W ŚWIETLE TWÓRCZEGOpdf.helion.pl/e_131b/e_131b.pdfWszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, powielana i udostępniana w jakiejkolwiek

W ŚWIETLE TWÓRCZEGO

FUNKCJONOWANIA UMYSŁU

Wydawnictwo Psychoskok, 2013

Joanna Wajdenfeld

„Kreatywna plastykostymulacja w świetle twórczego

funkcjonowania umysłu”

Copyright © by Wydawnictwo Psychoskok, 2013

Copyright © by Joanna Wajdenfeld, 2013

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej

publikacji nie może być reprodukowana, powielana

i udostępniana w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody

wydawcy.

Skład: Wydawnictwo Psychoskok

Projekt okładki: Joanna Wajdenfeld

Zdjęcie okładki, rysunki i zdjęcia: Joanna Wajdenfeld

ISBN: 978-83-7900-017-3

Wydawnictwo Psychoskok

ul. Chopina 9, pok. 23, 62-507 Konin

tel. (63) 242 02 02, kom.665-955-131

http://wydawnictwo.psychoskok.pl

e-mail:[email protected]

Spis treści

WPROWADZENIE ...................................................................... 10

ROZDZIAŁ I KREATYWNOŚĆ CZYLI TWÓRCZOŚĆ PRZEZ MAŁE „T” ........................................................................ 16

1. Jak możemy rozumieć twórczość ................................... 18

2.Twórczość w różnym ujęciu teoretycznym ................. 25

3. Twórcze, czyli kreatywne myślenie ............................... 483.1. Metody twórczego myślenia .................................... 59 3.1.1. Sześć kapeluszy Edwarda de Bono .................... 60 3.1.2. Burza mózgów ........................................................... 65 3.1.3. Metoda SCAMPER ..................................................... 69 3.1.4. Synektyka ..................................................................... 71 3.1.5. Analiza morfologiczna ............................................ 72 3.1.6. Morfologia Funkcjonalna ....................................... 75 3.1.7. Gra ze słowami ........................................................... 76 3.1.8. Metoda Polaya ............................................................ 78

4. Twórczość dzieci ................................................................... 83

5. Środowisko szkolne i czynniki mające wpływna twórczość w szkole ............................................................. 89

ROZDZIAŁ II SZTUKA ............................................................... 95

1. Historia pojęcia sztuka ....................................................... 98

2. Funkcje sztuki kulturze i pracypedagogicznej .......................................................................... 107

Spis treści

4

ROZDZIAŁ III ARTETERAPIA I ARTESTYMULACJA .............................................................. 122

1.Czym jest arteterapia i artestymulacja? ..................... 124

2. Historia arteterapii............................................................ 127

3. Funkcje i oddziaływanie ................................................. 130

4. Formy ..................................................................................... 134 4.1. Muzykoterapia ............................................................ 137 4.2. Choreoterapia ............................................................. 139 4.3. Biblioterapia, bajkoterapia .................................... 143 4.4. Plastykoterpia (terapia za pomocą sztuk plastycznych) ...................................................................... 145 4.5. Teatroterapia, dramatoterapia, psychodrama ....................................................................... 147 4.6. Estetoterapia ............................................................... 149 4.7. Silwoterapia ................................................................. 150 4.8. Talasoterapia .............................................................. 151 4.9. Ludoterapia, zabawoterapia ................................. 153 4.10. Chromoterapia – terapia barwą ........................ 155

5. Arteterapia punktu widzenia psychologii i pedagogiki ............................................................................... 156

6. Wykorzystanie arteterapii w szpitalach i ośrodkach psychiatrycznych ........................................... 160

ROZDZIAŁ IV PLASTYKOTERAPIA I PLASTYKOSTYMULACJA ................................................... 167

Spis treści

5

1. Czym plastykoterapia i plastykostymulacja różni się od edukacyjnych zajęć plastycznych?............................. 169

2. Plastykoterapia i plastykostymulacja w różnych zastosowaniach ....................................................................... 176

2.1. Plastykostymulacja w rozwoju dziecka ............ 176 2.2. Plastykoterapia w rewalidacji .............................. 192 2.3. Plastykoterapia w oddziaływaniach psychiatrycznych ............................................................... 198

3. Metody stosowane w plastykostymulacji i plastykoterapii ...................................................................... 203

3.1. Metody indywidualne .............................................. 209 3.1.1. Praca indywidualna z dziećmi .......................... 211 3.1.2. Terapia indywidualna w rewalidacji ............. 216 3.2. Metody grupowe ........................................................ 220 3.2.1. Praca w grupie z dziećmi .................................... 224 3.2.2. Terapia grupowa w rewalidacji ....................... 231

4. Zasady pracy z podopiecznym ...................................... 233 4.1. Ogólne zasady pracy z podopiecznym .............. 235 4.2. Ogólne zasady heurystyczne ................................. 237 4.3. Jak skutecznie kształcić uczniów ku twórczości? ........................................................................... 239 4.4. Jak skutecznie zabijać twórczość na lekcjach i zajęciach artystycznych i nie tylko? ......................... 240

ROZDZIAŁ V TECHNIKI STOSOWANE W PLASTYKOSTYMULACJI .................................................. 241

1. Techniki rysunkowe ......................................................... 244 1.1 Przykładowe techniki rysunkowe ....................... 245

Spis treści

6

1.2. Specyficzne techniki rysunkowe w plastykoterapii i plastykostymulacji ..................... 254

2.Techniki graficzne .............................................................. 262 2.1. Specyficzne techniki graficzne w plastykoterapii i plastykostymulacji .......................................................... 265 3.1. Specyficzne techniki malarskie w plastykoterapii i plastykostymulacji .......................................................... 276

4. Techniki przestrzenne ..................................................... 286 4.1. Lepienie ......................................................................... 286 Podstawowy przepis na masę solną ........................... 293 4.2. Rzeźba ............................................................................ 303 4.3. Papieroplastyka ......................................................... 305

5. Techniki mieszane - Collage .......................................... 311 5.1. Collage w plastykostymulacji i plastykoterapii ................................................................. 312

6. Niekonwencjonalne techniki plastyczne w plastykostymulacji i plastykoterapii .......................... 318

ROZDZIAŁ VI PLASTYKOSTYMULACJA ĆWICZENIA ............................................................................... 323

1. Ćwiczenia integracyjne .................................................... 325

2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych ............................................................................ 330

3. Ćwiczenia wykorzystujące malarstwo ...................... 344

Spis treści 7

4. Formy przestrzenne w ćwiczeniach -lepienie ....................................................................................... 355

5 Papieroplastyka ................................................................... 366

6. Ćwiczenia wykorzystujące techniki mieszane ....... 384

6. Materiały naturalne .......................................................... 397

ROZDZIAŁ VII BIOLOGICZNE I NEUROPSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA TWÓRCZOŚCI ........................................................................... 411

1. Ogólna budowa i funkcje mózgu ................................. 413

2. Komórki nerwowe ............................................................. 415

3. Istota biała mózgu – drogi neuronalne ...................... 425

4. Istota szara mózgu - kora mózgowa ........................... 4314.1. Funkcjonalna struktura kory mózgowej .......... 432 4.2. Topograficzna struktura kory mózgowej......... 438 4.3. Płaty mózgowe i ich funkcje .................................. 442 4.3.1. Płaty czołowe .......................................................... 442 4.3.2. Płaty potyliczne ...................................................... 446 4.3.3. Płaty ciemieniowe ................................................. 453 4.3.4. Płaty skroniowe ...................................................... 457

5. Układ limbiczny .................................................................. 462

6. Najstarsze części funkcjonalne mózgu ...................... 4666.1. Wzgórze ....................................................................... 466 6.2. Jądra podstawne ........................................................ 468

Spis treści

8

7. Funkcje OUN w badaniach ............................................. 470 7.1. Badania porównawcze podstawy twórczego myślenia ................................................................................ 470 7.2. Badania pamięci ......................................................... 473 7.3. Badania uwagi ............................................................ 476

ROZDZIAŁ VIII METODY BADAŃ NEUROPSYCHOLOGICZNYCH ............................................ 482

1. Schemat badawczy ............................................................ 486

2. Badania MRI i fMRI............................................................ 488

ROZDZIAŁ XIX BADANIA TWÓRCZOŚCI, ARTETERAPII ARTESTYMULACJI I PLASTYKOSTYMULACJI .............. 501

1. Badania twórczości ........................................................... 503

2. Badania arteterapii ........................................................... 508

3. Badania plastykostymulacji ........................................... 513 3.1. Odbiór sztuki, a twórczość ..................................... 513 3.2. Plastykoterapia, a twórczość u osób starszych ............................................................................... 524

4. Badania neuropsychologiczne plastykostymulacji, arteterapii i sztuki .................................................................. 528

4.1. Badania aktywności neuronalnej u osób z zaburzeniami, uprawiających sztukę...................... 530 4.2. Odbiór piękna ............................................................. 533 4.3. Badania odbioru sztuki po treningu plastykostymulacyjnym .................................................. 535

Spis treści 9

5. Badania neuropsychologiczne twórczości ............... 559

PODSUMOWANIE ................................................................... 564

BIBLIOGRAFIA ......................................................................... 568

SPIS ILUSTRACJI ..................................................................... 585

RECENZJA PRACY ................................................................... 590

RECENZJA KSIĄŻKI ................................................................ 592

Wprowadzenie

Do napisania tej pracy skłoniło mnie kilka

powodów zarówno zdecydowanie ideologicznych

jak i czysto praktycznych. Przede wszystkim jestem

artystą plastykiem i jednocześnie psychologiem,

a także terapeutą zajęciowym to prawdopodobnie

powoduje, że sztuka zwłaszcza plastyczna przewija

się przez całe moje życie. W pracy z ludźmi mogę

korzystać z różnych metod i praktyk każdej

z tych dziedzin.

Chciałabym przekazać w tej pracy, moje

doświadczenia i pokazać jak można połączyć

wiedzę i umiejętności z różnych dziedzin ze sobą,

a także wykorzystywać je zarówno do stymulacji

rozwojowych jak i do terapii oraz badań.

Chciałabym też pokazać jak może sztuka stać się

Wprowadzenie

11

prostym narzędziem o ogromnych możliwościach,

niekoniecznie wcale w rękach artystów.

Innym czysto praktycznym powodem było

zebranie wiedzy na temat twórczości, arteterapii

i plastykostymulacji, oraz badań na temat ich

oddziaływania, aby mogli z niej korzystać moi

studenci oraz inne osoby zajmujące się takimi

zajęciami. Nie jest to jednak podręcznik dający

tylko gotowe przepisy na poprowadzenie zajęć,

raczej zbiór wiedzy na temat wpływu zajęć

arteterapeutycznych, a w szczególności

plastykostymulacyjnych dającej twórczą inspiracje

do własnej pracy.

Plastykostymulacja, tak jak chciałabym ją

przedstawić w tej pracy i jak od wielu lat stosuje ją

do terapii z podopiecznymi, nie ma nic wspólnego z

edukacją plastyczną, a jest rodzajem

plastykoterapii. Nie jest zadaniem zajęć

plastykoterapeutycznych podobnie jak

plastykostymulacyjnych zmienić podopiecznego

w wielkiego artystę, ani nawet nauczyć go jakiś

specyficznych technik plastycznych, ale pokazać

mu jak może się rozwijać i wychodzić poza własne

możliwości i ograniczenia oraz bawić się sztuką

Wprowadzenie

12

plastyczną i korzystać z niej dla poprawy własnego

życia.

W plastykoterapii, która do celów

terapeutycznych wykorzystuje się elementy sztuki

i techniki sztuk plastycznych, najważniejszym

jednak elementem terapeutycznym jest sam proces

tworzenia, a niepowstający wytwór, który jest

najistotniejszym elementem edukacji plastycznej.

Sztuka jest tutaj narzędziem rozwojowym

i poznawczym, a także rehabilitacyjnym.

Wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu

zajęć arteterapeutycznych, a zwłaszcza

plastykoterapeutycznych, dla różnych grup

podopiecznych zarówno dzieci, młodzieży jak

i osób dorosłych w różnym wieku, daje mi

pewność, iż zajęcia takie są wielomodalną

stymulacja poznawczą wpływającą zarówno na

system poznawczy, myślenie twórcze i twórcze

rozwiązywanie problemów jak i rozwój

wewnętrzny podopiecznych. Można również każde

takie zajęcia nazwać artestymulacją

i plastykostymulacją niezależnie czy są formą

terapii osób takiej terapii potrzebujących, czy też

czystą stymulacją rozwojową osób zdrowych

i sprawnych.

Wprowadzenie

13

Częsta obserwacja narastających zmian

jakości funkcjonowania osób poddawanych

rehabilitacji z użyciem arteterapii, jak również

zmian rozwojowych u zdrowych i zaburzonych

dzieci biorących udział zajęciach artestymulacji,

skłoniła mnie do sprawdzenia mechanizmów

i podstaw tych zmian. Największa zmiana u dzieci

i młodzieży to przede wszystkim rozwój potencjału

twórczego, zwiększenie wiary w siebie, co pozwala

na przełamywanie barier i trudności jakie przynosi

dzień codzienny i uwidacznia zwiększenie

myślenia twórczego i twórczego rozwiązywania

problemów.

Zainteresowanie funkcją i sprawnością

działania mózgu, jako nadrzędnego regulatora

pracy całego organizmu pojawiło się w czasie mojej

pracy, zarówno na oddziałach psychiatrycznych,

neurologicznych jak przy pracy rozwojowej

z dziećmi i młodzieżą, gdzie prowadząc od

kilkunastu lat zajęcia zarówno ruchowe jak

i arteterapeutyczne, zauważyłam różnorodny

wpływ na rehabilitacje i stymulacje

neuromotoryczną podobnych zajęć, w zależności

od potrzeb podopiecznego. Praktyczne

wykorzystywanie zajęć arteterapeutycznych

Wprowadzenie

14

w psychiatrii i neurologii jest stosowane od dawna,

podobnie jak w pracy psychologicznej

i pedagogicznej, jednak dopiero najnowsza

technologia pozwala zobaczyć wpływ takiej pracy

na mózg i w przyszłości pozwoli na precyzyjne

dobieranie konkretnych aktywności do stymulacji

odpowiednich obszarów mózgu.

Do niedawna neuropsychologia poznawcza

zajmowała się przede wszystkim badaniem

i porównywaniem upośledzonych i zachowanych

funkcji mózgu u pacjentów po uszkodzeniach

mózgu i na tej podstawie wnioskowała

o funkcjonowaniu i pracy mózgu w normie.

Obecnie jednak nowe możliwości dają badania

odwrotne, czyli funkcjonalne badanie zdrowych

mózgów i obszarów funkcjonujących prawidłowo

w różnych warunkach badawczych, badanie

stymulacji i reakcji zdrowego mózgu na działania

poznawcze, a następnie tworzenie programów

poprawiających funkcjonowanie i prace mózgu

osób chorych.

Odbiór sztuki (w bardzo szerokim

i egalitarnym jej rozumieniu) jest zasadniczo różny

dla osób uprawiających ją oraz mających z nią

jakikolwiek czynny kontakt niż przeciętnych osób,

Wprowadzenie 15

których praktyczny (proceduralny) kontakt ze

sztuką skończył się w szkole podstawowej. Zajęcia

artetestymulacyjne dają szansę poznawczego

i twórczego kontaktu ze sztuką, przez co mogą stać

się wspaniałym aktywatorem OUN. Osoba grająca

na gitarze słysząc melodię czuje dotyk strun na

palcach, podobnie jak malarz widząc obraz widzi

też każde pociągnięcie pędzla i czuje ruch jaki sam

wykonałby w trakcie malowania. Zadaniem

arteterapii powinna być aktywizacja umiejętności

proceduralnych związanych ze sztuką i przez to

zwiększanie stymulacji wszystkich funkcji

poznawczych, co w efekcie powinno prowadzić do

rozwoju własnej kreatywności.

W przyszłości może mieć to ogromne

znaczenie zarówno dla rehabilitacji, rewalidacji

i resocjalizacji jak i dla stymulacji poznawczej

rozwijających się umysłów naszych dzieci oraz

tworzenia rozwojowych programów

pedagogicznych i psychologicznych.

Rozdział I

Kreatywność czyli twórczość

przez małe „t”

„Twórczość w pełnym przekroju swoich

przejawów opiera się na łączeniu paradoksalnych

tendencji we wszystkich wymiarach funkcjonowania

ludzkiego umysłu”

(Elliott 1986, za Nosal, 1990 str. 109).

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t”

17

Rysunek 1. Pojęcie twórczości J.W.

Słowa „tworzyć” („kreować”) i „twórczość”

(„kreacja”) pochodzą od łacińskiego „creatus”

i „creare” oznaczających „robić”, „produkować”

i „rosnąć”. Słowa te są stosunkowo młode, bo

w języku angielskim używane od końca XIX wieku.

W słownikach angielskich słowo „tworzyć”

pojawiło się dopiero w 1960 roku. Oznacza ono:

powodowanie powstawania czegoś oraz

komponowanie lub układanie i pisanie, a także postać

czegoś lub składanie się na coś. (Szmidt, 2007).

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 18

1. Jak możemy rozumieć twórczość

Aż do XIX wieku bardzo mało napisano

o naturze twórczego myślenia, a mimo to już

w średniowieczu tworzyli poeci i malarze. Grecy

posługiwali się słowem „robić” zamiast „tworzyć”,

przy czym słowo to odnosiło się również do poezji

gdyż „poeci robią”, a „malarze odtwarzają to co jest

w naturze”. Stąd Tatarkiewicz rozumie twórczość:

jako działanie Boga (średniowiecze), jako działanie

artysty (XIX wiek) i jako działanie człowieka (XX

wiek).

Większość ludzi ceni twórczość z dwóch

powodów, a mianowicie dlatego, że wydając rzeczy

nowe rozszerza ramy naszego życia oraz przez

wzgląd hedonistyczny gdzie twórczość uszczęśliwia.

(Szmidt, 2007).

Bardzo trafne moim zdaniem określenie

twórczości przytoczył Zimbardo za G.B. Show

„Rozsądny człowiek przystosowuje się do świata,

człowiek nierozsądny ciągle stara się przystosować

świat do siebie. Zatem wszelki postęp zależy od

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 19

człowieka nierozsądnego”, czyli twórczego,

(Zimbardo, Ruch, 1996, str. 214).

"Twórczość" jest terminem wieloznacznym.

W bogatej literaturze przedmiotu brak jest jednej

powszechnie przyjętej definicji twórczości.

Twórczość - według definicji A. Kępińskiego:

„to każde świadome narzucanie własnego porządku

otaczającemu światu lub każde świadome

wprowadzanie własnego porządku w otaczający

świat.” (Dykcik, 1997, s. 359).

Tak to tłumacząc możemy to zdefiniować jako

„pełną czci opiekę, która umożliwia świadome

przeciwstawienie się, poprzez wprowadzanie własnych

zamysłów w otaczający nas świat, tendencjom rozpadu,

bezruchu, uzależnienia.” (Dykcik, 1997, s. 359).

Często utożsamia się jednak twórczość

z procesem twórczym (Szymański 1987, s. 45). Proces

twórczy w całym swoim przebiegu jest kreacją:

„przetwarzaniem, organizacją, odkrywaniem,

powoływaniem form i znaczeń dotychczas nie

istniejących.” (Marciniak 1976, s. 32). W związku

z takim rozumieniem. „W procesie twórczości

wyróżnia się kolejno po sobie następujące fazy:

przeżyciowa, koncepcyjna, realizacyjna.”

(Marciniak 1976, s. 31).

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 86

Rysunek 16. Dziecko bada świat dotykiem

Dowiadując się czegoś o lesie dzieci uczą się

pisać i czytać słowa z lasem związane, rysują las,

śpiewają piosenki, liczą drzewa, oglądają filmy

o zwierzętach, idą na wycieczkę do lasu oraz słuchają

informacji werbalnych przekazywanych przez

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 87

nauczyciela. To wszystko razem dopiero jest w stanie

w pełni najwięcej dziecko nauczyć bez względu na

jego poziom intelektualny, styl poznawczy czy

skłonności temperamentalne. Jednak, kiedy dzieci

kończą nauczanie początkowe, kończy się

traktowanie ich jak dzieci i rozpoczynają „poważną”

naukę.

Większość informacji zostaje im przekazywana

wyłącznie werbalnie, dzieci mogą słuchać, czytać

i najczęściej to wszystko, wręcz ostatnio zostają

wprowadzone ograniczenia takich przedmiotów jak

plastyka, muzyka, technika, w wielu szkołach od

dawna nie ma miejsca na doświadczenia chemiczne,

fizyczne i przyrodnicze ani też wycieczki

przyrodnicze czy geograficzne (informacje własne).

Natomiast badania nad wpływem ilustracji na uczenie

się wskazują, iż to właśnie w tej grupie wiekowej

dzieci najwięcej korzyści odnoszą z różnorodności

rodzaju informacji jednocześnie np. kodu obrazowego

i werbalnego (Jagodzińska, 1991).

Szkoła uczy i wymaga już w tym czasie

powielania informacji, naśladowania bezpiecznych

rozwiązań, stereotypów zarówno w wiedzy jak

i zachowaniu. Trudno się w związku z tym dziwić, że

dzieci w tym okresie rozwoju mogą być w „okresie

Techniki stosowane w plastykostymulacji 250

Rysunek 32. Rysunek pastelami woskowymi

Techniki stosowane w plastykostymulacji 251

• Rysowanie kredkami oprawionymi

w drewno.

W drugiej fazie wieku przedszkolnego, gdy

przygotowujemy dziecko do nauki pisania, uczymy je

prawidłowego trzymania kredki. Możemy również

rysować kilkoma kredkami naraz. W takim wypadku

układamy na podłodze bardzo dużą kartkę papieru

albo przyklejamy ją do ściany lub do stołu taśmą

klejącą, by się nie przesuwała. Związujemy gumką ze

sobą kilka kredek o tej samej długości.

Rysujemy po kartce i obserwujemy jak na

papierze powstają tęczowe wzory. Możemy rysować

przy muzyce, wykonując do taktu ruchy ręka.

Technikę tą możemy stosować dla dzieci od

trzech lat.

• Rysowanie ołówkiem, piórkiem

(stalówką)

Technika trudna pozwalająca na rysowanie

kreską, jednak najczęściej kojarzona z rysunkiem.

Wymaga gładkiego twardego papieru.

Plastykostymulacja - ćwiczenia 330

2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych

Rysunek 60. Przykładowe materiały

Plastykostymulacja - ćwiczenia 331

• Tęcza

Każdy z podopiecznych dostaje dużą kartkę

A3 białego papieru i kawałek węgla rysunkowego

(najlepiej nieprasowanego i bez oprawki).

Prosimy o narysowanie tęczy tak, aby widać

było wszystkie jej kolory, możemy pokazać zdjęcie

kolorowej tęczy (ale nie schematycznego rysunku)

lub prosić o odniesienie się do wyobraźni.

Sugerujemy, że można rysować kreską, można

rozcierać, rozmazywać palcami, wycierać gumką.

Po skończonej pracy, prosimy podopiecznych

o pokazanie i opisanie kolorów w tęczy. Można

również od początku zrobić konkurs na jak

najbardziej kolorową tęczę (zwłaszcza u dzieci).

To najlepsze pierwsze ćwiczenie kontaktu

z węglem. Pokazuje jego możliwości i rozwija

wyobraźnię, pozwala na oderwanie się od schematów

i abstrahowanie rzeczywistości oraz

przetransformowanie jej na żądany efekt.

Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej

i sprawnościowej.

Rozdział VII

Biologiczne

i neuropsychologiczne

uwarunkowania twórczości

Mózg człowieka dorosłego, waży przeciętnie

od 1100 do 1400 gramów, zawiera około 100

miliardów komórek nerwowych, z których każda

swoimi kilkuset wypustkami łączy się z innymi

komórkami nerwowymi oraz dziesięć razy więcej

komórek innego rodzaju (np. gleju). W ten sposób

tworzy się sieć neuronowa niewyobrażalnej wręcz

złożoności. Tam powstaje świadomość, inteligencja,

pamięć, emocje czy uzdolnienia twórcze.

Biologiczne i neuropsychologiczne uwarunkowania twórczości 412

Jedną z podstawowych cech systemu

nerwowego jest jego plastyczność. Niemal wszystko,

co potrafimy i co wiemy, jest efektem

zapamiętywania. Stanowi ono podstawę naszej

osobowości. Zdolność do uczenia się umożliwia

przekazywanie własnych doświadczeń innym

ludziom niejednokrotnie przez wiele pokoleń. Z kolei,

zanik pamięci doprowadza do utraty własnej

tożsamości, kontaktu z przeszłością i braku

rozumienia teraźniejszości.

Biologiczne i neuropsychologiczne uwarunkowania twórczości 433

Rysunek 85. Pierwotna kora sensoryczna

Obszar kory za bruzdą środkową można

podzielić na trzy rodzaje stref korowych. Strefy

pierwszorzędowe inaczej pierwszorzędowe okolice

projekcyjne (rzutowe) charakteryzuje silna

specyfikacja modalna, czyli każde poszczególne pole

reaguje na bardzo zróżnicowane cechy informacji

Metody badań neuropsychologicznych 495

intensywnie pracują, wzrasta tam lokalny przepływ

krwi i zmienia się stężenie tlenu. Lokalne zmiany

w stężeniu tlenu i związane z tym zmiany w stężeniu

deoksyhemoglobiny są uwidaczniane w zmianach

sygnału BOLD.

Zjawisko to opisał na początku lat 90. S. Ogawa

i nazwał je kontrastem zależnym od utlenowania krwi

- BOLD (ang. blood oxygenation level dependent).

Sygnał BOLD jest punktem wyjścia w mapowaniu

aktywacji struktur mózgu wywołanej aktywnością

poznawczą (Heuttel, 2005). Odkrycie to rozszerzyło

zdecydowanie możliwości wykorzystania skanera

rezonansu magnetycznego, który do tej pory używany

jako urządzenie radiologiczne do badań

diagnostycznych, stał się narzędziem do badań

podstawowych dla fizjologów, neuropsychologów

i psychiatrów. Nastąpiła wręcz eksplozja zastosowań

fMRI w różnych dziedzinach medycyny. W wielu

ośrodkach fMRI stał się badaniem z wyboru w ocenie

dostępu i ryzyka przed poważnymi zabiegami

operacyjnymi w neurochirurgii i otolaryngologii.

Coraz częściej badania czynnościowe wykorzystuje

się do monitorowania leczenia niektórych chorób

i skuteczności działania leków.

Metody badań neuropsychologicznych 496

Rysunek 98. Obraz mózgu w rezonansie – aktywność płatów potylicznych (za Wajdenfeld 2010)

Rozdział XIX

Badania twórczości,

arteterapii artestymulacji

i plastykostymulacji

Jednym z podstawowych zagadnień

w badaniach nad stymulacją zajęciami

arteterapeutycznymi jest pytanie, czy skoro działania

takie przede wszystkim opierają się na pracy ze

sztuką, jak ważne są tutaj uzdolnienia twórcze,

zarówno te „małe” będące przekraczaniem własnych

granic, jak i te „wielkie” artystyczne.

Pierwszym i zasadniczym pytaniem jest, często

zadawane pytanie, czy w takich zajęciach powinny

Badania twórczości, arteterapii, artestymulacji i plastykostymulacji 502

uczestniczyć tylko osoby uzdolnione twórczo

i artystycznie, czy też samo branie udziału w takich

zajęciach jest na tyle stymulujące twórczo, że zanika

różnica pomiędzy osobami twórczymi i nietwórczymi

oraz uzdolnionymi artystycznie na poziomie

skuteczności działania terapii.