vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW fw. jsvMq isMG nykI suikRq tr`st
Asal Vidya Varosaaeean Roohan Dian Suhaunia Yaddanby
Dr. Jaswant Singh Neki52, Hemkunt Colony, New Delhi - 110048M : +91-98716-28810email : [email protected] : www.jsneki.com
© lyKk (2011)
pihlI Cwp : jUn, 2011
Bytw : 40/- rupey
pRkwSk : suikRq tr`st3454, Pys-2, du`grI, luiDAwxw - 141013
098554-00300, 098556-12005
SUKRIT [email protected], www.sukrit.org
Cwpk
ipRMtvY~l, AMimRqsr
qqkrw
1. r`b Koty vI Kry kr idMdw hY 13
2. pMcwimRq kI hMudw hY? 14
3. pwT - qoqy vWgUM jW Bgq vWg 15
4. AMdr vI ie`k KyqI hY 17
5. kwly ilK n lyK 19
6. msqk ivc lwltYn 20
7. kMm SurU kro, iqAwrI mgroN ho jwvygI 21
8. sMswr byivswhI nwl nhIN c`l skdw 22
9. sMqoK 24
10. Asl ividAw 25
11. ie`k ivic`qr kbwVI 26
12. cqurweI nhIN, ibbyk 27
13. klm dI krwmwq 30
14. swihq kI hMudw hY? 31
15. AKMf pwTI 33
16. nv-nwsiqkqw 34
17. ie`k dosqI dI dwsqwn 36
18. ie`k s`cw FwfI 37
19. Sukrwny dI jWc 38
20. Aihswn 39
21. sbr, sMqoK qy Brosw 40
22. idb idRStI 41
Asl ividAw Asl ividAw
23. iksy bzurg dw mzwk nw aufweIey 43
24. mnu`K dI brdwSq... 44
25. lwltYn ik AwrsI 46
26. AnuBvI ArQ 47
27. grmI hY qb BI roqw hY, srdI hY qb BI roqw hY 49
28. auh s`cmuc rMg ivc sn 51
29. iksy mMgqy koloN nw mMgxw 52
30. gurU kw lMgr kdy msqwnw nhIN hMudw 53
31. DMnvwd dw h`kdwr vwihgurU hY 55
32. kwnMUn dw sbk 57
33. jy in`kIAW g`lW ivc hwr jweIey 58
34. myrI ivdwiegI nw lmkwE 59
35. suDweI 61
36. vwihgurU bcwauNdw qW hY, pr..... 63
37. klgIAW vwly, bwjW vwly 65
38. so dru 66
Asl ividAw Asl ividAw
iesy kml qoN Drm SwsqR : Ardws - drSn, rUp, AiBAws
ivSv Ardws
sdw ivgws
gurmiq mnoivigAwn (Aw rhI)
kwiv : Asly qy Ehly
ieh myry sMsy myry gIq
ismirqI dy ikrn qoN pihlW
kruxw dI CUh qoN mgroN
pRiqibMbW dy srovr 'coN
siq suhwx
nw ieh gIq nw ibrhVw
ibrKY hyT siB jMq
gIq myrw soihlw qyrw
bwl gIq : pwxI ivc pqwsy
Awqm kQw : myrI swihqk svY-jIvnI
koeI nwau n jwxy myrw (kwiv svY-jIvnI)
mnoivigAwn :
sugMD AwbnUs dI (A&rIkn lok-gIq)
pMjwbI hws-ivlws
English: Spiritual Heritage of the Punjab
Divine Intimations: Nitnem
Guru Granth Sahib and its Context (edited).
Pilgrimage to Hemkunt (lllustratrd)
The Prophet of Devotion (lllustrated)
Basking in the Divine Presence Jap Sahib
In the Footsteps of Guru Gobind Singh (lllustrated)
muK Sbd
mYN bVw KuSiksmq hW ik muJ mUVH dI izMdgI ivc AweIAW keI byAMq
vrosweIAW rUhW dIAW suhwauxIAW XwdW A`j vI myry cyqy ivc mOjUd hn[ ienHW
XwdW ny myry AMdr nvW Brosw jgwieAw, myrI BwvnwvW nMU syD id`qI, myrIAW
doic`qIAW dUr kIqIAW qy pCqwvy rihq izMdgI ijaUx ivc myrI shwieqw kIqI[
aunHW mYnMU isKwieAw, ik mYN AwpxIAW swrIAW icMqwvW qy inrwsqwvW, swry Bau qy
sMsy, Akwl purK dI byh`d SkqI vwlI ingrwnI dy spurd kr idAW qy in`q aus dI
bKSI hoeI muskwx dw h`j auTwauNidAW jIvW[ AYsIAW swdr qy guxvwn XwdW dI
pwTkW nwl sWJ pwaux ihq ies pusqk dw sMkln kIqw hY[ ijnHW mhwn
ijaUiVAW dy dIdwr mYnMU pRwpq hoey, aunHW mYnMU Awpxy AOgxW qy dubwry nzr mwrx dw
Avsr vI nsIb krwieAw[ swnMU vI qy siqgurW dw AwdyS hY:
swJ krIjY guxh kyrI Coif Avgx clIAY]
(pM: 766)
iPr vI mYN ieh dwAvw krn dI Xogqw nhIN rKdw ik mYN aunHW sB guxW nMU
ijnHW dy mYnMU Jlkwry pRwpq hoey, AwpxI izMdgI ivc vI pUrI qrHW Gtw pwieAw hW[
qW vI aunHW guxvwnW leI siqkwr myry mn ivc Av`S auqpMn hoieAw qy iek hlUxw
vI AwpxI suDweI krn leI jqnSIl hox dw imilAw[
gurU Arjn dyv jI dw ie`k pRis`D slok hY:
ijnHW idsMdiVAw durmiq vM\Y imqR AswfVy syeI]
hau FuFydI jgu sbwieAw jn nwnk ivrly kyeI] (pM:520)
AYsy ivrly purK jo durmiq AQvw BYVI b`uDI dUr kr skx dI SkqI r`Kdy
Asl ividAw Asl ividAw
76 suikRq tr`st suikRq tr`st
hn, jd kdy swfI izMdgI ivc AwauNdy hn qW iek ivicqR AxugwQw swfI XwdwSq
ivc AMikq kr jWdy hn[
AxugwQw (anecdote), pRsMglI jW lGuvwrqw iksy aucycy nukqy dI DwrnI
hMudI hY qy ieh iksy izMdgI ivc vwprI koeI AYsI Gtnw hMudI hY jo ic`q nMU pRsMn
krdI, BwvW nMU hulws dyNdI, qy Awqmw nMU srSwr krdI hY[ AYsI pRBwvSwlI vwrqw
suxnhwry aupr iek AYsI BwvpUrq Cwp C`f jWdI hY jo BulweI nhIN jw skdI[ myry
in`jI izMdgI ivc kuJ AYsIAW GtnwvW vwprIAW hn, ijnHW mYnMU hlUixAw, koeI
nvIN AMqr-Jwq jgweI jW myrI Awqmw nMU aumwihq kIqw[ kuJ AYsy v`fy mnuK Awey
jo myrI b`uDI dI hIxqw qoN sihvn mYnMU vwkP krw gey, myrI durmiq JwV gey qy iksy
nvIN pRyrxw dI jwg myry AMdr lgw gey[
AYsy mnu`K, zrUrI nhIN ik mShUr ivAkqI hI hox, pr aunHW dIAW
AwqmwvW pws koeI AYsI ipAwrI rws mOzUd hMudI hY jo AwpxI muhr sRoqy dI cyqnw
aupr sihvn hI Typ jWdI hY[ AYsIAW vwrqwvW dw lGU Awkwr iksy v`fy s`c nMU
Awpxy AMdr smytI bYTw hMudw hY[ kdy-kdy qW AYsw vI ho skdw hY ik AYsI Cwp koeI
pMCI jW koeI Pu`l-bUtw vI C`f jWdw hY[
AYsIAW lGU vwrqwvW Awm qOr qy iek-bcnI dy rUp ivc pRgt hMudIAW
hn, pr hryk iek-bcnI lGUvwrqw nhIN bx skdI[ AYsIAW AnukQwvW dy bol
swDwrn izMdgI ivcoN auBrdy hn[ ieh in`kIAW khwxIAW vrgIAW nhIN hMudIAW
ikauNik ieh mno-klipq glp nhIN hMudIAW[ ieh ijaUNdIAW AwqmwvW dI
imhrwmq hMudIAW hn[ zrUrI nhIN ik ienHW dw mMqv iksy dw suDwr krnw hovy[
ieh swDwrn jIvn dI swDwrn qOr qy vwprI hoeI koeI vwrqw vI ho skdI hY jo sRoqy
dI cyqnw ivc Gr pw geI hovy qy iPr QoVHy kIqy aus dI cyqnw ivcoN Alop nhIN ho
skI[
jd mYN ienHW AnugwQwvW nMU aunHW dy vwprn dy smyN Anuswr kRmvwr qrqIb
ivc lwieAw qW mYnMU spS`t hoieAw ik krIbn A`DIAW XwdW bcpn qy nOjvwnI dy
smyN dIAW hI hn[ iesy dw iek kwrx qW ieh hY ik AwXU dw ieh Bwg bVw pRBwv-
gRwhk hMudw hY[
dUjy, ieh ik aus smyN dw bhuqw ih`sw Awpxy Gr ivc hI k`itAw, so
dwdikAW qy mwipAW dw Fyr swrw in`jI pRBwv pRwpq hoieAw[ qIjy, aus aumr
dIAW XwdW v`fI aumrw ivc vI hrIAW-BrIAW rihMdIAW hn, jd ik buFypy dIAW
XwdW buFypy ivc hI DMudlIAW pY jWdIAW hn, qy aus aumr ivc pRBwv-gRwhkqw vI
bVI G`t jWdI hY[
iek pRBwv jo skUl dy smyN qoN lY ky A`j qoN cwr swl pihly qk vI mYnMU
nsIb hMudw irhw, auh ipRMsIpl nirMdr isMG soc horW qy aunHW dy GroN bIbI suKvMq
horW dw irhw[
iesy qrHW ipRMsIpl qyjw isMG horW dw qy DMn bIjI dw vI myry aupr r`jvW
pRBwv irhw, pihlW kuJ vrHy gvWFI dy qOr qy, Aqy ipRMsIpl swihb dy guzr jwx
mgroN aunHW dy A`Dy Gr ivc ikrweydwr dy qOr qy[ hr swl swrw t`br mYnMU Awpxy
Gr dw jIA hI prvwn krdw irhw[ vYsy ipRMsIpl swihb dw pRBwv aunHW dy lYkcr
Awid sux ky myry aupr nOjvwnI dI aumry hI pYxw SurU ho igAw sI jo A`j qk vI
bdsqUr kwiem hY[
ibdySW ivc vI keI suhwxIAW AwqmwvW dy ivSyS dIdwr hoey[ ienHW ivc
lygws, nweIjIrIAw, dy fw. AlI swihb, dwrs-slwm, qnzwnIAW dy &wdr Xoieny
qy ausy dyS dy hYlQ minstr swihb, Aqy AYfnbrw, skwtlYNf, dy pRoPYsr
kwrstyArz pRm`uK hn[
jykr mYN A`j qIkr ienHW vwrqwvW nMU Awpxy cyqy ivc sWB sikAw hW qy
A`j ienHW nMU kwgz aupr auqwrn dI KuSI lY irhw hW, qW zrUr ieh iksy AnUTy gux
dIAW DwrnI hoxgIAW[ ijnHW in`jI GtnwvW nMU mYN ies sMgRih ivc pyS krn dw
ivcwr kIqw, auh mYnMU aulws-jnk qy aumwh-jnk l`gIAW qy ies Aws nwl ienHW
nMU AMikq krdw hW ik pwTkW AMdr vI ieh koeI aucycw aumwh jgw skxgIAW[
sRikq tr`st vloN ienHW XwdW nMU Asl ividAw nwm dy sMgRih hyT Cwp ky
ivSySkr ividAwrQI vrg q`k phMucwx dw auprwlw kIqw jw irhw hY[ ies sMsQw
vloN sRI gurU gRMQ swihb jI dy sihj pwT krn dI lihr pihlW hI dyS-ivdyS ivc
sPlqw sihq pRP`uilq kIqI jw rhI hY[ ividAwrQIAW nMU AiDAwqmk, ividAk
Asl ividAw Asl ividAw
98 suikRq tr`st suikRq tr`st
Aqy kwrobwrI srvSRySTqw (Spiritual, Academic & Professional Excellence)
v`l pRyirq krn leI suikRq dy auprwly SlwGw BrpUr hn[ myrI qih idloN Ardws
hY ik ies sMsQw dy swry syvwdwr Aqy kwrkun prspr pRym Aqy iqAwg dI Bwvnw
nwl sdw inSkwm syvw ivc ju`ty rihx[
2 julweI, 2011
jsvMq isMG nykI
52, hymkMut kwlonI,
nvIN id`lI[
do Sbd
s: jsvMq isMG jI nykI ie`k nwmvr fwktr, auc pwey dy kvI, auqikRSt
swihq rcnwkr, Drm dI fMUGI sUJ r`Kx vwly Aqy is`K jgq ivc bVy siqkwr
nwl jwxy jWdy mhwn guris`K (sMq) hn[ kyvl iehI nhIN hY ik auh ieko smyN
fwktr, lyKk qy Dwrimk KojI hn blik aunHW ny ienHW iqMnW hI KyqrW ivc
isKrnwqimk nwmxw vI K`itAw hY[
h`QlI pusqk “Asl ividAw” dI jd mYN prUP rIifMg kr irhw sW qW
bwr-bwr myrIAW A`KW ivc vYrwgI hMJU C`lk pYNdy, mYnMU GVI muVI mMUh Dox leI jwxw
pYNdw Aqy A`gy pVHn leI iPr qoN Awpxy Awp nMU sMBlxw pYNdw[ sb`b nwl myry kmry
ivc bYTy iek irSqydwr ny ieh vrqwrw dyK ky mYnMU puiCAw, “ieh kI pVH rhy ho[”
auqr dyx dI bjwey mYN iek vrkw aunHW v`l pVHn leI srkw id`qw[ pVHn qoN bwAd
A`KW qy h`Q r`KI auh vI mUMh Dox v`l qur pey[
myry iek dosq jo pihlW myry nwl kwlj pVwauNdy sn qy ip`CoN ipRMsIpl
bx gey qy hux irtwierf hn, Swm nMU mYnMU imlx Awey qy ies pusqk dw KrVw bdo
bdI pVHn leI lY gey[ Agly idn jd swfI g`l hoeI qW kihx lgy, “ies ny mYnMU
bhuq qMg kIqw[” mYN hYrwn ho ky puiCAw, “ikauN, kI g`l ho geI?”
kihx lgy, “mYN SurU kr bYTw, hr vwrI Awpxy Awp nMU khW ik iek hor
vwrqw pVH ky sON jwxw hY, pr ieh eynIAW vDIAw hn ik mYN rwq bwrW vjy q`k
pVHdw irhw[ myrIAW A`KW nMU bhuq drd hox l`g peI qW mYnMU sOxw ipAw[ AglI
svyr bwkI rihMdIAW pVHIAW qW mn nMU bVI AjIb iksm dw hulwrw imilAw[ ieh
eynIAW cMgIAW ny ik disAw nhIN jw skdw[”
Agly idn, ie`k nOjvwn jo IIT idlI ivKy ieMjInIirMg kr irhw hY, mYnMU
imlx Aw igAw[ aus ny vI ie`k do khwxIAW pVHIAW qW bwkI pVHn leI eynHW
ijAwdw auqsk ho igAw ik bwr-bwr Pon krky puC irhw hY, “pusqk kdoN CpygI
Asl ividAw Asl ividAw
1110 suikRq tr`st suikRq tr`st
mYN jldI pVHnI cwhMudw hW["
so myrI cMgI qrHW qs`lI ho geI hY ik fwktr nykI swihb jI dIAW iehnW
'h`f bIqIAW' dy qIr swry ienswnI mnW qy AwpxI mwr kr skdy hn[
hryk AnugwQw is`Dy rUp ivc ienswnI auicAweIAW dw koeI nw koeI
sp`St sunyhw dyNdI hY[ ieh s`cy-sucy vrqwry jo fw: nykI swihb dI izMdgI ivc Gty
hn, aunHW bVI KUbsUrqI nwl mnoivigAwnk AnuBvqw rwhIN Awm pwTk dy cyqMn
mn Aqy ArD cyqMn mn ivcoN dI lMGw ky Dur Acyq mn qk phMucwaux dw sPl
Xqn kIqw hY[
jdoN mYnMU ies pusqk dy bwry ivc ilKx leI ikhw igAw qy myrw isr
Srm nwl Ju`k igAw[ AYfy v`fy fw: nykI swihb qy ieqny v`fy aunHW dy qjrby, ivcwr
qy AnuBv, mYN grIb Blw kI ilK skWgw ijsnMU mYQymYitks (gixq) dy kuJ svwl
k`Fx qoN ibnHW hor kuJ nhIN AwauNdw[ mYN qW iek hI g`l ilK skdw hW ik fw: nykI
swihb jI dI Gwl nMU kyvl piVHAW hI nw jwvy jIvn ivc ApxwieAw vI jwvy[
AKIr ivc mYN fwktr jsvMq isMG jI nykI jI dI ivdvqw Aqy guris`KI
pRqI suihrdqw Agy isr JukwauNdw hW Aqy suikRq tr`st dw DMnvwdI hW ijnHW ny
AYsI vDIAw pusqk isK jgq dy jn sDwrn pwTk qk phMucwaux dw auprwlw
kIqw hY[
2 julweI, 2011
mohn isMG (fw.)
swbkw muKI, gixq ivBwg
srkwrI kwlj (lVky)
luiDAwxw[
r`b Koty vI Kry kr dyNdw hY
mYN qIsrI klws iv`c pVHdw sW[ ikqoN ie`k Kotw ruipAw myry pws Aw
igAw[ auh ieqnw Kotw sI ik ijs iksy nMU id`qw aus ny BYVI qrHW myry v`l
vyiKAw qy ruipAw moV id`qw[ mYN iPr auh ikqy clwx dw iKAwl iqAwg
id`qw, pr auh mYN AwpxI jyb ivc, pqw nhIN ikauN r`K C`ifAw[ jd k`pVy
bdlW qW vI mYlI kmIz ivcoN k`F ky aujlI dI jyb ivc pw ilAw krW[
iek idn bsqw k`Cy mwrI skUl qoN prq irhw sW ik ie`k muslmwn
PkIr mYnMU rwh ivc rok ky AwKx l`gw, “bytw PkIr ko rotI iKlw do[” mYN
ikhw, “myry kol qW pYsw koeI nhIN[” kihx l`gw, “eyk ruipAw qo hY[” mYN
ikhw, “auh qW Kotw hY[” kihx l`gw, “muJy mwlUm hY, pr Awj clygw[” mYN
ikhw, “jy clygw, qW zrUr rotI ̂ uAwl idAWgw[”
nu`kr 'qy nwnbweI dI dukwn sI[ auQy mYN PkIr nMU lY igAw[ mYN
pihlW ruipAw jyb 'coN k`F ky nwnbweI nMU id`qw qW ju jykr ausnMU Kotw l`gy
qW qurMq moV dyvy[ pr ausny moiVAw nhIN, sgoN myry v`l vyKx l`gw ik mYN
iks leI id`qw hY[ qd mYN ausnMU AwiKAw, “A`T Awny dI rotI PkIr nMU KuAw
dy qy bwkI mYnMU moV dy[” ausny AwpxI p`CI iv`coN iek ATwnI mYnMU moV id`qI
qy PkIr nMU rotI Kwx leI bYTx dw ieSwrw kIqw[
mYN PkIr nMU slwm kIqw qy iejwzq leI[ PkIr ny myry kMn ivc
ikhw, “nIAq rws rKIey qW r`b AwpxI imhr nwl Koty vI Kry kr
dyNdw hY[ isrP is`ikAW nMU hI nhIN, bMidAW nMU vI[”
(1933)
Asl ividAw Asl ividAw
1312 suikRq tr`st suikRq tr`st
pMcwimRq kI hMudw hY?
myry dwdw jI ny mYnMU p`uiCAw, “kwkw qYnMU pqw ey AMimRq kI hMudw ey?”
mYN auqr id`qw, “hW bwbw jI[ gurU goibMd isMG jI ny srb loh dy bwty ivc
jl pw ky, bIr Awsx ivc KMfy nwl ausnMU miQAw qy nwl pMj bwxIAW dw
pwT vI kIqw[ mwqw swihb dyvW ny iv`c pqwsy pwey[ ies Adu`qI rswiex nMU
AMimRq kihMdy hn[”
“kwkw auh qW AMimRq hY eI, jo gurU goibMd isMG jI dI bKiSS hY[
iek AMimRq hor vI hY ijsdw BuMcn qMU hr roz krdw hYN[ auh qyrI mW
isrjdI hY[ svyry-svyry jpujI swihb dw pwT kridAW qyrw nwSqw iqAwr
krdI hY[ iPr suKmnI swihb dw pwT kridAW dupihr dw lMgr AwXojn
krdI hY[ iPr lOFy vyly AnMd swihb dw pwT kridAW Swm dy cwh-pwxI dw
bMdobsq krdI hY[ rwqIN rhrwis swihb dw pwT kridAW rwq dI rotI bxw
ky prosdI hY; qy mgroN kIrqn soihlw dw pwT kridAW quhwfy leI du`D dw
iglws lY ky AwauNdI hY[ auh, pMj vyly dw ieh pMcwimRq quhwfy leI iqAwr
krdI hY[ iesy nMU C`qI AMimRq vI kihMdy hn[ jwh! AwpxI mW nMU r`b dw rUp
smJ ky m`Qw tyk!”
“bwbw jI! qusW myrI mW dw jo rUp myry 'qy spSt kIqw hY, auh
qW idn ivc pMj vyly m`Qw itkwaux dI AiDkwrI hY[ mYN jrUr m`Qw
tyikAw krWgw qy nwl quhwnMU vI cyqy kirAw krWgw, ijnHW ieh m`q id`qI
ey[” (1934)
pwT - qoqy vW|UM jW Bgq vW|U
byjI (dwdI jI) myry iblkul inr`Kr sn[ aUVw AYVw vI nhIN sn
jwxdy[ pr bwxI bVI kMT sI[ auTidAW-bihMidAW koeI n koeI Sbd
gungnwauNdy rihMdy sn[ iek idn gw rhy sn:
mYN inrguxIAwry mYNFw koeI gux nwhI,
Awpy hI qrs ipEeI[
mYN koloN dI lMiGAw qy jo auh gw rhy sn myry kMnI Awx ipAw[
mYN ikhw, “byjI, qusIN ieh qukW TIk nhIN pVH rhy[ ieh ies qrHW
hn:
qyrw kIqw jwqo nwhI mYno jogu kIqoeI]
inrguixAwry ko guxu nwhI Awpy qrsu pieEeI]
qW AwKx lgy, “mYN ijsnMU suxwaunI peI hW Awpy TIk kr GIsI[”
mYN muskrw C`ifAw[ myrI mwqw jI vI lwgy sn, auh vI muskrw pey[
Agly idn mYN gutky qoN suKmnI swihb dw pwT kr irhw sW[ myry
mwqw jI nwly mYQoN pwT sux rhy sn, nwly myry leI iek suvYtr buxI jw rhy
sn[ auhnW dy h`Q sdw kwr v`ly rihMdy sn, qy ic`q krqwr v`l!
mYN qyrHvI AStpdI dw pwT kr irhw sW[ ieh qukW pVH irhw sW:
sMq ky dUKn qy muKu Bvy]
sMq kY dUKin kwg ijauN lvy]
sMq ky dUKin srp join pwey]
sMq ky dUKin iqRgd join ikrmwey]………
bIjI ny mYnMU toikAw qy ikhw, “kwkw vyK ky pVH[ qMU pwT glq kr
Asl ividAw Asl ividAw
1514 suikRq tr`st suikRq tr`st
irhYN[” mYN ikhw, ijsnMU mYN suxwaunw ipAW, Awpy TIk kr GIsI[” bIjI ny
suvYtr pry r`K id`qI, a~uT ky myry kol Awey qy myry h`Q ivcoN gutkw lY ilAw[
kihx l`gy, “A`gy pwT kr[” mYN ikhw, “gutky qoN bgYr mYN ikvyN krW,”
kihx l`gy, “jd qMU gutky qoN vyK ky pwT nhIN krnw qW gutky qoN ibnW hI
kr[” mYN auhnW v`l svwlIAW ingwh nwl vyiKAw[ auh kihx l`gy, “qMU
dwdI jI dIAW rIsW krn jogw kdy nhIN ho skdw[ auh inr`Kr hn pr
auhnW ieqnI bwxI kMT kIqI hoeI hY ijs dw qMU Anumwn vI nhIN lgw
skdw[ jd auh kMT bwxI pVHdy hn, qW Awpxy BwvW nMU vI Swiml kr lYNdy
hn[ qdy qW auh pVHdy hn,
qyrw qy kIqw mYN jwiqE nhI mYnMU qy jog kIqoeI]
auhnW dw pwT auhnW dy idl dIAW fUMGwvW ivcoN inkldw hY qy auh
is`Dw r`b dy kMnI pYNdw hY[ auh AwK skdy hn "ijsnMU mYN suxwaunI peI hW
auh Awpy TIk kr GIsI[”
pr qUM qy AnpVH nhIN[ h`Q ivc qyry gutkw hY[ qMU pVH skdw eyN, pr
pVHn leI vI iDAwn cwhIdw hY – kyvl qoqy vW|MU pwT nhIN krIdw[ jo qukW
qMU pVHIAW ny auhnW ivc qMU 'sMqn ky dUKn' nMU vI 'sMq ky dUKn' piVHAw hY[ mYnMU
auhnW gutkw iPr pkVw id`qw qy ikhw hux pVH[ mYN piVHAw, qukW ieauN sn:
sMq ky dUKin qy muKu BvY]
sMqn kY dUKin kwg ijau lvY]
sMqn kY dUKin srp join pwie]
sMq kY dUKin iqRgd join ikrmwie]
AwKx l`gy, “hux TIk hY[ bytw jI, pwT qoqy vw|MU nhIN krnw
Bgq vw|MU krnw hY[ quhwfw ipAwr, quhwfI BgqI, quhwfw Awqm
smrpn quhwfy pwT iv`coN pRgt hoxw cwhIdw hY[" (1935)
AMdr vI iek KyqI hY
swfy ipMf ie`k ikswn sI BweI suvrnw[ auh myry dwdw jI kol
gurmuKI is`Kx AwauNdw irhw[ jd pYNqI p`k geI qy mwqrw dI vI smJ Aw
geI, qW Awpxw nW 'svrn isMG' aus ny Awp il`iKAw qy n`c ipAw[ kihx
l`gw, “mYN A`j pihlI vwr 'suvrny qoN svrn isMG bixAw hW[”
iPr auh gutkw lY AwieAw qy jpujI swihb dw pwT krn l`g
ipAw[ koiSS krn l`gw qy hr hPqy iek pauVI kMT vI kr lvy[ lMmIAW
pauVIAW qy do-do, iqMn-iqMn hPqy lgdy sn, pr swl Br ivc aus ny swrw
jpu jI swihb kMT kr ilAw sI[
hux auh myry dwdw jI pwsoN ies bwxI dy ArQ smJx AwauNdw sI,
hr roz bVy nym nwl[ iPr auh bImwr ho igAw, qy keI idn AwieAw nw[
myry dwdw jI aus nMU vyKx cly gey[ aus nMU do-iqMn idn qoN buKwr cVHdw irhw
sI, pr hux auqrdw jwpdw sI[
myry dwdw jI aus dy pws ausy dy mMjy 'qy bYT gey[ auh kihx l`gw,
“myrw jI krdY hux mYN KyqI dw kMm b`icAW dy spurd kr idAW qy Awp AtMk
ho ky bih jwvW[” myry dwdw jI kihx l`gy. “BweI svrn isMG jI, b`cy
quhwfy v`fy ho gey hn, kMm sWB lYxgy, byS`k auhnW nMU dy idE, pr Awp
AtMk ho ky bih jwx dw kMm nw krnw[ bYT nhIN jwxw[ quhwfy AMdr vI
iek KyqI hY, aus ivc iDAwn dI nok nwl isAwVW k`FxIAW qy iPr
nwm dw bIj pw ky sMqoK nwl isMjxw[ iPr jo Pl l`gygw auh sWiBAw
nhIN jwvygw[”
do-iqMn swl guzr gey[ b`icAW ny bld vyc ky tYRktr lY ilAw[
Asl ividAw Asl ividAw
1716 suikRq tr`st suikRq tr`st
Gr ivc lihr-bihr ho geI[ svrn isMG AMdrlI KyqI ivc l`gw irhw[
iPr AsIN ipMf CoV ky koietw Aw gey[ au~Qy myry dwdw jI ny kwrobwr
SurU kIqw sI[ ie`k idn Swm dw vylw sI ik swfy Gr dw bUhw KVikAw[ mYN
drvwjw KoilAw, qW kI vyKW A`gy swfy ipMf dw svrn isMG Kloqw hY[ mYN
ausnMU lY ky AMdr dwdw jI pws lY igAw[ auh dwdw jI dy crnW kdmW ivc
hI bYT igAw qy kihx l`gw, “ijs KyqI qy qusIN mYnMU lw gey sau, ausnMU Pl pY
igAw hY[ mYN rih nhIN sikAw, jI kIqw quhwfy drSn kr AwvW, so ipMfoN
iesy leI ie`Qy AwieAw hW[”
dwdw jI ny p`uiCAw, “aus PulvwVI dw swrw hwl suxw jo qMU AMdr
lweI sI[” kihx l`gw, “jd mYN AMdr isAwVW k`Fx dw soicAw qW nw mYnMU
koeI DrqI id`sy nw hl[ pr mYN iDAwn joVI r`iKAw[ qd mYnMU DrqI nhIN,
AMdr AwkwS idsx l`g ipAw[ mYN soicAw iesy nMU hI DrqI smJ ky vwh
lYny hW[ so mYN iDAwn dI nok nwl isAwVW k`Fx dw kMm AwrMB id`qw[ mYnMU
Eho mihk Awaux l`gI jo bYlW nwl Kyq ivc isAwVW k`FidAW AwieAw
krdI sI[ iPr mYN bIj pwauxw sI[ so AMdr 'vwihgurU' bol bol ky bIj vI
pwieAw[ sMqoK dy jl dI smJ nw AweI, so Awpxy hMJUAW nwl pwxI
dyx l`g ipAw[ ijauN-ijauN hMJU ikrn AMdroN mYL swP hMudI jwvy[ ijs
Asmwn nMU mYN vwhMudw AwieAw sW, auh ilSk ipAw, AMdr jgmg-
jgmg ho geI[ mYN kI d`sW ijMd hor dI hor hI ho geI[ smJ nw Awvy kI
ho irhw hY[ so quhwfy pws cilAw AwieAw hW, p`uCx vwsqy ik ieh kI ho
irhw hY[”
myry dwdw jI ny ausnMU gly lgw ilAw qy ikhw. “gurmuKw qyrI Gwl
kbUl hoeI hY[ A`j mYN iek qpw muSikAw vyK irhw hW[”
(1936)
kwly ilK n lyK
ieh vwikAw EdoN dw hY jd koiety dy BUcwl qoN mgroN mYN is`bI Sihr
dy gorimMt skUl ivc CyvIN jmwq ivc pVHdw sW[ qd qk mYnMU kivqw ilKx
dI cytk l`g geI sI—kivqw nhIN, qukbMdI ijhI[ auh vI aurdU ivc jo
auQy pVHweI jWdI sI[
swfI jmwq ivc iek mMufw sI ijs nMU swry CyVdy hMudy sn[ mYN aus
au~pr iek nzm ilKI ijs nMU hjU ikhw jw skdw hY[ auh mYN klws ivc
suxweI jd mMufw auQy nhIN sI[ iek jmwqI ny mYQoN auh lY ky aus dw auqwrw
kr ilAw qy mgroN aus mMufy nMU jw id`qw[ aus ny A`goN auh vrkw mwstr mOlw
bKS horW nMU jw id`qw[ auh mwstr jI AnuSwsn vjoN swry skUl ivc mMny
hoey sn[ auh vrkw pVidAW hI auhnW mYnMU s`d G`ilAw[ mYN phMuicAw qW
auhnW dy h`Q ivc vrkw dyK ky myry qW soqr su`k gey[ mwstr jI ny aus mMufy
nMU ikhw, “bytw! qMU jwh, ies kmb^q nwl mYN is`Jdw hW[” mYN nIvIN pweI
KloHqw sW[ auhnW myrw mMUh au~pr cuikAw qy mYnMU puiCAw, “ieh qMU iliKAY?”
mYN nIvIN pw leI qy isr ihlw ky “hW” ivc jvwb dy id`qw[ myrw iKAwl sI
ik iek qwV krdw qmwcw auh qurMq mYnMU rsId krngy[ pr AYsw nw
hoieAw[ sgoN auhnW myrI ip`T qy h`Q PyirAw qy bVy drd Bry lihjy nwl
ikhw, “Eey kmb^qw! A`lw qwAlw dw qyry qy AYfw krm hoieAw, qYnMU
SwierI dI inAwmq bKSI, qy qMU kwly lyK ilKxy SurU kr id`qy[ qObw kr,
muV kdy kwly A`Kr nhIN ilKyNgw[”EdoN qObw dw mqlb s`cmuc qObw hI
hMudw sI[ aus idn dI qObw A`j q`k nhIN Bu`lI[ Asl pCqwvw hI mn dw
sMSoDn krdw hY[ bwl-kvI mn leI auhnW dw ipAwr-aupdyS pRQm kwiv-
sMiQAw bx igAw[ (1937)
Asl ividAw Asl ividAw
1918 suikRq tr`st suikRq tr`st
msqk ivc lwltYn
EdoN swfy ipMf ibjlI nhIN sI AweI[ lwltYn jW lYNp hI jilAw
krdy sn[ swfy pVHn vwsqy Syf vwlw lYNp huMdw sI[ bwkI kmirAW ivc,
rsoeI ivc qy ifauFI ivc lwltYnW hI huMdIAW sn[
aus lYNp dI qy auhnW lwltYnW dIAW icmnIAW swP krn, auhnW
dIAW b`qIAW nMU k`t ky is`Dw krn qy auhnW ivc kYrosIn pwaux dw kMm myry
izMmyN l`gw hoieAw sI qy mYN hI krdw sW ikauNik krnw pYNdw sI[ pr AMdroN
duKI ho ky krdw sI[ kdy-kdy GusweI vI mwr jWdw sI[ kdy A`Dy-pc`Dy kMm
nwl hI clw lYNdw sW[
aus kMm ivc myrI rqw ijMnI vI rucI nhIN sI[ hOlI-hOlI ieh rucI
nPrq ivc pirvriqq ho geI[
iek idn mYN ies kMm leI bYTw qW AMdroN bVw hI AOKw mihsUs kr
irhw sW[ jI kIqw icmnIAW qoV idAW[ iPr iKAwl AwieAw, qd mYnMU SISy
dIAW TIkrIAW qy kxIAW vI smytxIAW pYxgIAW, bwzwroN jw ky icmnI vI
ilAwxI pvygI, qy swP vI krnI pvygI[ qd mYN dV v`t ky bYT igAw, pr
myrIAW A`KW ivc A~QrU Awaux nMU iPrdy sn[
myry swhmxy mMjy qy myry dwdw jI bYTy hoey mwlw Pyr rhy sn[
auhnW dI ip`T myry v`l sI[ auh AwpxI msqI ivc sn, qy mYN
Awpxy du`K iv`c[ iekw ie`k myry mMUhoN 'hwey r`bw' inkl igAw[ myry dwdw jI
ny prq ky myry v`l vyiKAw[ myrIAW A`KW Clk AweIAW sn[
auh auTy, myry pws Awey, AwpxI auNglI myry m`Qy 'qy r`KI qy ikhw,
“r`b ny swnMU KuS rihx leI ByijAw hY[ jy AsW duKI rihx dw PYslw hI
kr ilAw hY qW aus dw kI ksUr hY?” mYnMU ieauN l`gw, myry dwdw jI nhIN
koeI pYgMbr bol irhw hY[ r`b dw pYgwm hI qW mYnMU suxw rhy sn[ rqw ku cup
ho ky iPr boly, “p`uqr mq smJ qYnMU vgwr pweI geI hY[ ieh smJ ik
r`b dy id`qy Gr ivc jgmg jgwaux dI syvw dw suBwg qYnMU pRwpq
hoieAw hY[”
mYN hMJU pMUJ ley, dwdw jI dy crnW 'qy m`Qw tyikAw qy sB icmnIAW
ieqnIAW ilSkw id`qIAW ik Gr scm`uc jgmg krn l`g ipAw[
iPr swfy Gr vI ibjlI Aw geI[ lwltYnW smwpq ho geIAW, pr
jo lwltYn myry dwdw ny myry msqk ivc aujwlI sI, auh A`j vI jgmg
krI jw rhI hY[ (1937)
kMm SurU kro, iqAwrI mgroN hMudI rhygI
myry in`ky vIr prkwS isMG nMU gurU gRMQ swihb dI crnIN lgwaux
leI myry ipqw jI iqAwrI krw rhy sn[ ie`k idn auhnW ikhw, “kwkw! hux
qyrw mhwrwj dy crnIN l`gx dw smW Aw igAw hY[”
kihx l`gw, “pwpw jI! Ajy iqAwrI nhIN[”
ipqw jI ny ikhw, “jy izMdgI ivc koeI cMgw kMm krnw hovy qW
pihlW aus nMU krnw SurU kro[ aus bwry pUrI jwxkwrI qy hor iqAwrI nwl-
nwl Awpy SurU ho jweygI[ koeI vI bMdw kMm SurU krn ligAw aus ivc inpMun
nhI hMudw[ pr kMm kridAW-kridAW inpMun ho jWdw hY[ jo inpMunqw
pihlW Bwldw hY, auh kMm SurU hI nhIN kr skdw[”
prkwS isMG gurU dI crnIN l`g igAw qy nw kyvl cMgw pwTI hI bx
igAw, sgoN bwxI dw cMgw ivAwiKAwkwr vI ho igAw[ (1938)
Asl ividAw Asl ividAw
2120 suikRq tr`st suikRq tr`st
sMswr byivswhI nwl nhIN c`l skdw
ieh vwikAw myry bcpn dw hY[ audoN mYN koeI bwrW qyrW ku virHAW dw
sW[ AsIN koietw (bloicsqwn) ivc rihMdy sW[ myry bwbw jI dw EQy qkVw
kwrobwr sI jo d`Kx ivc irAwsq k`lwq qk qy p`Cm ivc eIrwn qk
PYilAw hoieAw sI[ k`lwq dw bwhrlw ielwkw ryigsqwn hI sI[ EDr nw
koeI ryl jWdI sI nw koeI sVk[ kyvl aUTW 'qy hI AwvwjweI sI qy aUTW vwly
kw&ly bxw ky AwieAw-jwieAw krdy sn[
ie`k vyrW myry bwby ny irAwsq k`lwq dy Kwn nMU pMj sO muhrW
ByjxIAW sn[ auhnW idnW ivc Ajy sony dIAW muhrW dw is`kw cldw sI[
bwby nMU pqw l`gw ik iek kw&lw EDr jwx vwlw hY[ so bwbw, qurn l`gy
kwPly dy swlwr nMU jw imilAw[ mYN audoN bwby dy nwl sW[
bwby ny swlwr nMU ikhw, “mYN ieh gu`QI k`lwq dy Kwn nMU ByjxI hY,
qusIN lY jwEgy?” aus ny ikhw, “lY jwvWgw[” bwby ny ikhw, “ies gu`QI ivc
pMj sO muhrW hn qy nwl ^wn v`l ilKI hoeI ieh ic`TI hY[ ies ivc mYN
iliKAw hY ik do muhrW Kwn qYnMU ikrwey vjoN dy dyvy[” bwby ny gu`QI qy ic`TI
aus nMU PVHw id`qIAW qy Gr vl prq ipAw[
mYN bwby nMU pu`iCAw, “ijs nMU qusW muhrW id`qIAW hn, aus dw nW pqw
jwxdy ho?” bwby ny byprvwhI ijhI nwl ikhw, “nhIN[” mYN ikhw, “iPr
qusIN pMj sO muhrW dI guQI aus nMU pkVw ikvyN Awey?” bwby ny ikhw,
“ieqbwr krky[”
mYN p`uiCAw, “qusIN ausnMU jwxdy qk nhIN, qW ieqbwr kr ilAw[
quhwnMU ikvyN pqw hY auh quhwfIAW muhrW ^wn nMU phMucw dyvygw?” bwbw
muskrwieAw qy kihx l`gw, “mYnMU aus dIAW A`KW ivc BlymwxsI JlkdI
pRqIq hoeI sI[”
mYN ikhw, “BlymwxsI pRqIq hox ivc glqI vI qW l`g skdI hY[
AwKr pMj sO muhrW dI g`l hY, koeI CotI-motI rkm nhIN[ qusW ieqbwr
ikvyN kr ilAw?” bwbw kihx l`gw, “r`b Awsry” iPr mYN boilAw nhIN, pr
myry idl ivcoN qOKlw nhIN igAw[ soicAw, “bwby dIAW muhrW qW geIAW[”
do mhIny lMG gey[ kwPly vwly dI koeI knsoA nhIN AweI[ kwPly
Awm qOr 'qy mhIny fyF mhIny ivc prq AwieAw krdy sn[ mYN bwby nMU
p`uiCAw, “auh kwPly vwlw priqAw nhIN?” kihx l`gy, “Ajy nhIN[”
mYN ikhw, “bwbw pqw nhIN auh kwPlw prqygw vI jW nhI; qy jy
priqAw vI qW auh bMdw quhwnMU imlygw vI jW nhIN[ aus nMU qW qusW Awpxw
nW pqw vI nhIN d`isAw hoieAw[” bwbw Pyr muskrwieAw qy kihx l`gw,
“auh Kwn aus nMU d`s dyvygw[” mYN idl ivc soicAw bwbw bVw hI JbXkInw
mn`uK hY[ iek mhInw hor lMG igAw, aus bMdy dI koeI au~G-su`G nw AweI[
mYnMU XkIn ho igAw ik swfIAW muhrW qW geIAW[
qd iek idn mYN Gr bYTw sW qW lOFy vyly swfy Gr dw bUhw iksy
KVkwieAw[ mYN bUhw KoilHAw qW kwPly vwlw AwdmI KVHw sI[ kihx l`gw,
“srdwr jI hY?” mYN aus dIAW A`KW ivc vyKx dw swhs nw kr sikAw[
aus dw h`Q PVH ky AMdr lY AwieAw qy bYTk ivc ibTw ky bwby nMU AMdroN
auhnW dy kmry ivcoN lY AWdw[
bwbw AwieAw qW aus bMdy ny Juk ky bwby nMU pMj vwr slwm kIqw qy
ikhw, “qyrI ic`TI nMU Kwn ny Awpxy isr nwl lwieAw, A`KW nwl lwieAw qy
iPr piVHAw[ qusW do muhrW mYnMU dyx leI aus ic`TI ivc iliKAw sI, Kwn ny
mYnMU pMj muhrW id`qIAW qy ikhw qMU myry dosq dw pYgwm ilAwieAw hYN[” bwby
ny aus dI ip`T qy h`Q PyirAw qy ikhw, “Kudw qyrw sdw muhwPz hovy[” qd
auh kihx l`gw, “Kwn ny quhwfy vwsqy kuJ quh&y Byjy hn; bwhr CkVy qy
Asl ividAw Asl ividAw
2322 suikRq tr`st suikRq tr`st
pey hn, AMdr mMgvw lau[”
Srm nwl myrIAW A`KW Ju`k geIAW[ bwby ny vyK ilAw, mYnMU CwqI
nwl lw ilAw qy ikhw, “pu`qr sMswr ivswh kIiqAW hI c`l skdw hY,
byivswhI nwl nhIN[” (1938)
sMqoK
ieh myry bcpn dI g`l hY[ AsW EdoN iek motr kwr KrIdI sI,
pr swfI Prm dy BwgIdwrW dI Awps ivc Tn geI[ aus kwr dI mwlkI
JgVy ivc pY geI[ auh ie`k Koly ivc KVI kr idqI geI[ keI mhIny auQy
KVI rhI[ lok Awpxw kUVw-krkt qy gohw Awid aus Koly ivc su`tx l`g
gey[ auh kwr kUVy ivc hI d`bI geI, pr kcihrI ivc aus dI mwlkI dw
koeI PYslw nw hoieAw[
qd iek idn aus dw PYslw swfy h`k ivc ho igAw[ hux kwr nMU
mlby hyToN kFwaux dw qy aus nMU swP krvwaux dw kMm drpyS sI[ ipqw jI
ny guAWF rihMdy bloc nMU aus dI Ju`gI ivcoN bulwieAw qy ikhw, “ies kwr nMU
kUVy hyToN k`F ky ies nMU swP krnw hY, ikqny pYsy leyNgw?” aus ny ikhw,
“ijqny munwsb smJo, dy dyxw[”
auh svyry ds vjy l`gw qy Swm dy cwr vjy kwr nMU kUVy hyToN k`F ky Do
ky iqAwr kIqw[ ipqw jI ny Aw ky vyiKAw qy aus dy kMm qy KuS ho ky aus nMU
iqMn rupey dy idqy[ auh pRsMn ho ky clw igAw[ iPr auhnW soicAw, “AMdroN
vI swP krvw leIey[” aus nMU bulw ky kwr nMU AMdroN vI swP krvw ilAw[
pu`iCAw, “AMdroN swP krn dw kI idAW?” kihx l`gw, “qusW A`gy hI iqMn
rupey dy idqy hn[ ieh myrIAW A`j dIAW loVW leI bhuq hn[ mYnMU hor pYsy
nhIN cwhIdy[” ipqw jI dy idl qy aus dy eyfy sMqoKI hox dw bVw Asr
hoieAw[
ausy idn ivroDI DVyH ny hweI kort ivc ApIl kr id`qI[ ipqw jI
ny soicAw, jy ieh kMmI iqMn rupey ivc sMqoK kr skdw hY qW mYN hzwrW qy
ikauN nhIN[ ies kwr KuxoN myrw kI G`t cilAY? so auhnW AglI pySI qy
kcihrI jw ky kih id`qw, “mYN ies kwr dI mwlkI dw dwAvw C`fdw hW[”
(1938)
Asl ividAw
qd mYN A`TvI jmwq ivc pVHdw sW[ rwq sOx ligAW mYN pMj-s`q
imMt lw ky socdw sW ik skUloN imilAw swrw kMm Kqm ho igAw ik nhIN[
iPr skUl dI koeI ikqwb k`F ky Agly idn pVHwey jwx vwly sbk nMU pihlW
vyK lYNdw sW[ iPr kIrqn soihly dw pwT krky sON jWdw sW[
ie`k rwq mYN Agly idn dy BUgol dw sbk pVH irhw sW, jd ipqw jI
Awey qy mYnMU pu`Cx l`gy, 'bytw, kI pVH rhy ho?” mYN disAw, “BUgol pVH irhw
hW[” kihx l`gy, “bVI cMgI g`l kr rhy ho[ pr, myry pws iek slwh hY,
jy kho qW dsW?” mYN ikhw, “quhwfI slwh myry vwsqy hukm hovygI, jrUr
d`so[” auh kihx l`gy, “rwq sOx qoN pihlW G`to-G`t vIh-pMJI imMt koeI
AYsI cIz pVHnw jo quhwfI pwT-pusqk ivc nw hovy[ jy kr myrI ies slwh
qy Aml krogy, qW iek idn bVy ivdvwn ho jwEgy[”
mYnMU ieauN pRqIq hoieAw ijvyN Asl ividAw qW skUl dIAW pwT-
pusqkW qoN bwhr hY, myry ipqw jI aus v`l mYnMU ruicq krnw cwhMudy hn[ mYN
ieh ivcwr aunHW nwl sWJw kIqw qy auh muskrw ky kihx l`gy, “Asl
ividAw auh hMudI hY jo EdoN vI quhwfy pws rihMdI hY jdoN pwT-pusqkW ivcoN
piVHAw hoieAw Bu`l vI jwvy[”
aunHW dI ieh slwh mYN hmySW leI Awpxy AMdr vsw leI[
(1938)
Asl ividAw Asl ividAw
2524 suikRq tr`st suikRq tr`st
iek ivic`qr kbwVI
koiety kbwVI bwzwr ivc ie`k bu`Fw kbwVI sI, jo kyvl ikqwbW hI
r`Kdw sI[ rihMdw swmwn auh hor kbwVIAW pws vyc dyNdw sI[ ikqwbW sjw
ky AwpxI dukwn dy SYlPW aupr r`K lYNdw sI[ roz aunHW nMU JwVdw, pwtIAW
hoeIAW dI murMmq krdw, ijldW bMnHdw qy keIAW nMU AMgIAW vI
pihnwauNdw[ ikqwbW auh Awm kr ky vycdw nhIN sI, jd qk ausnMU ieh
XkIn nw ho jwvy ik lYx vwlw s`c-m`uc pVHn vwlw ivAkqI hY[
ieauN hzwrW ikqwbW dI lwiebRyrI aus ny joV r`KI sI[ aus bwry swry
Sihr ivc crcw hox l`g peI sI[ mYN EdoN nOvIN jmwq ivc pVHdw sW[ myrw
jI kIqw mYN aus kbwVI nMU iml ky AwvW[
mYN clw igAw[ ibrD kbwVI dukwn ivc iek qKq poS qy bYTw
hoieAw sI[ dukwn dy AMdr SYlP hI SYlP sn ijnHW aupr ikqwbW bVy
slIky nwl joVIAW hoeIAW sn[ mYN bwby nMU slwm AwiKAw[ bwby ny ikhw,
“pu`qrw qMU ieQy kI lYx AwieAw eyN?” mYN ikhw, “bwbw, ikqwbW dyKx
AwieAW[”
“dyKx hI ik pVHn vI?”
“bwbw pVHn qoN pihlW dyKxw qW pvygw hI[”
“dyK ky qYnMU kI pqw l`gygw?”
“pihlW qW ikqwbW dw nwm[ idlscp hY ik nhIN[ iPr KolHWgW,
vyKWgw smJ Awaux vwlI hY ik nhIN, ik myry isr qoN auproN hI lMG jwx
vwlI hY[ jy smJ AweI, qW do iqMn sPy pVH lvWgw, vyKWgw ik aus ivclw
mzmUn myry mqlb dw jW myrI idlcspI dw hY ik nhIN[ iPr aus dw mu`l
pu`CWgw, jykr mYN mu`l dy skdw hovWgw qy ikqwb myry psMd dI hoeI qW KrId
lvWgw[”
ibrD bwbw muskrw ipAw[ ip`T myrI qy h`Q Pyr ky AwKx l`gw,
“Sukr hY, A`j keI idnW bwAd koeI pVHn vwlw AwieAw ey[ mYN qW keIAW
nMU JwV ky dukwn ivcoN k`F cu`kw hW[ AYvyN Aw vVdy ny[” rqw ku ruk ky iPr
kihx lgw, “AYh iek twrc peI hY, nwl lY jwE[ AMdr jgw ky ikqwbW
vyK lE[ jo koeI psMd AweI lY Awauxw[”
mYN AMdr clw igAw[ ikqwbW vyKdw irhw[ iksy-iksy nMU KolH ky
pVHdw vI irhw[ jo psMd nw AweI vwps aus dI QW qy r`K dyNdw irhw[ AwKr
iek CotI ijhI ikqwb lY ky bwby dy h`Q ivc Aw id`qI[ “bwbw jI, ies dy
ikqny pYsy?”
bwby ny ikqwb vyKI[ aus dw nwm “Is There a God?” (kI koeI r`b hY
vI?_ bwbw muskrwieAw qy kihx l`gw, “bytw ieh ikqwb ikauN cu`k
ilAwieAW ey?”
mYN ikhw, “kI pqw ieh r`b dy dIdwr krw dyvy[”
bwby dIAW A`KW ivc hMJU auqr gey[ ausny Gut ky mYnMU CwqI nwl lw
ilAw qy ikhw, “ies pusqk dw koeI m`ul nhIN[ ies bu`Fy v`loN qYnMU ieh
ipAwr ByNt hY[ pr Xwd r`KIN 'piVAY nwhI Bydu buiJAY pwvxw[” (pM: 148)
aus qoN bwAd mYN keI vwr bwby dI dukwn qy igAw[ iksy ikqwb dw
aus ny myry pwsoN iek Awny qoN v`D mu`l kdy nw ilAw[ bwby nMU imilAw A`j
s`qr vrHy bIq gey hn[ aus dw ichrw, aus ichry dw jlwl, qy aus dy bol
A`j vI mYnMU k`l vwgMU cyqy hn[ (1939)
cqurweI nhIN, ibbyk
mYitRk dw iemiqhwn ho ky hitAw sI[ Ajy nqIjw nhIN sI
inkilAw[ AsIN lok ivhly hoey hoey sW[ swfI pMjW jixAW dI FwxI huMdI
Asl ividAw Asl ividAw
2726 suikRq tr`st suikRq tr`st
sI[ mYQON (myry qoN) Cu`t, aus FwxI ivc bldyv isMG, vzIr cMd, Twkur isMG
qy bMsI lwl sn[ AsIN pMjy lwiebRyrI jWdy qy auQy kuJ nw kuJ pVH AwieAw
krdy sW[
iek idn lwiebRyrI qoN bwAd swry swfy Gr Aw gey[ ipqw jI vI aus
vyly Gry sn[ AsIN aunHW nMU pRxwm kr ky Kwxy vwly myz dIAW kursIAW au~pr
bYT gey[ g`lW g`pW SurU ho geIAW[
bldyv isMG swfy iv`coN rqw gMBIr suBwA vwlw sI[ auh lwiebRyrI
ivc iek lyK pVH ky AwieAw sI qy aus bwry d`sx l`gw, "bVw vDIAw lyK
sI[ aus ivc ijMmyvwrI dI g`l kIqI sI[ aus ivc d`isAw hoieAw ik ikvyN
izMmyvwr mnu`K BrosyXog qy nYiqk Awcrx vwlw huMdw hY[" qd mYN ausnUM
pu`iCAw, "kI izMmyvwr mnu`K zrUrI nYiqk vI hMudw hY ? ho skdw hY auh mwlk
nMU KuS kr ky AwpxI qr`kI p`kI krnI cwhuMdw hovy qdy kMm izMmyvwrI nwl
krdw hY[ jW koeI b`cw mwipAW dy fr qoN izMmyvwrI inBwauNdw hovy[ ienHW
ivc nYiqkqw qW koeI nhIN, izMmyvwrI zrUr hY["
vzIr cMd kihx l`gw, "BwvyN koeI AwpxI qr`kI vwsqy izMmyvwrI nwl
kMm kry qy BwvyN t`br dI ^uSI ^wqr, dohW g`lW ivc nYiqkqw vI qW zrUr
hY["
mYN boilAw, "zrUrI qW nhIN[ ho skdw hY auh mwlk nUM ̂ uS kr ky iksy
AYsy swQI nMU pCwVnw cwhuMdw hovy jo iesdy ijqnw hI qr`kI dw h`kdwr hovy[
iPr qW nYiqkqw qW nhIN, ̂ udgrzI spSt vrq rhI hovygI[ Awpxy t`br
dI ̂ uSI cwhux iv`c vI iek pRkwr dI ̂ udgrzI hI qW hY["
qd bMsI lwl kihx l`gw, "izMmyvwr bMdw &rz qW inBwauNdw hY nw[
&rz inBwauxw nYiqkqw nhIN qW hor kI hY ?"
mYN iPr boilAw, "kdy soicAw jy &rz huMdw kI hY ?" Twkur isMG jo hux
qk ̂ wmoS bYTw sI, kihx l`gw, "&rz dy l`Cx ijqny ku mYN smJy hn, quhwnUM
d`sdw hW[ &rz kro..." mYN aus dI g`l ivcoN hI k`t ky boilAw, " '&rz kro'
AwK ky qMU &rz dy ArQW dw Gwq hI kr id`qw hY["
swry h`s pey[ ieqny ivc myrI BYx dieAw, swfy leI cwh lY AweI qy
AsIN cwh pIx l`g pey[ cwh qoN bwAd mih&l br^wsq ho geI[
jd auh swry cly gey qy myry ipqw jI ny mYnMU bulw ky Awpxy kol
ibTwieAw qy kihx l`gy, "mYN qusW dosqW dI swrI vwrqwlwp suxdw irhw
hW[ qMU hr iksy dI g`l k`tx ivc l`gw irhw[ ies ivc qyrI cwqurI qW
JlkdI sI, isAwxp nhIN[ cwqurI qy isAwxp do v`KrIAW cIzW hn[
dyK! jd vI koeI g`l krdw hY qW auh quhwfy pRqI iek pwT pyS krdw
hY[ ausnUM pwT dw drjw idau, ho skdw hY aus dI soc kmzor hI hovy, jW aus
dI pySkwrI iF`lI jW nw mukMml hoovy[ pr jy ausdI g`l ip`Cy suihrdqw vrq
rhI hovy qW aus suihrdqw nUM smJxw qy aus v`l suihrd huMgwrw Brn ivc
hI isAwxp hY[ bihs krn ivc cwqurI vrqdI hY[ qusIN Agly dI dlIl
hI nhIN k`t rhy huMdy, aus dI suihrdqw nUM vI cot phuMcw rhy hMudy ho[
nwly hr g`l ivc ijqnw s`c hY, ausnUM qW gRihx kro[ jy kr ausnUM
hor spSt kr skdy ho qW kro[ iesy ivc hI quhwfI isAwxp JlkygI[
s`c, BwvyN A`Dw ADUrw vI hovy, ausnMU k`txw isAwxp nhIN hMudI[
hr iksy pws AwpxI dlIl, Awpxw qrk, Awpxy Bwv, qy
Awpxy ierwdy huMdy hn, jo ausdI g`l dy auhly pey huMdy hn[ vyKo ienHW
ivcoN ikhVw suMdr hY, ausnMU smJo[ aus dy pRsMsk bxo[ iesy iv`c ibbyk
hY[
qyry iek dosq ny '&rz' Sbd nUM iek v`Kry ArQ ivc vriqAw[ qUM
aus dI iK`lI aufw id`qI[ isAwxp krdy qW socdy ienHW do v`Ko-v`Kry ArQW
ivc sWJ kI hY ? ies nwl qyrw igAwn vI vfyrw huMdw qy Awpxy dosq nUM qUM
AwpxI g`l pUrI kr skx dw Avsr vI dy idMdw[
Asl ividAw Asl ividAw
2928 suikRq tr`st suikRq tr`st
qyry pws cqurweI zrUr sI, pr ibbyk nhIN sI[ pr gurU jI qW swnUM
smJw rhy hn :
cqurweI n cqurBuju pweIAY[ (pM: 324)
cqurBuju dI g`l qW quhwnUM Swied dUr dI l`gy, ies nwl qusW bMidAW
dy nyVy vI nhIN ho skdy[ aunHW qoN dUr hI ho skdy ho[ aunHW nMU pry hI htw
skdy ho[ nyVy hox leI suihrdqw drkwr huMdI hY["
(1940)
klm dI krwmwq
iek vyrW pMifq kwlIdws jI nwl gujrWvwly myrI mulwkwq hoeI[
qd mY pMdrW ku virAW dw sW[ mY vI kuJ-kuJ kivqw ilKx l`g igAw sW[
ieh g`l myry bwbw jI ny pMifq jI hurW nUM d`sI hoeI sI [
mY igAw qW kihx l`gy, mYN hIr-rWJy dw ik`sw iliKAw sI [ myrw
iKAwl sI ik ieh vwirs Swh nwloN svwieAw ey[ lau ieh bYNq suxo vwirS
Swh dw :
igAw B`j qkdIr dy nwl TUTw
LY jw kImq swQoN m`t dI vy […
scmu`c vwirs Swh nwloN svwieAw sI[ mYnUM kihx l`gy, “myry kol
keI Swier pMjwbI dy AwauNdy hn[ mY aunHW nMU kihMdw honW do lweInW iesy
kwPIey rdIP qy qusIN vI AwK ivKwE, pr koeI kuJ AwK nhIN sikAw[ mYN
suixAw qyry bwby koloN qMU vI kivqw il`Kx l`g ipAw eyN [ qMU koiSS kr
iSAr iek-do iesy kwPIey rdIP qy bxw["
mY ikhw, “ pMifq jI mY qW isKWdrU hW, kvI nhIN pr quhwfw hukm
nhIN twl skdw[ mYnUM iek-do imMt socx leI dy idE”[ pMifq jI kihx
l`gy, “ do imMt ikauN cwr imMt lau”[ iPr mYnMU ie`kilAW CoV ky bwhr cly
gey qy pMj-s`q imMtW q`k prq Awey, qy pu`iCAw, “ kuJ bxI g`l” ?
mYN ikhw, “ jI do iSAr qusW bwry khy hn”[
auqsuk ho ky kihx l`gy, “ myry bwry ? suxwE iPr” [
mYN pihlW KMGUrw mwr ky glw swP kIqw qW kihx l`gy, “gw ky
suxwvNygw?” mY ikhw , “mY gwaux jogw ik`Qy hW ? quhwfy ruAb A`gy jurAq
krn l`igAw glw KuSk ho igAw sI, ies leI KMGUrw mwr ky glw swP krn
dw jqn kIqw[” kihx l`gy, “g`lW hI krI jweyNgw ik suxwvyNgw vI?” mYN
suxwaux l`gw :
klm qusW dI vhy qW gzb Fwhy,
ieh qW rUhW dy rMg pl`tdI vy[
sIs Awpxw klm krvw AweI,
qy hux inMdkW dy sIs k`tdI vy [
pMifq jI auTy, myry isr 'qy h`Q PyirAw, AMdroN imsrI qy lwcIAW lY
Awey qy mYnMU pRSwd id`qw[ nwly AsIs id`qI, “prmwqmw kry srsvqI qyrI
rcnw qy bYTy” [
eyfy v`fy Swier qoN ieh AsIs pRwpq krky mYN v`fw-v`fw pRqIq krn
l`g ipAw[ (1940)
swihq kI hMudw hY?
koiety dy BUcwl qoN bwAd do swl is`bI rih ky AsIN vwps koiety
prqy qW hr QW nvIN auswrI AYsI ho rhI sI ijs nMU BUcwl nwl nukswn nw ho
sky[
swfy skUl dI Ajy p`kI iemwrq bxnI sI, k`cI iemwrq hI bxI
sI[ zmIn ivc l`kVI dy b`ly g`f ky bwhr lohy dIAW cwdrW Tok ky kmry
bxw ley gey sn[
Asl ividAw Asl ividAw
3130 suikRq tr`st suikRq tr`st
pMjwbI myrw mzmUn nhIN sI[ mYN swieMs dy mzmUn ley hoey sn[ pr
swieMs dI jmwq Gusw (C`f) ky bVI vwrI pMjwbI dI klws ivc Aw bihMdw
sW[ igAwnI nirMdr isMG soc horIN swnMU pMjwbI pVHwauNdy sn[ auh bVy
idlcsp AiDAwpk sn[ auhnW dI jmwq ivc bYTxw cMgw lgdw sI[
ijs kmry ivc auh jmwq lgdI sI, auh ividAwrQIAW ny skUl dy
jmWdwr qy munSI dI mdd nwl Awp bxweI sI[ bVI byFbI bxI sI, pr
aus dw nwm soc jI ny 'SIS mh`l' r`K id`qw sI[ b`cy Awpxy ies byFby kmry
nMU mwx nwl slwihAw krdy sn[
iek idn swieMs dw pRYktIkl CyqI mukw ky ausy 'SIS mh`l' ivc mYN
pMjwbI pVHn clw igAw[ soc jI pVHw rhy sn[ auhnW b`icAW nMU pu`iCAw[
“swihq iks nMU kihMdy hn?”
iek b`cw, “pVHn vwlIAW ikqwbW nMU[”
dUjw b`cw, “pVHn vwlIAW auhnW ikqwbW nMU jo skUl ivc nhIN
pVHweIAW jWdIAW[” sB b`cy h`s pey[
qIjw b`cw, “nroeIAW pusqkW nMU[”
soc jI! SwbwS b`cy, swihq ivc kyvl nroeIAW pusqkW hI Swiml
hn[ pr nroeIAW pusqkW ivc swieMs dIAW pusqkW vI Swiml hn[ qW vI
aunHW nMU swihq nhIN ikhw jWdw[ jo pusqkW kyvl jwxkwrI dyNdIAW hn, auh
swihq nhIN hMudIAW[”
ie`k hor b`cw, “ijnHW pusqkW qoN mnorMjn imly auh swihq huMdIAW
hn[”
soc jI : SwbwS b`cy, mnorMjn swihq dw iek gux hY[ pr kyvl
mnorMjn dyx vwlIAW pusqkW zrUrI nhIN cMgw swihq hox[ ASlIl ikqwbW
qoN ie`k hoCw ijhw mnorMjn qW imldw hY, pr auh nwl auqyjnw vI
jgwauNdIAW hn[ cMgw swihq auqyjnw nhIN jgwauNdw sgoN rs dyNdw hY[”
ie`k b`cw : qusIN Awp d`so nw swihq kI huMdw hY?
soc jI : swihq, sw…ih`q dw ArQ hY ipAwr vwlw[ jo pusqkW
ipAwr vwlw Awcrx jgwaux auh hI nroey swihq dw Bwg huMdIAW
hn[ sB qoN v`D ipAwr iks dy kol hY?
ie`k b`cw : r`b kol !
soc jI : SwbwS ! r`b qW suDw ipAwr hY[ ieh smJ lau, auh
ipAwr ho ky hr QW smwieAw hoieAw hY[ ij`QoN-ikqoN vI swnMU ipAwr pRwpq
hMudw hY – BwvyN mwipAW dw, BwvyN BYx-BrwvW dw, BwvyN swk-sbMDIAW dw, BWvyN
dosq-im`qrW dw qy BwvyN mIAW jW bIvI dw – auh r`b dw ipAwr hI hMudw hY[ jo
swihq sB nMU ipAwr krnw isKlWdw hY auhI sB qoN au~qm swihq hMudw hY[
iksy AYsI pusqk dw nwm lau jo sB nMU ipAwr krnw isKlWdI hY[
ie`k b`cw : sRI gurU gRMQ swihb
soc jI : jIaUNdw rho[ siqgurU qYnMU cVHdIAW klW bKSy[ ies Drm
gRMQ qoN v`D s`c-muc hor koeI swihq nhIN! (1940)
AKMf pwTI
dsvIN jmwq dw iemiqhwn nyVy Aw phuMcw sI[ swfy skUl dI
irvwieq sI ik iemiqhwn qoN pihlW AKMf pwT dw Bog pwieAw jWdw sI[
skUl dy nwl hI gurduAwry dI iemwrq sI[ auQy pwT r`Kdy sn qy
ividAwrQI GMty-GMty dI ifaUtI dyNdy sn, bYT ky pwT suxn dI qy jykr pwTI
nMU koeI loV hovy qW ieSwrw smJ ky auh loV pUrI krn dI, qy Agly pwTI nMU
vyly isr phMucx dI Xwd idvwaux dI[
myrI ifaUtI rwq dy 12 qoN 1 vjy dI sI[ ausy smyN hI soc jI dI pwT
dI ifaUtI sI[ auh ds imMt pihlW hI phMuc gey[ auhnW pihlW cY~k kIqw
ik ifaUtI 'qy b`cy phMuc gey hn ik nhIN[ AsIN cyqMn ho ky A`gy hI bYTy hoey
sW – mYN qy myry nwl dw dUjw swQI vI[
Asl ividAw Asl ividAw
3332 suikRq tr`st suikRq tr`st
soc jI ny Aw ky mYnMU ikhw, “bytw! A`j myrI QW qMU pwT kryNgw, qy mYN qyrI QW
syvw dI ifaUtI idAWgw[”
mYN ikhw, “mYN pwT qW kr lYNdw hW, pr AKMf pwT ivc kdy nhIN
bYTw[ nwly gurduAwry dI bIV pd-Cyd vwlI nhIN, mYQoN glqIAW ho
jwxgIAW[”
soc jI kihx lgy, “icMqw nw kro mYN quhwfy ip`Cy KVHw hovWgw, ij`Qy
AVogy jW aukweI hovygI, auQy bol ky TIk krw idAWgw[”
hukm mMn ky mYN vyly isr pwT dI vwrI qy soc jI dI QW bYT igAw[
GMtw Br pwT kIqw qy Agly pwTI ny mYnMU Awx auTwieAw[ soc jI ny mYnMU j`PI
ivc lY ilAw qy ikhw, “A`j qoN ieh bytw AKMf pwTI ho igAY[ s`cy
pwqSwh qYnMU iemiqhwn ivc au~cqm kwmXwbI bKSy[” s`cy pwqSwh
ny s`c-mu`c hI bKS id`qI[ (1941)
nv-nwsiqkqw
qd mYN eIsweIAW dy Pwrmn ikRscIAn kwlj lwhOr dw
ividAwrQI sW[ gurU nwnk swihb dIAW jnm swKIAW ivcoN krwmwqW dIAW
swKIAW suxdw, qy iPr hzrq eIsw dIAW krwmwqW dIAW swKIAW bwry jwxUM
huMdw mYN ieh swr k`iFAw sI ik krwmwqW dw Drm nwl Ain`KVvW sMbMD hY[
pr swieMs dw ividAwrQI hox krky mYnMU swieMs dIAW krwmwqW Drm dIAW
krwmwqW qoN v`fIAW l`gx l`gIAW[ so mYN ijvyN Drm v`loN kuJ ASrDk ijhw
ho igAw[
iek idn bweIbl klws ivc sbk sI, “mwlk hI dyNdw hY qy auhI
swQoN vwps vI lY skdw hY[” qy pVHwaux vwly pRoPYsr swihb ny ikhw, “ieh
izMdgI vI swfI nhIN, ijs ny id`qI hY, lY vI skdw hY[” myrw iKAwl hY mYnMU
ies g`l qy XkIn nhIN sI AwieAw[ mYN soicAw, “ieh izMdgI qW myrI hY, mYN
jo cwhy ies dw bxw skdw jW ivgwV skdw hW[” so mYN auT ky eyho g`l
pRoPYsr swihb nMU kih id`qI[ swrI klws myry v`l pRSMsk nzrW nwl vyK
rhI sI[ mYnMU l`gw ijvyN mYN Awpxy sihkrmIAW dy mn dI pRqIinDqw kIqI hY
– so mn hI mn ies g`l dw AiBmwn hMFw irhw sW[
qd pRoPYsr swihb boly, “ieh izMdgI qyrI hY?”
“hW jI[” mYN ikhw[
“qMU KrIdI hY? qyrI in`jI jwiedwd hY?”
“mYN KrIdI qW nhIN pr hY qW myrI, iksy hor dI qW nhIN[”
“SwbwS!” pRoPYsr swihb ny ikhw, “qy qMU jo cwhyN ies dw kr skdw hY?”
“hW jI[”
“qW iPr Awpxw iek pYr aupr cu`k[”
mYN cu`k idqw[
“hux dUjw vI cu`k[”
mYN pihlW r`K idqw qy dUjw cu`k ilAw[
“mYN qYnMU pihlw pYr vwps r`Kx nMU qy nhIN sI ikhw, dUjw pYr vI
nwl auTwx leI ikhw sI[”
“ieh ikvyN ho skdw hY? ieh qW nhIN ho skdw[”
“b`s ! qMU qW ikhw sI 'mYN jo cwhW kr skdw hW[' dovyN pYr qW qMU cu`k
nhIN sikAw[”
“ieh qW DrqI ivc, gRYvytI kr ky hY[”
“bytw gRYvytI r`b dI pYdw kIqI hoeI iek SkqI hY[ aus dIAW pYdw
kIqIAW hoeIAW byAMq AYsIAW SkqIAW hn[ AsIN iksy dI vI aulMGxw
nhIN kr skdy[ swieMs ny kyvl iehnW SkqIAW nMU BwilAw hY qy auhnW
qoN Pwiedw auTwaux dw jqn kIqw hY[ auh iksy AYsI SkqI nMU pYdw nhIN
kr skdI[ bwkI rhI g`l qyrI izMdgI dI, qMU Awp socIN, ik kI s`cmuc ieh
qyrI hY?” (1943)
Asl ividAw Asl ividAw
3534 suikRq tr`st suikRq tr`st
ie`k dosqI dI dwsqwn
inhwl isMG horIN lwhOr kwlj pVHdy sn, jd mYN Ajy skUl ivc
nOvIN jmwq ivc sW[ auh lwhOroN grmIAW dIAW Cu`tIAW ivc koiety Awey hoey
sn[ koietw TMFI QW hox krky auQy srdIAW ivc Cu`tIAW hMudIAW sn,
grmIAW ivc swfw skUl l`gdw hMudw sI[
ihswb dy swfy mwstr jI bImwr ho gey qy hYfmwstr swihb ny
inhwl isMG horW nMU swnMU pVHwaux leI AwK idqw[ inhwl isMG horIN ie`k
svwl ilKvwaux l`g pey[ mYN swrw svwl BWp ilAw qy auhnW dy ilKvWdy-
ilKvWdy k`F ky auhnW kol lY igAw[ auh bVy cikq hoey qy myry pRSMsk bx
gey[
idn-bidn swfI nyVHqw bVI v`D geI[ mYN auhnW nMU Awpxw v`fw
Brw qy auh mYnMU Awpxw in`kw Brw mMnx lg gey[ hY sn qW mYQoN Cy-sq swl
v`fy, ies leI mYnMU hukm dy skx dw h`k smJdy sn[ mYN vI aunHW dy ies h`k
dw siqkwr krdw sW[
dsvIN pws krky mYN lwhOr kwlj dwKl ho igAw sW qy ieh vI EQy
ieMjInIAirMg kwlj ivc pVHdy sn[ iek idn mYnMU imlx myry hostl
Awey[ bYiTAW-bYiTAW, g`lW-g`pW mwridAW rwq pY geI[ AsW rl ky rotI
KwDI qy myrI bynqI qy auhnW rwq swfy hostl ivc myry pws rihxw prvwn
kr ilAw[
koTy aupr mMjw fwh ky iek drI hyTW qy iek cwdr aupr lY ky AsIN
dovyN Awpxy mMjy 'qy lyt gey[ b`dlvweI ijhI iPr rhI sI so grmI v`loN hux
kuJ Awrwm sI[ Ajy A`Dw GMtw vI nhIN sI lMiGAw ik ibjlI ilSkI qy
DVw-DV mINh pYxw SurU ho igAw[
inhwl jI kihx l`gy ieh mINh J`t ku nMU bMd ho jWdY, AYvyN jldI
nhIN krdy[ hyTW bVI grmI hovygI[ AsIN ieh g`l kr hI rhy sW ik zor dI
hvw AweI qy swfI cwdr au`f geI[ Gbrw ky jd AsIN au~Ty qW swfy au~Tdy
swr hI drI vI qy isrhwxw vI au~f gey[ bVI muSikl AsW mMjw C`jy hyTW
KVw kIqw qy nIcy auqr Awey[ rwq AsW ijvyN-ikvyN k`tI[ svyry A`T ku vjy
jd AsIN nwSqw kr rhy sW qW myrw nOkr tRyA ivc myrw ig`lw isrhwxw cu`k
ky lY AwieAw[ srdwr jI ieh ip`Cy lwAn ivc ipAw hoieAw sI[
inhwl jI h`s ky kihx l`gy, “qyry ibsqry dw rwqIN jo BVQw
bixAw, auh ieh tRy ivc pw ky lY AwieAY[” aus nMU ikhw, “jwh ieh ikqy
su`t dy[ ieh hux iksy kMm dw nhIN irhw[”
GVI ku nMU auh Awpxy kwlj v`l rvwnw ho gey, pr GMty mgroN hI
prq Awey[ iek drI, iek Kys, iek cwdr, iek isrhwxw bwzwroN lY ky Aw
gey[ kihx lgy, “mYN soicAw, ibsqry ibnW rwq sovyNgw ikvyN[" mYN idl
iv`c soicAw, “myry aupr qW s`c-muc auhnW dI rihmq brsI hY” qy mYN
auhnW dy pYrIN h`Q lwaux leI JuikAw qW auhnW mYnMU glvkVI ivc lY ilAw
qy ikhw, “rwq dI vrKw ny hI ieh syvw myry izMmy lweI[”
(1944)
ie`k s`cw FwfI
BweI cWd gurU Gr dw rbwbI sI[ bVw pRis`D, bVw hridl AzIz
sI[ pihlI vwr mYN aunHW nMU bcpn ivc suixAw sI[ auh koiety isMG sBw dy
slwnw dIvwn ivc Awey sn[ pihly idn aunHW iek slok gwieAw:
nwnk gur ibnu mn kw
qwku n auGVY Avr n kMujI hiQ[ (pM: 1237)
Asl ividAw Asl ividAw
3736 suikRq tr`st suikRq tr`st
koeI svw GMtw iesy bwry pRmwx idMdy rhy[ Kbry ikqnI bwxI aunHW nMU
kMT sI[
Drupd qy iKAwl gwiekI dy ausqwd sn[ kdy-kdy k`vwlI dw rMg
vI Aw jWdw[ Awvwz bVI rs iBMnI qy BrvIN sI[ kIrqn iB`j ky kirAw
krdy sn[ bMdSW dw aunHW pws BMfwr sI[
iek idn auh kIrqn qoN bwAd auTy qW myry ipqw jI ny ieSwrw kIqw
ik mYN aunHW dw vwjw cu`kx dI syvw krW[ mYN vwjw cu`k ky nwl qur ipAw[
ipqw jI ny aunHW nMU pu`iCAw, “quhwfw swry idn dw pRogrwm kI hMudw hY?”
kihx l`gy, “jW in`q-nym jW irAwz[ idny, jy ivhl iml jwvy qW GMtw ku
Awrwm, bwkI do vyly Kwxw, rwqIN jldI sO jwxw qW ju AMimRq vyly au~T
skIey[”
mYN idl ivc soicAw, ienHW dy idl ivc cMgy-cMgy is`KW nwloN gurU Gr
leI v`D pRym hY[ qd ipqw jI ny aunHW nMU puiCAw, “jo kuJ Bytw Awp jI nMU
imldI hY aus ivc Awp dw inrbwh ho jWdw hY?” kihx l`gy, “gurU dy dr
qoN Cu`t iksy hor dr dI Jwk r`KxI mYN pwp smJdw hW[”
“quhwfIAW GrogI izMmyvwrIAW ikMnIAW ku ny?”
“myrI koeI izMmyvwrI nhIN[ ijs dw mYN FwfI hW, swrIAW
izMmyvwrIAW aus nMU Arpn kr id`qIAW hn[ qy auh mYQoN v`D BlI-BWq
inBwaux dy smr`Q hY[” (1944)
Sukrwny dI jWc
swfy kwlj dw iek ividAwrQI pIrzwdw sI[ bVw qkVw, sufOl qy
sun`Kw aus dw srIr sI[ Pu`tbwl bhuq A`Cw Kyfdw sI[ XUnIvristI tIm
ivc Pul bYk sI[ kwlj dy pRbMDkW dw iKAwl sI ik auh rwStrI tIm ivc
cuixAw jw skdw hY[
pr, dyv nyq aus dI s`jI tMg iek AYksIfYNt ivc t`ut geI[
hspqwl ivc aus dy pl`sqr lwieAw igAw jo do-iqMn mhIny bwAd hI
Ku`lHxw sI[ so auh Putbwl KyfxoN rih igAw[
mYN qy myrw iek jmwqI aus dy Gr gey, ies g`l dw APsos krn[ auh
swnMU h`s ky imilAw qy kihx l`gw, “tMg t`utx dw qW suAwd hI Aw igAw[”
AsIN bVy hYrwn hoey[ AsW AwiKAw, “qyrI tMg tut geI qy qMU
kihMdw ey suAwd eI Aw igAw[”
auh kihx l`gw, “im`qro! tMg hI tutI ey koeI idl qW nhIN t`utw[
tMg vI pUrI aumId hY juV jweygI[ qy Putbwl koeI zrUrI ey? Putbwl nwloN
izMdgI v`fI hMudI ey[ mYN jo do idn hspqwl irhW, mYN ipAw hoieAw tYgor
dIAW khwxIAW pVHdw irhw[ mYN qW smJnw tYgor nMU pVHnw Putbwl Kyfx
nwloN ikqy v`D PwiedymMd sI[ hspqwloN Gr AwieAw qW Awpxy BYx-BrwvW
nwl bYT ky ipAwr dIAW g`lW krnw[ A`bw pwsoN kurwn mjId dy mwAny
suxnw[ myrI qW tMg tutx nwl izMdgI hI saur geI ey[
myry mMUhoN qurMq inkl igAw, “Sukr guzwr qW bySk ho rhIN, iksy
joS ivc Aw ky dUjI tMg dw tutxw vI nw mMg bYTI[” kihx l`gw, “iPkr nw
kr ikqy dUjI vI tut jWdI qW r`b jwxy mYnMU kI kuJ hor pRwpq ho jWdw[ mYnMU
hux Sukrwny ivc rihx dI jWc Aw geI ey[” (1944)
Aihswn
myry bwbw jI dy muslmwn dosq vI bVy sn[ auh bwbw jI nMU bVw
ipAwr qy siqkwr dyNdy sn ikauNik bwbw jI nMU krIbn swrw kurwn zbwnI
kMT sI qy aus dy ArQ vI jwxdy sn[ auhnW ivcoN iek mIr mu`lw muhMmd sI[
aus dy Fyr swry bwg sn AMgUrW qy bdwmW dy[ myvy dy sOdwgr aus pwsoN
bwdwm qy ikSimS lY jWdy sn ikauNik aus dy bwg dy ieh myvy bVy Awhlw
Asl ividAw Asl ividAw
3938 suikRq tr`st suikRq tr`st
drjy dy sn[
iek swl aus ny m`ky h`j qy jwx dw ierwdw kIqw[ Ajy aus dI
Psl iqAwr nhIN sI qy Krc jogy pUry pYsy aus kol nhIN sn[ h`j qy jwx
leI aus nMU hzwr ku rupey dI loV sI, jo vwps Aw ky aus ny moV dyxy sn
ikauN ik jd nMU aus dIAW zmInW qoN PslW Aw jwxIAW sn[ aus ny myry bwbw
jI pws g`l kIqI qy bwbw jI ny aus nMU hzwr ruipAw dyx dI hwmI Br idqI[
auh khy, “mYN sUd qy lvWgw[” qy bwbw jI kihx, “qMU h`j qy jw irhYN, vwps
Aw ky moV vI dyxw ey, mYN sUd nhIN lYxw[” auh kihx l`gw, “jy qMU sUd nhIN
lvyNgw qW h`j dw Pl swrw mYnMU nhIN imlygw[ ikRpw kr ky sUd lY-lo qW ju
mYnMU h`j dw Pl pUrw pRwpq ho sky[” do pYsy rupey ip`Cy sUd dw PYslw ho
igAw, qy m`ulW horIN Aw ky hzwr ruipAw lY gey[
auh jd h`j qoN muVy qW hzwr ruipAw vI moV gey, sUd vI lwh gey[
iek borI bdwm dIAW igrIAW dI, iek ikSimS dI qy do borIAW dwlW dIAW
vI lY Awey[ “ieh myry v`loN Sukrwny dI Byt hY, qusW myrI h`j krvweI hY[ mYN
pRx kIqw hY ik jd qk mYN izMdw hW hr vwFI qy kuJ nw kuJ quhwnMU ByijAw
krWgw[ qW vI mYN quhwfw Aihswn nhIN cukw skWgw[” jd qk mulk
vMifAw nhINM igAw, auh hr swl vwFI qy swnMU do-cwr borIAW auprokq
vsqW dIAW ByijAw krdw sI[
dyS dI vMMf hox qoN mgroN iek idn aus dI ic`TI AweI myry bwbw jI
v`l, “mYnMU bVy sb`b nwl quhwfw pqw imilAw hY[ ieQy iek is`K POjI
APsr AwieAw sI, auh quhwnMU jwxdw sI[ ausny ieh pqw id`qw hY[ mYN
Awpxw vwAdw inBwaux qoN kwsr ho igAw hW, pr hr swl auh vsqW qyry
nwm qy qyry vloN KYrwq kr dyNdw hW[” (1944)
sbr, sMqoK qy Brosw
sMq rwm isMG jI dy nwl mYN quirAw jw irhw sW[ sMq jI bVy im`Ty
suBwA vwly bMdy sn[ boldy vI bVw im`Tw sn[ mYN aunHW dy bol suxn ih`q
gurduAwry qoN muVidAW aunHW nwl qur ipAw sW[
AsIN qury jWdy sW qy iek mMgqw sMq jI dy Agy Aw Kloqw qy vwihgurU
dy nwm qy aunHW qoN Kwxw Kwx leI mMgx l`gw[ sMq jI pihlW hI h`Q ivc kuJ
pYsy PVHI bYTy sn, so auh aunHW aus dI JolI ivc pw id`qy[ mYN hYrwn hoieAw
ik sMq jI Awp qW ku`J kmwauNdy nhIN, iPr vI aunHW ies mMgqy nMU pYsy ikvyN dy
idqy[ mYN p`uC ilAw, “sMq jI qusW ies mMgqy nMU pYsy ikauN id`qy?” kihx
l`gy, “mYN socdw hW, ik jy myrw mwlk ies nMU izMdgI dy skdw hY qW kI
mYN ies nMU iek fMg dw Kwxw vI nhIN dy skdw?” mYN iPr p`uiCAw, “qusW
h`Q ivc pYsy pihlW hI PVHy hoey sn, ieh ikauN?” kihx l`gy, “k`l jo kuJ
mYnMU sMgqW v`loN pRwpq hoieAw aus iv`coN ieh bc rhy sn[ so mYN PV C`fy ik
jd koeI AiBAwgq imlygw, ausnMU dy idAWgw[” “quhwnMU ieh kdy iKAwl
nhIN AwieAw ik Acwnk loV vwsqy kuJ Awpxy pws vI rihx idau?”
kihx l`gy, “jd mYN Awpxy Awp nMU Awpxy srb SkqImwn mwlk dy
spurd hI kr idqw hY, qW myrI dyK-Bwl krnw hux aus dw kMm ho igAw
hY – qy mYnMU myry mwlk ny kdy inrws hox dw mOkw nhIN id`qw[”
(1945)
idb idRStI
koiety ivc isMG sBw dw iqMn-rozw dIvwn l`igAw krdw sI[ bVI
rOxk lgdI sI[ au~Gy qoN au~Gy rwgI, kQwkwr, sMq qy kvI jn auQy bulwey
jWdy sn[ iek vwrI auQy iek nwbInw (nyqRhIx) sMq jI kQw krn leI
bulwey gey[ nwm aunHW dw gwlbwn moqI rwm jI sI[ bVI ipAwrI kQw sRI
Asl ividAw Asl ividAw
4140 suikRq tr`st suikRq tr`st
gurU gRMQ swihb jI dI kirAw krdy sn[ gurU mhwrwj dI qwibAw bih ky
koeI isMG vwk lYNdw sI, sMq jI styj qy bYT ky kQw kirAw krdy sn[ iek
idn p`qrw rwmklI rwg dw KulH igAw, qy bwxI AnMd swihb dI sI[
qwibAw bYTy isMG ny vwk ieQoN SurU kIqw,
ey nyqRhu myirho hir qum mih joiq DrI
hir ibnu Avru n dyKhu koeI]
hir ibnu Avru n dyKhu koeI
ndrI hir inhwilAw] (pM: 922)
sMq jI kQw krn l`gy qy ikhw, “hy gurU svwry Bwgvwn nyqRW vwilE,
A`j ies nyqRhIx pwsoN gurU dw aupdyS suxo, gurU kI kihMdw hY[” sMq jI dy
msqk qy jlwl sI, qy sMgq ivc bYTy hr pRwxI dy nyqRW ivc hMJU sn[
sMq jI kihx l`gy, “ienHW nyqRW nwl vI pRBU idsdw jy[ nyqRW nwl
kudrq idsdI hY, qy kudrq ivc kwdr vyKx dw sb`b bxdw hY[ kdy
soicAw jy in`kI ijhI inmOlI inMm dw ibrC ikvyN bx jWdI hY[ aus dI hr
twhxI AwpxI QwauN P`utdI hY[ iek tihxI k`t idE, qW dUjI aug KloNdI
hY[ ibrK dw vzn kwiem r`Kx leI[ ieh iksy dy hukm ivc ho irhw hY[
ijnHW nyqRW nwl vwprdw qW vyiKAw, pr aus dy ip`Cy vwprdw hukm nhIN
pCwixAw, aunHW pws idRStI qW hY, id`b idRSit nhIN hY qy ijnHW pws
idb idRStI nhIN auh AMDy hI rhy[ iPr myry ivc qy aunHW ivc koeI Prk
nhIN[ pr ijMnHW aupr ikRpw ho geI, gurU dy lV l`gy, qW siqgurW aunHW dI
idb idRStI dy cKSU KolH id`qy[ AwE myry nwl rlo siqgurW A`gy m`Qw tyko qy
idloN mMgo, “dwqw idb idRStI dI ikRpwlqw kro[” ieh nyqR qW AMnHy jy,
“nwnk sy AKVIAW ibAMin ijnW ifsMdo mw iprI[”……(pM: 577)
sMq jI dI qW ies qoN bwAd vI kQw jwrI rhI, pr mYN ies Ardws
ivc hI juitAw rih igAw ik “hy mwlk! ikrpw kro qy kdy myrI idb
idRStI dy cKSU vI KolH idE[”…
(1945)
iksy bzurg dw mzwk n aufweIey
vIr inhwl isMG horW dw ieMjInIAirMg kwlj ivc AwKrI swl sI[
mYN qd mYfIkl kwlj ivc dwKl ho igAw sW[ inhwl isMG vIr jI ny qd
hostl C`f id`qw sI qy kwlj dy lwgy bwgbwnpury ivc iek mkwn ikrwey qy
lY ky au~Qy rihx lg gey sn[ EQy hI auhnW pws auhnW dy ipqw jI (jo hux
rItwier ho gey sn) qy mwqw jI vI Aw gey sn[
iek idn mYN auhnW nMU imlx auhnW pws igAw[ EQoN jd mYN prqx
l`gw qW vIr jI kihx l`gy, “AsIN sweIkl qy cly jWdy hW[ mYN qYnMU qyry
hostl auqwr idAWgw qy Agy AnwrklI inkl jwvWgw auQoN bUt lY
AwvWgw[”
AsIN jwx l`gy qW auhnW dy bwaU jI (ipqw jI) kihx l`gy, “dovyN
jxyN jw rhy ho, iDAwn nwl sweIkl clwxw, sweIkl ikqy tu`t nw jwey[”
AsIN dovyN h`s pey – “sweIkl vI kdy tu`tdy ny?” inhwl vIr jI ny ikhw[
AsIN sweIkl qy svwr ho inkl pey[ vIr jI sweIkl clw rhy sn
qy mYN ip`Cy kYrIAr qy bYTw sW[ Ajy msW iek PrlWg hI GroN inkl ky Awey
sW ik sVk dy iek toey ivc Aglw phIAw jw v`jw qy Dmwky nwl Agly
phIey dw icmtw tu`t igAw[ Aglw phIAw l`Q ky pry jw ipAw[ Sukr kro,
swnMU koeI s`t nhIN l`gI[
AklmMd hMudy qW AsIN EQoN Gr prq jWdy; pr jWdy ikhVy mMUh
nwl? bwaU jI ny jd ikhw ik iDAwn r`Kxw ikqy sweIkl t`ut nw jwvy, qW
Asl ividAw Asl ividAw
4342 suikRq tr`st suikRq tr`st
AsW auhnW dI iK`lI aufw id`qI sI[ hux t`utw hoieAw sweIkl lY ky Gr ikvyN
jweIey?
AsW soicAw iek-iek phIAw ryVH ky rylvy stySn q`k lY jWdy hW
jo auQoN koeI mIl, svw mIl 'qy sI[ EQy sweIkl-stYNf qy ies nMU r`K
idAWgy qy Awp iksy tWgy qy bYT jwvWgy[ tWgy vwlw iek svwrI dy cwr Awny
lYNdw sI, qy sweIkl r`Kx dy do Awny hI l`gxy sn[
jd AsIN rylvy stySn dy sweIkl-stYNf qy phMucy qW stYNf vwly ny
sweIkl r`KxoN ienkwr kr idqw[ auh kihx l`gw, k`l nMU qusIN ieh khogy,
sweIkl qW qusW swbq r`iKAw sI, stYNf ivc tu`tw hY[ AsIN ieh izMmyvwrI
nhIN lY skdy[ AsW ikhw qMU do itktW dy dy – iek Agly phIey dI, iek
ipCly dI[ pr auh kihx l`gw, qd qW myrI izMmyvwrI do sweIklW dI ho
jweygI[ AsW bVy qrly kIqy, pr auh t`s qoN m`s nw hoieAw[
qd AsW tWgy vl mMUh kIqw[ tWgy vwlw swnMU svwrIAW dy ihswb
ibTwx nMU iqAwr nw hoieAw ikauNik swfy kol tu`tw hoieAw sweIkl sI[ auh
kihx l`gw, swlm tWgw kr lau qW lY c`lWgw[ pr sweIkl dy pYsy v`K
hoxgy[ PYslw fyF rupey qy hoieAw[ tWgy vwlw swnMU myry hostl C`f igAw[
sweIkl AsW auqwr ilAw qy dovyN ih`sy AsIN Al`g-Al`g ryVH ky AMdr lY
gey[ ijs iksy ny swnMU vyiKAw, KUb h`isAw jW muskrwieAw[
sweIkl dy dovyN ih`sy AsW nOkr nMU idqy qy ikhw jwh nvW icmtw
puAw ilAw[ jd auh lY igAw qW vIr jI kihx l`gy, “clo gurduAwry
c`lIey qy gurU dI hzUrI ivc pRx krIey ik kdy iksy bzurg dw mzwk
nhIN aufwvWgy[” (1945)
mnu`K dI brdwSq, hr drd qoN v`fI
lwhOr mYfIkl kwlj dy hostl dy bwhr sVk t`p ky iek Ku`lyH
mYdwn ivc, is`K ividAwrQIAW ny iek in`kw ijhw kmrw pw ky gurdAwrw
bxwieAw hoieAw sI[ au~Qy hr AYqvwr ividAwrQI Awp Awsw dI vwr dw
kIrqn kirAw krdy sn, bwhr kr ky ie`tW dw iek QVHw ijhw sI[ aus
aupr iek ADKV bzurg, mwstr gMgw isMG Aw ky bYT jwieAw krdy sn
ikauNik auhnW nUM joVW dIAW drdW sn qy auh AMdr cONkVI mwr ky nhIN bYT
skdy sn[ auh d`sdy sn ik rwqIN drd hor vI qyz ho jWdI hY qy auhnW dy
mMUhoN au`cI au`cI "hwey, hwey" inklx l`gdI hY[
iek idn Acncyq, auh AMdr Aw ky BuM\yN bYT gey[ AsIN sB cik`q ho
gey[ AsW p`uiCAw, qW kihx l`gy, "bwhr bYTy nUM kIrqn qW G`t suxdw sI,
kwrW dy hwrn, CkiVAW dI KV-KV, tWgy vwilAW dIAW hwkW qy k`uiqAW dy
BONkx dIAW 'vwjW sB mYnUM duKI krdIAW sn[ mYN soicAw, ikayu nw AMdr hI
jw bYTW[ AMdr kIrqn cMgI qrHW suxWgw[ suhxy ichry, suhxIAW p`gW,
id`sxgIAw[ iDAwn lwaux nUM DMn sRI gurU gRMQ swihb jI nMU vyKWgw[ iehnW
swrIAW suhwvIAW sMvydnwvW qy jy iDAwn lwvWgw qW Swied drd vydnw vI
G`t jwvy[
so PYslw kr ky AzmwieS krn leI ihMmq jutweI hY qy gurU dI ikrpw
nwl sPl hoieAw hW[ pqw nhIN drd GitAw ik myrI brdwSq au`cI ho
geI hY[ myrw iKAwl hY kIrqn suxidAW brdwSq hI au`cI hoeI hY[
Agly h&qy auh iPr AMdr hI Aw ky bYTy[ mgroN d`sx l`gy, ipCly
AYqvwr jd mYN eyQoN igAw qW mn bxwieAw ik rwqIN BwvyN ikqnI vI drd
ikauN nw hovy, mYN hwey-hwey nhI krWgw, sgoN vwihgurU- vwihgurU krWgw, auh
vI au`cw nhIN, sgoN idl ivc hI[ vwihgurU- vwihgurU kridAW brdwSq hor
au`cI ho geI[ ik`Qy myrI hwey-hwey sB nMU duKI krdI sI, rwqIN vwihgurU
Asl ividAw Asl ividAw
4544 suikRq tr`st suikRq tr`st
vwihgurU kridAW mYN Awp sON igAw[ mYN qW ies nqIjy 'qy phuMicAw ik r`b
s`cy ny koeI pIV mn`uK dI brdwSq qoN v`fI nhIN bxweI[ jykr idl CoV
dyvIey qW Awp Psdy hW[ auh vI hY sn ijnHW ny bMd-bMd ktvw ley,
crKVIAW 'qy cVH gey, AwirAW nwl cIry gey, pr sI qk nhIN
aucwrI[ AsIN in`kIAW-in`kIAW pIVW 'qy hI hwey-hwey krn l`g jWdy
hW[ pIV vI pRBU dw pRSwd hY[ gurU jI vI qW kihMdy hn :
kyiqAw dUK BUK sd mwr ]
eyih iB dwiq qyrI dwqwr ] (pM : 5)
(1945)
lwltYn qy AwrsI
swDU rwGvwnMd jI koeI 70-75 swl dy sn[ aumr BwvyN v`fI sI, pr
srIr qkVw qy ishqmMd sI BwvyN kyvl du`D qy kuJ PlW 'qy hI guzwrw krdy
sn[ AMn Awid hor kuJ vI nhIN sn KWdy[
auh keI vwr swfy Gr myry dwdw jI nwl AiDAwqmk vwrqwlwp
krn Aw jwieAw krdy sn[ auhnW dI swrI jwiedwd DoqI kurqw qy iek
kmMfl sI[ sONdy vI BMu\y hI sn[ bVy qp`svI sn[
iek idn auh Awey qW dwdw jI Gr nhIN sn[ mYN Gry sW, mYN auhnW nUM
AMdr ibTwieAw qy d`isAw ik dwdw jI CyqI hI Aw jwxgy, gurduAwry m`Qw
tykx gey hn[
jd AsIN dovyN sW qW mYN swDU mhwrwj nUM p`uiCAw, "AMqr joiq ikvyN
jgdI hY ?" kihx l`gy, "do qrHW, iek lwltYn rwhIN, iek AwrsI rwhIN["
mYN ikhw mhwrwj Awp dI g`l myrI smJ nhIN peI[ kihx l`gy,
"lwltYn dw Bwv hY iksy dy AMdroN suqY pRkwS ho jwvy[ ieh prmwqmw dI
ikrpw nwl iksy nUM vI iksy vyly ho skdw hY[ dUjw AwrsI dw Bwv Agly nUM
ijvyN AwrsI ivc Awpxw mMUh idsdw hY, auvyN aus nUM aus dy AMdr joiq dy
dIdwr krwauxy[ ieh gurU krwauNdw hY[ pihloN aus nUM AMdr dI joiq vloN
Awgwh krdw hY, qy iPr aus joq dy drSnW dw swDn d`sdw hY[
Ajy swfI g`l ieqnI hI hoeI sI ik dwdw jI Aw gey qy mYN dohW jixAW
nUM prspr ivcwr-vtWdry leI CoV ky bwhr Aw igAw[
swDU mhwrwj nwl myrI jo vwrqw hoeI aus bwry mYN Awpxy dwdw jI nUM
d`isAw qy ikhw myrI ijigAwsw ivcy hI rih geI ikauNik qusIN Aw gey qy mYN
quhwnUM swDU mhwrwj kol ie`kilAW CoV Awauxw auicq smiJAw[
dwdw jI muskRwey qy kihx l`gy ieauN smJ gurU nwnk swihb dy AMdr
prmwqmw ny Awp joiq jgweI, jd vyeIN vwly swky ivc auh dYvI drbwr
ivc prmwqmw dy snmuK hoey[ pr gurU AMgd swihb ivc joiq gurU nwnk
swihb ny jgweI[ pihlI joiq is`DI lwltYn dI joiq vrgI sI BwvyN ies dw
cwnx lwltYn vrgw nhIN, keI sUrjW vrgw hMudw hY[ ieh joiq mOjUd qW
sB dy AMdr hY, pr krmW hyT F`kI huMdI hY[ aus nUM koeI vyK nhI skdw[
gurU AwpxI imhr dI nzr nwl ijigAwsU nUM aus dw Jlkwrw ivKw skdy
hn, Awp aus dI AwrsI bx ky[ ijigAwsU ieh qW hI vyK skdw hY jy
Awpxy Awp nUM gurU A`gy Awpxw Awqm-smrpn kr dyvy[
(1946)
AnuBvI ArQ
lwhOr AnwrklI bwzwr iv`coN iek glI ink`ldI sI[ nu`kr auqy iek
KoKw-numw dukwn sI, pMjwbI dy pRkwSk 'isMG bRdrz' dI[ srdwr syvw isMG
g`dI 'qy bYTdy sn[ suMdr Ku`lHw dwhVw, kwly rMg dI AkwlI p`g, gly ivc
Asl ividAw Asl ividAw
4746 suikRq tr`st suikRq tr`st
gwqRw, gwqRy ivc ikrpwn, gurm`uK, rMg-r`qy mnu`K sn[ pMjwbI dy isrk`F
lyKkW dy auh pRkwSk sn, so auh lyKk aunHW dy Pyrw mwrdy rihMdy sn[ mYN
kwlj ivc dw^l hI hoieAw sW, so pMdrW ku swl dw hI hovWgw[ mYN h&qy
ivc iek idn zrUr aunHW dy jw AwauNdw sW[ iksy nw iksy lyKk nwl auQy
mulwkwq ho jWdI sI[ s&Ir swihb, du`gl swihb, bwvw blvMq, eISvr
icqrkwr, sujwn isMG Awid mYnUM pihlI vwr auhnW dy hI imly[
syvw isMG horIN bVy imhnqI vI sn, idAwnqdwr vI[ s`cI rihq qy
su`cI ikrq aunHW dI izMdgI dw dsqUr jwpdw sI[ ies leI swry lyKk
auhnW nUM psMd krdy sn[
iek idn bYTy auh iksy KrVy dw prU& dyK rhy sn[ mYN jw ky kol Klo
igAw[ GMtw ku auh prU& dyKdy rhy qy mYN kol KVw vyKdw irhw[ prU& pVHn
dI jwc mYN ieauN aunHW pwsoN is`K leI[
iek idn kihx l`gy, "nykI jI, jpu jI swihb ivc do qukW AYsIAW
hn ijnHW dy lokW ny ArQ qW kr id`qy hn, pr aunHW dw AMqrIv Bwv aujwgr
nhIN kr sky[ iek quk hY :
'DOlu Drmu dieAw kw pUqu ]
sMqoKu Qwip riKAw ijin sUiq ]' (pM : 3)
qy dUjI :
'suAsiq AwiQ bwxI brmwau ]
siq suhwxu sdw min cwau ] (pM : 4)
mYN jpu jI swihb dw pwT bVI vwrI kIqw sI, pr kdy ausdy Bwv
ArQW bwry nhIN sI soicAw[ pihlI vwr mYnUM i^Awl AwieAw, mYnUM Bwv
ArQ smJxy cwhIdy hn[
mYN jpu jI swihb dy do tIky ̂ rId ley - iek BweI vIr isMG horW dw,
qy dUjw pRo: swihb isMG horW dw[ Gr jw ky pVHy[ pihlI vwr mYN mihsUs
kIqw ik bwxI kyvl pVHn dI vsq nhIN, ivcwrn dI vsq hY[
keI-keI idn muV-muV pwT kIqw[ auh do qukW qW kI, keI hor qukW
dy ArQ vI dohW tIikAW dy bwvjUd smJ nw Awey[
mYN AglI vyr syvw isMG horW dy igAw qy auhnW nwl ies bwry izkr
kIqw[ kihx l`gy, "nykI jI, tIikAW ivc qW A`KrI ArQ hI hMudy hn[
AnuBvI ArQ qW AnuBv vwilAW pws hI hMudy hn[ jy iksy AnuBvI
Awqmw nwl quhwfw myl ho igAw qW auh quhwnUM sB ArQ smJw dyxgy[
"mYN ikhw, "AnuBvI Awqmw imlygI ikvyN", kihx l`gy, "jy auh s`c-m`uc dI
AnuBvI Awqmw hY qy jy quhwfI ijigAwsw vI s`cI hY, qW quhwnUM aus nUM l`Bx
nhIN jwxw pYxw[ auh Awp quhwnUM l`B leygI[" (1946)
grmI hY qb BI roqw hY, srdI hY qb BI roqw hY
qd mYN lwhOr kwlj ivc pVHdw sW qy grmIAw dIAW Cu`tIAW ivc
Awpxy Gr koiety jwieAw krdw sW[ koietw iek phwVI vwdI ivc visAw
rmxIk Sihr sI[ aus qoN koeI sO mIl pihlW iek hor Sihr is`bI sI[
auh Awpxy ihMdusqwn dw sB qo grm Sihr sI[ aus ijhw hI iek hor QW
Fwfr sI ij`Qy vYsI hI grmI sI[ iek &wrsI Swier ny ienHW bwry iliKAw :
is`bI v Fwfr sw^qI[ doz^ icrw prdw^qI[
Bwv hy r`bw jd qMU isbI qy Fwfr bxw id`qy sn, qW iPr nrk
bxwaux dI kI loV sI ? is`bI qy koiety ivckwr iek hor QW sI m`C[ ieh
bVI aucweI 'qy sI ieQy grmIAW ivc vI bVI TMf huMdI sI[
iek vwr mYN lwhOr qoN koiety jw irhw sW [ jd ryl g`fI is`bI phMucI
qW ausdy ieMjx ivc koeI nuks pY igAw[ duiphr dw vylw, lU c`l rhI, qy
g`fI c`l nhIN rhI sI[ swrw srIr psIno – psInw hoieAw[ psInw
k`piVAW nMU vI iBauN irhw sI [
Asl ividAw Asl ividAw
4948 suikRq tr`st suikRq tr`st
qd mYN g`fI dy bwhr v`l dyiKAw [ pwxI dw iek bMbw ijs 'coN
ieMjx ivc pwxI pWdy hn, bVI qyzI nwl c`l irhw sI [ aus nMU dyK ky myrw
nhwaux nMU jI kr AwieAw [ mYN g`fI 'coN auqirAw qy bMby kol jw p`ujw [
pwxI 'c h`Q r`K ky vyiKAw, pwxI bhuq TMfw sI [ mYN k`pVy auqwr ky lWBy
r`K id`qy qy Awp vgdy bMby hyT jw viVAw [ TMfy- TMfy pwxI hyT bVw AwnMd
AwieAw qy mYN ikqnw icr ieh AwnMd lYNdw irhw[
iPr jd pwxI 'coNN bwhr inkilAw , qW prny nwl srIr nMU pMUJx
l`gw qW kVkdI D`up srIr 'qy peI, qy iekdm swrw srIr ip`q nwl Br
igAw [ mYN 'auP! auP !' krdw g`fI dy kmry ivc prq AwieAw [ auQy hMums
nwl swh Gu`ty nwly ip`q iqVky qy mYN 'auP! auP!' krI jwvW [
iek pTwx mOlwnw, isr 'qy ku`ly vwlI p`g , krV brVI dwVHI, bVI
SwqI ivc myry kol bYiTAw hoieAw sI [ myrI 'auP! auP!' sux ky mYnMU p`uCx
l`igAw , “ikAw qklIP hY” ? mY ausnMU d`isAw ik mYN bMby hyT nhwaux clw
igAw, pr nhwaux mgroN ijMny icr ivc ipMfw pUMiJAw, qyz D`up nwl myry
swry srIr 'qy ip`q in`kl AweI[ iqVk-iqVk ky duKI krI jw rhI hY[”
pTwx ny myrI ip`T 'qy h`Q PyirAw qy nwl hI muskrw ipAw [
J`t ku nMU g`fI qur peI qy do ku GMitAW ivc m`C StySn 'qy jw
phMucI[ au`Qy bVI TMFI phwVI hvw c`l rhI sI[ nqIjw kI hoieAw ik myry
ipMfy dI swrI ip`q Bur geI pr cmVI k`sI geI[ mYN iPr qoN 'auP! auP!'
krn l`gw[ pTwx ny p`iCAw, “srdwr Ab ikAw hUAw? iPr sy 'auP! auP!'
ikau kr rhy ho”? mYN ikhw, “mOlwnw myry srIr dI ip`q qW ieQoN dI TMF nwl
Bur geI hY, pr nwl hI myrI cmVI vI iK`cI geI hY[ auh hux qMg kr rhI
hY[” pTwx muskRw ipAw qy mYnMU kihx l`gw, “srdwr! ikAw kuPrwny
inAmq (r`b dI imhrbwnI dw nwSukrwpn) hY[ ^udw grmI Byjqw hY qb
qum roqw hY, ̂ udw srdI Byjqw hY qb qum roqw hY[ iXh ku&rwny inAmq nhIN
qoN Aor ikAw hY?”
aus idn qo bwAd mYN kdy mOsm bwry iSkwieq nhI kIqI[ vwihgurU
jYsw mOsm dyvy Sukrwny nwl prvwn kr lYNdw hW[
(1946)
auh s`cmuc rMg ivc sn
mYN mYfIkl kwlj AMimRqsr pVwauNdw sW[ fwktr syvw isMG vI
au~Qy AiDAwpk sn qy myry bVy snyhI sn[ iek idn mYnMU kihx l`gy, “c`l
Xwr BweI vIr isMG horW dy drSn kr AweIey[”
AsIN dovyN pYdl aunHW dI koTI vl qur pey[ rsqy ivc iek mweI
imlI[ aus dy ichry qy bVI SWqI sI[ iksy rMg ivc rMgI jwpdI sI[ auh
fwktr syvw isMG horW nMU jwxdI sI[ pu`Cx l`gI, “BweI swihb v`l jw rhy
ho?” fwktr syvw isMG jI ny 'hW' ivc isr ihlwieAw[ AwKx l`gI, “jwE,
A`j auh bVy rMg ivc hn[” iPr muskrweI qy ivdw ho geI[
AsIN jd BweI swihb dI koTI phMucy qW auh Awpxy bwg ivc tihl
rhy sn[ AsIN Awey qW auh kihx lgy, “syvw isMG jI, ieh kOx Awqmw
Awp dy nwl AweI hY?” syvw isMG jI ny myrw pircX krwauNidAW ikhw,
“ieh fwktr jsvMq isMG hn[ kivqw vI ilKdy hn[ nykI ienHW dw
q^lus hY[ myry bVy snyhI hn[ A`j myry nwl Awp jI dy drSnW leI cly
Awey hn[” BweI swihb ny myry moFy qy hlkI ijhI QwpI dyNidAW 'jIE
AwieAW' AwiKAw[ iPr AsIN dovyN aunHW dI ichlkdmI ivc Swiml ho gey[
qd iek bVI sMudr iqqlI au~fdI-au~fdI iek suhxy iKVy Pu`l
au~pr Awx au~qrI[ AsIN iqMny au~Qy Klo gey[ J`t nMU auh iqqlI au~f geI[
BweI swihb ny syvw isMG horW nMU muKwqb krky ikhw, “gurU
Asl ividAw Asl ividAw
5150 suikRq tr`st suikRq tr`st
ipAwirE kI vyiKAw jy?” syvw isMG jI kihx l`gy, “iek iqqlI AweI, Pu`l
'qy bYTI qy iPr au~f geI[” iPr BweI swihb ny myry v`l AwpxI svwlIAw
nzr PyrI, mYN ikhw, “ie`k sMudrqw ny dUjI suMdrqw nMU cuMimAw, rs ilAw qy
clI geI[” BweI swihb muskrwey qy kihx lgy, “bVI sMudr idRStI hY
quhwfI, pr, Ajy dYqÍ ivc hY[ qd AsW dohW, ijvyN, iek Awvwz ho ky
p`uiCAw, “BweI swihb jI, qusW kI vyiKAw?” muskrw ky AwKx lgy :
“Awpy rsIAw, Awp rs, Awpy rwvxhwr[”
auh s`cmuc rMg ivc sn[ (1948)
iksy mMgqy koloN nw mMgxw
1949 eI: dI g`l hY[ mYN EdoN Awl ieMfIAW is`K stUfYNt PYfrySn dw
pRDwn sW[ swfI AMiqMRm kmytI ny PYslw kIqw ik pwauNtw swihb ivKy isrk`F
vrkrW dw tRyinMg kYNp lgwieAw jwvy[ aus dy leI mwieAw drkwr sI[ iksy
ny slwh id`qI, mwstr qwrw isMG jI ies kwrj leI loVINdI shwieqw kr
skdy hn qy mYnMU aunHW dI syvw ivc hwzr hox leI pRyirAw igAw[
mYN AMimRqsr aunHW dy invws AsQwn 'qy pu`jw qy aunHW nMU igAwq
krvwieAw ik AsIN vrkrW dw tRyinMg kYNp lgwaux dw ierwdw bxwieAw
hY[ aunHW ny ies ierwdy dI SlwGw kIqI qy AMdroN sO rupey dw ie`k not ilAw
ky mYnMU id`qw qy ikhw, “ies kwrj leI ieh shwieqw myry v`loN pRvwn kro[”
mYN ieqnw mwXUs hoieAw ik mYN auh not moVidAW ikhw, “mwstr jI, ieh
rihx idE, quhwfy hor iksy kMm Aw jweygw[ mYN vwihgurU pwsoN loVINdI
shwieqw mMg lvWgw[”
mYnMU aus vyly kdy Awpxy dwdw jI dy pihlW dy khy hoey bcn Xwd Awey[ aunHW
ikhw sI, “b`icAW, kdy iksy mMgqy koloN nw mMgIN, kyvl dwqy koloN hI
mMgIN qy dwqw kyvl iek vwihgurU hI hY[”
mwstr qwrw isMG horW nMU mYN kih qW AwieAw, “mYN vwihgurU pwsoN
mMg lvWgw, pr mYnMU Ajy smJ nhIN sI mMgxw ikvyN hY[” mYN AMimRqsroN
luiDAwxy clw AwieAw qy rwq sR: Bwn isMG horW dy Gr TihirAw[ aunHW nMU
mYN mwstr jI qoN pRwpq hoeI mwXUsI dI g`l d`sI[ aunHW slwh id`qI, “klH
svyry AYqvwr hY, isMG sBw dy gurduAwry dIvwn sjdw hY[ auQy c`l ky sMgq
pws ApIl kr vyKdy hW[”
so Agly idn qVky hI AsIN isMG sBw dy gurduAwry phMuc gey[ BweI smMud
isMG jI dw pRis`D jQw kIrqn kr irhw sI[
Bog ipAw qW mYN sk`qr swihb pwsoN is`K ividAwrQIAW dy kYNp
leI mwiek shwieqw dI sMgq pws ApIl krn dI AwigAw mMgI[ aunHW
AwigAw dy id`qI[
mYN sMgq nMU sMboDn kridAW AwiKAw, “ieh Prz qW mwipAW dw sI
ik Awpxy b`icAW nMU Awpxy Drm nwl jwxUM krwauNdy, pr ieauN hoieAw nhIN[
ies leI b`icAW ny ie`k-dUjy nMU Awpxy Drm nwl jwxUM krwaux leI ie`k
tRyinMg kYNp lgwaux dw sMklp kIqw hY[ Awp pws ies kwrj leI mwiek
shwieqw leI bynqI hY[
aus vyly BweI smMud isMG horW nMU iekvMjw rupey kIrqn Bytw vjoN
isMG sBw v`loN pRwpq hoey sn[ aunHW AwpxI jyb ivcoN pMjwh rupey hor k`Fy qy
ie`k sO rupey mYnMU PVHwauNidAW ikhw, “ieh Bytw swfy v`loN kbUl kro, qy
ijqny idn quhwfw kYNp l`gygw, doey vyly dI Sbd cONkI dI syvw swfw j`Qw
krygw[” aunHW dw ieh kihxw sI, ik sMgqW ny mwieAw dw Fyr lw id`qw[
(1949)
gurU kw lMgr kdy msqwnw nhIN hMudw
Asl ividAw Asl ividAw
5352 suikRq tr`st suikRq tr`st
1949 eI: dI g`l hY[ qd Awl ieMfIAW is`K stUfYNts PYfrySn dI
slwnw kwnPrMs luiDAwxy ivc hoxI sI[ svyry kIrqn sMq rxDIr isMG jI
horW kIqw qy kwnPrMs dw audGwtn mwstr qwrw isMG jI ny kIqw[ ienHW
dohW SKSIAqW dI iKc kwrx swfI aumId qoN ikqy v`D hwzrI ho geI[ AsW
pMfwl 30 hzwr vwsqy bxwieAw sI, pr sMgq ies qoN vI v`D pMfwl qoN
bwhr bYTI hoeI sI[ lMgr AsW 30 hzwr vwsqy hI iqAwr krvwieAw sI[
so auh msqwnw hMudw idisAw[ sR: Bwn isMG jo swfy sk`qr sn myry pws
Awey qy kihx l`gy, “vIr jI, lMgr msqwnw ho cilAY[ msW iek pMgq hor
bYTygI [ pr Ajy qW keI hzwrW ivc sMgq ny lMgr Ckxw hY[” mYnMU QoVHI
icMqw hoeI[
EdoN ie`k gurmuK swfI g`l sux irhw sI[ myry moFy qy aus ny Awpxw
imhr BirAw h`Q riKAw qy ikhw, “fwktr swihb! gurU kw lMgr kdy
msqwnw nhIN hMudw[ qusIN AglI pMgq Bugqwau, rihMdI swrI sMgq
vwsqy gurU bMdobsq kr dyvygw[”
auh s`jx tRWsportr sI[ aus dy ds-bwrW tr`k cldy sn[ aunHW dy
frweIvrW nMU aus ny AwdyS idqw ik iqMn jxy Sihr dy swry FwibAW qy
rYstorYNtW ivc GMum jwE[ jo vYSno Kwxw p`ikAw hovy c`uk ilAwE[ dwlW iek
BWfy ivc puAw ilAwauxw, SbzIAW ie`k hor ivc qy rotIAW qIjy ivc[
bwkIAW nMU ikhw ik ipMfW ivc cly jwE qy ijs-ijs Gr ivc jo kuJ p`ikAw
hY puAw ilAwvo[ A`Dy GMty ivc lMgr Awauxw SurU ho igAw qy GMty fyF ivc
ieqnw lMgr Aw igAw ik sB dy Ck c`ukx mgroN vI bc igAw[
Bwn isMG jI qy mYN aus gurmuK dw DMnvwd krn leI aus dy Gr
pu`jy[ AsW jd Sukrwny dI Bwvnw pRgt kIqI qW kihx l`gw, “SukrIAw qW
mYN quhwfw krnw hY, qusW myry leI syvw dw sb`b bxwieAw[ syvw vI mYN
nhIN myry frweIvrW ny B`j-dOV kr ky kIqI hY[ SukrIey dy h`kdwr qW
Eho ny[ jy kdy Pyr loV pvy qW dws nMU cyqy kr lYxw[”
AsIN dovyN aus gurmuK dy nUrwnI ichry dw pRBwv Awpxy AMdr vsw ky
prqy[ (1949)
DMnvwd dw h`kdwr vwihgurU hY
qd mYN mYfIkl kwlj AMimRqsr ivc hwaUs iPzISn sW[ hspqwl
ivc mYnMU iek kuAwrtr imilAw hoieAw sI[ a~uQy mYN iek hor hwaUs
iPzIsn nwl rihMdw sW[
au~Qy iek idn inhwl vIr qy bMsI BwbI dovyN Awey[ BwbI jI dI K`bI
A`K coN pwxI if`g irhw sI ijs nMU auh bwr-bwr pMUJ rhy sn[ mYN pu`iCAw ik
kI hoieAw qW kihx l`gy pMdrW idnW qoN qklIP ho geI hY[ ieho idKwx
vwsqy ieQy Awey hW[ mYN ikhw klH svyry hI A`KW vwly fwktr swihb nMU
idKwl idAWgy[
vIr jI kihx lgy, “mYN qy A`j prq jwxw ey[ ieh qyry kol hI rih
jweygI qyry kmry ivc[ mYN Awpxy nwl dy hwaUs iPzISn nMU p`uiCAw, auh
kihx l`gw, “jI AwieAW nMU, zrUr rihx[ swfy pws do kmry qW hYn; iek
ivc qusIN ho jwxw dUjy ivc mYN ho jwvWgw[ koeI kiTnweI nhIN hovygI[”
so BwbI jI myry pws ruky[ svyry mYN fwktr mwn isMG inrMkwrI
swihb kol lY igAw[ auhnW nMU disAw, A`K iv`coN hlkw-hlkw pwxI isMmdw
rihMdw nwly C`pr Jmkx ivc QoVHI rVHk vI pYNdI hY[ fw: swihb ny ikhw,
“ieh pwxI iek nlkI rwhIN A`K 'coN n`k iv`c clw jWdw hY qy swh nwl sukI
jWdw hY[ jy auh nlkI iksy kwrx bMd ho jwvy qW pwxI n`k ivc nhIN jw
skdw, A`K dy bwhr if`gx lg pYNdw hY[ so aus nlkI nMU KolHx dw jqn
krnw pvygw[ jy qusIN aufIko qW A`Dy GMty nMU mYN EprySn QIeytr ivc ieh
Asl ividAw Asl ividAw
5554 suikRq tr`st suikRq tr`st
nlkI KolHx dw auprwlw kr idAWgw[”
A`Dy GMty mgroN auhnW aus nlkI ivc dI qwr lMGw ky aus nMU KolH
id`qw qy swnMU ihdwieq kIqI ik hr pMj imMt bwd pYnislIn dy Gol dIAW
do-do bMUdW ienHW dI A`K ivc pweI jwxIAW[
Ajy msW rwq peI sI ik BwbI jI dIAW A`KW ivc cIs pYxI SurU ho
geI[ pihlW qW auhnW brdwSq kIqI iPr auh hor qyz ho geI[ mYN
smiJAw auh qwr pweI sI, kuJ qW JrIt AMdr pY geI hoxI hY aus leI
drd ho rhI hovygI[ mYN fwktr swihb nMU tYlIPon krn dI koiSS vI kIqI
pr auh iksy dy Gr Kwxw Kwx gey hoey sn[
swrI rwq mYN dvweI pWdw irhw qy BwbI jI 'hwey vIr jI', 'hwey vIr
jI' kih ky qVpdy rhy[ mYN auhnW dy isrwxy mUVHy qy bYTw auhnW dy kysW ivc
h`Q Pyrdw qy 'hW BwbI jI,' 'jI BwbI jI' kih ky auhnW dy Awvwzy dw jvwb
dyNdw irhw[ nwly aunHW dw d`uK dyK ky roNdw vI irhw[
svyry AsIN fw. swihb v`l gey qW auh kihx l`gy, ieh Gol ienHW nMU
rws nhIN AwieAw[ aus dy kwrx ieh cIsW pYNdIAW rhIAW[ mYnMU bVw
APsos l`gw, jykr pqw hMudw qW Gol pwauxw bMd hI kr dyNdw[ mYN Awpxy
Awp nMU doSI smJx l`g ipAw[
Gol qW AsW bMd kr idqw, pr cIsW Ajy vI bMd nhIN sI hoeIAW[
mYN BwbI jI nMU fwktr sohx isMG horW kol lY igAw[ auhnW nMU sB g`l dsI[
auhnW ikhw, “icMqw n kro gurU BlI krygw" AMdroN auhnW iek SISI k`FI aus
ivc ic`tw ijhw iek pwaUfr sI[ aus dI iek slweI auhnW “vwihgurU”
AwK ky BwbI jI dI A`K ivc pw idqI[ ijvyN koeI jwdU ho igAw[ cIsW
clIAW geIAW[ ie`k puVI bMnH ky auhnW swnMU nwl dy id`qI qy ikhw “Av`l
qW loV nhIN pvygI, pr jykr koeI cIs au~TI qW ie`k slweI hor pw dyxw[”
pr auh nObq hI nw AweI[
Agly idn BwbI jI kihx lgy, “clo fw: swihb dw DMnvwd kr
AweIey[” AsIN gey qy auhnW dw DMnvwd kIqw[ auh kihx l`gy,
“DMnvwd dw h`kdwr mYN nhIN vwihgurU hY ijs dw nwm lY ky mYN auh
s l w e I i e h n W d I A ` K i v c p w e I s I [ ”
(1949)
kwnMUn dw sbk
sR: Amr isMG AMbwlvI AYfvokyt au~Gy AkwlI lIfr sn[ auh
dlyr vI bVy sn qy Dun dy p`ky vI[ iek vwrI auh qy mYN ie`kTy ryl ivc sPr
kr rhy sW[ hyTlIAW brQW aupr AsIN dovy sW qy auprlI iek brQ aupr
iek hor B`dr purS lyitAw hoieAw sI[ rwq dw vylw sI, qy swry sOx dI
iqAwrI kr rhy sW[
kuJ imMtW bwAd aupr lyty aus B`dr purK ny isgrt sulgw leI[
sR: Amr isMG horW aus nMU AwiKAw, “ipAwirE ikrpw krky isgryt bMd
kr idE[ auh hitAw nw, sgoN kihx l`gw, “ikQy iliKAw ik mYN isgrt
nhIN pI skdw?” Amr isMG horW ikhw, “swrI qwzIrwqy ihMd ie`Qy ilKI
nhIN ho skdI[ ie`Qy ieh vI qW ikqy nhIN iliKAw hoieAw ik mYN quhwnMU
Q`pV nhIN mwr skdw!”
auh AwdmI kihx l`gw, “qusIN jwxdy nhIN mYN Pst klws
mYijstRyt hW[” Amr isMG jI kihx l`gy, “qusIN vI nhIN jwxdy mYN kOx hW[
mYN keI mYijstRytW nMU kwnMUn pVHwieAw hoieAY[”
pl ku ipCoN aus 'B`dr purS' ny isgrt dw iek hor k`S lwieAw qy
DMUAW hyTW v`l PUikAw[ Amr isMG horIN au~Ty, h`Q ivc auhnW dy AKbwr
sI[ aus nMU lpyt ky auhnW aus dy isgrt qy mwrI qy isgrt if`g ky pry jw
ipAw[ nwl hI Amr isMG horW g`fI KVI krn vwlI zMzIr iK`c idqI[ g`fI
pMj ku imMtW qk KVI ho geI[ gwrf swihb swfy f`by ivc Aw gey qy auhnW
Asl ividAw Asl ividAw
5756 suikRq tr`st suikRq tr`st
p`uiCAw, “zMzIr iks ny iK`cI hY?” Amr isMG jI ny ikhw, “jI mYN iK`cI hY[
gwrf ny p`uiCAw, “ikauN”? “ikauN ik ieh bwaU jI isgrt pI rhy sn qy
swfI bynqI dy bwvjUd iehnW isgrt bMd nhIN kIqI sgoN jwx buJ ky DMUAW
swfy v`l su`itAw[ nwly swnMU DmkI idqI ik 'mYN Pst klws mYijstRyt hW[”
gwrf kihx l`gw, “srdwr jI, kyvl isgrt vwlI g`l ipCy g`fI
qW KVI nhIN kIqI jw skdI[”
“jykr iksy AOrq dy Drm 'qy koeI AwkRmx kry qW kI auh zMzIr
iK`c skdI hY?”
“hW! AYsI AvsQw ivc auh iK~c skdI hY[”
“jykr Awpxw Drm bcwaux Kwqr AOrq g`fI KilAwr skdI
hY qW myry Drm qy AwkRmx hovy qW mYN ikauN nhIN KVI kr skdw?
isgrt qMbwkU myry Drm ivc b`jr kurihq hY[”
gwrf ny ikhw, “mYnMU qW irport ilKxI pvygI[”
Amr isMG horW ikhw, “zrUr ilKo[”
irport dI g`l suxidAW hI mYijstRyt swihb dI KwinEN geI[
mYijstRyt ho ky auh Awp kwnMUn qoVn dy jvwbdyh hoey pey sn[ nwly auh
gwrf dy qrly krn l`gy, nwly Amr isMG horW dy[ gwrf kihx l`gw, “jy
srdwr horIN mMn jwx qW AsIN irport nhIN ilKdy[”
Amr isMG horIN kihx l`gy, “swfy v`loN irport nw ilKo qW koeI g`l
nhIN[ AsW qW mYijstRyt swihb nMU kyvl kwnMUn isKwlxw sI, so isKwl
id`qw[”
iPr auhnW mYijstRyt swihb v`l mMUh Pyr ky ikhw, “ikauN mYijstRyt
swihb! Ajy ieqnw sbk hI kwPI hY nw?” (1950)
jy in`kIAW g`lW ivc hwr jweIey
sR. AjIq isMG srh`dI pwiksqwn bxn qo pihlW srh`dI sUby ivc
vzIr rih c`uky sn[jd dI ieh g`l hY qd auh SoRmxI AkwlI dl dI
vrikMg kmytI dy mYNbr sn[ mYN jylH iv`c vI aunHW nwl do ku mhIny k`ty sn[
bVy dwnw, qy bVy sw&go ienswn sn[
auhnW dIAW do b`cIAW myrIAW ividAwrQxW sn, ies kwrn vI
auh mYnMU bVw ipAwr krdy sn[
iek idn AsIN iek mIitMg qoN iek`Ty prq rhy sW[myry pws audoN do
tMgW qoN ielwvw hor koeI vwhn nhIN sI, auhnW pws bVI sMudr kwr sI[ mYnMU
auhnW AwpxI kwr ivc bYTx leI ikhw, “AwE quhwnMU quhwfy Gr CoV
idAW”[
mYN ikhw, “quhwnMU AYNvy vlw pvygw[ mYN irkSw lY lYNdw hW”[kihx
l`gy, “ieh syvw mYnMU dy idau[ mYN DMnvwdI hovWgw”[ mYN cu`p-cwp kwr ivc
bYT igAw[
rsqy ivc AsIN g`lW krdy Awey[ auhnW do vwr ieh vI duhrwieAw
ik auhnW dIAW bytIAW kihMdIAW hn, ik qusIN bhuq A`Cw pVHWdy ho[
qd nMU myry Gr dI glI dw moV Aw igAw mYN srh`dI swihb nMU ikhw,
“mYnMU ieQy nu`kr 'qy hI auqwr idau, glI AMdr quhwfI kwr sOiKAW muVygI
nhIN[” auh kihx l`gy, “ nykI swihb, jy in`kIAW- in`kIAW g`lW ivc
hwr jweIey, qW v`fIAW g`lW ivc ikvyN sPl hovWgy? myrI kwr Awpy muV
jwvygI, mYN quhwnUM qoV quhwfy Gr q`k hI C`f ky Awauxw hY[” (1951)
myrI ivdwiegI nw lmkwE
mYN aunHI idnIN AMimRqsr mYfIkl kwlj dy ivc rijstRwr l`gw hoieAw
sW[ swfy nwl fw: ASok kumwr hwaUs i&zISn sn[ aunHW dy ipqw, koeI
Asl ividAw Asl ividAw
5958 suikRq tr`st suikRq tr`st
s`qr-bh`qr swl dy lhU dy rog kwrx swfy hspqwl ivc dw^l hoey[ aunHW
dy lhU ivc ic`ty koSy jo A~T-d`s hzwr &I imlImItr huMdy hn, l`KW dI
igxqI ivc ho gey sn[ bhuq kr k`cy-ip`ly hI sn[ ieauN jwxoN ijvyN ienHW
ic`ty koiSAW dw kYNsr ho igAw sI[ is`ty vjoN lwl koSy bhuq G`t rhy sn
ijs kwrx swry srIr ivc AwksIjn pUrI qrHW nhIN sI phuMc rhI[ rMg vI
aunHW dw AwpxI lwlgI guAw bYTw sI[
aunHIN idnIN ies ibmwrI dw koeI p`kw ielwj swfy pws nhIN sI[ kyvl
iksy nroey bMdy dw ^Un Aijhy ibmwr nUM cVHw ky aunHW nUM AwrjI qOr 'qy kuJ
cMgw kr skdy sW[ so AsW aus bzurg nUM do boqlW ̂ Un dIAW cVHw id`qIAW jo
aunHW dy hI iksy irSqydwr ny id`qIAW sn[
pMdrW idnW qk iPr ̂ Un dI loV pY geI[ AsIN aus idn pihlI boql
cVHwaux leI iqAwrI kr leI[ bzurg nUM smJ Aw geI ik AsIN iPr qoN
lhU cVHwaux dw bMdobsq kr rhy hW[ mYN vwrf dw dOrw krdw jd aunHW dy
ibsqry pws pu`jw qW mYnUM AwKx l`gy, "fwktr jI, kI iPr qoN ̂ Un cVHwauxw
cwhuMdy ho ? Ajy qW ipClyry h&qy cVHwieAw jy["
"quhwfI ibmwrI AYsI hY ik lhU CyqI-CyqI pqlw pY jWdY, so swnUM bwr-
bwr ̂ Un cVHwauxw ipAw krygw["
"fwktr jI, ikqnI vwr ies qrHW ̂ Un cVHwEgy ?"
"ijqnI vwr loV pYNdI rhygI["
"ipAwirE ! mYN 72 swl jI ilAY[ mYN AwpxIAW sMswrk izMmyvwrIAW
qoN mukq ho c`ukW[ b`cy pVHw id`qy, ivAwh id`qy[ Gr vwlI dI aupjIvkw leI
loVINdI ienSorYNs krvw C`fI[ hux myry KuxoN kuJ vI QuiVAw nhIN rihxw[ b`cy
cMgy hn, mW dI dyK-Bwl kr lYxgy[ jy myrw smW Aw igAY qW myrI ivdwiegI
nUM lmkwE nw[ hux mYnUM hor ̂ Un nw cwVHo, swrw zwieAw jwvygw[ iksy AYsy
ivAkqI leI sWB r`Ko ijs dI AwXU iek do boqlW nwl v`D skdI hovy, jW
ijs dw EprySn hoxw hovy qy aus leI drkwr hovy[ ikrpw kro mYnUM hor ̂ Un
nw cwVHo[ ies srIr ny klH vI Kyh hoxw hY, A`j huMdY qW ho jwx idau[ mYN
Awpxy AslI Gr CyqI phMuc jwvWgw["
bzurg dy ichry 'qy iek AnoKw jlwl sI[ mYN aunHW dI idRVHqw qy
isAwxp nUM nmskwr kIqI qy ̂ Un nw cVHwaux dw &Yslw lY ilAw[ (1954)
suDweI
koietw Sihr keI g`lW iv`c AswDwrn sI[ iek g`l Es iv`c ieh
vI sI ik au~Qy keI swry pMjwbI dy kvI sn[ jgq isMG jgq, pUrn isMG
BOr, hrsw isMG cwqr cMgy Swier sn pr ieh swry gurdws rwm Awlm qoN
hyTW hI AwauNdy sn[
gurdws rwm Awlm gurmuKI qoN ielwvw kuJ vI nhIN sI piVHAw
hoieAw, pr kvI bVw cMgw sI[ vwirS Swh dI hIr aus nUM krIb- krIb
swrI kMT sI[ Awp vI hr pRkwr dw CMd kih skdw sI[
koiety, iehnW kvIAW ny rl ky iek kvI sBw bxweI hoeI sI[ aus ny
smyN-smyN isr kvI drbwr AwXojq krny[ mYN audoN dsvIN pws kIqI sI qy
kivqw ilKx ivc mMUh mwrn l`g ipAw sW[
audoN kvI sBw ny iek kvI drbwr AwXojn krn dw pRogrwm
bxwieAw ijs leI qrHw imsrw sI, "qkdIr n iksy qoN h`tdI vy[" Awlm
horW kvI drbwr qoN pihlW sB kvIAW qoN auhnW dIAW kivqwvW suxIAW qy
auhnW dI suDweI vI kIqI[
myrI k`cI-ip`lI kivqw vI auhnW iDAwn nwl suxI[ iPr kihx l`gy,
Asl ividAw Asl ividAw
6160 suikRq tr`st suikRq tr`st
"Ajy kvI drbwr ivc suxwaux jogI nhIN hoeI[" iPr mYnUM smJwaux l`gy
AmkI quk dw vzn v`D igAY - iv`coN Amkw Sbd Gtw idE, vzn TIk ho
jweygw qy m&hUm vI kwiem rhygw[ keI QW 'qy kw&Iey bdlx leI vI rwey
id`qI[ nwly ikhw pihlw SyAr (mqlw) qy Aw^rI (mkqw) bVy jwzb hox
qW cMgy v`sdy hn[ ies kivqw nUM jy soD sko qW cMgw rhygw["
mYN kivqw dubwry ilKx dy jqn ivc ju`t igAw[ ijauN-ijauN mYN ilKI
jwvW Awlm jI dI suDweI dI kdr myry AMdr hor-hor pYdw hoeI jwvy[ auhnW
dI suc`jI rwey sdkw mYnUM pRqIq hox l`gw ik myrI kivqw s`c-m`uc ilSk
peI sI[
jd AwpxI vwrI Awaux qy mYN AwpxI kivqw suxweI qW mYnUM l`gw ik
iek nvW Awqm-ivSvwS myry AMdr jwg ipAw sI[ myrI kivqw bVI cMgI
v`sI[ kuJ sRoiqAW ny do-do rupey dy not vI ienwm vjoN myry leI Byjy[ auhnW
ivcoN iek gurdws rwm Awlm Awp vI sI ijsnUM kyvl iek ruipAw roz
mzdUrI imldI sI[ jd auhnW dw nwm ilAw igAw qW myrIAW A`KW ivcoN hMJU
Clk Awey[ mYN styj qy Klo ky ikhw, "jy Awlm swihb ny myrI kivqw dI
suDweI nw kIqI hoNdI qW ieQy suxwaux dy kwbl vI nhIN sI[ ieh ienwm jo
suihrd sRoiqAW ny mYnUM id`qy hn, iesdy Asl h`kdwr Awlm swihb hn;
pr auhnW Awpxy Awp nUM ienwm dyx vwilAW ivc Swml kr ky mYnMU AjIb
aulJn iv`c pw id`qw hY[ mYN kyvl auhnW dy crn CUh ky auhnW A`gy AwpxI
ikrq`gqw dw pRgtwvw krnw cwhuMdw hW[" qy mYN kol bYTy Awlm swihb dy
crn CUh ley[
smW guzr igAw[ dyS vMf ho geI[ mYN fwktr bx igAw[ mYfIkl
kwlj AMimRqsr ivc pVHwaux l`g ipAw[ EdoN qk myrI plyTI dI kwiv-
pusqk 'Asly qy auhly' Cp cu`kI sI[
iek idn mYN iek`lw Gr bYTw sW, qW kI vyKW gurdws rwm Awlm horIN
ikiqEN Aw gey[ mYnUM AwKx l`gy, "qusW iek idn myry pYrIN h`Q lwieAw sI[
A`j mYN quhwfy pYrIN h`Q lwaux AwieAw hW[ mYN quhwfI pusqk pVHI hY, idl
bwg-bwg ho igAY[" mYN ikhw, "ieh quhwfI kIqI suDweI dw Asr hY["
Awlm horW mYnUM G`ut ky sIny nwl lw ilAw[
(1956)
vwihgurU bcwauNdw qW hY, pr.......
prkwS isMG, myrw Cotw Brw, v`fw ho ky qW swD-suBw ho igAw hY,
pr bcpn ivc bVIAW SrwrqW kirAw krdw sI[ iek idn d`sx l`gw,
"vIr jI ! mYN roz svyry au`T ky soicAw krdw sW ik A`j ikhVI Srwrq
krnI hY[" SrwrqW kwrn roz ausnUM iJVkW qy bVI vwr mwr vI pYxI[ pr
auh sI ik bwz hI nhIN sI AwauNdw[
swfy Gr nwl lgdw iek pTwx dw Gr sI - Abd`ulw aus dw nwm
sI[ aus dw iek lVkw prkwS isMG dI aumr dw jW rqw ku aus nwloN Cotw
jW v`fw sI[ iek idn dovyN Kyf rhy sn ik iksy g`l qy Awps iv`c JgVw ho
igAw[ prkwS isMG ny pTwx dy pu`qr nUM kuuu`t k`iFAw[ auh roNdw roNdw Gr
clw igAw[
pMj ku imMt bwAd aus dw bwp GroN inkl AwieAw[ prkwS isMG
ny soicAw ik pTwx Awpxy p`uqr dw bdlw lYx leI AwieAw hY qy mYnUM
mwrygw[ so pihlW qW dOVx l`gw, pr pTwx ny ikhw, "dOVo mq, hm sy bwq
kro[" prkwS isMG ruk igAw[ au~Qy mkwn bx irhw sI qy gwry dw Fyr l`gw
hoieAw sI[ prkwS isMG ny dovW h`QW ivc gwrw c`uk ilAw qy h`Q Awpxy
Asl ividAw Asl ividAw
suikRq tr`st suikRq tr`st 6362
ip`Cy kr ley[ jdoN pTwx nyVy AwieAw qW dohW h`QW nwl gwrw aus dIAW
A`KIAW 'qy dy mwirAw[
pTwx prq igAw[ Gr jw ky mUMh Doqw, k`pVy bdly qy myry ipqw jI
dy Gr prqx dI ieMqzwr krn l`gw[ QoVHy icr qWeI ipqw jI bzwroN jo sOdw
suk lYx gey sn, lY ky prqy[ jdoN pTwx dy Gr A`goN lMGy qW pTwx ny
Awvwz mwr ky bulw ilAw[ kihx l`gw, "mYN qYnUM qyry byty v`loN mubwrk dyxI
hY[ pihlW qW aus ny myry p`uqr nUM k`ut k`iFAw[ mYN soicAw, vyKW qW shI auh
kOx dlyr lVkw hY ijs ny pTwx dy mMufy nUM k`ut k`iFAw hY[ mYN bwhr
inkilAw qW auh Ajy au~Qy hI glI ivc Kloqw sI[ mYnUM vyK ky dOVn l`gw qW
mYN ausnUM ikhw dOV nw mYN qyry nwl g`l krnI hY[ qd ausny glI ivc pey
gwry 'coN do b`ukW c`uk leIAW qy jd mYN kol phuMicAw qW ies qoN pihlW ik mYN
aus nwl g`lbwq kr skdw aus ny gwry dIAW dovyN b`ukW myrIAW A`KW aupr dy
mwrIAW["
ipqw jI ny pTwx pwsoN mw&I mMgI qy bVy kRoD ivc Gr Awey[ Aw ky
aunHW iek hwkI sit`k c`uk leI qy prkwS isMG nUM Awvwz mwrI[ prkwS
isMG nUM smJ Aw geI aus dI murMmq hox vwlI hY[ ipqw jI dy h`Q ivc PVI
hwkI sit`k nUM vyK ky qW hor GbrwieAw[ mn hI mn "vwihgurU-vwihgurU"
krn l`gw[
ipqw jI ny au`cI swrI ikhw, qUM jo krqUq A`j kIqI hY aus ny mYnUM
bhuq Srmswr kIqw hY[ ieh kihx dy nwl hI zor dI hwkI aus dy p`t qy dy
mwrI[ prkwS isMG AMdry AMdr "vwihgurU-vwihgurU" cl irhw sI, s`t peI
qW au~cI-au~cI "vwihgurU-vwihgurU" aus dy mMUhNo inklx l`g ipAw[ ipqw jI
nUM l`gw ikqy bhuqI s`t v`j geI sU jo qVp ky "vwihgurU-vwihgurU" krdw
ipAw hY[ aunHW hwkI qW s`ut id`qI qy ausnUM kwPI burw Blw AwiKAw, pr hor
mwirAw nhIN[
mYN ies vwrdwq smyN Gr nhIN sW[ SwmI hnyrw pYx qy priqAw
sW[ rwq peI qW AsIN dovyN Brw ieky kmry ivc sOx leI cly gey[ QoVy icr
mgroN prkwS isMG au~T ky myry mMjy qy Aw igAw qy kihx l`gw, "vIr jI iek
g`l d`sxI hY[" mYN ikhw "d`so[" qd ausny idny hoeI auprokq g`l suxweI qy
kihx l`gw, "vIr jI, vwihgurU bcWdw qW zrUr hY pr pihlI sotI pYx
dyNdw hY qW jo byvkUPW nUM Akl Aw jwvy[ mYN quhwfI ies ipAwr glvkVI
ivc pRx krdw hW ik A`gy qoN AYsI koeI Srwrq nhIN krWgw["
(1940)
klgIAW vwly, bwjW vwly
Ardws is`K Drm dw Ain`KV AMg hY[ ijs gurmuK ipAwry gRMQI jI
nUM mYN hr roz Ardws kridAW suxdw sW auh "ipRQm BgauqI ismr kY"
vwlI vwr isrI BgauqI jI dI pihlI pauVI iv`c nON gurU swihbW nUM ismrn-
iDAwaux qoN mgroN dsvIN pwqSwhI gurU goibMd isMG jI nUM iDAwauNidAW
auhnW dy nwm dy nwl 'klgIAW vwly', 'bwjW vwly', 'nIly GoVy vwly', ivSySx
lgwauNdy sn[ mYnUM vI ieh ivSySx kMT ho gey[
iek idn rihrws swihb dy pwT mgroN ipqw jI ny mYnUM Ardws
krn leI ikhw[ mYN ies syvw nUM suBwg smiJAw qy Ardws krn l`g
ipAw[ dsvyN pwqSwh gurU goibMd isMG nwl mYN auh kMT hoey ivSySx vI lw
id`qy[ Ardws qoN bwAd myry ipqw jI kihx l`gy, "bytw auh iqMn ivSySx
ijhVy qusIN gurU goibMd isMG nUM cyqy kridAW lgwey sn, zrw muV ky d`so["
mYN suxw id`qy[ ipqw jI muskRwey qy kihx l`gy, "kwkw! klgIAW vwly qy
bwjW vwly qW hzwrW hoey hn, GoiVAW vwly l`KW hoey hn[ ieh ivSySx
lgw ky AsIN gurU jI dI vifAweI nhIN krdy sgoN auhnW nUM auhnW
Asl ividAw Asl ividAw
suikRq tr`st suikRq tr`st 6564
hzwrw-l`KW Awm mnu`KW ivc jw rlwauNdy hW[ jW qW koeI ivSySx nw
lwE, ijvyN bwkI gurU swihbW nwl nhIN lgwey gey[ jy lgwxy hI hox qW
AYsy ivSySx lgwE ijnHW qoN gurU swihb dI vifAweI pRq`K pRqIq hMudI
hovy["
mYN p`uiCAw, "mYnUM AYsy ivSySxW dI soJI krwE[" kihx l`gy, "dsvyN
pwqSwh dI ivsyS mhq`qw drswaux vwly ivSySx ies pRkwr dy ho
skdy hn : 'srbMs dwnI' - auhnW jYsw hor koeI nhIN hoieAw; 'AMimRq dy
dwqy' - auhnW dy AMimRq sMskwr ny bMidAW nUM scm`uc mOq dy BY qoN mukq kr
id`qw; 'Drm riKAk' - ipqw jI nUM Shwdq leI qor ky auhnW Dwrimk
ivSvws dI AwzwdI dw AsUl sQwipq kr id`qw; qy 'nIcoN aUc krn vwly'
- ijnHW lokW nUM ihMdU vrxwSRm Anuswr sB qoN hIxy mMinAw jWdw sI auhnW nUM
sUrbIr bxw id`qw[ AYsy ivSySx hI mhwrwj gurU goibMd isMG jI dy nwm nwl
joVy hoey SoBw dyNdy hn["
Es idn qoN ieho ivSySx mYN dsvyN pwqSwh dy nwm nwl joV ky
Ardws iv`c auhnW nUM cyqy krdw hW[ (1940)
so dru
pRoPYsr pI.AweI. pyNtr iksy aucy AMgryz Kwndwn iv`coN sn[
ihMdusqwn ivc AweI.sI.AYs. irtwier hoey qy iPr AYP.sI. kwlj lwhOr
ivc AMgryzI dy pRwiDAwpk l`gy[ mYN AYP.sI. kwlj dy ijs hostl ivc
dwKl hoieAw sW aus dy supirMtYNfYNt vI sn[
iek idn hostl dw dOrw krdy krdy auh myry kmry AMdr Awey qW
mYN h`QlI ikqwb myz pur r`K ky aunHW nMU pRxwm kIqw[ aunHW ikqwb vl
vyiKAw[ auh pUrn isMG dI ikqwb sI 'dI sipirt AwP ErIAYNtl
poietRI' (pUrbI kwiv dI Awqmw) mYnMU pu`Cx l`gy, “qMU swieMs dw
ividAwrQI nhIN?” mYN 'hW' ivc au~qr id`qw qW pu`Cx l`gy, “qYnMU ies
ikqwb ivc kI idlcspI ho skdI hY? qYnMU smJ AwauNdI hY?”mYN au~qr
id`qw, “jnwb kwPI smJ AwauNdI hY[ idlcspI ies leI hY ikauNik kwiv
izMdgI nMU rOck bxwauNdw hY[” kihx l`gy, “ies ivcoN qYnMU kI smJ
AwieAw hY?”
mYN ikhw, “mYN Ajy msW A`D qk hI pVHI hY, pr ieqnw smJ Aw
igAw hY ik pUrbI kwiv dI Awqmw p`CmI kwiv nwloN v`KrI hY[ jy s`c pu`CoN
qW Awqmw qW hY hI pUrbI kwiv pws, p`CmI kivqw qW aus nMU BwldI
iPrdI hY[ p`CmI kwiv bwhr vl vyKdw hY, pUrbI kwiv AMdr vl JwqI
mwrdI hY[” mYN Ajy ieqnw hI ikhw sI, ik auh kihx lgy, “mYN Swm nMU
swFy cwr vjy cwh pINdw hW A`j myry pws Aw ky myry nwl cwh pIvIN[” mYN
ikhw, “myrw suBwg hovygw[”
mYN EdoN dsvIN pws krky kwlj ivc dwKl hI hoieAw sW[ kwlj
Awaux qoN pihlW swfy skUl ivc ijqnIAW vI iqMn ku sO pMjwbI dIAW
pusqkW sn, mYN sB pVH leIAW sn[ aurdU ivc iekbwl, mIr, zOk qy
gwilb vI pVH ley sn[ &wrsI ivc vI swAdI qy hwiPz myry dwdw jI ny mYnMU
pVHw id`qy sn[ ies leI mYnMU pUrbI kwiv dI QoVI-bhuq pkV zrUr sI[
jwpwnI jW cInI kwiv v`loN Anjwx sW, pr pUrn isMG dI pusqk ny aunHW
bwry jwxkwrI pRwpq krn leI vI auqsukqw jgw idqI sI[ swieMs vI idl
lgw ky pVHdw sW, pr kwiv ivc idlcspI vI bdsqUr kwiem r`KI hoeI
sI[
pRo: pyNtr dy Gr aunHW nwl cwh pIx dw Avsr mYN cwh pIx leI
nhIN sI lYxw cwhMudw, aunHW dI Awqmw dw sMg krn leI lYxw cwhMudw sW[
mYN pUry swFy cwr vjy aunHW dw dr jw KVkwieAw[ aunHW drvwzw
KoilHAw qy mYnMU AMdr cly Awaux dw AwdyS idqw[ hwl-cwl p`uiCAw qy iPr
mYnMU kihx l`gy, “qMU pUrbI kwiv dI Awqmw dI g`l kIqI sI[ mYnMU koeI AYsI
Asl ividAw Asl ividAw
suikRq tr`st suikRq tr`st 6766
kivqw dw dIdwr krvw ijs iv`coN ieh Awqmw sp`St idsdI hovy[” mYN
ikhw, "mYN ies svwl leI iqAwr nhIN hW, so mYnMU do imMt dy idE ik mYN soc
skW ik quhwnMU ikhVI kivqw suxwauxI hY[ iPr QoVHw smW hor idE ikauNik
quhwnMU AMgRyzI ivc aus dw m&hUm d`sxw hY[” auh h`s pey qy kihx l`gy,
“mYN cwh pw dyNdw hW, du`D qy cInI Goldw hW[ quMU auqnw icr soc lY[” pr
cwh pw ky dyx bwAd aunHW kuJ nhIN pu`iCAw[ ijqnw icr AsIN cwh pINdy
rhy, auh KwmoS rhy, qy mYnMU socx jogw smW dy id`qw[
AsIN cwh mukw cu`ky qW kihx l`gy, “kuJ suxwaugy?” mYN ikhw,
“kivqw qW mYN Bwl leI hY, pr suXog AMgryzI pUrI qrHW pRwpq nhIN hoeI,
pr koiSS krdw hW[” mYN 'jpujI' swihb dI 27 vIN pauVI 'so dru kyhw, so
Gru kyhw, ijiq bih srb smwly' suxwauxI SurU kIqI qy nwly nwl AMgryzI
ivc aulQweI igAw[ ijauN-ijauN mYN suxweI jwvW iqauN-iqauN pRo: pyNtr dIAW
A`KW dI cmk vDI jwvy[ jd mYN mukweI qW mYnMU pu`Cx lgy, “ieh iks dI
kivqw hY?” mYN ikhw, “gurU nwnk swihb dI[” pRo: pyNtr h`Q bMnH ky KVy ho
gey qy bVy Adb nwl Juk ky mYnMU kihx lgy, “qMU mYnMU guru nwnk dI Awqmw
dw dIdwr krvwieAw hY[ qyrw ieh Aihswn mYN aumr Br Bulw nhIN
skWgw[ qMU hr roz, jykr ivhlw hovyN qW myry pws cwh pIx Aw jwieAw
kr[”
ieauN gurU nwnk ny mYnMU iek Aiq ipAwrw dosq pRdwn kIqw jo
BWvyN mYQoN koeI 50 vryH v`fw sI, pr ijs ny mYnMU m`uC-Pu`ty nMU AwpxI
dosqI ivc Swiml kr ilAw sI[
(1943)
Asl ividAw
suikRq tr`st 68