Top Banner
vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI suikRq tr`st
35

vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

Feb 15, 2022

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW

fw. jsvMq isMG nykI

suikRq tr`st

Page 2: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

Asal Vidya Varosaaeean Roohan Dian Suhaunia Yaddanby

Dr. Jaswant Singh Neki52, Hemkunt Colony, New Delhi - 110048M : +91-98716-28810email : [email protected] : www.jsneki.com

© lyKk (2011)

pihlI Cwp : jUn, 2011

Bytw : 40/- rupey

pRkwSk : suikRq tr`st3454, Pys-2, du`grI, luiDAwxw - 141013

098554-00300, 098556-12005

SUKRIT [email protected], www.sukrit.org

Cwpk

ipRMtvY~l, AMimRqsr

qqkrw

1. r`b Koty vI Kry kr idMdw hY 13

2. pMcwimRq kI hMudw hY? 14

3. pwT - qoqy vWgUM jW Bgq vWg 15

4. AMdr vI ie`k KyqI hY 17

5. kwly ilK n lyK 19

6. msqk ivc lwltYn 20

7. kMm SurU kro, iqAwrI mgroN ho jwvygI 21

8. sMswr byivswhI nwl nhIN c`l skdw 22

9. sMqoK 24

10. Asl ividAw 25

11. ie`k ivic`qr kbwVI 26

12. cqurweI nhIN, ibbyk 27

13. klm dI krwmwq 30

14. swihq kI hMudw hY? 31

15. AKMf pwTI 33

16. nv-nwsiqkqw 34

17. ie`k dosqI dI dwsqwn 36

18. ie`k s`cw FwfI 37

19. Sukrwny dI jWc 38

20. Aihswn 39

21. sbr, sMqoK qy Brosw 40

22. idb idRStI 41

Asl ividAw Asl ividAw

Page 3: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

23. iksy bzurg dw mzwk nw aufweIey 43

24. mnu`K dI brdwSq... 44

25. lwltYn ik AwrsI 46

26. AnuBvI ArQ 47

27. grmI hY qb BI roqw hY, srdI hY qb BI roqw hY 49

28. auh s`cmuc rMg ivc sn 51

29. iksy mMgqy koloN nw mMgxw 52

30. gurU kw lMgr kdy msqwnw nhIN hMudw 53

31. DMnvwd dw h`kdwr vwihgurU hY 55

32. kwnMUn dw sbk 57

33. jy in`kIAW g`lW ivc hwr jweIey 58

34. myrI ivdwiegI nw lmkwE 59

35. suDweI 61

36. vwihgurU bcwauNdw qW hY, pr..... 63

37. klgIAW vwly, bwjW vwly 65

38. so dru 66

Asl ividAw Asl ividAw

Page 4: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

iesy kml qoN Drm SwsqR : Ardws - drSn, rUp, AiBAws

ivSv Ardws

sdw ivgws

gurmiq mnoivigAwn (Aw rhI)

kwiv : Asly qy Ehly

ieh myry sMsy myry gIq

ismirqI dy ikrn qoN pihlW

kruxw dI CUh qoN mgroN

pRiqibMbW dy srovr 'coN

siq suhwx

nw ieh gIq nw ibrhVw

ibrKY hyT siB jMq

gIq myrw soihlw qyrw

bwl gIq : pwxI ivc pqwsy

Awqm kQw : myrI swihqk svY-jIvnI

koeI nwau n jwxy myrw (kwiv svY-jIvnI)

mnoivigAwn :

sugMD AwbnUs dI (A&rIkn lok-gIq)

pMjwbI hws-ivlws

English: Spiritual Heritage of the Punjab

Divine Intimations: Nitnem

Guru Granth Sahib and its Context (edited).

Pilgrimage to Hemkunt (lllustratrd)

The Prophet of Devotion (lllustrated)

Basking in the Divine Presence Jap Sahib

In the Footsteps of Guru Gobind Singh (lllustrated)

muK Sbd

mYN bVw KuSiksmq hW ik muJ mUVH dI izMdgI ivc AweIAW keI byAMq

vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW A`j vI myry cyqy ivc mOjUd hn[ ienHW

XwdW ny myry AMdr nvW Brosw jgwieAw, myrI BwvnwvW nMU syD id`qI, myrIAW

doic`qIAW dUr kIqIAW qy pCqwvy rihq izMdgI ijaUx ivc myrI shwieqw kIqI[

aunHW mYnMU isKwieAw, ik mYN AwpxIAW swrIAW icMqwvW qy inrwsqwvW, swry Bau qy

sMsy, Akwl purK dI byh`d SkqI vwlI ingrwnI dy spurd kr idAW qy in`q aus dI

bKSI hoeI muskwx dw h`j auTwauNidAW jIvW[ AYsIAW swdr qy guxvwn XwdW dI

pwTkW nwl sWJ pwaux ihq ies pusqk dw sMkln kIqw hY[ ijnHW mhwn

ijaUiVAW dy dIdwr mYnMU pRwpq hoey, aunHW mYnMU Awpxy AOgxW qy dubwry nzr mwrx dw

Avsr vI nsIb krwieAw[ swnMU vI qy siqgurW dw AwdyS hY:

swJ krIjY guxh kyrI Coif Avgx clIAY]

(pM: 766)

iPr vI mYN ieh dwAvw krn dI Xogqw nhIN rKdw ik mYN aunHW sB guxW nMU

ijnHW dy mYnMU Jlkwry pRwpq hoey, AwpxI izMdgI ivc vI pUrI qrHW Gtw pwieAw hW[

qW vI aunHW guxvwnW leI siqkwr myry mn ivc Av`S auqpMn hoieAw qy iek hlUxw

vI AwpxI suDweI krn leI jqnSIl hox dw imilAw[

gurU Arjn dyv jI dw ie`k pRis`D slok hY:

ijnHW idsMdiVAw durmiq vM\Y imqR AswfVy syeI]

hau FuFydI jgu sbwieAw jn nwnk ivrly kyeI] (pM:520)

AYsy ivrly purK jo durmiq AQvw BYVI b`uDI dUr kr skx dI SkqI r`Kdy

Asl ividAw Asl ividAw

76 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 5: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

hn, jd kdy swfI izMdgI ivc AwauNdy hn qW iek ivicqR AxugwQw swfI XwdwSq

ivc AMikq kr jWdy hn[

AxugwQw (anecdote), pRsMglI jW lGuvwrqw iksy aucycy nukqy dI DwrnI

hMudI hY qy ieh iksy izMdgI ivc vwprI koeI AYsI Gtnw hMudI hY jo ic`q nMU pRsMn

krdI, BwvW nMU hulws dyNdI, qy Awqmw nMU srSwr krdI hY[ AYsI pRBwvSwlI vwrqw

suxnhwry aupr iek AYsI BwvpUrq Cwp C`f jWdI hY jo BulweI nhIN jw skdI[ myry

in`jI izMdgI ivc kuJ AYsIAW GtnwvW vwprIAW hn, ijnHW mYnMU hlUixAw, koeI

nvIN AMqr-Jwq jgweI jW myrI Awqmw nMU aumwihq kIqw[ kuJ AYsy v`fy mnuK Awey

jo myrI b`uDI dI hIxqw qoN sihvn mYnMU vwkP krw gey, myrI durmiq JwV gey qy iksy

nvIN pRyrxw dI jwg myry AMdr lgw gey[

AYsy mnu`K, zrUrI nhIN ik mShUr ivAkqI hI hox, pr aunHW dIAW

AwqmwvW pws koeI AYsI ipAwrI rws mOzUd hMudI hY jo AwpxI muhr sRoqy dI cyqnw

aupr sihvn hI Typ jWdI hY[ AYsIAW vwrqwvW dw lGU Awkwr iksy v`fy s`c nMU

Awpxy AMdr smytI bYTw hMudw hY[ kdy-kdy qW AYsw vI ho skdw hY ik AYsI Cwp koeI

pMCI jW koeI Pu`l-bUtw vI C`f jWdw hY[

AYsIAW lGU vwrqwvW Awm qOr qy iek-bcnI dy rUp ivc pRgt hMudIAW

hn, pr hryk iek-bcnI lGUvwrqw nhIN bx skdI[ AYsIAW AnukQwvW dy bol

swDwrn izMdgI ivcoN auBrdy hn[ ieh in`kIAW khwxIAW vrgIAW nhIN hMudIAW

ikauNik ieh mno-klipq glp nhIN hMudIAW[ ieh ijaUNdIAW AwqmwvW dI

imhrwmq hMudIAW hn[ zrUrI nhIN ik ienHW dw mMqv iksy dw suDwr krnw hovy[

ieh swDwrn jIvn dI swDwrn qOr qy vwprI hoeI koeI vwrqw vI ho skdI hY jo sRoqy

dI cyqnw ivc Gr pw geI hovy qy iPr QoVHy kIqy aus dI cyqnw ivcoN Alop nhIN ho

skI[

jd mYN ienHW AnugwQwvW nMU aunHW dy vwprn dy smyN Anuswr kRmvwr qrqIb

ivc lwieAw qW mYnMU spS`t hoieAw ik krIbn A`DIAW XwdW bcpn qy nOjvwnI dy

smyN dIAW hI hn[ iesy dw iek kwrx qW ieh hY ik AwXU dw ieh Bwg bVw pRBwv-

gRwhk hMudw hY[

dUjy, ieh ik aus smyN dw bhuqw ih`sw Awpxy Gr ivc hI k`itAw, so

dwdikAW qy mwipAW dw Fyr swrw in`jI pRBwv pRwpq hoieAw[ qIjy, aus aumr

dIAW XwdW v`fI aumrw ivc vI hrIAW-BrIAW rihMdIAW hn, jd ik buFypy dIAW

XwdW buFypy ivc hI DMudlIAW pY jWdIAW hn, qy aus aumr ivc pRBwv-gRwhkqw vI

bVI G`t jWdI hY[

iek pRBwv jo skUl dy smyN qoN lY ky A`j qoN cwr swl pihly qk vI mYnMU

nsIb hMudw irhw, auh ipRMsIpl nirMdr isMG soc horW qy aunHW dy GroN bIbI suKvMq

horW dw irhw[

iesy qrHW ipRMsIpl qyjw isMG horW dw qy DMn bIjI dw vI myry aupr r`jvW

pRBwv irhw, pihlW kuJ vrHy gvWFI dy qOr qy, Aqy ipRMsIpl swihb dy guzr jwx

mgroN aunHW dy A`Dy Gr ivc ikrweydwr dy qOr qy[ hr swl swrw t`br mYnMU Awpxy

Gr dw jIA hI prvwn krdw irhw[ vYsy ipRMsIpl swihb dw pRBwv aunHW dy lYkcr

Awid sux ky myry aupr nOjvwnI dI aumry hI pYxw SurU ho igAw sI jo A`j qk vI

bdsqUr kwiem hY[

ibdySW ivc vI keI suhwxIAW AwqmwvW dy ivSyS dIdwr hoey[ ienHW ivc

lygws, nweIjIrIAw, dy fw. AlI swihb, dwrs-slwm, qnzwnIAW dy &wdr Xoieny

qy ausy dyS dy hYlQ minstr swihb, Aqy AYfnbrw, skwtlYNf, dy pRoPYsr

kwrstyArz pRm`uK hn[

jykr mYN A`j qIkr ienHW vwrqwvW nMU Awpxy cyqy ivc sWB sikAw hW qy

A`j ienHW nMU kwgz aupr auqwrn dI KuSI lY irhw hW, qW zrUr ieh iksy AnUTy gux

dIAW DwrnI hoxgIAW[ ijnHW in`jI GtnwvW nMU mYN ies sMgRih ivc pyS krn dw

ivcwr kIqw, auh mYnMU aulws-jnk qy aumwh-jnk l`gIAW qy ies Aws nwl ienHW

nMU AMikq krdw hW ik pwTkW AMdr vI ieh koeI aucycw aumwh jgw skxgIAW[

sRikq tr`st vloN ienHW XwdW nMU Asl ividAw nwm dy sMgRih hyT Cwp ky

ivSySkr ividAwrQI vrg q`k phMucwx dw auprwlw kIqw jw irhw hY[ ies sMsQw

vloN sRI gurU gRMQ swihb jI dy sihj pwT krn dI lihr pihlW hI dyS-ivdyS ivc

sPlqw sihq pRP`uilq kIqI jw rhI hY[ ividAwrQIAW nMU AiDAwqmk, ividAk

Asl ividAw Asl ividAw

98 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 6: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

Aqy kwrobwrI srvSRySTqw (Spiritual, Academic & Professional Excellence)

v`l pRyirq krn leI suikRq dy auprwly SlwGw BrpUr hn[ myrI qih idloN Ardws

hY ik ies sMsQw dy swry syvwdwr Aqy kwrkun prspr pRym Aqy iqAwg dI Bwvnw

nwl sdw inSkwm syvw ivc ju`ty rihx[

2 julweI, 2011

jsvMq isMG nykI

52, hymkMut kwlonI,

nvIN id`lI[

do Sbd

s: jsvMq isMG jI nykI ie`k nwmvr fwktr, auc pwey dy kvI, auqikRSt

swihq rcnwkr, Drm dI fMUGI sUJ r`Kx vwly Aqy is`K jgq ivc bVy siqkwr

nwl jwxy jWdy mhwn guris`K (sMq) hn[ kyvl iehI nhIN hY ik auh ieko smyN

fwktr, lyKk qy Dwrimk KojI hn blik aunHW ny ienHW iqMnW hI KyqrW ivc

isKrnwqimk nwmxw vI K`itAw hY[

h`QlI pusqk “Asl ividAw” dI jd mYN prUP rIifMg kr irhw sW qW

bwr-bwr myrIAW A`KW ivc vYrwgI hMJU C`lk pYNdy, mYnMU GVI muVI mMUh Dox leI jwxw

pYNdw Aqy A`gy pVHn leI iPr qoN Awpxy Awp nMU sMBlxw pYNdw[ sb`b nwl myry kmry

ivc bYTy iek irSqydwr ny ieh vrqwrw dyK ky mYnMU puiCAw, “ieh kI pVH rhy ho[”

auqr dyx dI bjwey mYN iek vrkw aunHW v`l pVHn leI srkw id`qw[ pVHn qoN bwAd

A`KW qy h`Q r`KI auh vI mUMh Dox v`l qur pey[

myry iek dosq jo pihlW myry nwl kwlj pVwauNdy sn qy ip`CoN ipRMsIpl

bx gey qy hux irtwierf hn, Swm nMU mYnMU imlx Awey qy ies pusqk dw KrVw bdo

bdI pVHn leI lY gey[ Agly idn jd swfI g`l hoeI qW kihx lgy, “ies ny mYnMU

bhuq qMg kIqw[” mYN hYrwn ho ky puiCAw, “ikauN, kI g`l ho geI?”

kihx lgy, “mYN SurU kr bYTw, hr vwrI Awpxy Awp nMU khW ik iek hor

vwrqw pVH ky sON jwxw hY, pr ieh eynIAW vDIAw hn ik mYN rwq bwrW vjy q`k

pVHdw irhw[ myrIAW A`KW nMU bhuq drd hox l`g peI qW mYnMU sOxw ipAw[ AglI

svyr bwkI rihMdIAW pVHIAW qW mn nMU bVI AjIb iksm dw hulwrw imilAw[ ieh

eynIAW cMgIAW ny ik disAw nhIN jw skdw[”

Agly idn, ie`k nOjvwn jo IIT idlI ivKy ieMjInIirMg kr irhw hY, mYnMU

imlx Aw igAw[ aus ny vI ie`k do khwxIAW pVHIAW qW bwkI pVHn leI eynHW

ijAwdw auqsk ho igAw ik bwr-bwr Pon krky puC irhw hY, “pusqk kdoN CpygI

Asl ividAw Asl ividAw

1110 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 7: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

mYN jldI pVHnI cwhMudw hW["

so myrI cMgI qrHW qs`lI ho geI hY ik fwktr nykI swihb jI dIAW iehnW

'h`f bIqIAW' dy qIr swry ienswnI mnW qy AwpxI mwr kr skdy hn[

hryk AnugwQw is`Dy rUp ivc ienswnI auicAweIAW dw koeI nw koeI

sp`St sunyhw dyNdI hY[ ieh s`cy-sucy vrqwry jo fw: nykI swihb dI izMdgI ivc Gty

hn, aunHW bVI KUbsUrqI nwl mnoivigAwnk AnuBvqw rwhIN Awm pwTk dy cyqMn

mn Aqy ArD cyqMn mn ivcoN dI lMGw ky Dur Acyq mn qk phMucwaux dw sPl

Xqn kIqw hY[

jdoN mYnMU ies pusqk dy bwry ivc ilKx leI ikhw igAw qy myrw isr

Srm nwl Ju`k igAw[ AYfy v`fy fw: nykI swihb qy ieqny v`fy aunHW dy qjrby, ivcwr

qy AnuBv, mYN grIb Blw kI ilK skWgw ijsnMU mYQymYitks (gixq) dy kuJ svwl

k`Fx qoN ibnHW hor kuJ nhIN AwauNdw[ mYN qW iek hI g`l ilK skdw hW ik fw: nykI

swihb jI dI Gwl nMU kyvl piVHAW hI nw jwvy jIvn ivc ApxwieAw vI jwvy[

AKIr ivc mYN fwktr jsvMq isMG jI nykI jI dI ivdvqw Aqy guris`KI

pRqI suihrdqw Agy isr JukwauNdw hW Aqy suikRq tr`st dw DMnvwdI hW ijnHW ny

AYsI vDIAw pusqk isK jgq dy jn sDwrn pwTk qk phMucwaux dw auprwlw

kIqw hY[

2 julweI, 2011

mohn isMG (fw.)

swbkw muKI, gixq ivBwg

srkwrI kwlj (lVky)

luiDAwxw[

r`b Koty vI Kry kr dyNdw hY

mYN qIsrI klws iv`c pVHdw sW[ ikqoN ie`k Kotw ruipAw myry pws Aw

igAw[ auh ieqnw Kotw sI ik ijs iksy nMU id`qw aus ny BYVI qrHW myry v`l

vyiKAw qy ruipAw moV id`qw[ mYN iPr auh ikqy clwx dw iKAwl iqAwg

id`qw, pr auh mYN AwpxI jyb ivc, pqw nhIN ikauN r`K C`ifAw[ jd k`pVy

bdlW qW vI mYlI kmIz ivcoN k`F ky aujlI dI jyb ivc pw ilAw krW[

iek idn bsqw k`Cy mwrI skUl qoN prq irhw sW ik ie`k muslmwn

PkIr mYnMU rwh ivc rok ky AwKx l`gw, “bytw PkIr ko rotI iKlw do[” mYN

ikhw, “myry kol qW pYsw koeI nhIN[” kihx l`gw, “eyk ruipAw qo hY[” mYN

ikhw, “auh qW Kotw hY[” kihx l`gw, “muJy mwlUm hY, pr Awj clygw[” mYN

ikhw, “jy clygw, qW zrUr rotI ̂ uAwl idAWgw[”

nu`kr 'qy nwnbweI dI dukwn sI[ auQy mYN PkIr nMU lY igAw[ mYN

pihlW ruipAw jyb 'coN k`F ky nwnbweI nMU id`qw qW ju jykr ausnMU Kotw l`gy

qW qurMq moV dyvy[ pr ausny moiVAw nhIN, sgoN myry v`l vyKx l`gw ik mYN

iks leI id`qw hY[ qd mYN ausnMU AwiKAw, “A`T Awny dI rotI PkIr nMU KuAw

dy qy bwkI mYnMU moV dy[” ausny AwpxI p`CI iv`coN iek ATwnI mYnMU moV id`qI

qy PkIr nMU rotI Kwx leI bYTx dw ieSwrw kIqw[

mYN PkIr nMU slwm kIqw qy iejwzq leI[ PkIr ny myry kMn ivc

ikhw, “nIAq rws rKIey qW r`b AwpxI imhr nwl Koty vI Kry kr

dyNdw hY[ isrP is`ikAW nMU hI nhIN, bMidAW nMU vI[”

(1933)

Asl ividAw Asl ividAw

1312 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 8: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

pMcwimRq kI hMudw hY?

myry dwdw jI ny mYnMU p`uiCAw, “kwkw qYnMU pqw ey AMimRq kI hMudw ey?”

mYN auqr id`qw, “hW bwbw jI[ gurU goibMd isMG jI ny srb loh dy bwty ivc

jl pw ky, bIr Awsx ivc KMfy nwl ausnMU miQAw qy nwl pMj bwxIAW dw

pwT vI kIqw[ mwqw swihb dyvW ny iv`c pqwsy pwey[ ies Adu`qI rswiex nMU

AMimRq kihMdy hn[”

“kwkw auh qW AMimRq hY eI, jo gurU goibMd isMG jI dI bKiSS hY[

iek AMimRq hor vI hY ijsdw BuMcn qMU hr roz krdw hYN[ auh qyrI mW

isrjdI hY[ svyry-svyry jpujI swihb dw pwT kridAW qyrw nwSqw iqAwr

krdI hY[ iPr suKmnI swihb dw pwT kridAW dupihr dw lMgr AwXojn

krdI hY[ iPr lOFy vyly AnMd swihb dw pwT kridAW Swm dy cwh-pwxI dw

bMdobsq krdI hY[ rwqIN rhrwis swihb dw pwT kridAW rwq dI rotI bxw

ky prosdI hY; qy mgroN kIrqn soihlw dw pwT kridAW quhwfy leI du`D dw

iglws lY ky AwauNdI hY[ auh, pMj vyly dw ieh pMcwimRq quhwfy leI iqAwr

krdI hY[ iesy nMU C`qI AMimRq vI kihMdy hn[ jwh! AwpxI mW nMU r`b dw rUp

smJ ky m`Qw tyk!”

“bwbw jI! qusW myrI mW dw jo rUp myry 'qy spSt kIqw hY, auh

qW idn ivc pMj vyly m`Qw itkwaux dI AiDkwrI hY[ mYN jrUr m`Qw

tyikAw krWgw qy nwl quhwnMU vI cyqy kirAw krWgw, ijnHW ieh m`q id`qI

ey[” (1934)

pwT - qoqy vW|UM jW Bgq vW|U

byjI (dwdI jI) myry iblkul inr`Kr sn[ aUVw AYVw vI nhIN sn

jwxdy[ pr bwxI bVI kMT sI[ auTidAW-bihMidAW koeI n koeI Sbd

gungnwauNdy rihMdy sn[ iek idn gw rhy sn:

mYN inrguxIAwry mYNFw koeI gux nwhI,

Awpy hI qrs ipEeI[

mYN koloN dI lMiGAw qy jo auh gw rhy sn myry kMnI Awx ipAw[

mYN ikhw, “byjI, qusIN ieh qukW TIk nhIN pVH rhy[ ieh ies qrHW

hn:

qyrw kIqw jwqo nwhI mYno jogu kIqoeI]

inrguixAwry ko guxu nwhI Awpy qrsu pieEeI]

qW AwKx lgy, “mYN ijsnMU suxwaunI peI hW Awpy TIk kr GIsI[”

mYN muskrw C`ifAw[ myrI mwqw jI vI lwgy sn, auh vI muskrw pey[

Agly idn mYN gutky qoN suKmnI swihb dw pwT kr irhw sW[ myry

mwqw jI nwly mYQoN pwT sux rhy sn, nwly myry leI iek suvYtr buxI jw rhy

sn[ auhnW dy h`Q sdw kwr v`ly rihMdy sn, qy ic`q krqwr v`l!

mYN qyrHvI AStpdI dw pwT kr irhw sW[ ieh qukW pVH irhw sW:

sMq ky dUKn qy muKu Bvy]

sMq kY dUKin kwg ijauN lvy]

sMq ky dUKin srp join pwey]

sMq ky dUKin iqRgd join ikrmwey]………

bIjI ny mYnMU toikAw qy ikhw, “kwkw vyK ky pVH[ qMU pwT glq kr

Asl ividAw Asl ividAw

1514 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 9: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

irhYN[” mYN ikhw, ijsnMU mYN suxwaunw ipAW, Awpy TIk kr GIsI[” bIjI ny

suvYtr pry r`K id`qI, a~uT ky myry kol Awey qy myry h`Q ivcoN gutkw lY ilAw[

kihx l`gy, “A`gy pwT kr[” mYN ikhw, “gutky qoN bgYr mYN ikvyN krW,”

kihx l`gy, “jd qMU gutky qoN vyK ky pwT nhIN krnw qW gutky qoN ibnW hI

kr[” mYN auhnW v`l svwlIAW ingwh nwl vyiKAw[ auh kihx l`gy, “qMU

dwdI jI dIAW rIsW krn jogw kdy nhIN ho skdw[ auh inr`Kr hn pr

auhnW ieqnI bwxI kMT kIqI hoeI hY ijs dw qMU Anumwn vI nhIN lgw

skdw[ jd auh kMT bwxI pVHdy hn, qW Awpxy BwvW nMU vI Swiml kr lYNdy

hn[ qdy qW auh pVHdy hn,

qyrw qy kIqw mYN jwiqE nhI mYnMU qy jog kIqoeI]

auhnW dw pwT auhnW dy idl dIAW fUMGwvW ivcoN inkldw hY qy auh

is`Dw r`b dy kMnI pYNdw hY[ auh AwK skdy hn "ijsnMU mYN suxwaunI peI hW

auh Awpy TIk kr GIsI[”

pr qUM qy AnpVH nhIN[ h`Q ivc qyry gutkw hY[ qMU pVH skdw eyN, pr

pVHn leI vI iDAwn cwhIdw hY – kyvl qoqy vW|MU pwT nhIN krIdw[ jo qukW

qMU pVHIAW ny auhnW ivc qMU 'sMqn ky dUKn' nMU vI 'sMq ky dUKn' piVHAw hY[ mYnMU

auhnW gutkw iPr pkVw id`qw qy ikhw hux pVH[ mYN piVHAw, qukW ieauN sn:

sMq ky dUKin qy muKu BvY]

sMqn kY dUKin kwg ijau lvY]

sMqn kY dUKin srp join pwie]

sMq kY dUKin iqRgd join ikrmwie]

AwKx l`gy, “hux TIk hY[ bytw jI, pwT qoqy vw|MU nhIN krnw

Bgq vw|MU krnw hY[ quhwfw ipAwr, quhwfI BgqI, quhwfw Awqm

smrpn quhwfy pwT iv`coN pRgt hoxw cwhIdw hY[" (1935)

AMdr vI iek KyqI hY

swfy ipMf ie`k ikswn sI BweI suvrnw[ auh myry dwdw jI kol

gurmuKI is`Kx AwauNdw irhw[ jd pYNqI p`k geI qy mwqrw dI vI smJ Aw

geI, qW Awpxw nW 'svrn isMG' aus ny Awp il`iKAw qy n`c ipAw[ kihx

l`gw, “mYN A`j pihlI vwr 'suvrny qoN svrn isMG bixAw hW[”

iPr auh gutkw lY AwieAw qy jpujI swihb dw pwT krn l`g

ipAw[ koiSS krn l`gw qy hr hPqy iek pauVI kMT vI kr lvy[ lMmIAW

pauVIAW qy do-do, iqMn-iqMn hPqy lgdy sn, pr swl Br ivc aus ny swrw

jpu jI swihb kMT kr ilAw sI[

hux auh myry dwdw jI pwsoN ies bwxI dy ArQ smJx AwauNdw sI,

hr roz bVy nym nwl[ iPr auh bImwr ho igAw, qy keI idn AwieAw nw[

myry dwdw jI aus nMU vyKx cly gey[ aus nMU do-iqMn idn qoN buKwr cVHdw irhw

sI, pr hux auqrdw jwpdw sI[

myry dwdw jI aus dy pws ausy dy mMjy 'qy bYT gey[ auh kihx l`gw,

“myrw jI krdY hux mYN KyqI dw kMm b`icAW dy spurd kr idAW qy Awp AtMk

ho ky bih jwvW[” myry dwdw jI kihx l`gy. “BweI svrn isMG jI, b`cy

quhwfy v`fy ho gey hn, kMm sWB lYxgy, byS`k auhnW nMU dy idE, pr Awp

AtMk ho ky bih jwx dw kMm nw krnw[ bYT nhIN jwxw[ quhwfy AMdr vI

iek KyqI hY, aus ivc iDAwn dI nok nwl isAwVW k`FxIAW qy iPr

nwm dw bIj pw ky sMqoK nwl isMjxw[ iPr jo Pl l`gygw auh sWiBAw

nhIN jwvygw[”

do-iqMn swl guzr gey[ b`icAW ny bld vyc ky tYRktr lY ilAw[

Asl ividAw Asl ividAw

1716 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 10: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

Gr ivc lihr-bihr ho geI[ svrn isMG AMdrlI KyqI ivc l`gw irhw[

iPr AsIN ipMf CoV ky koietw Aw gey[ au~Qy myry dwdw jI ny kwrobwr

SurU kIqw sI[ ie`k idn Swm dw vylw sI ik swfy Gr dw bUhw KVikAw[ mYN

drvwjw KoilAw, qW kI vyKW A`gy swfy ipMf dw svrn isMG Kloqw hY[ mYN

ausnMU lY ky AMdr dwdw jI pws lY igAw[ auh dwdw jI dy crnW kdmW ivc

hI bYT igAw qy kihx l`gw, “ijs KyqI qy qusIN mYnMU lw gey sau, ausnMU Pl pY

igAw hY[ mYN rih nhIN sikAw, jI kIqw quhwfy drSn kr AwvW, so ipMfoN

iesy leI ie`Qy AwieAw hW[”

dwdw jI ny p`uiCAw, “aus PulvwVI dw swrw hwl suxw jo qMU AMdr

lweI sI[” kihx l`gw, “jd mYN AMdr isAwVW k`Fx dw soicAw qW nw mYnMU

koeI DrqI id`sy nw hl[ pr mYN iDAwn joVI r`iKAw[ qd mYnMU DrqI nhIN,

AMdr AwkwS idsx l`g ipAw[ mYN soicAw iesy nMU hI DrqI smJ ky vwh

lYny hW[ so mYN iDAwn dI nok nwl isAwVW k`Fx dw kMm AwrMB id`qw[ mYnMU

Eho mihk Awaux l`gI jo bYlW nwl Kyq ivc isAwVW k`FidAW AwieAw

krdI sI[ iPr mYN bIj pwauxw sI[ so AMdr 'vwihgurU' bol bol ky bIj vI

pwieAw[ sMqoK dy jl dI smJ nw AweI, so Awpxy hMJUAW nwl pwxI

dyx l`g ipAw[ ijauN-ijauN hMJU ikrn AMdroN mYL swP hMudI jwvy[ ijs

Asmwn nMU mYN vwhMudw AwieAw sW, auh ilSk ipAw, AMdr jgmg-

jgmg ho geI[ mYN kI d`sW ijMd hor dI hor hI ho geI[ smJ nw Awvy kI

ho irhw hY[ so quhwfy pws cilAw AwieAw hW, p`uCx vwsqy ik ieh kI ho

irhw hY[”

myry dwdw jI ny ausnMU gly lgw ilAw qy ikhw. “gurmuKw qyrI Gwl

kbUl hoeI hY[ A`j mYN iek qpw muSikAw vyK irhw hW[”

(1936)

kwly ilK n lyK

ieh vwikAw EdoN dw hY jd koiety dy BUcwl qoN mgroN mYN is`bI Sihr

dy gorimMt skUl ivc CyvIN jmwq ivc pVHdw sW[ qd qk mYnMU kivqw ilKx

dI cytk l`g geI sI—kivqw nhIN, qukbMdI ijhI[ auh vI aurdU ivc jo

auQy pVHweI jWdI sI[

swfI jmwq ivc iek mMufw sI ijs nMU swry CyVdy hMudy sn[ mYN aus

au~pr iek nzm ilKI ijs nMU hjU ikhw jw skdw hY[ auh mYN klws ivc

suxweI jd mMufw auQy nhIN sI[ iek jmwqI ny mYQoN auh lY ky aus dw auqwrw

kr ilAw qy mgroN aus mMufy nMU jw id`qw[ aus ny A`goN auh vrkw mwstr mOlw

bKS horW nMU jw id`qw[ auh mwstr jI AnuSwsn vjoN swry skUl ivc mMny

hoey sn[ auh vrkw pVidAW hI auhnW mYnMU s`d G`ilAw[ mYN phMuicAw qW

auhnW dy h`Q ivc vrkw dyK ky myry qW soqr su`k gey[ mwstr jI ny aus mMufy

nMU ikhw, “bytw! qMU jwh, ies kmb^q nwl mYN is`Jdw hW[” mYN nIvIN pweI

KloHqw sW[ auhnW myrw mMUh au~pr cuikAw qy mYnMU puiCAw, “ieh qMU iliKAY?”

mYN nIvIN pw leI qy isr ihlw ky “hW” ivc jvwb dy id`qw[ myrw iKAwl sI

ik iek qwV krdw qmwcw auh qurMq mYnMU rsId krngy[ pr AYsw nw

hoieAw[ sgoN auhnW myrI ip`T qy h`Q PyirAw qy bVy drd Bry lihjy nwl

ikhw, “Eey kmb^qw! A`lw qwAlw dw qyry qy AYfw krm hoieAw, qYnMU

SwierI dI inAwmq bKSI, qy qMU kwly lyK ilKxy SurU kr id`qy[ qObw kr,

muV kdy kwly A`Kr nhIN ilKyNgw[”EdoN qObw dw mqlb s`cmuc qObw hI

hMudw sI[ aus idn dI qObw A`j q`k nhIN Bu`lI[ Asl pCqwvw hI mn dw

sMSoDn krdw hY[ bwl-kvI mn leI auhnW dw ipAwr-aupdyS pRQm kwiv-

sMiQAw bx igAw[ (1937)

Asl ividAw Asl ividAw

1918 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 11: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

msqk ivc lwltYn

EdoN swfy ipMf ibjlI nhIN sI AweI[ lwltYn jW lYNp hI jilAw

krdy sn[ swfy pVHn vwsqy Syf vwlw lYNp huMdw sI[ bwkI kmirAW ivc,

rsoeI ivc qy ifauFI ivc lwltYnW hI huMdIAW sn[

aus lYNp dI qy auhnW lwltYnW dIAW icmnIAW swP krn, auhnW

dIAW b`qIAW nMU k`t ky is`Dw krn qy auhnW ivc kYrosIn pwaux dw kMm myry

izMmyN l`gw hoieAw sI qy mYN hI krdw sW ikauNik krnw pYNdw sI[ pr AMdroN

duKI ho ky krdw sI[ kdy-kdy GusweI vI mwr jWdw sI[ kdy A`Dy-pc`Dy kMm

nwl hI clw lYNdw sW[

aus kMm ivc myrI rqw ijMnI vI rucI nhIN sI[ hOlI-hOlI ieh rucI

nPrq ivc pirvriqq ho geI[

iek idn mYN ies kMm leI bYTw qW AMdroN bVw hI AOKw mihsUs kr

irhw sW[ jI kIqw icmnIAW qoV idAW[ iPr iKAwl AwieAw, qd mYnMU SISy

dIAW TIkrIAW qy kxIAW vI smytxIAW pYxgIAW, bwzwroN jw ky icmnI vI

ilAwxI pvygI, qy swP vI krnI pvygI[ qd mYN dV v`t ky bYT igAw, pr

myrIAW A`KW ivc A~QrU Awaux nMU iPrdy sn[

myry swhmxy mMjy qy myry dwdw jI bYTy hoey mwlw Pyr rhy sn[

auhnW dI ip`T myry v`l sI[ auh AwpxI msqI ivc sn, qy mYN

Awpxy du`K iv`c[ iekw ie`k myry mMUhoN 'hwey r`bw' inkl igAw[ myry dwdw jI

ny prq ky myry v`l vyiKAw[ myrIAW A`KW Clk AweIAW sn[

auh auTy, myry pws Awey, AwpxI auNglI myry m`Qy 'qy r`KI qy ikhw,

“r`b ny swnMU KuS rihx leI ByijAw hY[ jy AsW duKI rihx dw PYslw hI

kr ilAw hY qW aus dw kI ksUr hY?” mYnMU ieauN l`gw, myry dwdw jI nhIN

koeI pYgMbr bol irhw hY[ r`b dw pYgwm hI qW mYnMU suxw rhy sn[ rqw ku cup

ho ky iPr boly, “p`uqr mq smJ qYnMU vgwr pweI geI hY[ ieh smJ ik

r`b dy id`qy Gr ivc jgmg jgwaux dI syvw dw suBwg qYnMU pRwpq

hoieAw hY[”

mYN hMJU pMUJ ley, dwdw jI dy crnW 'qy m`Qw tyikAw qy sB icmnIAW

ieqnIAW ilSkw id`qIAW ik Gr scm`uc jgmg krn l`g ipAw[

iPr swfy Gr vI ibjlI Aw geI[ lwltYnW smwpq ho geIAW, pr

jo lwltYn myry dwdw ny myry msqk ivc aujwlI sI, auh A`j vI jgmg

krI jw rhI hY[ (1937)

kMm SurU kro, iqAwrI mgroN hMudI rhygI

myry in`ky vIr prkwS isMG nMU gurU gRMQ swihb dI crnIN lgwaux

leI myry ipqw jI iqAwrI krw rhy sn[ ie`k idn auhnW ikhw, “kwkw! hux

qyrw mhwrwj dy crnIN l`gx dw smW Aw igAw hY[”

kihx l`gw, “pwpw jI! Ajy iqAwrI nhIN[”

ipqw jI ny ikhw, “jy izMdgI ivc koeI cMgw kMm krnw hovy qW

pihlW aus nMU krnw SurU kro[ aus bwry pUrI jwxkwrI qy hor iqAwrI nwl-

nwl Awpy SurU ho jweygI[ koeI vI bMdw kMm SurU krn ligAw aus ivc inpMun

nhI hMudw[ pr kMm kridAW-kridAW inpMun ho jWdw hY[ jo inpMunqw

pihlW Bwldw hY, auh kMm SurU hI nhIN kr skdw[”

prkwS isMG gurU dI crnIN l`g igAw qy nw kyvl cMgw pwTI hI bx

igAw, sgoN bwxI dw cMgw ivAwiKAwkwr vI ho igAw[ (1938)

Asl ividAw Asl ividAw

2120 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 12: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

sMswr byivswhI nwl nhIN c`l skdw

ieh vwikAw myry bcpn dw hY[ audoN mYN koeI bwrW qyrW ku virHAW dw

sW[ AsIN koietw (bloicsqwn) ivc rihMdy sW[ myry bwbw jI dw EQy qkVw

kwrobwr sI jo d`Kx ivc irAwsq k`lwq qk qy p`Cm ivc eIrwn qk

PYilAw hoieAw sI[ k`lwq dw bwhrlw ielwkw ryigsqwn hI sI[ EDr nw

koeI ryl jWdI sI nw koeI sVk[ kyvl aUTW 'qy hI AwvwjweI sI qy aUTW vwly

kw&ly bxw ky AwieAw-jwieAw krdy sn[

ie`k vyrW myry bwby ny irAwsq k`lwq dy Kwn nMU pMj sO muhrW

ByjxIAW sn[ auhnW idnW ivc Ajy sony dIAW muhrW dw is`kw cldw sI[

bwby nMU pqw l`gw ik iek kw&lw EDr jwx vwlw hY[ so bwbw, qurn l`gy

kwPly dy swlwr nMU jw imilAw[ mYN audoN bwby dy nwl sW[

bwby ny swlwr nMU ikhw, “mYN ieh gu`QI k`lwq dy Kwn nMU ByjxI hY,

qusIN lY jwEgy?” aus ny ikhw, “lY jwvWgw[” bwby ny ikhw, “ies gu`QI ivc

pMj sO muhrW hn qy nwl ^wn v`l ilKI hoeI ieh ic`TI hY[ ies ivc mYN

iliKAw hY ik do muhrW Kwn qYnMU ikrwey vjoN dy dyvy[” bwby ny gu`QI qy ic`TI

aus nMU PVHw id`qIAW qy Gr vl prq ipAw[

mYN bwby nMU pu`iCAw, “ijs nMU qusW muhrW id`qIAW hn, aus dw nW pqw

jwxdy ho?” bwby ny byprvwhI ijhI nwl ikhw, “nhIN[” mYN ikhw, “iPr

qusIN pMj sO muhrW dI guQI aus nMU pkVw ikvyN Awey?” bwby ny ikhw,

“ieqbwr krky[”

mYN p`uiCAw, “qusIN ausnMU jwxdy qk nhIN, qW ieqbwr kr ilAw[

quhwnMU ikvyN pqw hY auh quhwfIAW muhrW ^wn nMU phMucw dyvygw?” bwbw

muskrwieAw qy kihx l`gw, “mYnMU aus dIAW A`KW ivc BlymwxsI JlkdI

pRqIq hoeI sI[”

mYN ikhw, “BlymwxsI pRqIq hox ivc glqI vI qW l`g skdI hY[

AwKr pMj sO muhrW dI g`l hY, koeI CotI-motI rkm nhIN[ qusW ieqbwr

ikvyN kr ilAw?” bwbw kihx l`gw, “r`b Awsry” iPr mYN boilAw nhIN, pr

myry idl ivcoN qOKlw nhIN igAw[ soicAw, “bwby dIAW muhrW qW geIAW[”

do mhIny lMG gey[ kwPly vwly dI koeI knsoA nhIN AweI[ kwPly

Awm qOr 'qy mhIny fyF mhIny ivc prq AwieAw krdy sn[ mYN bwby nMU

p`uiCAw, “auh kwPly vwlw priqAw nhIN?” kihx l`gy, “Ajy nhIN[”

mYN ikhw, “bwbw pqw nhIN auh kwPlw prqygw vI jW nhI; qy jy

priqAw vI qW auh bMdw quhwnMU imlygw vI jW nhIN[ aus nMU qW qusW Awpxw

nW pqw vI nhIN d`isAw hoieAw[” bwbw Pyr muskrwieAw qy kihx l`gw,

“auh Kwn aus nMU d`s dyvygw[” mYN idl ivc soicAw bwbw bVw hI JbXkInw

mn`uK hY[ iek mhInw hor lMG igAw, aus bMdy dI koeI au~G-su`G nw AweI[

mYnMU XkIn ho igAw ik swfIAW muhrW qW geIAW[

qd iek idn mYN Gr bYTw sW qW lOFy vyly swfy Gr dw bUhw iksy

KVkwieAw[ mYN bUhw KoilHAw qW kwPly vwlw AwdmI KVHw sI[ kihx l`gw,

“srdwr jI hY?” mYN aus dIAW A`KW ivc vyKx dw swhs nw kr sikAw[

aus dw h`Q PVH ky AMdr lY AwieAw qy bYTk ivc ibTw ky bwby nMU AMdroN

auhnW dy kmry ivcoN lY AWdw[

bwbw AwieAw qW aus bMdy ny Juk ky bwby nMU pMj vwr slwm kIqw qy

ikhw, “qyrI ic`TI nMU Kwn ny Awpxy isr nwl lwieAw, A`KW nwl lwieAw qy

iPr piVHAw[ qusW do muhrW mYnMU dyx leI aus ic`TI ivc iliKAw sI, Kwn ny

mYnMU pMj muhrW id`qIAW qy ikhw qMU myry dosq dw pYgwm ilAwieAw hYN[” bwby

ny aus dI ip`T qy h`Q PyirAw qy ikhw, “Kudw qyrw sdw muhwPz hovy[” qd

auh kihx l`gw, “Kwn ny quhwfy vwsqy kuJ quh&y Byjy hn; bwhr CkVy qy

Asl ividAw Asl ividAw

2322 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 13: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

pey hn, AMdr mMgvw lau[”

Srm nwl myrIAW A`KW Ju`k geIAW[ bwby ny vyK ilAw, mYnMU CwqI

nwl lw ilAw qy ikhw, “pu`qr sMswr ivswh kIiqAW hI c`l skdw hY,

byivswhI nwl nhIN[” (1938)

sMqoK

ieh myry bcpn dI g`l hY[ AsW EdoN iek motr kwr KrIdI sI,

pr swfI Prm dy BwgIdwrW dI Awps ivc Tn geI[ aus kwr dI mwlkI

JgVy ivc pY geI[ auh ie`k Koly ivc KVI kr idqI geI[ keI mhIny auQy

KVI rhI[ lok Awpxw kUVw-krkt qy gohw Awid aus Koly ivc su`tx l`g

gey[ auh kwr kUVy ivc hI d`bI geI, pr kcihrI ivc aus dI mwlkI dw

koeI PYslw nw hoieAw[

qd iek idn aus dw PYslw swfy h`k ivc ho igAw[ hux kwr nMU

mlby hyToN kFwaux dw qy aus nMU swP krvwaux dw kMm drpyS sI[ ipqw jI

ny guAWF rihMdy bloc nMU aus dI Ju`gI ivcoN bulwieAw qy ikhw, “ies kwr nMU

kUVy hyToN k`F ky ies nMU swP krnw hY, ikqny pYsy leyNgw?” aus ny ikhw,

“ijqny munwsb smJo, dy dyxw[”

auh svyry ds vjy l`gw qy Swm dy cwr vjy kwr nMU kUVy hyToN k`F ky Do

ky iqAwr kIqw[ ipqw jI ny Aw ky vyiKAw qy aus dy kMm qy KuS ho ky aus nMU

iqMn rupey dy idqy[ auh pRsMn ho ky clw igAw[ iPr auhnW soicAw, “AMdroN

vI swP krvw leIey[” aus nMU bulw ky kwr nMU AMdroN vI swP krvw ilAw[

pu`iCAw, “AMdroN swP krn dw kI idAW?” kihx l`gw, “qusW A`gy hI iqMn

rupey dy idqy hn[ ieh myrIAW A`j dIAW loVW leI bhuq hn[ mYnMU hor pYsy

nhIN cwhIdy[” ipqw jI dy idl qy aus dy eyfy sMqoKI hox dw bVw Asr

hoieAw[

ausy idn ivroDI DVyH ny hweI kort ivc ApIl kr id`qI[ ipqw jI

ny soicAw, jy ieh kMmI iqMn rupey ivc sMqoK kr skdw hY qW mYN hzwrW qy

ikauN nhIN[ ies kwr KuxoN myrw kI G`t cilAY? so auhnW AglI pySI qy

kcihrI jw ky kih id`qw, “mYN ies kwr dI mwlkI dw dwAvw C`fdw hW[”

(1938)

Asl ividAw

qd mYN A`TvI jmwq ivc pVHdw sW[ rwq sOx ligAW mYN pMj-s`q

imMt lw ky socdw sW ik skUloN imilAw swrw kMm Kqm ho igAw ik nhIN[

iPr skUl dI koeI ikqwb k`F ky Agly idn pVHwey jwx vwly sbk nMU pihlW

vyK lYNdw sW[ iPr kIrqn soihly dw pwT krky sON jWdw sW[

ie`k rwq mYN Agly idn dy BUgol dw sbk pVH irhw sW, jd ipqw jI

Awey qy mYnMU pu`Cx l`gy, 'bytw, kI pVH rhy ho?” mYN disAw, “BUgol pVH irhw

hW[” kihx l`gy, “bVI cMgI g`l kr rhy ho[ pr, myry pws iek slwh hY,

jy kho qW dsW?” mYN ikhw, “quhwfI slwh myry vwsqy hukm hovygI, jrUr

d`so[” auh kihx l`gy, “rwq sOx qoN pihlW G`to-G`t vIh-pMJI imMt koeI

AYsI cIz pVHnw jo quhwfI pwT-pusqk ivc nw hovy[ jy kr myrI ies slwh

qy Aml krogy, qW iek idn bVy ivdvwn ho jwEgy[”

mYnMU ieauN pRqIq hoieAw ijvyN Asl ividAw qW skUl dIAW pwT-

pusqkW qoN bwhr hY, myry ipqw jI aus v`l mYnMU ruicq krnw cwhMudy hn[ mYN

ieh ivcwr aunHW nwl sWJw kIqw qy auh muskrw ky kihx l`gy, “Asl

ividAw auh hMudI hY jo EdoN vI quhwfy pws rihMdI hY jdoN pwT-pusqkW ivcoN

piVHAw hoieAw Bu`l vI jwvy[”

aunHW dI ieh slwh mYN hmySW leI Awpxy AMdr vsw leI[

(1938)

Asl ividAw Asl ividAw

2524 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 14: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

iek ivic`qr kbwVI

koiety kbwVI bwzwr ivc ie`k bu`Fw kbwVI sI, jo kyvl ikqwbW hI

r`Kdw sI[ rihMdw swmwn auh hor kbwVIAW pws vyc dyNdw sI[ ikqwbW sjw

ky AwpxI dukwn dy SYlPW aupr r`K lYNdw sI[ roz aunHW nMU JwVdw, pwtIAW

hoeIAW dI murMmq krdw, ijldW bMnHdw qy keIAW nMU AMgIAW vI

pihnwauNdw[ ikqwbW auh Awm kr ky vycdw nhIN sI, jd qk ausnMU ieh

XkIn nw ho jwvy ik lYx vwlw s`c-m`uc pVHn vwlw ivAkqI hY[

ieauN hzwrW ikqwbW dI lwiebRyrI aus ny joV r`KI sI[ aus bwry swry

Sihr ivc crcw hox l`g peI sI[ mYN EdoN nOvIN jmwq ivc pVHdw sW[ myrw

jI kIqw mYN aus kbwVI nMU iml ky AwvW[

mYN clw igAw[ ibrD kbwVI dukwn ivc iek qKq poS qy bYTw

hoieAw sI[ dukwn dy AMdr SYlP hI SYlP sn ijnHW aupr ikqwbW bVy

slIky nwl joVIAW hoeIAW sn[ mYN bwby nMU slwm AwiKAw[ bwby ny ikhw,

“pu`qrw qMU ieQy kI lYx AwieAw eyN?” mYN ikhw, “bwbw, ikqwbW dyKx

AwieAW[”

“dyKx hI ik pVHn vI?”

“bwbw pVHn qoN pihlW dyKxw qW pvygw hI[”

“dyK ky qYnMU kI pqw l`gygw?”

“pihlW qW ikqwbW dw nwm[ idlscp hY ik nhIN[ iPr KolHWgW,

vyKWgw smJ Awaux vwlI hY ik nhIN, ik myry isr qoN auproN hI lMG jwx

vwlI hY[ jy smJ AweI, qW do iqMn sPy pVH lvWgw, vyKWgw ik aus ivclw

mzmUn myry mqlb dw jW myrI idlcspI dw hY ik nhIN[ iPr aus dw mu`l

pu`CWgw, jykr mYN mu`l dy skdw hovWgw qy ikqwb myry psMd dI hoeI qW KrId

lvWgw[”

ibrD bwbw muskrw ipAw[ ip`T myrI qy h`Q Pyr ky AwKx l`gw,

“Sukr hY, A`j keI idnW bwAd koeI pVHn vwlw AwieAw ey[ mYN qW keIAW

nMU JwV ky dukwn ivcoN k`F cu`kw hW[ AYvyN Aw vVdy ny[” rqw ku ruk ky iPr

kihx lgw, “AYh iek twrc peI hY, nwl lY jwE[ AMdr jgw ky ikqwbW

vyK lE[ jo koeI psMd AweI lY Awauxw[”

mYN AMdr clw igAw[ ikqwbW vyKdw irhw[ iksy-iksy nMU KolH ky

pVHdw vI irhw[ jo psMd nw AweI vwps aus dI QW qy r`K dyNdw irhw[ AwKr

iek CotI ijhI ikqwb lY ky bwby dy h`Q ivc Aw id`qI[ “bwbw jI, ies dy

ikqny pYsy?”

bwby ny ikqwb vyKI[ aus dw nwm “Is There a God?” (kI koeI r`b hY

vI?_ bwbw muskrwieAw qy kihx l`gw, “bytw ieh ikqwb ikauN cu`k

ilAwieAW ey?”

mYN ikhw, “kI pqw ieh r`b dy dIdwr krw dyvy[”

bwby dIAW A`KW ivc hMJU auqr gey[ ausny Gut ky mYnMU CwqI nwl lw

ilAw qy ikhw, “ies pusqk dw koeI m`ul nhIN[ ies bu`Fy v`loN qYnMU ieh

ipAwr ByNt hY[ pr Xwd r`KIN 'piVAY nwhI Bydu buiJAY pwvxw[” (pM: 148)

aus qoN bwAd mYN keI vwr bwby dI dukwn qy igAw[ iksy ikqwb dw

aus ny myry pwsoN iek Awny qoN v`D mu`l kdy nw ilAw[ bwby nMU imilAw A`j

s`qr vrHy bIq gey hn[ aus dw ichrw, aus ichry dw jlwl, qy aus dy bol

A`j vI mYnMU k`l vwgMU cyqy hn[ (1939)

cqurweI nhIN, ibbyk

mYitRk dw iemiqhwn ho ky hitAw sI[ Ajy nqIjw nhIN sI

inkilAw[ AsIN lok ivhly hoey hoey sW[ swfI pMjW jixAW dI FwxI huMdI

Asl ividAw Asl ividAw

2726 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 15: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

sI[ mYQON (myry qoN) Cu`t, aus FwxI ivc bldyv isMG, vzIr cMd, Twkur isMG

qy bMsI lwl sn[ AsIN pMjy lwiebRyrI jWdy qy auQy kuJ nw kuJ pVH AwieAw

krdy sW[

iek idn lwiebRyrI qoN bwAd swry swfy Gr Aw gey[ ipqw jI vI aus

vyly Gry sn[ AsIN aunHW nMU pRxwm kr ky Kwxy vwly myz dIAW kursIAW au~pr

bYT gey[ g`lW g`pW SurU ho geIAW[

bldyv isMG swfy iv`coN rqw gMBIr suBwA vwlw sI[ auh lwiebRyrI

ivc iek lyK pVH ky AwieAw sI qy aus bwry d`sx l`gw, "bVw vDIAw lyK

sI[ aus ivc ijMmyvwrI dI g`l kIqI sI[ aus ivc d`isAw hoieAw ik ikvyN

izMmyvwr mnu`K BrosyXog qy nYiqk Awcrx vwlw huMdw hY[" qd mYN ausnUM

pu`iCAw, "kI izMmyvwr mnu`K zrUrI nYiqk vI hMudw hY ? ho skdw hY auh mwlk

nMU KuS kr ky AwpxI qr`kI p`kI krnI cwhuMdw hovy qdy kMm izMmyvwrI nwl

krdw hY[ jW koeI b`cw mwipAW dy fr qoN izMmyvwrI inBwauNdw hovy[ ienHW

ivc nYiqkqw qW koeI nhIN, izMmyvwrI zrUr hY["

vzIr cMd kihx l`gw, "BwvyN koeI AwpxI qr`kI vwsqy izMmyvwrI nwl

kMm kry qy BwvyN t`br dI ^uSI ^wqr, dohW g`lW ivc nYiqkqw vI qW zrUr

hY["

mYN boilAw, "zrUrI qW nhIN[ ho skdw hY auh mwlk nUM ̂ uS kr ky iksy

AYsy swQI nMU pCwVnw cwhuMdw hovy jo iesdy ijqnw hI qr`kI dw h`kdwr hovy[

iPr qW nYiqkqw qW nhIN, ̂ udgrzI spSt vrq rhI hovygI[ Awpxy t`br

dI ̂ uSI cwhux iv`c vI iek pRkwr dI ̂ udgrzI hI qW hY["

qd bMsI lwl kihx l`gw, "izMmyvwr bMdw &rz qW inBwauNdw hY nw[

&rz inBwauxw nYiqkqw nhIN qW hor kI hY ?"

mYN iPr boilAw, "kdy soicAw jy &rz huMdw kI hY ?" Twkur isMG jo hux

qk ̂ wmoS bYTw sI, kihx l`gw, "&rz dy l`Cx ijqny ku mYN smJy hn, quhwnUM

d`sdw hW[ &rz kro..." mYN aus dI g`l ivcoN hI k`t ky boilAw, " '&rz kro'

AwK ky qMU &rz dy ArQW dw Gwq hI kr id`qw hY["

swry h`s pey[ ieqny ivc myrI BYx dieAw, swfy leI cwh lY AweI qy

AsIN cwh pIx l`g pey[ cwh qoN bwAd mih&l br^wsq ho geI[

jd auh swry cly gey qy myry ipqw jI ny mYnMU bulw ky Awpxy kol

ibTwieAw qy kihx l`gy, "mYN qusW dosqW dI swrI vwrqwlwp suxdw irhw

hW[ qMU hr iksy dI g`l k`tx ivc l`gw irhw[ ies ivc qyrI cwqurI qW

JlkdI sI, isAwxp nhIN[ cwqurI qy isAwxp do v`KrIAW cIzW hn[

dyK! jd vI koeI g`l krdw hY qW auh quhwfy pRqI iek pwT pyS krdw

hY[ ausnUM pwT dw drjw idau, ho skdw hY aus dI soc kmzor hI hovy, jW aus

dI pySkwrI iF`lI jW nw mukMml hoovy[ pr jy ausdI g`l ip`Cy suihrdqw vrq

rhI hovy qW aus suihrdqw nUM smJxw qy aus v`l suihrd huMgwrw Brn ivc

hI isAwxp hY[ bihs krn ivc cwqurI vrqdI hY[ qusIN Agly dI dlIl

hI nhIN k`t rhy huMdy, aus dI suihrdqw nUM vI cot phuMcw rhy hMudy ho[

nwly hr g`l ivc ijqnw s`c hY, ausnUM qW gRihx kro[ jy kr ausnUM

hor spSt kr skdy ho qW kro[ iesy ivc hI quhwfI isAwxp JlkygI[

s`c, BwvyN A`Dw ADUrw vI hovy, ausnMU k`txw isAwxp nhIN hMudI[

hr iksy pws AwpxI dlIl, Awpxw qrk, Awpxy Bwv, qy

Awpxy ierwdy huMdy hn, jo ausdI g`l dy auhly pey huMdy hn[ vyKo ienHW

ivcoN ikhVw suMdr hY, ausnMU smJo[ aus dy pRsMsk bxo[ iesy iv`c ibbyk

hY[

qyry iek dosq ny '&rz' Sbd nUM iek v`Kry ArQ ivc vriqAw[ qUM

aus dI iK`lI aufw id`qI[ isAwxp krdy qW socdy ienHW do v`Ko-v`Kry ArQW

ivc sWJ kI hY ? ies nwl qyrw igAwn vI vfyrw huMdw qy Awpxy dosq nUM qUM

AwpxI g`l pUrI kr skx dw Avsr vI dy idMdw[

Asl ividAw Asl ividAw

2928 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 16: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

qyry pws cqurweI zrUr sI, pr ibbyk nhIN sI[ pr gurU jI qW swnUM

smJw rhy hn :

cqurweI n cqurBuju pweIAY[ (pM: 324)

cqurBuju dI g`l qW quhwnUM Swied dUr dI l`gy, ies nwl qusW bMidAW

dy nyVy vI nhIN ho skdy[ aunHW qoN dUr hI ho skdy ho[ aunHW nMU pry hI htw

skdy ho[ nyVy hox leI suihrdqw drkwr huMdI hY["

(1940)

klm dI krwmwq

iek vyrW pMifq kwlIdws jI nwl gujrWvwly myrI mulwkwq hoeI[

qd mY pMdrW ku virAW dw sW[ mY vI kuJ-kuJ kivqw ilKx l`g igAw sW[

ieh g`l myry bwbw jI ny pMifq jI hurW nUM d`sI hoeI sI [

mY igAw qW kihx l`gy, mYN hIr-rWJy dw ik`sw iliKAw sI [ myrw

iKAwl sI ik ieh vwirs Swh nwloN svwieAw ey[ lau ieh bYNq suxo vwirS

Swh dw :

igAw B`j qkdIr dy nwl TUTw

LY jw kImq swQoN m`t dI vy […

scmu`c vwirs Swh nwloN svwieAw sI[ mYnUM kihx l`gy, “myry kol

keI Swier pMjwbI dy AwauNdy hn[ mY aunHW nMU kihMdw honW do lweInW iesy

kwPIey rdIP qy qusIN vI AwK ivKwE, pr koeI kuJ AwK nhIN sikAw[ mYN

suixAw qyry bwby koloN qMU vI kivqw il`Kx l`g ipAw eyN [ qMU koiSS kr

iSAr iek-do iesy kwPIey rdIP qy bxw["

mY ikhw, “ pMifq jI mY qW isKWdrU hW, kvI nhIN pr quhwfw hukm

nhIN twl skdw[ mYnUM iek-do imMt socx leI dy idE”[ pMifq jI kihx

l`gy, “ do imMt ikauN cwr imMt lau”[ iPr mYnMU ie`kilAW CoV ky bwhr cly

gey qy pMj-s`q imMtW q`k prq Awey, qy pu`iCAw, “ kuJ bxI g`l” ?

mYN ikhw, “ jI do iSAr qusW bwry khy hn”[

auqsuk ho ky kihx l`gy, “ myry bwry ? suxwE iPr” [

mYN pihlW KMGUrw mwr ky glw swP kIqw qW kihx l`gy, “gw ky

suxwvNygw?” mY ikhw , “mY gwaux jogw ik`Qy hW ? quhwfy ruAb A`gy jurAq

krn l`igAw glw KuSk ho igAw sI, ies leI KMGUrw mwr ky glw swP krn

dw jqn kIqw[” kihx l`gy, “g`lW hI krI jweyNgw ik suxwvyNgw vI?” mYN

suxwaux l`gw :

klm qusW dI vhy qW gzb Fwhy,

ieh qW rUhW dy rMg pl`tdI vy[

sIs Awpxw klm krvw AweI,

qy hux inMdkW dy sIs k`tdI vy [

pMifq jI auTy, myry isr 'qy h`Q PyirAw, AMdroN imsrI qy lwcIAW lY

Awey qy mYnMU pRSwd id`qw[ nwly AsIs id`qI, “prmwqmw kry srsvqI qyrI

rcnw qy bYTy” [

eyfy v`fy Swier qoN ieh AsIs pRwpq krky mYN v`fw-v`fw pRqIq krn

l`g ipAw[ (1940)

swihq kI hMudw hY?

koiety dy BUcwl qoN bwAd do swl is`bI rih ky AsIN vwps koiety

prqy qW hr QW nvIN auswrI AYsI ho rhI sI ijs nMU BUcwl nwl nukswn nw ho

sky[

swfy skUl dI Ajy p`kI iemwrq bxnI sI, k`cI iemwrq hI bxI

sI[ zmIn ivc l`kVI dy b`ly g`f ky bwhr lohy dIAW cwdrW Tok ky kmry

bxw ley gey sn[

Asl ividAw Asl ividAw

3130 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 17: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

pMjwbI myrw mzmUn nhIN sI[ mYN swieMs dy mzmUn ley hoey sn[ pr

swieMs dI jmwq Gusw (C`f) ky bVI vwrI pMjwbI dI klws ivc Aw bihMdw

sW[ igAwnI nirMdr isMG soc horIN swnMU pMjwbI pVHwauNdy sn[ auh bVy

idlcsp AiDAwpk sn[ auhnW dI jmwq ivc bYTxw cMgw lgdw sI[

ijs kmry ivc auh jmwq lgdI sI, auh ividAwrQIAW ny skUl dy

jmWdwr qy munSI dI mdd nwl Awp bxweI sI[ bVI byFbI bxI sI, pr

aus dw nwm soc jI ny 'SIS mh`l' r`K id`qw sI[ b`cy Awpxy ies byFby kmry

nMU mwx nwl slwihAw krdy sn[

iek idn swieMs dw pRYktIkl CyqI mukw ky ausy 'SIS mh`l' ivc mYN

pMjwbI pVHn clw igAw[ soc jI pVHw rhy sn[ auhnW b`icAW nMU pu`iCAw[

“swihq iks nMU kihMdy hn?”

iek b`cw, “pVHn vwlIAW ikqwbW nMU[”

dUjw b`cw, “pVHn vwlIAW auhnW ikqwbW nMU jo skUl ivc nhIN

pVHweIAW jWdIAW[” sB b`cy h`s pey[

qIjw b`cw, “nroeIAW pusqkW nMU[”

soc jI! SwbwS b`cy, swihq ivc kyvl nroeIAW pusqkW hI Swiml

hn[ pr nroeIAW pusqkW ivc swieMs dIAW pusqkW vI Swiml hn[ qW vI

aunHW nMU swihq nhIN ikhw jWdw[ jo pusqkW kyvl jwxkwrI dyNdIAW hn, auh

swihq nhIN hMudIAW[”

ie`k hor b`cw, “ijnHW pusqkW qoN mnorMjn imly auh swihq huMdIAW

hn[”

soc jI : SwbwS b`cy, mnorMjn swihq dw iek gux hY[ pr kyvl

mnorMjn dyx vwlIAW pusqkW zrUrI nhIN cMgw swihq hox[ ASlIl ikqwbW

qoN ie`k hoCw ijhw mnorMjn qW imldw hY, pr auh nwl auqyjnw vI

jgwauNdIAW hn[ cMgw swihq auqyjnw nhIN jgwauNdw sgoN rs dyNdw hY[”

ie`k b`cw : qusIN Awp d`so nw swihq kI huMdw hY?

soc jI : swihq, sw…ih`q dw ArQ hY ipAwr vwlw[ jo pusqkW

ipAwr vwlw Awcrx jgwaux auh hI nroey swihq dw Bwg huMdIAW

hn[ sB qoN v`D ipAwr iks dy kol hY?

ie`k b`cw : r`b kol !

soc jI : SwbwS ! r`b qW suDw ipAwr hY[ ieh smJ lau, auh

ipAwr ho ky hr QW smwieAw hoieAw hY[ ij`QoN-ikqoN vI swnMU ipAwr pRwpq

hMudw hY – BwvyN mwipAW dw, BwvyN BYx-BrwvW dw, BwvyN swk-sbMDIAW dw, BWvyN

dosq-im`qrW dw qy BwvyN mIAW jW bIvI dw – auh r`b dw ipAwr hI hMudw hY[ jo

swihq sB nMU ipAwr krnw isKlWdw hY auhI sB qoN au~qm swihq hMudw hY[

iksy AYsI pusqk dw nwm lau jo sB nMU ipAwr krnw isKlWdI hY[

ie`k b`cw : sRI gurU gRMQ swihb

soc jI : jIaUNdw rho[ siqgurU qYnMU cVHdIAW klW bKSy[ ies Drm

gRMQ qoN v`D s`c-muc hor koeI swihq nhIN! (1940)

AKMf pwTI

dsvIN jmwq dw iemiqhwn nyVy Aw phuMcw sI[ swfy skUl dI

irvwieq sI ik iemiqhwn qoN pihlW AKMf pwT dw Bog pwieAw jWdw sI[

skUl dy nwl hI gurduAwry dI iemwrq sI[ auQy pwT r`Kdy sn qy

ividAwrQI GMty-GMty dI ifaUtI dyNdy sn, bYT ky pwT suxn dI qy jykr pwTI

nMU koeI loV hovy qW ieSwrw smJ ky auh loV pUrI krn dI, qy Agly pwTI nMU

vyly isr phMucx dI Xwd idvwaux dI[

myrI ifaUtI rwq dy 12 qoN 1 vjy dI sI[ ausy smyN hI soc jI dI pwT

dI ifaUtI sI[ auh ds imMt pihlW hI phMuc gey[ auhnW pihlW cY~k kIqw

ik ifaUtI 'qy b`cy phMuc gey hn ik nhIN[ AsIN cyqMn ho ky A`gy hI bYTy hoey

sW – mYN qy myry nwl dw dUjw swQI vI[

Asl ividAw Asl ividAw

3332 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 18: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

soc jI ny Aw ky mYnMU ikhw, “bytw! A`j myrI QW qMU pwT kryNgw, qy mYN qyrI QW

syvw dI ifaUtI idAWgw[”

mYN ikhw, “mYN pwT qW kr lYNdw hW, pr AKMf pwT ivc kdy nhIN

bYTw[ nwly gurduAwry dI bIV pd-Cyd vwlI nhIN, mYQoN glqIAW ho

jwxgIAW[”

soc jI kihx lgy, “icMqw nw kro mYN quhwfy ip`Cy KVHw hovWgw, ij`Qy

AVogy jW aukweI hovygI, auQy bol ky TIk krw idAWgw[”

hukm mMn ky mYN vyly isr pwT dI vwrI qy soc jI dI QW bYT igAw[

GMtw Br pwT kIqw qy Agly pwTI ny mYnMU Awx auTwieAw[ soc jI ny mYnMU j`PI

ivc lY ilAw qy ikhw, “A`j qoN ieh bytw AKMf pwTI ho igAY[ s`cy

pwqSwh qYnMU iemiqhwn ivc au~cqm kwmXwbI bKSy[” s`cy pwqSwh

ny s`c-mu`c hI bKS id`qI[ (1941)

nv-nwsiqkqw

qd mYN eIsweIAW dy Pwrmn ikRscIAn kwlj lwhOr dw

ividAwrQI sW[ gurU nwnk swihb dIAW jnm swKIAW ivcoN krwmwqW dIAW

swKIAW suxdw, qy iPr hzrq eIsw dIAW krwmwqW dIAW swKIAW bwry jwxUM

huMdw mYN ieh swr k`iFAw sI ik krwmwqW dw Drm nwl Ain`KVvW sMbMD hY[

pr swieMs dw ividAwrQI hox krky mYnMU swieMs dIAW krwmwqW Drm dIAW

krwmwqW qoN v`fIAW l`gx l`gIAW[ so mYN ijvyN Drm v`loN kuJ ASrDk ijhw

ho igAw[

iek idn bweIbl klws ivc sbk sI, “mwlk hI dyNdw hY qy auhI

swQoN vwps vI lY skdw hY[” qy pVHwaux vwly pRoPYsr swihb ny ikhw, “ieh

izMdgI vI swfI nhIN, ijs ny id`qI hY, lY vI skdw hY[” myrw iKAwl hY mYnMU

ies g`l qy XkIn nhIN sI AwieAw[ mYN soicAw, “ieh izMdgI qW myrI hY, mYN

jo cwhy ies dw bxw skdw jW ivgwV skdw hW[” so mYN auT ky eyho g`l

pRoPYsr swihb nMU kih id`qI[ swrI klws myry v`l pRSMsk nzrW nwl vyK

rhI sI[ mYnMU l`gw ijvyN mYN Awpxy sihkrmIAW dy mn dI pRqIinDqw kIqI hY

– so mn hI mn ies g`l dw AiBmwn hMFw irhw sW[

qd pRoPYsr swihb boly, “ieh izMdgI qyrI hY?”

“hW jI[” mYN ikhw[

“qMU KrIdI hY? qyrI in`jI jwiedwd hY?”

“mYN KrIdI qW nhIN pr hY qW myrI, iksy hor dI qW nhIN[”

“SwbwS!” pRoPYsr swihb ny ikhw, “qy qMU jo cwhyN ies dw kr skdw hY?”

“hW jI[”

“qW iPr Awpxw iek pYr aupr cu`k[”

mYN cu`k idqw[

“hux dUjw vI cu`k[”

mYN pihlW r`K idqw qy dUjw cu`k ilAw[

“mYN qYnMU pihlw pYr vwps r`Kx nMU qy nhIN sI ikhw, dUjw pYr vI

nwl auTwx leI ikhw sI[”

“ieh ikvyN ho skdw hY? ieh qW nhIN ho skdw[”

“b`s ! qMU qW ikhw sI 'mYN jo cwhW kr skdw hW[' dovyN pYr qW qMU cu`k

nhIN sikAw[”

“ieh qW DrqI ivc, gRYvytI kr ky hY[”

“bytw gRYvytI r`b dI pYdw kIqI hoeI iek SkqI hY[ aus dIAW pYdw

kIqIAW hoeIAW byAMq AYsIAW SkqIAW hn[ AsIN iksy dI vI aulMGxw

nhIN kr skdy[ swieMs ny kyvl iehnW SkqIAW nMU BwilAw hY qy auhnW

qoN Pwiedw auTwaux dw jqn kIqw hY[ auh iksy AYsI SkqI nMU pYdw nhIN

kr skdI[ bwkI rhI g`l qyrI izMdgI dI, qMU Awp socIN, ik kI s`cmuc ieh

qyrI hY?” (1943)

Asl ividAw Asl ividAw

3534 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 19: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

ie`k dosqI dI dwsqwn

inhwl isMG horIN lwhOr kwlj pVHdy sn, jd mYN Ajy skUl ivc

nOvIN jmwq ivc sW[ auh lwhOroN grmIAW dIAW Cu`tIAW ivc koiety Awey hoey

sn[ koietw TMFI QW hox krky auQy srdIAW ivc Cu`tIAW hMudIAW sn,

grmIAW ivc swfw skUl l`gdw hMudw sI[

ihswb dy swfy mwstr jI bImwr ho gey qy hYfmwstr swihb ny

inhwl isMG horW nMU swnMU pVHwaux leI AwK idqw[ inhwl isMG horIN ie`k

svwl ilKvwaux l`g pey[ mYN swrw svwl BWp ilAw qy auhnW dy ilKvWdy-

ilKvWdy k`F ky auhnW kol lY igAw[ auh bVy cikq hoey qy myry pRSMsk bx

gey[

idn-bidn swfI nyVHqw bVI v`D geI[ mYN auhnW nMU Awpxw v`fw

Brw qy auh mYnMU Awpxw in`kw Brw mMnx lg gey[ hY sn qW mYQoN Cy-sq swl

v`fy, ies leI mYnMU hukm dy skx dw h`k smJdy sn[ mYN vI aunHW dy ies h`k

dw siqkwr krdw sW[

dsvIN pws krky mYN lwhOr kwlj dwKl ho igAw sW qy ieh vI EQy

ieMjInIAirMg kwlj ivc pVHdy sn[ iek idn mYnMU imlx myry hostl

Awey[ bYiTAW-bYiTAW, g`lW-g`pW mwridAW rwq pY geI[ AsW rl ky rotI

KwDI qy myrI bynqI qy auhnW rwq swfy hostl ivc myry pws rihxw prvwn

kr ilAw[

koTy aupr mMjw fwh ky iek drI hyTW qy iek cwdr aupr lY ky AsIN

dovyN Awpxy mMjy 'qy lyt gey[ b`dlvweI ijhI iPr rhI sI so grmI v`loN hux

kuJ Awrwm sI[ Ajy A`Dw GMtw vI nhIN sI lMiGAw ik ibjlI ilSkI qy

DVw-DV mINh pYxw SurU ho igAw[

inhwl jI kihx l`gy ieh mINh J`t ku nMU bMd ho jWdY, AYvyN jldI

nhIN krdy[ hyTW bVI grmI hovygI[ AsIN ieh g`l kr hI rhy sW ik zor dI

hvw AweI qy swfI cwdr au`f geI[ Gbrw ky jd AsIN au~Ty qW swfy au~Tdy

swr hI drI vI qy isrhwxw vI au~f gey[ bVI muSikl AsW mMjw C`jy hyTW

KVw kIqw qy nIcy auqr Awey[ rwq AsW ijvyN-ikvyN k`tI[ svyry A`T ku vjy

jd AsIN nwSqw kr rhy sW qW myrw nOkr tRyA ivc myrw ig`lw isrhwxw cu`k

ky lY AwieAw[ srdwr jI ieh ip`Cy lwAn ivc ipAw hoieAw sI[

inhwl jI h`s ky kihx l`gy, “qyry ibsqry dw rwqIN jo BVQw

bixAw, auh ieh tRy ivc pw ky lY AwieAY[” aus nMU ikhw, “jwh ieh ikqy

su`t dy[ ieh hux iksy kMm dw nhIN irhw[”

GVI ku nMU auh Awpxy kwlj v`l rvwnw ho gey, pr GMty mgroN hI

prq Awey[ iek drI, iek Kys, iek cwdr, iek isrhwxw bwzwroN lY ky Aw

gey[ kihx lgy, “mYN soicAw, ibsqry ibnW rwq sovyNgw ikvyN[" mYN idl

iv`c soicAw, “myry aupr qW s`c-muc auhnW dI rihmq brsI hY” qy mYN

auhnW dy pYrIN h`Q lwaux leI JuikAw qW auhnW mYnMU glvkVI ivc lY ilAw

qy ikhw, “rwq dI vrKw ny hI ieh syvw myry izMmy lweI[”

(1944)

ie`k s`cw FwfI

BweI cWd gurU Gr dw rbwbI sI[ bVw pRis`D, bVw hridl AzIz

sI[ pihlI vwr mYN aunHW nMU bcpn ivc suixAw sI[ auh koiety isMG sBw dy

slwnw dIvwn ivc Awey sn[ pihly idn aunHW iek slok gwieAw:

nwnk gur ibnu mn kw

qwku n auGVY Avr n kMujI hiQ[ (pM: 1237)

Asl ividAw Asl ividAw

3736 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 20: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

koeI svw GMtw iesy bwry pRmwx idMdy rhy[ Kbry ikqnI bwxI aunHW nMU

kMT sI[

Drupd qy iKAwl gwiekI dy ausqwd sn[ kdy-kdy k`vwlI dw rMg

vI Aw jWdw[ Awvwz bVI rs iBMnI qy BrvIN sI[ kIrqn iB`j ky kirAw

krdy sn[ bMdSW dw aunHW pws BMfwr sI[

iek idn auh kIrqn qoN bwAd auTy qW myry ipqw jI ny ieSwrw kIqw

ik mYN aunHW dw vwjw cu`kx dI syvw krW[ mYN vwjw cu`k ky nwl qur ipAw[

ipqw jI ny aunHW nMU pu`iCAw, “quhwfw swry idn dw pRogrwm kI hMudw hY?”

kihx l`gy, “jW in`q-nym jW irAwz[ idny, jy ivhl iml jwvy qW GMtw ku

Awrwm, bwkI do vyly Kwxw, rwqIN jldI sO jwxw qW ju AMimRq vyly au~T

skIey[”

mYN idl ivc soicAw, ienHW dy idl ivc cMgy-cMgy is`KW nwloN gurU Gr

leI v`D pRym hY[ qd ipqw jI ny aunHW nMU puiCAw, “jo kuJ Bytw Awp jI nMU

imldI hY aus ivc Awp dw inrbwh ho jWdw hY?” kihx l`gy, “gurU dy dr

qoN Cu`t iksy hor dr dI Jwk r`KxI mYN pwp smJdw hW[”

“quhwfIAW GrogI izMmyvwrIAW ikMnIAW ku ny?”

“myrI koeI izMmyvwrI nhIN[ ijs dw mYN FwfI hW, swrIAW

izMmyvwrIAW aus nMU Arpn kr id`qIAW hn[ qy auh mYQoN v`D BlI-BWq

inBwaux dy smr`Q hY[” (1944)

Sukrwny dI jWc

swfy kwlj dw iek ividAwrQI pIrzwdw sI[ bVw qkVw, sufOl qy

sun`Kw aus dw srIr sI[ Pu`tbwl bhuq A`Cw Kyfdw sI[ XUnIvristI tIm

ivc Pul bYk sI[ kwlj dy pRbMDkW dw iKAwl sI ik auh rwStrI tIm ivc

cuixAw jw skdw hY[

pr, dyv nyq aus dI s`jI tMg iek AYksIfYNt ivc t`ut geI[

hspqwl ivc aus dy pl`sqr lwieAw igAw jo do-iqMn mhIny bwAd hI

Ku`lHxw sI[ so auh Putbwl KyfxoN rih igAw[

mYN qy myrw iek jmwqI aus dy Gr gey, ies g`l dw APsos krn[ auh

swnMU h`s ky imilAw qy kihx l`gw, “tMg t`utx dw qW suAwd hI Aw igAw[”

AsIN bVy hYrwn hoey[ AsW AwiKAw, “qyrI tMg tut geI qy qMU

kihMdw ey suAwd eI Aw igAw[”

auh kihx l`gw, “im`qro! tMg hI tutI ey koeI idl qW nhIN t`utw[

tMg vI pUrI aumId hY juV jweygI[ qy Putbwl koeI zrUrI ey? Putbwl nwloN

izMdgI v`fI hMudI ey[ mYN jo do idn hspqwl irhW, mYN ipAw hoieAw tYgor

dIAW khwxIAW pVHdw irhw[ mYN qW smJnw tYgor nMU pVHnw Putbwl Kyfx

nwloN ikqy v`D PwiedymMd sI[ hspqwloN Gr AwieAw qW Awpxy BYx-BrwvW

nwl bYT ky ipAwr dIAW g`lW krnw[ A`bw pwsoN kurwn mjId dy mwAny

suxnw[ myrI qW tMg tutx nwl izMdgI hI saur geI ey[

myry mMUhoN qurMq inkl igAw, “Sukr guzwr qW bySk ho rhIN, iksy

joS ivc Aw ky dUjI tMg dw tutxw vI nw mMg bYTI[” kihx l`gw, “iPkr nw

kr ikqy dUjI vI tut jWdI qW r`b jwxy mYnMU kI kuJ hor pRwpq ho jWdw[ mYnMU

hux Sukrwny ivc rihx dI jWc Aw geI ey[” (1944)

Aihswn

myry bwbw jI dy muslmwn dosq vI bVy sn[ auh bwbw jI nMU bVw

ipAwr qy siqkwr dyNdy sn ikauNik bwbw jI nMU krIbn swrw kurwn zbwnI

kMT sI qy aus dy ArQ vI jwxdy sn[ auhnW ivcoN iek mIr mu`lw muhMmd sI[

aus dy Fyr swry bwg sn AMgUrW qy bdwmW dy[ myvy dy sOdwgr aus pwsoN

bwdwm qy ikSimS lY jWdy sn ikauNik aus dy bwg dy ieh myvy bVy Awhlw

Asl ividAw Asl ividAw

3938 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 21: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

drjy dy sn[

iek swl aus ny m`ky h`j qy jwx dw ierwdw kIqw[ Ajy aus dI

Psl iqAwr nhIN sI qy Krc jogy pUry pYsy aus kol nhIN sn[ h`j qy jwx

leI aus nMU hzwr ku rupey dI loV sI, jo vwps Aw ky aus ny moV dyxy sn

ikauN ik jd nMU aus dIAW zmInW qoN PslW Aw jwxIAW sn[ aus ny myry bwbw

jI pws g`l kIqI qy bwbw jI ny aus nMU hzwr ruipAw dyx dI hwmI Br idqI[

auh khy, “mYN sUd qy lvWgw[” qy bwbw jI kihx, “qMU h`j qy jw irhYN, vwps

Aw ky moV vI dyxw ey, mYN sUd nhIN lYxw[” auh kihx l`gw, “jy qMU sUd nhIN

lvyNgw qW h`j dw Pl swrw mYnMU nhIN imlygw[ ikRpw kr ky sUd lY-lo qW ju

mYnMU h`j dw Pl pUrw pRwpq ho sky[” do pYsy rupey ip`Cy sUd dw PYslw ho

igAw, qy m`ulW horIN Aw ky hzwr ruipAw lY gey[

auh jd h`j qoN muVy qW hzwr ruipAw vI moV gey, sUd vI lwh gey[

iek borI bdwm dIAW igrIAW dI, iek ikSimS dI qy do borIAW dwlW dIAW

vI lY Awey[ “ieh myry v`loN Sukrwny dI Byt hY, qusW myrI h`j krvweI hY[ mYN

pRx kIqw hY ik jd qk mYN izMdw hW hr vwFI qy kuJ nw kuJ quhwnMU ByijAw

krWgw[ qW vI mYN quhwfw Aihswn nhIN cukw skWgw[” jd qk mulk

vMifAw nhINM igAw, auh hr swl vwFI qy swnMU do-cwr borIAW auprokq

vsqW dIAW ByijAw krdw sI[

dyS dI vMMf hox qoN mgroN iek idn aus dI ic`TI AweI myry bwbw jI

v`l, “mYnMU bVy sb`b nwl quhwfw pqw imilAw hY[ ieQy iek is`K POjI

APsr AwieAw sI, auh quhwnMU jwxdw sI[ ausny ieh pqw id`qw hY[ mYN

Awpxw vwAdw inBwaux qoN kwsr ho igAw hW, pr hr swl auh vsqW qyry

nwm qy qyry vloN KYrwq kr dyNdw hW[” (1944)

sbr, sMqoK qy Brosw

sMq rwm isMG jI dy nwl mYN quirAw jw irhw sW[ sMq jI bVy im`Ty

suBwA vwly bMdy sn[ boldy vI bVw im`Tw sn[ mYN aunHW dy bol suxn ih`q

gurduAwry qoN muVidAW aunHW nwl qur ipAw sW[

AsIN qury jWdy sW qy iek mMgqw sMq jI dy Agy Aw Kloqw qy vwihgurU

dy nwm qy aunHW qoN Kwxw Kwx leI mMgx l`gw[ sMq jI pihlW hI h`Q ivc kuJ

pYsy PVHI bYTy sn, so auh aunHW aus dI JolI ivc pw id`qy[ mYN hYrwn hoieAw

ik sMq jI Awp qW ku`J kmwauNdy nhIN, iPr vI aunHW ies mMgqy nMU pYsy ikvyN dy

idqy[ mYN p`uC ilAw, “sMq jI qusW ies mMgqy nMU pYsy ikauN id`qy?” kihx

l`gy, “mYN socdw hW, ik jy myrw mwlk ies nMU izMdgI dy skdw hY qW kI

mYN ies nMU iek fMg dw Kwxw vI nhIN dy skdw?” mYN iPr p`uiCAw, “qusW

h`Q ivc pYsy pihlW hI PVHy hoey sn, ieh ikauN?” kihx l`gy, “k`l jo kuJ

mYnMU sMgqW v`loN pRwpq hoieAw aus iv`coN ieh bc rhy sn[ so mYN PV C`fy ik

jd koeI AiBAwgq imlygw, ausnMU dy idAWgw[” “quhwnMU ieh kdy iKAwl

nhIN AwieAw ik Acwnk loV vwsqy kuJ Awpxy pws vI rihx idau?”

kihx l`gy, “jd mYN Awpxy Awp nMU Awpxy srb SkqImwn mwlk dy

spurd hI kr idqw hY, qW myrI dyK-Bwl krnw hux aus dw kMm ho igAw

hY – qy mYnMU myry mwlk ny kdy inrws hox dw mOkw nhIN id`qw[”

(1945)

idb idRStI

koiety ivc isMG sBw dw iqMn-rozw dIvwn l`igAw krdw sI[ bVI

rOxk lgdI sI[ au~Gy qoN au~Gy rwgI, kQwkwr, sMq qy kvI jn auQy bulwey

jWdy sn[ iek vwrI auQy iek nwbInw (nyqRhIx) sMq jI kQw krn leI

bulwey gey[ nwm aunHW dw gwlbwn moqI rwm jI sI[ bVI ipAwrI kQw sRI

Asl ividAw Asl ividAw

4140 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 22: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

gurU gRMQ swihb jI dI kirAw krdy sn[ gurU mhwrwj dI qwibAw bih ky

koeI isMG vwk lYNdw sI, sMq jI styj qy bYT ky kQw kirAw krdy sn[ iek

idn p`qrw rwmklI rwg dw KulH igAw, qy bwxI AnMd swihb dI sI[

qwibAw bYTy isMG ny vwk ieQoN SurU kIqw,

ey nyqRhu myirho hir qum mih joiq DrI

hir ibnu Avru n dyKhu koeI]

hir ibnu Avru n dyKhu koeI

ndrI hir inhwilAw] (pM: 922)

sMq jI kQw krn l`gy qy ikhw, “hy gurU svwry Bwgvwn nyqRW vwilE,

A`j ies nyqRhIx pwsoN gurU dw aupdyS suxo, gurU kI kihMdw hY[” sMq jI dy

msqk qy jlwl sI, qy sMgq ivc bYTy hr pRwxI dy nyqRW ivc hMJU sn[

sMq jI kihx l`gy, “ienHW nyqRW nwl vI pRBU idsdw jy[ nyqRW nwl

kudrq idsdI hY, qy kudrq ivc kwdr vyKx dw sb`b bxdw hY[ kdy

soicAw jy in`kI ijhI inmOlI inMm dw ibrC ikvyN bx jWdI hY[ aus dI hr

twhxI AwpxI QwauN P`utdI hY[ iek tihxI k`t idE, qW dUjI aug KloNdI

hY[ ibrK dw vzn kwiem r`Kx leI[ ieh iksy dy hukm ivc ho irhw hY[

ijnHW nyqRW nwl vwprdw qW vyiKAw, pr aus dy ip`Cy vwprdw hukm nhIN

pCwixAw, aunHW pws idRStI qW hY, id`b idRSit nhIN hY qy ijnHW pws

idb idRStI nhIN auh AMDy hI rhy[ iPr myry ivc qy aunHW ivc koeI Prk

nhIN[ pr ijMnHW aupr ikRpw ho geI, gurU dy lV l`gy, qW siqgurW aunHW dI

idb idRStI dy cKSU KolH id`qy[ AwE myry nwl rlo siqgurW A`gy m`Qw tyko qy

idloN mMgo, “dwqw idb idRStI dI ikRpwlqw kro[” ieh nyqR qW AMnHy jy,

“nwnk sy AKVIAW ibAMin ijnW ifsMdo mw iprI[”……(pM: 577)

sMq jI dI qW ies qoN bwAd vI kQw jwrI rhI, pr mYN ies Ardws

ivc hI juitAw rih igAw ik “hy mwlk! ikrpw kro qy kdy myrI idb

idRStI dy cKSU vI KolH idE[”…

(1945)

iksy bzurg dw mzwk n aufweIey

vIr inhwl isMG horW dw ieMjInIAirMg kwlj ivc AwKrI swl sI[

mYN qd mYfIkl kwlj ivc dwKl ho igAw sW[ inhwl isMG vIr jI ny qd

hostl C`f id`qw sI qy kwlj dy lwgy bwgbwnpury ivc iek mkwn ikrwey qy

lY ky au~Qy rihx lg gey sn[ EQy hI auhnW pws auhnW dy ipqw jI (jo hux

rItwier ho gey sn) qy mwqw jI vI Aw gey sn[

iek idn mYN auhnW nMU imlx auhnW pws igAw[ EQoN jd mYN prqx

l`gw qW vIr jI kihx l`gy, “AsIN sweIkl qy cly jWdy hW[ mYN qYnMU qyry

hostl auqwr idAWgw qy Agy AnwrklI inkl jwvWgw auQoN bUt lY

AwvWgw[”

AsIN jwx l`gy qW auhnW dy bwaU jI (ipqw jI) kihx l`gy, “dovyN

jxyN jw rhy ho, iDAwn nwl sweIkl clwxw, sweIkl ikqy tu`t nw jwey[”

AsIN dovyN h`s pey – “sweIkl vI kdy tu`tdy ny?” inhwl vIr jI ny ikhw[

AsIN sweIkl qy svwr ho inkl pey[ vIr jI sweIkl clw rhy sn

qy mYN ip`Cy kYrIAr qy bYTw sW[ Ajy msW iek PrlWg hI GroN inkl ky Awey

sW ik sVk dy iek toey ivc Aglw phIAw jw v`jw qy Dmwky nwl Agly

phIey dw icmtw tu`t igAw[ Aglw phIAw l`Q ky pry jw ipAw[ Sukr kro,

swnMU koeI s`t nhIN l`gI[

AklmMd hMudy qW AsIN EQoN Gr prq jWdy; pr jWdy ikhVy mMUh

nwl? bwaU jI ny jd ikhw ik iDAwn r`Kxw ikqy sweIkl t`ut nw jwvy, qW

Asl ividAw Asl ividAw

4342 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 23: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

AsW auhnW dI iK`lI aufw id`qI sI[ hux t`utw hoieAw sweIkl lY ky Gr ikvyN

jweIey?

AsW soicAw iek-iek phIAw ryVH ky rylvy stySn q`k lY jWdy hW

jo auQoN koeI mIl, svw mIl 'qy sI[ EQy sweIkl-stYNf qy ies nMU r`K

idAWgy qy Awp iksy tWgy qy bYT jwvWgy[ tWgy vwlw iek svwrI dy cwr Awny

lYNdw sI, qy sweIkl r`Kx dy do Awny hI l`gxy sn[

jd AsIN rylvy stySn dy sweIkl-stYNf qy phMucy qW stYNf vwly ny

sweIkl r`KxoN ienkwr kr idqw[ auh kihx l`gw, k`l nMU qusIN ieh khogy,

sweIkl qW qusW swbq r`iKAw sI, stYNf ivc tu`tw hY[ AsIN ieh izMmyvwrI

nhIN lY skdy[ AsW ikhw qMU do itktW dy dy – iek Agly phIey dI, iek

ipCly dI[ pr auh kihx l`gw, qd qW myrI izMmyvwrI do sweIklW dI ho

jweygI[ AsW bVy qrly kIqy, pr auh t`s qoN m`s nw hoieAw[

qd AsW tWgy vl mMUh kIqw[ tWgy vwlw swnMU svwrIAW dy ihswb

ibTwx nMU iqAwr nw hoieAw ikauNik swfy kol tu`tw hoieAw sweIkl sI[ auh

kihx l`gw, swlm tWgw kr lau qW lY c`lWgw[ pr sweIkl dy pYsy v`K

hoxgy[ PYslw fyF rupey qy hoieAw[ tWgy vwlw swnMU myry hostl C`f igAw[

sweIkl AsW auqwr ilAw qy dovyN ih`sy AsIN Al`g-Al`g ryVH ky AMdr lY

gey[ ijs iksy ny swnMU vyiKAw, KUb h`isAw jW muskrwieAw[

sweIkl dy dovyN ih`sy AsW nOkr nMU idqy qy ikhw jwh nvW icmtw

puAw ilAw[ jd auh lY igAw qW vIr jI kihx l`gy, “clo gurduAwry

c`lIey qy gurU dI hzUrI ivc pRx krIey ik kdy iksy bzurg dw mzwk

nhIN aufwvWgy[” (1945)

mnu`K dI brdwSq, hr drd qoN v`fI

lwhOr mYfIkl kwlj dy hostl dy bwhr sVk t`p ky iek Ku`lyH

mYdwn ivc, is`K ividAwrQIAW ny iek in`kw ijhw kmrw pw ky gurdAwrw

bxwieAw hoieAw sI[ au~Qy hr AYqvwr ividAwrQI Awp Awsw dI vwr dw

kIrqn kirAw krdy sn, bwhr kr ky ie`tW dw iek QVHw ijhw sI[ aus

aupr iek ADKV bzurg, mwstr gMgw isMG Aw ky bYT jwieAw krdy sn

ikauNik auhnW nUM joVW dIAW drdW sn qy auh AMdr cONkVI mwr ky nhIN bYT

skdy sn[ auh d`sdy sn ik rwqIN drd hor vI qyz ho jWdI hY qy auhnW dy

mMUhoN au`cI au`cI "hwey, hwey" inklx l`gdI hY[

iek idn Acncyq, auh AMdr Aw ky BuM\yN bYT gey[ AsIN sB cik`q ho

gey[ AsW p`uiCAw, qW kihx l`gy, "bwhr bYTy nUM kIrqn qW G`t suxdw sI,

kwrW dy hwrn, CkiVAW dI KV-KV, tWgy vwilAW dIAW hwkW qy k`uiqAW dy

BONkx dIAW 'vwjW sB mYnUM duKI krdIAW sn[ mYN soicAw, ikayu nw AMdr hI

jw bYTW[ AMdr kIrqn cMgI qrHW suxWgw[ suhxy ichry, suhxIAW p`gW,

id`sxgIAw[ iDAwn lwaux nUM DMn sRI gurU gRMQ swihb jI nMU vyKWgw[ iehnW

swrIAW suhwvIAW sMvydnwvW qy jy iDAwn lwvWgw qW Swied drd vydnw vI

G`t jwvy[

so PYslw kr ky AzmwieS krn leI ihMmq jutweI hY qy gurU dI ikrpw

nwl sPl hoieAw hW[ pqw nhIN drd GitAw ik myrI brdwSq au`cI ho

geI hY[ myrw iKAwl hY kIrqn suxidAW brdwSq hI au`cI hoeI hY[

Agly h&qy auh iPr AMdr hI Aw ky bYTy[ mgroN d`sx l`gy, ipCly

AYqvwr jd mYN eyQoN igAw qW mn bxwieAw ik rwqIN BwvyN ikqnI vI drd

ikauN nw hovy, mYN hwey-hwey nhI krWgw, sgoN vwihgurU- vwihgurU krWgw, auh

vI au`cw nhIN, sgoN idl ivc hI[ vwihgurU- vwihgurU kridAW brdwSq hor

au`cI ho geI[ ik`Qy myrI hwey-hwey sB nMU duKI krdI sI, rwqIN vwihgurU

Asl ividAw Asl ividAw

4544 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 24: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

vwihgurU kridAW mYN Awp sON igAw[ mYN qW ies nqIjy 'qy phuMicAw ik r`b

s`cy ny koeI pIV mn`uK dI brdwSq qoN v`fI nhIN bxweI[ jykr idl CoV

dyvIey qW Awp Psdy hW[ auh vI hY sn ijnHW ny bMd-bMd ktvw ley,

crKVIAW 'qy cVH gey, AwirAW nwl cIry gey, pr sI qk nhIN

aucwrI[ AsIN in`kIAW-in`kIAW pIVW 'qy hI hwey-hwey krn l`g jWdy

hW[ pIV vI pRBU dw pRSwd hY[ gurU jI vI qW kihMdy hn :

kyiqAw dUK BUK sd mwr ]

eyih iB dwiq qyrI dwqwr ] (pM : 5)

(1945)

lwltYn qy AwrsI

swDU rwGvwnMd jI koeI 70-75 swl dy sn[ aumr BwvyN v`fI sI, pr

srIr qkVw qy ishqmMd sI BwvyN kyvl du`D qy kuJ PlW 'qy hI guzwrw krdy

sn[ AMn Awid hor kuJ vI nhIN sn KWdy[

auh keI vwr swfy Gr myry dwdw jI nwl AiDAwqmk vwrqwlwp

krn Aw jwieAw krdy sn[ auhnW dI swrI jwiedwd DoqI kurqw qy iek

kmMfl sI[ sONdy vI BMu\y hI sn[ bVy qp`svI sn[

iek idn auh Awey qW dwdw jI Gr nhIN sn[ mYN Gry sW, mYN auhnW nUM

AMdr ibTwieAw qy d`isAw ik dwdw jI CyqI hI Aw jwxgy, gurduAwry m`Qw

tykx gey hn[

jd AsIN dovyN sW qW mYN swDU mhwrwj nUM p`uiCAw, "AMqr joiq ikvyN

jgdI hY ?" kihx l`gy, "do qrHW, iek lwltYn rwhIN, iek AwrsI rwhIN["

mYN ikhw mhwrwj Awp dI g`l myrI smJ nhIN peI[ kihx l`gy,

"lwltYn dw Bwv hY iksy dy AMdroN suqY pRkwS ho jwvy[ ieh prmwqmw dI

ikrpw nwl iksy nUM vI iksy vyly ho skdw hY[ dUjw AwrsI dw Bwv Agly nUM

ijvyN AwrsI ivc Awpxw mMUh idsdw hY, auvyN aus nUM aus dy AMdr joiq dy

dIdwr krwauxy[ ieh gurU krwauNdw hY[ pihloN aus nUM AMdr dI joiq vloN

Awgwh krdw hY, qy iPr aus joq dy drSnW dw swDn d`sdw hY[

Ajy swfI g`l ieqnI hI hoeI sI ik dwdw jI Aw gey qy mYN dohW jixAW

nUM prspr ivcwr-vtWdry leI CoV ky bwhr Aw igAw[

swDU mhwrwj nwl myrI jo vwrqw hoeI aus bwry mYN Awpxy dwdw jI nUM

d`isAw qy ikhw myrI ijigAwsw ivcy hI rih geI ikauNik qusIN Aw gey qy mYN

quhwnUM swDU mhwrwj kol ie`kilAW CoV Awauxw auicq smiJAw[

dwdw jI muskRwey qy kihx l`gy ieauN smJ gurU nwnk swihb dy AMdr

prmwqmw ny Awp joiq jgweI, jd vyeIN vwly swky ivc auh dYvI drbwr

ivc prmwqmw dy snmuK hoey[ pr gurU AMgd swihb ivc joiq gurU nwnk

swihb ny jgweI[ pihlI joiq is`DI lwltYn dI joiq vrgI sI BwvyN ies dw

cwnx lwltYn vrgw nhIN, keI sUrjW vrgw hMudw hY[ ieh joiq mOjUd qW

sB dy AMdr hY, pr krmW hyT F`kI huMdI hY[ aus nUM koeI vyK nhI skdw[

gurU AwpxI imhr dI nzr nwl ijigAwsU nUM aus dw Jlkwrw ivKw skdy

hn, Awp aus dI AwrsI bx ky[ ijigAwsU ieh qW hI vyK skdw hY jy

Awpxy Awp nUM gurU A`gy Awpxw Awqm-smrpn kr dyvy[

(1946)

AnuBvI ArQ

lwhOr AnwrklI bwzwr iv`coN iek glI ink`ldI sI[ nu`kr auqy iek

KoKw-numw dukwn sI, pMjwbI dy pRkwSk 'isMG bRdrz' dI[ srdwr syvw isMG

g`dI 'qy bYTdy sn[ suMdr Ku`lHw dwhVw, kwly rMg dI AkwlI p`g, gly ivc

Asl ividAw Asl ividAw

4746 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 25: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

gwqRw, gwqRy ivc ikrpwn, gurm`uK, rMg-r`qy mnu`K sn[ pMjwbI dy isrk`F

lyKkW dy auh pRkwSk sn, so auh lyKk aunHW dy Pyrw mwrdy rihMdy sn[ mYN

kwlj ivc dw^l hI hoieAw sW, so pMdrW ku swl dw hI hovWgw[ mYN h&qy

ivc iek idn zrUr aunHW dy jw AwauNdw sW[ iksy nw iksy lyKk nwl auQy

mulwkwq ho jWdI sI[ s&Ir swihb, du`gl swihb, bwvw blvMq, eISvr

icqrkwr, sujwn isMG Awid mYnUM pihlI vwr auhnW dy hI imly[

syvw isMG horIN bVy imhnqI vI sn, idAwnqdwr vI[ s`cI rihq qy

su`cI ikrq aunHW dI izMdgI dw dsqUr jwpdw sI[ ies leI swry lyKk

auhnW nUM psMd krdy sn[

iek idn bYTy auh iksy KrVy dw prU& dyK rhy sn[ mYN jw ky kol Klo

igAw[ GMtw ku auh prU& dyKdy rhy qy mYN kol KVw vyKdw irhw[ prU& pVHn

dI jwc mYN ieauN aunHW pwsoN is`K leI[

iek idn kihx l`gy, "nykI jI, jpu jI swihb ivc do qukW AYsIAW

hn ijnHW dy lokW ny ArQ qW kr id`qy hn, pr aunHW dw AMqrIv Bwv aujwgr

nhIN kr sky[ iek quk hY :

'DOlu Drmu dieAw kw pUqu ]

sMqoKu Qwip riKAw ijin sUiq ]' (pM : 3)

qy dUjI :

'suAsiq AwiQ bwxI brmwau ]

siq suhwxu sdw min cwau ] (pM : 4)

mYN jpu jI swihb dw pwT bVI vwrI kIqw sI, pr kdy ausdy Bwv

ArQW bwry nhIN sI soicAw[ pihlI vwr mYnUM i^Awl AwieAw, mYnUM Bwv

ArQ smJxy cwhIdy hn[

mYN jpu jI swihb dy do tIky ̂ rId ley - iek BweI vIr isMG horW dw,

qy dUjw pRo: swihb isMG horW dw[ Gr jw ky pVHy[ pihlI vwr mYN mihsUs

kIqw ik bwxI kyvl pVHn dI vsq nhIN, ivcwrn dI vsq hY[

keI-keI idn muV-muV pwT kIqw[ auh do qukW qW kI, keI hor qukW

dy ArQ vI dohW tIikAW dy bwvjUd smJ nw Awey[

mYN AglI vyr syvw isMG horW dy igAw qy auhnW nwl ies bwry izkr

kIqw[ kihx l`gy, "nykI jI, tIikAW ivc qW A`KrI ArQ hI hMudy hn[

AnuBvI ArQ qW AnuBv vwilAW pws hI hMudy hn[ jy iksy AnuBvI

Awqmw nwl quhwfw myl ho igAw qW auh quhwnUM sB ArQ smJw dyxgy[

"mYN ikhw, "AnuBvI Awqmw imlygI ikvyN", kihx l`gy, "jy auh s`c-m`uc dI

AnuBvI Awqmw hY qy jy quhwfI ijigAwsw vI s`cI hY, qW quhwnUM aus nUM l`Bx

nhIN jwxw pYxw[ auh Awp quhwnUM l`B leygI[" (1946)

grmI hY qb BI roqw hY, srdI hY qb BI roqw hY

qd mYN lwhOr kwlj ivc pVHdw sW qy grmIAw dIAW Cu`tIAW ivc

Awpxy Gr koiety jwieAw krdw sW[ koietw iek phwVI vwdI ivc visAw

rmxIk Sihr sI[ aus qoN koeI sO mIl pihlW iek hor Sihr is`bI sI[

auh Awpxy ihMdusqwn dw sB qo grm Sihr sI[ aus ijhw hI iek hor QW

Fwfr sI ij`Qy vYsI hI grmI sI[ iek &wrsI Swier ny ienHW bwry iliKAw :

is`bI v Fwfr sw^qI[ doz^ icrw prdw^qI[

Bwv hy r`bw jd qMU isbI qy Fwfr bxw id`qy sn, qW iPr nrk

bxwaux dI kI loV sI ? is`bI qy koiety ivckwr iek hor QW sI m`C[ ieh

bVI aucweI 'qy sI ieQy grmIAW ivc vI bVI TMf huMdI sI[

iek vwr mYN lwhOr qoN koiety jw irhw sW [ jd ryl g`fI is`bI phMucI

qW ausdy ieMjx ivc koeI nuks pY igAw[ duiphr dw vylw, lU c`l rhI, qy

g`fI c`l nhIN rhI sI[ swrw srIr psIno – psInw hoieAw[ psInw

k`piVAW nMU vI iBauN irhw sI [

Asl ividAw Asl ividAw

4948 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 26: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

qd mYN g`fI dy bwhr v`l dyiKAw [ pwxI dw iek bMbw ijs 'coN

ieMjx ivc pwxI pWdy hn, bVI qyzI nwl c`l irhw sI [ aus nMU dyK ky myrw

nhwaux nMU jI kr AwieAw [ mYN g`fI 'coN auqirAw qy bMby kol jw p`ujw [

pwxI 'c h`Q r`K ky vyiKAw, pwxI bhuq TMfw sI [ mYN k`pVy auqwr ky lWBy

r`K id`qy qy Awp vgdy bMby hyT jw viVAw [ TMfy- TMfy pwxI hyT bVw AwnMd

AwieAw qy mYN ikqnw icr ieh AwnMd lYNdw irhw[

iPr jd pwxI 'coNN bwhr inkilAw , qW prny nwl srIr nMU pMUJx

l`gw qW kVkdI D`up srIr 'qy peI, qy iekdm swrw srIr ip`q nwl Br

igAw [ mYN 'auP! auP !' krdw g`fI dy kmry ivc prq AwieAw [ auQy hMums

nwl swh Gu`ty nwly ip`q iqVky qy mYN 'auP! auP!' krI jwvW [

iek pTwx mOlwnw, isr 'qy ku`ly vwlI p`g , krV brVI dwVHI, bVI

SwqI ivc myry kol bYiTAw hoieAw sI [ myrI 'auP! auP!' sux ky mYnMU p`uCx

l`igAw , “ikAw qklIP hY” ? mY ausnMU d`isAw ik mYN bMby hyT nhwaux clw

igAw, pr nhwaux mgroN ijMny icr ivc ipMfw pUMiJAw, qyz D`up nwl myry

swry srIr 'qy ip`q in`kl AweI[ iqVk-iqVk ky duKI krI jw rhI hY[”

pTwx ny myrI ip`T 'qy h`Q PyirAw qy nwl hI muskrw ipAw [

J`t ku nMU g`fI qur peI qy do ku GMitAW ivc m`C StySn 'qy jw

phMucI[ au`Qy bVI TMFI phwVI hvw c`l rhI sI[ nqIjw kI hoieAw ik myry

ipMfy dI swrI ip`q Bur geI pr cmVI k`sI geI[ mYN iPr qoN 'auP! auP!'

krn l`gw[ pTwx ny p`iCAw, “srdwr Ab ikAw hUAw? iPr sy 'auP! auP!'

ikau kr rhy ho”? mYN ikhw, “mOlwnw myry srIr dI ip`q qW ieQoN dI TMF nwl

Bur geI hY, pr nwl hI myrI cmVI vI iK`cI geI hY[ auh hux qMg kr rhI

hY[” pTwx muskRw ipAw qy mYnMU kihx l`gw, “srdwr! ikAw kuPrwny

inAmq (r`b dI imhrbwnI dw nwSukrwpn) hY[ ^udw grmI Byjqw hY qb

qum roqw hY, ̂ udw srdI Byjqw hY qb qum roqw hY[ iXh ku&rwny inAmq nhIN

qoN Aor ikAw hY?”

aus idn qo bwAd mYN kdy mOsm bwry iSkwieq nhI kIqI[ vwihgurU

jYsw mOsm dyvy Sukrwny nwl prvwn kr lYNdw hW[

(1946)

auh s`cmuc rMg ivc sn

mYN mYfIkl kwlj AMimRqsr pVwauNdw sW[ fwktr syvw isMG vI

au~Qy AiDAwpk sn qy myry bVy snyhI sn[ iek idn mYnMU kihx l`gy, “c`l

Xwr BweI vIr isMG horW dy drSn kr AweIey[”

AsIN dovyN pYdl aunHW dI koTI vl qur pey[ rsqy ivc iek mweI

imlI[ aus dy ichry qy bVI SWqI sI[ iksy rMg ivc rMgI jwpdI sI[ auh

fwktr syvw isMG horW nMU jwxdI sI[ pu`Cx l`gI, “BweI swihb v`l jw rhy

ho?” fwktr syvw isMG jI ny 'hW' ivc isr ihlwieAw[ AwKx l`gI, “jwE,

A`j auh bVy rMg ivc hn[” iPr muskrweI qy ivdw ho geI[

AsIN jd BweI swihb dI koTI phMucy qW auh Awpxy bwg ivc tihl

rhy sn[ AsIN Awey qW auh kihx lgy, “syvw isMG jI, ieh kOx Awqmw

Awp dy nwl AweI hY?” syvw isMG jI ny myrw pircX krwauNidAW ikhw,

“ieh fwktr jsvMq isMG hn[ kivqw vI ilKdy hn[ nykI ienHW dw

q^lus hY[ myry bVy snyhI hn[ A`j myry nwl Awp jI dy drSnW leI cly

Awey hn[” BweI swihb ny myry moFy qy hlkI ijhI QwpI dyNidAW 'jIE

AwieAW' AwiKAw[ iPr AsIN dovyN aunHW dI ichlkdmI ivc Swiml ho gey[

qd iek bVI sMudr iqqlI au~fdI-au~fdI iek suhxy iKVy Pu`l

au~pr Awx au~qrI[ AsIN iqMny au~Qy Klo gey[ J`t nMU auh iqqlI au~f geI[

BweI swihb ny syvw isMG horW nMU muKwqb krky ikhw, “gurU

Asl ividAw Asl ividAw

5150 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 27: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

ipAwirE kI vyiKAw jy?” syvw isMG jI kihx l`gy, “iek iqqlI AweI, Pu`l

'qy bYTI qy iPr au~f geI[” iPr BweI swihb ny myry v`l AwpxI svwlIAw

nzr PyrI, mYN ikhw, “ie`k sMudrqw ny dUjI suMdrqw nMU cuMimAw, rs ilAw qy

clI geI[” BweI swihb muskrwey qy kihx lgy, “bVI sMudr idRStI hY

quhwfI, pr, Ajy dYqÍ ivc hY[ qd AsW dohW, ijvyN, iek Awvwz ho ky

p`uiCAw, “BweI swihb jI, qusW kI vyiKAw?” muskrw ky AwKx lgy :

“Awpy rsIAw, Awp rs, Awpy rwvxhwr[”

auh s`cmuc rMg ivc sn[ (1948)

iksy mMgqy koloN nw mMgxw

1949 eI: dI g`l hY[ mYN EdoN Awl ieMfIAW is`K stUfYNt PYfrySn dw

pRDwn sW[ swfI AMiqMRm kmytI ny PYslw kIqw ik pwauNtw swihb ivKy isrk`F

vrkrW dw tRyinMg kYNp lgwieAw jwvy[ aus dy leI mwieAw drkwr sI[ iksy

ny slwh id`qI, mwstr qwrw isMG jI ies kwrj leI loVINdI shwieqw kr

skdy hn qy mYnMU aunHW dI syvw ivc hwzr hox leI pRyirAw igAw[

mYN AMimRqsr aunHW dy invws AsQwn 'qy pu`jw qy aunHW nMU igAwq

krvwieAw ik AsIN vrkrW dw tRyinMg kYNp lgwaux dw ierwdw bxwieAw

hY[ aunHW ny ies ierwdy dI SlwGw kIqI qy AMdroN sO rupey dw ie`k not ilAw

ky mYnMU id`qw qy ikhw, “ies kwrj leI ieh shwieqw myry v`loN pRvwn kro[”

mYN ieqnw mwXUs hoieAw ik mYN auh not moVidAW ikhw, “mwstr jI, ieh

rihx idE, quhwfy hor iksy kMm Aw jweygw[ mYN vwihgurU pwsoN loVINdI

shwieqw mMg lvWgw[”

mYnMU aus vyly kdy Awpxy dwdw jI dy pihlW dy khy hoey bcn Xwd Awey[ aunHW

ikhw sI, “b`icAW, kdy iksy mMgqy koloN nw mMgIN, kyvl dwqy koloN hI

mMgIN qy dwqw kyvl iek vwihgurU hI hY[”

mwstr qwrw isMG horW nMU mYN kih qW AwieAw, “mYN vwihgurU pwsoN

mMg lvWgw, pr mYnMU Ajy smJ nhIN sI mMgxw ikvyN hY[” mYN AMimRqsroN

luiDAwxy clw AwieAw qy rwq sR: Bwn isMG horW dy Gr TihirAw[ aunHW nMU

mYN mwstr jI qoN pRwpq hoeI mwXUsI dI g`l d`sI[ aunHW slwh id`qI, “klH

svyry AYqvwr hY, isMG sBw dy gurduAwry dIvwn sjdw hY[ auQy c`l ky sMgq

pws ApIl kr vyKdy hW[”

so Agly idn qVky hI AsIN isMG sBw dy gurduAwry phMuc gey[ BweI smMud

isMG jI dw pRis`D jQw kIrqn kr irhw sI[

Bog ipAw qW mYN sk`qr swihb pwsoN is`K ividAwrQIAW dy kYNp

leI mwiek shwieqw dI sMgq pws ApIl krn dI AwigAw mMgI[ aunHW

AwigAw dy id`qI[

mYN sMgq nMU sMboDn kridAW AwiKAw, “ieh Prz qW mwipAW dw sI

ik Awpxy b`icAW nMU Awpxy Drm nwl jwxUM krwauNdy, pr ieauN hoieAw nhIN[

ies leI b`icAW ny ie`k-dUjy nMU Awpxy Drm nwl jwxUM krwaux leI ie`k

tRyinMg kYNp lgwaux dw sMklp kIqw hY[ Awp pws ies kwrj leI mwiek

shwieqw leI bynqI hY[

aus vyly BweI smMud isMG horW nMU iekvMjw rupey kIrqn Bytw vjoN

isMG sBw v`loN pRwpq hoey sn[ aunHW AwpxI jyb ivcoN pMjwh rupey hor k`Fy qy

ie`k sO rupey mYnMU PVHwauNidAW ikhw, “ieh Bytw swfy v`loN kbUl kro, qy

ijqny idn quhwfw kYNp l`gygw, doey vyly dI Sbd cONkI dI syvw swfw j`Qw

krygw[” aunHW dw ieh kihxw sI, ik sMgqW ny mwieAw dw Fyr lw id`qw[

(1949)

gurU kw lMgr kdy msqwnw nhIN hMudw

Asl ividAw Asl ividAw

5352 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 28: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

1949 eI: dI g`l hY[ qd Awl ieMfIAW is`K stUfYNts PYfrySn dI

slwnw kwnPrMs luiDAwxy ivc hoxI sI[ svyry kIrqn sMq rxDIr isMG jI

horW kIqw qy kwnPrMs dw audGwtn mwstr qwrw isMG jI ny kIqw[ ienHW

dohW SKSIAqW dI iKc kwrx swfI aumId qoN ikqy v`D hwzrI ho geI[ AsW

pMfwl 30 hzwr vwsqy bxwieAw sI, pr sMgq ies qoN vI v`D pMfwl qoN

bwhr bYTI hoeI sI[ lMgr AsW 30 hzwr vwsqy hI iqAwr krvwieAw sI[

so auh msqwnw hMudw idisAw[ sR: Bwn isMG jo swfy sk`qr sn myry pws

Awey qy kihx l`gy, “vIr jI, lMgr msqwnw ho cilAY[ msW iek pMgq hor

bYTygI [ pr Ajy qW keI hzwrW ivc sMgq ny lMgr Ckxw hY[” mYnMU QoVHI

icMqw hoeI[

EdoN ie`k gurmuK swfI g`l sux irhw sI[ myry moFy qy aus ny Awpxw

imhr BirAw h`Q riKAw qy ikhw, “fwktr swihb! gurU kw lMgr kdy

msqwnw nhIN hMudw[ qusIN AglI pMgq Bugqwau, rihMdI swrI sMgq

vwsqy gurU bMdobsq kr dyvygw[”

auh s`jx tRWsportr sI[ aus dy ds-bwrW tr`k cldy sn[ aunHW dy

frweIvrW nMU aus ny AwdyS idqw ik iqMn jxy Sihr dy swry FwibAW qy

rYstorYNtW ivc GMum jwE[ jo vYSno Kwxw p`ikAw hovy c`uk ilAwE[ dwlW iek

BWfy ivc puAw ilAwauxw, SbzIAW ie`k hor ivc qy rotIAW qIjy ivc[

bwkIAW nMU ikhw ik ipMfW ivc cly jwE qy ijs-ijs Gr ivc jo kuJ p`ikAw

hY puAw ilAwvo[ A`Dy GMty ivc lMgr Awauxw SurU ho igAw qy GMty fyF ivc

ieqnw lMgr Aw igAw ik sB dy Ck c`ukx mgroN vI bc igAw[

Bwn isMG jI qy mYN aus gurmuK dw DMnvwd krn leI aus dy Gr

pu`jy[ AsW jd Sukrwny dI Bwvnw pRgt kIqI qW kihx l`gw, “SukrIAw qW

mYN quhwfw krnw hY, qusW myry leI syvw dw sb`b bxwieAw[ syvw vI mYN

nhIN myry frweIvrW ny B`j-dOV kr ky kIqI hY[ SukrIey dy h`kdwr qW

Eho ny[ jy kdy Pyr loV pvy qW dws nMU cyqy kr lYxw[”

AsIN dovyN aus gurmuK dy nUrwnI ichry dw pRBwv Awpxy AMdr vsw ky

prqy[ (1949)

DMnvwd dw h`kdwr vwihgurU hY

qd mYN mYfIkl kwlj AMimRqsr ivc hwaUs iPzISn sW[ hspqwl

ivc mYnMU iek kuAwrtr imilAw hoieAw sI[ a~uQy mYN iek hor hwaUs

iPzIsn nwl rihMdw sW[

au~Qy iek idn inhwl vIr qy bMsI BwbI dovyN Awey[ BwbI jI dI K`bI

A`K coN pwxI if`g irhw sI ijs nMU auh bwr-bwr pMUJ rhy sn[ mYN pu`iCAw ik

kI hoieAw qW kihx l`gy pMdrW idnW qoN qklIP ho geI hY[ ieho idKwx

vwsqy ieQy Awey hW[ mYN ikhw klH svyry hI A`KW vwly fwktr swihb nMU

idKwl idAWgy[

vIr jI kihx lgy, “mYN qy A`j prq jwxw ey[ ieh qyry kol hI rih

jweygI qyry kmry ivc[ mYN Awpxy nwl dy hwaUs iPzISn nMU p`uiCAw, auh

kihx l`gw, “jI AwieAW nMU, zrUr rihx[ swfy pws do kmry qW hYn; iek

ivc qusIN ho jwxw dUjy ivc mYN ho jwvWgw[ koeI kiTnweI nhIN hovygI[”

so BwbI jI myry pws ruky[ svyry mYN fwktr mwn isMG inrMkwrI

swihb kol lY igAw[ auhnW nMU disAw, A`K iv`coN hlkw-hlkw pwxI isMmdw

rihMdw nwly C`pr Jmkx ivc QoVHI rVHk vI pYNdI hY[ fw: swihb ny ikhw,

“ieh pwxI iek nlkI rwhIN A`K 'coN n`k iv`c clw jWdw hY qy swh nwl sukI

jWdw hY[ jy auh nlkI iksy kwrx bMd ho jwvy qW pwxI n`k ivc nhIN jw

skdw, A`K dy bwhr if`gx lg pYNdw hY[ so aus nlkI nMU KolHx dw jqn

krnw pvygw[ jy qusIN aufIko qW A`Dy GMty nMU mYN EprySn QIeytr ivc ieh

Asl ividAw Asl ividAw

5554 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 29: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

nlkI KolHx dw auprwlw kr idAWgw[”

A`Dy GMty mgroN auhnW aus nlkI ivc dI qwr lMGw ky aus nMU KolH

id`qw qy swnMU ihdwieq kIqI ik hr pMj imMt bwd pYnislIn dy Gol dIAW

do-do bMUdW ienHW dI A`K ivc pweI jwxIAW[

Ajy msW rwq peI sI ik BwbI jI dIAW A`KW ivc cIs pYxI SurU ho

geI[ pihlW qW auhnW brdwSq kIqI iPr auh hor qyz ho geI[ mYN

smiJAw auh qwr pweI sI, kuJ qW JrIt AMdr pY geI hoxI hY aus leI

drd ho rhI hovygI[ mYN fwktr swihb nMU tYlIPon krn dI koiSS vI kIqI

pr auh iksy dy Gr Kwxw Kwx gey hoey sn[

swrI rwq mYN dvweI pWdw irhw qy BwbI jI 'hwey vIr jI', 'hwey vIr

jI' kih ky qVpdy rhy[ mYN auhnW dy isrwxy mUVHy qy bYTw auhnW dy kysW ivc

h`Q Pyrdw qy 'hW BwbI jI,' 'jI BwbI jI' kih ky auhnW dy Awvwzy dw jvwb

dyNdw irhw[ nwly aunHW dw d`uK dyK ky roNdw vI irhw[

svyry AsIN fw. swihb v`l gey qW auh kihx l`gy, ieh Gol ienHW nMU

rws nhIN AwieAw[ aus dy kwrx ieh cIsW pYNdIAW rhIAW[ mYnMU bVw

APsos l`gw, jykr pqw hMudw qW Gol pwauxw bMd hI kr dyNdw[ mYN Awpxy

Awp nMU doSI smJx l`g ipAw[

Gol qW AsW bMd kr idqw, pr cIsW Ajy vI bMd nhIN sI hoeIAW[

mYN BwbI jI nMU fwktr sohx isMG horW kol lY igAw[ auhnW nMU sB g`l dsI[

auhnW ikhw, “icMqw n kro gurU BlI krygw" AMdroN auhnW iek SISI k`FI aus

ivc ic`tw ijhw iek pwaUfr sI[ aus dI iek slweI auhnW “vwihgurU”

AwK ky BwbI jI dI A`K ivc pw idqI[ ijvyN koeI jwdU ho igAw[ cIsW

clIAW geIAW[ ie`k puVI bMnH ky auhnW swnMU nwl dy id`qI qy ikhw “Av`l

qW loV nhIN pvygI, pr jykr koeI cIs au~TI qW ie`k slweI hor pw dyxw[”

pr auh nObq hI nw AweI[

Agly idn BwbI jI kihx lgy, “clo fw: swihb dw DMnvwd kr

AweIey[” AsIN gey qy auhnW dw DMnvwd kIqw[ auh kihx l`gy,

“DMnvwd dw h`kdwr mYN nhIN vwihgurU hY ijs dw nwm lY ky mYN auh

s l w e I i e h n W d I A ` K i v c p w e I s I [ ”

(1949)

kwnMUn dw sbk

sR: Amr isMG AMbwlvI AYfvokyt au~Gy AkwlI lIfr sn[ auh

dlyr vI bVy sn qy Dun dy p`ky vI[ iek vwrI auh qy mYN ie`kTy ryl ivc sPr

kr rhy sW[ hyTlIAW brQW aupr AsIN dovy sW qy auprlI iek brQ aupr

iek hor B`dr purS lyitAw hoieAw sI[ rwq dw vylw sI, qy swry sOx dI

iqAwrI kr rhy sW[

kuJ imMtW bwAd aupr lyty aus B`dr purK ny isgrt sulgw leI[

sR: Amr isMG horW aus nMU AwiKAw, “ipAwirE ikrpw krky isgryt bMd

kr idE[ auh hitAw nw, sgoN kihx l`gw, “ikQy iliKAw ik mYN isgrt

nhIN pI skdw?” Amr isMG horW ikhw, “swrI qwzIrwqy ihMd ie`Qy ilKI

nhIN ho skdI[ ie`Qy ieh vI qW ikqy nhIN iliKAw hoieAw ik mYN quhwnMU

Q`pV nhIN mwr skdw!”

auh AwdmI kihx l`gw, “qusIN jwxdy nhIN mYN Pst klws

mYijstRyt hW[” Amr isMG jI kihx l`gy, “qusIN vI nhIN jwxdy mYN kOx hW[

mYN keI mYijstRytW nMU kwnMUn pVHwieAw hoieAY[”

pl ku ipCoN aus 'B`dr purS' ny isgrt dw iek hor k`S lwieAw qy

DMUAW hyTW v`l PUikAw[ Amr isMG horIN au~Ty, h`Q ivc auhnW dy AKbwr

sI[ aus nMU lpyt ky auhnW aus dy isgrt qy mwrI qy isgrt if`g ky pry jw

ipAw[ nwl hI Amr isMG horW g`fI KVI krn vwlI zMzIr iK`c idqI[ g`fI

pMj ku imMtW qk KVI ho geI[ gwrf swihb swfy f`by ivc Aw gey qy auhnW

Asl ividAw Asl ividAw

5756 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 30: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

p`uiCAw, “zMzIr iks ny iK`cI hY?” Amr isMG jI ny ikhw, “jI mYN iK`cI hY[

gwrf ny p`uiCAw, “ikauN”? “ikauN ik ieh bwaU jI isgrt pI rhy sn qy

swfI bynqI dy bwvjUd iehnW isgrt bMd nhIN kIqI sgoN jwx buJ ky DMUAW

swfy v`l su`itAw[ nwly swnMU DmkI idqI ik 'mYN Pst klws mYijstRyt hW[”

gwrf kihx l`gw, “srdwr jI, kyvl isgrt vwlI g`l ipCy g`fI

qW KVI nhIN kIqI jw skdI[”

“jykr iksy AOrq dy Drm 'qy koeI AwkRmx kry qW kI auh zMzIr

iK`c skdI hY?”

“hW! AYsI AvsQw ivc auh iK~c skdI hY[”

“jykr Awpxw Drm bcwaux Kwqr AOrq g`fI KilAwr skdI

hY qW myry Drm qy AwkRmx hovy qW mYN ikauN nhIN KVI kr skdw?

isgrt qMbwkU myry Drm ivc b`jr kurihq hY[”

gwrf ny ikhw, “mYnMU qW irport ilKxI pvygI[”

Amr isMG horW ikhw, “zrUr ilKo[”

irport dI g`l suxidAW hI mYijstRyt swihb dI KwinEN geI[

mYijstRyt ho ky auh Awp kwnMUn qoVn dy jvwbdyh hoey pey sn[ nwly auh

gwrf dy qrly krn l`gy, nwly Amr isMG horW dy[ gwrf kihx l`gw, “jy

srdwr horIN mMn jwx qW AsIN irport nhIN ilKdy[”

Amr isMG horIN kihx l`gy, “swfy v`loN irport nw ilKo qW koeI g`l

nhIN[ AsW qW mYijstRyt swihb nMU kyvl kwnMUn isKwlxw sI, so isKwl

id`qw[”

iPr auhnW mYijstRyt swihb v`l mMUh Pyr ky ikhw, “ikauN mYijstRyt

swihb! Ajy ieqnw sbk hI kwPI hY nw?” (1950)

jy in`kIAW g`lW ivc hwr jweIey

sR. AjIq isMG srh`dI pwiksqwn bxn qo pihlW srh`dI sUby ivc

vzIr rih c`uky sn[jd dI ieh g`l hY qd auh SoRmxI AkwlI dl dI

vrikMg kmytI dy mYNbr sn[ mYN jylH iv`c vI aunHW nwl do ku mhIny k`ty sn[

bVy dwnw, qy bVy sw&go ienswn sn[

auhnW dIAW do b`cIAW myrIAW ividAwrQxW sn, ies kwrn vI

auh mYnMU bVw ipAwr krdy sn[

iek idn AsIN iek mIitMg qoN iek`Ty prq rhy sW[myry pws audoN do

tMgW qoN ielwvw hor koeI vwhn nhIN sI, auhnW pws bVI sMudr kwr sI[ mYnMU

auhnW AwpxI kwr ivc bYTx leI ikhw, “AwE quhwnMU quhwfy Gr CoV

idAW”[

mYN ikhw, “quhwnMU AYNvy vlw pvygw[ mYN irkSw lY lYNdw hW”[kihx

l`gy, “ieh syvw mYnMU dy idau[ mYN DMnvwdI hovWgw”[ mYN cu`p-cwp kwr ivc

bYT igAw[

rsqy ivc AsIN g`lW krdy Awey[ auhnW do vwr ieh vI duhrwieAw

ik auhnW dIAW bytIAW kihMdIAW hn, ik qusIN bhuq A`Cw pVHWdy ho[

qd nMU myry Gr dI glI dw moV Aw igAw mYN srh`dI swihb nMU ikhw,

“mYnMU ieQy nu`kr 'qy hI auqwr idau, glI AMdr quhwfI kwr sOiKAW muVygI

nhIN[” auh kihx l`gy, “ nykI swihb, jy in`kIAW- in`kIAW g`lW ivc

hwr jweIey, qW v`fIAW g`lW ivc ikvyN sPl hovWgy? myrI kwr Awpy muV

jwvygI, mYN quhwnUM qoV quhwfy Gr q`k hI C`f ky Awauxw hY[” (1951)

myrI ivdwiegI nw lmkwE

mYN aunHI idnIN AMimRqsr mYfIkl kwlj dy ivc rijstRwr l`gw hoieAw

sW[ swfy nwl fw: ASok kumwr hwaUs i&zISn sn[ aunHW dy ipqw, koeI

Asl ividAw Asl ividAw

5958 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 31: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

s`qr-bh`qr swl dy lhU dy rog kwrx swfy hspqwl ivc dw^l hoey[ aunHW

dy lhU ivc ic`ty koSy jo A~T-d`s hzwr &I imlImItr huMdy hn, l`KW dI

igxqI ivc ho gey sn[ bhuq kr k`cy-ip`ly hI sn[ ieauN jwxoN ijvyN ienHW

ic`ty koiSAW dw kYNsr ho igAw sI[ is`ty vjoN lwl koSy bhuq G`t rhy sn

ijs kwrx swry srIr ivc AwksIjn pUrI qrHW nhIN sI phuMc rhI[ rMg vI

aunHW dw AwpxI lwlgI guAw bYTw sI[

aunHIN idnIN ies ibmwrI dw koeI p`kw ielwj swfy pws nhIN sI[ kyvl

iksy nroey bMdy dw ^Un Aijhy ibmwr nUM cVHw ky aunHW nUM AwrjI qOr 'qy kuJ

cMgw kr skdy sW[ so AsW aus bzurg nUM do boqlW ̂ Un dIAW cVHw id`qIAW jo

aunHW dy hI iksy irSqydwr ny id`qIAW sn[

pMdrW idnW qk iPr ̂ Un dI loV pY geI[ AsIN aus idn pihlI boql

cVHwaux leI iqAwrI kr leI[ bzurg nUM smJ Aw geI ik AsIN iPr qoN

lhU cVHwaux dw bMdobsq kr rhy hW[ mYN vwrf dw dOrw krdw jd aunHW dy

ibsqry pws pu`jw qW mYnUM AwKx l`gy, "fwktr jI, kI iPr qoN ̂ Un cVHwauxw

cwhuMdy ho ? Ajy qW ipClyry h&qy cVHwieAw jy["

"quhwfI ibmwrI AYsI hY ik lhU CyqI-CyqI pqlw pY jWdY, so swnUM bwr-

bwr ̂ Un cVHwauxw ipAw krygw["

"fwktr jI, ikqnI vwr ies qrHW ̂ Un cVHwEgy ?"

"ijqnI vwr loV pYNdI rhygI["

"ipAwirE ! mYN 72 swl jI ilAY[ mYN AwpxIAW sMswrk izMmyvwrIAW

qoN mukq ho c`ukW[ b`cy pVHw id`qy, ivAwh id`qy[ Gr vwlI dI aupjIvkw leI

loVINdI ienSorYNs krvw C`fI[ hux myry KuxoN kuJ vI QuiVAw nhIN rihxw[ b`cy

cMgy hn, mW dI dyK-Bwl kr lYxgy[ jy myrw smW Aw igAY qW myrI ivdwiegI

nUM lmkwE nw[ hux mYnUM hor ̂ Un nw cwVHo, swrw zwieAw jwvygw[ iksy AYsy

ivAkqI leI sWB r`Ko ijs dI AwXU iek do boqlW nwl v`D skdI hovy, jW

ijs dw EprySn hoxw hovy qy aus leI drkwr hovy[ ikrpw kro mYnUM hor ̂ Un

nw cwVHo[ ies srIr ny klH vI Kyh hoxw hY, A`j huMdY qW ho jwx idau[ mYN

Awpxy AslI Gr CyqI phMuc jwvWgw["

bzurg dy ichry 'qy iek AnoKw jlwl sI[ mYN aunHW dI idRVHqw qy

isAwxp nUM nmskwr kIqI qy ̂ Un nw cVHwaux dw &Yslw lY ilAw[ (1954)

suDweI

koietw Sihr keI g`lW iv`c AswDwrn sI[ iek g`l Es iv`c ieh

vI sI ik au~Qy keI swry pMjwbI dy kvI sn[ jgq isMG jgq, pUrn isMG

BOr, hrsw isMG cwqr cMgy Swier sn pr ieh swry gurdws rwm Awlm qoN

hyTW hI AwauNdy sn[

gurdws rwm Awlm gurmuKI qoN ielwvw kuJ vI nhIN sI piVHAw

hoieAw, pr kvI bVw cMgw sI[ vwirS Swh dI hIr aus nUM krIb- krIb

swrI kMT sI[ Awp vI hr pRkwr dw CMd kih skdw sI[

koiety, iehnW kvIAW ny rl ky iek kvI sBw bxweI hoeI sI[ aus ny

smyN-smyN isr kvI drbwr AwXojq krny[ mYN audoN dsvIN pws kIqI sI qy

kivqw ilKx ivc mMUh mwrn l`g ipAw sW[

audoN kvI sBw ny iek kvI drbwr AwXojn krn dw pRogrwm

bxwieAw ijs leI qrHw imsrw sI, "qkdIr n iksy qoN h`tdI vy[" Awlm

horW kvI drbwr qoN pihlW sB kvIAW qoN auhnW dIAW kivqwvW suxIAW qy

auhnW dI suDweI vI kIqI[

myrI k`cI-ip`lI kivqw vI auhnW iDAwn nwl suxI[ iPr kihx l`gy,

Asl ividAw Asl ividAw

6160 suikRq tr`st suikRq tr`st

Page 32: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

"Ajy kvI drbwr ivc suxwaux jogI nhIN hoeI[" iPr mYnUM smJwaux l`gy

AmkI quk dw vzn v`D igAY - iv`coN Amkw Sbd Gtw idE, vzn TIk ho

jweygw qy m&hUm vI kwiem rhygw[ keI QW 'qy kw&Iey bdlx leI vI rwey

id`qI[ nwly ikhw pihlw SyAr (mqlw) qy Aw^rI (mkqw) bVy jwzb hox

qW cMgy v`sdy hn[ ies kivqw nUM jy soD sko qW cMgw rhygw["

mYN kivqw dubwry ilKx dy jqn ivc ju`t igAw[ ijauN-ijauN mYN ilKI

jwvW Awlm jI dI suDweI dI kdr myry AMdr hor-hor pYdw hoeI jwvy[ auhnW

dI suc`jI rwey sdkw mYnUM pRqIq hox l`gw ik myrI kivqw s`c-m`uc ilSk

peI sI[

jd AwpxI vwrI Awaux qy mYN AwpxI kivqw suxweI qW mYnUM l`gw ik

iek nvW Awqm-ivSvwS myry AMdr jwg ipAw sI[ myrI kivqw bVI cMgI

v`sI[ kuJ sRoiqAW ny do-do rupey dy not vI ienwm vjoN myry leI Byjy[ auhnW

ivcoN iek gurdws rwm Awlm Awp vI sI ijsnUM kyvl iek ruipAw roz

mzdUrI imldI sI[ jd auhnW dw nwm ilAw igAw qW myrIAW A`KW ivcoN hMJU

Clk Awey[ mYN styj qy Klo ky ikhw, "jy Awlm swihb ny myrI kivqw dI

suDweI nw kIqI hoNdI qW ieQy suxwaux dy kwbl vI nhIN sI[ ieh ienwm jo

suihrd sRoiqAW ny mYnUM id`qy hn, iesdy Asl h`kdwr Awlm swihb hn;

pr auhnW Awpxy Awp nUM ienwm dyx vwilAW ivc Swml kr ky mYnMU AjIb

aulJn iv`c pw id`qw hY[ mYN kyvl auhnW dy crn CUh ky auhnW A`gy AwpxI

ikrq`gqw dw pRgtwvw krnw cwhuMdw hW[" qy mYN kol bYTy Awlm swihb dy

crn CUh ley[

smW guzr igAw[ dyS vMf ho geI[ mYN fwktr bx igAw[ mYfIkl

kwlj AMimRqsr ivc pVHwaux l`g ipAw[ EdoN qk myrI plyTI dI kwiv-

pusqk 'Asly qy auhly' Cp cu`kI sI[

iek idn mYN iek`lw Gr bYTw sW, qW kI vyKW gurdws rwm Awlm horIN

ikiqEN Aw gey[ mYnUM AwKx l`gy, "qusW iek idn myry pYrIN h`Q lwieAw sI[

A`j mYN quhwfy pYrIN h`Q lwaux AwieAw hW[ mYN quhwfI pusqk pVHI hY, idl

bwg-bwg ho igAY[" mYN ikhw, "ieh quhwfI kIqI suDweI dw Asr hY["

Awlm horW mYnUM G`ut ky sIny nwl lw ilAw[

(1956)

vwihgurU bcwauNdw qW hY, pr.......

prkwS isMG, myrw Cotw Brw, v`fw ho ky qW swD-suBw ho igAw hY,

pr bcpn ivc bVIAW SrwrqW kirAw krdw sI[ iek idn d`sx l`gw,

"vIr jI ! mYN roz svyry au`T ky soicAw krdw sW ik A`j ikhVI Srwrq

krnI hY[" SrwrqW kwrn roz ausnUM iJVkW qy bVI vwr mwr vI pYxI[ pr

auh sI ik bwz hI nhIN sI AwauNdw[

swfy Gr nwl lgdw iek pTwx dw Gr sI - Abd`ulw aus dw nwm

sI[ aus dw iek lVkw prkwS isMG dI aumr dw jW rqw ku aus nwloN Cotw

jW v`fw sI[ iek idn dovyN Kyf rhy sn ik iksy g`l qy Awps iv`c JgVw ho

igAw[ prkwS isMG ny pTwx dy pu`qr nUM kuuu`t k`iFAw[ auh roNdw roNdw Gr

clw igAw[

pMj ku imMt bwAd aus dw bwp GroN inkl AwieAw[ prkwS isMG

ny soicAw ik pTwx Awpxy p`uqr dw bdlw lYx leI AwieAw hY qy mYnUM

mwrygw[ so pihlW qW dOVx l`gw, pr pTwx ny ikhw, "dOVo mq, hm sy bwq

kro[" prkwS isMG ruk igAw[ au~Qy mkwn bx irhw sI qy gwry dw Fyr l`gw

hoieAw sI[ prkwS isMG ny dovW h`QW ivc gwrw c`uk ilAw qy h`Q Awpxy

Asl ividAw Asl ividAw

suikRq tr`st suikRq tr`st 6362

Page 33: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

ip`Cy kr ley[ jdoN pTwx nyVy AwieAw qW dohW h`QW nwl gwrw aus dIAW

A`KIAW 'qy dy mwirAw[

pTwx prq igAw[ Gr jw ky mUMh Doqw, k`pVy bdly qy myry ipqw jI

dy Gr prqx dI ieMqzwr krn l`gw[ QoVHy icr qWeI ipqw jI bzwroN jo sOdw

suk lYx gey sn, lY ky prqy[ jdoN pTwx dy Gr A`goN lMGy qW pTwx ny

Awvwz mwr ky bulw ilAw[ kihx l`gw, "mYN qYnUM qyry byty v`loN mubwrk dyxI

hY[ pihlW qW aus ny myry p`uqr nUM k`ut k`iFAw[ mYN soicAw, vyKW qW shI auh

kOx dlyr lVkw hY ijs ny pTwx dy mMufy nUM k`ut k`iFAw hY[ mYN bwhr

inkilAw qW auh Ajy au~Qy hI glI ivc Kloqw sI[ mYnUM vyK ky dOVn l`gw qW

mYN ausnUM ikhw dOV nw mYN qyry nwl g`l krnI hY[ qd ausny glI ivc pey

gwry 'coN do b`ukW c`uk leIAW qy jd mYN kol phuMicAw qW ies qoN pihlW ik mYN

aus nwl g`lbwq kr skdw aus ny gwry dIAW dovyN b`ukW myrIAW A`KW aupr dy

mwrIAW["

ipqw jI ny pTwx pwsoN mw&I mMgI qy bVy kRoD ivc Gr Awey[ Aw ky

aunHW iek hwkI sit`k c`uk leI qy prkwS isMG nUM Awvwz mwrI[ prkwS

isMG nUM smJ Aw geI aus dI murMmq hox vwlI hY[ ipqw jI dy h`Q ivc PVI

hwkI sit`k nUM vyK ky qW hor GbrwieAw[ mn hI mn "vwihgurU-vwihgurU"

krn l`gw[

ipqw jI ny au`cI swrI ikhw, qUM jo krqUq A`j kIqI hY aus ny mYnUM

bhuq Srmswr kIqw hY[ ieh kihx dy nwl hI zor dI hwkI aus dy p`t qy dy

mwrI[ prkwS isMG AMdry AMdr "vwihgurU-vwihgurU" cl irhw sI, s`t peI

qW au~cI-au~cI "vwihgurU-vwihgurU" aus dy mMUhNo inklx l`g ipAw[ ipqw jI

nUM l`gw ikqy bhuqI s`t v`j geI sU jo qVp ky "vwihgurU-vwihgurU" krdw

ipAw hY[ aunHW hwkI qW s`ut id`qI qy ausnUM kwPI burw Blw AwiKAw, pr hor

mwirAw nhIN[

mYN ies vwrdwq smyN Gr nhIN sW[ SwmI hnyrw pYx qy priqAw

sW[ rwq peI qW AsIN dovyN Brw ieky kmry ivc sOx leI cly gey[ QoVy icr

mgroN prkwS isMG au~T ky myry mMjy qy Aw igAw qy kihx l`gw, "vIr jI iek

g`l d`sxI hY[" mYN ikhw "d`so[" qd ausny idny hoeI auprokq g`l suxweI qy

kihx l`gw, "vIr jI, vwihgurU bcWdw qW zrUr hY pr pihlI sotI pYx

dyNdw hY qW jo byvkUPW nUM Akl Aw jwvy[ mYN quhwfI ies ipAwr glvkVI

ivc pRx krdw hW ik A`gy qoN AYsI koeI Srwrq nhIN krWgw["

(1940)

klgIAW vwly, bwjW vwly

Ardws is`K Drm dw Ain`KV AMg hY[ ijs gurmuK ipAwry gRMQI jI

nUM mYN hr roz Ardws kridAW suxdw sW auh "ipRQm BgauqI ismr kY"

vwlI vwr isrI BgauqI jI dI pihlI pauVI iv`c nON gurU swihbW nUM ismrn-

iDAwaux qoN mgroN dsvIN pwqSwhI gurU goibMd isMG jI nUM iDAwauNidAW

auhnW dy nwm dy nwl 'klgIAW vwly', 'bwjW vwly', 'nIly GoVy vwly', ivSySx

lgwauNdy sn[ mYnUM vI ieh ivSySx kMT ho gey[

iek idn rihrws swihb dy pwT mgroN ipqw jI ny mYnUM Ardws

krn leI ikhw[ mYN ies syvw nUM suBwg smiJAw qy Ardws krn l`g

ipAw[ dsvyN pwqSwh gurU goibMd isMG nwl mYN auh kMT hoey ivSySx vI lw

id`qy[ Ardws qoN bwAd myry ipqw jI kihx l`gy, "bytw auh iqMn ivSySx

ijhVy qusIN gurU goibMd isMG nUM cyqy kridAW lgwey sn, zrw muV ky d`so["

mYN suxw id`qy[ ipqw jI muskRwey qy kihx l`gy, "kwkw! klgIAW vwly qy

bwjW vwly qW hzwrW hoey hn, GoiVAW vwly l`KW hoey hn[ ieh ivSySx

lgw ky AsIN gurU jI dI vifAweI nhIN krdy sgoN auhnW nUM auhnW

Asl ividAw Asl ividAw

suikRq tr`st suikRq tr`st 6564

Page 34: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

hzwrw-l`KW Awm mnu`KW ivc jw rlwauNdy hW[ jW qW koeI ivSySx nw

lwE, ijvyN bwkI gurU swihbW nwl nhIN lgwey gey[ jy lgwxy hI hox qW

AYsy ivSySx lgwE ijnHW qoN gurU swihb dI vifAweI pRq`K pRqIq hMudI

hovy["

mYN p`uiCAw, "mYnUM AYsy ivSySxW dI soJI krwE[" kihx l`gy, "dsvyN

pwqSwh dI ivsyS mhq`qw drswaux vwly ivSySx ies pRkwr dy ho

skdy hn : 'srbMs dwnI' - auhnW jYsw hor koeI nhIN hoieAw; 'AMimRq dy

dwqy' - auhnW dy AMimRq sMskwr ny bMidAW nUM scm`uc mOq dy BY qoN mukq kr

id`qw; 'Drm riKAk' - ipqw jI nUM Shwdq leI qor ky auhnW Dwrimk

ivSvws dI AwzwdI dw AsUl sQwipq kr id`qw; qy 'nIcoN aUc krn vwly'

- ijnHW lokW nUM ihMdU vrxwSRm Anuswr sB qoN hIxy mMinAw jWdw sI auhnW nUM

sUrbIr bxw id`qw[ AYsy ivSySx hI mhwrwj gurU goibMd isMG jI dy nwm nwl

joVy hoey SoBw dyNdy hn["

Es idn qoN ieho ivSySx mYN dsvyN pwqSwh dy nwm nwl joV ky

Ardws iv`c auhnW nUM cyqy krdw hW[ (1940)

so dru

pRoPYsr pI.AweI. pyNtr iksy aucy AMgryz Kwndwn iv`coN sn[

ihMdusqwn ivc AweI.sI.AYs. irtwier hoey qy iPr AYP.sI. kwlj lwhOr

ivc AMgryzI dy pRwiDAwpk l`gy[ mYN AYP.sI. kwlj dy ijs hostl ivc

dwKl hoieAw sW aus dy supirMtYNfYNt vI sn[

iek idn hostl dw dOrw krdy krdy auh myry kmry AMdr Awey qW

mYN h`QlI ikqwb myz pur r`K ky aunHW nMU pRxwm kIqw[ aunHW ikqwb vl

vyiKAw[ auh pUrn isMG dI ikqwb sI 'dI sipirt AwP ErIAYNtl

poietRI' (pUrbI kwiv dI Awqmw) mYnMU pu`Cx l`gy, “qMU swieMs dw

ividAwrQI nhIN?” mYN 'hW' ivc au~qr id`qw qW pu`Cx l`gy, “qYnMU ies

ikqwb ivc kI idlcspI ho skdI hY? qYnMU smJ AwauNdI hY?”mYN au~qr

id`qw, “jnwb kwPI smJ AwauNdI hY[ idlcspI ies leI hY ikauNik kwiv

izMdgI nMU rOck bxwauNdw hY[” kihx l`gy, “ies ivcoN qYnMU kI smJ

AwieAw hY?”

mYN ikhw, “mYN Ajy msW A`D qk hI pVHI hY, pr ieqnw smJ Aw

igAw hY ik pUrbI kwiv dI Awqmw p`CmI kwiv nwloN v`KrI hY[ jy s`c pu`CoN

qW Awqmw qW hY hI pUrbI kwiv pws, p`CmI kivqw qW aus nMU BwldI

iPrdI hY[ p`CmI kwiv bwhr vl vyKdw hY, pUrbI kwiv AMdr vl JwqI

mwrdI hY[” mYN Ajy ieqnw hI ikhw sI, ik auh kihx lgy, “mYN Swm nMU

swFy cwr vjy cwh pINdw hW A`j myry pws Aw ky myry nwl cwh pIvIN[” mYN

ikhw, “myrw suBwg hovygw[”

mYN EdoN dsvIN pws krky kwlj ivc dwKl hI hoieAw sW[ kwlj

Awaux qoN pihlW swfy skUl ivc ijqnIAW vI iqMn ku sO pMjwbI dIAW

pusqkW sn, mYN sB pVH leIAW sn[ aurdU ivc iekbwl, mIr, zOk qy

gwilb vI pVH ley sn[ &wrsI ivc vI swAdI qy hwiPz myry dwdw jI ny mYnMU

pVHw id`qy sn[ ies leI mYnMU pUrbI kwiv dI QoVI-bhuq pkV zrUr sI[

jwpwnI jW cInI kwiv v`loN Anjwx sW, pr pUrn isMG dI pusqk ny aunHW

bwry jwxkwrI pRwpq krn leI vI auqsukqw jgw idqI sI[ swieMs vI idl

lgw ky pVHdw sW, pr kwiv ivc idlcspI vI bdsqUr kwiem r`KI hoeI

sI[

pRo: pyNtr dy Gr aunHW nwl cwh pIx dw Avsr mYN cwh pIx leI

nhIN sI lYxw cwhMudw, aunHW dI Awqmw dw sMg krn leI lYxw cwhMudw sW[

mYN pUry swFy cwr vjy aunHW dw dr jw KVkwieAw[ aunHW drvwzw

KoilHAw qy mYnMU AMdr cly Awaux dw AwdyS idqw[ hwl-cwl p`uiCAw qy iPr

mYnMU kihx l`gy, “qMU pUrbI kwiv dI Awqmw dI g`l kIqI sI[ mYnMU koeI AYsI

Asl ividAw Asl ividAw

suikRq tr`st suikRq tr`st 6766

Page 35: vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI

kivqw dw dIdwr krvw ijs iv`coN ieh Awqmw sp`St idsdI hovy[” mYN

ikhw, "mYN ies svwl leI iqAwr nhIN hW, so mYnMU do imMt dy idE ik mYN soc

skW ik quhwnMU ikhVI kivqw suxwauxI hY[ iPr QoVHw smW hor idE ikauNik

quhwnMU AMgRyzI ivc aus dw m&hUm d`sxw hY[” auh h`s pey qy kihx l`gy,

“mYN cwh pw dyNdw hW, du`D qy cInI Goldw hW[ quMU auqnw icr soc lY[” pr

cwh pw ky dyx bwAd aunHW kuJ nhIN pu`iCAw[ ijqnw icr AsIN cwh pINdy

rhy, auh KwmoS rhy, qy mYnMU socx jogw smW dy id`qw[

AsIN cwh mukw cu`ky qW kihx l`gy, “kuJ suxwaugy?” mYN ikhw,

“kivqw qW mYN Bwl leI hY, pr suXog AMgryzI pUrI qrHW pRwpq nhIN hoeI,

pr koiSS krdw hW[” mYN 'jpujI' swihb dI 27 vIN pauVI 'so dru kyhw, so

Gru kyhw, ijiq bih srb smwly' suxwauxI SurU kIqI qy nwly nwl AMgryzI

ivc aulQweI igAw[ ijauN-ijauN mYN suxweI jwvW iqauN-iqauN pRo: pyNtr dIAW

A`KW dI cmk vDI jwvy[ jd mYN mukweI qW mYnMU pu`Cx lgy, “ieh iks dI

kivqw hY?” mYN ikhw, “gurU nwnk swihb dI[” pRo: pyNtr h`Q bMnH ky KVy ho

gey qy bVy Adb nwl Juk ky mYnMU kihx lgy, “qMU mYnMU guru nwnk dI Awqmw

dw dIdwr krvwieAw hY[ qyrw ieh Aihswn mYN aumr Br Bulw nhIN

skWgw[ qMU hr roz, jykr ivhlw hovyN qW myry pws cwh pIx Aw jwieAw

kr[”

ieauN gurU nwnk ny mYnMU iek Aiq ipAwrw dosq pRdwn kIqw jo

BWvyN mYQoN koeI 50 vryH v`fw sI, pr ijs ny mYnMU m`uC-Pu`ty nMU AwpxI

dosqI ivc Swiml kr ilAw sI[

(1943)

Asl ividAw

suikRq tr`st 68