MARİMEKKO
Kumaşlar, moda, bir yaşam şekli..
Marimekko 1951 yılında karizmatik ve vizyoner Armi Ratia’nın
aklının ürünü olarak kuruldu. Şirketin adı kelime anlamıyla
“Mari’nin elbisesi” demektir ancak pek çok farklı şekilde
yorumlanabilir. Bu anlam çokluğu, Marimekko’nun estetik açıdan -
ulusal ve uluslararası, geleneksel ve modern, kırsal ve kentsel,
doğa ve teknoloji gibi karmaşık ikiliklerini ve ilişkilerini
yansıtmaktadır. 1950’lerde Marimekko’nun ortaya çıkışı uluslararası
platformda bir tasarım sansasyonu yaratmıştır ve şirket savaş
sonrası ve takip eden dönemde dokuma ve moda işletmeleri için önde
gelen tekstil üreticilerinden biri olmuştur. Çarpıcı büyük ölçekli
kumaş desenleri ve geleneksel çizginin dışında kalan elbiseleri ile
farklı bilince sahip tasarım ve moda dünyasına renk ve teklifsizlik
getirmiştir.
Marimekko ayrılmaz bir şekilde Finlandiya ile ilişkilidir. Bu
bağlantı Armi Ratia tarafından titizlikle kurulmuştur. Ratia,
Marimekko’nun hem yönetici direktörü, hem sanat direktörü hem de
yayın şefi olmuştur. Kumaşlar ve moda tasarımları Fin
sayfiyelerinin ve çiftlik evlerinin kırsal güzelliği içerisinde
fotoğraflanmıştır. Ürünlere her zaman Fin isimleri verilmiş, kumaş
desenleri tarihsel dekoratif motifleri referans almış ve
elbiselerde geleneksel Fin giyiminin unsurları göze çarpmaktadır.
Ancak Marimekko aynı zamanda geleneksel olarak Finli değildir –
şirkete yönelik en sert eleştiriler Finlilerden gelmektedir.
Marimekko'nun iş kavramı modernizm ideolojisini yansıtırken
teorik temeli esas olarak vizyonerdir. Marimekko'nun hikâyesi Fin
toplumunu ve yirminci yüzyılın ikinci yarısında Fin sanayinin elde
ettiği ilerlemeyi sergilemekle birlikte cesareti ve orijinalliği
zamanının ilerisinde olmuş, diğer girişimcilere yol göstermiştir.
Zamanının seramikte Iittala Glass ve Arabia gibi yüksek düzeyde
kalite ve başarıya kendi yararlarını da gözeterek özgürce
deneyimler yaşama fırsatı verilen şirket tasarımcıları ile ulaşan
diğer efsanevi Fin tasarım üreticileri arasında yerini almıştır.
Ancak seri üretim için tasarımları seçen bir grupla bu işi sürdüren
üretim hanelerin aksine Ratia, Marimekko’da nihai karar verici
olmayı sürdürmüş, tek başına şirketin benzersiz estetiğini
korumuştur.
Son yıllara kadar Marimekko'nun tarihi, ideolojik ve
estetik seçimleri Armi Ratia ile başladığı şekilde kadınların
elinde olmuştur. Ratia, Maija Isola, Annika Rimala and Vuokko
Nurmesniemi gibi ümit veren genç tasarımcıları işe almış ve
dizginlenemeyen bir yaratıcılık atmosferi yaratmıştır. Ratia ile
açık fikirli ve progresif tasarımcılar arasındaki işbirliği, yeni
bir yaşam stili kavramının yaratılmasını sağlamıştır. Marimekko,
üretimini ev eşyaları, iç mimari ve mimari ürünler olmak üzere
genişletmiştir. Ütopik Mari topluluğu içinde vizyoner bir şirket
felsefesi ile prefabrik evlerden dış pazar için lüks saunalara
kadar uzanan geniş bir yelpazede üretim için Ratia, Aarno
Ruusuvuori ve Antti Nurmesniemi gibi Finlandiya’nın önde gelen
mimarları ve zamanın en iyi iç mimarları ile işbirliği yapmıştır.
Sergi, şirketin yarım yüzyılı aşkın tarihçesini irdelerken firmanın
kimliğini tanımlayan yetenekli tasarımcıların işlerine
odaklanmakta, yerel bir tekstil dokuma işinden uluslararası
platformda tanınan bir markaya uzanan kimi zaman fırtınalı
yolculuğunu gözler önüne sermektedir.
MARIMEKKO’NUN KURULUŞU
Marimekko’nun hikâyesi Finlandiya’da savaş sonrası yaşanan
travmatik yeniden yapılanma döneminde başlar. Ülkenin her yerinde
geçerli olan karne uygulaması genel olarak yaşamı özellikle de
ekonomiyi güçleştirmiş ancak aynı zamanda çeşitli tüketici
ürünlerine yönelik talebi anormal ölçüde arttırmıştır. Pek çok
şirket bu pazardan yararlanmaya çalışmış, üretimlerine tasarım ve
teknolojideki en son eğilimleri yansıtmak için uğraş vermişlerdir.
Bu şirketlerden bir tanesi 1949 yılında Viljo Ratia’nın sahibi
olduğu küçük bir muşamba baskı fabrikası olan Printex’dir.
Satışları pompalamak için o zamanlar çok moda olan çiçek desenli
koton kumaşlar da dâhil olmak üzere Printex’in ürünlerini
arttırılmıştır.
Tekstil tasarımı eğitimi almış ve reklamcılık alanında çalışmış
biri olarak Viljo’nun karısı Armi Ratia (1912–79), yeni girişimin
başına geçmiştir. Dokunmuş kumaşlardan desenleri kopyalamak yerine
şirket için farklı bir strateji seçmiştir. Ratia kendi desenlerini
yaratarak ve görsel ve tekstil tasarımcısı gençlere iş vererek
modernist bir estetik hedeflemiştir. İlk günden itibaren Armi Ratia
en küçük detayların dahi önemini vurgulamış ve şirketi tam bir
sanat işine dönüştürmeye çabalamıştır. Kumaşların üretildiği son
derece mütevazı hatta ilkel koşullara rağmen 20 Mayıs 1951’de çok
başarılı bir moda gösterisi, bir tanıtım etkinliği olarak
Helsinki’nin en iyi lokantası Kalastajatorppa’da
gerçekleştirilmiştir. Tasarımlar açıkça 1950’leri temsil etmektedir
ve aslında zamanının çok ünlü modacısı Riitta Immonen tarafından
yedi farklı tasarımcı ile Printex kumaşları kullanılarak
hazırlanmıştır. Armi Ratia bu pazarlama kampanyasını
Marimekko-projesi olarak isimlendirmiştir. Akabinde Marimekko Oy
Printex’in bağımsız kardeş şirketi olarak tescil edilmiştir. Riitta
Immonen Marimekko elbiselerine ve kumaşlarına isim vermekle de
ilgilenmeye başlamıştır. Yeni şirketin ana amacı Printex
kumaşlarının tasarımı ve pazarlanmasıdır.
İLK YILLAR
1952’de Marimekko yeni tamamlanan Palace Otel’de bir ofis
kiralamış ve ofis binası Viljo Revell ve Keijo Petäjä tarafından
tasarlanmıştır. Bina, Finlandiya’da en son teknolojiye sahip ofis
inşaatına örnek teşkil etmektedir. Bu bina içinde yerleşim
Marimekko’nun modern tasarıma sadakatini gözler önüne sermiştir.
Binanın iç tasarımını yapan Antti Nurmesniemi’nin eşi Vuokko
Nurmesniemi ise takip eden sene Marimekko’nun moda tasarım şefi
olmuştur.
Marimekko ilk parekende satış dükkânını 1953 yılında
Helsinki’nin merkezinde açmıştır. Şirket büyüdükçe Helsinki’nin
bilinen noktalarında yeni dükkânlar açılmış ve Marimekko ismi
Finlandiya’da tanınmaya başlamıştır. Marimekko’nun uluslararası
pazarı fethi ise 1954’de bir sergiyle başlamıştır. Design in
Scandinavia sergisi ABD turuna çıkmış, 1954 ve 1957’de Milano’nun
üç yıl süren onuncu ve on birinci sergilerine de katılmıştır.
1958’de Marimekko, şirketin geleceği üzerinde önemli etkisi olacak
iki sergiye daha dâhil olmuştur. İlki Stockholm’de yerleşik Fin
tasarım firması Artek’in sanat galerisinde gerçekleşmiş ve halkın
ve basının ilgi odağı olmuş, Marimekko’nun İsveç’te ünlenmesini
sağlamıştır. İkincisi ise Armi Ratia’nın fuarın ziyaretçilerinden
biri olan Amerikan mimarı ve perakendecisi Benjamin Thompson ile
bağlantı kurduğu Brüksel Dünya Fuarı’dır. Bu tesadüfi karşılaşma
Marimekko’nun Amerika’yı fethetmesine ön ayak olmuştur.
VUOKKO NURMESNIEMI
Armi Ratia’nın hem mobilya dokumalarında hem de moda kumaşlarda
soyut desenleri teşvik etme kararı kendisinin vizyoner ruhunu
ortaya koyan cesur bir hamle olmuştur. Ratia aynı zamanda okuldan
yeni mezun olmuş gencecik ve deneyimsiz iki tasarımcının
potansiyelini idrak edecek kadar da öngörülüdür. Maija Isola ve
Vuokko Nurmesniemi oluşum yıllarında Marimekko kumaşlarının ve
modasının karakterini şekillendirmekte Ratia’ya yardımcı
olmuşlardır.
Vuokko Nurmesniemi
Vuokko Eskolin-Nurmesniemi (1930) Printex / Marimekko için 1953
-1960 yılları arasında tasarımcı olarak çalışmıştır. Seramik
eğitimi almış olan Nurmesniemi başlangıçtan itibaren coşkulu
denemeler yapmıştır. Marimekko’nun kumaş boya uzmanı Arvo Nurmi ile
beraber yeni baskı teknikleri geliştirmeyi başarmıştır. İç mimar
olan kocası Antti Nurmesniemi sayesinde Nurmesniemi modernist
mimari ve tasarımdaki en son eğilimlere her zaman çok yakın
olmuştur. Vuokko Nurmesniemi’nin Marimekko için yaptığı örneğin
Tiibet (1953) gibi ilk kumaş desenleri mimari özelliklere sahiptir.
Yatayların, dikeylerin ve renk düzlemlerinin geometrik etkileşimini
taşıyan büyük ölçekli desenler modern iç tasarımla uyum
göstermektedir. Nurmesniemi’nin erken döneminden iki klasik desen
yoğun, dinamik renk kombinasyonlu ve keskin, geometrik, dikey
çizgili döşeme kumaşı Rötti (1954) ve daha yumuşak, boyuna çizgili,
özgürce boyanmış Piccolo (1953)’dur. Bu desenler Nurmesniemi’nin
inovasyonu olan üçüncü bir ara tonun yaratılabilmesi için iki komşu
örtüşen rengin kullanıldığı Marimekko imzasının göstergesidir.
Vuokko Nurmesniemi Tiibet (1953)
Vuokko Nurmesniemi Rötti (1954)
Vuokko Nurmesniemi Piccolo (1953)
Vuokko Nurmesniemi ayrıca Marimekko’nun ilk tam zamanlı moda
tasarımcısı olmuştur. Kendisinin moda tasarım felsefesi, günlük
kullanım için uygun rahat ve pratik elbiseler olarak yorumladığı
modernlikle ilgili görüşlerini de yansıtmaktadır. Basit şekilde
oluşturulmuş elbiseler II. Dünya Savaşı sonrası moda devrimi olarak
karşımıza çıkan ve kadınları o dönemin fiziksel olarak sınırlayıcı
engellerinden ve korselerden kurtaran bir moda devrimi aracılığıyla
kadın şeklini nesnelleştirmeden giyenin bireyselliğini tamamlamak
ve vurgulamak için tasarlanmıştır. Nurmesniemi’nin moda yaklaşımı
kumaşın deseninin elbisenin tasarımını belirlediği yönündedir. Bir
başka deyişle, güçlü bir kumaş deseni basit hatları olan bir
giysiyi tamamlamaktadır. Marimekko’daki kariyerinin başlangıcından
itibaren Nurmesniemi en başarılı moda tasarımlarını kumaş desenleri
veya renk şekilleri ile müteakip koleksiyonlarda yeniden kullanarak
geleneği kırmıştır. Aslında bu bir nevi pazarın talep ettiği
şekilde her sezon stil değiştirme geleneğini sorgulayan moda
karşıtı sanayinin ifadesidir.
Tiibet Vuokko Nurmesniemi’nin Printex için tasarladığı ilk
kumaştır. Tiibet deseninin yeniliği geometrik açıdan basitliğinde
ve o zamanlar Printex teknolojisi için deseni çok zor hale getiren
geniş alanda düz renklerin yer almasındadır. Başlangıçta, küçük
desenlere kıyasla hem kırık bir buharlayıcıdan hem de baskı
mürekkebinin kompozisyonundan kaynaklanan renk akışları, Tiibet
gibi büyük desenlerde daha fazla göze çarpmaktadır. Printex’in
teknik direktörü Arvo Nurmi ilk önce kumaşın baskısının
yapılamayacağını düşünmüştür. Ancak buharlayıcının tamir
edilmesiyle ve yeni mürekkep kompozisyonuyla kumaşın baskısı başarı
ile gerçekleşmiştir. Büyük renk alanlı desenleri tasarlamakla
ilgili karşılaşılan sorunlar nedeniyle Nurmesniemi iddialı
tasarımlarını gerçekleştirebilmek için yeni baskı tekniklerini
teşvik etmiş ve geliştirmiştir.
MAIJA ISOLA
1949’da Armi Ratia Printex’in ilk tam zamanlı tasarımcısı olarak
Maija Isola (1927–2001)’yı işe almıştır. 1950’lerin sonunda Isola
kendi benzersiz, güvenli ifade yollarını bulmaya başlamıştır. Bu
dönemdeki kumaş desenlerinde tipik olarak görülen soyut motiflerin
açıkça anlaşılan menşeleridir. Kendisinin ilk tematik serisinin adı
Luonto (doğa, 1957–59)’dır ve Isola’nın bu dönemdeki diğer
tasarımları daha fazla stil ve düz desenlerle Kivet (taşlar, 1956),
Isot Kivet (büyük taşlar, 1958) ve Lokki (Martı, 1961)’de görüldüğü
üzere doğa temasına devam etmiştir.
Maija isola
1950’lerin sonunda Fin uygulamalı sanatlarının tamamen saf
modern dağarcığı içinde yerli (vernaküler) özellikler ve motifler
görülmeye başlanmıştır. Maija Isola’nın yaklaşık otuz desenlik
Ornamentti (süs 1958–60) serisi Slovak dantellerinden ve
işlemelerinden esinlenmiştir. Maija Isola kendi çizimleriyle
desenleri kopyalamış ve ekran desenlerini yaratmak için bunları
büyütmüştür.
Bitki temalı desenler içeren Luonto (doğa) serisinde Maija
Isola, bir film baskı tekniği kullanmıştır. Bitkilerin çizimleri
yerine gerçek yapraklar ve dallar saydam bir plakaya veya kâğıda
yansıtılmış ve Isola tarafından bir desen olarak düzenlenmiştir.
Daha sonra bir baskı şablonu kullanılmıştır. Gerçek bitkilerin dış
hatları bitmiş kumaş üzerinde görülmektedir ve gölge veya şeffaflık
izlenimi yaratmaktadır. Luonto serisinin desenleri genellikle kırık
renklerle beyaz bir zemin üzerine basılmıştır. Serinin ilk
kumaşları 1957’de, son kumaşları ise 1963’de üretilmiş, toplam
yirmi dört üretim yapılmıştır.
Maija isola luonto
Joonas (Jonah) 1961 yılında aynı isimle Maija Isola tarafından
tasarlanan serinin bir desenidir. Nesneler her zaman ilişkili
olmayabilir ama seriler büyük doğrusal desenlerle ve benzer çizim
stili ile birbirleriyle bağlantılıdır. Genellikle evden çalışan
Isola seriyi fabrikanın büyük ve uzun çizim masasında üretmiştir.
Her desenin kimi zaman uzunluğu 30 metreye ulaşan siyah beyaz
eskizini çizmiş, bunların en beğendiği kesitlerini almış ve aldığı
kesitlerin şablonunu çıkarmıştır. Joonas serisinin desenleri
Isola’nın ilk gerçek büyük ölçekli desenleri olmuştur. Bunların
baskısı yeni ve daha iyi kaliteli koton ile daha kolay yapılmıştır.
Desenlerin orijinali beyaz zemin üzerine siyah veya kahverengidir.
Diğer renkler daha sonra dâhil edilmiştir. Varyasyonu Nooa (Noah)
gibi Joonas da serinin üretime alınan en son modellerinden
olmuştur. Joonas serisi Silkkikuikka (engebeli zikzak) desenini de
içermektedir.
maija isola joonas
maija isola Silkkikuikka (engebeli zikzak) deseni
YENİ TASARIMCILAR
1960 yılında Annika Rimala (1936) Marimekko’nun moda tasarım
şefi olarak Vuokko Nurmesniemi’nin yerine geçmiştir. Fotoğraf
oturumları düzenleyen, moda şovları organize eden, gazete ve
reklamları tasarlayan Nurmesniemi’nin aksine Rimala, tasarımlarının
tanıtımında daha anonim bir rol benimsemiştir. Marimekko’nun
Nurmesniemi’nin moda tasarımları ile olan açık bağlantısı nedeniyle
ilk önceleri Rimala kendi stilini oluşturmakta güçlük çekmiştir. Bu
nedenle, Marimekko için yaptığı ilk tasarımlar selefinin
çalışmalarına öykünmektedir.
Moda üretimini çeşitlendirmek için Rimala ile hemen hemen aynı
zamanda yün elbiseler üretmek üzere Liisa Suvanto (1910–83) da
devreye sokulmuştur. Tasarımlarının çizgisi ve kesimleri daha az
belirgin bir versiyonuyla Marimekko’nun vücuda oturan zarf
elbisesini esas almaktadır. Elegan çizgiler özellikle övgüye
değerdir ve o zamanlar pek rağbet gören Fransız modasından önemli
ölçüde farklıdır.
Liisa Suvanto’nun yün koleksiyonu Marimekko modasına şıklık ve
zarafet getirmiştir. Suvanto yüksek kaliteli el üretimi yünü
seçerek elbiselerin kalitesini ve rafineliğini arttırmıştır. Bir
tekstil tasarımcısı olarak Suvanto dokuma ile başlayıp sadece
kumaşları tasarlamakla kalmamış aynı zamanda giysileri de
tasarlamıştır. Sıklıkla tek bir elbisenin çok sayıda varyasyonunu
hazırlamıştır. Diğer türlü basit elbise tasarımlarına dönüşecek
tasarımları yan unsurlarla ve farklı vurgularla öne çıkarmaktadır.
Suvanto’nun renk dünyası sürprizlerle doludur. Örneğin, 1961
koleksiyonunda renkler siyah beyaz, siyah-kahverengi ve gridir
ancak parlak mavi ve sarı da vardır.
TASARIMCI ÖZGÜVENİ
Marimekko’nun hem Finlandiya’da hem de uluslararası pazarda
başarısı Armi Ratia’nın ve tasarımcılarının özgüvenini
arttırmıştır. Maija Isola’nın rahat, sıkmayan, çekingen olmayan
stili Arkkitehti (mimar) serisini beraberinde getirmiştir. “Mimar”
başlığı fabrikada büyük ölçekli grafik tasarımları mimarlara ve iç
mimarlara tanıtmanın bir yolu olarak düşünülmüştür. Gruplamalar
olarak düşünülen Isola’nın daha önceki serilerinden farklı olarak
Arkkitehti serisindeki desenlerin her biri tek tek düşünülmektedir
—bazıları boyalı, bazıları kâğıt kesimli – ancak hepsi görsel
doğrudan etki yaratmakta ve öngörülmemiş büyük ölçekli soyut
motifler kullanmaktadır. 1961’den 1973’e uzanan desenlerle bu seri,
örneğin soyut ekspresyonizm, pop sanat ve op sanat gibi çağdaş
sanat üzerinde mevcut eğilimlerin etkisini göstermektedir.
Rare liidokki elbise
Maija Isola’nin eserlerindeki daha fazla dekoratif temalara ek
olarak 1960’ların başında daha durgun bir ifade ile büyük renkli
yüzeylere geçiş yapmıştır. Melooni II’de nesneyi tanımak mümkündür
ancak Melooni I’de kavun iç içe geçmiş, tasmalı halkalarla daha
basit tasvir edilmiştir. Melooni Arkkitehti serisinin bir
parçasıdır. Isola’nın farklı modelleri üzerinden fabrikada
gerçekleştirilmiştir, Isola’nın kendisi tarafından yapılmamıştır.
1959’dan 1965’e kadar üretilen on yedi deseni içermektedir.
Bunların arasında Lokki (martı), Seireeni (denizkızı), Kaivo
(kuyu), Kivet (taşlar), ve Unikko (gelincik) bulunmaktadır.
Printex’in ilk zamanlarında çiçek desenlerinden kaçınılmıştır.
1950’lerde Armi Ratia bunları reddetmiştir çünkü herkes bu
desenleri üretmektedir. Ayrıca Ratia çiçeklerin yeterince güzel
olduğuna ve imitasyonlarını basmanın manası olmadığına
inanmaktadır. Maija Isola çiçeklerin geleneksel şeklin dışında
gösterildiği çok sayıda desen tasarlamıştır. 1960’larda ölçeği
inanılmaz orantılara çıkardığında yaptığı işlerden güzellik
akmaktadır. 1960’ların sonunda diğer desenlerde yaptığı gibi
çiçekleri daha küçük boyuta indirmiştir. Unikko (gelincik) o
dönemin aşırı kullanılmış ve artık yenilgiye uğramış desen
dünyasının bir parçası olan Çiçek Gücü’nü hatırlatmaktadır.
Günümüzde (2005) Unikko Marimekko’nun en popüler desenlerindendir.
Finlandiya’da günlük yaşamda sürekli rezonansı vardır ve giysiden
fincana, tepsiden mouse pade, televizyondan hatırlatma notlarına
hatta kredi kartlarına kadar pek çok farklı yerde
bulunmaktadır.
Unikko
Medya giysilerin sadece kesimine ve imajına odaklanmakla
kalmamış aynı zamanda tek tek Marimekko tasarımcılarını da dikkate
almıştır. Özellikle Ratia’ya gezilerinde eşlik eden Annika Rimala
medyanın ilgi odağı olmuştur. Basın, Rimala’nın cana yakın desen
kombinasyonlarından ve giysilerin yaratıcı kesiminden övgüyle söz
etmektedir. Bunlar Rimala’nın giysilerin serbest ve hareketleri
sınırlamayacak şekilde tasarlanması gerektiğine dair felsefesinin
bir yansımasıdır. Buna ulaşmak için rahatlık ve teklifsizlik adına
Rimala giysilerinin hacmini ve kumaş desenlerinin ölçeğini bir
arada arttırmıştır. Bu ayırıcı kesim, özellikle kol ve omuzlarda
göze çarpmaktadır.
Rimala’nın kumaş desenlerinin tipik bir özelliği giysinin
kesimine bağlı olarak desenin ölçeğindeki değişikliktir. Tarha
(bahçe) deseni orijinal ölçektedir. Bir sonraki yani Tarha’nın daha
büyük varyasyonu Keidas’dır (vaha). Sonuncu Jokeri (joker) desende
ise tek bir motif, kumaşın enini tamamen kaplamaktadır.
ULUSLARARASI BASIN
1960’larda ve 1970’lerin başında Marimekko mükemmel moda
yayınlarında yerini almıştır. Sadece ev ve moda dergilerinde değil
genel olarak yaşam dergilerinde de Marimekko’yu görmek mümkündür.
İtalyan Abitare, Danimarkalı Mobilia ve Alman Schöner Wohnen
dergileri diğerleri arasında Marimekko’yu yansıtmak açısından daha
önemlidir ve 1965’de etkili Fransız moda dergisi Elle’in bir
sayısının kapağında basit bir desenli Marimekko elbisesi giyen bir
mankenin yer alması takip eden yılın moda akımını belirlemiştir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Gordon Park’ın 1965’de Vogue için
ve 1966’da Tony Vaccaro’nun Life için yaptığı fotoğraf çekimlerinin
ikisi de Finlandiya’da gerçekleşmiştir. Bu fotoğraflarda modeller
zengin ve gösterişli mekânlarda modern ve renkli giysilerle doğal
ortamlarda veya Amerikalıların Finlilerle özdeşleştirdiği eski ve
hoş yerel binaların önünde görülmektedir.
MARIKYLÄ—MİMARİ ÜTOPYA
1960’lar Marimekko’da yeni tasarım girişimlerini beraberinde
getirmiştir. Şirket kumaş ve modadan mimari ve iç dekorasyon da
dâhil olmak üzere yeni bir yaşam şekli için daha geniş tasarım
kavramına geçmiştir. İşin en başından itibaren Armi Ratia, ister
sanat ister el sanatı olsun, ister kumaş ister moda olsun her zaman
en ufak detayları bile içine alan yaratıcı dışavurumculuğu ifade
eden bir Gesamtkunstwerk felsefesini izlemiştir. Bu vizyon
1960’larda insan habitatının tamamını içerecek kadar
genişlemiştir.
1967’de Armi Ratia yerel bir gazetede şirketin ilk esaslı inşaat
projesi için proje direktörü olarak görev yapacağını açıklamıştır.
Bir kumaş ve moda firması için mimariyle ilgilenmek biraz sıra dışı
görünebilir ancak Marimekko’nun büyük bir yerleşim köyü—Marikylä
(Mari Köyü)—ve yeni bir fabrika kurmak planları da mevcuttur. Cesur
ve grafik desenleriyle Marimekko kumaşları mimarların ilgisini
çektiğinden pek çoğu markanın önemli ve etkili savunucuları haline
gelmiştir. Aslında, Ratia esas olarak giyimi mimari terimlerle
kavramsallaştırmış, Marimekko giysilerinin rahat, vücut hatlarını
saklayan çizgileriyle bir binanın koruyucu dış kabuğu arasında
paralellikler kurmuştur.
Armi Ratia Mari Köyü’nü kendisinin ve kocasının 1963 yılında
aldıkları eski Bökars Malikânesi’nin bulunduğu Finlandiya’nın
güneyindeki küçük Porvoo kasabasına yakın bir yerde kurmayı
düşünmüştür. Marimekko şirketinin misafirperverliğinin merkezinde
olması ile ünlenen kırlardaki bu çiftlik evi, Armi Ratia’nın doğu
Finli Karelian köklerini yansıtacak şekilde geleneksel bir köy evi
olarak korunmuştur. İddialı Mari Köyü’nü tasarlamak için seçilen
mimar Aarno Ruusuvuori (1925–92), Fin mimarisinde minimalist
modernizmin dikkate değer bir temsilcisidir ve zamanının en iyi
Finli mimarlarından birisidir. En nihayetinde Marivillage
fabrikanın ekonomisinde işlerin yolunda gitmemesiyle
gerçekleştirilememiştir ancak bunun yerine daha geniş bir deneysel
yerleşim birimi olarak Maritalo (Marihouse – Mari Evi) 1966 yılında
Bökars arazisinde inşa edilmiştir. Marihouse’ı tasarlarken edindiği
tecrübeleri esas alan Ruusuvuori kolayca kurulabilen prefabrik bir
sauna da geliştirmiştir.
Ana fikir bunun su kenarında kurulması olduğundan 1966 yılında
bir prototip bir hafta boyu Espoo’da bir adanın – Karhusaari’nin
kıyılarında sergilenmiştir. Simo Rista’nın saunanın içinden çekilen
ve dışardaki deniz manzarasını gösteren ünlü fotoğrafı o dönemden
itibaren Fin tasarımının ikonik bir imajı haline gelmiştir.
1970’LERE GEÇİŞ
Öğrenci emeğinin küresel “sosyal devrimi” ve 1960’ların
sonundaki sosyal karışıklık Marimekko’nun çevresel bağlamını ciddi
ölçüde değiştirmiştir. Sol radikalizminin çıkış yaptığı bu günlerde
sosyal ve siyasi ortam daha militan hale gelmiştir. Modada ise bu
genel olarak teklifsizliğe ilgi, blue jeanlerin popülerliğinin
artması olarak yorumlanmıştır. Çalışan sınıfın blue jean ile
ilişkilendirilmesi orta sınıfın değerlerine yönelik bir protestoyu
sembolize etmektedir. Marimekko’nun geleneksel desenlerine yönelik
sosyal ve ekonomik talebin azalacağını öngören Armi Ratia, Annika
Rimala’nın Tasaraita (çift çizgi) 1968 koleksiyonu ile pratik bir
çözüm yakalamıştır. Makinada örülen koton jarsenin günlük giyime
uygun özelliği ve basit çizgili desen sadece Marimekko’nun ürün
kimliğinde devrim yapmakla kalmamış aynı zamanda karlılığı da
beraberinde getirmiştir. Bu çok amaçlı, uniseks giysi çabucak
tasarımcılar, entellektüeller ve progresif tüketicilerce
benimsenmiş ve Fin tasarımının klasiklerinden olmuştur.
Armi Ratia 1968 yılında Katsuji Wakisaka’yı ve 1969’da Pentti
Rinta’yı Marimekko tasarım programını canlandırma çabaları
çerçevesinde işe almıştır. Endüstriyel Sanatlar Enstitüsü’nden yeni
mezun olmuş olan Rinta, Rimala’nın giyeceklerin giyilebilmesi için
rahat olması gerektiğini savunan ve modayı ikinci plana atan
inancını paylaşmaktadır. Wakisaka tarafından getirilen Japon
estetiği Marimekko tasarımının tamamen yeni bir bileşeni olmuştur
ve açıklık ve basitlik gibi temel Fin fikirleriyle tam olarak
örtüşmüştür. Akabinde Wakisaka, Marimekko ailesine meslektaşı
Fujiwo Ishimoto’yu da katmıştır. Ratia’nın Japon tasarımcıları
bünyesine dâhil etmesi, 1980’lerde başlayacak Japon moda ve
tasarımının dünyayı fethetmesi düşünülünce vizyoner bir hareket
olmuştur.
Liisa Suvanto’nun Katsuji Wakisaka’nın kumaşları ile ilgilenmesi
ile kapitone giyecekler ortaya çıkmıştır. Tasarımcılar canlı hayal
güçlerini kombine eden koleksiyonlarda işbirliği yapmışlardır.
Giysiler moda evlerinin 1960’larda ve 70’lerde egzotizme duydukları
tutkuyu çağrıştırarak bir tutam emperyal Çin, Slav folk
hikâyelerinin süslülüğü ve Japan kimono geleneğini bir araya
getirmektedir. Kotonun kapitone olarak kullanılması heykelsi
formlar yaratmayı mümkün kılmıştır.
YENİ PAZARLAR VE ÜRÜNLER
Ishimoto esas olarak 1970 yılında Ristomatti Ratia ve kız
kardeşi Eriika Ratia tarafından kurulan bir yan şirket olan
Décembre Oy için çalışmak üzere işe başlamıştır. Décembre plastik
ve diğer modern materyallere odaklanarak yeni ürünler ve yeni
pazarlar aramaktadır. Ürün çizgisi içinde plastik kitaplıklar,
elbise askıları ve diğer aksesuarlar bulunmaktadır. Özellikle
Décembre kanvas çantalar büyük bir başarıyı beraberinde
getirmiştir.
Décembre ürünlerinin çok iyi giden satışları ile Armi Ratia,
1972 ve 1973’de ABD’de ve Japonya’da başka ürünlerin de
üretilmesine yönelik lisans anlaşmalarının müzakerelerini
başlatmıştır. 1975’de Marimekko uluslararası operasyonlarını daha
da genişleterek Amsterdam’da bir franchise dükkân açmıştır. Hemen
akabinde şirket dış pazarlarda çok başarılı ve diğer firmalara
örnek teşkil eden Finli firmalara verilen Başkanlık İhracat
Ödülü’nü Finlandiya Başbakanı Kekkonen’den almıştır. Marimekko’nın
sağlıklı kar performansı 1976 yılında uluslararası satışlar
nedeniyle yeni rekor düzeylerine erişmiştir. Bir önceki yıl da hem
Almanya’da hem de ABD’de bağlı ortaklıklar kurulmuştur.
1950’lerin başı kadar erken bir tarihte Marimekko ürün çizgisini
kumaş ve moda üretimine eşlik edecek değişik aksesuarları ve küçük
ev eşyalarını kapsayacak ölçüde genişletmiştir. Çantalar belki de
en popüler aksesuarlar olmuştur ve pek çoğu ilk piyasaya çıktıkları
andan itibaren uzun zaman üretilmiştir.
YENİ FABRİKA
1972–1974 yılları arasında Marimekko Helsinki sanayi
bölgelerinden Herttoniemi’de yeni bir fabrika kurmuştur. Asıl plan
tutaktan eve kadar her şeyi üretme kapasitesi olan büyük bir sanayi
tesisi kurmak olmakla beraber gerçek Marimekko ruhunu yansıtan
projede çocuk oyun alanları ve tenis kortları gibi ütopik
özellikler de bulunmaktadır. Daha önce Arno Ruusuvuori’nin mimarlık
bürosunda çalışmış olan genç mimar Erkki Kairamo bu yeni fabrikanın
tasarımını yapmıştır. 1920’lerin oluşturmacılığı ve modern
mimarideki çağdaş eğilimlerden etkilenen spiral merdivenler ve
şeffaflık unsurları nedeniyle hemen hemen aynı zamanda inşa edilen
Herttoniemi fabrikası ile Paris’deki Pompidou Merkezi arasında
benzerlikler ortaya konabilir. Ruusuvuori’nin sakin, içe dönük
mimarisi ile kıyaslandığında Kairamo’nun tasarımı çok neşeli ve
canlıdır.
Fabrika planının ana fikri optimum düzeyde esnekliktir. İç
bölümlerin büyük bir kısmı tek katlı entegre fabrika katıdır.
Üretimle bağlantılı olmayan operasyonlar ise ana fabrika katının ya
altında ya da üstünde yer almaktadır.
YENİ BİR DÖNEMİN BAŞLANGICI
Kısa bir hastalıktan sonra Armi Ratia’nın 1979 yılında ölümüyle
25 yıldan fazla süredir kurduğu ve yürüttüğü şirketinde büyük bir
boşluk olmuştur. Güçlü iradeli, karizmatik lideri olmayınca
Marimekko hızını kaybetmiş, bir-iki yıl şirketi yürütmeye çalışan
Ratia’nın çocukları en nihayetinde Marimekko’yu 1985 yılında Amer
Holding’e satmışlardır. Bu yeni şirket ortamında Marimekko, pek çok
şirket içinde bir şirket haline gelmiş ve ciddi bir düşüş sarmalına
girmiştir.
1991 yılı Marimekko için yeni bir başlangıç olmuştur. Çığır
açan, feminist Fin reklam ajansı Womena’nın eski sahibi Kirsti
Paakkanen, Marimekko’yu satın almış ve yeni direktörü olmuştur.
Paakkanen gelenek ve yenilik arasındaki denge arayışı ile Ratia’nın
mirasına saygı gösterme yolunu seçmiştir. Marimekko’nun zirvedeki
günlerinde en çok popüler olan kumaş desenlerini tekrar ortaya
çıkarmış, böylece 1990’larda moda sanayini silip süpüren Retro
stilinin avantajından yararlanan parlak bir piyasa stratejisi
benimsemiştir.
Üretimi de genişleten Paakkanen tasarım ekibini güçlendirerek
hepsi farklı rollere sahip pek çok yeni tasarımcıyı Marimekko
bünyesinde toplamıştır. Rati’nın işe aldığı son tasarımcı olan
Marja Suna, Marimekko’nun geçmişi ile geleceği arasında bir köprü
oluşturmuştur. Ritva Falla 1997 yılında Paakkanen tarafından iş
yaşamındaki kadınlara giysiler üretmek üzere işe alınmıştır.
Falla’nın tasarımlarının şık ve estetik basitliği kariyer yapan
kadınların gereksinimlerine uymaktadır.
Eğer Ratia’yı Marimekko yaşam tarzı kavramını geliştiren kişi
olarak niteleyecek olursak Paakkanen de Marimekko markasını
oluşturan kişi olmuştur. Şirketi iflasın eşiğinden kurtarmış, cesur
denecek ölçüde avangart ve tamamen Finlandiya’ya özgü yeni tasarım
girişimlerini araştırmaya odaklı bir şirket olarak itibarını
yeniden yaratmıştır. Lisans anlaşmaları aracılığıyla iç dekorasyona
yönelik kumaş, yatak takımları ve aksesuar üretimi ve satışının
yanında Marimekko pek çok giysi koleksiyonu da sunmaktadır.
Unikko deseni, masa örtülerinden cep telefonlarına bilgisayar
aksesuarlarından cüzdanlara kadar uzanan geniş bir yelpazede ürüne
uyarlanmıştır. Desen dünyada öylesine tanınır hale gelmiştir ki
Kirsti Paakkanen’nin marka kimliği hedefiyle Armi Ratia’nın her
yeni kuşak için özellikle Finli bir yaşam stili yaratmak ve
teklifsiz, günlük konfora sahip kaliteyi tüm dünyada yaymak olan
ideali ile neredeyse birleşmiştir.
Kirsti Paakkanen Marimekko hisselerini 2007—2008 yıllarında
satmıştır. Sampo Bank’ın eski Başkanı ve CEO’su olan Mika
Ihamuotila, şirketin başlıca hissedarı haline gelmiştir. 2000’lerin
başında Marimekko tasarımcılarında kuşak değişikliği de
yaşanmıştır. Erja Hirvi ve Maija Louekari gibi genç tekstil ve
grafik tasarımcıları şirketin iç dekorasyon kumaşlarına yeni bir
bakış getirmiştir. Moda tasarımcısı Mika Piirainen 1994’de
Marimekko’ya katılmıştır. 2000’ler boyunca Piirainen en eskisi elli
sene öncesine uzanan Marimekko’nun daha önceki baskı kumaşları ile
çalışmıştır. 2009’da Virva Launo Marimekko moda bölümünün yaratıcı
direktörü olmuştur.