Wartości kształcące i kształtowane u studentów w toku ... · Wybrane zagadnienia I 111 Krystyna Fleyczuk: ... wenta edukacji muzycznej. Ukazuje wartości kształtowane przez

WARTOŚCI W MUZYCE

Wartości kształcące i kształtowaneu studentów

w toku edukacji szkoły wyższej

TOM 2

NR 2695

WARTOŚCI W MUZYCEWartości kształcące i kształtowane

u studentóww toku edukacji szkoły wyższej

TOM 2

pod redakcją

Jadwigi Uchyły-Zroski

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO KATOWICE 2009

Redaktor serii: MuzykaKrystyna Turek

RecenzentIrena Chyła-Szypułowa

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Spis treści

Wprowadzenie (Jadwiga Uchyła-Zroski) I 7

Część IWartości w refleksji naukowej i rozważaniach teoretycznych

Bogumiła Mika: Społeczne determinanty odbioru muzyki I 13

Rafał Ciesielski: Uczeń — kandydat na studia — student — absolwent edukacji muzycz-nej: postacie w labiryncie wartości. (Szkic do profilu aksjologicznego) I 24

Daniel Cichy: Nowa muzyka — terra incognita? Refleksja na marginesie prowadzeniazajęć dydaktycznych z historii muzyki XX i XXI wieku I 34

Zenon Mojżysz: Rola analizy muzycznej w kształtowaniu osobowości przyszłych muzy-ków I 39

Krystyna Turek: Folklor muzyczny w edukacji regionalnej (na przykładzie Wojewódz-kiego Przeglądu Zespołów Folklorystycznych „Wici” w Chorzowie) I 49

Magdalena Szyndler: Folklor muzyczny jako element wielopłaszczyznowego procesuedukacji muzycznej I 57

Ryszard Solik: O doświadczeniu sztuk wizualnych w programie edukacji artystycznejw zakresie sztuki muzycznej I 65

Urszula Szuścik: Refleksyjność wartością edukacji przez sztukę I 73

Część IIIntrocepcja wartości w działaniach praktycznych studenta i nauczyciela

Witold Pieńkowski: Spojrzenie na wartości w muzyce (fortepianowej) z perspektywywłasnych doświadczeń edukacyjnych i estradowych I 83

Magdalena Jasińska-Żaba: Wybór środków dydaktycznych w procesie kształtowania wraż-liwości muzycznej pianisty I 91

Waldemar Sutryk: Kształtowanie osobowości dyrygenta w aspekcie techniki i środkówwyrazu artystycznego I 106

Aleksandra Zeman: Rola pedagoga w kształtowaniu osobowości przyszłego dyrygentachóralnego. Wybrane zagadnienia I 111

Krystyna Fleyczuk: Współpraca kompozytora i dyrygenta w procesie tworzenia interpre-tacji utworu muzycznego I 119

Bogumiła Tarasiewicz: Emisja głosu — warsztat nauczyciela czy coś więcej? I 125

Część IIIWartości edukacyjne przedmiotów pedagogiczno-metodycznych. Z badań własnych

Kazimierz Denek: Edukacja oparta o wartości I 139

Jadwiga Uchyła-Zroski: Aktywność twórcza studentów a cele kształcenia pedagogikitwórczości I 159

Ewa Kumik: Wartości niezbędne w kształtowaniu osobowości studenta — przyszłegonauczyciela szkoły muzycznej I 169

Ewa Bogdanowicz: Kształcenie studentów w zakresie terapii muzycznej — z doświad-czeń własnych I 181

Mirosław Kisiel: Inspiracje pedagogiczno-artystyczne płaszczyzną kształtowania wartościestetycznych studentów pedagogiki w toku edukacji szkoły wyższej I 187

Romualda Ławrowska: Kształtowanie kompetencji zawodowych studentów kierunków pe-dagogicznych poprzez aktywność muzyczną I 197

Anna Watoła: Nauczyciel przedszkola w świetle potrzeb małego dziecka i kompetencjizawodowych — raport z badań I 212

Lidia Kataryńczuk-Mania: Muzyczny aspekt kształcenia nauczycieli wychowania przed-szkolnego I 220

6 Spis treści

Wprowadzenie

Współczesna rzeczywistość edukacyjna, będąca rezultatem zarówno wieluprzemian zachodzących w otoczeniu społeczno-kulturowym szkoły wyższej, jaki w niej samej, wymusza konieczność stałego oglądu profilu kształcenia studen-tów kierunków muzycznych i modelu sylwetki absolwenta. Dokonujące sięzmiany zmuszają pedagogów uczelni wyższych do namysłu nad celami i dobo-rem treści kształcenia oraz analizą stanu przygotowania studentów do funkcjiartystycznych i zawodowych jako kanonu ich niezbędnych kompetencji. Zawódmuzyka, dyrygenta, nauczyciela muzyki powinien wykonywać człowiek krea-tywny, twórczy, przedsiębiorczy, autonomiczny i otwarty na wartości. Istotne sąprzyjęte cele i zadania edukacji szkoły wyższej. Priorytety zmian szkoły wyż-szej wskazują na potrzebę stwarzania w edukacji takich sytuacji aksjologicz-nych, które będą studentom pomocne w rozpoznawaniu, akceptowaniu i prze-żywaniu nabywanych treści. Wiedza, jak również umiejętności artystycznestanowią podstawę dalszego rozwoju studentów oraz samokształcenia. Jak mówiKazimierz Denek: „Wartości mają siłę sprawczą, pobudzają człowieka do dzia-łania i czynienia zmian”1. Postrzeganie przez studentów wartości w muzyceto świadome przyjmowanie, analizowanie własnych sądów i wyobrażeń,spostrzeganie cech i właściwości niezbędnych do tworzenia nowych pojęć,a także do nabywania umiejętności klasyfikowania i dokonywania indywi-dualnych wyborów. To przede wszystkim doskonalenie własnej osobowości,warsztatu pracy artysty, muzyka i pedagoga2. Kapitał osobowy studenta w po-staci prezentowanych zdolności muzycznych i predyspozycji psychicznych

1 K. D e n e k: Wartości i cele edukacji szkolnej. Poznań—Toruń 1994, s. 37.2 J. U c h y ł a - Z r o s k i: Aksjologiczne konteksty edukacyjnej wspólnoty kształtowane przez

muzykę w szkole wyższej. W: Edukacja nauczycieli wobec przemian szkoły. Red. E.I. L a s k a.Rzeszów 2007.

wspierany jest przez system oddziaływań edukacyjno-artystycznych pedagogaakademickiego. Giętkość i obiektywizm myślenia studenta, celem tworzeniawłasnych rozwiązań artystycznych, wymaga ukształtowania człowieka otwarte-go na zmiany i pełnego odwagi twórczej. Muzyka jest ogólnodostępnym do-brem, zatem istotne kryterium w wyborze jej wartości zależy od indywidualnejdecyzji młodego człowieka. Jakże ważna w okresie studiów staje się zasada„rządzenia samym sobą”. Wówczas działania studenta mogą obejmować nastę-pujące etapy:— podejmowania uczestnictwa w różnych formach kontaktu z muzyką i sztuką,— świadomości estetycznej, moralnej, transcendentnej,— zainteresowania problematyką doskonalenia własnej osobowości i kompeten-

cji muzycznych,— osiągnięcia określonego poziomu krytycyzmu wobec prezentowanej wiedzy

i umiejętności muzycznych,— osiągnięcia określonego poziomu rozwoju samoświadomości artystycznej

i ogólnej3.Dynamika komunikacyjnego charakteru działań edukacyjnych w relacjach

akademickich mistrz — uczeń w dużej mierze zależy od umiejętności zachowa-nia równowagi między oczekiwaniami edukacyjnymi studentów a postawąi kompetencjami pedagoga oraz harmonii współbycia. Jedynie twórczy i rzetel-nie wykształcony absolwent — muzyk, dyrygent, nauczyciel — potrafi skutecz-nie wzbudzić w swoich uczniach czy słuchaczach wrażliwość na wartościi piękno.

W ten sposób określone role nauczyciela i studenta warunkują dalsze mode-lowanie procesów kształcenia uczelni wyższej i wzajemne ubogacanie osobo-wości nauczających oraz uczących się, jako nieustanne dążenie ku wartościom.

Tom drugi Wartości w muzyce, mający podtytuł Wartości kształcącei kształtowane u studentów w toku edukacji szkoły wyższej, składa się z trzechczęści.

Część I pt. Wartości w refleksji naukowej i rozważaniach teoretycznych za-wiera osiem tekstów. Rafał Ciesielski w swoim artykule kreśli szkic aksjolo-giczny trzech postaci: ucznia będącego kandydatem na studia, studenta i absol-wenta edukacji muzycznej. Ukazuje wartości kształtowane przez muzykę naposzczególnych etapach nauki. Społeczne determinanty odbioru muzyki opisujeBogumiła Mika. Refleksje nauczyciela akademickiego związane z wartościamimuzyki współczesnej i jej rozumieniem przez studentów prezentuje DanielCichy. Znaczenie oraz rolę analizy muzycznej w kształtowaniu osobowościprzyszłych muzyków rozważa Zenon Mojżysz. W tekstach Krystyny Tureki Magdaleny Szyndler Czytelnik znajdzie opis roli i znaczenia folkloru muzycz-nego w edukacji regionalnej na przykładzie śląskich przeglądów zespołów folk-

8 Wprowadzenie

3 S. M i c h a ł o w s k i: Pedagogika wartości. Bielsko-Biała 1993.

lorystycznych „Wici” oraz w realizacji przedmiotu akademickiego: folklor.Wartości edukacji przez sztukę, a także doświadczenie sztuk wizualnych w pro-gramie edukacji artystycznej w zakresie sztuki muzycznej prezentują RyszardSolik i Urszula Szuścik.

W części II Introcepcja wartości w działaniach praktycznych studenta i na-uczyciela znajdują się teksty ukazujące problemy z zakresu kształtowania tech-niki gry na fortepianie, problemy warsztatu dyrygenckiego i emisji głosu.Witold Pieńkowski wartości w muzyce poszukuje w kontekście doświadczeńedukacyjnych w pracy ze studentem, a także własnych występów estradowych.Magdalena Jasińska-Żaba dowodzi, że nabywanie umiejętności pianistycznychprzez studentów w dużym stopniu zależy od cech osobowych i muzycznych pe-dagoga. Autorka zarysowuje i przybliża podstawowe założenia dydaktyki na-uczania, które uważa za niezbędne w kształtowaniu wrażliwości na jakośćdźwięku, technikę gry, interpretację dzieła muzycznego i ogólną formę arty-styczną utworu. Znaczenie osobowości dyrygenta w aspekcie techniki manual-nej i środków wyrazu artystycznego podjęło trzech muzyków. Waldemar Sutrykpredyspozycje dyrygenta chóralnego dzieli na: intelektualne (jako inteligencjaogólna, inteligencja emocjonalna, odporność na stres, poczucie własnej warto-ści, wiedza i umiejętności muzyczne) i manualne (predyspozycje ruchowe,łatwość komunikacji za pomocą dłoni, twarzy, oczu). Aleksandra Zeman rozwa-ża funkcje i role pedagoga akademickiego w kształtowaniu osobowości przy-szłego dyrygenta chóralnego. Ważnym zagadnieniem dla Krystyny Fleyczukokazała się współpraca kompozytora i dyrygenta w procesie tworzenia różnychinterpretacji utworu muzycznego. Tekst nawiązuje do zróżnicowanych interpre-tacyjnie partytur muzycznych lwowskich dyrygentów chóralnych z udziałemkompozytorów lub bez ich udziału. Autorka wskazuje na znaczące różnicew koncepcjach opracowań utworów muzycznych. Znaczenie głosu ludzkiegojako naturalnego instrumentu muzycznego rozpatruje Bogumiła Tarasiewicz.Mówi o ważności nabywania umiejętności poprawnej emisji głosu przez studen-tów kierunków muzycznych, jak również pedagogicznych. Udowadnia, że śpiewjest sztuką łączącą wiedzę teoretyczną z umiejętnościami praktycznymi. Scho-rzenia aparatu głosowego autorka zalicza do chorób zawodowych i dość po-wszechnych w Polsce.

Wartości edukacyjne przedmiotów pedagogiczno-metodycznych. Z badańwłasnych to III część książki. Kazimierz Denek wskazał, że wychowanie kuwartościom stało się wyzwaniem współczesnej edukacji. Autor przybliża poję-cie i genezę wartości, funkcje oraz ich kategorie. Podkreśla wielką rolę wartościw edukacji szkoły wyższej i pedagogice humanistycznej. Aktywność twórczanauczyciela — jak pisze Jadwiga Uchyła-Zroski — jest ważną cechą jego kom-petencji artystycznych. Nabywanie przez studentów umiejętności wypowiedzitwórczej różnymi językami sztuki np.: muzycznej, ruchowej, plastycznej, poli-estetycznej, realizowane jest podczas wielu przedmiotów w trakcie studiów.

Wprowadzenie 9

Cele kształcenia oraz podstawy teoretyczne twórczości w zakresie organizowa-nia, kierowania, weryfikowania działań twórczych dzieci i młodzieży studencipoznają na zajęciach z zakresu pedagogiki twórczości. O wartościach niezbęd-nych w kształtowaniu osobowości przyszłego nauczyciela szkoły muzycznej pi-sze Ewa Kumik. Własną koncepcję kształcenia studentów w zakresie terapiimuzyczno-pedagogicznej scharakteryzowała Ewa Bogdanowicz. Studenci —jak pisze — na zajęciach dydaktycznych poznają nowe techniki stosowania ele-mentów muzykoterapii i choreoterapii w pracy z dzieckiem zdrowym i chorym.O roli muzyki w edukacji wczesnoszkolnej piszą Mirosław Kisiel i RomualdaŁawrowska. Przyjęte tezy autorzy konfrontują z uzyskanymi wynikami badańwłasnych i wieloletnim doświadczeniem. Wizerunek nauczyciela przedszkolaw świetle potrzeb małego dziecka i kompetencji zawodowych zaprezentowałyautorki dwóch odrębnych tekstów — Anna Watoła i Lidia Kataryńczuk-Mania,przedstawiając kanon wartości, jakie wnosi muzyka w rozwój małego dziecka.Zbadały one wśród kadry pedagogicznej wybranych przedszkoli z województwśląskiego i zielonogórskiego stan umiejętności nauczycieli śpiewu i gry na in-strumentach. Zwróciły uwagę na pilną potrzebę zmian treści nauczania i struk-tury organizacyjnej profilu kształcenia studentów na kierunku: pedagogika.Okazało się, że w badanych placówkach istnieje duże zapotrzebowanie na na-uczycieli posiadających umiejętność gry na instrumencie, a także organizowa-nie zajęć muzyczno-ruchowych, tanecznych i śpiewu.

Mam nadzieję, że lektura drugiego tomu Wartości w muzyce dostarczy Czy-telnikom wielu okazji do przemyśleń, refleksji i dalszej pogłębionej analizy sta-nu edukacji szkoły wyższej w zakresie kształcenia i kształtowania osobowościabsolwentów na kierunkach muzycznych oraz pedagogicznych.

Jadwiga Uchyła-Zroski

10 Wprowadzenie

RedaktorKatarzyna Więckowska

Projektant szaty graficznejAleksander Ostrowski

Redaktor technicznyBarbara Arenhövel

KorektorAgnieszka Plutecka

Copyright © 2009 byWydawnictwo Uniwersytetu ŚląskiegoWszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-1828-8

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiegoul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: [email protected] I. Ark. druk. 14,25 + wklejka. Ark. wyd. 18,0.Papier offset. kl. III, 80 g Cena 28 zł

Łamanie: Pracownia Składu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu ŚląskiegoDruk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawnaul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek