ФОН Универзитет Јавни финансии -I 1 ВОВЕД ВО ЈАВНИТЕ ФИНАНСИИ 1. Потекло и современо значење на терминот „финансии “ 2. Јавните финансии како наука 3. Содржина и функции на јавните финансии 4. Потребата од постоење на ЈФ - јавниот сектор 5. Јавниот сектор во кружниот тек на средствата
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 1
ВОВЕД
ВО
ЈАВНИТЕ
ФИНАНСИИ
1. Потекло
и
современо
значење
на
терминот „финансии
“
2. Јавните
финансии
како
наука
3. Содржина
и
функции
на
јавните
финансии
4. Потребата од постоење на ЈФ -
јавниот
сектор
5. Јавниот
сектор
во
кружниот
тек
на
средствата
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 2
1. Потекло
и
современо
значење
на
терминот
„финансии
"
Изразот
„финансии" латинскиот
збор
finis, -
крај, граница, завршеток, а
во
средниот
век
и
рок
на
плаќање; Латинскиот
глагол
finere, (finare) = да
се
ограничи, да
се
завршиИзразот
finatio
= запис, судска
одлука
и
плаќање; XIV и
XV век
finance
-
означува
плаќањата
во
пари; Изразот
finance
е
преземен
во
современите
јазици:
Франција
–
la finance
-
паричните
работи
на
поединците
во
приватниот
домен;
Les finances, = се
означувани
државните
приходи, а подоцна и
државните
расходи;
Во
Германија
Finanzen:
приходите, расходите
и
долговите, односно
целокупното
државно
стопанисување;
Англиски
finance
ги
означувал, приватните
парични
работи, и
финансиската
активност
на
државата;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 3
Поимот
„финансии" има
многу
широк
опфат
–
1.
вкупните
парични
односи, 2.
сите
акти
и
дејства
со
кои
се
засноваат
и
гласат
имотно-правните
односи
изразени
во
пари; Финансиите
ја
означуваат:1.
паричната
страна
на
секоја
деловна
зделка;
и2. паричната страна на сите текови на економијата; Финасиите ја опфаќаат:1. финансиската
активност
(паричното
работење) на
државата, 2. монетарните
и
кредитните
операции, лихварството;
и
банкарското
работење, девизното
работење, штедењето, осигурувањето;3. паричното
работење
на
поединците
и
на
трговските
друштва. Субјекти
на
паричните
работи
можат
да
бидат:1. државата
и
другите
јавно-правни
тела;2. разните
финансиски
институции;3. трговските
друштва
и
други
правни
лица;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 4
Финансиите, во
најширока
смисла, може
да
се
разграничат:1.
монетарните
финансии, кои
ги
опфаќаат
паричните
работи
на
ЦБ, деловните
банки, осигурителните
друштва
и
на
другите
финансиски
институции;2.
јавните
финансии, кои
ги
опфаќаат
финансиските
односи
и
процеси
што
настануваат
од
активноста
на
државата
и
другите
јавно-правни
тела;3.
деловните
финансии
кои
се
однесуваат
на
паричниот
промет
и
работењето
на
индивидуалните
претприемачи
и
на
фирмите;
2. Јавните
финансии
како
наука
Финансиите
претставуваат
и
посебна
научна
дисциплина
-
како
наука
за
финансиите, основи
на
финансии, финансии
итн.;
Финансии
претставува
комплексна
научна
дисциплина
со
хетерогена
содржина
на
1. финансиски
појави, 2. односи
и3. институции;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 5
Науката
за
финансиите
создаде
специјализирани
гранки:
1.
монетарната
економија;2.
банкарството;
3.
меѓународните
финансии;4.
финансискиот
менаџмент
(деловните
финансии);
5.
јавните
финансии;
и6.
финансиските
пазари
и
институции;
Јавни
финанси
две
значења: 1.
означува
самата
финансиска
дејност
на
државата
изучуваат
методите, средствата
и
односите
што
настануваат
во
процесот
на
создавањето
на
ЈП
и
ЈР; и2. означува
посебна
научна
дисциплина
ги
откриваат
закономерностите
на
финансиските
феномени
и
ефектите
што
тие
ги
предизвикуваат
на макроекономски
и
микроекономски
план;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 6
ЈФ
користат
низа
квалитативни
и
квантитативни
методи, со
1. нормативен
и
2. позитивен
пристап;
Нормативниот
пристап
-
како
би
требало
нешто
да
биде
уредено
и
според
кои
критериуми
тоа
се
одредува;
Позитивистичките
методи, -
квалитативната
и
квантитативната
анализа, се
од
емпириски
карактер;
Нормативна
природа
одговара
на
следниве
прашања:
1.
колкава
треба
да
биде
големината
на
јавниот
сектор?
2.
која
e
рационалната
распределба
на
расположливите финансиски
ресурси
во
рамките
на
јавниот
сектор?
3.
според
кои
критериуми
се
креира
„добар
и
ефикасен" даночен
систем?
и сл.
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 7
Буџет
на
Република
Македонија
2009 годинаво
милиони
денариБуџет Прв
ребаланс Втор
ребаланс ВКУПНО
2009 2009 2009
ВКУПЕНИ
ПРИХОДИ 153.213 143.076 138.459 128.498
Одстапување 100,0% 93,4% 90,4% 83,9%
ВКУПЕНИ
РАСХОДИ 164.806 154.517 149.592 139.393
Одстапување 100,0% 93,8% 90,8% 84,6%
Тековни
трошоци 135.546 130.760 130.324 125.965
Капитални
трошоци 29.260 23.757 19.268 13.428
Одстапување 100,0% 81,2% 65,9% 45,9%
БУЏЕТСКИ
ДЕФИЦИТ -
11.593 -
11.441 -
11.133 -
10.895
Одстапување 100,0% 98,7% 96,0% 94,0%
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 8
Позитивистичката
анализа
одговара
на
прашањата:1. каков
е
ефектот
на
даноците
или
на
буџетската
потрошувачка
на
економските
движења;2. како
се
оценува
даночниот
систем
кој
е
во
функција
од
аспект
на
познатите
теориски
максими
за
„добар" даночен
систем;3. какви
се
размерите
на
евазијата
и
фискалните
и
социјалните
последици
од
таа
појава
и
слично;
3. Содржина
и
функции
на
јавните
финансии
ЈФ
e
означуваат
активноста
на
државата
во
врска
со
1. при-
бирањето, 2. распределбата
и
3. трошењето
на
финан.
средства;
Процесот
на
прибирање
на
ЈП
и
нивното
трошење, е познато
како
јавно
финансиско
стопанство;
ЈФ
не
ја
опфаќаат
целината
на
јавниот
сектор, туку
само
оној
дел
кој
се
сведува
на
наплата
на
ЈП
и
извршувањето
на
ЈР;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 9
Државата
не
се
раководи
од
целта
да
оствари
профит, туку да
ја
унапредат
благосостојбата
на
општеството;
Добрата, им
се
обезбедуваат
на
корисниците
под
нивото
на трошоците
за
нивното
производство;
Основни
елементи
на
ЈФ, се
ЈП
и
ЈР;
ЈП
и
ЈР
се
поврзани
во
единствен
систем
преку
буџетот, како
основен
инструмент
на
јавното
финансирање;
ЈП
и
ЈР
мора
да
се
во
извесна
рамнотежа, и да се обезбеди соодветна
понуда
на
јавни
добра;
Финансирање
на
јавните
добра
се
обезбедуваат
врз
основа на
фискалниот
суверенитет
на
државата;
Врз
правото
и
моќта
(,,империумот") да
им
наметнува
на лицата
кои
се
под
нејзин
суверенитет
задолжителни
т.е. присилни
давачки
во
полза
на
државната
каса;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 10
Од
трибутарна
(даночна) природа се и: 1. доброволните
јавни
заеми, 2. надоместоците, 3. приходите
од
активноста
на
државните
органи
и
установи;
Прибирањето
на
ФС
врз
принудна,
значи
трансфер
на финан. ресурси
од
приватниот
сектор
кон
јавниот
сектор;
Во
овој
процес
обврзниците
се
пасивни
субјекти, додека државата, се
активни
субјекти
на
фин. активност;
Пропишувањето
и
реализацијата на ЈП и распределбата на ЈР
се
резултат
на
дејствувањето
на
владата
и
на парламентот;
Политиката
на
владата
и
парламентот
ги
одразуваат преференциите
на
избирачкото
тело
во однос на обемот и структурата
на
ЈП;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 11
Последиците
од
лоша
финансиска
политика
се: 1. од
политичка
природа
(пад
на
владата), но
и2. од
економска
(пад
на
животниот
стандард).ЈФ
се
користат
за
да
се
остварат
и
други
цели
како: 1. целите
на
економската
политика; 2. целите
на
социјалната
политика; 3. распределбата
на
доходите; итн. Richard Musgrave,
разграничува
три
основни
на
ЈФ:1. алокативна; 2. дистрибутивна; и
3. стабилизациона;
Алокациската
функција
има задача да се остварува поделба
на
вкупните
ресурси
помеѓу
јавниот
и
прватниот сектор, и да се обезбеди:
1. оптимално
финансирање
на
понудата
на
јавни
добра; и2. понудата
на
приватни
добра;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 12
Дистрибутивната
функција
означува
прераспределбата
на
1. доходот
и
богатствата
помеѓу
поединците
(и
семејствата) со
помош
на
фискалните
инструменти;
2. во
согласност
со
општествените
ставови
и
сфаќања
за правична
распределба;
Стабилизационата
функција
во
услови
на
нарушена
макроекономска
рамнотежа
може
да
постигне:
1. полна
вработеност;
2. стабилност
на
општото
ниво
на
цените;
3. задоволителна
стапка
на
стопански
раст; и
4. задоволително
салдо
на
платниот
биланс;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 13
4. Потребата од постоење на ЈФ -
јавниот
сектор
Современите
пазарни
економии, се
одликуваат
со
помалку
или
повеќе
развиен
јавен
сектор;
Тие
се
мешовити
економии
во
кои
приватниот
и
јавниот
сектор
дејствуваат
паралелно, меѓузависно
и
поврзано;
Размерите
на
јавниот
сектор, мерени
преку
учеството
на
ЈП
во
БДП
се
движат:
1. од
29% (Кореја) до
58,7% (Шведска);
2. во
ОЕСD
просечно
37,8%; и во
3. Европската
унија
просечно
46,2% во
2003 година.
Зошто во приватно-претприемничките
економии, еден
значаен
нејзин
дел
е
подложен
на
државната
интервенција?
Одговорот, се
наоѓа
во
неефикасноста
на
пазарниот
механизам, или
во
пазарниот
неуспех.
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 14
Пазарот
е
основниот
индикатор
кој
обезбедува
ефикасна
алокација
на
производните
фактори:-
што?, -
како? и
-
за
кого?.
Цената
го
исклучува
секој
потрошувач
на
одделните
добра
кој
не
е
подготвен
да
плати
за
нивното
користење.
Пазарот
и
цените
во
таков
систем
обезбедуваат
ефикасна
(оптимална) алокација
на
производните
фактори.
Сите
видови
на
добра
не
е
можно
да
се
продаваат
и да се
купуваат
на
пазарот
преку
пазарниот
механизам.
Јавните
добра
не
воспоставува
врска
меѓу:
1.
производителите, и2. потрошувачите
врз
основа
на
„чистиот" пазарен
систем.
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 15
Пазарниот
систем
сам
по
себе
не
обезбедува
таква
дистрибуција
на
доходот
која
ќе
се
смета
дека
е
„фер“- правична;
„Невидливата
рака" е
„слепа" во
однос
на
нееднак- вости
во
моќта
и
богатството
во
рамките
на
економијата;
Пазарниот
механизам, има
циклични
флуктуации
и
сам не е способен да го реши проблемот на економската
нестабилност;
Пазарниот
механизам
сам
не
може
да
ги
изврши
сите
економски
функции
на
општеството;
Политиката
на
јавниот
сектор
го
1.
насочува, 2.
коригира
и
3. дополнува
дејствувањето
на
пазарот;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 16
Интервенцијата
на
државата
е
неопходна
од
следниве
причини:1. задоволувањето
на
потребите
за
јавни
добра;
2. решавањето
на
проблемот
на
неефикасноста
на
пазарот поради
присуството
на
т.н. екстерналии;
3. корекцијата
на
распределбата
на
доходот
и
богатството, која
примарно
произлегува
од
функционирањето
на
пазарниот
систем;4. обезбедувањето
на
полна
вработеност, стабилност
на
цените, посакувана
стапка
на
стопански
раст
и
позитивно салдо
во
Платниот
биланс;
5. изградувањето
на
правна
регулатива
која
ќе
обезбеди непречено
функционирање
на
пазарот
и
дејствување
на
конкуренцијата.
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 17
5. Јавниот
сектор
во
кружниот
тек
на
средствата
Во
современите
економии, паралелно
функционираат
приватниот
и
јавниот
сектор;
Приватниот
сектор, поедноставно
кажано, го
сочинуваат
домаќинствата
и
претпријатијата; Трансакциите
помеѓу
одделните
сектори
се
континуирани
и
интензивни;
Еден
дел
од
трансакциите
се
одвива
преку
пазарот, а друг
дел
се
реализира
во
непосредните
односи
помеѓу
државата
и
домаќинствата
и
претпријатијата;
Дел
од
трансакции
помеѓу
приватниот
и
јавниот
сектор, се
остваруваат
преку
инструментите
на
фискалниот
систем;
Со
нив, всушност, се
врши
прераспределба
на
ресурсите
помеѓу
двата
сектора;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 18
Односот
помеѓу
ЈП
и
БДП
го
покажува
фискалното
оптоварување, или
т.н. фискална
пресија; Од
вкупните
ЈП, се
земаат
предвид
следниве
јавни
давачки: 1. даноците
и
таксите
на
сите
степени
на
власта
(односно
на
централната
и
на
локалната
власт); 2. задолжителните
придонеси
за
социјално
осигурување; и3. задолжителните
(присилните) заеми, ако
постојат; Стапката
на
фискалното
оптоварување
се
пресметува:Fp = PR/GDP
при
што
Fp
значи
фискално
оптоварување, PR
-
јавни
(фискални) давачки, аGDP
-
бруто
домашен
производ.
Многу
често, оптоварувањето
на
БДП
се
утврдува
со
соодносот
на
вкупни
ЈР
на
јавниот
сектор
со
БДП;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 19
Финансиското
оптоварувањето, не
дава
реална
претстава
за
фискалната
пресија
од
следниве
причини:
Прво,
јавниот
сектор
преку
ЈР
им
надоместува
на
стопан- ството
и
на
граѓаните
еден
дел
од
она
што
државата
им
го
одзела
преку
инструментите
на
фискалниот
систем; и
Второ,
во
современите
ЈФ, освен
со
даночните
приходи, еден
дел
од
вкупните
ЈР
се
покрива
со
средства
од
јавниот
долг.
Односот на ЈР и БДП може само да ги илустрира:
1. размерите
на
вкупната
јавна
потрошувачка; и
2. да
овозможи
да
се
оценат
рационалноста
и
ефикасноста на
јавното
финансирање;
ФОН Универзитет Јавни финансии - I 20Извор: ОЕСЕD Economic Outlook No.