ခႏစအတြငးမာ ဒျပနာ ထပမေပၚခဘး။ (၁၉၅၄)ခႏစလယပငးမာ ဗမက မ႐သငေတာဘးဆတာ ျပနေပၚလာလ႔ ဖဆပလအဖြ႕ခပေခါငးေဆာငမားန႔ ဗမက ဌာနခပေခါငးေဆာငမား ေတြ႕ဆၿပး ေဆြးေႏြးခၾကရျပနတယ။ ဗမက ဌာနခပေခါငးေဆာငတ႔က အစၥလာမသာသနာသက၀ငယၾကညၾကတ လ႔အဖြ႕အစညးႀကးအတြငး ဘာသာ ယၾကညကးကြယမႈက အေၾကာငးျပၿပး ေပၚေပါကေနတ ျပနာေတြရေနတာက တငျပၾကလ႔ သာသနာန႔ဆငတ ကစၥေတြ ေျဖ႐ငးေပးၾကဖ႔ အဖြ႕တစဖြ႕ ဖြ႕ၾကပါ။ ဒါက ဗမကဌာနခပက သေဘာတခၾကလ႔ (၁၉၅၄)ခ ဒဇငဘာလ(၅)ရကေန႔မာ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစ အဖြ႕ႀကးေပၚခတာျဖစတယ။ အစၥလာမသာသနာအေရးကစၥတ႔က ေျဖ႐ငးၾကဖ႔ ရနပေငြအျဖစ ႏစစဥေထာကပေၾကးက လညး ဖဆပလအစးရက ေထာကပမယလ႔လ ကတျပခတယ။ ဗမကကေတာ မဖကရေသးဘး။

21

(၁၉၅၅)ခ ဒဇငဘာမာျပလပၾကတ ညလာခႀကးအဖြငေန႔မာ ဖဆပလအဖြ႕ခပကယစား ၀နႀကး ဦးေကာၿငမး တကေရာကလာၿပး ‘ဒညလာခက ဗမကဖကသမးဖ႔ ဆးဖကၾကပါ။ မဖကၾကရင ဖဆပလန႔ စတ၀မးကြမႈေတြ ေပၚလာႏင တယ’ဆတစာတမးဖတျပၿပး ညလာခသဘာပတ ဦးခငေမာငလတက ေပးအပသြားျပနတယ။ ဗမကညလာခႀကးမာ ဖကေရး/မဖကေရး အႀကတအနယေဆြးေႏြးၾကရတယ။ တစခ႕ေဒသေတြမာ ဗမာက ဗမာက သေနၾကလ႔ မလေတာသလ မသေသးတေဒသေတြလညးရေနတာမ႔ တစစ တစစ ဖကသမးရန ဆးျဖတခၾက တယ။ ညလာခႀကးၿပးေနာကေန႔ (၁၉၅၅)ခ ဒဇငဘာလ(၃၀)ရကေန႔ ဖဆပလဥကဌလညးျဖစ ႏငငေတာ၀နႀကးခပလညး ျဖစတ ဦးႏတကေရာကလာၿပး နာရ၀ကခန႔ မန႔ခြနးေပးခတယ။ လရငးကေတာ ‘ဗမကဖကရငဖကပါ မဖကၾကဘးဆရင ႏငငေတာတရားလႊတေတာခပတငၿပး အဆးအျဖတ ခယမယ။ ဖကၾကမယဆရင (၁၀)လအခနေပးမယ’လ႔ ေျပာၿပးျပနသြားတယ။ လထ႐ငးလငးပြမာ ဗမကဥကဌႀကးအျဖစတာ၀နယရတ ဦးခငေမာငလတ(ထစဥ တရားေရး၀နႀကးဌာန၀နႀကး)က ၾကားျဖတညလာခေခၚ အေရးေပၚညလာခေခၚေခၚ ဒည(၈)နာရမာ ညလာချပနလပမယလ႔ ေၾကညာလကတယ။ အဒေန႔ဟာ (၁၉၅၅)ခ ဒဇငဘာလ (၃၀)ရကပါ။ ညပငးညလာချပနစေတာ တစျခားျပနာမ႐ပါဘး။ ဗမကက (၁၉၅၆)ခ စကတငဘာ(၃၀)ရကေန႔မာ အၿပးအပင ဖကမယဆတ ဆးျဖတခကခခတယ။ ဆးျဖတခကအရ (၁၉၅၆)ခ စကတငဘာလ (၃၀)ရကေန႔ ညေန(၅)နာရ ေနာကဆးထားၿပး ဆငးဘတမားျဖတခ၊ ဗမက ဌာနခပ႐းခနး၊ ႐းသးပစၥညး၊ ေငြစာရငးအားလး အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစဌာနခပက လႊေပးခၾကတယ။ (၁၉၅၆)ခ ေအာကတဘာလ(၁)ရကေန႔မာ ဦးသနးျမင(ေမာလၿမင)က ဥကဌအျဖစတာ၀နယၿပး ဆရာက အေထြေထြအတြငးေရးမးအျဖစ တာ၀နယၾကတ ပဂၢလ(၁၃)ဦးက နနက(၈)နာရမာ သတငးစာ႐ငးလငးပြလပၿပး ဗမကက ဆကဖြ႕ခၾကတယ။ ဗမက(သစ)လ႔ နာမညတြငခတယ။ ဗမက(အသစ)အေနန႔ ‘ဗမာက ဗမာကသေရး’ဆတ ေၾကြးေၾကာသ ကလညးျပငလကတယ။ အစၥလာမေကာငစေပၚလာေတာ လပၾကရမယတာ၀နေတြက သာသနာကစၥရပေတြပျဖစလ႔ သာသနာေရးန႔ဆငတ ဗမာမြတစလငမအလမာအဖြ႕၊ ဗမာမြတစလငမအမးသမးမားအဖြ႕ခပ(ဗမအ)န႔ ဗမကတ႔ ပးေပါငးဖြ႕ခၾကတယ။ ႏငငေတာ အစးရေထာကပေငြကလညး ညႏႈငးသးစြၾကတယ။ သာသနာေရးကစၥတ႔က ေဇာငးေပးလပၾကတယ။ ႏငငေတာအစးရ ေထာကပေငြကလညး သာသနာေရးအဖြ႕မားပါ၀ငတ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစ(တစဖြ႕တညး)က လကခခတယ။ သပမၾကာတကာလ ဖဆပလႏစျခမးကြေတာ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစဌာနခပမာလညး ကြခၾကတယ။ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစမာ ဦးခငေမာငလတကဥကဌျဖစၿပး ဒ-ဥကဌျဖစတ ဦးရာ႐စက ဘအမအဆၿပး အဖြ႕သစ ေထာငလကတယ။ ဘအမအမာ ဦးရာ႐စက ဥကဌျဖစတယ။ အဖြ႕ခပႏစချဖစလာလ႔ ႏငငေတာအစးရ ေထာကပေငြလညး ခြေ၀ယၾကဖ႔ဆတ ျပနာေပၚလာတယ။ သာသနာကစၥေဆာငရြကၾကတ တစျခားအဖြ႕ေလးဖြ႕ ကလညး သတ႔ပါခြေ၀ယၾကဖ႔ ေတာငးဆလာလ႔ ႏငငေတာရ႕ သာသနာေထာကပေငြက (၆)ဖြ႕ေပါငးေပးမယလ႔ ဆးျဖတ ခတယ။ အစၥလာမေကာငစက မလအတငး အစၥလာမေကာငစကသာေပးဖ႔ ေဆာငရြကခတာ မေအာငျမငခ။ အစးရက ေပးမယေငြလကခယေရးအစအစဥက ေကာငစက လကမခႏငတအတြက ႏငငေတာအစးရေထာကပေငြက လကခယေရး (၃)ႏစ ရပဆငးခတယ။ အစၥလာမေကာငစက လကမခလ႔ နစနာဆး႐ႈးရတယဆတ အျပစပခၾကတာေတြလညး ေပၚ လာတယ။ ေထာကပမႈကရတေငြက ဘာသာေရးေကာငး၊ ဗလ စတာေတြက ခြေ၀ေထာကပမႈအစအစဥရပဆငးၿပး ကရအာန ဘာသာျပနကစၥန႔ သာသနာစာေပထတေ၀ေရးမာသာ သးစြမႈလပၾကမယ။ တစျခားသးျခားေထာကပမႈတ႔က မလပၾကဘး ဆတ မက လကခၾကရင အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစက ပးေပါငးေဆာငရြကမယဆတ သေဘာတမႈရခလ႔ အခ ႏငငေတာအစးရေထာကပေငြက ပးေပါငးလကခေနခၾကတာျဖစတယ။

22

အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစစတငဖြ႕စညးစဥက အဖြ႕အစညးအားလး ပးေပါငးပါ၀ငေရးလပခႏငၾကေပမယ အခ တစဖြ႕ထေတာ ျဖစမလာေတာဘး။ (၆)ဖြ႕ထက (၂)ဖြ႕က ဖကသမးရလ႔ အခ(၄)ဖြ႕ေပါငးလပေနၾကရတယ။ (ယခ ၅-ဖြ႕ျဖစပါသည။) အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစစတငဖြ႕ၾကတနးက အတျမစခခၾကတ ပဂၢလႀကးေတြ တစေယာကမ မရၾက ေတာဘး။ ဆရာလညး အတျမစခခသေတြထပါခသမဟတဘး။ တစစတစစကြယလြနကနေတာ ပခးေျပာငးယခၾကတာပါ။ ရြကေဟာငးေတြေၾကြကတာက ပေဆြးတမးတေနလ႔ အကးမျဖစထြနးႏငပါဘး။ ရြကသစေတြေ၀လာတာက ဆးႀကၾကရမာပါ။ ဒကေန႔ေပးေနတ သငတနးဟာလ ရြကသစေ၀လာဖ႔ လပေနၾကတာပါ။ သမငးျဖစစဥတ႔က အကဥးခးၿပး ပ႔ခခတာ နဂးခပပါမယ။ ေနာကဆး ေမာငတ႔ မယတ႔က အမာတစချပခငတယ။ ဆရာပ႔ခခတ အစၥလာမသာသနာေရးရာေကာငစရ႕ ရညမနးခကျဖစတ ‘မြတစလငမပသေရး၊ တငးရငးသားပသေရး’တ႔အတြက ေမာငတ႔ မယတ႔ ပခးေျပာငးယၾကရမယ။ မမတ႔ကယတင တာ၀နယၾကရလမမယ။ “ဧကနမ ခ အလာဟအ႐င ျမတသည မညသည လမ းက မ မမ တ ႔က ယတ င မမ တ ႔ဘ၀အေျခအေနမားက မျပ ျပင မေျပာင းလသမ အလာဟအ႐င ျမတသည ျပ ျပင ေျပာင းလေပးမညမဟတ။” (ကရအာန - ၁၃း၁၁)

အားလးအေပၚခမးေျမသာယာမႈအေပါငး သကေရာကပါေစ …………. အာမးန

ပသဦးကကေလး

(နာယကႀကး ပသဦးကကေလး၏ (၄၈)ႀကမေျမာက အာနဆြာရသငတနး (၁၂.၅.၂၀၀၀ မ ၂၀.၅.၂၀၀၀) ျမစႀကးနားၿမ ႕ ႏင (၄၉)ႀကမေျမာက အာနဆြာရသငတနး (၂၃.၅.၂၀၀၀ မ ၃၀.၅.၂၀၀၀) ျပငဦးလြငၿမ ႕တ႔တြင ပ႔ခခကမ ေကာကႏႈတေဖာျပျခငးျဖစပါသည။)

= = = = = = = = = = = = = = = = =

မတစ မ ား

၁။ သကရာဇ(၈)ရာစႏစမားအတြငး ပဂတြငစးစခေသာ ပမငးလကထက ဒမတစကတကၽြနးမ တ႐တျပညအထ သြားလာၾကရာ ျမနမာျပညသ႔လညး အာရဗသေဘၤာမား အ၀ငအထြကျပၾကသည။ သထ မတမဆပကမးမားတြင ရပနားခၾကသညဟ ေ႐းအာရဗမတတမးမားတြင ေတြ႕ရေၾကာငး။ (ဦးၾကည၊ ရာဇ၀ငဂဏထးေရး၊ ျမနမာရာဇ၀ငမ သမတဖြယရာအျဖာျဖာစာအပ၊ စာမကႏာ ၁၅၆-၁၅၇)

23

၂။ (၁၈၇၉)ခႏစထတ ၿဗတသဘားမားေဂဇကအဆအရ ရမးၿဗကၽြနးအနးပကစးေသာ အာရဗသေဘၤာေပၚပါ မြတစလငမ တ႔သည ထအခါကပင ရမးၿဗကၽြနး၌ ေနထငၾကေၾကာငး သ႐ရ၏။ (ဦးဘးခယေရး၊ ဗမာမြတစလငမေ႐းေဟာငး အတပၸတစာအပ၊ စာမကႏာ ၂၅)

၃။ အေနာရထာဘရင နနးစသက (၁၄)ႏစအၾကာ ၁၀၄၅-ခ မတလာကနဆယဖ႔ရာတြင ဘရငဂေသနတကငတပ၊ ပသ ေသနတကငတပတ႔ ပါ၀ငေစခသည။ (ဟသာ၀တဦးဘရင ေရး၊ ျမနမာယဥေကးမႈႏင လယသမားေရးရာစာအပ၊ စာမကႏာ ၂၅)

၄။ ပဂေခတ နရသဟပေတမငး (၁၂၅၅-၁၈၂၆)တ႐တတ႔ႏငစစျဖစၾကရာ ဗလမးနဇရြတဒငအပခပသည တာရတာရ စစသည(တရကႏြယမား) ယခဗနးေမာ(ယခင ေကာငးစင)ကသမး၍ အတညတကေနထငခၾကေၾကာငး စစကငးၿမ႕ ရတနာေစတေကာကစာတြင ပါ႐သည။ (ရာဇ၀ငဆရာႀကးဦးဘသနး ေရး၊ ေကာငးသးျမနမာရာဇ၀ငစာအပ၊ စာမကႏာ ၁၉၅-၁၉၆)

၅။ ေတာငငဘရင တပငေရႊထးလကထကတြင မငးေခါငေနာရထာဦးေဆာငသည ဒတယအႀကမ မတလာကန ဆယဖ႔ရာတြင ပသေသနတကငတပသား တစေထာငေကာပါ၀ငေစခပါသည။ (ကငး၀နမငးႀကးစာေပါငးစ၊ စာမကႏာ ၈၆)

၆။ အငး၀ေခတ အေနာကဘကလြနမငး (၁၆၀၅-၁၆၂၈) ငဇငကာႏငစစျဖစရာမ ဖမးဆးရမသညစစသ႔ပနး(၃၀၀၀) အနက အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔က အငး၀ၿမ ႕အနး ျမစသာၿမ ႕ရ႕ေျမာကဘကတြင လပေျမ ေနေျမေပး၍ အတည တကေနထငေစခသည။ မငးမႈထမးမားအျဖစ ခန႔ခသည။ (မနနနးရာဇ၀င၊ တတယတြ၊ စာမကႏာ ၁၇၂)

၇။ ေညာငရမးေခတအတြငး သာလြနမငး(၁၆၂၈-၁၆၄၆)လကထက အစၥလာမသာသနာ၀ငမားအတညတကေနထငရန လပေျမ၊ ေနေျမေပး၍ ေကာကဆညနယ၊ စစကငးနယ၊ ေရႊဘနယတ႔တြင ဒတယအႀကမ ေနရာခထားေပးခသည။ (ဦးဘသနး ေရး၊ ေကာငးသးျမနမာရာဇ၀င၊ စာမကႏာ ၂၇၀)

24

၈။ ေညာငရမးေခတလြန အငး၀ေခတကအစ စေနမငး(၁၆၉၈-၁၇၁၄)တြင အစၥလာမသာသနာ၀ငတ႔က ၿမ ႕(၁၂)ၿမ ႕တြင လပေျမ ေနေျမေပး၍ အတညတကေနထငေစခသည။ ၎ၿမ ႕(၁၂)ၿမ ႕မာ (၁) ေတာငင၊ (၂) ရမညးသငး၊ (၃) ေညာငရမး၊ (၄) ယငးေတာ၊ (၅) မတလာ၊ (၆) ပငးတလ၊ (၇) တဘကဆြြ၊ (၈) ေဘာဓ၊ (၉) စညသာ၊ (၁၀) စညပတရာ၊ (၁၁) ေျမထး၊ (၁၂) ဒပယငး (၁၁၆၃-ခႏစ၊ နယနလျပညေကာ (၂)ရကေန႔တြင အမရပရဘရင ပဋကတ တကမ ေကာကတစလးဗလ မငးရလေကာထင ေရႊပရပဒမတတမးတြင ေတြ႕႐ရေၾကာငး) (ဦးဘးခယ ေရး၊ ဗမာမြတစလငမတ႔၏ ေ႐းေဟာငးအတပၸတစာအပ၊ စာမကႏာ ၃၇-၄၀)

၉။ အေလာငးမငးတရားႀကး သလငကေအာငႏင၍ ရနကနသ႔ေရာကလင သလင ရနကနတြင႐သည ပသစ ပယာမာမက (ပရမာမက)ႏင ဒါ၀တဆသတ႔က ေသြးေသာကႀကးမားခန႔၍ သကရာဇ (၁၁၁၈)ခ ၀ါေခါငလဆနး (၃)ရက အဂၤါေန႔တြင ကယရေတာေသနတအစက ဖြ႕ေတာမသည။ (ကနးေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀ငေတာႀကး၊ ပ-တြ၊ စာမကႏာ ၁၄၈၊ ၁၈၅ ၁၈၆)

၁၀။ အေလာငးမငးတရားႀကး မဏပကတညးျပညကေအာငျမငရာ ကသညးလမး(၄၀၀၀)ေကာပါ၀ငခရာ အစၥလာမ သာသနာ၀ငမားပါခသျဖင ေျခေတာရငးျဖင ခလႈခြငေပးေတာမသည။ (ကနးေဘာငေခတမဟာရာဇ၀ငေတာႀကး၊ စာမကႏာ ၂၉၈-၂၉၉)

၁၁။ အာဗ႐ားဟဟစငနတပည ငေရႊလ၊ ငေရႊေအးတ႔က ႏငငေတာအတြငး အရပရပၿမ ႕ရြာမားမာေနသည ပသကလား တ႔က ၎တ႔ႏငငေတာအတြငးရသညအရပရပ အာဗဟ႐ားဟဟစငနတပညတ႔ျပသရာနာခၾကေစ။ ရခငျပည ေလးၿမ႕ ေကးရြာမားမာ႐ေနၾကသည ပသကလားတ႔တြင ဘာသာတရားစကားမားက ပသကလားတ႔နညးတ အာဗ႐ားဟဟစငနတပည စစေၾကာစရငေစ။ (သကရာဇ ၁၁၆၉-ခ၊ တနေဆာငမနးလျပညေကာ ၃-ရက၊ နာခေတာ ဘယေကာထငတြငျပနသည။) (ဘးေတာမငးတရားႀကးရာဇသတႀကး၊ စာေပဗမာနထတ၊ စာမကႏာ ၁၇၆)

၁၂။ ၀နႀကးသတးမဟာဗႏၶလသည ကလားတ႔၏ဗးအေျမာကတ႔ကလကနကမမတ၊ ေရႊထးျဖန႔လက တပထပသ႔လညကာ ပတကာ မျပတသြားလာ၏။ တပျပငသ႔လညး ျမငးႏင ျမငးစးသရတ႔က လ႐ည အေမာငးတ႔က စြကငလက တပဗလ ေနမးဂဏနရတႏငျမငးစးေရ(၇၀)ေကာတ႔ ျမငးေရးကစားေစသည။ (ကနးေဘာငေခတမဟာရာဇ၀ငေတာႀကး၊ ဒတယတြ၊ စာမကႏာ ၃၉၂) (ေနမးဂဏနရတမာ ခနဆပဗလဆသျဖစၿပး မငးတနးမငးႏငသေပါမငးႏစဆက နာမည ေကာ ျမငးတပဗလ၀လခန၏ဖခငျဖစသည။)

25

၁၃။ မာလာမြနေခၚ ဦးပြငက ယမးခက၀နအျဖစ ခန႔ခသည။ စကမႈလပငနးတ႔တြင ဗမာမြတစလငမ(ပသ)မားပါ၀ငခၾက သညက ေတြ႕႐ရသည။ (ဦးေမာငေမာငတင - မဟာ၀ဇၨာျပစသည ျမနမာမငးလကထကေတာစာတမးမား၊ စာမကႏာ ၆၆၊ ၇၁-၇၂)

၁၄။ စၾကာႏြယစဥရပကြက(၈)ရပကြက၊ ကယရေတာရပကြကႏင အပခပအေ႔႐အေနာက(၂)ကြက၊ ေတာငဘလရပကြက၊ ဂၽြနးတနးရပကြက၊ စစကငးတနးရပကြက၊ ကနး႐းရပကြက၊ ၀လခနရပကြက၊ ကငးတားကလားပရပကြက၊ ရပကြကတငး ဗလေနရာေပါငး(၂၀)သတမတေပးခသည။ (ဦးေမာငေမာငတင - မဟာ၀ဇၨာျပစသည ျမနမာမငး လကထကေတာစာတမးမား၊ စာမကႏာ ၇၂)

၁၅။ အထကျမနမာႏငငသမးရန ခတကလာသည အဂၤလပနယခ႕တပက ရငဆငတကရမညဟ ဘရငအမန႔ႏင စစေၾကညာသညအတြက စစေၾကာငးသးေၾကာငး ခတကရနစစဥၾကရသည။ ေတာငငစစေၾကာငးခတပေတာက ကြကကအပခပရန အကပတျမငး၀န ပငလယၿမ ႕စားႀကး မဟာမငးထငရာဇာက ဗလခပအျဖစ ခန႔အပတာ၀န ေပးခပါသည။ (ကနးေဘာငဆကရာဇ၀ငေတာႀကး၊ တတယတြ၊ စာမကႏာ ၇၀၀)

၁၆။ နယခ႕အဂၤလပတ႔ ျမနမာႏငငက အၿပးတငသမးယၿပးေသာလညး ဗလခပေအာငဆနး၏အဘး ဗလမငးေရာငတ႔ ကသ႔ အဂၤလပနယခ႕သမားတ႔က ေတာလနၾကသည နယခ႕ေခတဦးေတာလနေရးေခါငးေဆာငတစဦးအျဖစ ဗလရာကြတဆသ ပါ၀ငခပါသည။ ဗလရာကြတက ဖမးမၿပးရာထးေပး၍ ၎တ႔ဘကတြငပါ၀ငရန ကမးလမး ခေသာလညး လကမခ။ ဘရငခးျမငထားသည ကတပါအကၤ စမး၀တ၍ ႀကးစငတကခသည။ (ဆငျဖကၽြနး ေအာငသနး၏ နယခ႕ေခတဦးေတာလနေရးသမားႀကးမားစာအပ)

၁၇။ (၁၉၂၀)ခ ေကာငးသားႀကးမား၏ ျမနမာႏငငဘရငခထတသည တကသလဥပေဒကကန႔ကြကၾကဖ႔ ျမနမာႏငင တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀င ဦးဘ႐င(သတြ)ပါသည။ ေ႐ႊတဂအေနာကေျမာကေထာငတြင (၁၁)ဦးေပါငးၿပး သစၥာဆခၾကသည။ သပတေမာကမႈေၾကာင ႀကလာရမညျပစဒဏဟသမ ေနာကမဆတပ ခယၾကမညဟ သစၥာဆခ ၾကသည။ (ျမနမာဆ႐ယလစလမးစဥပါတ ထတ၊ အမးသားေန႔ႏငအမးသားလႈပ႐ားမႈသမငးအကဥး၊ စာမကႏာ ၂၀၀ တြင ပါ႐ပါသည။)

၁၈။ ဦးဒဒးဆသ အစၥလာမသာသနာ၀င ‘က’တပသားႀကးႏင ဆရာစသပနဌာနခပအနး သာယာ၀တခ႐င၊ ဥကၿမ ႕ေျမာက (၅)မကကြာ ဆရာစသပနစခနး အေ႔႐ဘက(၄)မငကြာ႐ ၀ကကရြာတ႔မ အစၥလာမသာသနာ၀င လယသမားႀကးမား ပါ၀ငခၾကသည။ (ႀကးက ကၽြနးျပန ဆရာစသပန ‘က’တပသားႀကး ဦးဘးျဖ ေရး၊ နယခ႕သမားတ႔က ကၽြႏပတ႔ ေတာလနခစဥကစာအပ၊ စာမကႏာ ၄၆-၄၇ တ႔မာ ေတြ႕ရပါသည။)

26

၁၉။ ပဏာမျပငဆငမႈညလာခႀကးတြင အဆမားတငသြငးေထာကခၾကရာတြင တငးရငးသားအစၥလာမသာသနာ၀င*မား ပါ၀ငခၾကသည။

(က) အဆအမတ(၁) လး၀ လြတလပေရးက သခငျမက တငသြငးၿပးေထာကခသမားတြင ဦးေအာငစန* (ဟာဂ)(ဗမက)

(ခ) ဘလပသြားေရးအဆက ဦးဘသ မႏေလးကတငသြငးၿပး ေထာကခသမားတြင ဦးညည* (ႏးၾကားေရး) (ဗမက - မႏေလး)

(ဂ) တငးရငးသား လနညးစမားအေရးအဆက အဆအမတ(၆)အျဖစ ဒးဒတဦးဘခက တငသြငးခပါသည။

(ဃ) ျပညနယျပညမ မခြျခားေရးအဆက ဦးေဖခင*(သအမတႀကး-ၿငမး)(ဗမက)က အဆတငသြငးခပါသည။

(င) ႏငငတကာေရးရာအဆက ဦးသနးေဖက တငသြငးၿပး ကၾကြယ၀*(ဗမက)က ေထာကခခသည။

(ဗလခပေအာငဆနး၏ လြတလပေရးႀကးပမးမႈလစဥမတတမးစာအပ၊ စာမကႏာ ၂၅၅၊ ျပစသ ေျမၿမ ႕ခစေဆြ၊ ၁၉၈၁-ခ၊ ဇလငလ၊ ပဂစာအပတကမ ထတေ၀ခသည။)

၂၀။ တငးျပျပညျပလႊတေတာတြင ဖဆပလႏင သန႔႐ငးအဖြ႕ပါလမနအမတမားအျဖစ အေရြးခရၿပး တငးျပညတာ၀န ထမးေဆာငခၾကသမား …..

(၁) ဆရာႀကးဦးရာဇတ (၂) ဦးေဖခင (၃) ဦးသနးျမင (၄) ဦးခငေမာငလတ (ေျမာငးျမ) (၅) ဦးသနးညြန႔ (ေနာင ဟာဂဦးသနးညြန႔ - ေမၿမ ႕) (၆) ၀ဏၰေကာထငဆရာမႀကးေဒၚေစာေရႊ (၇) ဦးဂမား (ပသမ - သထ) (၈) ဦးျမငသနး (သထ) (၉) ဆရာခယ (တပကနး) (၁၀) ဦးဘၾကြယ (မႏေလး) (၁၁) ေဒၚေအးညြန႔ (ရခင) (၁၂) ဦးသနးေမာင (ေကာကျဖ) (၁၃) စလတာနအဟမဒ (ရခင) (၁၄) စလတာနမာမြတ (၁၅) ေဒၚခငခင (ဆရာႀကးဦးရာဇတ၏ ဇနး) (၁၆) ဦးေကာခင (ရမညးသငး)

27

၉၁-ဌာန အပခပေရးေခတတြင မငးတငပငအျဖစတ႔အျဖစ ……. (၁) ဦးဘးခင (ရခင) (၂) ဟာဂဦးပ (မႏေလး) (၃) ဦးေအာငသငး (ရနကန) ၿမ ႕ျပေရးရာ၊ ျမနစပယလႀကးမားအျဖစ ၿမ ႕စမလႀကးျမေရးရာေကာမတတ႔မာ ဥကဌမားအျဖစ

တာ၀နယခၾကသမားလညး ရၾကပါသည။ ေဖာျပပါစာရငးတ႔တြင ကနသမားလညး႐ၾကပါသည။ ဤမတစတ႔သည သငတနးပ႔ခရာတြင ပါ၀ငခသည အေၾကာငးအရာတ႔ကအတြကသာျဖစပါသည။

ပသဦးကကေလး

(နာယကႀကး ပသဦးကကေလး၏ (၄၈)ႀကမေျမာက အာနဆြာရသငတနး (၁၂.၅.၂၀၀၀ မ ၂၀.၅.၂၀၀၀) ျမစႀကးနားၿမ ႕ ႏင (၄၉)ႀကမေျမာက အာနဆြာရသငတနး (၂၃.၅.၂၀၀၀ မ ၃၀.၅.၂၀၀၀) ျပငဦးလြငၿမ ႕တ႔တြင ပ႔ခခကမ မတစျဖစပါသည။)

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =