ÜNİTE PLANI
Ünitenin Adı : Yunan Sanatı
İçerik : Yunan Sanatının tanıtılması
Sınıf : 9
Süre : 2 ders saati
Hedefler :
1. Yunan Sanatını tanıyabilme ( Bilişsel , Sanat Tarihi )
2. Örnek resimler ile diğer uygarlıklara ait yapıtlardan ayırt
edebilme.
( Duyuşsal , Estetik )
3. Öğrencinin sunulan ders içi etkinlik ile farklı nizam
tapınakların farklarını
bulabilmesi ( Psikomotor , Uygulamalı Çalışma )
Kazanımlar :
9.1.3.1. Sanat eserlerinin niteliğini açıklar. Özgünlük,
yaratıcılık, teklilk, kalıcılık, hayal gücü, estetik değer
nitelikleri üzerinde durulur.
9.1.3.2. Sanat eserlerinde yer alan unsurları açıklar. Sanat
eseri inceleme aşamalarından ilki olan “betimleme” aşamasına göre
sanat eserlerinde ilk bakışta göze çarpan unsurlar üzerinde
durulur.
9.1.3.3. Sanatsal düzenleme ögelerini ve ilkelerini görsel sanat
eserleri üzerinde açıklar. Sanat eseri inceleme aşamalarından
ikincisi olan “çözümleme” aşamasına göre, sanatsal düzenleme
ögeleri ve ilkeleri üzerinde durulur.
9.1.3.4. Sanat eserini yorumlar. Öğrencilerin sanat eseri
inceleme aşamalarından üçüncü olan “yorumlama” aşamasına göre, bir
sanat eseri hakkındaki düşüncelerini belirtmelerini sağlar.
9.1.3.5. İncelediği sanat eseri hakkında estetik yargıya varır.
Öğrencilerin sanat eseri inceleme aşamalarından dördüncüsü olan
“yargı” aşamasına göre, eserin hangi kurama girdiğini belirtmeleri
sağlanır.
9.2.1.5. Sanat eserlerini ve kültürel değerleri korumanın
önemini açıklar. Sanat eserleri ve kültürel değerlerin , bir
ülkenin kültürel kimliğinin önemli unsurları olduğu vurgulanır.
Amaç ve Gerekçe:
Bu ünitede öğrencilerin, Yunan Sanatı Mimari , Heykel ve
Kabartma Sanatlarının genel özelliklerini tanıyabilmeleri
amaçlanmaktadır. Ünite sonunda öğrendiği bu bilgiler ile İlk Çağ’da
Doğu Akdeniz Havzası Uygarlıkları arasında , Yunan Sanatını
ayırabilmesini sağlayabilir.
Diğer Alanlarla İlişkisi ve Nedenleri:
Görsel Sanatlar uygulamalı çizim ve desen derslerinin hepsinde,
öğrendiği farklı nizam mimari özelliklerini kullanabilir.
ÖN TEST
Ad-Soyad : Tarih :
Numarası :
Sınıfı :
1. Anadolu dışında yapılan Yunan tiyatrolarından biri ……………….
dur.
2. ………… lar pazar meydanlarıdır.
3. ……………… lar kapalı tiyatro biçiminde yapılan kent meclisi
binalarıdır.
YUNAN SANATI
Yunan sanatı; Girit Adası’ndaki Minos, Yunanistan’daki Miken,
Anadolu’daki İon (İyon), Dor ve Aiollerin etkisiyle ortaya
çıkmıştır. Batı Anadolu’da yapılan kazı ve araştırmalar,
Yunanistan’dan Batı Anadolu kıyılarına “İonlar, Aioller ve Dorlar”
olarak adlandırılan üç topluluğun göç ettiğini ortaya koymuştur.
Batı Anadolu Bölgesi yerleşimleri arasında İonlar önemli bir yer
tutmaktadır. Anadolu’ya gelen İonlar, burada birçok yerleşim
merkezi kurmuşlardır. Ephesos (Efesus, Efes), Miletos (Milet),
Phokaia (Pokaya, Foça), Priene, Smyrna (Simirna, İzmir), Lebedos
(Gümüldür), Kolophon (Değir mendere) bunlardan bazılarıdır. Aioller
ise Batı Anadolu’ya Orta Yunanistan’dan gelmişlerdir. Sultanhisar,
Pitane (Çandarlı), Lesbos (Midilli), Tenedos (Bozcaada) önemli
yerleşim merkezleridir. Yunan antik kentleri akropolis adı verilen
yüksek tepelere kurulmuştur. Akropolis Yunan kültürüne ait
yapılarla donatılır. Akropolis’in batı yönünde ise nekropol olarak
bilinen mezar alanları bulunmaktadır. Dorlar, Yunanistan’dan Batı
Anadolu’ya gelen son topluluktur. Dorların en önemli yerleşim
merkezleri Halicarnassos (Halikarnas) ve Knidos’tur (Salacak). Batı
Anadolu’da kurulan bu uygarlıklar Anadolu, Mısır ve Mezopotamya
sanatlarından da etkilenerek önemli sanat eserleri ortaya
koymuşlardır. Bu uygarlıkların oluşturduğu kültür Yunan sanatına
öncülük etmiştir.
MİMARİ
Yunan mimarisinin en önemli yapı tipi tapınaktır. Yunanlılarda
tapınak tanrının eviydi. Tapınağın içine rahiplerden başka kimse
giremezdi. Dinî törenler ise tapınağın dışında yapılırdı. Bu
nedenle tapınağı diğer binalardan ayırt etmek için etraflarını
sütun sıralarıyla çevirirlerdi. Yunan tapınakları, İlk Çağ’da Batı
Anadolu yerleşimlerinde bulunan megaron plan tipindeki yapıların
zamanla gelişen örnekleridir. Bu gelişme sütun sayısının ve
sırasının artmasıyla kendini gösterir. Tapınaklar, basamakla
çıkılan bir zemin üzerine yapılmış sütunlu bir giriş ve girişe
açılan celladan (sella) oluşmuştur. Tapınaklarda kullanılan sütun
sistemlerine göre Dor, İyon ve Korint nizamı olarak adlandırılan üç
tapınak tipi gelişmiştir.
Dor Nizamı: MÖ VII. yüzyılda Yunanistan, Güney İtalya, Sicilya
ve Anadolu’da bu nizamda birçok tapınak yapılmıştır. Dor nizamında
yapılan bir tapınağın sütunlarının kaidesi yoktur. Sütunların ve
sella duvarlarının üzerinde oturduğu tabana stilobat adı verilir.
Sütun, doğrudan döşeme tabanına oturmaktadır. Yivli olan sütun
gövdesi alttan üste doğru incelir. Sütunlar, ya tek parça taştan ya
da üst üste bindirilmiş bir dizi taş parçasından oluşmaktadır.
Echinos (ekhinos) adını alan sütun başlığı üzerinde abakus denilen
ve çatının yükünü taşıyan yastık vardır. Bu sütunlar birbirine
arşitrav (baştaban) denilen düz taş bloklarla bağlanır (Fotoğraf
3.62). Alınlık, bu yapılarda cephe boyunca ve çatı düzeyinde yer
alan üçgen biçimindeki duvardır. Alınlıklar genellikle
kabartmalarla doldurulduğu gibi, tepe ve köşelerine akroter denilen
heykelcikler de konurdu. Arşitravın üzerinde triglif (üçlü yiv) ve
üzeri bazen boş bazen de kabartmalarla süslü kare boşluklar (metop)
sıra ile yer alır.
Assos Athena Tapınağı’ndan bir görünüm. Behram kale, Çanakkale
Triglif ve metop frizinin üzerinde uzanan korniş, yapının saçak
görevini üstlenmiştir. Kornişin desteklediği çatı, tapınağın iki
cephesinde üçgen birer alınlık oluşturacak biçimde meyilli
yapılmıştır. Çatının iki yanında sima denilen su olukları vardır.
Anadolu’da Dor nizamında yapılan en önemli tapınak Assos’taki
(Çanakkale, Behramkale) Athena Tapınağı’dır. Anadolu dışında, Dor
nizamında yapılan tapınakların en ünlüsü Atina Akropolü’nde yapılan
Parthenon (Partenon) Tapınağı’dır
İyon Nizamı: Bu nizam, MÖ VI. yüzyılda Anadolu’nun batı ve
güneybatı kıyılarında yapılmış tapınaklarda görülür. İyon nizamında
yapılan tapınaklar, ince uzun sütunları ile Dor nizamındaki
tapınaklara göre daha yüksek ve zarif görünümlüdür. Sütunlar,
doğrudan tabana değil torus adı verilen silmeli bir kaideye oturur.
Sütun başlığı volüt adı verilen iki spiral kıvrımla bezeli bir
başlıktan oluşmuştur. Saçaklık ise üç bölümden oluşur: arşitrav,
friz ve diş kesimi. Arşitravın üzerinde kabartmalarla bezeli friz,
yapıyı bir şerit gibi sarmaktadır. Alınlık, Dor nizamında yapılan
tapınaklardaki gibidir. İyon nizamında yapılan yapıların örnekleri
Ana dolu’dadır. Bunlardan ilki Efes Artemis Tapınağı ve
Halicarnassos’taki (Bodrum) Maussoleion’dur (Mavze lion). Bugün
yalnızca kalıntıları kalan bu iki yapı, antik dünyanın yedi
harikası arasında sayılmaktadır. İyon nizamında yapılan diğer bir
tapınak ise Didim’deki Apollon Tapınağı’dır. Anadolu dışında
yapılan İyon tapınaklarının en tanınmışı Atina Akropolü’nde bulunan
Nike Tapınağı’dır
Korint Nizamı: Bu nizam, MÖ V. yüzyılda İyon nizamının biraz
değiştirilmiş bir biçimi olarak ortaya çıkmıştır. Bu tür
tapınaklarda Dor ve İyon nizamı özellikleri bir arada
kullanılmıştır. Sütun başlıkları, Dor ve İyon nizamındakilere
oranla hareketlidir, kenger (akantus) yaprakları ile kıvrık
dallardan oluşmuştur. Anadolu’da Korint nizamında yapılan
tapınakların en tanınmışı Silifke (Mersin) yakınlarındaki
Uzuncaburç Zeus Tapınağı’dır . Yunanlılar, Anadolu’daki kentlerde
tapınaklardan baş ka tiyatro, stadyum, agora, odeon, bouleterion
(bulevterion) gibi yapılar da inşa etmişlerdir. Yunan kentlerinin
etrafı surlarla çevrilmiştir. Bu kentlerde birbirine paralel ve
birbirini dik kesen düzenli caddelerin bulunduğu bir plan
uygulanmıştır. Izgara planı denilen bu planda yapılan kentlere
Bergama, Miletos ve Perge örnek olarak verilebilir. Tepe
yamaçlarına yapılan tiyatrolar, Yunan kentlerinin önemli
yapılarıdır. MÖ IV. yüzyıldan sonra taştan yapılmaya başlanan
tiyatrolarda, ortada oyunun oynandığı bir orkestra bölümü ve bunu
çeviren taş basamaklar bulunmaktadır. Bu tiyatroların en
tanınmışları Priene (Güllübahçe) ve Efes tiyatrolarıdır.
Anadolu dışında yapılan Yunan tiyatrolarından biri Epidavros
Tiyatrosu’dur. Stadiumlar (stadyum), çeşitli atletizm
yarışmalarının, daha sonra da olimpiyat oyunlarının yapıldıkları
yerlerdir. Agoralar pazar meydanlarıdır. Odeonlar (konser
binaları), içinde müzik dinlemek için yapılmıştır . Bouleterionlar
ise kapalı tiyatro biçiminde yapılan kent meclisi binalarıdır.
HEYKEL VE KABARTMA SANATI
Heykel Sanatı
Yunan heykel sanatı oldukça gelişmiştir. Yunanlılar ilk
dönemlerde taş, kil, ahşap, altın, fildişi ve mermer kullanarak
küçük heykeller yapmışlardır. Ancak bu heykeller, küçük ve narin
oldukları için zamanla kırılıp yok olmuştur.
Yunan heykel sanatı, tarz ve teknik açıdan üç dönemde incelenir:
• Arkaik Dönem (MÖ VII. yüzyıl) • Klasik Dönem (MÖ V. yüzyıl) •
Helenistik Dönem (MÖ IV. yüzyılI. yüzyıl)
Arkaik Dönem: Arkaik Dönem Yunan heykelleri, Mısır ve
Mezopotamya heykelleri gibi frontal duruşludur. Kollar dirsekten
itibaren hafifçe öne doğru uzatılmış, eller yumruk hâlinde aşağıya
sarkıtılmıştır. Yüzde görülen hafif gülümseme ifadesi görüntüyü
yumuşatmaktadır. Arkaik Dönem’de, göğüs adaleleri tamamen belirgin,
çıplak tanrı ve atlet heykelleri yapılmıştır. Kuros ve kore
heykelleri, Sisam’daki Tanrıça Hera Heykeli, Atina’da ki Gülümseyen
Kadın Heykeli ile Delfi’de bulunan atlet heykelleri bu dönem
heykellerine örnek olarak verilebilir.
Klasik Dönem: Klasik Dönem’le birlikte Yunan heykel sanatında
önemli gelişmeler olmuştur. Frontal duruş ortadan kalkmış, vücut
ağırlığı bir bacak üzerine verilmiş, serbest kalan ayak geriye
doğru hafifçe bükülmüş, baş bir tarafa çevrilmiştir. Böylece
heykelin ana ekseninde düz bir hat yerine eğri bir çizgi meydana
gelmiş, bu da heykelin duruşuna doğallık ve hareket kazandırmıştır.
Heykellerin vücut anatomisi oldukça başarılı işlenmiştir.
Heykellerde kusursuz güzelliği bulmak (idealizm) amaç hâline
gelmiştir. En çok tanrı, tanrıça ve sporcu heykelleri yapılmıştır.
Myron’un (Miron) yaptığı Disk Atan Atlet Heykeli, Klasik Dönem’de
yapılan heykellere önemli bir örnektir . Klasik Dönem’de kadın
heykelleri giysileri ile betimlenmiştir. Sanatçılar, elbise
kıvrımlarını çalışırken vücut oranlarını ve estetiğini bozmamaya
çalışmışlardır. Ünlü sanatçı Phidias’ın (Fidyas), Atina
Akropolisi’nde bulunan Parthenon Tapınağı için yaptığı Athena
Heykeli buna güzel bir örnektir .
Dönemin diğer önemli bir sanatçısı da Praxiteles’tir
(Praksiteles). Sanatçının en tanınmış eseri Hermes ve Bebek
Dyonissos Heykeli’dir. Klasik heykeltraşlarından Polykleitos
(Polikletos), Doriforos adlı çıplak atlet heykeliyle ün yapmıştır.
Yaptığı heykel formları Klasik Dönem’in diğer heykeltıraşlarını
etkilemiştir.
Klasik Dönem’in sonlarına doğru, insan vücudu tümüyle ve daha
ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Sanatçıların dikkati, kişilerin
özelliklerini yansıtacak çalışmalara çevrilmiş ve böylece portre
heykel sanatı ortaya çıkmıştır. Genellikle şairlerin, düşünürlerin,
devlet adamlarının portre heykelleri yapılmıştır.
Helenistik Dönem: Büyük İskender’in Anadolu’ya girişiyle
başlayan Helenistik Dönem (MÖ 33030) planlı kentlerin yapıldığı,
kütüphanelerin, müzelerin kurulduğu, büyük boyutlu heykel sanatının
geliştiği bir dönemdir. Helenistik Dönem heykel sanatında, Klasik
Dönem’in tanrısallığını yansıtan ağırbaşlı görünümün yerini;
şiddeti, sevinci, şirinliği, hırçınlığı yansıtan ifadeler almıştır.
Ünlü heykeltıraş Lysippos’a (Lisipos) ait İskender’in baş heykeli;
kırışık alnı, buğulu bakışları, arkaya doğru taralı saçları ile
Helenistik Dönem’in tüm özelliklerini yansıtır . Dönemin en
tanınmış sanatçısı olan Lysippos, Büyük İskender’in portre
heykellerinin yanı sıra çeşitli atlet heykelleri de yapmıştır.
Laokoon Heykel Grubu, Helenistik Dönem heykellerinin tipik bir
örneğidir. Heykelde yılanlar tarafından sarılan Laokoon ve
oğullarının ölüm kalım savaşı anlatılmaktadır.
Dönemin tüm özelliklerini yansıtan diğer bir heykel örneği de
Samotrake’de bulunmuş Nike Heykeli’dir. MÖ 190 yılında bir deniz
zaferini kutlamak için yapılan Zafer Tanrıçası Nike Heykeli tamamen
mermerdendir. Heykelde, elbise vücuda tamamen yapışmış ve vücut
hatları ortaya çıkmıştır. Vücudun alt ve üst kısımlarının farklı
taraflara dönük olması ve süzülerek yere konma hareketi ile
dalgalanan elbisesi, heykele seyrine doyum olmayan bir dinamizm
katar .
Kabartma Sanatı
Helenistik Dönem’in en belirgin özellikleri, çeşitli yapıların
duvarlarına, lahitlere, sunaklara yapılan kabartmalarda
görülmektedir. Bu dönemin en tanınmış kabartmaları, Bergama Zeus
Sunağı’nı süslemektedir. Kabartmalarda tanrılarla devlerin savaşı
anlatılmıştır . İskender Lahdi kabartmaları ile Ağlayan Kadınlar
Lahdi kabartmaları dönemin en tanınmış eserlerindendir.
SON TEST
Ad-Soyad : Tarih :
Numarası :
Sınıfı :
1. Yunan mimarisinde, sütun sistemlerine göre Dor, İyon, Korint
nizamı olarak adlandırılan 3 tapınak tipi gelişmiştir.
Doğru Yanlış
2. Dor nizamında yapılan bir tapınağın sütunlarının kaidesi
yoktur.
Doğru Yanlış
3. Arkaik Dönem Yunan heykelleri , Mısır ve Mezopotamya
heykelleri gibi frontal duruşludur.
Doğru Yanlış
4. Klâsik Dönem Yunan heykellerinde frontal duruş hiç biçim
değiştirmeden devam etmiştir.
Doğru Yanlış
SANAT ELEŞTİRİSİ SORULARI
Ad-Soyad : Tarih :
Numarası :
Sınıfı :
Yunan Sanatı Klasik Dönem Heykellerinin inceleyerek, heykel
formlarının benzer yönlerini yazınız.
SANAT TARİHİ SORULARI
Ad-Soyad : Tarih :
Numarası :
Sınıfı :
1. Yunan Sanatı, Anadolu’da hangi toplulukların etkisi ile
ortaya konulmuştur ?
2. Yunan Sanatında, Anadolu dışında , Dor nizamında yapılan
tapınakların en ünlüsü hangi tapınaktır ?
ÖĞRETİM SÜRECİ
ÖĞRETMENİN HAZIRLIĞI
· 1 hafta öncesinden öğrencilere anlatılacak konu bilgisini
vermek.
· Yunan Sanatı konusunu anlatıma hazırlamak
· Ön test ve son testleri öğrenci sayısı kadar çoğaltmak
· Çalışma yapraklarını öğrenci sayısı kadar çoğaltmak
· Sınıf ortamını anlatıma ve uygulamaya uygun şekilde
düzenlemek
· Konu anlatımı için akıllı tahtayı hazırlamak.
ÖĞRENCİNİN HAZIRLIĞI
· Yunan Sanatı hakkında bilgi toplayarak sınıfa gelmek.
· Konu hakkında yazılı yayınlardan ve internetten araştırma
yapma.
· Konu hakkında toplanan görsel ya da yazılı kaynakları sınıfa
getirmek.
GÜDÜLÜLEME
· Konu anlatımını ilgi çekici hale getirmek
· Öğrencinin derse katılımını sağlamak için motive edici sorular
sormak
· Ön test ve son test değerlendirmesi yapmak
· Konu ile ilgili Powerpoint sunum hazırlamak
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
Konu ile ilgili araştırma yapıp, ön bilgi sahibi olmak 20
Sınıfa getirdiği görsel yada yazılı dokümanları sunmak 20
Öğretmenin anlatımı esnasında dersi dinlemek 20
Uygulama çalışmasına aktif katılımcı olmak 40
-------------------------------------------------------------------------------------
Not 100
YUNAN SANATI TAPINAKLARINDAN ÖRNEKLER
ASOS ATHENA TAPINAĞI
http://arkeolojihaber.net/tag/athena-tapinagi/ (10.04.2018,
saat.12.39)
EFES ARTEMİS TAPINAĞI
http://arkeopolis.com/mimari-acidan-efes-artemis-tapinagi/
( 10.04.2018, saat.12.35)
PARTHENON TAPINAĞI
https://antickagrckablog.wordpress.com/arhitektura-anticke-grcke-umetnosti/partenon/
(10.04.2018, saat.12.41)
UZUNCABURÇ ZEUS TAPINAĞI
https://yoldaolmak.com/uzuncaburc-antik-kenti-silifke-mersin.html
(10.04.2018,saat.1243)
KAYNAKÇA
Ortaöğretim Sanat Tarihi Ders Kitabı , Doç. Dr. Mehmet Zeki
İBRAHİMGİL,
Koza yayınları (09.04.2018, saat: 21.40)
http://arkeopolis.com/mimari-acidan-efes-artemis-tapinagi/ (
10.04.2018, saat.12.35)
http://arkeolojihaber.net/tag/athena-tapinagi/ (10.04.2018,
saat.12.39)
https://antickagrckablog.wordpress.com/arhitektura-anticke-grcke-umetnosti/partenon/
(10.04.2018, saat.12.41)
https://yoldaolmak.com/uzuncaburc-antik-kenti-silifke-mersin.html
(10.04.2018,saat.1243)