वववव वववव ककक .कक . कक.कक./ ककककक कककककक कककक/कककककक कक.कककक. कककककककककक क ववववववव वववववव १ ८६९८ ककककक ककककक ककककककककक ककककक ककककककककक कक ककककककक कककककक ककककक, ककककककक कक.कक.क. ककक कक. ककककक ३ कककककककककक कककक कककक ककककककक कककककककक ककककक कककक ककककककक, कककककक कककककककक कककक कक.कककक. कककक ककककक ककककक कक.कककक. कककक ककककक कककककक ककक कक.कककक. कक.कककक ककककककककक कककककक ववववववव ववव ववववववववव ववववव ववववव वववव वव वववववव, ववववववव वव ववववववव वववववववव ववववव ववववव ववववव, वववव, ववववववव वववववव, ववववव वववववव, वववववववव वववव वववववव वववववववव वववव ववववववव ववववववववववववववव ववववव वववववववव ववव ववववववव वववव वव ववववववववव ववववववव वववववववव वववववव वववव व वववववव ववववववववववव वववववव वववववववववव ववववववव वववववव । ववववववव ववववववववववव वववववव ववववववव वववववववव ववववववव वववववव ववव ववववव ववववववव वववव वव वववववववव ववववववववव ववववव वव वव वववव । 1
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
वि�षय सूचीक्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
क आदि��ासी जनजावि�१ ८६९८
नि�शेष इजलासउत्प्रेषणयुक्त परमादेशसमेत
नि��ेदकः जिजल्ला सिसरहा, सीतापुर गा.नि�.स. �डा �ं. ३ बस्�े �ीलमकुमारी याद� समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल बैंक सिलमिमटेड, प्रधा� काया�लय समेत
मा.न्या. श्री प्रेम शमा�
मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लालमा.न्या. डा.श्री
भरतबहादुर काक:
राज्यको मूल प्र�ाहबाट बाविहर रहेको �र्ग� �ा आर्थि� क, सामाजिजक �ा शैक्षि%क दृवि'ल े पछावि* परेका मविहला, �लिल�, आदि��ासी जनजावि�, मधेशी समु�ाय, उत्पीवि*� �र्ग� समे�को उत्थानका लाविर्ग समा�ेशी लिसद्धान्�अनुरूप वि�शेष व्य�स्था र्गरी त्यस्�ो �र्ग� �ा समु�ायलाई राज्यको संरचनामा सहभार्गी हुन े र र्गराउन े सुविनक्षि<��ा प्र�ान र्गनु�पन= �ेखि?न्छ । त्यसरी समा�ेशी लिसद्धान्�को आधारमा राज्यको प्रत्येक विनकायमा सहभार्गी हुन पाउनु त्यस्�ो �र्ग� �ा समु�ायका व्यलिBको मौलिलक हक नै हुने ।
२ ८७८१नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत
नि��ेदकः काभे्रपलाञ्चोक जिजल्ला श्यामपाटी �मोबुद�ध गा.नि�.स. �डा �ं. १ बस्�े रामबाबु पाठक
नि�रुद�ध
मा.न्या. श्री रामकुमार प्रसाद
शाहमा.न्या. श्री
तक� राज भट�टमा.न्या. श्री
छात्र�ृलिFसम्बन्धी (चौ�ो संशोधनसविह�) विनयमा�ली, २०६० को विनयम १०क को उपविनयम (१) को व्य�स्थाल े सामु�ायियक वि�द्यालयमा अध्ययन र्गरेका वि�द्या�Pहरू मध्येबाट संवि�धानको धारा १३ को उपधारा (३) को प्रवि�बन्धात्मक �ाक्यांशमा संरक्षि%� वि�शेष �र्ग� �ा समूहहरूकै लाविर्ग
1
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:
अ�ा�� ् मविहला, अपाङ्ग, जनजावि�, �लिल�, दुर्ग�म %ेत्र ए� ं आर्थि� क ��ा सामाजिजक रुपमा वि�पन्न व्यलिBहरूका लाविर्ग नै छात्र�ृलिFको विनक्षि<� प्रवि�श� आरक्षि%� र्गरेको �ेखि? �ा विन�े�कको �ा�ीअनुसार विनयमा�लीको उB व्य�स्था अन्�रिरम संवि�धानको धारा १३ द्वारा प्र�F समान�ाको हकसँर्ग बाजि]एको छ भन्ने �ेखि?न नआउने ।(प्रकरण �ं.७)
(प्रकरण �ं.८)३ ९०८८
नि�शेष इजलासउत्प्रेषणसमेत
नि��ेदक : जिजल्ला गोरखा, ताप्ले गाउँ नि�कास समिमनित �डा �ं. ५ बस्� े रज्मदिद� मिमयाँ
नि�रूद्धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री
सुशीला काक:मा.न्या. श्री
�ैद्य�ाथ उपाध्याय
�ेशमा वि�द्यमान समस्याहरूको समाधानका लाविर्ग राज्यको अग्रर्गामी पुनस_रचनाक्षिभत्र राज्य संयन्त्रमा समा�ेशीरूपले सब ै लिलङ्ग, जा�जावि�, भाषाभाषी, धार्मिम क, साँस्कृवि�क पविहचान बोकेका नार्गरिरकहरूका सा� ै %ेत्रीयरूपमा पछावि* परेका नार्गरिरकहरूलाई समे� सहभार्गी हुन े अ�सरको सवुिनक्षि<��ा र्गनु� अपरिरहाय� हुने ।
(प्रकरण �ं.८)
४ ८९९०संयुक्त इजलासउत्प्रेषणयुक्त
नि��ेदकः �ेपाली आदिद�ासीहरूका मा�� अमिधकारसम्बन्धी �कील
सम्मा��ीय का.मु.प्रधा� न्यायाधीश श्री
सन्धिन्धको प% भई सहमवि� जनाएका अन्�रा�विbय सन्धिन्ध सम्]ौ�ाबाट लिसर्जिज � �ायियत्� सभ्य मुलुकहरूल े पालना र काया�न्�यन र्ग��छन ् भन्ने
2
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
परमादेशसमेत समूह (लाहुर्नि�ंप), काठमाडौंको
तर्फ� बाट ससिच� अमिध�क्ता शंकर सिलम्�ू समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः सम्मा��ीय प्रधा�मन्त्री, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लयसमेत
दामोदरप्रसाद शमा�
मा.न्या. श्री सुशीला काक:
अपे%ा हुनु स्�ाभावि�क छ । आफूले समे� सहमवि� जनाएका अन्�रा�विbय सन्धिन्ध सम्]ौ�ालाई मुलुकको आ�श्यक�ा, उपलब्ध स्रो�, साधन र %म�ाअनुसार क्रमशः काया�न्�यन हुनुपछ� भने्न कुरामा वि��ा� हुन नसक्ने ।
कानून बनाउन े वि�षय वि�धायियकाको एकलौटी %ेत्रालिधकार (Exclusive Jurisdiction) क्षिभत्रको वि�षय हो । अन्�रा�विbय कानूनको प्रा�धानलाई काया�न्�यन र्ग�ा� मुलुकको सं�ैधाविनक व्य�स्था, सम्बन्धिन्ध� कानूनका व्य�स्थाहरू ��ा अन्य अन्�रा�विbय कानूनका व्य�स्थाहरू र त्यसबाट पन= असरहरूलाई अध्ययन नर्गरी एकाङ्गी रूपमा काया�न्�न हुन र्गएमा त्यस्�ो काया�न्�यन पूर्ण� नहुने सम्भा�ना समे� रहनसक्ने ।
(प्रकरण �ं.९)
५ ०६९-wo-०३४८
नि��ेदक : गंगा�ारायण ठाकुर समेत
नि�रुद�धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा
मा.न्या.डा. श्री आ�न्दमोह�
भट�टराईमा.न्या. श्री सप�ा प्रधा�
राज्यको हरेक संरचनामा सहभाविर्ग�ाको सुविनश् लिच��ा को विनयिमF क्षिश%ा प्र�ेशद्वार हो। सम्�ृद्ध नेपालको लाविर्ग क्षिश%ामा वि�शेष अ�सर प्र�ान र्गन�, सामाजिजक र आर्थि� क रुपमा पछा*ी परेको �र्ग�लाई वि�शेष अ�सर दि�ई व्यलिBत्� वि�कास र्गराउने �ायियत्�
3
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत
मल्ल राज्यको हो। छात्र�ृलिF प्र�ान सम्�न्धी विनयम बनाउन ु पन= र
भना�मा आ�श्यक न्यून�म योग्य�ासरँ्ग सम्]ौ�ा नर्गरी वि�वि�ध�ा (Diversity) को सुविनश्चिश् च��ा र्गन� �त्काल आ�श्यक माप�ण्* समे� �यार र्गरी �त्पश् चा� अबको भना�मा उB वि�श् �वि�द्यालयहरू अन्�र्ग��का अध्ययन संस्थान र क्याम्पसहरू ए�ं शैक्षि%क काय�क्रमहरूमा जुन जुन �र्ग� र समुहबाट नेपाली वि�द्या�Pहरू भना� र्गरिरन े हो सो सबैमा समानुपावि�क समा�ेशी�ा कायम र्गन�को लाविर्ग कानून विनमा�र्ण र काया�न्�यन र्गन= ए�ं वि�द्या�P भना� लिलन े �ायियत्� भएका वि�प%ीहरूका नाउँमा सो काय�हरू र्गन� र्गराउन विन�=शनात्मक आ�ेश जारी भएको ।
ख जावि�य भे�भा� ��ा प्र�ाहरू६ ४६७०
नि�शेष इजलाससंनि�धा�को धारा ८८(१) अन्तग�तको आदेश जारी गरी
नि��ेदक : का.�.पा. �डा �ं. १५ निबजेश्�री बस्�े म�बहादुर नि�श्�कमा�
नि�रुद�धनि�पक्षी : श्री ५ को सरकार, का�ु� न्याय तथा
मा.न्या. श्री नित्रलोकप्रताप
राणामा.न्या. श्री
लक्ष्मणप्रसाद अया�ल
संनि�धा�ले नि�शेष रुपले सं�ेद�शील कुरा मा�ेको नि�शेष रुपले सचेतता �तfको नि�षय मध्ये समा�ता र खास गरी सामाजिजक र धार्मिमंक के्षत्रमा �या ँ मुलुकी ऐ�, २०२० साल भाद्र १ गत े आए पनि� समाजमा तान्त्रित्�क असर �परेको अ�ुभूनितल े गदा� यस दिदशामा प्रभा�कारी रे्फरबदल ग�f उद�देश्यल े छु�ाछुत जस्ता सामाजिजक
4
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पाउँ संसदीय व्य�स्था मन्त्रालय, काठमाडौंसमेत
मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय
कुरीनित हटाउ�े त्यस्तो काय� नि�षेमिधत मात्र �गरी दण्ड�ीय पनि� ब�ाएको छ । नि��ादिदत अदलको १० क. मा “कसैल े कसैलाई जानित पानितको आधारमा छु�ाछुतको भेदभा�पूण� व्य�हार गरेमा �ा सा��जनि�क स्थलमा उपस्थिस्थत हु� �ा सा��जनि�क उपयोगका कुराहरुको प्रयोग ग��बाट �स्थिञ्चत गरेमा एक �ष�सम्म कैद �ा ती� हजार रुपैयाँसम्म जरिर�ा�ा �ा दु�ै सजायँ हु� सक्�ेछ” भन्दै सोही दर्फाको स्पष्टीकरण खण्डमा “कु�ै मजिन्दर �ा धार्मिमंक स्थलमा परम्परा देखिख चली आएको व्य�हारलाई भेदभा�पूण� व्य�हार मानि��े छै�” भन्�े उल्लेख भएको पाइन्छ । अतः उक्त स्पष्टीकरणको अथ�को सम्बन्धमा स��प्रथम नि��ेच�ा ग�ु� प�f हु� आएको छ । कु�ै ऐ�को कु� ै दर्फामा निwनि�धाज�क अथ� आउ�े अथ�ा भ्रम �ा कु� ै निकसिसमको अस्पष्टताको स्थिस्थनित �रहोस � भन्�ाका लानिग का�ु� तजु�मा प्रनि�मिधमा त्यस्तो भ्रम �ा अस्पष्टताको संभा��ा रहेको दर्फा पसिछ स्पष्टीकरण राख्� े गरिरएको पाइन्छ । उक्त स्पष्टीकरण सम्बन्धिन्धत दर्फाको अभिभन्� अंग हुन्छ । सम्बन्धिन्धत दर्फाको दायरालाई उक्त स्पष्टीकरणल े संकुसिचत �ा नि�स्तारिरत गरेको हुँदै� । (प्रकरण �ं. ८)अप�ादात्मक का�ु�ी व्य�स्थाल े सामान्य अप�ादिदत
5
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
व्य�स्थालाई अन्यथा ग�f हुँदा संनि�धा�, का�ु�को नि�यन्त्रणमा रह� पुग्दछ, जु� �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�को धारा १ को अक्षर, भा��ा र समू्पण� संनि�धा�को मम�को �ै नि�परीत हु� जान्छ । (प्रकरण �ं. ८)का�ु�ले संनि�धा�को व्य�स्थामा अप�ाद ग�� सक्�े भन्�े हो भ�े संनि�धा� र का�ु�का बीचको मौसिलक भिभन्�ता लोप हु� गई सं�ैधानि�क स�}च्चतामा आँच आउ� जा�े स्थिस्थनित सृज�ा हु� पुग्छ, जसको परिरणाम मौसिलक हकको व्य�स्था ग�f धाराहरुलाई अपरिर�त��ीय ब�ाउ�े सं�ैधानि�क समायोज� परास्त हु� जान्छ, संनि�धा�को संशोध� का�ु�ल े ग�� पुग्छ । र्फलतः सं�ैधानि�क शास�मा अन्योलता उत्पन्� हु� जान्छ ।(प्रकरण �ं. ८)
७ ७६०३ नि�शेष इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः काठमाडौं जिजल्ला काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ३२ स्थिस्थत दसिलत गैर सरकारी संस्था महासंघका अध्यक्ष निडलबहादुर नि�श्वकमा� समेत
मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी
मा.न्या. श्री शारदाप्रसाद
पस्थिण्डतमा��ीय
कुन ै ?ास �र्ग�का व्यलिBलाई मात्र वि�शेषरूपले छात्राबासमा प्र�ेश र्गन� दि�न ु र अन्य �र्ग�का व्यलिBहरूलाई छात्राबासको सुवि�धा उपलब्ध नर्गराउन े व्य�स्थाल े समान अ�स्थाका व्यलिBहरूमध्य े कसैलाई छात्राबासको सुवि�धा पाउनबाट बश्चिsच� (Exclusion) र्गरेको र प्रकारान्�रल े उB व्य�स्थाले त्यस्�ा व्यलिBहरूलाई
6
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�रुद्ध
नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद� ससिच�ालय, सिसंहदरबार समेत
न्यायाधसिश श्री कल्याण शे्रष्ठ
छात्राबासमा प्र�ेशको लाविर्ग बन्�ेज न ै लर्गाएको मान्नुपन= ।
कुन ै पविन प्रकारल े छुट्याउन े (Distinction), प्रवि�बन्ध (Prohibition) लर्गाउने, बाहेक (Exclusion) र्गन= ��ा बन्�ेज (Restriction) लर्गाउने जस्�ा काय�हरू जसले व्यलिBहरूको हक अलिधकारको उपभोर्गलाई विनयन्त्रिन्त्र� �ा ?ण्डिण्*� �ा इन्कार र्ग��छ, त्यसलाई व्यलिBहरूबीच र्गरिरएको भे�भा� न ै मान्नुपन= । (प्रकरण �ं.२६) (प्रकरण �ं. ३०)
८ ७४९८ संयुक्त इजलासउत्प्रेषण समेत
नि��ेदकः का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं. ३१ स्थिस्थत मनिहला, यु�ा, �ाता�रण, अमिधकार र समाजको नि�म्ती �निकलको संगठ� मनिहला नि�भागको तर्फ� �ाट अमिध�क्ता रेश्मा थापा समेत
नि�रुद्ध
मा.न्या. श्री राम�निग�ा सिसंह
मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�
माविनसको मृत्य ु कुन ै न कुन ै वि�रामी�ाट सविहउपचारको अभा�मा �ा साघांवि�क चोटपटक�ाट न ै हुन े र्गरेको पाइन्छ । मन्त्रद्धारा टुनामुना र्गरिरदि�एको कारर्णल े माविनसको मृत्य ु हुन र्गएको कुराको कुन ै �ैज्ञाविनक �थ्य �ा आधार �ेखि?�ैन । टुनामुना र्गरी माविनस मान= कुरा अन्धवि�श्वासी, रुढी�ा�ी, अक्षिशक्षि%� र असभ्य समाजको सोच मात्र हुने ।
�ोक्सीको विनराधार र अन्धवि�श्वासी आरोप लर्गाई कुनैपविन स्त्रीलाई नग्न पारी र्गाउं घुमाउनु, रु्गहु घोली
7
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद� ससिच�ालय, सिसंहदर�ार काठमाडौ समेत
?ु�ाउन ु जस्�ा अवि� अमानुविषक व्य�हार र्गरी मविहलाको अण्डिस्म�ा, इज्ज�, मान, प्रवि�ष्ठामा आघा� पुर्याउने र्गरी र्गन= सम्पूर्ण� विक्रया अपराधीक विक्रयाकै शे्रर्णीक्षिभत्र पन= । (प्रकरण �ं. १२)
९ ८३७९ संयुक्त इजलासउत्प्रेषण, परमादेश
नि��ेदक का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं.३४ मी� भ�� बस्�े अमिध�क्ता मोह� साशंकर
नि�रुद्धनि�पक्षीः सिशक्षा तथा खेलकुद मन्त्रालय समेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री
अ�धेशकुमार याद�
कुनै ?ास �र्ग�का व्यलिBलाई मात्र वि�शेष रुपले उB वि�द्यालयमा भना� हुन पाउन े र सो �ाहेकका अन्य जावि� �ा �र्ग�का माविनसले त्यस्�ो वि�द्यालयमा भना� हुनबाट बश्चिsच� (Exclusion) हुनुपन= अबस्था र प्रकारान्�रमा त्यस्�ो व्य�स्थाल े अन्य जा�का माविनसहरूलाई कम�काण्*सम्बन्धी अध्ययन र्गन�बाट नै �न्�ेज लर्गाएको मान्नुपन= हुन्छ । कुनै पविन प्रकारले छुट्याउन े (Distinction) प्रवि��न्ध (Prohibition) लर्गाउने, �ाहेक र्गन= (Exclusion) ��ा �न्�ेज (Restriction) लर्गाउन े जस्�ा काय�हरू जसल े व्यलिBहरूको हक अलिधकारको उपभोर्गलाई विनयन्त्रिन्त्र� �ा ?ण्डिण्*� �ा इन्कार र्ग��छ, त्यस्�ालाई व्यलिBहरू बीच र्गरिरएको भे�भा� नै मान्नुपन= ।
(प्रकरण �ं.४)8
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
परम्परार्ग� र भे�भा�पूर्ण� समाजबाट नयाँ समाजमा रुपान्�रिर� हुन संस्कृ� क्षिश%ाको वि�द्यमान अ�स्थाको पूर्ण� मूल्याङ्कन र्गन� र छुटै्ट रर्णनीवि�सविह� राज्यको रुपान्�रर्णको �श�नसँर्ग सम्बन्धिन्ध� र्गरी यो क्षिश%ालाई समाविह� र्गन� जरुरी �ेखि?न्छ । यसको लाविर्ग राज्यल े संस्कृ� क्षिश%ाको नीवि� नै न�ीन रुपमा �नाई जारी र्गरी लार्गू र्गनु�पन= ।
(प्रकरण �ं.१०)
ग जेष्ठ नार्गरिरक१० ७६४३
संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः ल.पु. जिज. उ.म.�.पा. �डा �ं. २ बस्�े अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत
नि�रुद्धनिबपक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय काठमाडौं समेत
मा.न्या. श्री बद्रीकुमार
बस्�ेतमा.न्या. श्री प��कुमार
ओझा
हरेक जेष्ठ �ागरिरकहरू राज्य प्रनित सुरभिक्षत जी��का लानिग आशा गरेर �सेका हुन्छ�� अनि� त्यस्तो सुरक्षाको आश ग�ु�, राज्यसँग दा�ी ग�ु�, माग ग�ु� उनि�हरूको न्यायोसिचत र साश्वत अमिधकारको कुरा हु�े ।
(प्रकरण �ं.१३) जेष्ठ �ागरिरकहरू राज्य�ाट लाभ प्राप्त ग�f उपयुक्त
अमिधकारी भएको हुँदा उनि�हरूप्रनित राज्यले �े�ास्ता ग��, उनि�हरूका जायज हक अमिधकारप्रनित उपेक्षा ग�� �मिमल्�े ।
9
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
(प्रकरण �ं.१४) �ृद्धहरू के�ल दामियत्� मात्र होइ�� राष्ट्रका सम्पभि�
(Assets) पनि� हु�� । राष्ट र �ृद्ध �ुद्धाका बीच दोहोरो सम्बन्ध हु� सक्दछ । �ुढा�ुदिढको धेर ै लामो समयको अ�ुभ��ाट प्राप्त ज्ञा�, सिशप, क्षमतालाई समाज ए�ं राष्टको निहतमा प्रयोग ग�� सनिकन्छ भ� े �ुढा �ुदिढ प्रनित राष्टको दायीत्� पुरा गरेर उ�ीहरूलाई आफ्�ो �ांकी जी�� सम्मानि�त सुखकर, सुरभिक्षत पारेर �ुढेसकालको समयलाई समेत उत्पाद�मूलक ��ाई राष्टको निहतमा प्रयोग ग�ु� �ै हरेक नि��ेकी र अग्रगामी राष्ट्रको काम हु�े ।
(प्रकरण �ं.१८११ संयुक्त इजलास
बन्दीप्रत्यक्षीकरण ।
रिरट नि��ेदक : ध�ुषा जिजल्ला, दुह�ी गा.नि�.स. �डा �ं. ८ घर भई कारागार काया�लय जलेश्वरमा कैदमा रहेको �ष� ७६ को रामदे� मुखिखया
नि�रूद्धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार,
सम्मा��ीय प्रधा�न्यायाधीश श्री कल्याण शे्रष्ठ
मा.न्या. श्री ओमप्रकाश
मिमश्र
ज्येष्ठ �ागरिरक ऐ�, २०६३ को दर्फा १२(ख) स�री �ष� उमेर पुरा भई पचह�र �ष� ��ाघेका ज्येष्ठ �ागरिरकलाई पचास प्रनितशतसम्म कैद छुट दिद� सनिक�े व्य�स्था गरेको छ भ�े कारागार नि�यमा�ली, २०२० को नि�यम २९(२क) ले स�री �ष� उमेर पुरा भएका कैदीहरूको पचह�र प्रनितशतसम्म कैद छोट्याउ� सनिक�े व्य�स्था गरेको देखिखन्छ । दु�ै का�ू�ी व्य�स्थाको उदे्दश्य नि�भि�त उमेरका कैदीहरूको बाँकी कैद छुट ग�ु� भएपनि� एउटै उमेर समूहलाई सम्बोध� ग�� ऐ� र नि�यममा र्फरक
10
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत
र्फरक का�ू�ी प्रा�धा�हरू नि�द्यमा� रहेको देखिखयो । यसबाट कु� का�ू�ी व्य�स्थाको प्रयोग र पाल�ा हु�ुप�f हो भन्नेमा अन्यौल र निwनि�धाको स्थिस्थनित रह�े हुँदा यस्तो निwनि�धाको अन्त्यका लानिग ज्येष्ठ �ागरिरक ऐ�मा �ै आ�श्यक संशोध� गरी �ा ऐ�को उदे्दश्य पुरा ग�f नि�यमा�लीमार्फ� त ज्येष्ठ �ागरिरकले कैद छुट पाउ�े नि�षयमा स्पष्ट आधार र प्रनि�या निकटा� ग�ु�प�f हुँदा तद�ुरूपको व्य�स्था ग�ु� भ�ी नि�पक्षी �ेपाल सरकारको �ाममा परमादेशको आदेश जारी हु�े ।
(प्रकरण �ं.७ र ८)
घ �ागरिरकता१२ ७०४४
नि�शेष इजलास�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा २३,८८ (१) र (२) बमोजिजम उत्प्रेषणयुक्त
नि��ेदक : लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. २ झम्सीखेल बस्�े �ष� ३४ को अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत
नि�रुद्धनि�पक्षी : श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय सिसंहदरबार
मा.न्या. श्री कृष्णजंग रायमाझी
मा.न्या. श्री हरिरप्रसाद शमा�
मा.न्या. श्री केदार�ाथ आचाय�
मा.न्या. श्री
धारा ८८ (१) अन्तग�त नि�धामियकाwारा नि�र्मिमंत कु�ै का�ू� तथा नि�धामियकी अमिधकार प्रयोग गरी ब�ेको कु�ै का�ू�ी व्य�स्थाल े संनि�धा� प्रद� मौसिलक हकमा अ�ुसिचत �न्देज लगाएको तथा संनि�धा�कै कु�ै व्य�स्था सँग बाजिझ�े गरी कु�ै का�ू� ब�ेको छ भ�े स्पष्ट देखिख� आएमा यस अदालतले आफ्�ो असाधारण अमिधकारwारा त्यस्तो का�ू�को सं�ैधानि�कता �ार े पु�रा�लोक� गरी अमान्य तथा �दर घोनिषत ग�� सक्�े
�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ९ (१) र 11
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
परमादेश लगायत जु�सुकै उपयुक्त आज्ञा आदेश �ा पुर्जिजं जारी गरी पाउँ
काठमाण्डौं समेत टोपबहादुर सिसंहमा.न्या. श्री
राम�निग�ा सिसंह
(२) �ेपाल �ागरीकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ (१) (४) (५) तथा �ेपाल �गरीकता नि�यमा�ली, २०४९ को नि�यम ३.३ क र सोही नि�यमको अ�ुसूची १ र २ समेतका व्य�स्थाहरु भेदभा� पूण� भई संनि�धा�को धारा ११ (१) (२) र (३) सँग �ाजिझएको भन्न सनिक� े अ�स्था �देखिखएकोल े नि��ादमा ल्याइएका सं�ैधानि�क तथा का�ू�ी व्य�स्थाहरु नि��ेदकको माग बमोजिजम अमान्य तथा �दर घोनिषत गरी परमादेश लगायतको कु�ै आदेश समेत जारी हु�ु प�f अ�स्था �देखिख�े ।
(प्र. �ं. १४ देखिख १६)
१३ ४५३३ संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदक : का.�.पं. �डा �ं.७ बस्�े छनि� निपटस�
नि�रुद�धप्रत्यथ� : जिजल्ला प्रशास� काया�लय, काठमाडौं समेत
मा.न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिसंह
मा.न्या. श्री नित्रलोकप्रताप
राणा
�ेपालको संनि�धा�, २०१९ को धारा ७ ल े गरेको व्य�स्था सो संनि�धा� प्रारम्भ हुँदाका बखतको लानिग �ागरिरकता प्रान्त्रिप्त ग�f सम्बन्धमा गरिरएको व्य�स्था भएको र �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ को व्य�स्था सो ऐ� प्रारम्भ भएपसिछ जन्मेका व्यसिक्तको सम्बन्धमा गरिरएको भई यी दु� ै व्य�स्था बेग्लाबेग्लै भएकोले �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३(१) �ेपालको संनि�धा�, २०१९ संग बाजिझएको �देखिख�ुको अनितरिरक्त �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ को
12
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
व्य�स्थालाई �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ८ ल े आत्मसात गरी सो का�ु�ी व्य�स्थालाई संनि�धा�को अभिभन्न अंगको रुपमा समेत सिलइएको पाइ�े । (प्रकरण �ं. १६)
�ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० प्रारम्भ भएपसिछ मात्र जन्मेका नि��ेदकहरुल े �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ८ तथा �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३(१) बमोजिजम �ेपालको �ागरिरकता प्राप्त ग��को लानिग नि�जहरुको जन्म हुँदा नि�जहरुको बाबु �ेपालको �ागरिरक हु�ु अनि��ाय� हु�े ।
(प्रकरण �ं. १७)१४ ८५५७
संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः गंगामाया दमाईको छोरी, दोलखा जिजल्ला लामीडाँडा गा.नि�.स.�डा �ं २ घर भई हाल ल.पु.जिज.हरिरसिसद्धी गा.नि�.स.�डा �ं ९ बस्�े �ष� १८ की सनि��ा दमाई समेत
नि�रुद्ध
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
मा.न्या. श्री भरतराज उप्रेती
�ागरिरकताको प्रमाणपत्र संनि�धा� र का�ू�ल े �ागरिरक हु� योग्यता पुगेको व्यसिक्तलाई मात्र प्रदा� गरिरन्छ । संनि�धा� र का�ू�ल े �ागरिरक हु� तोकेको योग्यता �पुगेको व्यसिक्त जनितसुकै लामो अ�मिध बसो�ास गरेको भएपनि� �ागरिरक बन्न �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.४) बाबु �ा आमामध्ये कु�ै एक मात्र �ेपालको �ागरिरक भए
पनि� त्यस्तो व्यसिक्तल े �ेपालको �ागरिरकता प्राप्त ग��सक्�े । (प्रकरण �ं.११)
13
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
ङ फरक %म�ा अपाङ्र्ग�ा१५ ८९३९
नि�शेष इजलासउत्प्रेषण, परमादेशसमेत
नि��ेदकः �ेपाल रामिष्ट्रय बनिहरा तथा सुस्त श्र�ण महासंघको हाल परिर�र्नितंत रामिष्ट्रय बनिहरा महासंघ
�ेपालका अध्यक्ष लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. १९ बस्� े कल्प�ा शाक्य समेत
नि�रुद्धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लालमा.न्या. श्री
सुशीला काक:
सडक सुरक्षाको बहा�ामा अपाङ्ग �ग�लाई स�ारी चलाउ� सधैंको लानिग अयोग्य मानु्न प�f तक� संगत कारण �हु�े ।
(प्रकरण �ं.१०) श्र�णशसिक्त कु� ै कारणल े प्रभानि�त भएको �ग�लाई त्यभि�कै
कारणल े मात्र समाजमा उपलब्ध स्रोतसाध�को पहुँच बानिहर राख्�ै पद�छ भने्न होइ� । बरु कसरी उसमा पनि� स�ारी चालकको हैसिसयतमा काम ग��सक्�े क्षमता अभिभ�ृजिद्ध ग�� सनिकन्छ र कसरी नि�जलाई स�ारी चालकको अ�ुमनितपत्र दिदंदा सामान्य रूपमा अरु श्र�णशसिक्त प्रभानि�त �भएका व्यसिक्तसरह सुरभिक्षत र होसिशयारीपू��क स�ारी चलाउ�े कुरा सुनि�भि�त� ग�� सनिकन्छ भने्न नि�षय ज्यादै महत्�पूण� देखिख� आउँदा राज्यले उपलब्ध गराएको सडक र यातायात सबैको लानिग हु� े हु�ाल े त्यसको पूण� सदुपयोग ग�f अमिधकारबाट बनिहरोप�बाट प्रभानि�त �ग� �ा यस्तै अन्य �ग�लाई समेत �स्थिञ्चत ग�� �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.१२) श्र�णशसिक्तमा अ�रोध भएको कारणल े मात्र दृश्यशसिक्त र अरु
सामान्य सुझबुझ दुरुस्त रहेको अ�स्थामा स�ारी चालक 14
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
प्रमाणपत्रको लानिग स��था अयोग्य हु�� भ�ी मान्नु प�f �ैज्ञानि�क आधार �देखिख�े ।
(प्रकरण �ं.१५)१६ ७९३१
संयुक्त ईजलासउत्प्रेषण
नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थि�लक) का तर्फ� �ाट र आफ्�ो हकमा समेत काठमाडौं जिजल्ला, का.म.�.पा.�डा �ं. १४ �स्� े अमिध�क्ता प्रकाशमणी शमा� समेत
नि�रुw
नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत
मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ
आर्थिथंक, सामाजिजक, साँस्कृनितक अमिधकारको सन्दभ�मा अपाङ्गहरुलाई झ�ै �ढी समथ��को जरुरत पद�छ । सिशक्षा नि��ा रोजगारी हुँदै� र रोजगारी नि��ा आर्थिथंक श्रोत �जुट�� े हुँदा जी��लाई गुणात्मक रुपमा उपभोग ग�� �सक्� े हु�ाल े नि�कासको समग्र च�मा यी ती� �टा तत्�को समिमश्रण गरी सघाउ� राज्यले सहयोग ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.७)
अपाङ्गका शैभिक्षक हकको व्य�स्थाको आ�श्यकताको पृष्ठभूमिममा खास काय�योज�ा तजु�मा गरी अनि�लम्� लागु ग�ु�प�f हु�ाले सो व्य�स्था ग�� प�f कुरामा ध्या�ाकष�ण गराउँदै तत्कालै देखिख नि�द्यालय �ा महानि�द्यालयमा सिशक्षा प्राप्त ग�� चाह�े �निहरोप�को असर परेको व्यसिक्तहरुको आ�श्यकतालाई सम्�ोध� ग�� चाल ु शैभिक्षक सत्र भिभत्र सांकेनितक भाषाको माध्यमद्धारा सिशक्षामा अ�सर पाँउ�े नि�द्यालय �ा महानि�द्यालय निकटा� गरी प्रसिशभिक्षत दोभाषे �ा सिशक्षकहरुको व्य�स्था ग�ु�, त्यहा ँ प्रयोग हु�े पाठ्यसामाग्रीहरु सांकेनितक भाषामा अ�ु�ाद ग�f प्रकृया
15
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
शुरु गरी त्यहाँका नि�द्याथ�हरुलाई आ�श्यक पाठ्यसामाग्री यथासिशघ्र उपल�ध गराउ�ु, सांकेनितक भाषामा सिशक्षण ग�� सक्� े ज�शसिक्तको तासिलमको व्य�स्था अनि�लम्� शुरु ग�� परमादेशको आदेश जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.१४)
१७ ८६०२संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदकः श्री नि�रक्षर दृमिष्टनि�ही� सहयोग केन्द्रको तर्फ� बाट दीपक भट्टराईसमेत
नि�रुद्धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय
मा.न्या. श्री सुशीला कार��की
मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती
७) शारीरिरक अपाङ्गहरूलाई का�ू�ले प्रदा� गरेको सुनि�धा
प्रदा� गरी सक्षम ब�ाउ� ै पद�छ । त्यसैल े राज्यले समन्यायको आधारमा नि�तरणमुखी �ीनित अ�लम्ब� गरी निपछनिडएका �ागरिरकहरूलाई नि�शेष व्य�स्था ग�ु�प�f ।
अपाङ्गहरूमासमेत अन्धा र अन्य अङ्गहरूको अपाङ्गताबीच अन्तर रहेकाले उ�ीहरू बीच सकारात्मक नि�भेद ग�ु� जरुरी हु� जान्छ । स�ै अपाङ्गहरूलाई एकै �ग�मा राखी अमिधकारको सुनि�भि�तता गरेको भन्ने तक� ले अमिधकार सुनि�भि�त गरेको भन्न सक्�े अ�स्था �रह�े ।
(प्रकरण �ं.८)
च बालबासिलका सम्बन्धी१८ ७५७८
नि�शेष इजलास�ेपाल
नि��ेदकः महो�री जिजल्ला सुगा भ�ा�ीपदिट्ट गा.नि�.स. �डा �ं. ६ घर भई हाल
मा.न्या. श्री राम�निग�ा सिसंह
बालअदालत गठ� �भएसम्मका लानिग गरिरएको बालइजलास स्थायी संरच�ा होइ� । मूल संरच�ा अथा�त�
16
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा २३,८८(१) अ�ुसारको आदेश तथा ८८(२) अ�ुसार परमादेश लगायतको उपयुक्त आज्ञा आदेश जारी गरिरपाऊँ ।
का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं. १० �याँ �ा�ेश्वर �स्�े �ष� २७ को अमिध�क्ता सन्तोषकुमार महतो
नि�रुद्ध
नि�पक्षीः श्री प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार समेत
मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�
मा.न्या. श्री गौरी ढकाल
बालअदालततर्फ� उन्मूख �भई बालइजलास मात्र स्थाप�ा गरी सरकारको कत�व्य पूरा भएको मान्न �मिमल्�े ।
१९ ७०२०पूण� इजलास
उत्प्रेषणयुक्त परमादेश
नि��ेदकः ��लपरासी जिजल्ला प्रगनित �गर गाउं नि�कास समिमनित �डा �ं. ३ �स्� े प्रस्तानि�त जागृनित �ाल क्ल� �ेपालको तदथ� समिमनितका अध्यक्ष �ष� ज्ञठ को नितलो�म पौडेल
नि�रुद्धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, गृह मन्त्रालय सिसंहदर�ार
मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय
मा.न्या. श्री केदार�ाथ आचाय�
मा.न्या. श्री राजेन्द्रराज
�ाख्�ा
�ाल�ासिलकाहरुको संरक्षण र नि�कासका लानिग का�ू�wारा गरिरएका यस्ता नि�शेष व्य�स्थाको प्रयोज� �ा�ालकहरुको हकनिहत प्रनितकुल मौसिलक हकमा �न्देज लगाउ�े गरी व्याख्या हु� सक्�े देखिखदै� । उमेरको कारण �ा�ालकहरुबाट गरिरएको व्य�हारलाई �ा�ालकहरुको प्रनितकुल का�ू�ी मान्यता हु� �सक्�े कारणले �ा�ालक �ाल�ासिलका �ागरिरक �ै हूदै�� भन्न मिमल्दै� । का�ू�को स्पष्ट �न्देज �ाहेक �ागरिरकले उपभोग ग�� पाउ�े �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा १२(२)(ग) wारा प्रद� संघ संस्था खोल्� े स्�तन्त्रताको मौसिलक हकबाट �ाल�ासिलकाहरुलाई �ा�ालक रहेकै कारणले
17
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
समेत �न्चिन्चत ग�� मिमल्छ भन्न सनिकदै� । �ेपालwारा अ�ुमोदिदत �ाल अमिधकार सम्�न्धी महासन्धिन्धको धारा १५(१) ले �ाल�ासिलकाहरुको संगठ� खोल्� े अमिधकार र शान्त्रिन्तपु��क भेला हु�े अमिधकार सूनि�भि�त गरेको देखिख� आउंछ । �ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९(१) अ�ुसार �ेपाल पक्ष रहेको उपरोक्त सन्धिन्ध प्रचसिलत �ेपाल का�ू�संग �ाजिझएकै स्थिस्थनितमा पनि� उपरोक्त सन्धिन्ध कै प्रा�धा� प्रभा�कारी हु�े देखिखएकोले �ाल�ासिलकाहरुको संगदिठत हु� े र शान्त्रिन्तपु��क भेला हु� े अमिधकारमा प्रनित�न्ध लगाउ� मिमल्�े देखिखदै� ।
२० ७९८१ संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि�बेदकः लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा
�ं.२ सा�ेपा बस्�े अमिध�क्ता पुन्दे�ी महज��
‘सुजा�ा’निबरुद्ध
निबपक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा
मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, काठमाडौ समेत
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
मा.न्या. श्री तपबहादुर मगर
कुमारी भएको कारण कुमारीले सिशक्षा हासिसल ग�� �हु�े भ�ी �ेपाल का�ू� लगायत कु�ै पनि� कुराले प्रनितबन्ध �लगाएको हुँदा कुमारीहरुको सिशक्षा प्राप्त ग�f मौसिलक हक ह��� भएको भन्न �सनिक�े । (प्रकरण �ं.१८)
(प्रकरण �ं.२२) कुमारीहरुले कसैका लानिग कु�ै श्रम ग�ु� �प�f ए�ं
जीनि�त दे�ी मा�ी पूजा ग�f प्रयोज�का लानिग कुमारी प्रथाको नि�कास भएको देखिखएको र कुमारीहरुले पनि� भक्तज�हरुको पूजा र श्रद्धालाई ग्रहणसम्म मात्र ग�ु�प�f देखिखएको हुँदा कुमारी प्रथाले कुमारी हु�े बासिलकाहरुको
18
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
कु�ै हक ह��� ग�f �देखिख�े ।(प्रकरण �ं.२४)
कुमारी भएकै कारणबाट �ेपाली बासिलकाहरुले �ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ wारा प्रद� मौसिलक हक तथा बालअमिधकार महासन्धिन्ध लगायत मा��अमिधकार सम्बन्धी अन्तरा�मिष्ट्रय दस्ता�ेजहरुwारा प्रद� हकहरु उपभोग ग�� रोक लागेको अ�स्था �देखिख�े ।(प्रकरण �ं.२८)
२१ ८९७९संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण
नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका, �डा �ं. १३, जा�लाखेल बस्�े समीर के.सी.को घरमा रहेकी �ाबासिलका छोरी �ष� ५ की सिसजिद्धका के.सी. को हकमा ऐ.ऐ. घर भई हाल भक्तपुर जिजल्ला, �सिलञ्चोक �डा �ं. ७ स्थिस्थत माइती घरमा बस्�े आमा सु�ीता निबष्ट
सम्मा��ीय का.मु.प्रधा� न्यायाधीश श्री दामोदरप्रसाद
शमा�मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती
बालबासिलकासँग सम्बन्धिन्धत बन्दीप्रत्यक्षीकरणका मुद्दामा अदालत नि�शेष रूपमा सं�ेद�शील हु�ुपद�छ र अदालत बाबु �ा आमा �ा अरू कसैको अहम� को पृष्ठपोषक बन्न �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.२) बालबासिलहरू आफ्�ो परिर�ारका सदस्यहरूमध्ये कोसँग
रमाउँछ��, कोसँग खुशी हुन्छ��, कोसँग बस्दा उ�ीहरूलाई सुनि�धा हुन्छ, उ�ीहरूको भनि�ष्य कसरी उज्ज्�ल हुन्छ, उ�ीहरूको पाल�पोषण, सिशक्षा, स्�ास्थोपचार र म�ोरञ्ज�को पक्ष कसबाट प्रभा�कारी बन्दछ भन्न े जस्ता नि�षयको मूल्याङ� क� �गरी एकाङ्गीढंगले नि�ण�यमा पुग्दा बालबासिलकाको भनि�ष्यका
19
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�रुद्धनि�पक्षीः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका, �डा �ं. १३, जा�लाखेल बस्�े समीर के.सी. समेत
सम्बन्धमा त्यो झ� ै प्रत्युत्पादक पनि� हु� सक्दछ । त्यसैल े यस्ता नि�षयमा सम्बन्धिन्धत बालबासिलकाको स�}�म निहतको पक्षलाई साङ्गोपाङ्गो रूपमा हेरी समन्यामियक दृमिष्टकोणबाट नि�ष्कष�मा पुग्�ु अपरिरहाय� हु�े ।
(प्रकरण �ं.९) �ाबासिलकालाई आफ्�ी आमाबाट पूण�तः अलग राखिखंदा
नि�जको कसिललो मन्धिष्तष्कमा प��सक्� े �कारात्मक प्रभा�का प्रनित अदालत नि�सृ्पह बस्� �मिमल्�े ।
बासिलका बाबुकी आमा अथा�त � हजुरआमाको साथमा खुशीसाथ रहेको देखिखएपनि� नि�जमा आरू्फलाई जन्मदिद�े आमासँगको सामीप्यता र बात्सल्यताबाट बस्थिञ्चत हु�ु परेको पीडाबोध सिथए� भ�ी स्�तः अ�ुमा� गरिर�ु बालम�ोनि�ज्ञा�का दृमिष्टले न्यायोसिचत� �हु�े ।
(प्रकरण �ं.१२)
२२ ९०९८संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण
नि��ेदक : मिमराज श्रेष्ठका हकमा काठमाडौ जिजल्ला, काठमाडौ महा�गरपासिलका �डा �ं. ३४ घर भई हाल ऐ.ऐ. �ँया बा�ेश्वर, संगमचोक पञ्चकुमारी माग�, ब्लक �ं.
मा.न्या. श्री �ैद्य�ाथ उपाध्याय
मा.न्या. श्री तक� राज भट्ट
एउटा बच्चाकोलानिग आफ्�ो जन्मदिद� े आमाभन्दा �जिजकको संरक्षक अरू कोही हु� सक्दै�, त्यसैले प्रथम तथा प्राकृनितक संरक्षक आमा �ै हो । जन्मदिद�े आमाले आफ्�ो बच्चाको सन्दभ�मा अनिहत हु� े निकसिसमको कु�ै काय� गछ� भ�ी सहज स्�ीका��मात्र होई� कल्प�ासम्म
20
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
४७/४६ मा डेरा गरी बस्�े मिमराज श्रेष्ठको बाबु राजेशप्रसाद श्रेष्ठ
नि�रूद्धनि�पक्षी : जिजल्ला रूपन्देही, बुट�ल �गरपासिलका �डा �ं. १० सुख्खा�गर स्थिस्थत Everest Boarding +2 अगानिड रहेको नि�ष्णुप्रसाद गौतमको घरमा डेरा गरी बस्� े म�माया घत� के्षत्रीसमेत
पनि� ग�� �सनिक�े । जन्म दिद� े आमाको संरक्षकत्�मा � ै रहेको र त्यहाँ
�ाबालकको निहतको संरक्षण � ै हु� े अ�स्था हुँदा जबज�स्तीरूपमा गैरका�ू�ी ढङ्गल े बन्दी ब�ाई राखेको भ�ी अथ� ग�� �मिमल्�े ।
आमाको संरक्षकत्त्�मा रहेको �ाबालकलाई गैरका�ू�ी त�रबाट आमाल े बन्दी ब�ाएको भन्न मिमल्� े अ�स्था �रह�े ।
(प्रकरण �ं.३)
२३ संयुक्त इजलास०७१-WH-
००७७बन्दीप्रत्यक्षीकर
ण
रिरट नि��ेदक : �ाबालक आ�ा भन्ने आभा, सुनिप्रया र गौर� ज�ा ३ को तर्फ� बाट काठमाडौं जिजल्ला, का.म.�.पा. �डा �ं. ३५ सिस�ामंगलको हाल काठमाडौं जिजल्ला, गोकणfश्वर
सम्मा��ीय प्रधा�न्यायाधीश श्री कल्याण शे्रष्ठ
मा.न्या. श्री गोनि�न्द कुमार
उपाध्याय
अ�ाथ बालबासिलकालाई जु�सुकै बालकल्याणकारी संस्थाले का�ू�बमोजिजम आफ्�ो संरक्षकत्�मा राख्� �सक्�े होइ� तर त्यसरी राख्दा बालबासिलकाको स�}�म निहत र रूचीलाई ध्या� दिद�ु त्यभि�कै आ�श्यक हु�े ।
बन्दी ब�ाइएका भ�ेको बाल हेल्प लाई�मा राखिखएका बालबासिलकाहरूलाई इजलाससमक्ष सोधपुछ गदा� नि�जहरूले नि��ेदक संस्थासँग रह� इच्छा जाहेर गरेको र नि��ेदक संस्थालाई �ै सामुदामियक प्रहरी से�ा चा�निहलबाट जिजम्मा दिदएको देखिखएको अ�स्थामा बालबासिलकाको इच्छानि�रूद्ध नि�जहरूलाई नि�पक्षी
21
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�.पा. �डा �ं. १५ जोरपाटीस्थिस्थत सहयोगी समाज �ेपालको तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त अमिध�क्ता भ्रमण कुमार शे्रष्ठ
नि�रूद्धनि�पक्षी : महा�गरीय प्रहरी �ृ�, बौद्ध, काठमाडौंसमेत
संस्थामा राखी राख्� उसिचत �हुँदा नि�पक्षी बाल हेल्पलाई� �ेपालको जिजम्माबाट छुटाई नि��ेदक संस्था सहयोगी समाज �ेपाललाई नि�ज बालबासिलकाहरू आ�ा भन्ने आभा, सुनिप्रया र गौर� जिजम्मा सिल�का लानिग बालबासिलकासम्बन्धी ऐ�, २०४८ का सत�हरू पाल� ग�f गरी कागज गराई नि��ेदक संस्थाको जिजम्मामा बालबासिलकाहरू पठाई दिद�े ।(प्रकरण �ं.३)
२४ ७७०५संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः असहाय �ा�ीहरुको साथी (FNC) संस्था, ल.पु.जिज.ल.पु. उ.म.�.पा. �डा �ं.४एकान्तकु�ा तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त ससिच� सोमप्रसाद प�ेरु समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार
मा.न्या. श्री शारदाप्रसाद
पस्थिण्डतमा.न्या. श्री बलराम के.सी
कमलरी प्रथाले �ेपालले हस्ताक्षर गरेको CRC को धारा ९, १४, १५, १६, १८, १९, २८, २९, ३१ र ३२ समेतका धाराहरुले प्रदा� गरेको अमिधकारहरुको समेत ह��� हु�े हुँदा कमैया श्रम सम्बन्धी (नि�षेध ग�f) सम्�न्धी ऐ�, २०५८ को प्रभा�कारी काया�न्�य�को लानिग निबपक्षी �ेपाल सरकारको �ाममा परमादेशको आदेश जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४३)
ऐ�हरु ब�ाएर र ऐ�मा व्य�स्था गद̈मा हाम्रो जस्तो परम्परागत रुढी�ादी गरिर�ी, असिशभिक्षत, अज्ञा�ता
22
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्री परिरषदको काया�लय, सिसंहदर�ार समेत
भएको स्थिस्थनितमा पठ� पाठ�को सुनि�धा आदिद उपल�ध �हु�े या�त कारणहरुले गदा� ऐ� र CRC को व्य�स्थाले मात्र बालश्रम नि�मू�ल हु� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.४४)
�ेपालले हस्ताक्षर गरी अ�ुमोद� गरेका मा�� अमिधकार सम्बन्धी अन्तरा�मिष्ट्रय महासन्धिन्धहरु खास गरी CRC, ICCPR ICESCR जस्ता मा�� जी��का सबै अ�स्थालाई समेट�� े अत्या�श्यकीय Convention हरु बालबासिलकाको पाठ्य�ममा �ै समा�ेश ग�� उपयुक्त हु� े तर्फ� निबपक्षी मन्त्रिन्त्रपरिरषद � र सिशक्षा मन्त्रालयको �ाममा नि�दfश�ात्मक आदेश समेत जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४५)
२५ ८३७६संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण
नि��ेदकः काठमाडौँ जिजल्ला जोरपाटी गा.नि�.स.�डा �ं २ चामुण्डा चलसिचत्र मजिन्दर जा�े बाटो स्थिस्थत घर �ं ००१०४२÷००२ मा �न्दी ब�ाई राखिखएको नि�श्�राज पन्तको छोरा उमेर ५ मनिह�ाको आत्मेष राज पन्तको हकमा बाबु
मा.न्या. श्री तपबहादुर मगर
मा.न्या. श्री भरतराज उप्रेती
बच्चाको आमाले प्राकृनितक संरक्षकको हैसिसयतले आफ्�ो भूमिमका नि�भाउ� �सक्�े र सो हैसिसयतले �च्चाको पाल� पोषण ग�� �सक्� े अ�स्थामा �ा�ुल े संरक्षकत्� ग्रहण ग�� पाउ�े ।
(प्रकरण �ं.५) कु� ै �ाबालक व्यसिक्तल े आफ्�ो प्राकृनितक संरक्षकसँग
रही �स्� र बाँच्� पाउ�े हक का�ू�प्रद� हक मात्र �भै जन्मसिसद्ध तथा प्राकृनितक हक हो, जो जु�सुकै अ�स्थामा का�ू�बमोजिजम �ाहेक अपहरण ग�� �पाइ�े ।
23
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�श्�राज पन्त नि�रुद�ध
नि�पक्षीः काठमाडौँ जिजल्ला जोरपाटी गा.नि�.स.�डा � ं २ �स्�े रीता ढकाल समेत
कु� ै �ाबालक व्यसिक्तल े आफ्�ो प्राकृनितक संरक्षकसँग बस्� पाउ� े हक नि�जको जन्मसिसद्ध अमिधकार भएकोले यस्तो हकको उल्लंघ� भएको अ�स्थामा जु� माग�बाट नि�जलाई सरल र सहज उपचार प्राप्त हुन्छ, त्यही माग� अ�लम्�� ग�� रोका�ट ग�� मु�ासिसब �हु�े ।
(प्रकरण �ं.६)
छ मविहला अलिधकार२६ ६२२३
नि�शेष इजलासउत्प्रेषण
नि��ेदकः का.जिज.का.�.पा.�डा �ं. २० �ेपाल भाषा मिमसा खलःको तर्फ� बाट डा. चन्दा �ज्राचाय� ।
नि�रुद�धप्रत्यथ�ः श्री संसद ससिच�ालय, सिसंहदर�ारसमेत
मा.न्या. श्री ओमभक्त शे्रष्ठ
मा.न्या. श्री मोह� प्रसाद
शमा�मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय
मा.न्या. श्री कृष्णजंग रायमाझी
मा.न्या. श्री �रेन्द्र बहादुर
�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११ को उपधारा (१) मा स�ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�ेछ� � । कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट �ंसिचत गरिर�े छै� भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ भ�े सोही धारा ११ को उपधारा (२) मा सामान्य का�ू�को प्रयोगमा कु� ै पनि� �ागरिरक मासिथ धम�, �ण�, सिलङ, जात, जानित �ा �ैचारिरक आस्था �ा ती मध्ये कु�ै कुराको आधारमा भेदभा� �गरिर� े प्रनित�द्धता व्यक्त गरेको पाइन्छ । रिरट नि��ेदकल े संनि�धा�को धारा ११ को नि�परिरत रहेको भ�ी प्रश्न उठाएको का�ू�ी व्य�स्थाहरु तर्फ� हेदा� अंश�ण्डा महलको १२ �ं. मा एकाघर संगको छोरा �हु�े नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले ३० �ष� ��ाघेसम्म संग �स्�े हक�ालाले आरु्फ सरह खा� लाउ� दा� पूण्य
24
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
न्यौपा�े ग�� दिदए सम्म अंश सिलई भिभन्न �स्� �पाउ� े प्रा�धा� गरेको देखिखएको छ । छोरा �हु�े नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले अंश पाउ� केही शत�हरु पाल� ग�f गरी तोकेको सं��नि�दिदत छ । छोरा नि��ाको नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले निपतातर्फ� का संरक्षणमा रह�ु भन्दा पनितका �न्धु�ान्ध�को संरक्षणमा रह� ु हर तरहबाट उ�म हु�े निहन्दु का�ू�को अ�धारणाबाट ओतप्रोत भै उक्त का�ू� नि�मा�ण भएको हु� सक्तछ । यसबाट का�ू�ल े नि�दfसिशत गरेको उमेर �पूगेको छोरा �हु� े स्�ास्�ीमानि�सल े पाउ� े अंशको संरक्षणात्मक व्य�स्था गरेको हो निक भन्ने कुरा झन्चिल्क� आउ�े । (प्र.�ं. १०)
अपुतालीको महलको २ �ं. मा अपुताली पदा� म�fको लोग्� े स्�ास्�ी छोरा �ा छोराको छोरा भए सम्म छोरीले अपुताली पाउदिद� भन्ने व्य�स्था छ । छोरा सरह छोरीले अंश पाउ� े व्य�स्था भएमा सोही अ�ुरुप छोरा सरह छोरीले अपुताली पाउ� सक्�े व्य�स्था ग�� सनिक�े हुन्छ । अंश�ण्डा र अपुतालीको का�ू�ी व्य�स्था अन्योन्याभिश्रत छ । अपुतालीको व्य�स्था अंश�ण्डाको व्य�स्थालाई टाढा राखी नि�चार ग�� �मिमल्�े । (प्र.�ं. १०)
का�ू� जड चीज हो जसलाई त्यसको व्याख्याले जी�न्त ��ाउंदछ ।
25
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
(प्र.�ं. १४) संनि�धा� र का�ू�को नि�मा�ण समय सापेक्षताको
दृमिष्टकोणबाट भएको हुन्छ । सामाजिजक तथा राज�ैनितक परिरस्थिस्थनितहरुमा परिर�त�� भैरह� े हूंदा तद��ूरुप समय समयमा संनि�धा� र का�ू�को संशोध� भैरहन्छ । कु�ै पनि� चसिल आएको का�ू� नि�यमहरु त्यस देशको संस्कृनित, परम्परा आस्था र मान्यताको आधारमा ��ेको हू�ाले त्यस समाजले स्�ीकार गरिर राखेका परम्पराहरुमा परिर�त�� ल्याउंदा त्यसको प्रनितकृया स्�रुप र समाजमा के कस्तो असर पद�छ समाजले त्यसलाई आत्मसात ग�� सक्छ सकै्त� भन्ने सोच नि�चार ग�ु� �डो महत्�पुण� कुरा हो। हाम्रो संस्कृनित र परम्परासिसत मेल �खा�े असिलकनित मात्र स्थिस्थनित आयो भ�े पूरा सामाजिजक स्�रुप �ा संरच�ा � ै खल�सिलन्छ र त्यसबाट समाजमा नि�भिभन्न नि�कृनितहरुको पैदा हु�े प्र�ल संभा��ा पनि� �हु�े होइ� । (प्र.�ं. १५)
२७ ६०१३ नि�शेष इजलाससंनि�धा�को धारा १ बमोजिजम संनि�धा�सँग
नि��ेदक :का.जिज.का.�.पा. �डा �ं. ३३ बस्�े अभिभ�क्ता �ष� २६ की मीरा कुमारी
मा.न्या. श्री सुरेन्द्र प्रसाद
सिसंहमा.न्या. श्री
�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११(१) ल े सब ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�ेछ� � । कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट �स्थिञ्चत गरिर�े छै� भन्ने व्य�स्थाबाट सबैलाई का�ू�को समा�
26
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
बाभिझएको का�ू� संनि�धा�को धारा ८८(१) बमोजिजम बदर घोनिषत ग�f आदेश जारी गरी पाउं
ढंुगा�ा का.जिज.का.�.पा.�ा.�ं. ३३ बस्�े �ष� २३ की मीरा ख�ाल ।
नि�रुद�धनि�पक्षी :श्री ५ को सरकार, का�ू� न्याय तथा संसदीय व्य�स्था मन्त्रालयसमेत
लक्ष्मण प्रसाद अया�ल
मा.न्या. श्री अरनि�न्द�ाथ
आचाय�मा.न्या. श्री उदयराज उपाध्याय
संरक्षण प्राप्त हु�े प्रत्याभूनित धारा ११ ले दिदएको छ । मुलुकी ऐ� अंश�ण्डाको १६ �ं. लाई हेदा� त्यसमा ३५ �ष� �ाघेकी अनि��ानिहत छोरील े मात्र छोरा सरह अंश पाउ�े व्य�स्था रहेको देखिखन्छ । हाम्रो का�ू�ी व्य�स्था अ�ुसार छोराले भ�े जन्म�ासाथ बाबुको सम्पभि�बाट अंश पाउ� े तर छोरीको हकमा भ� े ३५ �ष� पुगेकी अनि��ानिहत छोरील े मात्र अंश पाउ� े व्य�स्था र्फरक रहेको देखिखन्छ । तर अंश �ण्डाकै महलमै गरेको अन्य व्य�स्थालाई हेदा� छोरीले अंश पाउ�बाटै �स्थिञ्चत गरी भेदभा�पूण� व्य�हार भएको भन्न भ�े �मिमल्�े । (प्र.�ं. १४)
अंश�ण्डाको १६ �ं. लाई असं�ैधानि�क भ�ी छोरीले छोरा सरह अंश पाउ� े व्य�स्था गदा� नि��ाह भएकी छोरील े आफ्�ो निपता तथा लोग्� े दु�ैको सम्पभि�बाट अंश प्राप्त ग�f अमिधकार हु� जा�े र छोराले निपताको सम्पभि�बाट मात्र अंश प्राप्त ग�f अमिधकार राख्� े भई अंश प्राप्त हु� े अमिधकारको सम्बन्धमा छोरीमा छोरा भन्दा बढी अंश प्राप्त ग�f अमिधकारको सृज�ा भई छोरालाई भेदभा� हु� जा� े अ�स्थाको सृज�ा हु� जान्छ ।
(प्र.�ं. १४)27
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
लामो समयदेखिख समाजल े अबलम्ब� गद̈ आएको परम्परागत सामाजिजक व्य�हार र सामाजिजक मान्यताका कुराहरु एकाएक परिर�त�� गदा� समाजले कनितपय कुराहरु आत्मसाथ ग�� �सक्�े हु� जान्छ र यस्तो भएमा नि�चार ग�� �सक्�े भिभन्नै स्थिस्थनित उत्पन्न हु� जान्छ (प्र.�ं. १४)
२८ ६८९८नि�शेष इजलासउत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायतको जो चानिह�े आज्ञा आदेश �ा पूर्जिजं जारी गरी पाउँ
रिरट नि��ेदकः का.जिज.का.म.�.पा. �डा �ं. ९ बस्�े �ष� २६ की रिर�ा बज्राचाय� समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय समेत
मा.न्या. श्री लक्ष्मणप्रसाद
अया�लमा.न्या. श्री
कृष्णकुमार �मा�मा.न्या. श्री दिदसिलपकुमार
पौडेल
म�ुष्यजानितमा पुरुष र मनिहला दु�ै पद�छ� अथा�त पुरुष पनि� म�ुष्य हु� मनिहला पनि� म�ुष्य � ै हु� त्यसैले म�ुष्यको �ाताबाट प्राप्त हु�े सबै हक अमिधकार समा� रुपले मनिहला र पुरुषलाई उपलब्ध हु�ुपद�छ भन् �े कुरामा दुईमत हु� सक्दै� । यो �ैसर्निगंक अउल्लंघ�ीय नि�यम हो । तर नि�भिभन् � मुलुकमा नि�भिभन् � समयमा यस नि�यम सिसद्धान्तको प्रयोग भ� े भिभन्दाभिभन्दै रुपल े हुदै आएको पाइन्छ । जु� मुलुक र युगमा यस शाश् �त �ैसर्निगंक सिसद्धान्तको पाल�ा भएको हुन्छ त्यो मुलुक र त्यस युग स्�र्णिणंम अ�स्था अथा�त सभ्य मा��ोसिचत रह� आएको हुन्छ । यसको ठीक उल्टा जु� मुलुक र युगमा पुरुष र मनिहला बीच कु� ै प्रकारको भेदभा� गरिरन्छ त्यो असभ्यताको अनि�कसिशतताको सूचक हु� जान्छ । त्यसैल े आधुनि�क सभ्यताको प्रारम्भकाल खास गरेर प्रजातान्त्रिन्त्रक व्य�स्था उदयकाल देखिख � ै �ारी
28
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
स्�तन्त्रताको आ�ाज साथसाथै गुस्थिन्ज� थालेको पाइन्छ । निक�की प्रजातान्त्रिन्त्रक व्य�स्थाको मुटु �ै समा�ता हुन्छ । यसरी संसारका नि�भिभन् � प्रजातान्त्रिन्त्रक मुलुकहरुले स��मान्य रुपमा मा�ी आएका मा�� अमिधकारलाई सिलग अर्फ �ेश� र संयुक्त राष्ट्र संघल े मा�� अमिधकार भ�ी घोषणा गरी आफ्�ा सदस्य राष्ट्रहरुमा ती अमिधकारको प्रत्याभूनित गराउ�े दामियत्� बोकेको पाइन्छ । दोश्रो नि�श् � युद्धपसिछ घोनिषत मा�� अमिधकारहरुको नि�श् �व्यापी घोषणा स�� १९४८ (Universal Declaration of Human Rights 1948) मा�� अमिधकारको लानिग स��मान्य दस्ता�ेजको रुपमा नि�श् �मा स्�ीकार गरिरएको छ । यस घोषणाल े मा�� अमिधकारको पनिहचा� गरी मा�� प्रनितष्ठा र �र�ारीका समा� अमिधकार र स्�तन्त्रताको नि�श् �व्यापी सम्मा� र पाल�ा ग�� प्रनितज्ञा ग�ु�प�f जस्ता कुराहरु प्रस्ता��ामा उल्लेख गरी नि�भिभन् � धारामा मा�� अमिधकारहरुको उल्लेख� गरी सो मध्ये धारा २, धारा ७ र धारा २३ ले �मशः जाती, �ण�, सिलङ्ग .... समेतका आधारमा भेदभा� �गरिर�े, का�ू�को दृमिष्टमा सबै समा� र निब�ा भेदभा� सबै का�ूको समा� संरक्षणको अमिधकारी हु�े र प्रत्येक व्यसिक्तलाई काम ग�f, �ोकरी रोज्�े, बेकारीबाट रक्षा पाउ�े, समा� काय�को
29
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
लानिग समा� तलब पाउ� े समेतका अमिधकार मानि�सले पाउ� ु प�f घोषणा गरेको पाइन्छ । यो घोषणा मा�� अमिधकारको सामूनिहक घोषणापत्र भएको र समयको गनितसँग ै मा�� अमिधकारका नि�नि�ध पक्ष मासिथ नि�भिभन् � राज्यहरुले आ-आफ्�ो राज�ीनितक पृष्ठभूमिमका आधारमा नि�षेध बन्देज र �या ँ �या ँ अ�रोधहरु शृ्रज�ा ग�� थालेबाट नि�श् �व्यापी रुपमा नि�भिभन् � सन्धिन्ध महासन्धिन्ध प्रोटोकल र संझौताद्बारा पनि� मा�� अमिधकारलाई व्य�स्थिस्थत र संरभिक्षत गरिरएको पाइन्छ । प्रस्तुत नि��ाद �ारी समा�ता सम्बन्धी भएकोले तत्सम्बन्धी नि�श् �व्यापी प्रयासहरुमा स��प्रथम १९५२ को �ारीको राजिज�ीनितक अमिधकार सम्बन्धी महासन्धिन्ध (Convention on the Political Rights of Women 1952) राष्ट्रसंघीय महासभाद्बारा पारिरत गरिरएको पाइन्छ । जसले �ारीहरुलाई मतामिधकार प्रदा� ग�f कुराहरुको व्य�स्था गरेको पाइन्छ । त्यस्तै मनिहला नि�रुद्ध हु�े सबै प्रकारको भेदभा� उन्मूल� सम्बन्धी महासन्धिन्ध १८ निडसेम्बर १९७९ संयुक्त राष्ट्रसंघीय महासभाद्बारा पारिरत भएको र यसले मनिहला नि�रुद्ध भेदभा�को परिरभाषामा सिलङ्गको आधारमा हु�े कु�ै पनि� भेदभा� �ा �निहष्कार �ा प्रनितबन्ध संझ�ु पद�छ भन् � े उल्लेख� गरी मनिहलाहरुलाई पुरुष सरह
30
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
गरिर� ु प�f व्य�हार र मनिहलालाई नि�जको नि�भिभन् � अ�स्थामा गरिर�ु प�f व्य�हारलाई उwोध� गरी धारा १५ ल े स्पष्टरुपमा का�ू�को दृमिष्टमा मनिहलालाई पुरुष सरहको समा�ता ग�ु�प�f कुरालाई स्�ीकार गरिरएको छ ।
(प्र.�ं. १७-२२) नि�यम १६.१.३ को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशले
एयरहोस्टेसहरुको से�ाको सुरक्षा गरेकै हुँदा असमा� रहेको भन् � �मिमल्� े भन् � े नि�पक्षीहरुको भ�ाई छ । त्यसतर्फ� नि�चार गदा� सो व्य�स्था कम�चारीको अमिधकारको रुपमा �रही नि�गमको स्�नि��ेकमा नि�भ�र रह� े देखिख� आउँछ । व्य�स्थाप�को स्�ेच्छामा नि�भ�र रह�े सशत� र आरू्फलाई पु�ः अक} कामको लानिग योग्य सिसद्ध ग�ु�प�f गरी अ�लम्ब� गरेको नि�यमको प्रनितबन्धात्मक व्य�स्थाले उक्त अ�मिध पसिछ अक} काममा लगाउ� सनिक�े भन् � मिमल्�े अ�स्था देखिखए� । यसबाट नि��ेदिदकाहरुल े नि�गमको से�ाबाट बन्चिन्चत हु� �प�f नि�स्थिश् चत बाध्यात्मक व्य�स्था रहेको भन् � मिमले� । त्यसमा पनि� सब ै एयरहोस्टेसल े त्यस्तो सुनि�धा पाउ� सक्� े अ�स्था पनि� प�� �सक्� े हुँदा स्�नि��ेकाधी� निकसिसमबाट ब�ेको का�ू�ल े समा�ताको हक रक्षा ग�� सक्दछ भन् � �सनिक� े हुँदा त्यो नि�स्थिश् चत र बाध्यात्मक
31
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
व्य�स्था हो भन् � मिमले� । त्यसैगरी नि�द्यमा� व्य�स्थालाई स्�ीकार गरी करारको रुपमा नि��ेदिदकाहरु से�ामा प्र�ेश गरेकोले हाल सो नि�यमा�लीलाई हाक दिद� �पाउ�े भन् �े नि�पक्षी नि�गम तर्फ� को का�ू� व्य�सायीको भ�ाई तर्फ� नि�चार गदा� से�ा प्र�ेश गदा� जु�सुकै रुपबाट प्र�ेश गरेपनि� स्थायी कम�चारीको हैसिसयत प्राप्त भै सकेपसिछ नि�यमा�लीको से�ा सुरक्षा सम्बन्धी व्य�स्था लागू हु�े र का�ू�को कुरामा निबबन्ध�को सिसद्धान्त लागू �हु�े हुँदा नि�पक्षी तर्फ� को सो जिजनिकर सहमत योग्य मान् � सनिकए� । जहाँसम्म २०३१ सालमा ब�ेको नि�यम १६.१.३ र २०५२ सालमा १६.१.१ मा भएको संशोध�लाई ज्यादै दिढला गरी अ�ैध घोनिषत गरी माग्� आएको भन् � े नि�पक्षीहरुको जिजनिकरतर्फ� नि�चार गदा� प्रथमतः सं�ैधानि�कताको प्रश् �मा निबलम्बको सिसद्धान्त लागु �हु�े निक�की संनि�धा�सँग बाजिझएका का�ू� स्�तः अमान्य हु� े कुरा संनि�धा�को धारा १३१ को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशल े प्रष्ट पाद�छ । अक} कुरा नि�पक्षीहरुल े उक्त नि�यम १६.१.३ को नि�भेदकारी व्य�स्था आजसम्म लागु �गरेको कुरा उल्लेख गरेको हुँदा समेत यस जिजनिकरमा पनि� कु�ै सार देखिखदै� ।मासिथ गरिरएको नि��ेच�ाबाट नि��ेदिदकाहरु �ु �ग�का पुरुष
32
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
सरहका समा� कम�चारी भै नि�जहरुको कामको समय, पारिरश्रमिमक र मासिथ उल्लेख भए बमोजिजम अन्य सुनि�धाहरु र सो सम्बन्धी शत� नि�मा� परिरचारक (पुरुष) र नि�मा� परिरचारिरका (मनिहला) दु�ैको समा� रहे भएको भन् �ेमा नि��ाद देखिख� �आई मासिथ गरिरएको सं�ैधानि�क नि��ेच�ा अ�ुरुप नि��ादिदत नि�यमा�ली, २०३१ को नि�यम १६.१.३ को व्य�स्था लैङ� निगक समा�ताको नि�परीत भै सं�ैधानि�क व्य�स्था प्रनितकूल रहेको पुष्टी हु� आयो । (प्र.�ं.२५-२७)
२९ ८३८४ पूण� इजलासउत्प्रेषण समेत
नि��ेदकः काभे्रपलाञ्चोक जिजल्ला खरेलथोक गा.नि�.स. �डा �ं. ४ खरेलथोक बस्�े अमिध�क्ता अच्यूतप्रसाद खरेल नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री खिखलराज रेग्मी
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लाल
कु� समयमा र कनित संख्यामा बच्चा जन्माउ� े भने्न नि�ण�य ग�f समू्पण� अमिधकार मनिहलाको प्रज��� अमिधकारअन्तग�त प�f भएकाले यस प्रकारको अमिधकार प्रयोग गदा� प्रसूनित भएको संख्याको आधारमा संनि�धा�wारा प्रद� मौसिलक हकको प्रयोगमा संकुच� ग�� �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.१७) पनिहलो सन्ता�को मृत्य ु भएमा �ा नि�कलाङ्ग बच्चा
जन्मेमा तेस्रो चौथो पटकसम्म पनि� प्रसूनित हु�े इच्छा �ा प्रसूनित हु�ुप�f परिरस्थिस्थनित मनिहलामासिथ सिसज��ा हु�सक्�े अ�स्था भएमा दुई पटकभन्दा बढी प्रसूनित निबदा �दिद�े
33
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
व्य�स्थाल े मनिहलाको संनि�धा� प्रद� प्रज��� अमिधकारको संरक्षण ग�� �सक्�े ।
प्रसूनित निबदाको सुनि�धा सिल�कै नि�मिम� मात्र पटक-पटक मनिहला कम�चारी सुत्केरी हु� े र त्यसबाट सो सुनि�धाको दुरुपयोग हु�े सम्भा��ा रहेको भन्न स्�ाभानि�क र त्यस्तो अ�ुमा� ग�� �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.२०)
३० ८८८३नि�शेष इजलासउत्प्रेषण परमादेश
नि��ेदकः कन्स}दिटयम र्फर �ोमे� राइट�सका अमिधकारप्राप्त अध्यक्ष भई आफ्�ो हकमा समेत
ल.पु.जिज.ल.पु.उ.म.�.पा.�डा �ं. ५ बस्�े अमिध�क्ता ज्योनित लम्साल पौडेल समेत
नि�रुद�ध
सम्मा��ीय प्रधा�
न्यायाधीश श्री खिखलराज रेग्मी
मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लालमा.न्या. श्री
ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:
दाइजोलाई सामाजिजक आदश�का रूपमा स्थानिपत गरेको �ा दिद�ै पछ� �ा दिद�ुप�f चीज हो भन्ने सामाजिजक व्य�हार सुधार ऐ�को आशय र भा��ा देखिखंदै� । ऐ� जारी हु�ुपू��को �ेपाली समाजमा दाइजो प्रथा प्रचल�मै �भएकोमा ऐ�ल े यस कुरालाई का�ू�ी संरक्षण दिदई सामाजिजक नि�कृनित ल्याएको भन्न े स्थिस्थनित छै� । त्यस पू��को समाजलाई यस प्रकृनितको समस्याल े आ�ान्त पारेको कारण सामाजिजक व्य�हारमा सुधार ल्याउ�ु प�f सामाजिजक आ�श्यकताबाट ै यो ऐ� जारी गरिरएको �स्तुतथ्य र यथाथ�तालाई हेक्का राख्�ुप�f ।
(प्रकरण �ं.७)34
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
दाइजो एउटा गम्भीर सामाजिजक नि�कृनितका रूपमा रहेकोल े राज्य �ा राज्यका नि�कायको प्रयासबाट मातै्र यसको रोकथाम सम्भ� �भएको जस्तो पनि� देखिखएको छ । यसको लानिग राज्यका साथसाथ ै �ागरिरक समाज, गैरसरकारी संघसंस्था, सञ्चार क्षेत्र र समाजका हरेक सदस्यल े आ–आफ्�ो स्था�बाट इमा�दार प्रयास ग�ु�प�f ।(प्रकरण �ं.१३
३१ ८९७३नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत
नि��ेदकः जिज. काठमाडौं, काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ११ स्थिस्थत मनिहला का�ू� र नि�कास मञ्चको तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त अमिध�क्ता मीरा ढुङ� गा�ा समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लालमा.न्या. श्री
ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:
मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार जस्तो गम्भीर प्रकृनितको र्फौजदारी कसूरको बारेमा जाहेरी दिद�े पीनिडत �ा अन्य व्यसिक्तले आरू्फले एकपटक दिदएको बया� रे्फद̈ हिहंड��े �ा अदालतले बोलाएको समयमा उपस्थिस्थत �भई अदालतलाई असहयोग ग�f हो भ� े एकानितर त्यस्तो अपराधको कसूरदारलाई सजाय ग�f राज्यको उदे्दश्य �ै पराजीत हु� जा�े र अक}तर्फ� नि��ाकारण यस्तो गम्भीर प्रकृनितको कसूर गर्यो भ�ी कसैका नि�रुद्ध जथाभा�ी उजूर गद̈ हिहंड��े, तर त्यसको नि��ेकसम्मत� नि�रूपण ग�f न्यामियक प्रनि�याबाट भाग्�े प्र�ृभि� पनि� पैदा हु� जा�े ।
(प्रकरण �ं.४) मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार (नि�यन्त्रण) ऐ�,
२०६४ दर्फा १५ को उपदर्फा (६) को काया�न्�य�ले 35
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पीनिडत व्यसिक्त �ैध कारणले अदालतले तोकेको समयमा उपस्थिस्थत हु� �सकेमा �ा पनिहल े दिदएको बया� भन्दा प्रनितकूल हु� े गरी �ाध्यात्मक परिरस्थिस्थनित�श बकपत्र गरेको अ�स्थामा समेत दस्थिण्डत भई थप पीनिडत बनु्नप�f परिरस्थिस्थनित सिसज��ा गरिरदिदएको छ । अदालतले पीनिडतको प्रनितकूल साक्ष्य (Hostile Witness) �ा अ�ुपस्थिस्थनितको नि�षयमा न्यामियक नि��ेक प्रयोग ग�� सक्�े कुराको अ�रोधको रूपमा रहेको का�ू�ी प्रा�धा�लाई नि��ेकसम्मत� र उसिचत मान्न �सनिक�े । (प्रकरण �ं.७)
मा�ब बेचनिबख� तथा ओसारपसारको अपराधबाट पीनिडत व्यसिक्तलाई मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार (नि�यन्त्रण) ऐ�, २०६४ को दर्फा १७ बमोजिजम भराई दिद� े ठहर भएको क्षनितपूर्नितं रकम भराउ� े प्रनि�यामा राज्यको संयन्त्रबाट सहयोग र पहल �हु�े हो भ�े यस्ता अपराधबाट पीनिडतले न्यायको महसूस ग�� �सक्�े ।
३२ ८६७७नि�शेष इजलासउत्प्रेषणलगायत जो चानिह�े आज्ञा आदेश जारी गरिरपाऊँ
नि��ेदकः का.प.जिज.खरेलथोक गा.नि�.स.�डा �ं.४ खरेलथोक बस्�े अमिध�क्ता अच्यूतप्रसाद खरेल
मा.न्या. श्री रामकुमारप्रसाद
शाहमा.न्या. श्री गौरी
ढकालमा.न्या. श्री प्रेम
कु� ै पनि� से�ामा रहेर ग�ु�प�f काय�सँग सम्बन्ध �ै �राख्� े नि�षयलाई से�ाको शत� ब�ाइ� ु न्यामियक र व्या�हारिरक कु� ै पनि� दृमिष्टकोणबाट उसिचत र नि��ेकसम्मत� मान्न �मिमल्�े ।
सैनि�क से�ाभिभत्र सब ै कामहरू एकै प्रकृनितका �हु� 36
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�रूद्ध
नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, समेत
शमा�सक्दछ�� । युद्धको अग्रीम मोचा�मा रही सैनि�क कार�ाहीमा सामेल हु�े र अन्य व्य�स्थापकीय काय�मा सघाउ� े काय�लाई एउट ै मापदण्डभिभत्र समा�ेश ग�ु� उसिचत हु� सक्दै� । त्यसमा पनि� एउटै काय�सम्पाद� ग��को लानिग मनिहला र पुरुषको लानिग र्फरक–र्फरक योग्यता र अयोग्यताका शत�हरू नि�धा�रण गरिरन्छ भ�े त्यसको आधार समेत स्पष्ट र बोधगम्य हु� ु अपेभिक्षत हु�े ।(प्रकरण �ं.५)
सिलङ्ग भ�ेको प्राकृनितक कुरा भएकोल े कु� ै खास सिलङ्गमा जन्म�ु �ै कसैको दोष �ा अयोग्यताको मूलभूत मापदण्ड हु� �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.९)
मनिहला �ग�लगायतका निपछनिडएका �ग�को नि�कास �ा सशक्तीकरण ग�f �ाममा सामान्य रोजगारी प्राप्त ग�f नि�षयमा � ै अ�ा�श्यक र अ�ुसिचत शत� �ा बन्देज लगाइन्छ भ� े त्यस्तो काय�लाइ�� सं�ैधानि�क व्य�स्थाअ�ुरूप मान्न �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.१२)
37
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
संनि�धा�ले प्रज��� तथा प्रज��� स्�ास्थ्यको हकलाई मौसिलक हकको रुपमा व्य�स्था ग�f, तर का�ू�ले उमेर पुगेका मनिहलालाई पाँच �ष�सम्म नि��ाह ग�� �पाउ�े व्य�स्था ग�ु� संनि�धा�सम्मत� हु� �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.१४)३३ ७४५९
नि�शेष इजलास�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा� २०४७ को धारा २३,८८(१)(२) बमोजिजम उत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायत उपयुक्त आज्ञा आदेश �ा पूज� जारी गरी पाउँ
नि��ेदकः �ागमती अंचल लसिलतपुर जिजल्ला लसिलतपुर उप–महा�गरपासिलका �डा �ं. २ सा�ेपा बस्�े �ष� ३५ को अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत
नि�रुद�धश्री ५ को सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्री परिरषद�को काया�लय समेत
का.मु. सम्मा��ीय
प्रधा� न्यायाधीश श्री
भैर�प्रसाद लम्साल
मा.न्या. श्री मी��हादुर रायमाझी
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
अमिधकारको रुपमा व्य�स्थिस्थत कुरालाई समा� अ�स्थाका मनिहला र पुरुषका �ीच कु�ै खास खास कारणwारा नि�भेद ग�� �हु�े ।
समा�ता नि�रपेक्ष �हु�े भने्न र सकारात्मक नि�भेद ग�� सनिक�े भन्ने आधारकै भरमा असमा� व्य�हार गरे जस्तो देखिख�ु न्यायोसिचत र नि��ेकसम्मत �हु�े । (प्र.�ं. २०)
उही अ�स्थामा लोग्� े मानि�सल े स्�ास्�ी जीनि�त हुँदै र सम्बन्धनि�चे्छद �हुँदै अक} नि��ाह ग�� पाउ� े �ा अक} स्�ास्�ी राख्� पाउ�े तर स्�ास्�ीमानि�सले नि��ाह गरेमा �ा अक} लोग्�े राखेमा सजायको भानिग हु�ुप�f व्य�स्थालाई �ै�ानिहक नि�भेदकारी व्य�स्थाको संज्ञा दिद�ुप�f ।(प्र.�ं. २१)
मुलुकी एघारौं संशोध�wारा समेत संशोमिधत नि�हा�रीको ९ �ं. को सशता�त्मकरुपमा लोग्�ेमानि�सल े मात्र �हुनि��ाह ग�� पाउ� े का�ू�ी व्य�स्था मनिहला र पुरुष
38
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
बीच �ै�ानिहक रुपमा गरिरएको नि�भेद स्पष्टरुपमा देखिख� आउ�े ।(प्र.�ं. २४)
कु�ै का�ू�ी व्य�स्था समान्य तक� र नि�श्लेषणको आधारमा अमान्य �हु�े ।(प्र.�ं. २५)
३४ ६५८८ संयुक्त इजलासउत्प्रेषण
नि��ेदक : का.जिज.का.म.�.पा. �ाड� �ं. ३३ बस्�े अन्�पुण� राणा ।
नि�रुद�धनि�पक्षी : ऐ.ऐ. बस्�े गोरख सम्शेर ज.�.रा. समेत ४ ज�ा ।
मा.न्या. श्री अरनि�न्द�ाथ
आचाय�मा.न्या. श्री राजेन्द्रराज
�ाख्�ा
कु� ै पनि� मनिहलाको यो�ी तथा पाठेघर जाचबाट सो मनिहला नि��ानिहत � ै हु� भ�ी ठोकु�ा ग�� मिमल्� े पनि� होइ� । कुमारिरत्� (Verginity) कायम रहेको �देखु�ु तथा नि��ानिहत देखिख� ु दुई अलग अलग अ�स्था हो । का�ू�ी दृमिष्टबाट पनि� त्यही हो । कुमारिरत्� भंग भएको हुदैमा नि��ानिहत �ै हो भ�ी अ�ुमा� ग�� सनिकदै� । जब उमेर अ�ुसार कु� ै मनिहलाको कु� ै पुरुषसँग कत ै कु�ै पनि� बेला यौ� सम्पक� (Sex) रह� सक्छ । हाल यो सामान्य कुरा भई सकेको छ । जब त्यसरी यौ� सम्पक� रह� सक्छ भ�े त्यसबाट चाहेर �ा �चाहेर पनि� गभ� रही बच्चा जन्म� सक्छ । त्यो पनि� स्�ाभानि�कै हुन्छ । यस्तो स्थिस्थनितमा उक्त कुमारिरत्�को परिरक्षण (Verginity Test) बाट साथ�क कै परिरणाम आउ� सक्छ त्यो �ै मुख्य नि�चारणीय पक्ष देखिख� आउछ । यो�ी तथा पाठेघरको परिरक्षण पनि� प्रमाण ऐ�, २०३१ को दर्फा ३ ले सम्�द्ध प्रमाण �ै हुन्छ । तर कु�ै प्रमाण बुझ्दा तत्काल
39
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�ैनितक मान्यतामा समेत खलल पुग्� जा�े अ�स्थाको छ भ�े त्यस्तो प्रमाण बुझ्दा तत्काल बुजिझरह� शे्रयकर �हु�े स्पष्ट छ । बदसिलदो सामाजिजक परिर�ेशलाई हे�f हो भ�े पनि� कुमारिरत्� कायम राख्�े �ा स्�छन्द भएर आरू्फले म� पराएको मानि�ससग यौ� सम्पक� राख्दै जा� े भन्ने कुरा सम्बन्धिध्त व्यसिक्तको आफ्�ो नि�जी आचरण (Private affair) को कुरा हो । कसैल े खुलस्त भएर त्यस्तो आचरण गरिर निहड�छ� � भ� े कसैल े लुनिकसिछपी अथा�त� गोप्य रुपमा त्यस्तो आचरण गद̈ जा�े पनि� हु� सक्छ । त्यस्तो यौ� सम्पक� (Sex) भएको हुदैमा मनिहलाको का�ू�ी स्थिस्थनितमा खास परिर�त�� हु� सक्दै� । कसै कसैले पनिहल े यौ� सम्पक� राखी त्यसबाट बच्चा समेत जन्धिन्मए पसिछ मात्र नि�मिध�त रुपमा लोग्� े स्�ास्�ीको सम्बन्ध जोड�� सक्छ�� । अझ यस भन्दा अगानिड बढेर भन्ने हो भ�े पनि� यौ� सम्पक� तथा अन्य या�त दृमिष्टबाट लोग्�े स्�ास्�ी जस्तो गरी बसे निहडेडुलेको देखिख�े भए पनि� नि��ाहको सुत्र �जोडी परस्पर स्�तन्त्र (Independent) भएर �षº सम्म सगै बसी आउ� �सक्�े अ�स्था पनि� देखिखदै� । यस्तोलाई पनि� समाजले मान्यता दिददै जा� पनि� स्थिस्थनित छ भ�े कु�ै पनि� केटीले आर्फ ु Girl Friend भइ कु� केटा साथी Boy
40
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
friend ब�ाएर सबै सन्तुमिष्ट सिलएर निहडडुल ग�� सक्छे भ� े त्यस्तो भएको हुदैमा कु� ै एक केटी र कु� ै एक केटाको नि��ाह � ै भयो भ�ेर मान्न सनिकदै� । त्यसमा पनि� हाम्रो सामाजिजक परिरपाटी अ�ुसार अभिभभा�क �ा आमा बाबुबाट नि�मिध�त रुपमा नि��ाह गरिर दिदएको अ�स्था छै� भ�े केटील े आरु्फखुसी कतै कसैसग यौ� सम्पक� राख्� पुगी र त्यसबाट बच्चा पैदा भयो भन्दैमा त्यो केटीले त्यो केटासँग नि��ाह गरेको हो भ�ी स्�तः भन्न मिमल्� े होइ� । �ास्त�मा परम्परागत रुपमा �ा नि�मिध नि�धा� केही �गरी सामान्य ढंगबाट नि��ाह भएको �ा का�्�ू बमोजिजम दता� गरी नि��ाह भएको हो भन्ने तथ्ययुक्त आधार प्रमाण बेगर कु� ै मनिहलाको कु�ै पुरुषसँग नि��ाह भइसकेको हो भ�ी नि�क्र्यौल ग�� उपयुक्त सन्दभ�मा मिमल्� े देखिख� आउदै� । अनिहलेको समाजमा (Modern society) हरेक क्षेत्रमा आधुनि�कता नितर बढी रहेको र अनिहलेको यो समाजमा व्यसिक्तगत स्�तन्त्रता (Personal Liberty) मा जोड दिद� े हुदा यस्तो प्रकारको नि��ाह पू��को यौ� सम्पक� कै आधारबाट मात्र �ै�ानिहक स्थिस्थनित कायम हु� सक्दै� र यस्तो भएकोल े मात्र कु� ै केटीको सम्बन्धमा आमा बाबुको दामियत्� समाप्त �ै भयो भ�ी मान्न मिमल्�े स्थिस्थनित
41
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पनि� देखिख आउदै� । (प्र.�ं.१५)
३५ ७५३१ संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः का.जिज.का.म. �.पा. �डा �ं. १ कमलपोखरी स्थिस्थत दसिलत गैरसरकारी संस्था महासंघ (DNF) को तर्फ� बाट अध्यक्ष निडलबहादुर नि�श्वकमा� समेत
नि�रुद्ध नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, काठमाडौं समेत
मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�
मा.न्या. श्री अजु��प्रसाद
सिसंह
प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लयले एकमनिह�ा भिभत्र मासिसकश्रा� भएको मनिहलालाई छाउपडी (गोठ) मा पठाउ�े प्रथालाई कुरिरती भएको घोषणा ग�ु�प�f ।
छाउपडी प्रथाको नि�रुद्ध सा��जनि�क चेत�ा जगाउ� स्था�ीय नि�कायहरुलाई परिरचासिलत ग�� स्था�ीय नि�कास मन्त्रालयले नि�दfश� दिद�ुप�f ।
मनिहला बालबासिलका तथा समाजकल्याण मन्त्रालयले यो आदेश प्राप्त भएको मिमनितल े ती�मनिह�ाभिभत्र नि�दfसिशका ब�ाई लागु ग�ु� गराउ�ु प�f ।
(प्रकरण �ं. १२)
३६ ७९८७संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थिब्लक) तथा आफ्�ो हकमा समेत सिचत�� जिजल्ला रत्��गर
मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी
मा.न्या. श्री
मनिहलालाई यौ� ए�ं भोग्य बस्तुको रुपमा प्रस्तुत गरिर�े नि�ज्ञाप�को प्रकाश�, प्रसारणका कारण यौ� हिहंसाको सम्भा��ालाई मध्य�जर राख्दा यस्ता अमैत्री लैनिङ्गक नि�ज्ञाप�बाट मनिहलाको संरक्षणमा सघाउ पुग्� �जा�े ।
42
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�गरपासिलका �डा �ं. १ बकुलर घर भ ै हाल काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. १० �या ँ बा�ेश्वर बस्�े अमिध�क्ता राजुप्रसाद चापागाँई समेत
नि�रुद्धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत
अ�ुपराज शमा� यौ� �स्तुको रुपमा अध��ग्�, अस्थिश्लल ए� ं अमैत्री नि�ज्ञाप�को प्रकाश� ए� ं प्रसारणबाट मनिहलाहरुको आत्मसम्मा�मा चोट पुग्� जा� े र हिहंसाका सिशकार बन्न सक्�े खतरालाई गैर जिजम्मे�ार बन्न �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.५) लैनिङ्गक न्याय सम्बन्धी नि�भि�त मापदण्ड तथा नि�दfसिशका
नि�मा�ण गरी लाग ू ग�f र मापदण्डको परिरपाल�ा भए �भएको अ�ुगम� ग�f संयन्त्र नि�मा�ण ग�ु� गराउ�ु, सूच�ा तथा सञ्चार के्षत्रको दीघ�काली� �ीनित, २०५९ अ�ुरुप नि�ज्ञाप� सेन्सर �ोड�को गठ� गरी लैनिङ्गक मैत्री नि�ज्ञाप� सम्बन्धमा रहेका कमी कमजोरी हटाई लैनिङ्गक मैत्री ब�ाउ� े सम्बन्धमा सम्बन्धिन्धत क्षेत्रमा काय�रत संघ संस्था, सरकारी नि�कायका प्रनितनि�मिध ए�ं लैनिङ्गक न्याय ए� ं मा�� अमिधकारको क्षेत्रमा काम ग�f संघ संस्था समेतको प्रनितनि�मिधत्� हु� े गरी समिमनित गठ� ग�ु� भ�ी सूच�ा तथा सञ्चार मन्त्रालय समेतका �ाउँमा परमादेशको आदेश जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.१०)
३७ ८००१संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो. पस्थिब्लक) का तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त र आफ्�ो हकमा समेत
मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी
मा.न्या. श्री
पाठेघर खस्� े समस्यालाई सांकेनितक रुपमा प्रज��� समस्याको एउटा पाटोको रुपमा हे�� सनिक�े भएपनि� यो समस्याले समग्र प्रज��� स्�ास्थ्यको र मनिहला स्�ास्थ्यको समस्याकै प्रनितनि�मिध समस्याको स्था� ग्रहण ग�f हु�ाले
43
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
का.जिज.का. म.�.पा �डा �ं. १४ कुलेश्वर बस्�े अमिध�क्ता प्रकाशमणी शमा� समेत
नि�रुद्धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत
कल्याण शे्रष्ठ प्रस्तुत नि�षय�स्तुलाई सं�ैधानि�क ए� ं का�ू�ी हक, राज्यको उ�रदामियत्� अनि� नित�को काया�न्�य�को रण�ीनितक संरच�ाको निहसा�ले हे�ु� प�f ।
(प्रकरण �ं.८) प्रनितष्ठापूण� ढंगल े मा��ोसिचत जी�� जीउ� पाउ� े हक
पनि� जी��को हकको आधारभूत नि�शेषता भएकाले मा�� स्�ास्थ्यको लानिग राज्यल े आधारभूत सुनि�धा �ा संरक्षण �दिद�े हो भ�े जी��को हकको उसिचत संरक्षण हु� सक्दै�, त्यसैल े � ै जी��लाई स्�ास्थ्यको अमिधकारसँग जोडेर हे�ु� प�f ।(प्रकरण �ं.१०)
मौसिलक हकको रुपमा स्थानिपत हकलाई राज्यले का�ू� र काय��म मार्फ� त उपभोगयोग्य ब�ाउ� ु पद�छ । स्�यं नि�यासिशल हु� े हकलाई काया�न्�य� ग�f संयन्त्रको अभा� हु� े स्थिस्थनित उत्पन्न भएमा राज्यलाई सुन्धिम्पएको दामियत्�को उल्लंघ� हु� आएमा त्यस्तो दामियत्� पूरा ग�� आ�श्यक आदेश �ा नि�दfश ग�ु� न्यायपासिलकाको का�ू�ी ए�ं अन्त�नि�निहत उ�रदान्त्रित्य� हु�े ।
(प्रकरण �ं.१६) प्रज��� स्�ास्थ्यको सं�ैधानि�क मान्यता मात्रैले पुग्�े �भै
भौनितक सुनि�धाको रुपमा व्य�हारमा उपलब्ध गराई�ु पनि� पद�छ । खास का�ू�ी, संस्थागत, काय�नि�मिधगत र
44
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
परिरणाममूलक पू�ा�धारहरुको नि�कास नि��ा यो हक औपचारिरकतामा सिसमिमत हु� पुग्दछ । त्यसैले यो हकलाई नि�याशील गराउ�को लानिग रण�ीनितकढंगल े �ीनित नि�मा�ण (का�ू� ब�ाउ�े समेत) देखिख काय��म तजु�मा, काया�न्�य�, नि�स्तार र मूल्याङ� क� स्तरसम्मको चरण�द्ध प्रयास हु�ुप�f ।
(प्रकरण �ं.१७) मनिहलाको हक ए� ं प्रज�� � स्�ास्थ्यसँग सम्बन्धिन्धत
नि�शेषज्ञ ए� ं समाजका प्रनितनि�मिधहरुसँग आ�श्यक परामश� गरी पया�प्त का�ू�ी व्य�स्था सनिहतको का�ू� नि�मा�णको लानिग प्राथमिमकता साथ नि�धेयक तजु�मा गरी शीघ्र व्य�स्थानिपका संसद समक्ष पेश ग�ु� भ�ी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेतको �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।
प्रज�� � स्�ास्थ्य सम्�न्धमा नि�शेष काय�योज�ा ब�ाई पीनिडत मनिहलाहरुलाई नि�ःशुल्क परामश�, उपचार, स्�ास्थ्य से�ा तथा सुनि�धा उपलब्ध हु�सक्� े गरी यथाशीघ्र नि�भिभन्न स्�ास्थ्य केन्द्र, स्�ास्थ्य चौकी स्तरमा से�ा पुर्याउ� जो चानिह� े व्य�स्था ग�ु� र मनिहलाको प्रज��� स्�ास्थ्यको हक ए�ं पाठेघर सम्बन्धी समस्याको नि�राकरणको सम्बन्धमा ज�चेत�ा जगाउ� े प्रभा�कारी
45
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
काय��महरु सञ्चाल� ग�ु� गराउ� ु भ�ी नि�पक्षीहरुको �ाममा परमादेशको आदेश समेत जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४२
३८ ८२८२ संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. ९ स्थिस्थत मनिहला
पु�स्र्थाप�ा केन्द्रको तर्फ� बाट र आफ्�ो हकमा समेत ऐ. का महाससिच� अमिध�क्ता ज्योनित पौडेल समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल
सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद � काया�लय, सिसंहदरबार काठमाडौं समेत
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
मा.न्या. श्री अ�धेशकुमार
याद�
कु� ै महासन्धिन्धमा पक्ष ब�ेपसिछ �ेपालल े आफ्�ो Treaty Obligation बाट Derogate ग�� सकै्त� । महासन्धिन्ध �ा सन्धिन्धका पक्ष ब�ेपसिछ महासन्धिन्ध �ा सन्धिन्धका व्य�स्था अक्षरसः Good Faith मा लागू ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.७) एसिसड खन्याउ�े काय� अपराधको परिरभाषाभिभत्र पा�f भने्न
नि�षय �ा सजाय बढाई यनित � ै सजाय ग�f भन्ने नि�षय निबधामियकी �ीनितगत स्�नि��ेकीय कुरा भएकोले Legislative Policy मा असाधारण अमिधकारअन्तग�त अदालतले हस्तक्षेप ग�� उसिचत होइ� तर �ेपाल धेर ै अगानिड CEDAW मा पक्ष ब�ेको संनि�धा�को धारा १५६ मा �ेपाल कु� ै सन्धिन्ध �ा महासन्धिन्धमा पक्ष ब�ेपसिछ त्यसको प्रभा�कारीताको सम्बन्धमा व्य�स्था भएको र �ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९ मा �ेपाल पक्ष भएको कु� ै सन्धिन्ध �ा महासन्धिन्धको व्य�स्था र �ेपाल का�ू� बाझेमा �ेपाल का�ू� लाग ू �भई सन्धिन्ध महासन्धिन्धको व्य�स्था �ेपाल
46
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
का�ू� सरह लागू हु�े भ�ी �ेपाल का�ू�उपर Treaty Obligation लाई Primacy दिदएको हाम्रो आफ्�ै र Unique का�ू�ी व्य�स्थाको सन्दभ�मा घरेलु हिहंसाबाट पीनिडत मनिहलाल े दिदएको उजूरीउपर अ�ुसन्धा� ग�f, अभिभयोग लगाउ� े आदिद अभिभयोज� काय� सम्बन्धमा पसिछल्लो ऐ�, घरेलु हिहंसा (कसूर र सजाय ऐ�) २०६६ मा कु� ै व्य�स्था �भएको, पीडकलाई प्रभा�कारी सजायको व्य�स्था �भएको यस प्रकारका सं�ेद�शील मुद्दामा सिछटो न्याय प्रदा� ग�� छुट्टै अदालतको व्य�स्था �भएको पीनिडतलाई पु�स्था�प�ा ग�f र राहतको लानिग केही व्य�स्था �भएको हुँदा �ेपालले आफ्�ो Treaty Obligation पूरा गरेको �देखिखएकोले यस अदालतले Guardian of the Fundamental Right of the Citizen को �ाताल े असाधारण अमिधकारअन्तग�त �ेपाल सरकारको �ाममा उपयुक्त आदेश जारी ग�� सक्�े ।
(प्रकरण �ं.२०) मनिहला पीनिडत भएका सबै खाले मुद्दा र खास गरी घरेलु
हिहंसासम्बन्धी मनिहला पीनिडत भएको मुद्दामा अन्य मुद्दामा जस्तो साधारण अदालतबाट मुद्दा हेरिरंदा मनिहलाहरूले न्याय पाए पनि� लामो परिरश्रम र दिढला गरी न्याय पाउ�े र
47
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
न्याय पाउ� सामान्य अदालतमा जाँदा Humiliate भएर न्याय प्रान्त्रिप्त ग�f अ�स्था आउ�े भएकाले राज्यले मनिहला पीनिडत भएका सबैखाल े र्फौजदारी मुद्दा र खासगरी घरेलु हिहंसासम्बन्धी मुद्दा मात्र हे�f बेग्लै अदालत गठ� गदा� त्यस्तो अदालतबाट पीनिडत मनिहलाल े सिछटो छरिरतो र Humiliate �भई शुलभ न्याय पाउ�े हु�ाले मनिहला पीनिडत भएका र्फौजदारी मुद्दा खासगरी घरेलु हिहंसाबाट पीनिडत मुद्दा हे�f एउटा छुट्ट ै Fast Track Court गठ� ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.२३)३९ ८४११
संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो पस्थिब्लक) र आफ्�ो तर्फ� बाट अमिधकार प्राप्त का.जिज.का. म.�.पा. �डा �ं. ३४ बा�ेश्�र बस्�े �ष� ३७ को अमिध�क्ता कनि�ता पाँडे समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल
सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा
मा.न्या. श्री खिखलराज रेग्मी
मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र
लाल
एकल मनिहला (नि�ध�ा) को प्रकृनित ए� ं उ�ीहरूको आर्थिथंक, सामाजिजक, सांस्कृनितक जस्ता अ�स्थिस्थनितलाई हेदा� उ�ीहरू बीच के�ल उमेरको हद लगाई कसैलाई सामाजिजक सुरक्षाबापत भ�ा उपल�ध गराउ�े र कसैलाई सो भ�ा उपल�ध �गराउ� े काय�लाई न्यायोसिचतरुपको मान्न �सनिक�े ।
(प्रकरण �ं.५) राज्यको स्रोतसाध�ले भ्याएसम्म एकल मनिहला (नि�ध�ा)
को आयस्रोत, रोजगारी, नि�जको श्री सम्पभि�, पनितको पेन्स� �ा आफ्�ो पेन्स� आदिद नि�नि�ध पक्षलाई नि�चार गरी एक नि�भि�त मापदण्ड नि�धा�रण गरी ६० �ष� भन्दा
48
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, समेत
कम उमेरका एकल मनिहला (नि�ध�ा) लाई पनि� सामाजिजक सुरक्षाअन्र्तगत दिदइ� े भ�ा उपल�ध गराउ�े तर्फ� ध्या�ाकष�ण गराउ� े गरी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय लगायतका नि�पक्षीहरूका �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।
एकल मनिहला (नि�ध�ा) को �ास्तनि�क तथ्याङ� क संकल� गरी उ�ीहरूको उमेर, ज�संख्या, आर्थिथंक, सामाजिजक ए�ं शैभिक्षक अ�स्था र �ास्तनि�क तथ्याङ� कको यकी� गद̈ उ�ीहरूको उत्था� र नि�कासका लानिग आ�श्यक काय��म र �ीनित ब�ाउ� सहजता प्रदा� ग�f उदे्दश्यले आउ� े रामिष्ट्रय ज�गण�ामा उपरोक्त बमोजिजमको तथ्याङ� क समेत संकल� ग�ु� गराउ�ु भ�ी रामिष्ट्रय योज�ा आयोग तथा केन्द्रीय तथ्याङ� क नि�भागको �ाउँमा समेत नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।
(प्रकरण �ं.९)
४० ८५४१संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदकः दाचु�ला जिजल्ला धुसिलगडा–१ घर भई जिजल्ला प्रहरी काया�लय अछाम मंगलसे�मा दरबन्दी भई हाल �ीरेन्द्र
मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री
भरतराज उप्रेती
�ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को उपधारा २ को व्य�स्था भ�ेको सरकारी मुद्दासम्बन्धी ऐ�, २०४९ को अ�ुसूची १ र २ मा परेका मुद्दाहरू र अन्य �ेपाल का�ू�मा उल्लेख भएका �ेपाल सरकार �ादी हु�े मुद्दाहरूलाई संकेत गरेको मानु्न प�f ।
49
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्जमा उपचार गराईरहेकी सुन्तली धामी (शाह)
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
महान्यायामिध�क्ताल े गरेको नि�ण�य सरकारी नि�कायको लानिग मात्र अन्त्रिन्तम हु� सक्दछ । धारा १३५ ल े महान्यामिध�क्तालाई उस्थिल्लखिखत अमिधकार, दिदएको भएता पनि� धारा १३५ ले धारा १०७ को यस अदालतको असाधारण अमिधकारलाई सीमिमत ग�� �ा कटौती ग�� �ा नि�यन्त्रण ग�� �सक्�े ।
अन्त्रिन्तम अ�स्थासम्म सरकार�ाटै पीनिडतको तर्फ� �ाट मुद्दामा प्रनितरक्षा लगायतको काम गरिरन्छ । पीनिडतको हैसिसयत ग�ाहमा सीमिमत हुन्छ । हाम्रो प्रणालीमा पीनिडतल े आर्फै मुद्दा चलाउ� सकै्त� । पीनिडत राज्य�ाट व्य�स्थिस्थत अपराध अ�ुसन्धा� प्रहरी र सरकारी �कीलमा भर प�ु�प�f हुन्छ । पीनिडतले आरू्फ पीनिडत भएको व्यहोराको आरू्फमा भएको प्रमाणसनिहत प्रहरीमा उजूर गदा� प्रहरी र सरकारी �कीलल े मुद्दा �चलाउँदा त्यो अ�स्थामा पीनिडत न्याय पाउ�े मौसिलक हक�ाट �स्थिञ्चत हु� पुग्�े ।
सामान्यतयाः आफ्�ो घर परिर�ारबाट मा��ीय व्य�हार पाउँदापाउँद ै मा�ाचामल माग गरी अड्डा अदालत धाउ� े कुरा मुद्दा ग��कै लानिग �ा पनित समेतका आफ्�ो परिर�ारका सदस्यहरूलाई दुःख दिद� े उदे्दश्यबाट गरिरएको होला भ�ी अ�ुमा� ग�ु�
50
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
स्�ाभानि�क हु� �सक्�े ।
४१ ८८२२संयुक्त इजलासखा�लाउ� दिदलाई पाऊँ
पु�रा�ेदक प्रनित�ादीः मोरङ� ग जिजल्ला, केरा�ारी गा.नि�.स.�डा �ं.७ बस्�े �रबहादुर आचाय� समेत
नि�रुद�धप्रत्यथ� �ादीः ऐ.ऐ.मृगौसिलया गा.नि�.स.�डा �ं.७ बस्�े रुकमेणीदे�ी शाह
सम्मा��ीय प्रधा�
न्यायाधीश श्री खिखलराज रेग्मी
मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती
शरीरमा आगो लगाइएको कारणबाट परेका भनि�एका खत र चोटपटकको प्रकृनितबाट घरेल ु हिहंसाको सिशकार भएको भन्ने देखिखएको र सो तथ्य साक्षीहरूको बकपत्र समेतबाट पुमिष्ट भैरहेको अ�स्था हुँदा अंश �सिलएसम्म मा�ाचामल भराई सिल� पाउ�े ।
(प्रकरण �ं.३) आरू्फल े नि��ाह गरी ल्याएकी पत्�ी तथा बुहारीप्रनित
मा��ीय व्य�हार ग�ु� सम्बन्धिन्धत परिर�ारको का�ू�ी र �ैनितक दुबै प्रकारको दामियत्� हो । परिर�ारबाट सो दामियत्� पूरा गरिरदैँ� र त्यस्ती मनिहलामासिथ हिहंसाजन्य ब्य�हार गरी घरमा बस्� �सक्�े अ�स्था सिसज��ा गरिरन्छ भ�े नि�भि�त� रुपमा मुलुकी ऐ� अंशबण्डाको १० �ं. र लोग्�ेस्�ास्�ीको ४ �ं. बमोजिजम खा�लाउ�को लानिग मा�ाचामल भ�ु�प�f ।
का�ू�नि�परीतको अमा��ीय र कठोर ब्य�हार गरी नि��ानिहत मनिहलालाई घरमा बस्� �सक्�े �ाता�रण तयार पा�f व्यसिक्त �ा परिर�ारल े पसिछ आएर मा�ाचामल भ�� सक्�े आर्थिथंक हैसिसयत सिथए� �ा छै� भ�ी सिल�े जिजकीर आधारही� हु�े ।(प्रकरण �ं.४)
51
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
४२ ८९०१संयुक्त इजलासपरमादेश
रिरट नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थिब्लक) तथा आफ्�ो तर्फ� बाट का.जिज. �डा �ं. ३४ बा�ेश्�र बस्�े अमिध�क्ता कनि�ता पाँडे समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. डा.श्री
भरतबहादुर काक:
मानि�सको स्�तन्त्रता, प्रनितष्ठा र आत्मसम्मा�मा चोट पु¥याउ�े खालका कु�ै पनि� प्रथाहरू मा�� अमिधकारको दृमिष्टकोणबाट मान्य हु� सक्दै�� � र का�ू�ल े मान्यता �दिदएका कु� ै पनि� संस्कृनित, परम्परा, मूल्य मान्यता जस्ता कु� ै पनि� आधारमा व्यसिक्तको आधारभूत अमिधकारलाई संकुच� र कुन्धिण्ठत गरेर राख्� �हु�े ।
(प्रकरण �ं.४) मनिहला �ग�लाई पीनिडत ब�ाउ�े जु�सुकै प्रथा, परम्परा र
सँस्कृनित मनिहलाको नि�कास र मनिहला सशसिक्तकरणको बाधकको रूपमा रहेको हुन्छ । त्यस्ता प्रथा, परम्परा र सँस्कृनितल े मनिहला र पुरुषबीच असमा�ता र नि�भेदको परिरस्थिस्थनित उत्पन्न ग�f हुँदा असमा� र नि�भेदकारी प्रथा र परम्परालाई समाजमा हुक� � े अ�स्थालाई कतैबाट समथ�� गरिर� �हु�े ।
�ैकल्या प्रथा तराई क्षेत्रका केही जिजल्लाहरूमा नि�द्यमा� नि�शेष निकसिसमको समस्याको रूपमा रहेको देखिखन्छ । यस्तो प्रथाको कारण माइती घरम ै नि�ध�ा भएका �ा पनितल े �लगी छानिडएका मनिहलाहरूको अंश हक सम्बन्धमा नि��ाह भैसकेकी छोरीलाई अंश दिद�े का�ू�मा व्य�स्था �भएको र �ा�ालक अ�स्थाम ै भएको नि��ाहको का�ू�ी अभिभलेख �हु�ुको साथ ै लोग्�े
52
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पक्षकाल े स्�ीकार गरी घर �लगेको अ�स्थामा त्यस्ता पीनिडतहरूको पारिर�ारिरक हैसिसयत र अंश हकको समस्या उत्पन्न हु�े भै �ैयसिक्तक हैसिसयत र सम्पभि�क अमिधकारको लानिग नि�भिभन्न समस्या भोग्�ुप�f अ�स्था टड�कारो देखिखन्छ । परन्तु, यस नि�षयमा आ�श्यक र पया�प्त अध्यय� र अ�ुसन्धा� भएको देखिखंदै� । जसको कारण समस्याको मात्रा र प्रकृनित पया�प्त मात्रामा नि�भि�त �भए पनि� यस समस्याको नि�द्यमा�तालाई इन्कार ग�� सनिक�े स्थिस्थनित पनि� छै� । तराई क्षेत्रमा बासिलकाहरूल े व्यहो�ु� परेको खास निकसिसमको यस्तो समस्यालाई नि�शेष प्रकारले सम्बोध� ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.७)४३ ८९२८
संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदकः मनिहला का�ू� र नि�कास मञ्च र आफ्�ो तर्फ� बाट समेत अमिध�क्ता मीरा ढंुगा�ा समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री दामोदरप्रसाद
शमा�मा.न्या.
प्रा.डा.श्री भरतबहादुर
काक:
व्यसिक्तगत ए� ं नि�जी हकनिहतको प्रश्न �देखिखई मनिहलाहरूको अंश हकको सम्पभि� रक्षालगायतका नि�षयसँग सम्बन्धिन्धत नि�षयमा स��साधारण सबैको चासो र सरोकार रह� जा�े हुन्छ । सा��जनि�क सरोकार रहेको नि�षयको नि�रोपणको लानिग का�ू� व्य�सायीको रूपमा रहेका नि��ेदकहरूलाई अदालत प्र�ेश ग�f हकदैया �रहेको भन्न �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.४) कु� उदे्दश्य प्रान्त्रिप्तका लानिग के कस्तो का�ू� ब�ाउ�े �ा
53
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�ब�ाउ�े भन्ने नि�षय नि�धामियकाको एकलौटी क्षेत्रामिधकार (Exclusive Jurisdiction) अन्तग�त प�f कुरा हो । शसिक्तपृथकीकरणको सिसद्धान्तल े नि�धामियकी दायरा (Legislative domain) को का�ू� नि�मा�णको नि�षयमा सामान्यतया न्यायपासिलकाल े हस्तक्षेप ग�� �मिमल्�े ।
नि�धामियकी प्रज्ञा (Legislative Wisdom) भिभत्रका का�ू�मा संशोध�का साथ ै आ�श्यक �या ँ का�ू�को नि�मा�णको नि�षयमा प्रभा� पा�f गरी अदालती कार�ाही उपयुक्त �मानि��े ।(प्रकरण �ं.७)
का�ू�को व्य�स्था समयसापेक्ष हु�ुपद�छ । समय अ�ुकूल �रहेको व्य�स्था �ा प्रा�धा�लाई परिरमाज�� गरी राज्यले संनि�धा�को भा��ानि�परीत �हु�े गरी का�ू� ब�ाउ� सनिक�े ।(प्रकरण �ं.९)
मनिहलाको सम्पभि�सम्बन्धी हक संरक्षण र प्रचल�का सम्बन्धमा पारिर�ारिरक का�ू�का व्य�स्थाहरू समयसापेक्ष समायोजिजत हु�ुप�f हुँदा सा��जनि�क सरोकार नि�षयहरूमा का�ू� नि�मा�णका सम्बन्धमा नि�चार पुर्याउ�ु भ�ी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेतका �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु� े ।(प्रकरण �ं.१०)
54
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
४४ संयुक्त इजलास०६९-CR-
०४३६कत�व्य ज्या�
पु�रा�ेदक/प्रनित�ादी: जिजल्ला सु�सरी, भो�ाहा गा.नि�.स.�डा �ं. ३ घर भई हाल कारागार काया�लय, मोरङमा थु�ामा रहेकी सरिरता पौडेलनि�रूद�धप्रत्यथ�/�ादी: सिसताराम पौडेलको जाहेरील े �ेपाल सरकार
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ
मा.न्या. प्रा.डा.श्री
भरतबहादुर काक:
चरम गरिरबी, असहाय अ�स्था, सहयोग र समथ��को अभा�ले म�ो�ैज्ञानि�क दुब�लताले नि��ेकही� काय� गरेको देखिख� आउँदछ । बराबर नि�रामी भइरह�े र त्यसको भार थेग्� �सक्� े अ�स्थाल े नि�चसिलत भएर एउटा मनिहलाले आफ्�ो निप्रयज� कै उपर साङ्घानितक बल प्रयोग ग�ु�प�f परिरस्थिस्थनित मा��ता र समाजका लानिग पनि� चेता��ी दिद�े खालको कुरा छ । यस्तो काय� र परिरस्थिस्थनित अ�ास्थिञ्छत र नि�डम्ब�ापूण� त छ तर त्यस्तो स्थिस्थनितबाट उम्क� सक्�े राहतजन्य व्य�स्थाहरूको अभा�मा त्यस्तो जघन्य र सम्�ेद�शून्य अ�स्था आई �रहला भन्� पनि� सकिकंदै� । समाज र राज्यल े यस्ता कुराको कारक तत्त्�हरूको अध्यय� र पनिहचा� गरी मा��ीय सुरक्षाका निकल्लाहरू ठेकेदारहरूले मजबुत पा�f प्रयास ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.३)४५ संयुक्त इजलास
०७०-RC-०११२
कत�व्य ज्या�
�ादी : गुराँसदे�ी लामाको जाहेरीले �ेपाल सरकार
नि�रूद�धप्रनित�ादी : जिजल्ला
भक्तपुर, भक्तपुर
मा.न्या. श्री सुशीला काक:मा.न्या. श्री
बैद्य�ाथ उपाध्याय
प्रताडीत मनिहलाwारा भएको हिहंसा र आ�ेशपे्ररिरत हत्याबीच केही अन्तर रहेको पाइन्छ । आ�ेशपे्ररिरत हत्यामा तत्कालै उठेको रिरसको कारण मौकामा प्रहार गरी हत्या गरेको हँुदा त्यसमा म�साय तत्त्�को अभा� रहन्छ । BATTERED WOMEN SYNDROME (BWS) को दा�ी सिलइएको �ारदात हत्या �ै हो तर �ारदातको कारक तत्त्� भ�े
55
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�.पा. चाँगु�ारायण घर भ ै जिजल्ला रूपन्देही मुर्निगंयामा माइती घर भई काठमाडौं जिजल्ला, काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ६ बौद�ध, टुसालमा बसो�ास गरी हाल केन्द्रीय मनिहला कारागार काया�लयमा थु�ामा रहेकी रामिधका शे्रष्ठ
म�f व्यसिक्त स्�यम� �ै रहेको हु�े । धेर ै जसो BWS सुनि�धा खोजिजएको नि��ादमा
�षÅदेखिख प्रताडीत, घरेल ु हिहंसाको सिसकार भएकी मनिहला जो पनितबाट दुव्य��हारको सिसकार नि�रन्तर भएका हुन्छ��, चोट, प्रहार, धक्का (Trauma) बराबर पाउँछ��, बारम्बार परपुरूषको लान्छ�ा, दुव्य��हार पाउँछ� � �ा ज्या� मा�f धम्कीसमेत पाउँछ� � । नि�जल े उक्त पीडक पनित, प्रेमीको हत्या मौकामा गरेको �भई कैयौँ दिद�पसिछ ज्या� जोगाउ� �ा पीडक नि�दाएको �ा �शा स�े� गरेको बखत मौका छोपी ग�f गद�छ� � । यस्तो हत्याको एकमात्र कारण आ�ेश, घृणा, प्रहारबाट मुसिक्त �ा पीडकले मा�f डर, त्रासबाट मुसिक्त रहेको हु�े ।
(प्रकरण �ं. ८) अदालतले अं.बं.१८८ �ं. को प्रयोग कत�व्य ज्या�
मुद�दामा अ�स्था हेरी सजायमा छुट प्रदा� ग�f गरिरन्छ । तर BWS भन्� े कुरा एक प्रकारल े सम्बन्धिन्धत मनिहलाले पाउ�े का�ू�ी सुनि�धा हो जहाँ मृतक पीडक हुन्छ र मनिहला प्रताडीत हुँदा पीनिडत भएकी हुन्छे । नि�ज मनिहलाल े ग�f अपराध पीडाको उपज हु� आउँछ । अत: अं.बं.१८८ �ं. ले मात्र BWS को
56
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
सम्बोध� हु� �सक्� े हुँदा यसको लानिग छुट�टै का�ू�wारा सम्बोध� हु� आ�श्यक देखिख�े ।
(प्रकरण �ं. १८) सबै तथ्यगत परिरस्थिस्थनित र आफ्�ै लोग्�ेबाट हु�े गरेको
घरेल ु हिहंसाबाट प्रताडीत भई घरको पारिर�ारिरक �ाता�रण �ै कलहमय भई आजिजत अ�स्थामा पुगी आफ्� ै लोग्�ेलाई मा�ु�प�f अ�स्थामा प्रनित�ादी पुगेको, नि�जको दु �्इ �टा �ाबासिलग छोरीहरूसमेत रहेको र नि�ज �ाबासिलगहरूको पाल�पोषण, रेखदेख संरक्षण ग�ु�प�f तथ्यलाई समेत नि�चार गदा� नि�ज प्रनित�ादीलाई मुलुकी ऐ�, ज्या�सम्बन्धीको महलको १३(१) �ं. बमोजिजम सजाय गदा� चक} प�f देखिखंदा प्रनित�ादीको अंशभागको हकमा स��स्� ग�ु� �प�f र कैदको हकमा १० (दश) �ष� सजाय हु�े गरी व्यक्त भएको पु�रा�ेद� अदालतको राय म�ासिसब देखिख�े ।
(प्रकरण �ं. १९) BWS को अ�स्था मुलुकी ऐ�, अ.ब. १८८ �ं. को
भन्दा र्फरक रहेकाल े प्रनितपादिदत सिसद�धान्त, परिर�र्नितंत सन्दभ�, समयको माग र BWS को गाम्भीय�तासमेतको आधारमा कत�व्य ज्या� मुद�दामा BWS को परीक्षण ग�f र सो परीक्षण प्रनित�ेद�
57
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
ए�म� नि�शेषज्ञको रायलाई सजायमा आंसिशक छुट �ा सजायबाट पूण� सर्फाइ दिद�को लानिग प्रमाणमा ग्राह् य ब�ाउ� उपयुक्त व्य�स्था हु� आ�श्यक देखिख�े ।
(प्रकरण �ं. २०)४६ नि�ण�य �ं. ८५४१
भाग: ५३ साल: २०६८ मनिह�ा: बैशा? अंक: १ रै्फसला मिमनित :२०६७/०८/१५ ४४०
नि��ेदकः दाचु�ला जिजल्ला धुसिलगडा–१ घर भई जिजल्ला प्रहरी काया�लय अछाम मंगलसे�मा दरबन्दी भई हाल �ीरेन्द्र प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्जमा उपचार गराईरहेकी सुन्तली धामी (शाह)
नि�रुद्ध
नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा��ीय न्यायाधीश श्री बलराम के.सी
मा��ीय न्यायाधीश श्री भरतराज उपे्रती
�ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को उपधारा २ को व्य�स्था भ�ेको सरकारी मुद्दासम्बन्धी ऐ�, २०४९ को अ�ुसूची १ र २ मा परेका मुद्दाहरू र अन्य �ेपाल का�ू�मा उल्लेख भएका �ेपाल सरकार �ादी हु�े मुद्दाहरूलाई संकेत गरेको मानु्न प�f ।
महान्यायामिध�क्ताल े गरेको नि�ण�य सरकारी नि�कायको लानिग मात्र अन्त्रिन्तम हु� सक्दछ । धारा १३५ ले महान्यामिध�क्तालाई उस्थिल्लखिखत अमिधकार, दिदएको भएता पनि� धारा १३५ ल े धारा १०७ को यस अदालतको असाधारण अमिधकारलाई सीमिमत ग�� �ा कटौती ग�� �ा नि�यन्त्रण ग�� �सक्�े ।
�ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को धारा १०७(२) ल े यस अदालतलाई “यस संनि�धा�wारा प्रदक्त मौसिलक हकको प्रचल�को लानिग �ा अक} उपचारको व्य�स्था �भएको �ा अक} उपचारको व्य�स्था भए पनि� सो उपचार अपया�प्त �ा प्रभा�ही� देखिखएको अन्य कु� ै का�ू�ी हकको प्रचल�को लानिग �ा सा��जनि�क हक �ा सरोकारको कु�ै नि�षय समा�ेश भएको कु�ै सं�ैधानि�क �ा का�ू�ी प्रश्नको नि�रुपणको लानिग आ�श्यक र उपयु�क्त आदेश जारी गरी त्यस्तो हकको प्रचल� गराउ�े �ा नि��ाद टंुगो लगाउ� े असाधारण अमिधकार स�}च्च अदालतलाई हु�ेछ” भन्न े सं�ैधानि�क प्रा�धा� रहेको देखिखन्छ । उस्थिल्लखिखत सं�ैधानि�क व्य�स्था अन्तग�त पूण� न्यायको नि�मिम� यस अदालतल े कु� ै नि�काय �ा पदामिधकारील े गरेको नि�ण�यलाई Judicial Review ग�� सक्�े ।
(प्रकरण �ं.४) संनि�धा�को धारा ११६ अ�ुसार यस अदालतले गरेको रै्फसला �जीर हुन्छ र त्यस्तो
�जीर स�ै अड्डा अदालतले मान्न कर लाग्छ । यस इजलासले पनि� यस इजलासको संख्याभन्दा बढी संख्याको इजलासले गरेको रै्फसला समा� नि��ादको नि�षय छ भ�े मान्न कर लाग्छ । तर यदिद नि��ादको नि�षय र्फरक छ भ�े बृह�पूण� इजलासकै भए पनि� र यदिद रै्फसला Per Incuriam छ भ�े कम सख्याको इजलासले पनि� एभच क्ष्लअगचष्ब m रै्फसला �मान्न सक्�े ।
58
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
(प्रकरण �ं.६) अन्त्रिन्तम अ�स्थासम्म सरकार�ाटै पीनिडतको तर्फ� �ाट मुद्दामा प्रनितरक्षा लगायतको
काम गरिरन्छ । पीनिडतको हैसिसयत ग�ाहमा सीमिमत हुन्छ । हाम्रो प्रणालीमा पीनिडतले आरै्फ मुद्दा चलाउ� सकै्त� । पीनिडत राज्य�ाट व्य�स्थिस्थत अपराध अ�ुसन्धा� प्रहरी र सरकारी �कीलमा भर प�ु�प�f हुन्छ । पीनिडतले आरू्फ पीनिडत भएको व्यहोराको आरू्फमा भएको प्रमाणसनिहत प्रहरीमा उजूर गदा� प्रहरी र सरकारी �कीलले मुद्दा �चलाउँदा त्यो अ�स्थामा पीनिडत न्याय पाउ�े मौसिलक हक�ाट �स्थिञ्चत हु� पुग्�े ।
(प्रकरण �ं.८) धारा ३२ को हक �ागरिरकलाई प्राप्त भएपसिछ संनि�धा�ले �ै यस अदालतको धारा
१०७(२) को यस अदालतको न्यामियक पु�रा�लोक� ग�� पाउ� े अमिधकारलाई Exclude �ा Limit ग�f गरी स्पष्ट व्य�स्था गरेको अ�स्था, मान्य सिसद्धान्तअ�ुसार Political question समा�ेश भएको निबषय �ा नि�धामियकाको आन्तरिरक काय� व्य�स्थाप�को नि�षय र यस अदालत धारा १०७(३) अन्तग�त अन्त्रिन्तम भएका निबषयहरूमा Writ against Judiciary हु� �सक्�े मान्य सिसद्धान्तको अ�स्थामा �ाहेक अन्य अ�स्था र निबषयमा मान्य सिसद्धान्तमा रहेर काय�पासिलकातर्फ� का प्रत्येक अमिधकारीले गरेको नि�ण�यको न्यामियक पु�रा�लोक� ग�� सक्�े । (प्रकरण �ं.९)
ज लैंनिगक तथा यौनि�क४७ ७९५८
संयुक्त इजलासउत्प्रेषण, परमादेश, प्रनितषेध लगायत जो चानिह�े आज्ञा आदेश �ा
नि��ेदकः का.जिज.का.म.�.पा. �डा �ं. २ सिश�भक्त माग� खुसा��ीटार, लाजिजम्पाट काठमाडौं स्थिस्थत नि�लनिहरा समाजका काय�कारी नि�दfशक
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
मा.न्या. श्री प�� कुमार
ओझा
बच्चा जन्मदा एउटा सिलङ्गीमा जन्मेको भएपनि� जैनि�क (Biological) र प्राकृनितक (Natural) प्रकृया अ�ुसार जन्मदा भन्दा अक} सिलङ्गीमा नि�कास भई जन्मदाको भन्दा र्फरक सिलङ्गीमा लैनिङ्गक स्�रुप परिर�त�� हु� सक्छ� � । यस्तो परिर�त�� हुदैमा नित�ीहरु मा�� जानित �ा �ागरिरक �ै होइ��� भन्न �मिमल्�े ।
मनिहला र पुरुष �ाहेक अन्य तेश्रो सिलङ्गी लगायतका
59
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पुज� जारी गरिरपाऊँ
सुनि�लबाबु पन्त नि�रुद�ध
नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
व्यसिक्तहरुलाई यौ� अभिभमुखीकरण (Sexual Orientation) का आधारमा भेदभा� ग�� �मिमल्�े ।
राज्यल े मनिहला र पुरुष बाहेकका तेस्रो सिलङ्गी प्राकृनितक व्यसिक्त �ागरिरकहरुको अन्चिस्तत्�लाई स्�ीकार गरी उ�ीहरुलाई पनि� संनि�धा�को भाग ३ wारा प्रद� मौसिलक हकहरुबाट �स्थिञ्चत ग�� �मिमल्�े ।
(प्रकरण �.४) का�ू�ल े नि�धा�रण गरेको उमेर पूरा गरेका व्यसिक्तहरुले
कसरी यौ� सम्पक� (Sexual Intercourse) राख्दछ�� र त्यस्तो सम्पक� प्राकृनितक अप्राकृनितक के हो भ�ी प्रश्न ग�f अमिधकार कसैलाई पनि� प्राप्त हु� �हु�े ।
मनिहला र पुरुषहरु (नि�परीत सिलङ्गी) ल े ग�f यौ� सम्पक� मा गोपनि�यताको हक सुरभिक्षत छ त्यस्तो अमिधकार र्फरक लैनिङ्गक पनिहचा� र यौ� अभिभमुखीकरण भएका तेश्रो सिलङ्गी व्यसिक्तहरुको हकमा पनि� समा� रुपमा आकर्निषंत हु�े ।
मानि�सको स्�तन्त्रता, प्रनितष्ठा र आत्मसम्मा�मा चोट पुर्याउ�े खालका कु�ै पनि� व्य�स्थाहरु मा�� अमिधकारको दृमिष्टकोणबाट मान्य हु� सक्दै�� � । धम�, संस्कृनित, परम्परा, मूल्य मान्यता जस्ता कु� ै पनि� आधारमा व्यसिक्तको आधारभूत अमिधकारलाई संकुच� ग�� �हु�े ।
60
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
संनि�धा�को भाग ३ का मौसिलक हक र �ेपालले हस्ताक्षर गरी �ेपाल का�ू� सरह लाग ू भएका मा�� अमिधकार सम्बन्धी नि�भिभन्न महासन्धिन्धहरुले दिदएको अमिधकार आफ्�ै पनिहचा�मा उपयोग ग�� �पाउ�े का�ु�ी व्य�स्था छ भ�े त्यस्तो व्य�स्थालाई स्�ेच्छाचारी (Arbitrary), आधारही� (Unreasonable) र भेदभा�युक्त (Discriminatory) मान्नु प�f हुन्छ र त्यस्तो का�ु� काया�न्�य� ग�f राज्यको काय� पनि� Arbitrary Unreasonable र discriminatory �ै मान्नुप�f ।
आफ्� ै पनिहचा� कायम राखी मौसिलक हक र स्�तन्त्रताको उपभोग ग�� �पाउ� े का�ू�लाई भेदभा�कारी का�ू� मानु्नप�f ।
�ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९ �मोजिजम ICCPR/ICESCR समेत �ेपाल का�ू� सरह भएको हुँदा LGBTI हरुल े आफ्�ोप�को अमिधकार (Right to have one's own identity) को आधारमा नि��ा भेदभा� आफ्� ै पनिहचा� सनिहत �ेपाल का�ू�ले दिदएको हकहरु अरु सरह नि��ा�ध रुपमा उपभोग ग�� पाउ�ु प�f ।
सरकारल े आ�श्यक अध्यय� गरी र्फरक लैनिङ्गक 61
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
पनिहचा� र यौ� अभिभमुखीकरण भएका व्यसिक्तहरुले समेत अरु सरह � ै नि��ा भेदभा� आफ्�ो अमिधकार उपभोग ग�� पाउ� े गरी उपयुक्त का�ू� ब�ाउ� ु �ा भैरहेको का�ू� संशोध� गरी आ�श्यक प्रबन्ध ग�ु� भ�ी �ेपाल सरकारको �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।
एउटा सा�ालक व्यसिक्तल े अक} सा�ालक व्यसिक्तसँग राजीखुशी मञ्जूरील े आफ्�ो चाह�ा अ�ुरुप �ै�ानिहक सम्�न्ध राख्� पाउ�ु उसको �ैसर्निगंक हक र अमिधकार हो । समसिलङ्गी नि��ाहलाई सम्बन्धिन्धत व्यसिक्तहरुको हक अमिधकार र सामाजिजक पारिर�ारिरक दृमिष्ट सब ै पक्षबाट हेरिर�ुप�f ।
(प्रकरण �ं.६)४८ ९०४८
संयुक्त इजलासपरमादेश
नि��ेदक : जिजल्ला म्याग्दी, �ारच्याङ� ग गा.नि�.स. �डा �ं. ६ बस्�े निडलु बुदुजा
नि�रूद�धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबार काठमाडौंसमेत
मा.न्या. श्री सुशीला काक:मा.न्या. श्री
�ैद्य�ाथ उपाध्याय
भेदभा�रनिहत प्रयास गद̈ आम �ागरिरकसरह पनिहचा� दिद� े प्रयास भएको अ�स्थामा नि��ेदकको मागअ�ुसार राहदा�ीमा तेस्रोसिलङ्गीको पनिहचा� दिद� �सक्� े भने्न स�ाल �ै �उठ��े ।
(प्रकरण �ं.६) मेसिश� रिरडे�ल राहदा�ी (MRP) कु�ै एउटा देशसँग मात्र
सरोकार रह� े प्रकृनितको सिलखत �भै अन्तरा�मिष्ट्रयस्तरको सिलखत हो । यस्तो प्रकृनितको सिलखतमा परिर�त�� गदा� सो
62
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
सम्बन्धमा अन्य स्था�मा प�f असरसमेतलाई दृमिष्टगत गरी परिर�त�त ग�ु� प�f ।
(प्रकरण �ं.८)
झ नि�नि�ध४९ ६९१४
नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत
नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उप-महा�गरपासिलका �डा �ं. २ झस्थिम्सखेल बस्�े अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय समेत
मा.न्या. श्री लक्ष्मणप्रसाद
अया�लमा.न्या. श्री
कृष्णकुमार �मा�मा.न्या. श्री केदारप्रसाद
निगरी
अदालतको रै्फसला अन्तग�त सजाय पाई कारागारमा रहेका कैदीहरु मध्य े सिशभिक्षतलाई क शे्रणीमा र असिशभिक्षतलाई ख श्रेणीमा राख् � ु सरसत� हेदा� �ै मु�ासिस� देखिखदैँ� । जसरी का�ू�ल े सिशभिक्षत असिशभिक्षत भन् �े आधारमा �भै व्यसिक्तको कसूरको आधारमा सजाय नि�धा�रण गद�छ त्यसरी � ै सजाय स्�रुप कारागार भिभत्र रहेका कैदीहरुलाई पनि� सिशक्षा �ा रह�सह�को आधारमा तल्लो �ा मासिथल्लो शे्रणीमा �ग�करण ग�f भन् � े कुरा म�ासिस� देखिखदैँ� । कसूरका आधारमा सजाय पाएका सबैले समा� रुपमा त्यसलाई भोग्�ु प�f हुन्छ । सिशभिक्षत �ा ठूलो औकातमा बस्� े बा�ी पद̈मा त्यसल े छुट �ा सुनि�धा पाउ�े भन् �े हुदैँ� ।
मनिहला, बालक, �ृद्ध �ा शारीरिरक �ा मा�सिसक रुपले असक्त व्यसिक्त �ा आर्थिथंक सामाजिजक �ा शैभिक्षक दृमिष्टले निपछनिडएको �ग�को संरक्षण �ा नि�कासको लानिग का�ू�द्बारा नि�शेष व्य�स्था ग�� सनिक�ेछ भ�ी �ेपाल
63
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११(३) को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशल े अप�ादीत गरेको अथा�त कमजोर �ा निपछनिडएको व्यसिक्त �ा �ग�को संरक्षण �ा नि�कासको लानिग नि�शेष का�ू� ब�ाउ� सक्�े व्य�स्थासम्म गरेको देखिखन्छ । तर सिशक्षा �ा रह�सह�ले ठूलो औकातमा बस्�े बा�ी परेका व्यसिक्तको लानिग नि�शेष छुट, सहुसिलयत �ा सुनि�धा प्रदा� ग�� सक्� े व्य�स्था संनि�धा�मा रहेको देखिखदै� । सब ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�े, कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट बन्चिन्चत �गरिर� े र राज्यल े �ागरिरकहरुका बीच धम�, �ण�, सिलङ्ग, जात जानित �ा �ैचारिरक आस्था �ा ती मध्य े कु� ै कुराको आधारमा भेदभा� �गरिर� े भन् �े जस्ता सं�ैधानि�क व्य�स्थाहरुले �ागरिरकहरु प्रनित सा�ो ठूलो �ा जे जस्तो औकात भए पनि� समा� रुपले व्य�हार ग�ु�प�f उदे्दश्य राखेको छ । ठूलो औकात र सा�ो औकात भन् � े मात्र ै आधारमा व्यसिक्तहरु बीच भेदभा� ग�ु� समतामूलक सजायको स्थाप�ा ग�f संनि�धा�को भा��ाको प्रनितकूल हु� जान्छ ।
५० ८१६९संयुक्त इजलास
नि��ेदकः सु�सरी जिजल्ला, श्रीपुर गा.नि�.सं. �डा �ं.
मा.न्या. श्री बलराम के.सी.
�ागरिरकलाई संनि�धा�ले दिदएको खाद्य सम्प्रभु�ाको हक साथ�क ब�ाउ� राज्यको देहायका कत�व्यहरू हु�े
64
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
उत्प्रेषणयुक्त परमादेश समेत
८ बस्� े र्फतुली मिमयाँको �ानित रनिहम मिमयाँको छोरा �ष� ३५ को बाजुद�दिद� मिमयाँ समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार काठमाडौं समेत
मा.न्या. श्री कृष्णप्रसाद उपाध्याय
।(क) �ागरिरक आरै्फले आफ्�ो खाद्य उत्पाद� गरी आरै्फ आत्मनि�भ�र बन्�े, (ख) राज्यले पया�प्त मात्रामा खाद्य सुरक्षा र भण्डारण गरी बजारमा खाद्य उपलब्ध र आपूर्नितं गरी गराई आफ्�ा �ागरिरकलाई खाद्यको कमी हु� �दिद�े, (ग) राज्यल े �ागरिरकहरूको खाद्य सम्प्रभु�ाको हक प्राप्त ग�� खाद्य उत्पाद�, बजार र संरक्षण ग�f काममा सहयोग पुर्याउ�े, (घ) सबै �ागरिरकलाई खाद्यमा सहज पहुँच हु�े अ�स्था र �ाता�रण सिसज��ा ग�f ।
(प्रकरण �ं.८) �ागरिरकलाई खाद्य सम्प्रभु�ाको हकबाट �स्थिञ्चत �ग��
खाद्य सम्प्रभु�ाको मौसिलक हक उपभोग ग�� राज्यले प्रत्येक �ागरिरकलाई खाद्यमा सजिजलैसँग पहुँच पुग्�सक्�े गरी अथा�त� Access to Food को लानिग राज्यल े आ�श्यक का�ू� ए� ं �ीनित लगायत अन्य आ�श्यक व्य�स्था समेत गरी उपयुक्त आर्थिथंक �ाता�रण समेत सिसज��ा ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.१२)
65
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�ागरिरकहरूको भोकबाट मुक्त हु� े मौसिलक अमिधकार अथा�त Right To Food र पेशा व्य�साय सम्बन्धी मौसिलक हकको संरक्षण ग�� आ�श्यक क्षनितपूर्नितंको व्य�स्था ग�ु�प�f ।
ब�भिभत्र र्फडा�ी बढ�द ै गएको कारण जंगली ज�ा�रहरू आरक्षणबाट �ानिहर नि�स्क�ु स्�भानि�क हो। तर यो कुरा स्�भानि�क भए तापनि� संरभिक्षत हु�ुप�f �ागरिरकको सम्पभि�मा राज्यका नि�कायwारा संरभिक्षत जंगली ज�ा�रबाट क्षनित पुर्याउ� ु �ा त्यस्तो ज�ा�रबाट क्षनित हु�ुलाई राज्यल े ज�ताको खाद्य सम्प्रभु�ाको हकप्रनित आफ्�ो दामियत्� पूरा ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.२३) �ागरिरकहरूको निहत र सरोकार गाँसिसएका,
खाद्यसम्प्रभु�ा, स्�ास्थ, खाद्यान्न समस्या, सुरक्षा, पेशा व्य�साय ग�� पाउ�े �ाता�रण र त्यसको समुसिचत सुरक्षा जस्ता या�त नि�षयमा का�ू� �भएको र �ीनित �भएको भ�ी राज्य आफ्�ो सं�ैधानि�क कत�व्यबाट पन्धिन्छ� �मिमल्�े ।
�ागरिरकहरूको हक र निहतको संरक्षक समेत रहेको सरकारल े आरू्फमा रहेको �ीनितगत नि�ण�य ग�� सक्�े
66
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
अन्तर्नि�ंनिहत अमिधकार प्रयोग गरी क्षनितपूर्नितं दिद�े नि�ण�य गरी आफ्�ो सं�ैधानि�क कत�व्य र दामियत्�को पाल�ा ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.२६) सा��जनि�क सम्पभि�को रुपमा रहेका लोप हुँदै गएका
का�ू�अ�ुसार राज्यwारा संरभिक्षत आरक्षण भिभत्रका जंगली बन्यजन्त ु र ज�ा�रल े यदिद कृनिषमा आधारिरत �ागरिरकहरूको बाली �ा खेती �ष्ट गछ� भ� े राज्यले त्यसमा कु� ै प्रत्यक्ष हानि� �पुर्याए पनि� राज्यले आ�श्यक र उसिचत क्षनितपूर्नितं दिद� राज्य Tortiously Liable हुन्छ । राज्यwारा संरभिक्षत आरक्षण भिभत्रका ज�ा�रले कसैको बाली, खेती जस्ता सम्पभि�मा क्षनित पुर्याएमा त्यस्तो ज�ा�रको Keeper को हैसिसयतले राज्यले पीनिडतलाई क्षनितपूर्नितं दिद�ुप�f ।
(प्रकरण �ं.२८)
५१ ८३८०संयुक्त इजलासमोही �ामसारी ।
पु�रा�ेदक प्रनित�ादीः बारा जिजल्ला निपप्रानि�ता� गा.नि�.स. �डा �ं. ६ बस्�े दुय}ध� शुक्ला
नि�रुद�ध
मा.न्या. श्री गौरी ढकाल
मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती
परिर�ारका कु� ै व्यसिक्तको मृत्युप�ात � सम्पभि�मा रहेको भोगामिधकार स्�तः समाप्त हुँदै� । कु�ै पक्षले मोहीका रुपमा भोगामिधकार रहेको व्यसिक्तको मृत्युपसिछ मोही लागेको जग्गाको भोगामिधकार आरू्फमा सारेको स्�घोषणा ग�ु� मोनिहया�ी हक
67
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
प्रत्यथ� �ादीः ऐ.ऐ. दुगा�दास तत्मा
समान्त्रिप्तको आधार हु� �सक्�े । मोनिहया�ी हकको समान्त्रिप्तका लानिग भूमिमसम्बन्धी ऐ�,
२०२१ को दर्फा २९ को बाटो जग्गाध�ीले अप�ाएको हु�ैपछ� । अन्यथा सो जग्गामा रहेको जग्गाध�ीलाई बाली बुझाई जोत आ�ाद ग�f हक मृतक मोहीका परिर�ारमा स्�तः स�f ।
(प्रकरण �ं.२) सम्पभि� स्�ामिमत्�ही� हु� सक्दै� । त्यसैले हक जग्गा
पज�ीको २क ल े पैंतीस दिद� पसिछ दश रुपैया दस्तूर सिलई जनिहल े सुकै पनि� �ामसारी हु� सक्� े गरी असीमिमत समय राखेको छ । मोनिहया�ी हक �ामसारी ग�� कु�ै समय सीमा का�ू�ले तोनिकएको छै� । बाबुको मृत्यु पसिछ नि�जका छोरा समेतका हक�ाला मोनिहया�ी हक �ामसारी ग�f औपचारिरकता पूर ै ग�प̈छ� भन्ने का�ू�ी बाध्यता छै� । �ामसारी ग�ु� भ�ेको अभिभलेख अद्या�मिधक ग�ु� हो । �ामसारीको प्रनि�याल े �भएको हक सिसज��ा ग�f �भई कायमी हक हक�ालामा स�f ।
बाजेको मोनिहया�ी हक नि�जको २०२४ सालमा देहान्त भएपसिछ अन्य हक�ालाको नि��ाद �हुँदा यी प्रत्यथ�का बाबुमा स¥यो । बाबुल े �ामसारी गराई अभिभलेख अद्या�मिधक �गराउँदैमा नि�जको मोनिहया�ी हक सिसज��ा
68
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
�ै �भएको मान्न �सनिक�े ।(प्रकरण �ं.३)
५२ ८५४० संयुक्त इजालसपरमादेश
नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थि�लक) का तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त र आफ्�ो हकमा समेत काठमाडौँ जिजल्ला का.म.�.पा.�डा �. १४ कुलेश्�र �स्� े अमिध�क्ता प्रकाशमभिण शमा� समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री
भरतराज उप्रेती
खाद्यान्नको अमिधकारको अभा�मा स्�तन्त्रताको हक उपभोग हु� सक्दै� र खाद्यान्नको अभा�को जी�� सम्मा�पू��क हुँदै� । तसथ� स्�तन्त्रता र खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food एकअका�को Mutually Inclusive हक हु� � । मानि�सको लानिग Dignified Life अथा�त � सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हक भ�ेको मा��ीय मूल्य, मान्यता र मया�दामा आधारिरत जी�� हो । �ागरिरकको सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हकको लानिग लोक कल्याणकारी राज्यमा परिरणत ग�� समर्निपंत राज्यले आफ्�ा �ागरिरकलाई शान्त्रिन्त सुरक्षा कायम गरी ज�ध�को सुरक्षा गरी मया�दिदत र सम्मा�ीत मा��ीय जी��का लानिग अपरिरहाय� न्यू�तम� आ�श्यकता जस्तैः खाद्यान्न, पा�ी, �ास, स्�ास्थ्य, स्�तन्त्रता, गोप�ीयता, सिशक्षा, कपडा �स्तुहरू बजारमा सबैको आर्थिथंक रूपल े पहुँच पुग्� े र सबैल े प्राप्त ग�� सक्�े अ�स्था सिसज��ा भएको हुन्छ । सम्मा�पू��क �ाँच्� पाउ� े हक उपभोग ग�� कम्तीमा पनि� खाद्यान्नमा अमिधकार Right to Food जस्तो Basic
69
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
Necessity मा प्रत्येक �ागरिरकको पहुँच हु�ुप�f ।(प्रकरण �ं.४)
रोजगारीको लानिग स्�स्थ्य शरीर, तन्दुरुस्तीप� र काम ग�� सक्�े उमेर आ�श्यक पद�छ । �ा�ालकलाई काममा लगाउ� ु हुँदै� । बृद्ध उमेरका जेष्ठ �ागरिरकहरूले काम ग�� सक्दै��� । तर राज्यको Employment Policy अ�ुसार रोजगारको अ�सर सब ै योग्य �ागरिरकलाई प्रदा� ग�� पनि� कु� ै नि�भि�त उमेर पूरा भएपसिछ रोजगारीबाट अनि��ाय� अ�काश प्राप्त ग�ु�पछ� । आजी�� रोजगार राज्यले ग्यारेण्टी ग�� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.८)
खाद्यान्नमा Access र खाद्यान्न Available गराई दिद� ु राज्यको कत�व्य हो । खाद्यान्नको अभा�मा खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food को हक नि�रथ�क हु� े र खाद्यान्नको अमिधकार नि�रथ�क भएपसिछ �ागरिरकहरूको धारा १२(१) को सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हक उपभोग हु� �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.१०) खाद्यान्न अभा�मा मानि�स म�� सक्छ भ� े खाद्यान्नको
अभा�मा गभ��ती मनिहलाको पेटमा भएको �च्चा 70
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
कुपोषणबाट पीनिडत हु� जान्छ, �ाल�ासिलका, बृद्धबृद्धा, रोगी, असहाय, अपाङ्गहरू म�� सक्छ� । त्यसैले �ागरीकहरूको खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food को अमिधकार ह��� हु� �दिद� समयमा �ेपालको भू–भाग भरी पया�प्त मात्रामा खाद्यान्न उपल�ध र आपूर्नितं ग�f गराउ� े सरकार सं�ैधानि�क कत�व्य�ाट नि�मुख हु� �हु�े ।
(प्रकरण �ं.२७)५३ ८६४७
संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः सुखfत जिजल्ला, उ�रगंगा गा.नि�.स.�डा �ं. ५ बस्� े अमिध�क्ता कमल नि�ओल
नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री मोह�प्रकाश
सिसटौला
सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ� े हकअन्तग�त नि�रामी पदा� राज्यwारा सञ्चासिलत सरकारी अस्पतालबाट स्�ास्थ्य उपचार पाउ� े प्रत्येक �ागरिरकको मौसिलक हक हो भ�े सरकारी अस्पतालबाट �ागरिरकलाई उपचार दिदलाउ�े सरकारको कत�व्य हु�े ।
(प्रकरण �ं.७) सरकारल े प्रत्येक अस्पतालमा अस्पतालको तह र
स्तरअ�ुसार डाक्टर, उपकरण लगायत अन्य कम�चारीहरूको व्य�स्था गरी अस्पतालको हैसिसयत अ�ुसारको आ�श्यक Life saving drug हरूको Stock राख्� पछ� । अस्पताल भ�� छ तर डाक्टर छै� �ा �स� छै� �ा औषमिध छै� �ा Vice Versa को
71
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
गु�ासो �ा तक� Excuse हु� सक्दै� । अस्पतालमा अस्पतालको आ�श्यकता अ�ुसार र Monsoon को समयमा झाडा पखाला अथा�त � Cholera जस्तो Epidemic महामारीको Outbreak भएमा उपचारको लानिग अस्पतालमा डाक्टर �भएको �ा जी��जल तथा झाडा पखला रोक्� े औषमिध �भएको भन्ने जस्ता जिजकीर Justify हु� �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.८) स्�ास्थ्य से�ा पाउ� े हकको साथ�क उपलन्चिब्धको लानिग
स्�ास्थ्य से�ाको सबभन्दा तल्लो स्तरमा रहेको जिजल्ला अस्पताल �ा स्�ास्थ्य चौकी निक� �होस मौसमअ�ुसार हु�े रोग �ा अकस्मात देखा प�f Epidemic प्रकारको जु�सुकै रोगबाट पनि� �ागरिरकल े उपचारको अभा�मा Right to Life को हकबाट बस्थिञ्चत �हु� स्�ास्थ्योपचार सम्बन्धी औषमिधलगायत सरकारल े अन्य आ�श्यक व्य�स्था गरी सम्भानि�त जु�सुकै प्रकारको Epidemic लाई Cope ग�� सरकार सदा तयारी हालतमा रह� पछ� । यस्तो सं�ैधानि�क कत�व्यबाट सरकार पन्धिन्छ� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.१२)
डाक्टरको अभा� �ा औषमिधको अभा� �ा समयमा उपचार �पाएको कारण Cholera लागेको कारणबाट
72
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�रामी मछ� भ�े उसको Right to life को हक ह��� हु� पुग्छ र सरकार त्यसको ज�ार्फदेही हुन्छ । झाडा पखालाको उपचारको लानिग सरकारी अस्पतालमा औषमिध �भएको र जिजल्ला अस्पतालहरूमा दरबन्दी हु�े तर डाक्टर �हु�ाले समयमा नि�रामीले उपचार �पाएको भन्ने कुरा स्�ीकाय� र मान्य हु� �सक्�े ।
५४ ८७०३संयुक्त इजलासपरमादेश समेत
नि��ेदकः �ेपाल �ाता�रणीय का�ू� व्य�सायी संघ (�ेला) का अस्थिख्तयारप्राप्त ऐ.का का�ू�ी प्रनितनि�मिध अमिध�क्ता ऋनिषराम मिघमिमरे समेत
नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ
मा.न्या. श्री सुशीला काक:
संनि�धा� �ा का�ू�मा स्�ीकृत हकहरू राज्यका उपर दामियत्� हु��, जसलाई सुनि�भि�त �गरिरक� सूचीहरूको प्रनितस्पधा� मात्र ग�ा�ल े अन्ततः का�ू�ल े नि�भि�तता गुमाउ� पुग्�े र अराजक परिरस्थिस्थनितहरू सिसज��ा ग�� मद्दत पुग्�े ।
(प्रकरण �ं.२३) समाजभिभत्र ै एक �ग�ल े नि�मिधबाट प्राप्त स� ै हकहरूको
सा��जनि�क लाभको अ�स्था भोगी नि�सिशष्ट स्थिस्थनितमा रह�े र जु� दी�ही� �ग�को लानिग राज्य �ा सामाजिजक पद्धनितको सहयोगको आ�श्यकता प�f हो, त्यही �ग�बाट त्यस्तो �ग�लाई चानिहएको �ेला स�ै से�ा सुनि�धाबाट च्यूत भएर �स्�ुपरेको अ�स्था का�ू� न्याय र सभ्यताको दृमिष्टकोणले समेत सह्य अ�स्था हु� �सक्�े ।
(प्रकरण �ं.४५)73
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
व्यसिक्तका कनितपय गोप्य कुराहरू अन्य व्यसिक्तल े थाहा पाएको अ�स्थामा थाहा पाउ�े व्यसिक्तले अक} व्यसिक्तलाई नि�यन्त्रणमा राख्� सक्� े हुन्छ । यसको परिरणामस्�रुप व्यसिक्तगत सूच�ा प्र�ाह हु� े व्यसिक्तको व्यसिक्तगत स्�तन्त्रतामा � ै आघात पुग्� जा� े हुन्छ । त्यसकारण व्यसिक्तको व्यसिक्तगत स्�तन्त्रताको रक्षाको लानिग नि�जको गोप�ीयता सम्बन्धी अमिधकारको संरक्षण ग�ु�प�f ।
(प्रकरण �ं.५७) एच.आइ.भी. सं�मिमतको आफ्�ा यौ�साथीप्रनित के
कस्तो कत�व्य रह�े, कसैलाई एच.आइ.भी. सं�मण भएको भन्न े शंका लागेको अ�स्थामा आफ्�ो यौ� साथीको एच.आइ.भी. सं�मणसम्बन्धी शंका नि��ारण ग�� के अमिधकार हु�े, स्�ास्थ्यकम�को लापर�ाहीको कारणबाट एच.आइ.भी. सं�मण भएमा सं�मिमत व्यसिक्तल े के कस्तो उपचार पाउ�े, लापर�ाहीपूण� तरिरकाल े एच.आइ.भी. सं�मण गराइदिद�े स्�ास्थ्यकम�लाई के कस्तो र्फौजदारी दामियत्� �ह� गराउ�े, एच.आइ.भी. सं�मिमत भएको भ�ी स्�ास्थ्यकम�ल े खोसिलदिदएको भेदबाट सं�मिमतले व्यहो�ु�प�f सामाजिजक लाञ्छ�ा तथा नि�भेदकारी व्य�हारको उपचार के हु�े, सा��जनि�क से�ा प्रदा� ग�f
74
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
दामियत्� बोकेका पदामिधकारी �ा नि�कायल े कसैलाई एच.आइ.भी. सं�मिमत भएको आधारमा त्यस्तो से�ा प्रदा� ग�� इन्कार गरेको अ�स्थामा क े हु�े, एच.आइ.भी. सं�मिमत तथा प्रभानि�तहरूको के कस्तो अमिधकार हु� े भन्न े नि�षयमा हालसम्म कु� ै का�ू�ी व्य�स्था �रहेकाल े यस्तो कुराको का�ू�ी सम्बोध� हु�ुप�f ।
(प्रकरण �ं.६४) एच.आइ.भी./एड�सको कारणबाट उत्पन्न हु� े मा��
अमिधकारको ह�न्लाई रोक्�को लानिग सरकारले उपयुक्त का�ू�ी व्य�स्था ग�� सकेको �हुँदा ज�ताको मा�� अमिधकारको रक्षा ग�f दामियत्� �ोकेको सरकारल े के कस्तो का�ू� ब�ाउ� े र कनिहल े ब�ाउ� े भन्न े कुराको एकलौटी अमिधकार नि�धामियकाको मात्र भएको भ�ेर पन्धिन्छ� मिमल्� े अ�स्था हुदै� । सरकारल े मा�� अमिधकारसम्बन्धी नि�भिभन्न अन्तराष्टÊरिरय आलेखहरू तथा संनि�धा�मार्फ� त � व्यक्त गरेको प्रनित�द्धताअ�ुरूप ज�ताप्रनितको आफ्�ो दामियत्� नि��ा�ह ग�¨प�f ।(प्रकरण �ं.६५)
५५ ८७३६संयुक्त इजलास
नि��ेदकः झापा जिजल्ला, भद्रपुर �गरपासिलका, �डा
मा.न्या. श्री तानिहर अली
राज्यको मूल प्र�ाहमा समेदिट� �सकी पसिछ परेका �ग� �ा समुदायका �ागरिरकहरूलाई सामाजिजक न्याय र
75
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
उत्प्रेषणयुक्त परमादेश समेत
�ं. ११ स्थिस्थत मोमेन्टो एपेरेल्स प्रा.सिल.का. तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त ऐ.का. काय�कारी अध्यक्ष चण्डीराज ढकाल
नि�रुद�धनि�पक्षीः श्रम अदालत समेत
अन्सारीमा.न्या. श्री
भरतराज उप्रेती
सशक्तीकरणका माध्यमबाट अरुसरह समा� प्रनितस्पधा�मा उत्र� सक्षम �भएसम्मका लानिग मात्र सकारात्मक नि�भेदसम्बन्धी �ीनित अ�लम्ब� ग�f र सकारात्मक नि�भेद, सशक्तीकरण तथा आरक्षण जस्ता काय��महरूका माध्यमबाट उ�ीहरूको प्रनितस्पधा�त्मक क्षमतामा अभिभ�ृजिद्ध भई अरु सरह प्रनितस्पधा� ग�� सक्षम भएपसिछ पूण� प्रनितस्पधा�मा आधारिरत “समा�हरूका बीचको समा�ता” को स्थिस्थनितमा पुग्�े हु�ाले सकारात्मक नि�भेद �ा आरक्षणसम्बन्धी व्य�स्थाहरू अल्पकाली� प्रकृनितका हु�े ।
(प्रकरण �ं.१०) आर्थिथंक, सामाजिजक, शैभिक्षक �ा साँस्कृनितक क्षेत्रमा
पछानिड परेका कारण रामिष्ट्रय जी��को मूल प्र�ाहमा समानिहत हु� �सकेका �ग� �ा समुदायका �ागरिरकहरूलाई सशक्तीकरण तथा आरक्षण जस्ता सकारात्मक नि�भेदका माध्यमबाट रामिष्ट्रय जी��को मूल प्र�ाहमा समानिहत गराउ� े समा�ेशीकरणसम्बन्धी सिसद्धान्तको उदे्दश्य भएको हुँदा बस्थिञ्चती (Deprivation) मा परेका त्यस्ता �ग� �ा समुदायको पनिहचा� ग�f दामियत्� राज्य अथा�त � �ेपाल सरकार मै
76
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
नि�हीत हु�े ।
(प्रकरण �ं.१६) आरक्षण प्रदा� गरिरएको कु� ै एक �ग�बाट कु� ै पनि�
उम्मेwार उ�ीण� हु� �सकेमा उक्त आरभिक्षत पद अक} आरभिक्षत �ग�मा समा�ेश (थप) ग�f गरेको प्रा�धा�बाट सारभूत समा�ता र समा�ेशीकरणकै पक्षपोषण भएको काय�लाई असं�ैधानि�क भन्न �मिमल्�े ।
(प्रकरण �ं.२६) संनि�धा�ल े सारभूत समा�ता, सामाजिजक न्याय र
समा�ेशीकरणलाई प्राथमिमकता प्रदा� गरेको अ�स्थामा खुल्ला र समा�ेशी दु�ैतर्फ� उ�ीण� उम्मेwारलाई समा�ेशीतर्फ� बाटै सिसर्फारिरश गदा� संनि�धा�को भा��ाको पक्षपोषण �हु� े र त्यस्ता उम्मेwारलाई खुल्लातर्फ� बाट सिसर्फारिरश गरिरएमा समा�ेशीतर्फ� का अरु उम्मेwारले मौका प्राप्त ग�f भई संनि�धा�को भा��ाअ�ुकूल हु�जा�े ।
(प्रकरण �ं.२७)५६ ९०७८
संयुक्त इजलासपरमादेश
रिरट नि��ेदक स� काठमाडौं जिजल्ला, काठमाडौं
महा�गरपासिलका �डा �ं ९
मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ
मा.न्या. श्री
अपराधबाट पीनिडत हु� पुगेका व्यसिक्त �ा नि�जका आभिश्रतलाई भराउ� े क्षनितपूर्नितंलगायतका राहत काय��मलाई प्रभा�कारीरूपमा दिदलाउ�को लानिग
77
क्�र.सं.
नि�.�ं./इजलास मुद�दा
पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार
गौशालास्थिस्थत माईती �ेपालको तर्फ� बाट
अस्थिख्तयार प्राप्त र आफ्�ै तर्फ� बाटसमेतअमिध�क्ता उमा तामाङसमेत नि�रूद�धनि�पक्षी स� �ेपाल
सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार, काठमाडौंसमेत
�ैद्य�ाथ उपाध्याय
कसूरदारलाई सिछटो छरिरतोरूपमा का�ू�को कठघरामा उभ्याई उसिचत दण्ड दिद� र पीनिडतलाई न्याय स्�रूप का�ू�बमोजिजमको क्षनितपूर्नितंलगायतको राहत उसिचत र म�ासिस� समयभिभत्र ै उपलब्ध गराउ�को लानिग हाल प्रचल�मा रहेको परम्परागत र्फौजदारी न्याय प्रशास�को काय�शैलीमा परिर�त�� ग�¨प�f । लगातार कार�ाही र सु�ु�ाइको लानिग नि�यमा�लीको
व्य�स्था स्�तः काया�न्�य�मा आउ� सक्दै� यसको प्रभा�कारी काया�न्�य�को लानिग सरोकार�ाला पक्षका साथै हरेक नि�काय ए�म� पदामिधकारीहरूको सहयोग र समन्�य नि�रन्तररूपमा � ै भईरह� आ�श्यक हु�े ।
९प्रकरण �ं। २८०
78
Related Documents
