Republika e Kosovës – Република Косово – Republic of Kosovo
Qeveria – Влада – Government
Zyra e Kryeministrit – Канцеларија премијера – Office of The
Prime Minister
Zyra e Komisionerit për Gjuhët – Канцеларија повереника за
језике
Office of the Language Commissioner
KONCEPT DOKUMENTI PËR REFORMËN E PROCEDURAVE TË PËRKTHIMIT
BRENDA QEVERISË SË KOSOVËS – DREJT NJË LEGJISLACIONI TË HARMONIZUAR
SHUMËGJUHËSH
Koncept dokument për reformën e procedurave të përkthimit brenda
Qeverisë së Kosovës - drejt një legjislacioni të harmonizuar
shumëgjuhësh
Përgatitur nga Zyra e Komisionerit për gjuhët
27
PërmbajtjaPërmbajtja2Përmbledhje e koncept
dokumentit3Hyrje5Kapitulli 1: Përkufizimi i problemit6Kapitulli 2:
Objektivat13Kapitulli 3: Opsionet13Kapitulli 3.1: Opsioni i
tanishëm- asnjë ndryshim14Kapitulli 3.2: Opsioni për përmirësimin e
zbatimit dhe ekzekutimit17Kapitulli 3.3: Opsioni i tretë18Kapitulli
4: Identifikimi dhe vlerësimi i ndikimeve të ardhshme21Kapitulli
4.1: Sfidat me mbledhjen e të dhënave22Kapitulli 5: Komunikimi dhe
konsultimi23Kapitulli 6: Krahasimi i opsioneve24Kapitulli 6.1:
Planet e zbatimit për opsionet e ndryshme26Kapitulli 6.2: Tabela e
krahasimit me të tre opsionet29Kapitulli 7: Konkluzionet dhe hapat
e ardhshëm32Kapitulli 7.1: Dispozitat për monitorimin dhe
vlerësimin35Shtojca 1: Forma e vlerësimit për ndikimin
ekonomik36Shtojca 2: Forma e vlerësimit për ndikimet
shoqërore40Shtojca 3: Forma e vlerësimit për ndikimet
mjedisore46
Tabela e Figurave
Figure 1. Tabela me informacione të përgjithshme për koncept
dokumentin6
Figure 2. Dokumentet përkatëse të politikave, ligjet dhe aktet
nënligjore9
Figure 3. Pema e problemit, që paraqet problemin kryesor,
shkaqet e tij dhe efektet11
Figure 4. Pasqyra e palëve të interesuara bazuar në përkufizimin
e problemit13
Figure 5. Objektivat relevante të Qeverisë15
Figure 6. Mënyra e rrjedhës së procesit të miratimit të ligjit
dhe proceseve të përkthimit18
Figure 7. Hierarkia e funksionimit te njësisë22
Figure 8. Procesi i përkthimit23
Figure 9: Ndikimet më të rëndësishme të identifikuara për
kategorinë e ndikimit24
Figure 10: Përmbledhje e aktiviteteve të komunikimit dhe
konsultimit të kryera për një koncept dokument26
Figure 11: Plani i zbatimit për opsionin 228
Figure 12: Plani i zbatimit për opsionin 329
Figure 13: Krahasimi i opsioneve31
Figure 14: Plani i zbatimit të opsionit të preferuar35
Përmbledhje e koncept dokumentit
Kushtetuta e Kosovës dhe Ligji 02 / L-37 mbi Përdorimin e
Gjuhëve sigurojnë që Gjuhët Shqipe dhe Serbe gëzojnë status të
barabartë të gjuhëve zyrtare. Në përputhje me dispozitat e këtij
Ligji, të gjitha institucionet e Kosovës janë të obliguara të
publikojnë dokumentet në të dy dygjut. Qeveria, megjithatë,
përballet me probleme serioze në përmbushjen e këtyre obligimeve
ligjore për shkak të kapacitetit të pamjaftueshëm Kjo çon në një
mungesë të standardeve themelore në cilësinë e përkthimit të
dokumentet zyrtare të qeverisë, veçanërisht në gjuhën serbe.
Arsyeja kryesore që çon në këtë problem është "mungesa e një
mekanizmi efektiv, racional dhe procesi i përkthimit dhe lekturës
dhe korrigjimin të gabimeve gjuhësore në dokumentet zyrtare,
përfshirë ligjet, rregulloret, vendimet dhe udhëzimet
administrative." Problemi më i dukshëm është cilësia e
projektligjeve dhe rregulloreve të miratuara nga Qeveria. Kjo
gjithashtu krijon shqetësime, përmes interpretime të ndryshme të
dispozitave që do të duhej të kenë të njëjtin kuptim. Raporte të
shumta të organizatave ndërkombëtare dhe vendore kanë nxjerrë në
pah këtë problem dhe këshillojnë Qeverinë e Kosovës për të zgjidhur
të njëjtën gjë. Zyra e Komisionerit për Gjuhët është përgjegjëse
për monitorimin e zbatimit të Ligjit për përdorimin e Gjuhëve dhe
ka një mandat për të zhvilluar një zgjidhje politike për të
zgjidhur problemet e identifikuara.
Në mënyrë që të adresohen problemet e identifikuara, Zyra ka
iniciuar procesin e analizimit të nevojës për themelimin e Zyrës
qeveritare për përkthim dhe interpretim. Qeveria ka pranuar
propozimin në nëntor 2017, dhe krijoi një grup pune për zhvillimin
e analizës dhe përgatitjen e një koncept dokumenti.
Në mënyrë që të identifikohen zgjidhjet më të mira të problemeve
të lartpërmendura, Grupi i punës bëri analizë të situatës dhe
identifikimin e problemit aktual për të zgjidhur të njëjtin
Opsionet që merren në konsideratë janë:
- Opsioni pa ndryshime - një numër i vogël i gjuhëtarëve dhe
angazhimi i Agjencisë: përkthimi, lektura dhe redaktimi nga
kompanitë e huaja.
- pranimi i numrit shtesë të përkthyesve në nivelet e ndryshme
të organeve të qeverisë dhe Kuvendit, investim në trajnimin e tyre
dhe rekrutimin e përkthyesve të kualifikuar dhe lektorë, duke
krijuar njësi të vogla të përkthimit, në secilin nga institucionet,
si dhe riorganizimin e punës së tyre,
- Krijimi i një Njësie Qendrore për Përkthime - Njësia për
përkthim, kontrollin gjuhësor dhe harmonizimin, nën kujdesin e
Zyrës së Kryeministrit, futjen e cilësisë së kualifikuar për
përkthim dhe lekturë. Ndërtimi i një memorie përkthimi qendror,
zhvillimi i fjalorëve dhe analizës së cilësisë.
Në hapin tjetër, grupi i punës ka identifikuar dhe ka kryer një
vlerësim të ndikimit të ardhshëm të opsioneve të ndryshme të
identifikuara. Vlerësimi i ndikimit u krye në kategoritë e
ndikimeve ekonomike dhe sociale; ndikimi në të drejtat themelore,
barazia gjinore, ndërtimi i kapitalit social dhe i të rinjve; si
dhe ngarkesat administrative dhe implikimet buxhetore. Në këtë
proces të identifikuar, janë dhënë përparësitë dhe mangësitë e
secilit opsion dhe argumente në favor të zgjidhjeve të ofruara.
Në bazë të këtyre analizave, grupi i punës me këtë koncept
dokument propozon themelimin e Njësisë Qendrore për përkthim dhe
harmonizimin e legjislacionit në kuadër të Zyrës së Komisionerit
për Gjuhët, e cila do të përmirësojë praktikën e përkthimit në
procesin legjislativ dhe të fusë një proces të redaktimit, lekturës
dhe harmonizimin gjuhësor, me qëllim të harmonizimit të
legjislacionit shumëgjuhësh me standarde të larta. Kjo ndërhyrje
kërkon një proces që do të sjellë shumë ndryshime pozitive në
peisazhin e legjislativ në Kosovë, të tilla si legjislacioni
shumëgjuhësh që pasqyron qëllimin e ligjvënësit në mënyrë identike
dhe të qëndrueshme; parandalimin e keqpërdorimit të mospërputhjeve
gjuhësore në procedurat gjyqësore; pjesëmarrje më e madhe e të
gjitha komuniteteve në jetën publike; dhe për të zvogëluar koston e
shërbimeve të përkthimit në lidhje me opsionet e tanishme apo të
tjera në dispozicion.
Së fundi, procedura e re do të ndikojë në një integrim më të
mirë të përgjithshëm të komuniteteve dhe respektin për të drejtat e
tyre, përshpejtimi i procesit të integrimit në BE dhe forcimin e
reputacionit të Qeverisë në sytë e qytetarëve dhe bashkësisë
ndërkombëtare.
Informacionet e përgjithshme
Titulli
Koncept dokument për Reformën e procedurave të përkthimit brenda
Qeverisë së Kosovës – drejt një legjislacioni të harmonizuar
shumëgjuhësh
Ministria bartëse
Zyra e Kryeministrit/ Zyra e Komisionerit për gjuhët
Personi kontaktues
Slaviša Mladenović, Komisioner për gjuhët
PVPQ
Gjashtë takime, një konferencë, dhjetë takime pune me palët e
interesuara
Prioriteti strategjik
Cilësi më e mirë e përkthimit dhe procedura efikase të
përkthimit. Strategjia[footnoteRef:1] e rregullimit më të mirë, ka
për qëllim përmirësimin e procedurave të hartimit të politikave dhe
zvogëlimin e ngarkesave administrative. Duke qenë se procedurat e
përkthimit me gabime dhe dokumentet e përkthyera në mënyrë të
dobët, ndikojnë drejtpërsëdrejti në këto dy procese , ky dokument
është baza për ndërtimin e prioritetit strategjik të Konc.dok. [1:
http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Better_Regulation_Strategy_2_0_for_Kosovo_-_ALBANIAN.pdf]
Vendimi
Çështja kryesore
Mungesa e mekanizmave dhe proceseve efikase efektive për
përkthim, lekturë dhe korrigjim të gabimeve gjuhësore të
dokumenteve zyrtare, përfshirë ligjet, aktet nënligjore,
rregulloret, vendimet qeveritare dhe udhëzimet administrative.
Përmbledhje e konsultimeve
Sipas procedurës ligjore, në kuadër të konsultimeve
ndër-ministrore, OLC-ja ia dërgoi Koncept Dokumentin të gjitha
ministrive për shqyrtim dhe për të dhënë komentet dhe sugjerimet e
tyre. Afati për dërgimin e komenteve, sipas procedurës, ishte 15
ditë. Gjashtë ministri i dërguan komentet e tyre, katër prej të
cilave dhanë propozime konkrete për ndryshime në CD, ndërsa dy
ministri vetëm konfirmuan se nuk kishin ndonjë vërejtje shtesë. Një
nga ministrit sugjeroi që të dyja opsionet duhet të pranoheshin,
ndërsa të tjerët propozonin më pak ndryshime në CD që ishin futur
në dokument në kohën e duhur. Në fund të afatit për komentet, Zyra
e Komisionerit për Gjuhë telefononte ministra të tjera me telefon
për të përcaktuar nëse ata shqyrtuan Dokumentin Koncept dhe nëse
ata kishin ndonjë sugjerim, ku të gjithë deklaruan se nuk kishin
kundërshtime dhe mbështetën fuqishëm opsionin e preferuar , duke
konfirmuar se situata aktuale kërkon një ndryshim. Sugjerimet e të
gjitha ministrive u pranuan dhe dokumenti u përshtat më pas me të
gjitha komentet e reja.
Do të plotësohet pas konsultimeve publike online.
Opsioni i propozuar
Krijimi i njësisë qendrore të përkthimeve
Ndikimet kryesore të pritshme
Ndikimet buxhetore
Ndikimet ekonomike
Ndikim i ulët ekonomik në kategoritë: ndikimi i ndërmarrjeve të
vogla dhe të mesme (NVM) dhe Investimet( ANEKSI 1)
Ndikimet shoqërore
Ndikim të ulët në kategori: Edukim, Qeverisje, si dhe te Krimi
dhe siguria(ANEKSI 2)
Ndikimet mjedisore
Nuk ka ndikime relevante që priten në këtë kategori(ANEKSI
3)
Ndikimet ndër-sektoriale
Ndikim të ulët në dinjitetin, lirinë dhe administrimin e mirë.
Ndikim i madh në trajtimin e barabartë dhe nuk ka ndikim të
rëndësishëm në kategoritë gjinore dhe rinore( ANEKSI 4)
Ngarkesat administrative për kompanitë
Ngarkesa administrative priten, por nuk maten në afate të
shkurtra. Ajo që është e sigurt është se të gjitha ngarkesat
administrative që do të ndodhin, do të ndodhin në 2 vitet e para të
Planit të Zbatimit, duke qenë se ai nënkupton ndryshimin e akteve
nënligjore të përmendura në dokument, procedurën e re në përkthim
dhe një organ të ri në nivel qendror. Gjithashtu në rastet kur
njësia do të lëshojë konfirmimin e pajtueshmërisë gjuhësore, për
dokumentet që harmonizohen me mandatin e njësisë. Duhet të
theksohet se pas kryerjes së këtyre ndryshimeve, ngarkesat
administrative do të zvogëlohen ndjeshëm pasi që zgjidhja e
opsionit të preferuar, lidhur me procedurat e përkthimit, premton
punë efikase dhe efektive në nivel qendror dhe legjislacion më të
mirë në përgjithësi, të cilat më vonë do të ndikojnë në të gjitha
nivelet tjera të administratës.
Testi i NVM-ve
Nuk është kryer sepse nuk është e zbatueshme për këtë rast.
Hapat e ardhshëm
Afatshkurtër
Ndryshimi i akteve ligjore që do të ndikohen nga qëllimi i
politikës;
Krijimi i rregullores së re për Njësinë e Përkthimit;
Zhvillimi i linjës së komunikimit ndërmjet Njësisë dhe
institucioneve
Afatmesëm
Zhvillimi i dokumentit të përshkrimit të vendeve të punës dhe
miratimi i tij nga MAP-i dhe punësimi i profesionistëve me
përvojë;
Furnizimi i Njësisë me softuer përkthimi;
Krijimi i një programi online për qasjen e Njësisë në të gjitha
dokumentet ligjore.
Hyrje
Figure 1. Tabela me informacione të përgjithshme për koncept
dokumentin
Titulli
Koncept dokument për Reformën e procedurave të përkthimit brenda
Qeverisë së Kosovës – drejt një legjislacioni të harmonizuar
shumëgjuhësh
Ministria bartëse
Zyra e Kryeministrit
Zyra e Komisionerit për gjuhët
Personi kontaktues
Slaviša Mladenović – Komisioner për gjuhët; 038/20014035
PVPQ
Gjashtë takime, një konferencë, dhjetë takime pune me palët e
interesuara
Prioriteti strategjik
Cilësi më e mirë e përkthimit dhe procedura efikase të
përkthimit. Strategjia[footnoteRef:2] e rregullimit më të mirë, ka
për qëllim përmirësimin e procedurave të hartimit të politikave dhe
zvogëlimin e ngarkesave administrative. Duke qenë se procedurat e
përkthimit me gabime dhe dokumentet e përkthyera në mënyrë të
dobët, ndikojnë drejtpërsëdrejti në këto dy procese , ky dokument
është baza për ndërtimin e prioritetit strategjik të Konc.dok. [2:
http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Better_Regulation_Strategy_2_0_for_Kosovo_-_ALBANIAN.pdf]
Grupi punues
1. Meliza Haradinaj, Këshilltare e Kryeministrit, Kryesuese e
grupit punues;
2. Slaviša Mladenović, Komisionere për Gjuhë, Bashkëkryesues i
grupit punues;
3. Mentor Borovci, Drejtor i ZKM/ZKM, anëtar
4. Arben Krasniqi, drejtor i ZKQ ZKM, anëtar
5. Fehmi Stublla, Koordinator i GZ/ZKM, anëtar
6. Nehat Pllana, Zyrtare e Lartë Ligjore ZL/ ZKM, anëtar
7. Arton Jusufi, drejtor i DFGS / MASHT, anëtar
8. Shyqyri Hyseni, Drejtor i DP/MF, anëtar
9. Donika Shala, Udhëheqëse e UDHNM / MD, anëtare
10. Dragan Repanović, këshilltar ligjor i ministrit, MKK-së,
anëtar
11. Safete Grajqevci, Koordinatore ZKGJ/ZKM, anëtare
12. Ivana Pavlović, Zyrtare e Lartë ZKGJ /ZKM, anëtare
13. Vebi Klaiqi, Zyrtar i Lartë ZKGJ/ ZKM, anëtar
Informata shtesë
Kapitulli 1: Përkufizimi i problemit
Qeveria e Kosovës (QK) dhe institucionet e saj, janë të
angazhuara për të zbatuar standardet kyçe ndërkombëtare të të
drejtave të njeriut, që njëkohësisht garantojnë të drejtat
gjuhësore. Këto standarde janë pjesë e Kushtetutës së Republikës së
Kosovës dhe kornizës ligjore të saj. Kushtetuta e Kosovës e ka
përcaktuar gjuhën shqipe dhe serbe si dy gjuhë zyrtare, me status
të barabartë. Përveç kësaj, Kushtetuta dhe Ligji për Përdorimin e
Gjuhëve obligojnë institucionet në legjislacionin dygjuhësor, që do
të thotë se të gjitha ligjet që janë pjesë e kornizës ligjore të
Kosovës, duhet të hartohen në gjuhën shqipe dhe serbe, gjithashtu
edhe në anglisht, megjithëse kjo nuk është gjuhë zyrtare. Për më
tepër, sipas dispozitave të Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve, të
gjitha institucionet e Kosovës janë të obliguara të publikojnë të
gjithë dokumentacionin (jo vetëm ligjet por edhe aktet nënligjore)
në të dy gjuhët zyrtare, si dhe të komunikojnë me qytetarë si
drejtpërdrejt ashtu edhe publikisht, në të dyja gjuhët zyrtare.
Ligji për Përdorimin e Gjuhëve gjithashtu i referohet Kushtetutës
dhe thekson se versionet gjuhësor shqip dhe serbisht "kanë
autoritet të njëjtë". Kjo nënkupton se asnjëra nuk merr përparësi
mbi tjetrën kur është fjala për interpretim.
Zyra e Komisionerit për Gjuhët (ZKGJ) ka vënë në dukje
përpjekjet e institucioneve të Kosovës për të siguruar cilësinë e
përkthimeve. Megjithatë, Qeveria e Kosovës ende përballet me
çështje serioze në përmbushjen e detyrimeve ligjore. Zyra e
Komisionerit për Gjuhët ka rol të monitorojë zbatimin e Ligjit për
Përdorimin e Gjuhëve dhe aktivitetet e saj kanë vënë në dukje se
ekzistojnë mospërputhje të mëdha dhe mungesë e standardeve
gjuhësore në të dy versionet gjuhësore në dokumentet zyrtare
(përfshirë draft ligjet, udhëzimet administrative, rregulloret,
vendimet dhe komunikimi tjetër i Qeverisë). Cilësia gjuhësore e
dokumenteve të përkthyera në gjuhën serbe mbetet ende e dobët.
Dokumentet e hartuara dhe të përkthyera dobët, vazhdojnë të
shpërndahen dhe nuk ekzistojnë mekanizma për të siguruar
qëndrueshmëri në cilësinë e përkthimit.[footnoteRef:3] [3: Misioni
i OSBE-së në Kosovë, "Raporti mbi Legjislacionin Dygjuhësor në
Kosovë", Prishtinë, shtator 2018]
Procedurat për përkthimin e projektligjeve nuk janë mjaft të
qarta dhe se ndërgjegjësimi i institucioneve për rëndësinë e
procedurave për përfshirjen e pakicave të ndryshme është në një
nivel mjaft të ulët. Përveç kësaj, praktika e lekturës sistematike
nuk është vendosur në institucionet që hartojnë projekt ligjet.
"Praktika të tilla krijojnë pasiguri ligjore dhe shkelin parimin e
barazisë para ligjit. Ato sfidojnë zbatimin koherent dhe të drejtë
të të drejtave të anëtarëve të të gjitha komuniteteve. Si rezultat,
ato mund të dëmtojnë respektin dhe besimin në institucionet publike
dhe sundimin e ligjit. "[footnoteRef:4] [4: Legjislacioni
shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e tij, OSBE, 6 shkurt 2012]
Në procesin e integrimit evropian, problemi bëhet edhe më i
dukshëm. Çdo vend kandidat duhet të përkthejë legjislacionin
evropian (Acquis Communautaire) në gjuhët zyrtare vendëse, para
pranimit në BE. Kosova do të ballafaqohet me vështirësi, meqë nuk
ka praktika sistematike të përkthimit të duhur të mijëra
dokumenteve që përbëjnë bazën (thelbin)e ligjit.
Të gjitha të lartpërmendurat sjellin përfundimin se QK nuk i ka
përmbushë detyrimet e veta ligjore dhe të përputhshmërisë me
standardet ndërkombëtare që sigurojnë mbrojtjen e të drejtave dhe
identitetit gjuhësor. Për më tepër, QK dhe institucionet e saj kanë
humbur mundësinë të iniciojnë procesin e përmirësimit dhe të
zhvillojnë mekanizmat të cilët përmirësojnë dhe rrisin cilësinë e
përkthimit si dhe të përmirësojnë zbatimin e kornizës së saj
ligjore.
Mbrojtja, respektimi dhe promovimi i të drejtave gjuhësore dhe
zbatimi i plotë i Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve janë disa nga
qëllimet kryesore të Qeverisë së Kosovës. Përkushtimi i Qeverisë
drejt arritjes së këtyre qëllimeve pasqyrohet me themelimin e Zyrës
së Komisionerit për Gjuhët në vitin 2012, me mandat të gjerë, për
të monitoruar zbatimin e ligjit dhe për të promovuar dhe mbrojtur
gjuhët e të gjitha komuniteteve që jetojnë në Kosovë.
Zyra e Komisionerit për Gjuhët mund të vlerësojë përputhshmërinë
e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve me çdo akt tjetër ligjor të
zbatueshëm në Kosovë. Zyra ka mandatin të shqyrtojë dhe të bëjë
rekomandime në lidhje me ndryshimet ligjore që nevojiten për të
sjellë legjislacionin parësor dhe ndihmës në përputhje me Ligjin
për Përdorimin e Gjuhëve.
Sipas Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve të shpallur në vitin 2006,
gjuha shqipe dhe serbe janë dy gjuhë zyrtare të barabarta; prandaj,
të gjitha institucionet e Kosovës janë të detyruara të publikojnë
dokumentacionin në të dy gjuhët zyrtare, si dhe të sigurojnë
komunikimin dhe shërbimet për qytetarët individualisht ose
publikisht, në të dy gjuhët zyrtare.
Neni 5.4 i Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve obligon institucionet
e Kosovës të zbatojnë sistemin legjislativ shumë-gjuhësor në të
cilin të drejtat gjuhësore gjithëpërfshirëse të komuniteteve të
ndryshme mbrohen nga kuadri ligjor dhe instrumentet ndërkombëtare,
"kështu që ligjet dhe aktet tjera të aplikueshme duhet të
zhvillohen, hartohen dhe miratohen në të dy gjuhët zyrtare. Përveç
hartimit nga qeveria dhe miratimit nga Kuvendi i Kosovës, në të dy
gjuhët zyrtare (shqip dhe serbisht), legjislacioni parësor duhet të
publikohet në Gazetën Zyrtare në tri gjuhë tjera: turke, boshnjake
dhe angleze. Më e rëndësishmja, "versionet e gjuhëve zyrtare kanë
autoritet të njëjtë".
Figure 2. Dokumentet përkatëse të politikave, ligjet dhe aktet
nënligjore
Dokumenti i politikave, ligji ose akti nën-ligjor
Linku (vegëza) online për dokumentin
e politikave ose planifikim për aktet ligjore në Gazetën
Zyrtare
Institucioni(-et) shtetëror (e) përgjegjës(e) për zbatim
Roli dhe detyrat e institucionit(-eve)
Kushtetuta e Kosovës
http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/Constitution_of_the_Republic_of_Kosovo_with_amend.I-XXV_2017.pdf
I gjithë institucioni përgjegjës për të përmbushur kushtet
kushtetuese.
Kushtetuta përcakton që gjuhët kanë status të barabartë në
institucionet e Kosovës.
Ligji për Përdorimin e Gjuhëve 02 / L-032
http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_en.pdf
Të gjitha institucionet janë përgjegjëse për zbatimin e
dispozitave ligjore.
Institucionet e obligueshme për të përkthyer në mënyrë adekuate
dokumentet zyrtare të institucioneve .
Rregullorja nr. 07/2012 në Zyrën e Komisionerit të Gjuhëve
http://komisioneri-ks.org/repository/docs/Uredba_Regulore_Regulation__07_2012.pdf
ZKGJ/ZKM
Sigurimi i pajtueshmërisë me Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve.
Sigurimi i barazisë së gjuhëve në legjislacion, dokumentacion
zyrtar, shërbime etj.
Konventat ndërkombëtare
Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike;
Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive
Themelore të Njeriut dhe protokollet e saj;
Konventa Kuadër për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare;
Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Minoriteteve.
https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/ccpr.pdf
https://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf
https://rm.coe.int/16800c10cf
https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/0900001680695175
Dispozitata e këtyre Konventave janë të obligueshme për të
gjitha instituvcionet
Ndonëse Kosova nuk është shtet nënshkrues, Ligji për Përdorimin
e Gjuhëve 02 / L-032 bazohet në konventat e listuara.
Rregullorja (GRK) Nr. 02/2015 mbi procesin e përkthimit të
Acquis të BE-së në gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës
http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Rregullore_per_Procesin_e_Perkthimit_te_Acquis_te_BEse_ne_gjuhet_zyrtare_te_Republikes_se_Kosoves_Finale.pdf
Dispozitat janë të detyrueshme për administratën shtetërore të
Kosovës, si dhe për të gjitha subjektet pjesëmarrëse në procesin e
përkthimit dhe koordinimit
Ministria e Integrimit Evropian (MIE)
MIE është institucioni përgjegjës për menaxhimin e procesit të
përkthimit dhe rishikimit (gjuhës, juridik dhe ekspert) të akteve
të BE-së për Acquis, vendosjen e metodologjisë për përdorimin e
terminologjisë së unifikuar, përgatitjen e udhëzimeve për
përkthimin e Acquis të BE-së në gjuhët zyrtare të Republikës së
Kosovës dhe krijimin dhe përditësimin e bazës së të dhënave të
akteve dhe terminologjisë së përkthyer.
Rregullorja (GrK) Nr.05 / 2016 Për Standardet Minimale për
Procesin e Konsultimit Publik
http://konsultimet.rks-gov.net/Storage/Docs/Doc-58b819f98ec60.pdf
Zyra për Qeverisje të Mirë, Zyra e Kryeministrit
Në bazë të kësaj Rregulloreje, dokumenti dërgohet në konsultim
paraprak ndërinstitucional dhe pastaj në konsultim publik.
Konsultimet të bëhen në të dy gjuhët zyrtare.
Figure 3.: Pema e problemit, që paraqet problemin kryesor,
shkaqet e tij dhe efektet
Efektet
• Gabimet në përkthimin e ligjeve e bëjnë aplikimin e zbatimit
të ligjit më të vështirë nga gjykatësit dhe gjykatat, si dhe
reduktojnë para-shikueshmërinë në kuadrin ligjor që mund të çojë në
trajtim të pabarabartë të qytetarëve që janë pjesë e proceseve
gjyqësore;
• Përkthimi jo-konstant i ligjit mund të çojë në mohimin e të
drejtave civile dhe politike, trajtimin e pabarabartë, shkelje e të
drejtave të njeriut dhe diskriminimin në baza të ndryshme;
• Gabimet substanciale në përkthimin e dokumenteve në anën
tjetër ndryshojnë kuptimin. Ato krijojnë konfuzion dhe pasiguri në
kuadrin ligjor.
• Jo-konsistenca, interpretimet dhe kuptimet kontradiktore midis
versioneve gjuhësore, mund të ndryshojnë zbatimin e ligjit, bazuar
në interpretimin personal të zyrtarit që mund të ketë ndikim në
sundimin e ligjit vendor në përgjithësi. Terminologjia e përcaktuar
me ligj, mund të pasqyrohet më vonë në dokumentet zyrtare ose
legjislacionin ndihmës me dhjetëra efekte negative në zhvillimin
socio-ekonomik dhe politik.
Problemi kryesor
Legjislacioni i përkthyer dobët dhe mospërputhje të
konsiderueshme ndërmjet versioneve të ndryshme gjuhësore është
problemi kryesor me të cilin ballafaqohet legjislacioni. Mungesa e
mekanizmave dhe proceseve efikase, të avancuara për përkthim,
lekturë, rishikim dhe korrigjim të gabimeve gjuhësore të
dokumenteve zyrtare, përfshirë ligjet, aktet nënligjore,
rregulloret, vendimet qeveritare dhe udhëzimet administrative.
Shkaqet
• Mungesa e një mekanizmi efektiv dhe të avancuar përforcon
gabimet gjatë gjithë hartimit të dokumentit zyrtar nga
institucionet qeveritare;
• Pjesa më e madhe e punës së përkthyesve të qeverisë përfshin
dokumente dhe komunikime jo-ligjore dhe kapaciteti i përkthyesve
është i kufizuar. Numri i përkthyesve nuk reflekton kërkesat e
ngarkesës së punës së secilës ministri;
• Mungesa e serbisht-folësve që gjuhën serbe e kanë gjuhë amtare
në njësitë e përkthimit të institucionit qeveritar, sepse në
përgjithësi përkthyesit, interpretët dhe lektorët idealisht punojnë
në gjuhën e tyre amtare;
• Sfida për rekrutimin e profesionistëve gjuhësorë të
kualifikuar në nivel qendror. Një arsye është pagat më të ulëta, të
cilat janë pak më të ulëta se standardet (pagat e tregut të
profesionistëve gjuhësorë), në lidhje me ngarkesën e lartë të punës
dhe përgjegjësitë e pozicionit në fjalë. Në rrethana të tilla,
institucionet qeveritare duhet të ulin kriteret e rekrutimit dhe të
punësojnë një profesionist të pakualifikuar gjuhësor. Kriteri i
vetëm që përdoret është "njohja e dobët" e gjuhës serbe ose shqipe.
Kjo shkakton probleme të kapacitetit dhe aftësive ndërmjet
përkthyesve dhe nivelit të ulët të profesionalizmit, që çon në
zvogëlimin e cilësisë së përkthimit, interpretimit dhe
lekturës;
• Mungesa e mjeteve të zyrës, siç janë fjalorët ose fjalorët
ligjorë, mjeteve online dhe softuerëve për përkthim që mund të
përmirësojnë saktësinë dhe qëndrueshmërinë, ose në mënyrë më të
veçantë, udhëzimeve uniformë për të siguruar një qasje sistematike
për përkthimin dhe finalizimin e dokumenteve zyrtare;
• Mungesa e profileve/programeve të arsimit në universitete. As
Universiteti i Prishtinës, e as Universiteti i Mitrovicës së
Veriut, nuk kanë programe gjuhësore për përkthim dhe studime
gjuhësore në gjuhën serbe respiktivisht shqipe. Për më tepër,
studentët kanë mungesë të mundësive për të mësuar të dy gjuhët
gjatë arsimimit fillor dhe të mesëm. Mungesa e programeve të
certifikimit akademik ose testeve të standardizuara të gjuhës, që
do të vërtetonin aftësitë gjuhësore dhe do të certifikonin
profesionistët gjuhësorë.
• Mungesa e mundësive për trajnim për profesionistët gjuhësorë,
institucionet qeveritare nuk kanë programe të zhvillimit të fuqisë
punëtore që do të përmirësonin shkathtësitë dhe njohuritë dhe do të
përforconin kompetencën, paraqitjen (performancën) dhe aftësitë e
profesionistëve të gjuhëve që ofrojnë shërbime ligjore. Sipas
ZKGJ-së dhe organizatës ndërkombëtare që monitoron zbatimin e
Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve, është evidente se profesionistët e
gjuhëve kanë mungesë në kuptimin dhe zotërimin më të thellë të
çështjeve ligjore, terminologjisë dhe natyrën e gjuhës.
Figure 4. Pasqyra e palëve të interesuara bazuar në përkufizimin
e problemit
Emri i palës së interesuar
Shkaku-qet me të cilat është e lidhur pala
Efekti-et me të cilat është e lidhur pala
Mënyra me të cilën pala është e lidhur me këtë shkak (shkaqe)
apo efektin (efektet)
Qytetarët, komunitetet
Trajtimi i padrejtë i qytetarëve për shkak të versioneve
gjuhësore të pabarabarta të dokumenteve zyrtare
Për të arritur barazinë (trajtim të barabartë), për të marrë
shërbime efikase
Ata ndiejnë efektet në jetën e tyre të përditshme.
Institucionet, administrata
Profesionalizëm i ulët,
Mungesa e mundësive për trajnim për përkthyesit
Mungesa e profileve / programeve të arsimit në universitete
Mungesa e kritereve gjatë proceseve të rekrutimit.
Mungesa e proceseve të certifikimit akademik për përkthyesit dhe
përkthimet
Interpretime jo-konsistente të ligjeve
Efektet e ligjit mund të jenë të ndryshme
Domethënie kontradiktore midis versioneve gjuhësore
Terminologjia e përcaktuar me ligj mund të pasqyrohet më vonë në
dokumentet zyrtare ose në legjislacionin subsidiar
Sipas raportit të ECMI në vitin 2013[footnoteRef:5], kuptimi/
burimi i mesazhit në tekst ndryshon nga ai i tekstit të synuar.
Teksti i synuar përmban strukturën e fjalive, drejtshkrimin dhe
shenjat e pikësimit të gabuar në gjuhën burimore dhe kjo prodhon
pa-kuptimësinë e tekstit të synuar. Teksti i synuar nuk përputhet
me fjalorin dhe terminologjinë relevante / ligjore. [5: Monitorimi
dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore: pilotimi i përdorimit të
indikatorëve në punën e Kuvendit të Kosovës, qasje:
http://www.komisioneri-ks.org/repository/docs/Piloting-the-Use-of-Indicators-in-the-Work-of-the-Assembly-of-Kosovo_Final-Report_January-2014_ALB.pdf
]
Gjyqësori
- Ministria e Drejtësisë
Gjykatat- Këshilli Gjyqësor i Kosovës
Gjyqtarët- Qytetarët/komunitetet
Njëjtë
Gabimet në përkthim ndryshojnë kuptimin e ligjeve.
Gabimet në përkthimin e ligjeve e bëjnë më të vështirë zbatimin
e ligjit nga gjykatësit dhe gjykatat, si dhe reduktojnë
para-shikueshmërinë në kuadrin ligjor që mund të çojë në trajtim të
pabarabartë të qytetarëve që janë pjesë e proceseve gjyqësore;
Vlerësimi i OSBE-së[footnoteRef:6] identifikoi 162 gabime të
vogla dhe 49 substanciale në përkthimin e versionit serb të ligjeve
në vijim: [6: Misioni i OSBE-së në Kosovë, "Raporti mbi
legjislacionin dygjuhësor në Kosovë", Prishtinë, shtator 2018, fq.
12-13.]
-Ligji Nr. 03 / L-199 për Gjykatat;
- Ligji Nr. 05 / L-032 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit
Nr. 03 / L-199 për Gjykatat;
- Ligji Nr. 04 / L-149 për Ekzekutimin e Sanksioneve Penale;
- Ligji Nr. 04 / L-015 për Mbrojtjen e Dëshmitarëve;
- Ligji Nr. 2004/32 Ligji për Familjen e Kosovës;
- Ligji Nr. 2004/26 Ligji për Trashëgiminë në Kosovë;
- Ligji Nr. 03 / L-10 për Noterinë;
- Ligji Nr. 04 / L-002 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit
Nr. 03 / L-010 për Noterinë;
Dhe
- Ligji Nr. 04 / L-017 për Ndihmën Ligjore Falas.
Kapitulli 2: Objektivat
Objektivi i përgjithshëm i këtij dokumenti është që të iniciojë
zhvillimin e mekanizmave institucionalë për parandalimin e
përkthimit dhe lekturës me cilësi të dobët të dokumenteve zyrtare
duke përfshirë aktet ligjore, politikat, strategjitë, vendimet dhe
komunikimet.
Tri objektivat specifike të Koncept dokumentit janë krijimi i
Njësisë Qendrore e Përkthimit , nën kujdesin e Zyrës së
Kryeministrit, i cili do të Kryeministrit dhe kyçë korrigjimin dhe
redaktimin e kualifikuar. Ndërtimi i memories qendrore të
përkthimit, zhvillimi i fjalorëve dhe analizës së cilësisë dhe
përfundimisht përballja me korrigjim, pasi njësia të jetë
institucionalizuar.
Figure 5.Objektivat relevante të Qeverisë
Objektivi relevant
Emri i dokumentit përkatës të planifikimit (burimi)
Zbatimi i plotë i të drejtave gjuhësore
Kushtetuta e Republikës së KosovësLigji për Përdorimin e Gjuhëve
02 / L-032
Cilësia më e mirë e përkthimit në dokumentet zyrtare
Udhëzimi AdministrativNr. 03/2013 për standardet e hartimit të
akteve normative
Procedurat e efektshme të përkthimit
Kapitulli 3: Opsionet
Sipas mandatit të saj, Zyra e Komisionerit për gjuhët mund të
rekomandojë dhe të fillojë veprime institucionale për parandalimin
e problemit të përkthimit të gabuar të akteve më të larta ligjore.
Si zgjidhje për këtë çështjeje janë në dispozicion disa opsione.
Gjatë identifikimit të opsioneve, janë marrë në konsideratë
implikimet buxhetore, qëndrueshmëria, konsistenca, cilësia dhe
përgjegjësia. Si rezultat, veçohen tri opsione:
1. Opsion i tanishëm (pa ndryshim) – numri i vogël i
profesionistëve gjuhësorë dhe angazhimi i agjencive të jashtme për
përkthim, lekturë dhe redaktim.
2. Punësimi e numrit shtesë të përkthyesve në nivele të ndryshme
të organeve qeveritare, si dhe punësimi i lektorëve dhe redaktorëve
të kualifikuar dhe investimi në trajnimin e tyre, krijimi i njësive
të vogla të përkthimeve në institucionet publike, si dhe
riorganizimi i punës në secilën prej tyre.
3. Krijimi i Njësisë Qendrore të përkthimit, nën ombrellën e
Zyrës së Kryeministrit dhe futjen e lekturës dhe redaktimit të
kualifikuar. Krijimi i një memorie qendrore të përkthimit,
përpilimi i fjalorëve dhe analizës së cilësisë dhe përfundimisht
përballja me korrigjim, pasi njësia të jetë institucionalizuar.
Kapitulli 3.1: Opsioni i tanishëm- asnjë ndryshim
Versionet gjuhësore të një ligji, duhet të kenë të njëjtën fuqi
ligjore në praktikë dhe para gjykatave. Pritet që një akt ligjor të
interpretohet dhe zbatohet në mënyrë uniforme nga të gjithë. Me
fjalë të tjera, një akt ligjor duhet të komunikohet në atë mënyrë
që në të gjitha rrethanat të arrihet efekti i njëjtë juridik. "I
sapo interpretuar, çdo ligj duhet të përcjellë absolutisht të
njëjtin kuptim, në mënyrë që të prodhojë veprime identike
pavarësisht nga origjina gjuhësore e personit të prekur" (Komisioni
i BE-së, 2010).[footnoteRef:7] [7: Bookshop.europa.eu, (2010).
Lawmaking in the EU Multilingual Environment. [online] pp. 1, 2.
Available at:
http://ec.europa.eu/dgs/translation/publications/studies/multilingual_lawmaking_en.pdf
[qasje 8 Dec. 2015].]
Qeveria e Kosovës nuk është në gjendje të përmbushë këto
obligime ligjore, për shkak të kapaciteteve të pamjaftueshme (numri
dhe cilësia e profesionistëve gjuhësorë) që çon në situatën që
shumica e dokumentacionit të Qeverisë, në një nga gjuhët zyrtare
është hartuar në mënyrë jo korrekte.
Problemi më i dukshëm është cilësia e përkthimit të ligjeve të
miratuara në Kuvendin e Kosovës dhe të hartuara nga qeveria.
Miratimi i ligjeve me gabime gjuhësore, jo vetëm që shkel Ligjin
për Përdorimin e Gjuhëve në thelbin e tij, por gjithashtu krijon
konfuzion, sepse të dyja versionet e ligjit duhet të kenë status të
barabartë, prandaj versioni me gabime gjuhësore sjell implikime të
ndryshme ligjore.
Shembujt e akteve normative të përkthyera në mënyrë të
parregullt janë të shumta. Ndoshta shembulli më i mirë është Kodi
Penal i Kosovës i cili, sipas një hulumtimi të bërë nga Vesti
Online (2015), përmban mbi 5500 gabime gjuhësore në versionin
gjuhësor serb. Edhe më keq, gabimet nuk lidhen vetëm me përdorimin
me gabime të gramatikës, por shpesh janë të natyrës thelbësore.
Teksti i ndryshëm në thelb, mund të prodhojë ndikime thelbësore të
ndryshme, pasi ligji të zbatohet dhe të vijë me një kosto për
qeverinë. "Përkthimet e dobëta - dhe origjinalet e varfra për këtë
çështje - mund të çojnë te dëmet që mund ti pësojnë qytetarët ose
kompanitë, si dhe pasigurinë ligjore në rastet gjyqësore.
Shpenzimet që këto sjellin, janë të vështira për t'u përcaktuar,
por ka gjasa të jenë të konsiderueshme. "[footnoteRef:8] [8:
Studime mbi përkthimin dhe shumëgjuhësinë, kuantifikimi i kostove
të cilësisë dhe kostoja e cilësisë së dobët në përkthime, Komisioni
Evropian, Janar
2012https://www.fit-ift.org/wp-content/uploads/2013/11/quality_cost_en.pdf,
qasja, shkurt 2019. ]
Arsyeja për situatën aktuale qëndron në mënyrën se si proceset
legjislative dhe praktikat shoqëruese të përkthimit janë organizuar
në këtë moment. Proceset përshkruhen si më poshtë:
Figure 6.Mënyra e rrjedhës së procesit të miratimit të ligjit
dhe proceseve të përkthimit
Procesi legjislativ në Kosovë ndahet në katër faza:
- Faza ministrore: gjatë së cilës grupi punues ministror
zhvillon koncept dokumentin e parë të ligjit dhe ofron përkthim në
dy gjuhët zyrtare dhe në gjuhën angleze, përgjatë tërë procesit të
zhvillimit të koncept dokumentit përfundimtar.
- Faza ndërministrore: Gjatë së cilës Zyra Ligjore e Zyrës së
Kryeministrit krijon një grup pune ndërministror, i cili e
rishqyrton koncept dokumentin e propozuar. Përkthimi gjatë punës së
grupit dhe të ndryshimeve të zbatuara sigurohet nga Zyra e
përkthimit të Zyrës së Kryeministrit ose kontraktuesit.
- Faza e Kuvendit: Gjatë së cilës koncept dokumenti shqyrtohet
nga Kuvendi dhe merr formën përfundimtare. I gjithë përkthimi
ofrohet nga Zyra e përkthimit të Kuvendit. Kjo zyrë përkthimi,
megjithatë, përkthen vetëm ndryshimet e tekstit (amandamentet) e
miratuara nga Kuvendi, ndërsa shumica e tekstit bazë mbetet ashtu
siç është propozuar nga qeveria.
- Publikimi i ligjit të miratuar, në Gazetën Zyrtare: gjatë së
cilës fiksohen vetëm gabimet e shtypit në gjuhët zyrtare në
konsultim me kuvendin dhe ligji i miratuar përkthehet dhe
publikohet në gjuhën boshnjake dhe turke.
Nga procesi i tanishëm është e qartë se përkthimi zhvillohet në
katër nivele të ndryshme nga katër njësi të ndryshme të përkthimit,
ose në disa raste nga agjencitë e kontraktuara të përkthimit. Kjo
çon në mungesë të komunikimit të palëve të përfshira në faza të
ndryshme të përkthimit, bazës së të dhënave të pazhvilluara të
terminologjisë, shpërblimeve jo konkurruese të përkthyesve të
qeverisë dhe mungesës së procedurave të certifikimit.
Ky opsion prodhon rritje të numrit të kontratave të
përkthimit/interpretimit, lekturës dhe redaktimit me kompanitë dhe
agjencitë e ndryshme të jashtme. Kapacitetet e përkthimit tashmë
ekzistojnë në treg të lirë, të përqendruara në një numër të
kompanive private që ofrojnë shërbime përkthimi. Këto kompani
gjithashtu ofrojnë shërbime të lekturës dhe redaktimit. Edhe pse
angazhimi i kompanive të jashtme është mënyrë më e shpejtë për të
zgjidhur problemin e përkthimit, cilësia e pakënaqshme e përkthimit
të teksteve legjislative dhe dokumenteve zyrtare, e bëjnë këtë
zgjidhje të papranueshme.
Para se gjithash, kjo është një zgjidhje më e shtrenjtë sesa
përdorimi i shërbimeve të përkthimit brenda institucionit. Së dyti,
procedurat e prokurimit qeveritar janë të tilla që, secili
institucion do të duhet të kontraktojë shërbimet e përkthimit dhe
të lekturës individualisht, gjë që mund të çojë në cilësi jo
konsistente. "Kontraktimi i punës me gjuhëtarët jashtë
institucionit, paraqet mundësinë që cilësia të mos jetë e
standardeve të kërkuara, përveç nëse ju angazhoni profesionistë të
pavarur me përvojë."[footnoteRef:9] Gjithashtu, fakti që zyrat
qeveritare të prokurimeve shpesh kontraktojnë kompanitë që ofrojnë
çmimin më të ulët në dispozicion, cilësia mund të jetë e dobët. Për
më tepër, problemi i praktikave të segmentuara të përkthimit që
ekzistojnë sot, do të vazhdojnë. [9: Harcz, DB. (2011).
'Freelancing vs. translation agency management', Multilingual,
22(4), http://dig.multilingual.com/2011-06/index.html?page=62 ,
qasje shkurt 2019.]
Ky opsion nuk kërkon ndryshime legjislative, por në këtë rast
është i përfshirë zbatimi i Ligjit të Prokurimit.
Sipas së lartë përmendurave, është e qartë se nuk ka proces të
institucionalizuar të lekturës, redaktimit profesional dhe
proceseve të harmonizimit. Pa përpjekje dhe veprim të koordinuar
qeveritar, situata aktuale nuk do të adresohet.
Kapitulli 3.2: Opsioni për përmirësimin e zbatimit dhe
ekzekutimit
Punësimin e numrit shtesë të përkthyesve në nivele të ndryshme
të organeve qeveritare, si dhe punësimin e lektorëve dhe
redaktorëve të kualifikuar dhe investimi në trajnimin e tyre,
krijimi i njësive të vogla të përkthimit në secilin institucion dhe
riorganizimi i punës së tyre
Përparësitë e një zgjidhjeje të tillë janë se cilësia e
përkthimit do të rritet me rritjen e numrit të përkthyesve në
institucione. Përfshirja e lekturës dhe redaktimit në proces, do të
rriste më tej cilësinë e tekstit të përkthyer të dokumenteve
zyrtare. Megjithatë, ekziston një numër i jo përparësive të këtij
opsioni. Së pari, është numri i institucioneve që do të duhet të
punësojnë staf të ri. Çdo ministri, Zyra e Kryeministrit, Agjencitë
e Pavarura, Organet Rregulluese dhe të gjitha institucionet tjera
qeveritare, duhet të punësojnë përkthyes të rinj. Administrata
publike tashmë është duke u përballur me një numër të lartë të
nëpunësve civilë dhe sipas planeve të reformës së administratës
publike, numri i nëpunësve publikë duhet të zvogëlohet në vitet në
vijim. Duke pasur parasysh se sipas këtij plani, secili institucion
duhet të krijojë njësinë e vet të përkthimit dhe të punësojë të
paktën një përkthyes, një lektor dhe një redaktor për çdo gjuhë
zyrtare, do të ishte shumë e vështirë për Zyrën e Komisionerit të
Gjuhës ta bindë Qeverinë të ndërmarrë një hap si ky. Së dyti, fakti
që njësitë e vogla të ndryshme të përkthimit janë përgjegjëse për
përkthimin në nivele të ndryshme të procesit legjislativ, lënë ende
hapësirë për mospërputhje terminologjike që do të ishin të
pranishme në tekstet përfundimtare të legjislacioneve të miratuara
dhe dokumenteve zyrtare. Dhe së fundi, procesi i punësimit të një
numri të tillë të lartë të nëpunësve civilë është vështirë të
kontrollohet, veçanërisht kur ndodh në një numër kaq të madh të
institucioneve të ndryshme individualisht, të cilat mund të çojnë
në rezultate të paqëndrueshme në gjithë spektrin e
institucioneve.
Opsioni i dytë kërkon fillimin e ndryshimit dhe plotësimit të
rregulloreve përkatëse të ministrive, përkatësisht të strukturës
organizative të ministrive për të punësuar staf të ri të
përkthyesve në nivele të ndryshme të qeverisë. Gjithashtu mund të
kërkohet që të fillojë ndryshimi dhe plotësimi i Rregullores nr.
09/2011 të Punës së Qeverisë dhe Udhëzimit Administrativ nr.
03/2013 për normat e hartimit të akteve normative. Gjithashtu, siç
u përmend më lart, kërkohet gjithashtu të përfundojë Plani i
Zbatimit, i cili do të përcaktojë se cilat institucione do të
rekrutojnë staf të ri dhe sa do të jetë numri në secilin
institucion. Siç e dimë, ka 21 ministri që me siguri do të preken
me pranimin e këtij opsioni. Prandaj, numri aktual i 49 përkthyesve
me siguri do të jetë dy herë më i lartë pas krijimit të njësive të
ndara brenda Ministrive që do të kenë një minimum prej 4
punonjësish.
Siç e dimë, ekzistojnë 21 ministri, ku secila në një sferë të
ndryshme, do të ndikojë në pranimin e këtij opsioni. Prandaj, numri
aktual i 49 përkthyesve me siguri do të jetë dy herë më i lartë pas
krijimit të njësive të ndara brenda Ministrive që do të kenë një
minimum prej 4 punonjësish. Përveç kësaj, duhet të ketë 16
përkthyes të punësuar në ministritë që nuk kanë asnjë, gjë që bën
një shpenzim të përgjithshëm që është dy herë më i lartë se ai i
opsionit 3, i cili përshkruhet më tej në Figurën 10.
Prandaj, ky opsion do të sjellë ndikimin më të lartë negativ në
buxhet, duke pasur parasysh se çdo institucion do të duhet të
riorganizojë kapacitetet e tyre aktuale të përkthimit në njësinë e
vet të përkthimit me së paku katër anëtarë (dy përkthyes, dy
redaktorë) për nevojat e tyre. Për më tepër, procesi i krijimit të
njësisë së përkthimit për secilin institucion do të nënkuptojë
ndryshime në disa dokumenteve ligjore. Gjithashtu, futja e sistemit
CAT (Teknologji e asistimit me kompjuterë) do të duhet të bëhet në
çdo njësi veç e veç, gjë që mund të çojë deri te mos koordinimi në
mes të njësive dhe institucionit. Përfundimisht, problemet e
përshkruara në raportin e OSBE-së do të mbeten të njëjta, duke
pasur parasysh se procedura e përkthimit që ofron ky opsion mbetet
e decentralizuar.
Kapitulli 3.3: Opsioni i tretë
Krijimi i Njësia për përkthimin dhe kontrollin gjuhësor dhe
harmonizimin, nën kujdesin e Zyrës së Kryeministrit. Kjo do të
ofrojë lekturë dhe redaktim të kualifikuar, ndërtim të memories së
përkthimit qendror, zhvillim të fjalorëve dhe analizën e cilësisë.
Përparësia më e madhe e kësaj zgjidhjeje është se përkthimi gjatë
procesit legjislativ më në fund do të strukturohet si një proces
harmonik. Kjo zgjidhje nuk do të kërkonte shumë personel shtesë të
përkthimit dhe interpretimit dhe do të kërkonte vetëm një numër të
kufizuar lektorësh dhe redaktorësh për të dy gjuhët zyrtare (numri
i konsiderueshëm më i vogël se në rastin e opsionit të parë). Në
çdo mënyrë, investimi në cilësi është i pashmangshëm për të
zvogëluar rrezikun e cilësisë së dobët; pa investime në cilësinë e
teksteve, ekziston një rrezik më i lartë i pasigurisë ligjore dhe
dëmtimit të shtetit, si për një shërbim përkthimi publik, ashtu
edhe për organizatën që i përket (Komisioni Evropian, 2012).
Dëmtimi i mundshëm është i konsiderueshëm. Sidoqoftë, "nuk ekziston
asnjë lidhje midis çmimit dhe cilësisë së përkthimit" (Ray,
2014).
Për më tepër, krijimi i njësisë së përkthimit brenda Zyrës së
Kryeministrit do të eliminonte fragmentimin e përkthimit gjatë
proceseve legjislative, do të mundësonte shkëmbimin e përvojës,
zhvillimin e bazës së të dhënave të terminologjisë, rritjen e
qëndrueshmërisë në terminologjinë e përdorur dhe ndihmën në
zhvillimin e mjeteve kompjuterike të përkthimit për gjuhët zyrtare
në Kosovë . Ky opsion kërkon fillimin e ndryshimit dhe plotësimit
të Rregullores nr. 16/2013 për strukturën organizative të Zyrës së
Kryeministrit, për të krijuar njësinë brenda Zyrës së Kryeministrit
me kompetencat që supozohet të ketë sipas asaj që është propozuar
në Koncept Dokument. Gjithashtu do të kërkohet që të fillojë
ndryshimi dhe plotësimi i Rregullores nr. 09/2011 të Punës së
Qeverisë dhe Udhëzimit Administrativ nr. 03/2013 për standardet të
akteve normative, në mënyrë që të definohet qartë dhe me bazë
ligjore , mandati, statusi dhe përgjegjësitë e Njësisë.
Njësia e Përkthimit (NJP) është paraparë të kujdeset për
përkthimin në gjuhët zyrtare. Vëmendja maksimale duhet ti kushtohet
që sa më shumë përkthyes duhet të përkthejnë në gjuhën e tyre
amtare, ose në gjuhën në të cilën janë shkolluar. Qëllimi i saktë i
punës dhe termave të referencës së njësisë do të zhvillohet dhe
përcaktohet gjatë fazës së përgatitjes gjatë vitit 2019 (siç
parashikohet nga plani i zbatimit). Qëllimi është megjithatë se
njësia e përkthimit do të merret kryesisht me dokumentet që duhet
të kalojnë përmes konsultimeve publike, si:
- Projektligjet;
- Hartimi i legjislacionit sekondar;
- Dokumentet strategjike;
- Koncept dokumentet;
- Aktet juridike të ministrive;
- Vendimet e Qeverisë, etj.
Në përputhje me këtë, Njësia për përkthimin, kontrollim gjuhësor
dhe harmonizim duhet të punësojë së paku 8 përkthyes
shqiptarë-serbë-shqiptarë, nga dy lektorë për secilën gjuhë dhe nga
një profesionist gjuhësor Ligjor për secilën gjuhë. Do të krijohet
nivel i veçantë e kompensimit për anëtarët e njësisë së përkthimit,
meqë përkthyesit për gjuhët zyrtare janë personel deficitar. Njësia
do të menaxhohet nga një koordinator i cili i raporton Komisionerit
për Gjuhët. Detyrat dhe përshkrimet e vendeve të punës për NJP-së
do të zhvillohen gjatë vitit të parë të fazës së zbatimit.
Figure 7. Hierarkia e funksionimit te njësisë
Njësia e Përkthimit, në bashkëpunim me elementët e tjerë të
ZKGJ-së, gjithashtu do të vlerësojnë cilësinë e përkthimit që
ofrohet, për të ndihmuar vlerësimin e politikave aktuale të
përkthimit dhe zhvillimin e rekomandimeve të ardhshme dhe
politikave të reja. Njësia do të sigurojë analizën e cilësisë së
teksteve në gjuhët zyrtare me kërkesën e Komisionerit për Gjuhët.
Bazuar në përvojat e Njësisë së përkthimit, do të zhvillohen
trajnime për përkthyesit dhe interpretët që punojnë në
administratë. Mandati i caktuar i njësisë do të përcaktohet gjatë
zhvillimit të propozimeve për ndryshime të legjislacionit dytësor
të përmendur më herët në dokument. Për hir të këtij dokumenti
përmendet vetëm një rol i përgjithshëm i njësisë, siç kërkohet nga
udhëzimet për përgatitjen e koncept dokumenteve.
Figure 8. Procesi i përkthimit
Me krijimin e Njësia për përkthim, kontrollin gjuhësor dhe
harmonizim, pozitat e përkthyesve në institucionet e nivelit
qendror nuk do të pushojnë së ekzistuari, pasi ata do të merren me
pjesën më të madhe të ngarkesës së përditshme të ministrive. Me
fjalë të tjera, Njësia e përkthimit nuk do të merret me
dokumentacionin e brendshëm të ministrive, përveç nëse
dokumentacioni mund të ndikojë në zbatimin e ligjit në
praktikë.
Njësia e përkthimit duhet të jetë e pajisur me mjetet moderne
kompjuterike të përkthimit, në mënyrë që të përmirësohet
konsistenca dhe cilësia e përkthimit. Që në fillim, Njësia do të
shkëmbejë memorien e përkthimit dhe fjalorët me ministritë, me
qëllim përfundimtar që të ketë një server me bazë në softuer të
përkthimit në nivelin qeveritar, i cili do të koordinohet nga
Njësia e përkthimit dhe do të ndikojë në përkthimet në kohe reale
nëpër ministri.
Themelimi i njësisë së tillë supozohet të menaxhohet nën
mbikëqyrjen e drejtpërdrejtë të Zyrës së Komisionerit për Gjuhët.
Duke pasur parasysh se ajo do të përqendrohet në një njësi në nivel
qendror, do ta bënte më të lehtë mbikëqyrjen dhe kontrollin e punës
së saj. Ky opsion është zgjidhja më e mirë afatgjatë dhe e
qëndrueshme që i përshtatet buxhetimit dhe kufizimeve të personelit
të Qeverisë së Kosovës në vitet në vijim.
Ana negative e opsionit është koha e nevojshme për zhvillimin e
procedurave administrative për krijimin e një 'njësie' të tillë dhe
procedurave të rekrutimit që do të zgjasin 2+ vjet dhe ndryshimin e
domosdoshëm të legjislacionit të lartpërmendur.
Kapitulli 4: Identifikimi dhe vlerësimi i ndikimeve të
ardhshme
Opsioni 3 i propozuar nga Zyra e Komisionerit për gjuhët, mund
të ketë ndikime të ndryshme në një spektër të gjerë në institucione
dhe në shoqëri. Këto ndikime janë ekonomike, shoqërore, mjedisore,
në të drejtat themelore, gjinore, të barazisë sociale, tek të
rinjtë, si dhe ndikimet në ngarkesën administrative. Për të gjitha
këto vlerësime, është dhënë një analizë se sa dhe si mund të jenë
këto ndikime.
Figure 9. Ndikimet më të rëndësishme të identifikuara për
kategorinë e ndikimit
Kategoritë e ndikimeve
Ndikimet përkatëse të identifikuara
Ndikimet ekonomike
Ndikimi i ulët ekonomik në konkurrencën dhe ndikimin e NVM-ve,
zhvillimi i përgjithshëm ekonomik (ANEKSI 1)
Ndikimet shoqërore
Ndikim i ulët në arsim, qeverisje, si dhe krime dhe siguri
(ANEKSI 2)
Ndikimet mjedisore
Në këtë kategori nuk ka ndikime relevante të pritshëm. (ANEKSI
3)
Ndikimet në të drejtat themelore
Ndikim i ulët në dinjitetin, lirinë dhe administrimin e mirë.
Ndikim i madh në trajtim të barabartë (ANEKSI 4)
Ndikimi gjinor
Në këtë kategori nuk ka ndikime relevante të pritshme
Ndikimet e barazisë sociale
Në këtë kategori nuk ka ndikime relevante të pritshme
Ndikimet tek të rinjtë
Në këtë kategori nuk ka ndikime relevante të pritshme
Ndikimet në ngarkesën administrative
Ngarkesa administrative priten, por nuk maten në afate të
shkurtra. Ajo që është e sigurt është se të gjitha ngarkesat
administrative që do të ndodhin, do të ndodhin në 2 vitet e para të
Planit të Zbatimit, duke qenë se ai nënkupton ndryshimin e akteve
nënligjore të përmendura në dokument, procedurën e re në përkthim
dhe një organ të ri në nivel qendror. Gjithashtu në rastet kur
njësia do të lëshojë konfirmimin e pajtueshmërisë gjuhësore, për
dokumentet që harmonizohen me mandatin e njësisë. Duhet të
theksohet se pas kryerjes së këtyre ndryshimeve, ngarkesat
administrative do të zvogëlohen ndjeshëm pasi që zgjidhja e
opsionit të preferuar, lidhur me procedurat e përkthimit, premton
punë efikase dhe efektive në nivel qendror dhe legjislacion më të
mirë në përgjithësi, të cilat më vonë do të ndikojnë në të gjitha
nivelet tjera të administratës.
Ndikimi i NMV-ve
Nuk është kryer sepse nuk është e zbatueshme për këtë rast.
Kapitulli 4.1: Sfidat gjatë mbledhjes së të dhënave
Mbledhja e të dhënave dhe trajtimi i parregullsive gjuhësore në
dokumentet ligjore të Qeverisë së Kosovës është bërë që nga
themelimi i ZKGJ-së. Të dhënat bazohen në raportet e procesit të
monitorimit të institucioneve nga ZKGJ-ja, disa raporte të
institucioneve kombëtare dhe ndërkombëtare[footnoteRef:10] si dhe
ankesave të qytetarëve, OJQ dhe mediave, për gabimet gjuhësore të
lëshuara nga institucionet, si në të dhënat personale ashtu edhe në
dokumentacionin ligjor dhe nënligjor. [10: Monitorimi dhe Vlerësimi
i të Drejtave të Gjuhëve: Pilotimi i Përdorimit të Indikatorëve në
Punën e Kuvendit të Kosovës, ECMI Kosovë, Janar 2014; Legjislacioni
shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e saj, Organizata për Siguri dhe
Bashkëpunim në Evropë MISIONI NË KOSOVË, shkurt, 2012; Platforma
për analiza dhe hulumtime AKTIV & CPT, Cilësia e përkthimit të
ligjeve të Kosovës në gjuhën serbe, janar 2016.]
Parregullsitë gjuhësore ose gabimet që janë lëshuar, kanë
ndikuar gjithashtu në keqinterpretimin e softuerit dhe në lëshimin
e gabimeve të dokumenteve personale, si dhe në dokumentin e
patentës së shoferit. Zyra jo vetëm që ka intervenuar, por në
bashkëpunim me ARC-në ka rregulluar këto mangësi. Nga ana tjetër,
ZKGJ ka kërkuar nga të gjitha institucionet që të konsultohen me të
para hartimit të softuerit, për të shmangur gabimet e mundshme që
në fillim, në mënyrë që qytetari të ketë qasje të qartë në gjuhën
zyrtare që ata preferojnë. Përkundër kësaj, Zyra ka marrë
vazhdimisht ankesa për paqartësitë që hasen si në dokumentet
ligjore ashtu edhe në softuer.
Një tjetër mënyrë për grumbullimin e të dhënave është bërë
përmes Platformës së Konsultimeve Publike online, përmes së cilës
Zyra ka dhënë komentet e saj në mënyrë të vazhdueshme. Zyra
asnjëherë nuk ka marrë konfirmim se komentet dhe rekomandimet janë
marrë parasysh. Nga ana tjetër, ZKGJ-ja e ka të pamundur të
rishqyrtojë se a janë miratuar komentet apo jo, për shkak të numrit
të vogël të stafit dhe mungesës së profesionistëve gjuhësorë. Në
përgjithësi, numri i madh i gabimeve që hasen gjatë monitorimit, e
ka bërë të pamundur që Zyra të mbledhë të gjitha gabimet dhe
mangësitë në dokumentet legjislative të Qeverisë së Kosovës.
Në disa raste kur një institucion ka qenë i gatshëm për
bashkëpunim, ZKGJ-ja ka ndihmuar përmes ekspertëve në përmirësimin
e këtyre dokumenteve. Duke mos qenë në gjendje të ofrojë një
ekspertizë të përgjithshme dhe të vazhdueshme, për shkak të shumë
faktorëve siç janë: mungesa e vazhdueshme e ekspertëve gjuhësorë
(ekspertët angazhohen vetëm për një periudhë 6 mujore); mungesa e
bashkëpunimit dhe mungesa e vullnetit të institucioneve për t'u
konsultuar me ZKGJ-në kur kanë hartuar dokumentet ligjore, ka
rezultuar që shumica e këtyre dokumenteve kanë papajtueshmëri
gjuhësore por gjithashtu kanë gabime dhe paqartësi në të dyja
versionet gjuhësore.
Kjo ka ngritur nevojën për krijimin e një njësie
qeveritare që do të ishte përgjegjëse për rregullimin përfundimtar
të dokumenteve, për të shmangur të gjitha parregullsitë gjuhësore
në dokumentet ligjore, nënligjore, dokumentet strategjike dhe
vendimet qeveritare.
Kapitulli 5: Komunikimi dhe konsultimi
Palët kryesore të prekura nga problemi i përkthimit të dobët dhe
joadekuat të dokumenteve zyrtare janë: Qytetarët dhe komunitetet;
Institucionet publike dhe administrata; Gjyqësori. Aktivitetet e
Konsultimit të Zyrës së Komisionerit për Gjuhët në lidhje me
opsionin e preferuar të Koncept Dokumentit filluan me një punëtori
të mbajtur më 8 dhe 9 nëntor 2018 në Pejë. Seminari mblodhi palët e
interesuara për të analizuar nevojën për krijimin e Njësisë
Qendrore të Përkthimit, sfidat që mund të shoqërojnë këtë opsion
dhe propozimet e mundshme për të ndryshuar/modifikuar Koncept
dokumentin. Palët e interesit u mblodhën nga struktura të ndryshme
si: përfaqësuesit e OSBE-së, partnerë ndërkombëtarë të ZKGJ-së;
përfaqësues të Zyrës së Ombudspersonit, Zyrës për Çështje të
Komuniteteve, Zyrës Ligjore të Zyrës së Kryeministrit, Gazetës
Zyrtare të Kosovës, si palë institucionale dhe anëtarë të OJQ-së
Aktiv dhe Shoqatës së Përkthyesve në Kosovë si përfaqësues të
organizatave qytetare. Gjatë seminarit dyditor, dokumenti u
diskutua në detaje dhe u morën në konsideratë komentet e të gjithë
aktorëve që morën pjesë. Me rëndësi të veçantë ishin komentet e
Zyrës Ligjore të Zyrës së Kryeministrit, sepse ata konfirmuan
mbështetjen ligjore për opsionin e preferuar si dhe sqarimet e disa
pjesëve të Dokumentit për palët e interesuara.
Sipas procedurës ligjore, në kuadër të konsultimeve
ndër-ministrore, ZKGJ-ja ka dërguar Koncept Dokumentin te të gjitha
ministritë për shqyrtim dhe për të dhënë komentet dhe sugjerimet e
tyre. Afati për dërgimin e komenteve, sipas procedurës, ishte 15
ditë. Gjashtë ministri i dërguan komentet e tyre, katër prej të
cilave dhanë propozime konkrete për ndryshime në KD, ndërsa dy
ministri vetëm konfirmuan se nuk kishin ndonjë vërejtje shtesë. Një
nga ministritë sugjeroi që të dyja opsionet duhet të pranoheshin,
ndërsa të tjerët propozonin pak ndryshime në KD që ishin futur në
dokument në kohën e duhur. Para se të përfundojë afati për
komentet, Zyra e Komisionerit për Gjuhët ka kontaktuar të gjitha
ministritë tjera me telefon për të përcaktuar nëse ata kanë
shqyrtuar Koncept dokumentin dhe nëse ata kanë ndonjë sugjerim.
Ministritë e kontaktuara kanë deklaruar se nuk kishin kundërshtime
dhe mbështetën fuqishëm opsionin e preferuar, duke konfirmuar se
situata aktuale kërkon një ndryshim. Sugjerimet e të gjitha
ministrive u pranuan dhe dokumenti u përshtat më pas me të gjitha
komentet e reja.
Plotësohet pas përfundimit të konsultimeve publike
Figure 10: Përmbledhje e aktiviteteve të komunikimit dhe
konsultimit të kryera për një koncept dokument
Procesi i konsultimit synon:
Të merren parasysh të gjitha komentet dhe sugjerimet e palëve të
interesuara, para së gjithash sepse palët e interesuara janë të
prekur nga problemi i përkthimit të dobët dhe zgjidhja që ofron ky
KD. Për më tepër, përmes procesit të konsultimit, Koncept Dokumenti
përshtatet me komentet në mënyrë që opsioni i preferuar në fund të
fundit të pranohet lehtësisht nga të gjithë aktorët dhe publiku i
gjerë.
Qëllimi kryesor
Grupi i synuar
Aktiviteti
Komunikimi/njoftimi
Afati kohor
Buxheti i nevojshëm
Personi përgjegjës
Takimi i hapur për të gjithë palët e interesuara
OSBE dhe, partnerë ndërkombëtarë të ZKGJ-së; Avokati i Popullit,
ZÇK, ZL/ZKM, G Z, OJQ, Shoqatës së Përkthyesve, etj
Punëtoria në Pejë
Ftesat janë dërguar një javë para takimit. Janë kontaktuar edhe
me telefon të gjitha palët që janë ftuar dhe që është menduar se
mund të japin kontribut.
8-9 nëntor 2018
Është financuar nga OSBE-ja
ZKGJ/ZL
Konsultimi publik me shkrim
Ministritë dhe opinioni i gjerë
Publikimi i konsultimit në portalin për konsultim publik
Kapitulli 6: Krahasimi i opsioneve
Edhe pse, përshkrimi i të gjitha opsioneve është ofruar tashmë
përgjatë tërë dokumentit, kapitulli në vijim do të japë disa
informacione specifike dhe të qarta për të gjitha opsionet veç e
veç dhe për ndikimin e tyre individual. Gjithashtu, do të japë një
sqarim se, pse një nga opsionet është i preferuar dhe ndër të tjera
të bëjë një krahasim në mes tyre, duke krijuar vizualizim të qartë
se si secili opsion trajton problemin kryesor.
Pyetjet kryesore duke krahasuar opsionet janë:
- A do të lehtësojë opsioni punën e kornizës ligjore dhe
institucioneve publike dhe të ndihmojë në zgjidhjen e çështjeve
kryesore?
- A do të ketë ndikim të lartë buxhetor për institucionet?
- A do të zgjasë në një shkallë afatgjatë?
Kapitulli 6.1: Planet e zbatimit për opsionet e ndryshme
Figure 11: Plani i zbatimit për opsionin 2
Qëllimi i
politikës
Harmonizimi i legjislacionit dygjuhësor, sistemi efektiv i
përkthimit dhe cilësisë së gjuhës në dokumentet zyrtare
Shifra e kostos së pritur
Objektivi strategjik
Krijimi i mekanizmave dhe proceseve efikase efektive për
përkthim, korrigjim dhe korrigjim të gabimeve gjuhësore të
dokumenteve zyrtare
Objektivi Specifik 1
Produkti 1.1
Krijimi i njësive të përkthimit për çdo institucion / Marrja e
një numri shtesë të përkthyesve në institucione të ndryshme
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.1 - Fillimi i ndryshimit dhe plotësimit të
rregulloreve të Ministrive përkatëse
x
x
Të gjitha institucionet e zbatuara me këtë politikë
Aktiviteti 1.2 - Riorganizimi i kapaciteteve të përkthimit të
institucionit dhe përshkrimet e vendeve të punës
x
x
Aktiviteti 1.3 - Krijimi i rregullores për formimin e
njësisë
x
x
Aktiviteti 1.4 - Formimi i njësive dhe punësimi i
profesionistëve
x
x
x
Aktiviteti 1.5 - Furnizimi i zyrave me përkthimin e softuerit;
Furnizimi i zyrave me fjalorë ligjorë
x
x
x
Aktiviteti 1.6 - Trajnimi i profesionistëve për të punuar në
softuer
x
x
Produkti 1.2Punësimin e profesionistëve në institucione të
ndryshme sipas nevojave të tyre aktuale
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktivitetet 1.2.1. Rekrutimi - Punësimi i profesionistëve, me
pritje prej minimum 4 personash për njësi / institucion
x
x
Të gjitha institucionet e zbatuara me këtë politikë
Objektivi Specifik 2
Produkti 2.1
Etc.
Produkti 2.2
Etc.
Figure 12: Plani i zbatimit për opsionin 3
Qëllimi i
politikës
Harmonizimi i legjislacionit dygjuhësor, sistemi efektiv i
përkthimit dhe cilësisë së gjuhës në dokumentet zyrtare
Shifra e kostos së pritur
Objektivi strategjik
Krijimi i mekanizmave dhe proceseve efikase efektive për
përkthim, korrigjim dhe korrigjim të gabimeve gjuhësore të
dokumenteve zyrtare
Objektivi Specifik 1
Produkti 1.1- Krijimi i Njësisë për përkthim, kontrollin
gjuhësor dhe harmonizim
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.1.1- Ndryshimi i akteve ligjore që do të ndikohen
nga qëllimi i politikës dhe vendosja e rregullores së re për Njësia
për përkthim, kontrollin gjuhësor dhe harmonizim
x
x
Të gjitha institucionet e zbatuara me këtë politikë
Aktiviteti 1.1.2 - Hartimi i vendimit të Qeverisë për "statusin
special të një përkthyesi dhe shtesat për paga"
x
x
Aktiviteti 1.1.3 - Zhvillimi i linjës së bashkëpunimit ndërmjet
Njësisë dhe institucioneve
x
x
Aktiviteti 1.1.4 - Zhvillimi i përshkrimit të vendeve të punës
dhe miratimi i tyre nga MAP-i; Punësimi i profesionistëve me
përvojë
x
x
Aktiviteti 1.1.5 Furnizimi i njësisë dhe institucioneve me
softuer përkthimi; Furnizimi i zyrës së njësisë me fjalorë ligjorë
dhe pajisje
x
x
x
Aktiviteti 1.1.6 - Trajnime shtesë dhe sinkronizimi ndërmjet
Njësisë dhe institucioneve relevante
x
x
Aktiviteti 1.1.7- Krijimi i një programi online për qasje në të
gjitha dokumentet ligjore për Njësinë dhe institucionet
x
x
x
Aktiviteti 1.1.8- Zhvillimi i testeve dhe fjalorëve të
standardizuar për punësimin e përkthyesve dhe lektorëve të
ardhshëm
x
x
x
Aktiviteti 1.1.9-Kryerja e analizës së cilësisë së punës së
Njësisë deri më tani
x
ZKGJ/institucionet
Produkti 1.2 Krijimi i rrjetit të bashkëpunimit ndërmjet njësisë
qendrore të përkthimit dhe institucioneve
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.1.- Informimi i institucioneve se Njësia e tillë
ekziston dhe cilat janë detyrat e saj
x
x
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.2.- Vendosja e kontakteve të rëndësishme ndërmjet
njësisë dhe institucioneve
x
x
Aktiviteti 1.3.-Zhvillimi i një sistemi të unifikuar online për
komunikim ndërmjet njësisë, agjencive dhe institucioneve
x
x
x
ObjektivatSpecifike 2
Produkti 2.1
Etj.
Produkti 2.2
Etj.
Kapitulli 6.2: Tabela e krahasimit të tri opsioneve
Figure 13: Krahasimi i opsioneve
Metoda e krahasimit: Analiza e kritereve të shumta
Ndikimet relevante pozitive
Forca e ndikimit: +++++ pozitive
Opsioni 1: Asnjë ndryshim
Opsioni 2: Punësimin e numrit shtesë të përkthyesve në nivele të
ndryshme të organeve qeveritare, si dhe punësimin e lektorëve dhe
redaktorëve të kualifikuar dhe investimi në trajnimin e tyre,
krijimi i njësive të vogla të përkthimit në institucionet publike
dhe riorganizimin e punës për shkak të , krijimi i njësive në
secilën prej tyre.
Opsioni 3: Krijimi i Njësisë për përkthim, kontrollim gjuhësor
dhe harmonizim
Pak institucione publike po sigurojnë përkthimin e duhur të
dokumenteve të tyre
+
Çdo institucion ka një njësi përkthimi
++
Njësia qendrore e përkthimit me mekanizëm efektiv të strukturuar
për përkthim, lekturë dhe redaktim të dokumenteve zyrtare
++++
Shumica e institucioneve kanë një përkthyes në zyrën e tyre
+
Numri më i madh i përkthyesve (të paktën 4 për institucion)
+
Përzgjedhja e grupit të vogël të përkthyesve profesionistë,
redaktorëve dhe stafit ligjor
++++
Cilësi më e mirë e dokumenteve të përkthyera
++++
Ndikime më të ulëta buxhetore
+++
Ndikimet negative relevante Forca e ndikimit:
-----shumë negative
Nuk ka mjaft përkthyes profesional dhe redaktorë
----
Ndikim më i madh në buxhet për shkak të krijimit të njësive të
përkthimit në çdo institucion
--
Pasojat e ndryshimit të legjislacionit me formimin e Njësisë
-
Cilësia e dobët e dokumenteve të përkthyera
----
Kontroll i vogël mbi njësitë
---
Ndryshime të tjera të ligjeve, akteve nënligjore, vendimeve kur
njësitë të fillojnë punën
-
Pagat e ulëta
---
Nuk ka garanci se përkthimi do të jetë më i mirë
--
Mungesa e interesit të profesionistëve për pozitat e lira
---
Shpenzimet përkatëse
n/a
Punësimin e të paktën 16 përkthyesve të tjerë në ministritë, në
mënyrë që çdo ministri të ketë së paku 2 përkthyes për gjuhët
zyrtare.
--
Punësimin e të paktën 8 përkthyesve profesionalë për njësinë
qendrore. Përmes aranzhimeve të veçanta në përputhje me
legjislacionin në fuqi, kompensimet për këta njerëz duhet të jenë
në nivel të veçantë.
--
Punësimi i të paktën një lektori për gjuhët zyrtare për çdo
ministri, e cila numëron 43 lektorë shtesë në nivel qeveritar.
-----
Punësimi i 2 lexuesve të provës sipas gjuhës zyrtare për njësinë
qendrore. Gjithsej 4 persona.
-
Punësimin e të paktën 2 gjuhëtarëve ligjorë të cilët do të
punësoheshin në qeverinë qendrore.
-
Punësimin e të paktën 2 gjuhëtarëve ligjorë të cilët do të
punësoheshin në njësinë qendrore.
-
Buxheti i pritshëm Vlerësimi i ndikimit
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 1
Viti 2
Viti 3
n/a
n/a
n/a
Përfundim
Situata aktuale me dokumente të përkthyera dobët dhe një version
të jo-harmonizuar të gjuhëve në dokumentet zyrtare janë duke çuar
në konfuzion të përgjithshëm dhe pasoja të pabarabarta ligjore
----
Ky opsion kërkon një numër më të madh të përkthyesve, kostoja
është shumë më e lartë, ndërsa në anën tjetër rrezikon të prodhojë
efektin e mospërputhjes së ligjeve në gjuhët zyrtare, të cilat nuk
janë duke eliminuar pasigurinë ligjore dhe shkeljen e parimit të
barazisë para ligji.
-
Eliminimi i pasigurisë ligjore dhe shmangia e shkeljes së
parimit të barazisë para ligjit. Përkthimet më të mira do të çojnë
në zbatimin koherent të të drejtave të anëtarëve të të gjitha
komuniteteve dhe do të rrisin besimin dhe respektin e tyre për
institucionet publike dhe sundimin e ligjit.
+++
Kapitulli 7: Konkluzionet dhe hapat e ardhshëm
Mungesa e mekanizmave dhe proceseve të efektshme të strukturuara
për përkthimi çon te gabimet në rritje, në përkthimin e ligjeve që
redukton para-shikueshmërinë në kuadrin ligjor dhe çon në trajtim
të pabarabartë të qytetarëve. Përkthimi i paqëndrueshëm i ligjit
mund të çojë në mohimin e të drejtave civile dhe politike,
trajtimin e pabarabartë, shkeljen e të drejtave të njeriut dhe
diskriminimin në baza të ndryshme. Domethënia kontradiktore midis
versioneve gjuhësore mund të ndryshojë zbatimin e ligjit bazuar në
interpretimin personal nga zyrtarët që mund të kenë ndikim në
sundimin e ligjit në përgjithësi. Terminologjia e përcaktuar me
ligj mund të pasqyrohet më vonë në dokumentet zyrtare ose
legjislacionin ndihmës me dhjetëra efekte negative në zhvillimin
socio-ekonomik dhe politik.
Të gjitha sa u përmendën më lart na çojnë në përfundimin se
opsioni i tretë është më efikas për shkak të arsyeve të ndryshme.
Së pari, do të ofrojë një zgjidhje afatgjatë për dokumentet e
përkthyera keq, duke pasur një grup profesionistësh që bëjnë
lekturën dhe përkthimin e dokumenteve zyrtare që vijnë nga
ministritë, në të njëjtën kohë kjo njësi do të bashkëpunojë me
zyrat ligjore për të siguruar që të gjitha dokumentet të jenë të
përkthyera në atë mënyrë që ato të prodhojnë efekte të barabarta.
Së dyti, kjo njësi do të jetë qendrore, nën mbikëqyrjen e Zyrës së
Kryeministrit dhe si e tillë do të jetë përgjegjëse drejtpërdrejt
Kryeministrit. Së treti, kjo zgjidhje është shumë më e lirë, duke
pasur parasysh se kërkon një numër të kufizuar profesionistësh që
do të vendosen në një zyrë ku do të mbikëqyren nga Zyra e
Komisionerit për Gjuhët. Përfundimisht, cilësia e mirë e
përkthimeve që kjo njësi do të ofrojë, do të sjellë një kuptim më
të mirë të ligjeve, një kornizë ligjore më efektive dhe trajtim të
barabartë të të gjithë qytetarëve, pa marrë parasysh gjuhën që
flasin.
Figure 14: Plani i zbatimit të opsionit të preferuar
Qëllimi i
politikës
Harmonizimi i legjislacionit dygjuhësor, sistemi efektiv i
përkthimit dhe cilësisë së gjuhës në dokumentet zyrtare
Shifra e kostos së pritur
Objektivi strategjik
Krijimi i mekanizmave dhe proceseve efikase efektive për
përkthim, korrigjim dhe korrigjim të gabimeve gjuhësore të
dokumenteve zyrtare
Objektivi Specifik 1.
Produkti 1.1- Krijimi i Njësisë për përkthim, kontrollin
gjuhësor dhe harmonizim
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.1.1- Ndryshimi i akteve ligjore që do të ndikohen
nga qëllimi i politikës dhe vendosja e rregullores së re për
Njësinë për përkthim, kontrollin gjuhësor dhe harmonizimin
x
x
Të gjitha institucionet të prekura me këtë politikë
Aktiviteti 1.1.2 - Hartimi i vendimit të Qeverisë për "statusin
special të një përkthyesi dhe shtesat për paga"
x
x
Aktiviteti 1.1.3 - Zhvillimi i linjës së bashkëpunimit ndërmjet
Njësisë dhe institucioneve
x
x
Aktiviteti 1.1.4 - Zhvillimi i përshkrimit të vendeve të punës
dhe miratimi i tyre nga MAP-i; Punësimi i profesionistëve me
përvojë
x
x
Aktiviteti 1.1.5- Furnizimi i njësisë dhe institucioneve me
softuer përkthimi; Furnizimi i zyrës së njësisë me fjalorë ligjorë
dhe pajisje
x
x
x
Aktiviteti 1.1.6 - Trajnime shtesë dhe sinkronizim ndërmjet
Njësisë dhe institucioneve relevante
x
x
Aktiviteti 1.1.7- Krijimi i një programi online për qasje në të
gjitha dokumentet ligjore për Njësinë dhe institucionet
x
x
x
Aktiviteti 1.1.8- Zhvillimi i testeve dhe fjalorëve të
standardizuar për punësimin e përkthyesve dhe lektorëve të
ardhshëm
x
x
x
Aktiviteti 1.1.9-Kryerja e analizës së cilësisë së punës së
Njësisë deri më tani
x
Produkti 1.2Krijimi i rrjetit të bashkëpunimit ndërmjet njësisë
qendrore të përkthimit dhe institucioneve
Aktivitetet
Viti 1
Viti 2
Viti 3
Viti 4
Viti 5
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.2.1.- Informimi i institucioneve se Njësia e tillë
ekziston dhe cilat janë detyrat e saj
x
x
Institucioni /departamenti përgjegjës
Aktiviteti 1.2.2- Vendosja e kontakteve të rëndësishme ndërmjet
njësisë dhe institucioneve
x
x
Aktiviteti 1.2.3.-Zhvillimi i një sistemi të unifikuar online
për komunikim ndërmjet njësisë, agjencive dhe institucioneve
x
x
x
ObjektivatSpecifike 2
Produkti 1.2
Etj.
Produkti 1.3
Etj.
Kapitulli 7.1: Dispozitat për monitorimin dhe vlerësimin
Me themelimin e Njësisë për përkthim, kontrollimin gjuhësor dhe
harmonizim, parashikohet që kjo Njësi të themelohet në nivel
qendror dhe si e tillë do të jetë përgjegjëse për punën e vet te
Zyra e Kryeministrit/Zyra e Komisioneri për Gjuhët. Zyra e
Komisionerit për Gjuhët do të jetë ajo që siguron që cilësia e
dokumenteve të përkthyera do të jetë në nivelin më të lartë. Puna e
njësisë do të rregullohet më tej me një dokument që do të
përcaktojë mandatin e Njësisë, numrin e punonjësve, përshkrimet e
vendeve të punës, hierarkinë e pozitave, fushëveprimin, procedurën
e përkthimit etj. Për më tepër, siç është rasti me zyrat tjera në
niveli qendror, kjo njësi gjithashtu do të monitorohet përmes
mekanizmave si: raporti vjetor, numri i dokumenteve ligjore të
përkthyera (projektligjet, koncept legjislacioni sekondar,
dokumentet strategjike, koncept dokumentet, aktet ligjore të
ministrive, vendimet e qeverisë), harmonizimi i versioneve
gjuhësore të dokumenteve zyrtare, konsistenca në përkthimit dhe
procesin e përkthimit.
Kjo do të ofrojë lekturë dhe redaktim të kualifikuar, ndërtim të
memories së përkthimit qendror, zhvillim të fjalorëve dhe analizën
e cilësisë. Përparësia më e madhe e kësaj zgjidhjeje është se
përkthimi gjatë procesit legjislativ më në fund do të strukturohet
si një proces harmonik. Kjo zgjidhje nuk do të kërkonte shumë
personel shtesë të përkthimit dhe interpretimit dhe do të kërkonte
vetëm një numër të kufizuar lektorësh dhe redaktorësh për të dy
gjuhët zyrtare (numri i konsiderueshëm më i vogël se në rastin e
opsionit të parë). Në çdo mënyrë, investimi në cilësi është i
pashmangshëm për të zvogëluar rrezikun e cilësisë së dobët.
Themelimi i kësaj Njësie brenda Zyrës së Kryeministrit do të
eliminonte segmentimin e përkthimit gjatë proceseve legjislative
për gjuhët zyrtare në Kosovë, do të mundësonte shkëmbimin e
përvojës, zhvillimin e bazës së të dhënave, terminologjinë
gjuhësore dhe juridike, rritjen e qëndrueshmërisë në terminologjinë
e përdorur dhe ndihmën në zhvillimin e mjeteve të përkthimit, të
ndihmës me kompjuter.
Gjithashtu, siç është përmendur më lart në planin e Zbatimit, në
vitin e pestë të punës të Njësisë, parashikohet të bëhet një proces
i analizës së cilësisë së punës së kësaj Njësie. Këtë analizë do ta
kryejë Zyra e Kryeministrit dhe institucionet tjera (ministritë).
Përveç monitorimit të punës së njësisë dhe nivelit të cilësisë së
përkthimeve në gjuhët zyrtare, me indikator matës që do të krijohen
në vazhdimësi, do të bëhet një evaluim i vazhdueshëm i kualitetit
të dokumentacionit dygjuhësh në Kosovë.
Shtojca 1: Forma e vlerësimit për ndikimin ekonomik
Kategoria e ndikimeve ekonomike
Ndikimi kryesor
A pritet të ndodhë ky ndikim?
Numri i organizatave, kompanive dhe/ose individëve të prekur
Përfitimi i pritshëm ose kostoja e ndikimit
Niveli i preferuar i analizës
Po
Jo
I lartë/i ulët
I lartë/i ulët
Vendet e punës[footnoteRef:11] [11: Kur ndikon në vendet e
punës, gjithashtu do të ketë edhe ndikime shoqërore. ]
A do të rritet numri aktual i vendeve të punës?
x
A do të zvogëlohet numri aktual i vendeve të punës?
x
A do të ndikojë në nivelin e pagesës?
x
A do të ndikojë në lehtësimin e gjetjes së një vendi të
punës?
x
Bërja e biznesit
A do të ndikojë në qasjen në financa për biznes?
x
A do të largohen nga tregu produkte të caktuara?
x
A do të lejohen në treg produkte të caktuara?
x
A do të detyrohen bizneset të mbyllen?
x
A do të krijohen biznese të reja?
x
Ngarkesa administrative
A do të detyrohen bizneset t’i përmbushin detyrimet e dhënies së
informatave të reja?
x
A janë thjeshtuar detyrimet e dhënies së informatave për
bizneset?
x
Tregtia
A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të importit?
x
A pritet të ndryshojnë flukset aktuale të eksportit?
x
Transporti
A do të ketë efekt në mënyrën e transportit të pasagjerëve
dhe/ose mallrave?
x
A do të ketë ndonjë ndryshim në kohën e nevojshme për të
transportuar pasagjerë dhe/ose mallra?
x
Investimet
A pritet që kompanitë të investojnë në veprimtari të reja?
x
A pritet që kompanitë t'i anulojnë ose shtyjnë për më vonë
investimet?
x
A do të rriten investimet nga diaspora?
x
A do të zvogëlohen investimet nga diaspora?
x
A do të rriten investimet e huaja direkte?
x
Ulët
Ulët
Rregullativat më të mira ligjore tërheqin investimet e huaja.
Sipas Librit të Bardhë, një produkt i Këshillit Evropian të
Investitorëve (EIC), Qeveria duhet të jetë mundësuese e rritjes dhe
zhvillimit ekonomik. Kjo duhet të krijojë klimën për sipërmarrjen
dhe investimet, të sigurojë arsimim cilësor dhe siguri ligjore.
A do të zvogëlohen investimet e huaja direkte?
x
Konkurrueshmëria
A do të rritet çmimi i biznesit të produkteve, siç është
energjia elektrike?
x
A do të ulet çmimi i hyrjeve të bizneseve, siç është energjia
elektrike?
x
A ka gjasa që të promovohen inovacioni dhe hulumtimi?
x
A ka gjasa që inovacioni dhe hulumtimi të pengohen?
x
Ndikimi në NVM
A janë kompanitë e prekura kryesisht NVM (ndërmarrjet e vogla
dhe të mesme?
x
Ulët
Ulët
Shumica e agjencive të përkthimit janë bizneset e NVM-ve
Çmimet dhe konkurrenca
A do të rritet numri i mallrave dhe shërbimeve në dispozicion
për biznesin apo konsumatorët?
x
A do të zvogëlohet numri i mallrave dhe shërbimeve në
dispozicion për biznesin apo konsumatorët?
x
A do të rriten çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?
x
A do të ulen çmimet e mallrave dhe shërbimeve ekzistuese?
x
Ndikimet ekonomike rajonale
A do të ndikohet ndonjë sektor i veçantë i biznesit?
x
A është ky sektor i koncentruar në një rajon të caktuar?
x
Zhvillimi i përgjithshëm ekonomik
A do të ndikohet rritja e ardhshme ekonomike?
x
A mund të ketë ndonjë efekt në normën e inflacionit?
x
Shtojca 2: Forma e vlerësimit për ndikimet shoqërore
Kategoria e ndikimeve shoqërore
Ndikimi kryesor
A pritet të ndodhë ky ndikim?
Numri i organizatave, kompanive dhe/ose individëve të prekur
Përfitimi i pritshëm ose kostoja e ndikimit
Niveli i preferuar i analizës
Po
Jo
I lartë/i ulët
I lartë/i ulët
Vendet e punës [footnoteRef:12] [12: Kur ndikon në vendet e
punës, gjithashtu do të ketë edhe ndikime ekonomike.]
A do të rritet numri aktual i vendeve të punës?
x
A do të zvogëlohet numri aktual i vendeve të punës?
x
A ndikohen vendet e punës në një sektor të caktuar të
biznesit?
x
A do të ketë ndonjë ndikim në nivelin e pagesës?
x
A do të ketë ndikim në lehtësimin e gjetjes së një vendi të
punës?
x
Ndikimet shoqërore rajonale
A janë ndikimet shoqërore të përqendruara në një rajon apo
qytete të veçanta?
x
Kushtet e punës
A ndikohen të drejtat e punëtorëve?
x
A parashihen apo shfuqizohen standardet për punën në kushte të
rrezikshme?
x
A do të ketë ndikim mbi mënyrën e zhvillimit të dialogut social
ndërmjet punonjësve dhe punëdhënësve?
x
Përfshirja sociale
A do të ketë ndikim mbi varfërinë?
x
A ndikohet qasja në skemat e mbrojtjes sociale?
x
A do të ndryshojë çmimi i mallrave dhe shërbimeve themelore?
x
A do të ketë ndikim në financimin apo organizimin e skemave të
mbrojtjes sociale?
x
Arsimi
A do të ketë ndikim në arsimin fillor?
x
A do të ketë ndikim në arsimin e mesëm?
x
A do të ketë ndikim në arsimin e lartë?
x
Ulët
Ulët
A do të ketë ndikim në aftësimin profesional?
Eventualisht në afat të gjatë, si rezultat i kërkesës më të
lartë të përkthyesve /interpretëve profesionistë. Do të trajtohen
në një strategji të ardhshme ose plan arsimor.
A do të ketë ndikim në arsimimin e punëtorëve dhe të mësuarit
gjatë gjithë jetës?
x
A do të ketë ndikim në organizimin apo strukturën e sistemit
arsimor?
x
Ulët
Ulët
Mësimi gjatë gjithë jetës është një praktikë për përkthyesit /
interpretet jashtë vendit. Futja e një politike të tillë do të
ishte e mirëpritur në Kosovë, pasi ajo do të ndikonte pozitivisht
në efikasitet të njësisë së përkthimit.
A do të ketë ndikim në lirinë akademike dhe vetëqeverisjen?
x
Kultura
A ndikon opsioni në diversitetin kulturor?
x
A ndikon opsioni në financimin e organizatave kulturore?
x
A ndikon opsioni në mundësitë për personat që të përfitojnë nga
aktivitetet kulturore ose të marrin pjesë në to?
x
A ndikon opsioni në ruajtjen e trashëgimisë kulturore?
x
Qeverisja
A ndikon opsioni në aftësitë e qytetarëve të marrin pjesë në
procesin demokratik?
x
Ulët
Ulët
Pjesëmarrja është e garantuar, përkthimi më i mirë do të rrisë
më tej cilësinë e pjesëmarrjes.
A trajtohet çdo person në mënyrë të barabartë?
x
Ulët
Ulët
Barazia është parakusht, por në disa raste nuk është e mundur
për shkak të mungesës së përkthimeve ose të ndikuara nga cilësia e
përkthimeve (format, udhëzimet, praktikat ... etj etj)
A do të informohet më mirë publiku në lidhje me çështje të
caktuara?
x
Ulët
Ulët
Kjo nuk do të ndikojë në praktikat e informacionit direkt, por
pasi të zbatohen praktikat, gabimet mund të shmangen.
A ndikon opsioni në mënyrën se si funksionojnë partitë
politike?
x
A do të ketë ndonjë ndikim në shoqërinë civile?
x
Ulët
Ulët
Në të gjitha rastet kur shoqëria civile zhvillon ndonjë
aktivitet, projekt të caktuar apo vlerësim, dokumentet e njëjta në
të dy gjuhët, lehtësojnë procedurat e qasjes ndaj çështjes. I
njëjti rast vlen edhe për mediat, të cilat hasin në vështirësi për
shkak të keqinterpretimeve që ndodhin.
Shëndeti dhe siguria publike[footnoteRef:13] [13: Kur ka ndikim
në shëndet publik dhe siguri, atëherë rregullisht ka ndikime
mjedisore. ]
A do të ketë ndonjë ndikim në jetën e njerëzve, siç është
jetëgjatësia apo shkalla e vdekshmërisë?
x
A do të ketë ndikim në cilësinë e ushqimit?
x
A do të rritet apo zvogëlohet rreziku shëndetësor për shkak të
substancave të dëmshme?
x
A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në
nivelet e zhurmës apo cilësinë e ajrit, ujit dhe/ose tokës?
x
A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në
përdorimin e energjisë?
x
A do të ketë efekte shëndetësore për shkak të ndryshimeve në
deponimin e mbeturinave?
x
A do të ketë ndikim në mënyrën e jetesës së njerëzve, siç janë
nivelet e interesimit për sport, ndryshimet në ushqyeshmëri, ose
ndryshimet në përdo