Voorwoord Inhoud - Santiago · Hieronder zet ik de twaalf sleutels op een rij, die de pelgrimsziel van ‘mijn’ zesentwintig pelgrims ontsluiten. 1. ... voor de omgeving, je gaat

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 161

Voorwoord

‘Eeuwenlang kon de gewone mens zich alleen te voet of op een lastdier verplaat-sen. Het was een aantal uren of dagen ‘gaans’ om ergens te komen. De men-selijke actieradius was beperkt. In een natuurlijk tempo en met een menselijke maat veranderde het landschap. De ziel kon dit ‘bijbenen’.’ Zo opent Marijn van Zon zijn bijdrage aan deze Jacobsstaf. Hij heeft pelgrims bevraagd over de diepere beleving van hun pelgrimstocht. De pel-grimstaal heeft hij geordend en twaalf sleutels gevonden die toegang geven tot de pelgrimsziel.Opnieuw nemen de auteurs Van Niekerk en Voorhuijzen ons mee op de Ökumeni-sche Pilgerweg van Leipzig naar Erfurt. De spirituele invloed van middeleeuwse theologen, alsmede de opvallende obser-vaties tijdens het lopen, laten ook hier zien dat de ziel te voet gaat. En we zijn er nog niet: Jan Galjé, een wandelaar bij uit-stek, vraagt zich af wat het wandelen met de pelgrim doet. Hij schenkt aandacht aan de meditatieve dimensie van ons ja-cobswandelen! Daarmee staat er weer een jaargang van de Jacobsstaf op de boeken-plank. De redactie kijkt met bescheiden trots terug op de vier nummers die dit jaar zijn verschenen. De samenstelling van de redactie heeft enige wijzigingen ondergaan. Elders komen we daar nog kort op terug.

Een vredige kerst en goede wensen voor het nieuwe jaar wenst de redactie u graag toe!

Kopij inleveren tot 8 januari 2007

Inhoud

162 De ziel gaat te voet Marijn van Zon

168 Auf dem Ökumenische Pilgerweg (slot) Jack van Niekerk en Annemieke Voorhuijzen

172 Wandelen en mediteren Jan Galjé

176 Caspar, Balthasar, Melchior Tijs Dorenbosch

177 Jacobus in Zwijndrecht Cor van Vliet

179 Religieus toerisme Klaas van der Poel

180 De Jacobsstaf verandert! Sjef van Hulten

181 De camino als idee Maarten Valkenburg

183 Jacobusboek Klaas Mors

185 Te voet naar Compostela, heel lang geleden… Hans Burgman

Het Jacobusraam in Zwijndrecht.Foto: Cor van Vliet,zie de toelichting op pagina 178.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 162

‘Met de paarden van Sint-Franciscus’ is een Vlaamse uitdrukking voor te voet gaan. Eeu-wenlang kon de gewone mens zich alleen te voet of op een lastdier verplaatsen. Het was een aan-tal uren of dagen ‘gaans’ om ergens te komen. De menselijke actieradius was beperkt. In een natuurlijk tempo, met een menselijke maat, veranderde het landschap. De ziel kon dit ‘bij-benen’.

Dankzij de techniek kunnen mensen zich nu supersnel verplaatsen. De wereld is een dorp geworden. Maar ook nu – misschien juist nu – zijn veel mensen aan de wandel. Er wordt tegenwoordig weer veel te voet ge-gaan: gedwongen of vrijwillig. Vluchtelingen zijn vaak dagen te voet onderweg, omdat zij niet anders kunnen. Zij lopen om te overle-ven. In het rijke Westen hebben veel mensen de ‘benenwagen’ opnieuw ontdekt: ter ont-spanning, om tot rust te komen, om te ont-haasten, om te zoeken naar de zin van hun bestaan, misschien zijn ze wel op zoek naar het leven. Zij volgen nieuwe paden of oude wegen. Pelgrimstochten floreren weer. Oude rituelen worden hernomen, zodat de ziel weer ‘een been bij kan trekken’.

In het kader van mijn studie Geestelijke Be-geleiding aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen heb ik, onder de inspirerende begeleiding van dr. Herman Andriessen, geprobeerd om meer inzicht te krijgen in wat pelgrimeren en wandelen met mensen doet. Daarvoor heb ik zesentwintig pelgrims – waaronder achttien pelgrims naar Santi-ago – geïnterviewd over de diepere beleving van hun pelgrimstocht. Ik heb niet gevraagd naar feiten, afstanden, overnachtingsplekken

en het weer, maar naar wat zij onderweg als verdiepend hebben ervaren en of en hoe zij onderweg iets van het goddelijke hebben er-varen.

Er is een bonte stoet van pelgrims aan mij voorbijgetrokken. Voor hen is pelgrimeren meer dan wandelen. De pelgrimstocht blijkt een middel te zijn om jezelf (beter) op het spoor te komen en ook om (meer) zicht te krijgen op je duistere kanten. Er gebeurt iets aan hen en er gebeurt iets met hen. Je kunt niet louter als toeschouwer een pelgrimstocht maken. Het is geen ‘gewone’ langeafstands-wandeling. Als je besluit om in het uitgesle-ten voetspoor van vele duizenden voorgan-gers (met en zonder God) te treden om naar een heilige plaats te pelgrimeren, kom je – of je dat nu wilt of niet – met de religieuze com-ponent van de tocht in aanraking. Je gaat zelf als pelgrim oude pelgrimsrituelen hernemen en voltrekken. Ze doen wat met je, en dat kan een grote impact hebben.

Ter illustratie:• Twee pelgrims met kerkelijke wortels in de

reformatie besluiten tijdens hun pelgrims-tocht om katholiek te worden.

• Twee van huis uit katholieke pelgrims heb-ben de kerk al lang geleden de rug toege-keerd. Zij meenden dat religieuze motieven bij hun tocht nauwelijks een rol speelden. Achteraf geven zij aan door hun tocht reli-gieuzer te zijn geworden.

• Pelgrim Freek benadrukt dat religieuze motieven geen rol spelen. Hij geeft ook aan van de tocht niet religieuzer te zijn gewor-den. Maar toch vertelt hij kerken binnen te gaan om kaarsjes op te steken en dat als

De ziel gaat te voetTwaalf sleutels van het pelgrimeren

Marijn van Zon

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 163

een religieus moment te ervaren. Hij biedt onderweg zelfs aan om voor anderen kaars-jes aan te steken, en geeft aan dan ook te bidden. Hij noemt zichzelf wel ‘gelovig’.

Doordat de door mij geïnterviewde pelgrims open kaart durfden te spelen, beschik ik over een schat aan pelgrimstaal. Die heb ik geordend via een kapstok van twaalf sleutel-woorden, die samen als een bos sleutels enige toegang geven tot de pelgrimsziel.

Twaalf sleutels aan een bos

Hieronder zet ik de twaalf sleutels op een rij, die de pelgrimsziel van ‘mijn’ zesentwintig pelgrims ontsluiten.

1. Vertragen: vertragen is je tempo van leven dusdanig verminderen dat het dichter bij een natuurlijke, menselijke maat komt te liggen. Je kunt ervaren dat onderweg zijn totaal anders is dan het gewone leven. Er ontstaat ruimte, leegte, tijd en rust voor wat zich dan bij jou aandient. Vertragen is juist niet doorhollen in een onnatuurlijk tempo en je laten bepalen door de waan van de dag en door jouw omgeving.

2. Vereenvoudigen: door het verminderen van het aantal stimuli en de monotone ca-dans van het lopen ga je gaandeweg terug naar de elementaire zaken en kom je toe aan de wezenlijke dingen. Je leven neemt (tijdelijk) in complexiteit af, je krijgt oog voor de omgeving, je gaat aandachtiger waarnemen, je opent je voor wat zich aan-dient. Je groeit in ontvankelijkheid en in het besef van jouw afhankelijkheid.

3. Verdichten: gaandeweg ontstaat meer en meer ruimte voor jezelf en voor reflectie op jezelf. Je komt toe aan vragen en komt tot lagen waar je anders aan voorbij leeft. Je staat stil bij jouw levensweg tot nu toe. Gebeurtenissen uit het verleden worden herkauwd en krijgen een plek. Je komt daardoor (mogelijk) tot inzichten die je anders waarschijnlijk (nog) niet bereikt zou hebben.

4. Loslaten: door niet langer vast te hou-den aan je controlebehoefte en je plan-ning kom je open te staan voor wat zich aandient in het hier en nu. Je komt tot het besef dat je niet alles in de hand kunt hebben en houden, en dat het ook niet nodig is. Loslaten is niet alles onder con-trole willen hebben en willen plannen.

5. Verstillen: de stilte bewust toelaten en aandachtig zijn voor wat zich daarin bij jou aandient. Verstillen is niet de drukte, de herrie en de verstrooiing opzoeken om jezelf te ontlopen.

6. Verwondering: een gemoedstoestand van ontvankelijkheid voor datgene wat zich aandient dat je niet of anders had ver-wacht. Je krijgt oog voor het wonder van de schepping, de goedheid en gastvrijheid van mensen en je ontdekt hoe weinig je

Foto: Marijn van Zon

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 164

nodig hebt om gelukkig te zijn. Je beseft dat het aan jou toekomt, jou toevalt. Ver-wondering is niet alles wat zich aandient als vanzelfsprekend ervaren.

7. Verbondenheid: de ervaring of het gevoel in een diepere laag betrokken te zijn bij de natuur, bij mensen, jezelf en/of God, de Schepper. Je beseft onderdeel van een groter geheel te zijn. Verbondenheid is je niet los voelen van datgene en degenen die om je heen zijn.

8. Vertrouwen: het geloof in de medemens, de Schepper en in jezelf dat gaandeweg groeit. Er ontstaat geleidelijk een basis-vertrouwen, een diep besef dat het wel goed komt.

9. Verbeelding: gevoelens en ervaringen worden omschreven in beeldende taal. Datgene wat zintuiglijk wordt ervaren, wordt omgezet in beelden of roept beel-den op. Er is sprake van identificatie met een bepaald beeld. Het gaat met name om Bijbelse of religieuze beelden, natuur-beelden of beelden van ontmoetingen.

10. Symbolen en rituelen: symbolen zijn ui-terlijke kenmerken die het zinnebeeld vor-

men van het als pelgrim onderweg zijn. Rituelen zijn de vaste handelingen en pa-tronen tijdens het onderweg zijn als pel-grim. Het gaat zowel om seculiere als om religieuze en spirituele rituelen. Deels zijn het algemene rituelen en deels gaat het om specifieke pelgrimsrituelen. Sommige pel-grims leggen de nadruk op eigen rituelen en bereiden die thuis al voor, terwijl ande-ren zich meer voegen in wat zich aandient. Religieuze of spirituele rituelen duiden op verbondenheid met datgene wat niet te be-noemen is. Het aansteken van een kaarsje blijkt een heel belangrijk ritueel te zijn.

11. Ontmoeting met Hem: iets van het god-delijke of van God ervaren op een be-paalde plaats, op een bepaald moment, onderweg of in jezelf. Het ervaren kan ook bestaan uit het besef dat God een on-grijpbaar mysterie is. De omstandigheden waaronder dit gebeurt, komen hieronder aan de orde. De verschillen tussen de ge-interviewde pelgrims zijn groot. Dit geldt evenzeer voor degene die zij al dan niet God noemen of wat zij onder het godde-lijke verstaan. De ervaring ervan verschilt dus ook behoorlijk. Toch probeer ik hier-onder enkele grote lijnen neer te zetten. De gehanteerde volgorde suggereert ver-der in geen enkel opzicht een hiërarchie.

Iets van het goddelijke ervaren: • in de schepping, in de natuur, in een mooi landschap; • in Bijbelse beelden die door de natuur worden aangereikt; • op ‘heilige’ plaatsen (het pelgrimskruis Cruz de Ferro, de berg La Verna, Turijn); • in kapelletjes, kerken, kathedralen en monumenten; • niet in de grote kerk;Foto: Marijn van Zon

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 165

• in een heel diep thuisgevoel; • in de lichtval in kathedralen en monu- menten; • tijdens vieringen; • in de stilte; • in religieuze afbeeldingen, muziek; • in rituele handelingen: zegen, gebeds- ritme, aansteken kaarsjes; • in het besef dat Hij meegaat tijdens de tocht; • in ontmoetingen met mensen; • in ervaren gastvrijheid; • in jezelf; • in het besef dat God een ongrijpbaar mysterie is dat niet met menselijke woorden is te vatten.

12. Geestelijke begeleiding en pelgrimage: in pelgrimservaringen van mensen zitten veel aanknopingpunten voor geestelijke begeleiding. De symboliek van de weg, van de levensweg, is daarbij belangrijk. Op zeer veel verschillende manieren kan onderweg iets van het goddelijke worden ervaren. Deels is het een kwes-tie van duiden, maar natuurlijk ook van taal vinden. Het traditionele kerkelijke en religieuze begrippenkader voldoet voor veel mensen niet meer. Ik heb bij ‘mijn’ interviews gemerkt dat het gesprek als zodanig voor sommige pelgrims de pel-grimservaring verdiept. Het blijkt voor sommige pelgrims belangrijk te zijn om spiritualiteit aan te reiken. Zij hebben er zelf geen woorden voor. Het is belangrijk een nieuwe taal voor pelgrims te vinden. Taal waarmee zij hun ervaringen op een diepere laag kunnen verwoorden.

Ter illustratie een fraai voorbeeld van dui-den: pelgrim Teus voelt op een bepaald moment ‘zuiver een hand die mij leidde’, maar noemt dat vervolgens ‘natuurlijk geen Godservaring.’

De pelgrimstocht verdiept ervaringen. Gaandeweg komt de pelgrim in diepere la-gen terecht. Er komen wezenlijke vragen naar boven. Geestelijke begeleiding rondom de pelgrimstocht kan tot extra vruchten lei-den. Daarbij denk ik niet aan een letterlijk meelopende geestelijk begeleider, maar aan andere vormen. De behoefte aan geestelijke begeleiding is vooraf bij slechts enkele pel-grims manifest aanwezig. Eén pelgrim cor-respondeert tijdens zijn pelgrimstocht met zijn geestelijk begeleider. Onderweg heeft het dagboek een goede functie om ervaringen van je af te schrijven en vast te leggen. Deze dagboekaantekeningen kunnen later de ba-sis voor reflectie en wellicht voor geestelijke begeleiding vormen. Pelgrim Chris noemt het schrijven in zijn dagboek ‘een religieus moment’. Soms wordt de behoefte aan gees-telijke begeleiding na afloop van de pelgrims-tocht alsnog manifest. ‘Mijn’ sleutelwoorden zijn bedoeld om het taalveld iets concreter te maken. Wellicht kunnen geestelijk begelei-ders en/of begeleiders van pelgrimstochten er hun voordeel mee doen.

Actie en contemplatie

Opvallend is dat de helft van de sleutelwoor-den uit werkwoorden bestaat. In de sleu-telwoorden worden actie en contemplatie zichtbaar. De werkwoorden vertragen, ver-eenvoudigen, verdichten, loslaten, verstillen en vertrouwen staan voor actie. Je moet iets doen of iets laten. De werkwoorden vormen een oproep om zelf een houding aan te nemen, waardoor je ontvankelijk wordt. Je schept voorwaarden, maar dit levert geen garanties op. In die staat van ontvankelijkheid kan je iets toevallen wat je zelf niet kunt maken, afdwingen of beïnvloeden. Je krijgt iets wat gratuit is. Het valt jou toe!

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 166

Vertrouwen is in deze trits van sleutelwoor-den een bijzonder woord. Het kan als werk-woord, maar ook als zelfstandig naamwoord worden beschouwd. Je schenkt vertrouwen, je hebt vertrouwen… Maar tegelijkertijd wordt vertrouwen aan jou gegeven. Het is een woord op het snijvlak van actie en con-templatie.

Ter illustratie:Marieke Feuth (twintiger en pelgrim) be-schreef het begin augustus, na terugkomst van haar pelgrimstocht, zo: ‘Maar wat voor mij het ‘pelgrimsgevoel’ samenvat, is het vol-gende. De eerste week op het pad reageren vrijwel alle pelgrims op de vraag of ze all the way tot Santiago gaan met een volmondig ‘ja’. Maar later wordt dat ‘Insjallah...’ als God het wil. En die nederigheid, die overgave aan wat op je pad mag komen, die overgave aan God, dat vertrouwen in Hem, dat is voor mij de camino.’

Wandelen als vorm van geestelijke begelei-ding

Tijdens mijn opleiding Geestelijke Begelei-ding aan het Titus Brandsma Instituut heb ik de gelegenheid gekregen om wandelen als vorm van geestelijke begeleiding te onder-bouwen en zelf te verkennen. Via internet deed en doe ik een aanbod om met mensen op tocht te gaan door met hen te gaan wan-delen. Ik ben met nogal wat mensen aan de wandel geweest en doe dat nog steeds. In eerste instantie meldden zich vooral jonge mensen, later ook oudere mensen. Het werkt om samen op pad te gaan. Wandelen maakt open. Er ontstaan op een natuurlijke manier gesprekken die alles met zingeving en le-vensvragen te maken hebben. De omgeving spreekt daarbij een woordje mee. Ik ben tot de

conclusie gekomen dat wandelen een bruik-bare vorm van geestelijke begeleiding is. De twaalf sleutels blijken daarbij heel bruikbaar en herkenbaar te zijn.

Afronding

Ook in de eenentwintigste eeuw worden de paarden van Sint-Franciscus nog veel beste-gen. De ziel blijft te voet gaan. De twaalf sleutels tot de pelgrimsziel hebben een voor-lopig karakter. In alle voorlopigheid definieer ik het begrip ‘pelgrim’ als volgt:

Iemand die op eigen kracht, te voet (of op de fiets), naar een heilige plaats reist. Hij of zij vertraagt en vereenvoudigt en staat open voor wat zich aandient. Onderweg verdichten zijn ervaringen, leert hij loslaten, komt hij tot ver-stilling, verwondert hij zich over wat zich aan-dient en groeien het gevoel van verbondenheid en het vertrouwen. Via beelden, symbolen en rituelen verhoudt hij zich tot de Andere Wer-kelijkheid. Hij kan daarbij iets van het god-delijke of van God ervaren.

De twaalf sleutels tot de pelgrimsziel blij-ken zowel voor mensen die daadwerkelijk op tocht gaan, als voor mensen die dat niet kun-nen, aangrijpingspunten te bieden om op een dieper niveau naar hun leven als pelgrims-tocht te kijken. Voor mij vormen de sleutels een goede basis voor wandelen als vorm van geestelijke begeleiding.

Marijn van Zon (43) is franciscaans betrok-ken. Hij pelgrimeerde naar Rome en Assisi en is onder andere werkzaam als wandelend gees-telijk begeleider.Zijn website is: www.dezielgaattevoet.nl Reacties kunnen worden gestuurd naar: [email protected]

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 167

Wandelen…in de natuur met beide benen stevig op de grondin gezelschap van een anderin het teken van de Ander

Wandelen…met open ogenmet open orenmet een ontvankelijk hart

Wandelen…is vertragenis vereenvoudigenis verdichten van ervaringen

Wandelen…is loslatenis verstillenis vertrouwen

Wandelen…leidt op een natuurlijke wijze tot verwondering en dankbaarheidleidt tot het besef van verbondenheid met alle schepselen en de Schepperleidt tot het activeren van jouw verbeelding

Wandelen…is de haast uit je hoofd halenis het natuurlijke tempo van de ziel volgenis open komen voor wat er zich in het hier en nu aandient

… en als het ons gegeven wordt onderweg misschien iets van de Ander ervaren

Een wens voor jou in drie dimensies:Vrede met wat was,Vreugde met wat is,Alle goeds voor de toekomst

Wandelen in drie dimensies?

Marijn van Zon

Foto: Marijn van Zon

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 168

Auf dem Ökumenische Pilgerweg (slot)Van Leipzig naar Erfurt

Jack van Niekerk, Annemieke Voorhuijzen

Dit is het laatste deel van ons drieluik over ‘Der Ökumenische Pilgerweg’, van Görlitz aan de Poolse grens naar Vacha, waar tot 1989 de grens lag tussen Oost- en West-Duitsland. Voor het derde jaar vertrekken wij in de meivakantie met de trein naar Duitsland om ons op dit prachtige pad te begeven. Natuurlijk zou het fantastisch zijn om de tocht in één keer te maken, maar dat zit er momenteel niet in. Het grote voordeel van deze manier van pelgrimeren is wel dat het hele jaar door de herinneringen en ervaringen bij je blijven en zo gauw je weer op pad gaat, is het net alsof je nooit weg bent geweest.

Wij verblijven in Erfurt opnieuw in het gast-vrije augustijnenklooster en er is gelukkig nog tijd om de indrukwekkende Predigerkirche te bezoeken, waar een van de grote theologen uit de middeleeuwen, Meister Eckhart (1260-1327) als prior heeft gewerkt. Het bezoek aan deze plek is bewust gekozen vanwege de leer van deze mysticus, waar wij ons in de winter-maanden mee bezig hebben gehouden. Ook al is zijn leer meer geschikt voor de toenmalige middeleeuwse wereld waarin hij leefde, zoals het kloosterleven, het is toch de spirituele in-houd die ons nog steeds boeit. Zo spreekt hij in zijn werken over de weg naar binnen die de mens dient te gaan. De uiterlijke wereld die wordt afgelegd en de innerlijk lege ruimte die hij bewust creëert.

Wanneer de ziel door alles uit te bannen wat haar van God gescheiden houdt deze toestand bereikt, kan zij het goddelijke ervaren. In deze toestand verheft de ziel zich boven tijd en ruim-te. Zij beseft dat het alles ten grondslag liggende niet de tijdelijke vergankelijkheid is, maar eeu-wige tijdloze tegenwoordigheid. Zij doorziet ook

de aan alles ten grondslag liggende noodzaak, want uit noodzaak moet God al zijn werken doen. (1)

In het boekje dat wij voor deze tocht gebrui-ken, staat een inspirerende spreuk die de basis vormt van onze bezinning op de woorden van Meister Eckhart, en op onze nieuwe tocht:

Lausche denn auf das Wunder! Wie wunderbar:Da draussen stehen wie drinnen,Begreifen und umgriffen werden,Schauen und zugleich das Geschaute selbst sein,Halten und gehalten werdenDas ist das Ziel:Wo der Geist in Ruhe verharrt,Der lieben Ewigkeit vereint. (2)

Vooral in de eerste dagen blijft deze tekst regelmatig in ons hoofd rondzoemen. Alles werkt ook mee om heel stil bij jezelf te blijven. Met slechts acht graden is het de eerste dag koud en guur. In de middag bouwen donkere wolken zich op, waaruit eerst regen en daarna hagel valt. Iets hoger in het Thüringer Wald valt die dag zelfs tien centimeter sneeuw. Met dik 25 kilometer achter de kiezen berei-ken wij behoorlijk moe de stad Gotha. Een typisch Middenduitse stad, met veel monu-mentale gebouwen en een imposant slot. De stad lag in de middeleeuwen centraal aan de Via Regia. De rijk versierde oude koopmans-huizen herinneren aan die vroegere machtige handelspositie. Het leuke is dat de weg die door de stad voert in grote lijnen dezelfde is als die in de middeleeuwen werd gebruikt. Ook bijzonder is dat de afstand Erfurt – Go-

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 169

tha – Eisenach telkens 25 kilometer is. Dat is de afstand die in de middeleeuwen gebrui-kelijk een dagreis betekende. Jammer genoeg ligt er tegenwoordig op weg naar Eisenach, op de plaats van de vroegere Via Regia, een snelweg. Je volgt thans een wandelpad over de Hörselberg die prachtig is, maar het vergt wel het uiterste van je conditie. Omdat het nogal eens voorkomt dat pelgrims op dit traject in moeilijkheden komen vanwege de afstand en de pittige klimmetjes, is er sprake van om een extra overnachtingsmogelijkheid in te richten vlak voor de Hörselberg.

Na twee dagen lopen zijn wij in ieder geval weer helemaal bij de les, maar wensen dat het de komende dagen wat korter mag zijn. Een groot geluk is dat het weer zich krachtig her-stelt en dat al onze oude bekende, gevederde vrienden zich veelvuldig van hun beste kant laten bewonderen. Wat is er mooier dan on-derweg begeleid te worden door het uitbun-dige gezang van de veldleeuweriken, vinken en geelgorzen, terwijl boven ons majestueus de rode wouw poolshoogte komt nemen van wie daar zo brutaal zijn revier komt binnen-wandelen.

Opvallend zijn de observaties die je tijdens het lopen maakt van de omgeving, maar ook van jezelf. Over de natuur, waar het voorjaar in een paar dagen uitbundig losbarst. De gelui-den van de vogels, het ruisen van de impo-sante bossen vanaf Eisenach en dan weer een stilte, door niets verstoord. De inspanningen van je eigen lichaam, je voeten die automa-tisch de zachtste plekken van de weg opzoeken

en wanneer het omhoog gaat, dan verzinken de gedachten automatisch naar binnen, op zoek naar een zin uit een tekst, een gedachte, of eenvoudigweg een rustpunt, een moment waarop je evenwicht bereikt.

Na Eisenach klimmen wij naar de Wartburg, de burcht met zijn geschiedenis van meer dan duizend jaar. Onze eerste indruk is die van ontzag. Vele stormlopen zijn hier op niets uitgelopen. Vele historische gebeurtenissen hebben hier plaatsgevonden. We sluiten ons aan bij een rondleiding en dompelen ons on-der in de fascinerende geschiedenis van haar bewoners en bezoekers. We horen het verhaal over de ‘Sängerkrieg’ in 1207, waaraan onder andere de beroemde minnezangers Heinrich von Offerdingen, Walther von der Vogelweide en Wolfram van Eschenbach hebben deelge-nomen. De verliezer zou ter dood worden ge-bracht. Gelukkig voor de minnezangers werd het vonnis niet uitgevoerd, omdat de Hon-gaarse mysticus Klingsor van mening was dat over smaak niet valt te twisten en er daarom geen winnaar of verliezer kon zijn. Een wijze man. Natuurlijk bezoeken wij ook het kamer-tje waarin Martin Luther in 1522 in zes weken het Nieuwe Testament vertaalde in het Duits. Een bijzondere prestatie, van grote invloed op de bevolking van zijn tijd, die voor het eerst de Bijbel in de eigen landstaal kon lezen. Ook een geboortemoment voor het moderne, individu-ele ik. Van de mens die niet langer hoeft te ge-loven wat anderen hem vertellen, maar die zijn eigen religieuze en spirituele ontwikkeling ter hand kan nemen, zoals je dat in de geschiede-nis van Europa overal gelijktijdig waarneemt.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 170

Na de Wartburg lopen wij door een sprook-jesachtig landschap. Heuvels, toppen en da-len, beuken- en eikenbossen. Onderweg ko-men wij nauwelijks mensen tegen. Ondanks de schoonheid van het landschap is het hier nog helemaal niet drukbezocht. We lopen na-melijk in het grensgebied tussen het vroegere Oost- en West-Duitsland. Jarenlang mocht niemand deze gebieden betreden, wat grote gevolgen had voor de mensen in dit gebied, maar gek genoeg ook voor de natuur, die zich langs deze ijzeren grens door heel Duitsland ongestoord en uitbundig kon ontwikkelen.

Die avond worden wij spontaan in een dorpje uitgenodigd om te overnachten bij een jong gezin. Ze wonen in een oud DDR-schoolge-bouw en proberen met alle inzet een bestaan op te bouwen. Onze gastvrouw, die zelf uit het westen komt, vertelt dat haar man nog op deze school heeft gezeten en ’s middags brieven schreef aan zijn klasgenoten. Want al zaten zij in één klas, na schooltijd ging elk kind naar zijn eigen dorp terug en mochten zij elkaar niet bezoeken. Samen hebben zij een kind, gebo-ren na 1989, die geen weet meer heeft van een tweedeling in Duitsland. Het is ons in deze reis duidelijk geworden dat er nog steeds heel ver-schillend wordt gedacht over de eenwording. Ook dat er dorpen zijn die onderling nog nau-welijks contact hebben, omdat zij nooit geleerd hebben met elkaar om te gaan. De bewoners van deze streek hebben nog een lange weg te gaan, maar men spreekt ook hoop uit. Voor de jongeren die nu samen in één land wonen, maar ook voor de ouderen, die zeggen:

Brücken des Verständnisses entstehen dann, wenn Menschen sich kennen lernen, ihre Ge-schichte erzählen, einander zuhören und auch über sich selbst lächeln können.

De volgende dag bereiken wij Vacha en trek-

ken wij letterlijk over de brug van oost naar west. Deze plaats werd vóór 1989 vrijwel aan alle kanten ingesloten door de DDR. We overnachten bij een aardige, zeer toegewijde gastvrouw, wier huis gedurende de DDR-tijd de pech had net over de beek buiten Vacha in de oostzone te liggen. Al die jaren heeft zij gezwaaid naar haar verwanten in het westen. Het werden er steeds minder, mensen gaan dood, maar de begrafenissen mocht zij niet bezoeken. Zelfs een bezoek aan verwanten in haar zone moest zes weken van te voren wor-den aangevraagd. Omdat het zo mooi weer is, zitten wij die avond met elkaar in de tuin. Ze vertelt over vroeger en wijst op de heuvel achter haar huis, waar de zon omlaag zakt. Ja-renlang hunkerde zij ernaar om de zon geheel te zien ondergaan. Nooit heeft dat gemogen, want de heuvel achter haar huis was ‘Sperrge-biet’. Op zulke momenten besef je hoe belang-rijk vrijheid is en dat het niet iets vanzelfspre-kends is.

In de boekhandel in Vacha kopen wij kaarten voor onze tocht naar Fulda. Want ons dier-bare pad eindigt weliswaar hier, maar gaat geruisloos over in de Rhön Jakobsweg naar Fulda. In de winkel zag ik een klein boekje, geschreven door de middeleeuwse monnik Herman Künig von Vacha. Hij heeft als eerste een Duitse handleiding geschreven voor die-genen die ter pelgrimage willen gaan. Hieron-der zijn inleiding:

Ich Hermannus Künig von VachMit Gottes hulf wil mach Eyn kleynes buchelynDas sal sant Jacobs strass genant synDar inne ich wil leren wege und stegeUnd wie syner eyn iglicher jacobsbruder sal pflegeMit drinken und auch mit essenAuch wil ich dar inne nicht vergessen

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 171

Mancherley bossheit die die kappun tribenDa von will ich hübsche lere schriben.(3)

Ook de Rhönweg is met zorg gemarkeerd en voert langs bijzondere plekken. Zoals Point Alpha, waar het pad loopt langs een overge-bleven stuk van het IJzeren Gordijn, compleet met gerestaureerde wachttorens, lugubere prikkeldraadversperringen en uitleg hoe de DDR-regering dacht haar burgers te beletten naar het westen te vluchten. Maar ook langs kleine dorpen met prachtige kerken, zorg-vuldig onderhouden met dikwijls prominent aanwezig, rechts van het altaar, het beeld van de heilige Jacobus. De pelgrimstraditie is hier springlevend. Zoals in Hünfeld, waar mid-den in een moderne wijk het Jacobsbeeld van de kunstenaar Heinrich Söller staat. Sober en bescheiden staat het in deze stille buurt, maar het roept ook doorzettingsvermogen en respect op. De kunstenaar heeft zich bij het maken van dit beeld laten inspireren door een oeroud pelgrimslied, waarvan ik de tekst te-rugvond in het klooster van Hünfeld:

Ein breiter Hut, den soll er han,Und ohne Mantel soll ’r nit gan,Mit Leder wohl besetzet.Es schneit oder regnet, oder weht der WindDass ihn die Luft nicht netzet. (4)

Bij het plaatsje Steinau vinden wij ten slotte midden in het landschap een indrukwek-kende stèle met de reliëfs van de Heilige Jaco-bus, Bartholomeus en Wendelinus. Het zijn de bewoners van het plaatsje zelf die in 1994 het beeld hier hebben opgericht ter ondersteu-ning van de eeuwenoude betekenis die deze weg heeft gehad voor pelgrims vanaf de mid-deleeuwen tot in het heden.

En zo lopen wij na ruim een week Fulda bin-nen, het eindstation van deze voor ons zo in-

drukwekkend verlopen tocht, die twee jaar geleden is begonnen. Deze winter gaan wij nadenken hoe wij onze tocht zullen voortzet-ten. Er zijn meerdere mogelijkheden, maar keuzes moeten in goed overleg worden ge-maakt. Van meerdere kanten hebben wij re-acties gehad van mensen die geïnteresseerd zijn geraakt in de Ökumenische Pilgerweg. Omdat het adres veranderd is, volgt hieronder het adres waar het zeer verzorgde boekje over de weg kan worden besteld. Het is wel aan te bevelen er detailkaarten naast te gebruiken, want de overzichtskaartjes zijn dan wel mooi, maar niet altijd even betrouwbaar.

Ökumenischer Pilgerweg e.V.Goetheplatz 9b, 99423 WeimarInformatie: www.oekumenischer-pilgerweg.de

In een folder die wij in Vacha hebben be-machtigd staat nog een laatste enthousiaste aanmoediging om deze pelgrimsweg te gaan. Wij willen u die niet onthouden:

Lassen Sie sich einladen auf diesen neuen, alten Weg.Entdecken Sie Landschaften, Menschen und Kulturen aufganz ursprüngliche Weise.Lassen Sie daraus Ihren eigenen Weg werden! (5)

Dit is het derde en laatste deel van het artikel Auf dem Ökumenische Pilgerweg. Het eerste en het tweede deel werden in 2005 gepubliceerd in nummer 66 en 67 van de Jacobsstaf.

Noten:1. Störig: Geschiedenis van de filosofie. 2000, blz. 297.2. Der Ökumenische Pilgerweg. 2003, blz. 118.3. Der Ökumenische Pilgerweg. 2003, blz. 142.4. Tekst in klooster Hünfeld.5. Folder over de Ökumenische Pilgerweg.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 172

Wandelen en mediteren

Jan Galjé

Wie van ons heeft niet ooit of meerdere ma-len, tijdens zijn pelgrimstochten over die ein-deloze wegen door dat schijnbaar onbegrens-de, stille en lege land, plotselinge momenten gekend van geestelijke euforie en een hoge graad van helder bewustzijn? Momenten dat het ‘denken’ stopt en dat alleen nog maar het ‘beleven’ overblijft? Momenten van stilte en leegte en verder niets? Zonder gedachten, zonder bekommernissen, zonder strevingen, zonder verlangens. Momenten van alleen nog maar het ‘er zijn’? Je weet vaak niet waar ze vandaan komen. Ze zijn niet gebonden aan ‘ideale omstandigheden’. De weg kan moei-zaam zijn, het lichaam zwaar. Zelfs de zon kan het laten afweten. Waarom zou je je juist nú zo gelukkig voelen?

Er zijn er die dit soort momenten ‘momenten van meditatie’ noemen. Dat zijn degenen die ‘meditatie’ definiëren als ‘een toestand van niet-denken’ en ‘een toestand van zuiver be-wustzijn, zonder inhoud.’ Bhagwan bijvoor-beeld is zo iemand, of de anonieme auteur van het middeleeuwse Engelse mystieke geschrift The cloud of unknowing (De wolk van het niet-weten). Of de Russische pelgrim die in de tweede helft van de negentiende eeuw zijn ervaringen met het wandelend mediteren op schrift stelde in het curieuze boekje Zwerver Christi. Of velen, velen met hen en met mij, in Oosten en Westen, in verleden en heden.

Dit schrijfsel wil aandacht schenken aan de mogelijke meditatieve dimensie van ons jacobswandelen. Dat is een dankbare taak. Want wie temidden van de talloze beslom-meringen van het alledaagse leven medite-ren wil, vraagt veel van zichzelf: discipline,

oefening, vrijgemaakte vaak spaarzame tijd, regelmaat, volharding. Maar dit zijn voor-waarden die een jacobspelgrim tijdens al die weken dat hij naar het graf van de apostel onderweg is eigenlijk cadeau krijgt: tijd in overvloed, dezelfde regelmaat dag in, dag uit, ruimte en stilte bij de vleet. Dus waarom zou hij zo’n uitgelezen kans meditatieloos aan zich voorbij laten gaan, zelfs als hij nog geen scherp beeld heeft van de weldadige uitwer-kingen die momenten van meditatie in zijn gemoed teweeg kunnen brengen.

Sommigen onder ons zullen bij het verne-men van het woord ‘meditatie’ beelden in hun verbeelding zien opdoemen van mon-niken die, gezeten op een kussen, de benen gekruist, de handen gevouwen, de ogen ge-sloten of starend naar een punt ergens op de vloer of op de wand, uren- en urenlang in on-beweeglijkheid schijnbaar niets doen of een woord of een bepaalde tekst onafgebroken voor zichzelf herhalen. Dat beeld bestaat, want het is het beeld dat bijvoorbeeld hoort bij de wijze van mediteren van de monniken in de Japanse zenkloosters. Anderen zullen wellicht denken aan westerse contemplatieve kloosterlingen als kartuizers, benedictijnen of trappisten in hun koorgestoelten, die, ge-durende de meditatieve momenten tijdens hun nachtofficies, geknield, de kap over het gebogen hoofd getrokken en de handen in de mouwen gestoken, de grote geheimen van hun geloof overwegen en steeds dieper trachten te doorgronden. Dit soort medi-taties heeft echter veelal onbeweeglijkheid als voorwaarde. Maar daar schijnen wij als voortdurend bewegende pelgrims dus niet zo veel aan te hebben.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 173

De Russische pelgrim uit de Zwerver Christi begint zijn verhaal als volgt: ‘Ik ben bij Gods genade een christen mens, naar gedrag een groot zondaar, van beroep zwerver zonder on-derdak, en van geringe afkomst. Ik trek van oord tot oord. Mijn bezittingen bestaan uit een zak, die ik op mijn rug draag, en die wat droog brood bevat, en een bijbel onder mijn kiel.’ Hé, daar voelen wij, jacobspelgrims, ons al meer bij thuis: een beroepspelgrim die trekt van oord tot oord. Hij gaat verder: ‘Op de 24e Zondag na Pinksteren ging ik naar de kerk om te bidden. Onder de H. Liturgie werd het Epistel van Sint Paulus aan de Tessalonicensen gelezen, waarin de woorden voorkomen: Bidt zonder ophouden.’ (I Tess.5:17). In de rest van het verhaal betoogt de pelgrim hoe het hem lukt om, wandelend van de ene plek naar de andere en daarbij half Rusland doorkrui-send, uiteindelijk die toestand van voortdu-rend bidden (mediteren) te bereiken die de apostel hem aanbeval. Meditatie hoeft dus niet steeds zittend, maar kan ook wandelend worden bedreven. Dat is goed nieuws voor ons, pelgrims in onze vrije tijd. Want hoewel momenten van onbeweeglijkheid ook ons ge-durende onze wandelingen niet vreemd zul-len zijn, is bewegen tijdens onze pelgrimages toch onze belangrijkste bezigheid. We gaan dus op zoek naar culturen waarin medite-ren en bewegen het goed met elkaar kunnen vinden. Hiertoe moeten wij onze blik naar het oosten richten en wel naar het (christe-lijke) orthodoxe oosten van onze Russische pelgrim, of, nog verder oostwaarts, naar de invloedssfeer van het boeddhisme. Maar als opstapje naar het wandelend mediteren wil ik eerst even stilstaan bij een stukje eigen er-varing op een ‘aanverwant’ gebied.

Bij de aanvang van mijn wandelleven kwam ik tot de ontdekking dat mijn boog veelal gespannen bleef tot de afstand die ik mij bij

het vertrek op die dag had voorgenomen af te leggen. Maar als zich er daarna dan on-verwachts nog een aantal noodzakelijke ki-lometers aandienden, dan waren die voor mij nauwelijks nog te overbruggen. Ik ben toen, waarschijnlijk voor velen herkenbaar, begon-nen mijn stappen te tellen. Ik bemerkte al gauw dat mijn aandacht zich hierdoor begon te richten op de stappen zelf in plaats van op de vermoeidheid en dat daardoor mijn den-ken en voelen hieromtrent voor een belang-rijk deel werden uitgeschakeld. En indien dit tellen zich volgens een bepaald ‘systeem’ voltrok, kon ik er ook nog van in een zekere cadans of zelfs trance geraken. En daarmee kwam deze vorm van wandelen voor mij in de buurt van die vorm van meditatie die be-rust op het uitschakelen van het denken, of werd zij er op zijn minst een voorwaarde toe. Maar, zal iemand wellicht opmerken: ‘Moet meditatie dan ook niet iets ‘verhevens’ heb-ben?’ Het antwoord luidt: ‘Nee’. Het ‘verhe-vene’ speelt bij sommige vormen van medita-tie in principe geen rol. En hierdoor worden deze manieren van mediteren, goddank, tot de gewoonste zaak van de wereld.

O ja, ik moet nog iets zeggen over ‘ademha-len’. Als fysieke weg naar het innerlijk van ons lichaam is ademhalen in feite van wezenlijk belang bij de meeste vormen van meditatie, maar het zou te ver voeren om daar nu dieper op in te gaan. Bij het wandelend mediteren dient dit ademhalen zich eigenlijk te voegen naar het ritme van het wandelen. Dus zou er sprake moeten zijn van een harmonische on-derlinge afstemming tussen tellen, stappen en ademhalen. En om zintuiglijke indruk-ken, met name de visuele, zo veel mogelijk te beperken, zouden tijdens de perioden van het wandelend mediteren de ogen min of meer starend op het pad vóór ons gericht moeten zijn.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 174

Ook onze Russische pelgrim ontkwam niet aan het tellen. Hem werd door een wijze starets (een oudere monnik uit de Russisch-orthodoxe kerk die jonge monniken en ook leken inwijdt in de geheimen van de gods-dienst), wie hij om raad vroeg inzake het ge-bod om ‘altijd te bidden’, aanbevolen om al wandelend 3.000 maal per dag (met behulp van een kralensnoer) een bepaald zinnetje te herhalen. Als dit hem zou lukken, dan moest hij het dagelijkse aantal verhogen tot 6.000 en ten slotte tot 12.000. Het zeggen van het zinnetje zou beginnen op zijn lippen en zich van lieverlede via zijn hoofd naar zijn hart moeten verplaatsen. Toen hij daarin uitein-delijk na veel tijd, oefening en volharding geslaagd was, had het zinnetje zich onuit-wisbaar in zijn wezen vastgezet en bevond hij zich eigenlijk in een voortdurende staat van gebed en meditatie, zoals dat ooit tijdens die Liturgie met de woorden van Paulus aan de Tessalonicensen van hem werd gevraagd: ‘Bid zonder ophouden.’ Gebed en medita-tie, bidden en mediteren, werden al eerder en worden ook hier in een adem genoemd. Dat komt omdat deze beide begrippen, zich bevindend op een continuüm dat begint bij een eenvoudig schietgebed en eindigt in de hoogste vorm van contemplatie, min of meer vloeiend in elkaar overgaan. Men zou kun-nen zeggen dat de Russische pelgrim tijdens dit hele proces de weg heeft afgelegd van het lippengebed naar het inwendige gebed, van het gebed van de mond naar het gebed van het hart.

Het zinnetje luidde overigens: ‘Heer Jesus Christus, ontferm U over mij’ en kent met name binnen de oosterse kerk een eeuwenou-de traditie als ‘Het Jesusgebed’, onder meer uiteengezet in een wijs boek, getiteld ‘Filoka-lia. Het innerlijk gebed.’ Meer in het algemeen heet deze wijze van mediteren het ‘monolo-

gisch mediteren’, omdat de basis ervan wordt gevormd door het in aanvang veelvuldig en later onophoudelijk herhalen van slechts één enkel woord of één enkele korte zin of aan-roeping. Binnen de christelijke traditie zou dat woord bijvoorbeeld Abba (Vader) kunnen zijn, of Jeshuah (Jesus), of welk woord ook maar een sterke religieuze betekenis voor ie-mand heeft. Maar de inhoud van het woord is in beginsel niet van meer belang dan het herhalen op zich, dat het denken stopt en de innerlijke stilte en leegte teweegbrengt.

De boeddhistische pendant van het monolo-gisch mediteren is de mantra-meditatie. Ook hierbij gaat het om het eindeloos herhalen van steeds dezelfde klank of steeds hetzelfde woord. In een bepaalde stroming van het zenboeddhisme vervult de koan zo ongeveer deze functie. Een koan is namelijk een soort redeloos raadsel dat niet door het logisch denken van het verstand kan worden op-gelost. Hét overbekende voorbeeld is steeds weer: Wat is het geluid van het klappen met één hand? De oplossing overschrijdt de gren-zen van het logische denken en dient zich, als de tijd daartoe rijp is, aan vanuit de spontane kracht van de intuïtie. Mediteren is ook hier het uitschakelen van het verstand.

In de pelgrimageliteratuur wordt nogal eens aandacht besteed aan de factor ‘tijd.’ Men is het er dan veelal over eens dat ‘tijd’ tijdens het wandelen van lieverlede een andere dimen-sie krijgt dan ‘tijd’ in het alledaagse leven. Er wordt dan wel betoogd dat ‘tijd’ als een zich in eenheden van seconden, minuten en uren voordoend verschijnsel verdwijnt en dat daar een geheel nieuw begrip van tijd voor in de plaats komt: een soort ‘tijdloze’ tijd. ‘Er is geen tijd of er is niets dan tijd’ (Vasalis). Het begrip ‘tijd’ kan ook bij het denken over meditatie eigenlijk niet buiten beschouwing

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 175

blijven. Men zou kunnen zeggen dat naar-mate de meditatie zich verdiept het beleven van tijd verdwijnt. Dat komt doordat ‘tijd’ en ‘denken’ sterk van elkaar afhankelijk zijn. ‘Denken’ bestaat niet zonder ‘tijd.’ Als wij er dus naar streven om gedurende bepaalde pe-rioden tijdens onze pelgrimage ons denken een halt toe te roepen, dan doen wij hetzelfde met ons begrip van tijd. Dat brengt ons bij de vaststelling dat meditatie leidt tot het leven bij het moment, het leven in het nú. En dat is bevrijdend!

Natuurlijk zijn onze mogelijkheden tot pel-grimagische meditatie niet uitsluitend ge-koppeld aan ons wandelen. Ook tijdens onze momenten van rust kan ‘op de grond liggen en gewoon maar naar de lucht kijken’, ‘naar de stilte luisteren en naar de geluiden ver weg, dichtbij en in jezelf ’, ‘je intens bewust zijn van de geuren om je heen’, ‘contact maken met de aarde waarop je ligt, zit of staat’, onze geest bevrijden van verstrooiende gedachten en ons brengen in meditatieve sferen waar-van je soms zou willen dat ze niet ophielden er te zijn.

Nu dan toch maar een ‘verheven’ einde aan dit betoog. Het boeddhisme is een religie zonder god. Bhagwan, van wie bepaalde me-ditatietechnieken sterk aan het boeddhisme verwant zijn, zegt in zijn beschrijving van de meditatievorm ‘de holle bamboestengel’:

‘Vanuit het alleenzijn komt god voort.’ Hij schrijft hierbij het woord ‘god’ met een kleine letter g. Dat zou kunnen betekenen dat god voor hem een minder persoonlijk wezen is dan de God van bijvoorbeeld de christelijke kerken, die doorgaans precies weten Wie Hij is, hoe Hij is en wat Hij wil. Zelf vind ik dit aanmatigend en waardeer ik de kleine letter g van Bhagwan. Meditaties kunnen dus leiden tot het ontmoeten van god of godheid. En de ontmoetingsplek schuilt diep in ons men-selijk wezen, waar meditatie eenzaamheid, stilte en leegte heeft geschapen. Augustinus heeft over zijn god de mooiste woorden neer-geschreven. ‘Interior intimus mei’ noemde hij hem. ‘Intimus mei’ is ‘mijn binnenste’ en ‘Interior’ is een vergrotende trap die zoiets be-tekent als ‘inniger’, ‘dichter aan de binnenzij-de’, ‘dichter bij het middelpunt’. Augustinus zegt dus, vrij vertaald, dat zijn god nog in-niger dan hijzelf in zijn binnenste huist, dat zijn god nog dichter bij hem is dan hij bij zichzelf is. Die ontmoeting is het summum, het hoogtepunt en ook het eindpunt van ‘ver-heven’ meditatie. Alhoewel er velen zijn die een vorm van godsontmoeting beleven in in-nig contact met medemensen, zijn anderen, waaronder ikzelf, ervan overtuigd dat god-heid nergens anders dan in onze ‘intimus’ te vinden is. Pelgrimeren kan de weg openen, meditatie kan de weg vrijmaken naar deze unieke ontmoetingplaats.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 176

Caspar, Balthasar, Melchior

Tijs Dorenbosch

Zo lang het huis er staat, in zon, in regen, sneeuw en miststaat ook, met vluchtig krijt geschreven,– maar na een jaar nog steeds niet uitgewist –dat zij hier waren en maar even zijn gebleven.

Ze komen steeds, met ster en lampions, in ’t schemerduisteren zingen soms het oude liedje van de nieuwe hoed;*hun kleding slechts een zwakke echo van gewezen luister,van de vergane glorie van een koninklijke stoet.

En op de deurbalk staan hun initialenen ’t jaar – meer dan tweeduizend al – na Bethlehem.Ze blijven trouw hun litanie herhalen;

dat doen ze voor wat centen, maar ook ter eer van Hem, in het spoor van die illustere drie, aan het einde van hun dwalen,Drie Koningen, getekend: C. en B. en M.

* Oud Driekoningenliedje:Driekoningen, driekoningen, geef mij een nieuwe hoed.M’n oude is versleten, m’n moeder mag ’t niet weten, M’n vader is niet thuis,Piep, zei de muis al in het zomerhuis.

Foto: Tijs Dorenbosch

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 177

Jacobus in ZwijndrechtEen nieuwe etappeplaats

Cor van Vliet

Locatie Zwijndrecht van het Dordrechtse Al-bert Schweitzer Ziekenhuis staat in de volks-mond bekend als het Jacobusziekenhuis. De bouw is in 1989 gerealiseerd als voortzetting van het voormalige Rooms Katholiek Zieken-huis (RKZ) in Dordrecht. Bij de verhuizing zijn vier gebrandschilderde ramen, alsmede een beeltenis van Jacobus uit de kapel van het RKZ overgebracht naar de nieuwbouw in Zwijn-drecht. De ramen zijn in 1957 vervaardigd door de Schiedamse glazenier Frits Henderickx (zie Jacobsstaf 25).

Voor het ziekenhuis was hiermee de kous af. De ramen waren gespaard en hadden een nieuwe bestemming gekregen. Na verloop van enkele jaren werd besloten de te kleine inpandige ruimte te vervangen door een nieuw te bouwen kapel naast het ziekenhuis. Op 15 oktober 1999 werd de door architect P.J. van der Pluym ontworpen nieuwe Jaco-buskapel officieel in gebruik genomen. Toen een reeds bejaarde Frits Henderickx in 1995 oog in oog kwam te staan met zijn vroegere schepping, schoten tranen van ontroering in zijn ogen. In de huidige kapel zijn de vijf ra-men weer met elkaar herenigd, zoals dit oor-spronkelijk het geval was in Dordrecht. Vier in de kapel en de vijfde in de voorruimte bij de ingang, waar Jacobus als een goed gast-heer opnieuw zijn bezoekers begroet.

Ontwikkeling tot etappeplaats

Niemand kon in 1999 vermoeden dat de kapel een rol zou gaan spelen in de heden-daagse pelgrimage. Op de een of andere ma-nier raakte de nieuwe kapel een gevoelige snaar bij de bevolking, want er groeide een

behoefte deze bij de bedevaart te betrekken. Pelgrims namen de kapel op in hun route en sommigen vertrokken vanuit Zwijndrecht op hun reis naar Santiago de Compostela. Ge-let op de toenemende belangstelling besloot het ziekenhuis de kapel breder onder de aan-dacht te brengen en pelgrims aan te moedigen om de locatie te bezoeken. In het kader van deze activiteiten viel het in gebruik nemen van een pelgrimsstempel. Op 15 september 2006 kwam Ton Aarts als plaatsvervangend voorzitter van het Genootschap naar Zwijn- drecht om de eerste stempelafdruk te plaat-sen in een pelgrimspaspoort. De handeling vond in de Jacobuskapel plaats en werd door genodigden bijgewoond. Mede gezien haar plaats in de samenleving en haar functie van verzorging en verpleging, besloot de raad van bestuur de locatie als volwaardige etap-peplaats aan te merken, inclusief het bieden van onderdak en overnachting. Pelgrims die Zwijndrecht willen bezoeken, zijn van harte welkom. In de kapel ligt informatie over de ramen en bij de receptie ligt het stempel klaar voor een afdruk.

Ton Aarts Foto: Cor van Vliet

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 178

Het Jacobusraam

Het raam met Jacobus is direct herken-baar aan een bijschrift. Aan de onderzij-de vermeldt een traditionele spreukband: ST Jacobus MA (Sint Jacob Major). De spreukband is niet karakteristiek voor de rest van de moderne voorstel-ling. De apostel met de zachte en indringende ogen is uitgebeeld in een voor pelgrims herken-bare vormentaal. Hij is getooid met een

goudkleurige nimbus rond het hoofd. De heilige is als pelgrim gekleed en houdt een hoed voor de borst. In de rechterhand draagt hij een Jakobsschelp. Een staf met een schou-dertas rust tegen zijn rechterschouder. De staf werd gebruikt als ‘derde been’ en als afweermiddel tegen honden. De glazenier,

Frits Henderickx, heeft een blaffende hond uitgebeeld. De pelgrimsattributen bezitten een symbolische betekenis. De staf is het symbool voor ‘hoop’ en de schoudertas staat voor ‘ge-

loof ’. De schelp, afkomstig van de legende dat Jacobus met schelpen over-dekt in Spanje was aangespoeld, werd op hoed en mantel gedragen. Wat in het raam

ontbreekt is de drinkfles of kalebas. Op het omslag van deze Jacobsstaf vindt u een af-beelding van het Jacobusraam in Zwijndrecht.Foto: Cor van Vliet

Ook in 2007 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude“Jacobs-wegen”. Deze reizen, op basis van half-pension zijn “all-in”, niet alleen v.w.b. entree’s,excursies, gidsen, “royal-class-beenruimte” in de bus; maar ook een glas wijn bij het diner.Naast de chauffeur gaat een cultureel gekwalificeerde reisleider mee, die meerdere pelgrima-ges te voet heeft gemaakt en dus ook daarin ervaringsdeskundige is. Natuurlijk zijn de hotelsook van zeer goede kwaliteit. Zij zijn tevens vaak gelegen in het centrum van een te bezoekenstad, zodat u na het diner nog even kunt rondwandelen.Voor groepen/ instellingen organise-ren wij dit alles op aanvraag “op maat”. Wilt u “de Camino”naar Santiago de Compostela, de“Via Francigena naar Rome met de Gotthardvariant retour”of een reis, die vanuit een drietalplaatsen de 4 routes (Via Turonensis, Lemovicencis, Podiensis en Tolosana) in Frankrijk naderverkent !? Nu naast de spirituele beleving ook de cultuur bekijken of uw partner laten genie-ten van wat u wilt gaan doen of al heeft gedaan.

Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl”, Vraag ons programma pere-mail, telefoon of fax......... of kom naar de vakantiebeurs Hal 7 stand D094,Jaarbeurs Utrecht van 9 tot 14 januari 2007.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 179

Hoera! Het Nederlands Ge-nootschap van Sint Jacob is ontdekt door de internationale reiswereld! Een wonder? Wel-nee, met 6500 leden en 1500 reizigers per jaar begin je een beetje mee te tellen. Waar we een beetje meetelden, was op de internationale beurs voor re-ligieus toerisme van 12 tot 13 oktober in Bari, in Zuid-Italië.Het doel van de beurs was om vragers en aanbieders van pelgrimstochten en andere religieus getinte reizen, met name die naar Italië, bij elkaar te brengen. Vragers genoeg: uit Europa, Noord-Amerika, Zuid-Amerika en de Filippijnen, overal zijn pelgrims en mensen die dat willen worden. Aanbieders zijn er ook genoeg: hotels, tour-operators, kloosters, verkeersbureaus, etce-tera. Uw vertegenwoordiger stortte zich in de beurs met drie vragen:• Zijn er behalve Santiago nog andere in-

teressante pelgrimsbestemmingen voor Nederlanders?

• Wat doet men in die plaatsen voor pel-grims te voet en op de fiets?

• Zouden we de Italianen kunnen bewegen om iets als de Camino te ontwikkelen in hun eigen land?

De vraag naar andere interessante pelgrims-bestemmingen leverde een ruim aanbod op: Rome natuurlijk, de eeuwige stad; Bari, de stad van Sinterklaas; en nog minstens een half dozijn andere oorden van devotie in Ita-lië. Ook verder in de wereld is er keuze ge-noeg: Czestochowa, Guadeloupe, Jeruzalem.

Maar je moet de informatie wel een beetje uit de vertegenwoordigers van die plaatsen trek-ken. Wat doen ze in die oorden om pelgrims te voet te helpen? Kort samengevat: helemaal niets of heel weinig. Ja, overal lopen mensen, maar dat zoeken ze allemaal zelf uit. Zijn er paden? Ik geloof van wel. Waar verblijven de pelgrims? Dat regelen ze zelf.

Dan is er nog de Via Francigena, die loopt van Canterbury naar Rome. Die is beschre-ven en er is literatuur over. Enkele tientallen mensen lopen jaarlijks die route naar Rome. Maar refugio’s, nee, die zijn er nog niet. Wel een certificaat als je aankomt en een website voor als je wilt gaan: www.francigena-inter-national.org Conclusie: de Via Francigena heeft zeker iets te bieden. Voor avontuurlijke en ondernemende pelgrims zijn er verder uit-dagingen te over. Maar het wordt dan altijd wel pionieren.

Religieus toerisme

Klaas van der Poel

Klaas van der Poel en echtgenote: de Nederlandse delegatie naar de interna-tionale beurs voor religieus toerisme in Bari

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 180

De Jacobsstaf verandert!

Sjef van Hulten

Het afgelopen jaar heeft de redac-tie nagedacht over vernieuwing van de Jacobsstaf. In een interne analyse over de stijl en de toon van het blad stelt de redactie vast dat het blad informatief, neutraal, niet kritisch, betrouwbaar en zakelijk is. Daarnaast geeft zij als wenselijk aan dat er meer ruimte zou moeten zijn voor kritiek en zelfspot, dat de toon wat lichtvoetiger mag zijn en de binding met lezers verstevigd mag worden. De afgelopen jaren zijn er al wel wat kleine wijzigingen doorgevoerd en de redactie heeft uitgespro-ken dat zij het veranderingsproces in kleine stapjes zal voortzetten.

De samenstelling van de redactie is ook veranderd. Nieuwe gezichten zijn Gitta van ’t Land, Frank den Hond, Gerard Goudri-aan en Arnold Wennekers. Cor van Vliet, Vera Meijers, José Wienk en Sjef van Hul-ten hebben de redactie verlaten. Op de re-dactievergadering van november j.l. is hun veel lof en dank toegezwaaid. Vera Meijers heeft zich vooral toegelegd op het redigeren

van teksten, Cor van Vliet was verantwoor-delijk voor kunst en cultuur, José Wienk en Sjef van Hulten hebben ruim zeven jaar deel-genomen aan het redactiewerk, waarbij José de geschiedenis van het Genootschap kende en veel Spaanse wegen met de fiets verkend heeft. Sjef heeft in 1999 het voorzitterschap van de redactieploeg op zich genomen en een paar jaar later ook de eindredactie. Vanaf nu wordt Frank den Hond voorzitter en eind-redacteur en Rony de Jong blijft redactiese-cretaris en verantwoordelijk voor het vereni-gingsgedeelte.

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage?

Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Van Le Puy via St. Jean-Pied-de-Port en Roncesvalles naar Santiago. In 11 deeltrajecten van elk een week, met in totaal 66 dagetappes. Per week te boeken.

Verlenging tot Kaap Finisterre is mogelijk. Nieuw in 2006: Via Arverna en Via Verde.

Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 181

De camino als idee

Maarten Valkenburg

Filosoferen

Op de weg naar Santiago, in het voorjaar van 2004, heb ik op 30 april, tussen Villamayor de Monjardin en Viana, Arnold ontmoet, een jonge filosoof uit Vlaanderen. En al snel von-den wij elkaar in een gesprek over de filosofie. Over de bekende Griekse filosoof Plato (427 – 347 v.Chr.) en de mij minder bekende Duitse filosoof Hegel (1770 – 1831) van tweeduizend jaar later.

In de denkwereld van Plato was de werkelijk-heid geordend volgens een zichtbare en een denkbare wereld. De zichtbare wereld was de wereld van de beelden (voorstellingen) en de dingen; de denkbare wereld was de wereld van de mathematica (het denken) en van de ideeën (het zuiver weten). Door ideeën in de tijd te plaatsen, kwam Hegel tot een dyna-mischer begrip, de ideeëngeschiedenis. De waarheid is de geschiedenis, zegt hij. Arnold zei: ‘Kijk bijvoorbeeld eens naar de kunst- en de kerkgeschiedenis, of naar het idee over liefde van iemand als de apostel Paulus, die zegt: ‘Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, voelde ik als een kind, overlegde ik als een kind. Nu ik een man ben geworden, heb ik afgelegd wat kinderlijk was…’’ (1 Corin-thiërs 13)

Projecteren

Met zijn beeld van de grot heeft Plato duide-lijk gemaakt dat wij de werkelijkheid kennen als projecties van ideeën. Hegel zegt dat wij de werkelijkheid naar buiten kunnen projec-teren (kunst) en naar binnen toe (religie). Kunstuitingen kunnen wij met onze zintui-

gen voelen, zien, horen en – in het geval van kookkunst – ook ruiken en proeven.

Het vakgebied in de filosofie dat zich bezig houdt met de naar binnen gerichte projec-tie tot op het diepste innerlijke niveau is de metafysica. Meer in het algemeen houdt de metafysica zich bezig met de relatie tussen de werkelijkheid en het denken. Daarover heeft Karen Armstrong een prachtig boek geschre-ven, getiteld: Een geschiedenis van god. Vier-duizend jaar jodendom, christendom en islam (1995). Zij beschrijft de geschiedenis van de joden, christenen en islamieten en hoe hun culturen zich naar binnen toe geprojecteerd en verdicht hebben tot hun godsbeelden. Ook van culturen met een veelgodendom (pantheon) kennen wij de metafysische pro-jecties in de godsbeelden, van bijvoorbeeld de Germanen, Grieken, Romeinen en Hindoes. Of, wat dichterbij, de projectie van een nihi-listische cultuur, die bekend is geworden als ‘God is dood’. Zet de godsbeelden in de tijd en je krijgt een ideeëngeschiedenis van God.

Ook de camino zou je kunnen opvatten als een ideeëngeschiedenis, lopend van de don-kere middeleeuwen tot in de geïndividuali-seerde tijd waarin wij nu leven, in dit deel van de wereld. Van de ideeën over het einde van de wereld (Finis terrae), schuld en boete, naar de projectie van de Melkweg en de per-soonlijke levensweg. Elke pelgrim projecteert zijn werkelijkheid in een eigen, unieke cami-no. Je ziet dat aan de verschillende doelen die men zich stelt (pret, sport, reflectie of deel zijn van die ideeëngeschiedenis), de verschil-len in vorm en inrichting van de reis, rich-tingen (naar, maar ook vanuit Santiago) en

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 182

routes, vervoermiddelen, slaapplaatsen, eten en drinken. Van sobere pelgrims, in de au-thentieke middeleeuwse dracht, tot pelgrims in een extravagante, sportieve outfit, met of zonder bagage. Ook zijn er die hun idee bijstellen en het een volgend gedeelte of een volgende keer anders aanpakken en daarmee een bijdrage leveren aan hun persoonlijke ideeëngeschiedenis. Zelf ben ik onderweg in Spanje in mijn hoofd nogal bezig geweest met mijn persoon-lijke geschiedenis. Herkomst, levensloop en hoe je in de loop der jaren geworden bent tot wie je nu bent. Het intense fysieke ritme van 32 dagen 25 kilometer lopen heeft mij de energiestroom (spiritualiteit) geleverd om die biografische projecties te kunnen verin-nerlijken en uiteindelijk ook te kunnen zien.

In mijn boek (C@MINO. De vertraagde tijd in Spanje) heb ik die projectie een mystieke ervaring genoemd: beneden aangekomen (in Finisterre) ga ik op een van de rotsblokken zitten en tuur ik de lege oceaan af. Het is volkomen rustig. En dan… draait mijn hele levensfilm zich af, in een soort vertraagde droombeelden. Zo kan langeafstandswan-delen een bron van spiritualiteit zijn, die de energie voor en het genot van metafysische projectie kan opleveren.

Profeteren

Om mee af te sluiten een samenvattend ci-taat, waarmee het onlangs bij de Bezige Bij verschenen boek De Profeet. Over het leven van Mohammed, ook van Karen Armstrong, opent: ‘De geschiedenis van een religieuze traditie is een voortdurende dialoog tussen een transcendente realiteit en de gebeurte-nissen van het moment in de niet-religieuze wereld.’

Dit artikel is een bewerking van een presentatie die op 15 oktober 2005 is gehouden in Oud-Beijerland voor het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, regio Rotterdam. Reacties kunnen worden gestuurd naar:[email protected] Finisterre Foto: Tieleke Huijbers

“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago,of gaat u misschien hospitaleren?”

Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros”in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorder-

den. Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.

Interesse?Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 183

Jacobusboek

Klaas Mors

Marc van Baars : Gracias a la vida. Uitgeverij: GigaBoek (Printing on Demand).ISBN 90-8548-1120.

In 1990 is het pelgrimeren naar Santiago de Compostela nog iets bijzonders. Er is nog geen sprake van een gestaag door Europa drup-pelende stroom pelgrims die, zoals nu, na de Pyreneeën aanzwelt tot een golf van mensen die allemaal iets willen meebeleven van de mystiek die deze route in zich draagt.

Het is in die tijd dat Marc van Baars, edel-smid en antiekrestaurateur, besluit om naar Santiago te lopen. Onderweg van Laren (Noord-Holland) naar het uiterste puntje van Europa is hij nog een bijzonderheid op de Europese wandelwegen. Marc is, zoals hij dat zelf ooit in een interview in Jacobstaf 21 verwoordde, een jongensdroom aan het verwezenlijken. Om maar niets kwijt te ra-ken van hetgeen hij onderweg ziet en mee-maakt, houdt hij een uitgebreid dagboek bij waarin hij in woord en beeld verslag doet van zijn wederwaardigheden. Het resultaat is een bijna middeleeuws aandoend reisver-slag.

Gegrepen door de schoonheid van de ro-maanse kunst wil hij al dat moois met de snelheid van een wandelende pelgrim nu zelf van dichtbij ervaren. Meer dan eens laat hij zijn route bepalen door iets bijzonders dat hij absoluut moet zien én vastleggen. Vastleggen in zijn dagboek, dat al lopende gevuld raakt met niet alleen het verslag van een pelgrims-tocht met veel persoonlijke wederwaardighe-den, maar ook met zeer veel tekeningen en aquarellen.

Boekomslag ‘Gracias a la Vida’

Singel 3931012 WN Amsterdamtel (020) 627 44 55fax (020) 620 89 96E-mail [email protected] in het centrum, achter het Spui. Tramlijnen 1, 2 of 5.

Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uurza 10.00 - 17.00 uurkoopavond: donderdags vanapril t/m augustus 18.00 - 21.00 uur

Postorderservice

kaarten en gidsen voor actieve vakanties

Globale catalogus: www.piedaterre.nl

Project3 21-04-2006 13:18 Pagina 1

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 184

Marc is vanwege zijn werk bovenmatig ge-interesseerd in siersmeedwerk. Zijn dagboek bevat dan ook zeer veel voorbeelden van to-renhaantjes en andere windvanen, van sloten, kloppers, deurbeslag en gereedschappen. Naarmate zijn route daartoe aanleiding geeft, verandert dat in romaanse kapitelen, timpanen en doopvonten. Ook wegkruisen en grafstèles vinden hun weg naar zijn dagboek. De schitterende glas-in-loodramen in de kathedralen langs de route vragen zeker om een plaats in het boek. Soms neemt het vastleggen ervan zo veel tijd in be-slag dat hij ongemerkt wordt opgesloten in een kerk en zich slechts met behulp van zijn Zwitsers zakmes weer kan bevrijden. Ook al wat bloeit langs zijn pad ontgaat hem niet en menig bloem wordt ter plaatse al aquarelle-rend vereeuwigd.

Deze minutieuze registratie van zijn reiser-varingen, opgetekend met de precisie van een edelsmid, het geduld van een monnik en de passie van een pelgrim, blijft niet on-opgemerkt. Onderweg is oprechte bewonde-ring meermalen zijn deel, zeker als hij in een hoekje van een café, onder het genot van een kop koffie, zijn schetsjes uitwerkt. Elke dag vult hij zijn beeldende weergave van de weg aan met een recht uit het hart komend re-laas van zijn belevenissen en van hetgeen hij daarbij voelde. Al lezende in het dagboek is het alsof Marc zich rechtstreeks tot de lezer

richt en open en eerlijk verslag doet van dat wat hem die dag heeft beroerd. Zo zijn we

direct getuige van zijn persoonlijke ontwik-keling tijdens de tocht, zijn groeiend zelfver-trouwen, zijn baalmo-

menten, maar ook het intens genieten dat iedereen die de camino heeft gelopen zal herkennen.

Wie het boek heeft gelezen, zal tot de conclu-sie komen dat hij heeft kennis gemaakt met een bijzonder mens. Helaas zal men het daar mee moeten doen. Marc is in 2003 overle-den aan een bottumor in de rug. Hij zal de camino nooit meer lopen, maar dankzij dit dagboek kunnen we nog steeds met hem meelopen.

Het originele dagboek heeft vele jaren vrij-wel onaangeroerd in de kast gestaan, totdat begin dit jaar de knoop werd doorgehakt en dankzij moderne technologie de publicatie van dit boek financieel haalbaar werd. Het meer dan 200 pagina’s omvattende dagboek is in twee uitvoeringen verschenen. Allereerst een standaard paperbackeditie, met alle af-beeldingen in zwart-wit (€ 16,00) en voor de echte liefhebber een luxe hardcovereditie, met 16 pagina’s in fullcolour (€ 30,00) waar-door men een vrijwel exacte kopie van het origineel in bezit heeft. Het boek is verkrijg-baar via www.gigaboek.nl of via de plaatse-lijke boekhandel.

‘Hij zal de caminonooit meer lopen.’

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 185

Te voet naar Compostela, heel lang geleden...

Hans Burgman

1968 was een jaar van toenemende onrust. Ik was toen leraar Filosofie op het Roosendaalse Missiehuis en ook op de Sociale Academie Mar-kendaal in Breda. Niet alleen de studenten waren in beweging, ook de kerkelijke wereld. Dag in, dag uit werd ik overstelpt met moeilij-ke vragen, overal waar ik maar mensen tegen-kwam. Dat bracht me tot het besluit om mijn volgende vakantie in isolement door te brengen. Ik besloot om heel alleen te voet van Roosendaal naar Santiago de Compostela te gaan.

Deze tocht was voor mij een onbekende grootheid. Ik wist dat er in de middeleeuwen duizenden pelgrims heentrokken, dat de go-tische bouwkunst met de pelgrims was mee-gestroomd, dat het hotelwezen en de hospi-taalwereld uit die tocht waren ontsproten. En dat ik op ongeveer 2200 kilometer moest rekenen. Ik had twee maanden de tijd, dus ik zou een gemiddelde van 40 kilometer per dag moeten aanhouden. Ik had twee keer de Vierdaagse meegelopen, toen nog 55 kilome-ter per dag, dus het leek me wel te doen. In-formatie was moeilijk te krijgen. Ik had nog nooit gehoord van iemand die de tocht had gelopen. Mijn vindingrijkheid zou een grote rol moeten spelen.

In het voorjaar van 1969 begon ik te trainen. Ik oefende op een schema van twee uur lopen en dan een halfuur rusten. Voor onderdak be-sloot ik te gokken op de welwillendheid van pastoors en kloosterlingen. Geld. Ik kwam met Het Brabants Nieuwsblad overeen dat ik onderweg wekelijks een kolom zou schrijven. Ik werd van te voren betaald.

De route was een verhaal op zich. Ik had

nooit gehoord van traditionele jakobswe-gen. Ik wilde wel bepaalde plaatsen aandoen: Vézelay, de oude verzamelplaats van pel-grims, de hoge passen van het Auvergne-ge-bergte, de legendarische abdij van Conques, het Lourdes van Bernadette en het Ronces-valles van Roeland. Op een landkaart ver-bond ik de genoemde plaatsen met lijnen. Daarna kocht ik grote Michelinkaarten van de gebieden waar ik door zou komen. In een zaal legde ik de kaarten aan elkaar. Ik plaatste een baksteen op Charleroi en een andere op Vézelay en verbond beide stenen met een lang touw. Toen markeerde ik alle wegen die het dichtste bij het touw zaten. Ik zette een lange lijn van 5 centimeter aan elke kant van het touw en daarna nog eentje 5 centimeter verder. De strook van 20 centimeter knipte ik uit, ik plakte de stukken aan elkaar en ik vouwde de laatste 5 centimeter aan beide zijden om. Zo kreeg ik een lange strip van 10 centimeter breed, die opgerold of gevou-wen in een plastic hoes gedaan kon worden.

Aan grote spanning ten prooi begon ik in de zomer van 1969 aan mijn tocht bij de Sint Jan in Roosendaal en wandelde zuidwaarts naar Antwerpen. De tweede dag liep ik naar Brussel. Bij mijn vertrek op de derde dag walgde ik plotseling bij de gedachte dat ik dit twee maanden aan een stuk zou moeten doen. Bij Quatre Bras was ik totaal uitgeput, en ik moest nog 16 kilometer om Charleroi te bereiken. Ik besefte dat ik mezelf overschat had. Bij de dichtstbijzijnde pastorie werd ik opgenomen door een pastoor die zelf ooit – in toog – naar Compostela gelopen had. Terwijl ik semi-comateus op een stoel hing, liep zijn moeder bedrijvig rond en telkens

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 186

wanneer zij mij passeerde, zei ze: ‘Vous êtes téméreux.’ (overmoedig) Het was duidelijk dat ik mijn loopschema moest verlagen, tot niet meer dan 30 kilometer per dag. Aldus zou mijn tocht 75 dagen vergen. En ik had maar twee maanden. Dit betekende dat de hele tocht mij niet zou lukken.

Tien dagen verder, in Reims, was ik weer uit-geput. Ik logeerde bij bejaarde paters capu-cijnen. Zij waren in de Eerste Wereldoorlog infanteristen in het Franse leger geweest en wisten mij te vertellen dat mijn loopschema niet deugde. Wat zij in dienst geleerd hadden was: 50 minuten lopen en daarna 10 minu-ten rusten. Later hoorde ik dat dit ook het loopschema van de Britse infanterie was ge-weest, en zelfs vroeger van de Romeinse legi-oenen. Sinds dat moment is dat mijn schema gebleven. Ik heb er op eigen gezag een verbe-tering in aangebracht: ik liet de eerste pauze vervallen en liep dus in de vroege ochtend twee uur, zodat ik meteen al 10 kilometer van mijn dagafstand afknabbelde. Van toen af aan liep ik goed.

Toen ik bij de franciscanen in Vézelay logeer-de, las ik in het boek van Yves Bottineau dat er vier jacobijnse pelgrims-wegen door Frankrijk liepen. Mijn eigen route stempelde mij tot een ‘wilde’ pelgrim. Ik troostte mij met de gedachte dat niet alleen de weg de pel-grim maakt, maar dat de pel-grim evenzeer de weg maakt. Dat ik Lourdes aandeed, was ook niet klassiek, maar wel in de geest van de ware pelgrims: immers, pelgrims zouden vroeger nooit een belangrijk pelgrimsoord links hebben laten liggen.

Eenmaal in Roncesvalles had ik zo weinig dagen over dat ik op moest houden. Maar het liften ging zo voorspoedig dat ik het laat-ste stuk, van O Cebreiro tot Compostela, toch besloot te lopen. Ik kreeg een bijzondere Compostela van Kardinaal Quiroxa. En om het helemaal mooi te maken, liep ik op de terugweg ook nog van Antwerpen naar Roo-sendaal. Het was mij zwaar gevallen en ik besloot dit nooit meer te doen.

Twee jaar later vertrok ik nogmaals naar San-tiago, deze keer vanaf Saint-Jean-Pied-de-Port. Wat was er gebeurd? Mensen die mijn stukjes in de krant hadden gelezen, vroegen mij om zoiets ook eens voor hen te organise-ren: het leek hun zo leuk. Ook het bewustzijn dat er 600 kilometer aan mijn tocht ontbra-ken, stak mij. In juni 1971 kwamen wij met 40 mensen tezamen bij Madame Jeanne De-bril. De jongste deelnemer was 17, de oudste – mijn moeder die net weduwe was gewor-den – 69. Ook deze tocht was een verhaal op zich, een gebeuren dat ons zo heeft aangegre-pen dat velen van ons voor altijd pelgrim zijn gebleven, getrouwd met de Weg en zelfs ook met elkaar.

Foto: Tieleke Huijbers

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 187

Van de Voorzitter

Tijs Dorenbosch

No hace camino, hace camino a andar!Er is geen weg, je moet hem zelf gaan.

Tijdens de voettocht die mijn vrouw en ik deze zomer door Litouwen maakten – op zoek naar sporen van Santiagopelgrims uit een grijs verle-den (tevergeefs ditmaal) – ondervonden we her en der zo veel gastvrijheid dat je er verlegen van zou worden. Hoewel de pelgrimstocht naar San-tiago voor de mensen die wij ontmoetten een volstrekt onbekend fenomeen was, waren wij overal meer dan welkom. Hoe klein behuisd men vaak ook was, er werd steeds plaats gevonden; ter plekke werd af en toe bedacht hoe wij aan een volgend overnachtingsadres konden komen en over eten en drinken hoefden we ons al helemaal geen zorgen te maken. Tegelijkertijd had ik soms een ongemakkelijk gevoel: hun levensstandaard is zoveel lager dan de onze en maak je dan geen misbruik van een traditie van gastvrijheid? De gretigheid echter waarmee geluisterd wordt naar jouw ervaringen, naar jouw drijfveren, compen-seert dat ook wel weer. Je hebt soms de indruk dat je wordt leeggezogen tot op het laatste stukje informatie, hetgeen, het zij gezegd, soms ook wel erg vermoeiend kan zijn na een dag ploeteren on-der de hete Baltische zon in augustus.Die sporen van middeleeuwse pelgrims hebben we dus in Litouwen niet gevonden en langzamer-hand groeit bij mij ook de overtuiging dat er van een ‘historische voetweg’ door de Baltische sta-ten geen sprake is. Historici aldaar zeiden al dat

men vanuit een havenstad naar een Noordduitse Hanzestad vertrok en van daar uit verder ging. Schoorvoetend (als dat een goed woord is als het om een pelgrim gaat) moet ik hen gelijk geven. Maar onze authentieke ervaringen op ons eigen pad van Tallinn naar Santiago neemt niemand ons meer af, dan zijn we maar de eersten en de enigen.

Op 11 november hadden we onze najaarsbijeen-komst in Amsterdam. De regio had een uitste-kend programma in elkaar gezet, afwisselend en goed doortimmerd. Over belangstelling hadden we niet te klagen. Ook in die zin blijven we goed op weg.

Koen Dircksens, Katrina van den Berg, Tijs Doorenbos en op de voorgrond Hella van der Wijst, die de interviews tijdens de forumbijeenkomst op 11 november 2006 deed.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 188

Algemene Ledenvergadering zaterdag 24 maart 2007 te Utrecht

De voorjaarsbijeenkomst van ons Genootschap wordt gehouden op zaterdag 24 maart 2007 in de Nicolaikerk en het Centraal Museum te Utrecht. Deze bijeenkomst begint om 10.00 uur en vindt plaats in combinatie met de traditionele voorjaars-vergadering en diverse activiteiten. Het thema van de bijeenkomst is: Toneel en Poëzie.

Tijdens de ochtend vindt voor belangstellenden de algemene ledenvergadering plaats. Degenen die hierin niet geïnteresseerd zijn kunnen aan di-verse andere activiteiten deelnemen. Zo kunt u aanwezig zijn bij de voorstelling ‘Sjaak’ in de aula van het Centraal Museum. ‘Sjaak’ is geschreven door Rinus Pankow en zijn dochter Marian. Vier acteurs en een muzikant leiden u langs vergeten plaatsjes in België, via Parijs en Bordeaux, naar de juli-hitte van het Spaanse land. Daarnaast kunt u deelnemen aan diverse work-shops, een bezoek brengen aan het museum en het Dick Brunahuis of een stadswandeling maken.Na de lunch wordt nogmaals het toneelstuk opge-voerd in de Nicolaikerk, waarna de bijeenkomst wordt voortgezet in het teken van de poëzie.

Gedacht wordt aan een poëziewedstrijd, waar-voor leden van ons genootschap hun zelfgemaakte gedichten vooraf kunnen insturen. Een vakjury selecteert hieruit de gedichten die tijdens de bij-eenkomst door de makers voorgedragen zullen worden. Aan de wedstrijd zijn zowel een prijs van de vakjury als van het publiek verbonden.

De gehele bijeenkomst zal regelmatig worden op-geluisterd door pelgrimsmuziek en aan het einde van de middag zullen wij weer symbolisch uit-geleide doen aan deelnemers die in 2007 op pel-grimstocht gaan.Daarna is volop gelegenheid tot 17.45 uur voor verdere ontmoetingen, onder het genot van een hapje en een drankje, in het Café Saint-Jacques.

Nadere informatie en bijzonderheden volgen op onze website; www.santiago.nl en in de Jacobsstaf van februari 2007.

De organisatie is weer in handen van Bas Brou-wer, Bets Everts, Fons Boink, Gerard Goudriaan, Herman Holtmaat, Tijmen Stoof en Ton Aarts.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 189

Berichten van de Ledenadministratie

ContributieheffingDe contributie voor 2007 wordt conform de af-spraak in de jaarvergadering van 2003 verhoogd met de door het CBS vastgestelde inflatiecorrec-tie. Deze bedraagt voor 2006 1,3%. De contribu-tie voor gewone leden wordt daardoor verhoogd van € 20,58 naar € 20,85. Voor inwonende leden gaat de contributie van € 15,44 naar € 15,64. Leden die hiervoor nog in aanmerking komen zullen begin januari de acceptgirokaart ontvan-gen. Voor de overige leden zal de automatische incasso plaatsvinden in het eerste kwartaal van 2007. Wij verzoeken u voor voldoende saldo te zorgen.

Met ingang van 2007 wordt de pelgrimspas direct bij inschrijving gratis verstrekt aan nieuwe leden. Het inschrijfgeld wordt verhoogd tot met

de inflatiecorrectie en de kostprijs van de pel-grimspas tot € 10,97.

Dubbele toezending De JacobsstafSommige leden ontvangen De Jacobsstaf dub-bel. Dit is het gevolg van een systeemfoutje in het postcodeprogramma van ons administratie-programma. Als u de Jacobsstaf tweemaal ont-vangt, wees dan zo vriendelijk hiervan even een berichtje te zenden aan de ledenadministratie.

Nieuw artikelen bij het Informatiecentrum SantiagoOp de achterzijde van de adreswikkel van deze Jacobsstaf treft u een beschrijving van en bestel-lijst voor nieuwe artikelen aan, die verkrijgbaar zijn via het Informatiecentrum Santiago in het Huis van Sint Jacob te Utrecht.

Mededelingen

Voorbereidingsweekenden in de Volksabdij te OssendrechtOp zaterdag en zondag 20 en 21 januari en zater-dag 24 en zondag 25 februari 2007 vinden weer voorbereidingsweekenden plaats, onder leiding van René Heinrichs. De weekenden worden ge-houden in de Volksabdij te Ossendrecht en star-ten op zaterdag om 10.00 uur en gaan door tot zondag na de middagmaaltijd. Voor kosten ge-lieve contact op te nemen met de Volksabdij. Om in te schrijven kunt u bellen naar deze Volksabdij 0164-672546.

Plechtige Landelijke PelgrimsmisDe plechtige Landelijke Pelgrimsmis, met in-dividuele pelgrimszegen, wordt gehouden op

zondag 25 maart 2007, aanvang 11.30 uur in de Kathedraal te Roermond. Het Koninklijk Roer-mondsmannenkoor zal de viering opluisteren en tevens bij deze gelegenheid het Jacobuslied, dat gecomponeerd werd voor hun 125-jarig Jubile-um, in drie talen ten gehore brengen. Het wordt de eerste uitvoering in Nederland na hun bezoek aan Santiago op 17 september 2006, alwaar de première was. Degenen die zich willen opgeven voor de indivi-duele Pelgrimszegen worden verzocht dit schrif-telijk te doen aan Broederschap van St. Jacob, Kessenicherweg 2, 6017 AA Thorn, of per e-mail: [email protected]. Zij worden allen uitgeno-digd voor een gezellig samenzijn nadien, nadere informatie volgt bij aanmelding.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 190

Regio Arnhem-Nijmegen

Op vrijdag 17 maart 2006 hebben een 15-tal le-den de gelegenheid te baat genomen om in een kringgesprek te leren van elkaars ervaringen. Zoals altijd werd het een levendig geheel en de leden die spoedig wilden vertrekken hebben veel informatie verkregen. Een geplande tocht langs Jacobalia in het oosten van Gelderland vond geen doorgang door gebrek aan belangstelling. Op zondag 23 juli 2006 was er de Jacobsdag in sa-menwerking met de vrienden van de Jacobskapel in Nijmegen. De dienst was in de open lucht op het pleintje achter de kapel. Voorgangers waren Paul Reehuis, Henk Gols en Jeroen Gooskens. De dienst kreeg een bijzonder karakter, omdat Paul Reehuis nu zelf de pelgrimszegen mocht ontvangen. De Vrienden van de Jacobskapel hebben Paul een reis naar Santiago aangeboden om zelf aan den lijve te ondervinden waar zove-len met hem over gesproken hebben. ’s Middags was er een stadswandeling door Nijmegen langs enkele Jacobalia. Op het eind van de wandeling hield Paul Reehuis boven op de ‘Jacobstoren’ nog een korte bespiegeling over hoe leden van de heilige familie terug te vinden zijn in het stra-tenpatroon van Nijmegen. De regio organiseert in de winterperiode een tweetal bijeenkomsten die in de nieuwsbrief bekend gemaakt worden. In Nijmegen gaan de activiteiten in de Jacobska-pel aan het Glashuis door. Elke tweede zondag van de maand om 11.30 uur een dienst onder lei-ding van Paul Reehuis en/of Henk Gols. Na een broodje is er dan ’s middags veelal een verhaal van een pelgrimstocht naar Santiago, of een an-dere plaats. Verder is de pelgrimsgroep actief met het organiseren van wandelingen met een spiri-tueel accent. De volgende twee wandelingen zijn op 20 januari en 17 maart 2007. Nadere inlich-

tingen op de website www.jacobskapel-nijmegen.nl en bij Frans Kosters te Elst (tel. 0481 375201; e-mail: [email protected]).Wolter van der Zweerde en Greet Udink

Regio Groningen-Drenthe

Er zijn ervaringen die ter plekke zin geven aan het bestaan. Ze verwijzen niet naar iets anders, vragen niet om geloof, maar ze zijn er gewoon. Ze zijn niet het produkt van ons verstand of van onze wil. Je kunt ze niet oproepen, ze zijn gra-tis. Het zien van een bloem, een vogelgeluid, het horen van een melodie, de aanblik van een stuk natuur of het bewegende water (Winschoterdiep) rechts van je. De kern van deze ervaringen is irra-tioneel van aard en slechts gevoelsmatig te vatten. Inspirerende woorden, ontleend aan Tjeu van de Berk, die aangereikt werden op de terugtocht naar de parkeerplaats vak J(acobus) bij Ikea, al-waar een 15-tal leden en 2 introducees op deze morgen van de 16e september bijeen gekomen waren om deel te nemen aan de jaarlijkse klei-ca-mino die als titel een spreuk van Confucius had meegekregen ‘een smalle weg komt onverander-lijk uit op een bredere’.

Ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan van deze regio, werden wij onthaald op (onbeperkt) koffie met eenmalig appelgebak. Na dit drinken en eten ving de klei-camino aan om een bezoek te brengen aan een bezoekerscentrum waar ooit in het verre verleden (1215 – 1594 ) een Cister-ciënzer Nonnenklooster YESSE heeft gestaan waaraan het huidige buurtschap Essen, op kie-zelsteenworp afstand van de goede stad Gronin-gen, haar naam heeft te danken. Halverwege de tocht hielden wij een korte stop voor enige me-ditatieve woorden – deels verwoord aan het be-

Regioberichten

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 191

gin van dit verslag- waarna ieder een vuistdikke steen uit een zak kon nemen met de bedoeling deze bij het bezoekerscentrum achter te laten met een persoonlijke intentie. Veertien dagen geleden werd dit bezoekerscentrum, dat geheel op parti-culier initiatief van Annemiek Bos en Simon van der Wal opgezet en gerealiseerd, geopend door de provinciale archeoloog in het bijzijn van twee wethouders van de gemeente Haren. Wij werden ontvangen met koffie waarvan na afloop van de excursie en bezichtiging gebruik werd gemaakt gelijktijdig met de meegenomen proviand. An-nemiek en Simon wonen ‘boven‘ op een gedeelte van het voormalige kloosterterrein waar bij wil-lekeurige grondwerkzaamheden vondsten zijn gedaan van potten, scherven, kloostermoppen, beenderen(!) en dakpannen. Al deze voorwerpen zijn verzameld door een oud inwoner van Essen, de heer Seffinga, die al deze vondsten alsmede veel documentatie heeft overhandigd aan Anne-miek die zich ontfermde over deze historische er-fenis. Dit alles is te bezichtigen in het bezoekers-centrum dus. Wij namen afscheid en vervolgden de klei-camino richting Haren alwaar bij het passeren van een reusachtige bruinachtige boom-zwam, Willem van Neck voorstelde om daar ‘koffiezwam koffie‘ van te brouwen. We hielden dit even in beraad en vervolgden de route. Via een natuurpad kwamen wij in het gebied van het Groninger Landschap ‘de Oostpolder‘ waar een voormalige eendenkooi werd gepasseerd die ge-bruikt werd als strooiveld van het crematorium. Enig hekklimmerij en verder richting het Win-schoterdiep alwaar met een ter hand gestelde tekst, achter elkaar met een onderlinge afstand van 200 meter, de gelegenheid aanwezig was om tot onszelf te komen. Aan het einde van de dijk verzamelden wij ons om het laatste gedeelte van deze klei-camino gezamenlijk af te leggen naar de parkeerplaats van Ikea. Tegen half vijf namen wij afscheid van elkaar.Het was goed om elkaar weer ontmoet te hebben.Thom Oosterhof

Regio Rotterdam

Onder een schraal herfstzonnetje verzamelden zich vroeg in de ochtend van zaterdag de 14-de oktober circa 60 leden bij het prachtige clubge-bouw van de ijs- en skeelerclub ‘Kees Verkerk’ te Puttershoek voor het eerste deel van deze dag: een wandeling en een fietstocht van circa 3 uren in de Hoekse Waard o.l.v. Joop Kortekaas en Han Verkaart. De fietsploeg haalde de wandel-ploeg tegen het eind van de ochtend al juichend in. Om 13.00 uur schoven voor het middagpro-gramma nog eens 15 leden aan. In een gezellig vol zaaltje kwam het middaggedeelte aan bod met uitgebreide beamer presentaties van twee leden over hun ervaring op en met de camino. Estrella de Vrijer vanuit het perspectief dat haar familie oorspronkelijk uit Galicië komt en ook vanuit het geloof in eigen kunnen om de uitdaging van een zware voettocht aan te gaan. Het was voor haar natuurlijk heel apart om op deze manier Galicië door te wandelen. Ton Molendijk gaf ons een in-kijk in zijn voorbereiding op de camino; eigenlijk een les in praktisch pelgrimeren! Daarna vertelde hij aspecten van zijn tocht aan de hand van een selectie van de vele foto’s. Opvallend was hoe de beelden van Ton haast een andere werkelijkheid laten zien dan de beelden die Estrella ons toonde. Dit komt door een lage stand van de camera tij-dens het nemen van de foto’s. Het blijft bijzon-der, herkenbaar en soms ongemeen ontroerend om de ervaringen van andere pelgrims te horen. Ook hoe twee uitgebreide verhalen over hetzelfde traject zo verschillend zijn in beleving en weer-gave! Men zegt wel eens dat de weg het doel is; ook de ervaring van Estrella en Ton zijn dat je onderweg een ander mens bent. Geen afspraken, geen volle agenda maar bezig zijn met wat je doet en zorgen voor je eten, je drinken en een slaap-plaats. Toch blijft Santiago op de achtergrond een uiteindelijk te realiseren doel en ben je heel blij als je aangekomen bent hoewel de drukte na de stilte veel innerlijke tijdens de weg opgedane

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 192

gemoedsrust kan wegnemen. Pauzes laten we in de regio Rotterdam zo lang duren als nodig is: traditiegetrouw konden de aanwezigen ‘aanval-len’ op door leden bereide echte Spaanse tapas en daarbij een rode wijn of een andere drankje gebruiken. Vooruitlopend op zijn verhaal voor volgend jaar stipte Jos van Kersbergen enkele hoogtepunten aan van zijn reis van ongeveer 5 maanden dit jaar van Gouda naar Santiago. Hij was net terug maar vertelde o.a. over een ontmoeting met Jomanda in Limburg en dat te Santiago op dinsdag- en donderdagavond van 21.00 -22.00 de kathedraal beschikbaar is lou-ter voor pelgrims. Maarten Valkenburg vertelde over zijn reis van Parma naar Rome; hoe anders die is dan de camino maar ook hoe mooi. De pelgrimage naar Rome stelt ander eisen: je bent veel meer op jezelf, de route is erg heuvelachtig en daarom was zijn gemiddelde dagelijkse etappe afstand korter dan op de camino Francés. Bij het onderdeel ‘Praktisch Pelgrimeren’ is uitge-breid stilgestaan bij het vervelende fenomeen van de aanwezigheid van wandluizen op de camino Francés en de nare directe gevolgen welke de be-ten van deze insecten kunnen hebben. Vanaf Lo-groño kan dit een probleem veroorzaken. In feite is het geen luis maar een wants. Deze bloedzui-gende wants kan zich ophouden rond de bedden in herbergen. Door een van de aanwezigen was er in negatieve zin ervaring mee opgedaan. Het lijkt erop dat deze wants verspreid op de camino voor-komt. Het is goed dat men dit te voren weet en dat het een taak van de organisatie zou kunnen zijn, uit te zoeken en te laten weten hoe men deze nare ervaring kan voorkomen. Overigens kan op www.santiago-today.com informatie hierover worden ingewonnen; de site bevat allerlei voor de pelgrims interessante informatie. Hierna werden belangrijke onderwerpen voor de lopende en fiet-sende pelgrim besproken nl. de voetverzorging en het voorkomen van zadelpijn. Kort na 17.00 uur werd de bijeenkomst gesloten en door een steeds kleiner wordend groepje nagepraat over

deze prettige dag op een toplocatie, de ijs- en skeelerbaan ‘Kees Verkerk’ te Puttershoek.

Regio Breda-Tilburg

Van onze voorzitster Maria van Hassel-Maas kregen alle leden van de afdeling een uitnodi-ging voor zaterdag 4 november voor een na-jaarsbijeenkomst met als thema: Hoe voorkom ik klachten aan knieen en heupen op een zo’n zware tocht naar Santiago. We moesten binnen-schoeisel meenemen. Jaarlijks maken we altijd als afsluiting van het Pelgrimsjaar een wandeltocht naar onze Jacobskapel in Galder maar omdat er veel leden het volgend jaar weer een tocht naar Santiago willen maken bedacht onze voorzitster eens iets anders. Zij is overigens heel creatief in het bedenken van ideeën, want zij is samen met enkele leden ook volop bezig met het opzetten van een nieuwe Vlinderroute. Met een groep van 16 personen kregen we van haar verschillende oefeningen voorgeschoteld. Het begon met Op-staan (strekken-bukken) dan Rugzak inpakken en opzetten (bukken-tillen). Hoe ga je om tijdens het wandelen met hoogteverschillen. Hoe kun je het beste je Pauzes doorbrengen en hoe maak je je Knieën sterker. Dit waren toch voor verschil-lende deelnemers nuttige tips en oefeningen die iedereen meekreeg als goede voorbereiding voor een zo’n belangrijke tocht. Na afloop was ieder-een dan ook zeer tevreden over dit trimuurtje.

Hierna kwamen nog meer leden en kennissen de zaal binnen om te kijken en luisteren naar een dia-presentatie door Joost en Hettie Bol die in het voorjaar samen een voettocht hadden gemaakt naar Rome. Al met al een interessante middag.Jacobsvlinderroute grensoverschrijdendNieuwe fietsroutes in ontwikkeling die gecontro-leerd moeten worden. De St.Jacobsvlinderroute is ontstaan in 2005, uit het enthousiasme waarmee de Regio Breda-Tilburg de laatste jaren bezig is. De naamgeving is voortgekomen aan de hand van

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 193

jacobsnamen zoals: Jacobsschelp, Jacobsmantel, Jacobsvlinder, Jacobskruiskruid en Jacobsladder en door de vier grote circels die lijken op de vleu-gels van een vlinder. Deze hebben een gezamelijk middelpunt met als start en eindpunt Breda en de Jacobskapel te Galder. Het thema van deze routes is de verbinding tussen Jacobskerken. Bij het ontstaan van deze eerste editie zal nog ge-werkt moeten worden aan de markering langs de routes, als extra steun voor diegene die deze wan-del/fietsroutes willen maken. Het mooie hiervan is dat ze goed gebruikt kunnen worden als één of meerdaagse trainingsrondes op de voorbereiding voor de grote tocht naar Santiago.

De routes zijn in één richting geschreven, maar door het gebruik van de fietsknooppunten is het heel gemakkelijk de routes in omgekeerde volgorde te lezen. Alle routes starten op het van Coothplein bij Hotel Restaurant van Ham. Zo-doende kunt U b.v. een weekend of midweek lo-pen of fietsen. Natuurlijk heeft iedere streek zijn eigen geschiedenis en is soms tussen de regels van de routebeschrijving mee opgenomen, of er is een vermelding in een apart blok, waardoor de toch-ten meerwaarde krijgen. Mocht U onze beschrij-ving onvoldoende vinden, dan kunt U de kaarten van de ANWB voor het gehele overzicht hierbij gebruiken, alsook de fiets knooppuntkaarten v.d. SES. Voor de juiste kaartnummers wordt verwe-zen naar de desbetreffende route beschrijving. Het ligt in de bedoeling om de route te marke-ren met een symbool van een vlinder met Jacobs teken (in ontwikkeling). Deze kunt U dan vin-den op verkeerspalen, lantaarnpalen, en houten paaltjes. Mocht de beschrijving of markering niet meer kloppen met de situatie op dat moment, wilt U dit dan doorgeven aan het infoadres van de regio Breda -Tilburg.

Aanvraag van de routes op het [email protected] Maria van Hassel-Maas

Regio ’s-Hertogenbosch

Op 5 november j.l. vertelden Ad Hermans en Pe-ter de Ruijter tijdens de Najaarsbijeenkomst in de St. Jacobskerk te ’s Hertogenbosch hun verhaal en vertoonden zij de bijbehorende film hoe zij op weg zijn geweest naar Santiago de Compostela. Dit was wel een heel bijzondere, met name voor Ad, die zich wegens zijn handicap per handbike heeft verplaatst. Ondanks dat de film niet met geluid kon worden vertoond, wisten beide heren met hun toelichtende opmerkingen de aanwezi-gen te boeien. De beelden riepen voor de vele aan-wezigen beelden van ‘hun’ camino op. Na deze documentaire mocht Ad, die zijn tocht naar San-tiago had gebruikt om de Stichting On Wheels te sponsoren, met ‘de pet’ rondgaan. Hij haalde voor deze Stichting een fraai bedrag op onder de aanwezigen, waarvoor hartelijk dank. Hierna was er de gelegenheid om met elkaar ervaringen uit te wisselen. Hiervan werd volop gebruikgemaakt en een aantal aanwezigen hadden hun fraaie fo-toboeken meegebracht. Ter afsluiting was er het Café Saint-Jacques en rond de klok van half zes keerde men voldaan huiswaarts.Nelly en Rony de Jong

Regio Friesland

Najaarsbijeenkomst in het Andringahûs in Al-deboarn op zaterdag 14 oktober 2006. De regio contact persoon benadrukt nog eens extra dat de leden zich niet moeten laten afschrikken door de aanduiding ‘vergadering’ (convocatie en agenda). De bedoeling van de samenkomst is vooral de leden met elkaar in contact te brengen, waarbij de ervaren pelgrims hun wandel-/fietservaringen kunnen delen met hen die (een gedeelte van) de tocht nog denken te ondernemen. Vooral nieuwe leden kunnen hun voordeel doen door gesprek-ken met Santiagogangers en een nadere afspraak maken voor een uitgebreider verhaal over de opgedane ervaringen. Hij wil gelet op de hoge

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 194

portokosten voor de communicatie met de leden zoveel mogelijk gebruik maken van de e-mail-adressen. Eenderde van alle leden blijft dan een papieren versie ontvangen. We staan even stil bij het overlijden van ons medelid Nico Louis uit Kalenberg. Gerdy Louis- Groeneweg liet haar bedankkaart vergezeld gaan van de oude Ierse pelgrimszegen: Voor de reis wens ik je dat de weg je tegemoet komt, de wind steeds in je rug is, de zon je gezicht verwarmt en zachte buien je velden beregenen. En dat God, tot ons weerzien, je be-waart in de palm van Zijn hand. Zoals ook voor de pelgrimsparade van vandaag is gebeurd, zal de RCP de leden die op pad zijn geweest bena-deren voor hun verhaal. Interessant is bovendien de bevindingen van de leden van ‘het eerste uur’ vast te leggen. Te denken is dan aan leden met inschrijfnummers van het Genootschap tot bij-voorbeeld 1000. Ons Regioblad Onderweg is dit jaar niet verschenen. De RCP vraagt beschikbare kopij naar hem te sturen (zie binnenzijde achter-blad van de Jacobsstaf). Stempelposten Jabik-spaad: De leden ontvangen nog vóór het nieuwe jaar de lijst met stempel-adressen. In de 5e druk van de routebeschrijving van het Jabikspaad zal deze lijst worden opgenomen. De Jacobsstaf van de Regio Friesland: Arnold Smits uit Schoon-hoven, die met deze pelgrims-staf de tocht Sint Jacobiparochie-Santiago/Finisterra heen en te-rug heeft gelopen, heeft deze geschonken aan onze regio. In 2004 heeft de staf Klaske Scholte, IJsbrechtum, vergezeld naar Santiago, in 2005 het echtpaar Luehof, Sint Jacobiparochie en in 2006 Lowie Mossel, Hurdegaryp. Wie volgt in 2007? Te zijner tijd zullen de namen met jaartal-len op een metalen schild- je op de staf worden bevestigd. Pelgrimsparade: Lowie Mossel, Thom Boorsma, Durk Zwaagstra en Jitse van der Wal vertellen over hun belevenissen op en hun per-soonlijke beleving van de tocht. Uit de aange-haalde voorvallen blijkt steeds weer dat Jacobus in het bijzonder oog houdt op het wel en wee van de pelgrim. Voor zowel nieuwe als oude ‘Santia-

gogangers’ zijn de verhalen leerzaam en een feest van herkenning. Weekendwandeling 9 en 10 september 2006.Het Domelapad is genoemd naar Ferdinand Do-mela Nieuwenhuis (1846-1919), pionier van het socialisme in Nederland. We starten bij restau-rant ‘Het Wapen van Drenthe’ in Roden. Fraai zomerweer. Al meteen komen we bij de ‘Ha-vezathe Mensinge’ – thans museum – met het oorspronkelijke interieur. Het landgoed toont verschillende landschappen: graslanden, bos (de fijnspar en den zijn verdrongen door eik en berk), heide (vermindert) en landbouwessen. Bij ‘Herberg van Es’ lunchen we op een schaduw-rijk terras. De vesting ‘Zwartendijkse Schans’ van 1593, waarmee de Friese stadhouder Wil-lem Frederik de Spanjaarden weerde, verbaast onze 21-eeuwse logica. Een boer heeft de route van het pad resoluut afgesloten met prikkel- en schrikdraad. Daarom lopen we een stukje langs het asfalt en sluiten onze tocht af met een warme maaltijd in ‘De Drie Provinciën’. De tweede dag verzamelen we bij ‘Nieuw Allardsoog’ (conferen-tiecentrum en groepsaccommodaties). We krui-sen de trek van een grote schaapskudde. Hier komen pingoruïnes voor, daterend uit de laatste ijstijd. Een klont ijs in de bodem trok water naar zich toe, groeide aan en stuwde de aarde op tot heuvel. Na verdwijning van de laag aarde en het smel-ten van het ijs, bleef een kuil over, omgeven door een aarden wal. De Pûpedobbe op de heide bij Allardsoog is er een mooi voorbeeld van. Het wekt geen verwondering dat W.C.H.Staring in 1858, met een op ontginning en economische waarde gerichte blik, dit veengebied anders om-schrijft dan Jac.P.Thijsse, die in 1918 met andere ogen naar het land keek. In ‘Stiefmoeder Aarde’ -1936- schilderde Theun de Vries het turfwinnen in dit laagveen met sociaal-realistische roman-tiek. Tussen Haulerwijk en Haule lunchen we bij een eenvoudig bankje en fotograferen o.a. de vele soorten kleurrijke paddenstoelen die langs het pad staan te pronken. Op een terrasje in Ooster-

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 195

wolde praten we nog wat na over de belevenissen: een geslaagd wandelweekend!Jan Aanstoot.

Regio Noord Holland benoorden ‘t IJ

Dagvoorzitter Adrie Dik past tijdens de regiobij-eenkomst de zeven werken van barmhartigheid wel heel letterlijk toe en brengt één ervan - het kleden van de naakten - meteen in praktijk. Ze biedt namelijk een knickerbocker gratis aan voor de pelgrim die er wat aan heeft. Dit zal ongetwij-feld in goede aarde zijn gevallen bij onze trouwe bezoeker Henk Vermunt, want als ik hem in de wandelgangen vraag of hij als pastor de zeven werken van barmhartigheid wel uit zijn hoofd kent, antwoordt hij gevat dat je die niet uit je hoofd moet leren, maar in de praktijk moet toe-passen. De stemming zit er dus meteen al goed in bij deze regiobijeenkomst die zich mag verheu-gen in de belangstelling van ruim honderd me-depelgrims. Diverse leden hebben weer de moeite genomen een bericht van verhindering te sturen, zoals Huug Jak die onderweg is naar Burgos om een door een val onderbroken reis voort te zetten. Er zijn slechtere redenen om de regiobijeenkomst te verzuimen. Landelijk penningmeester Bas Brouwer is met zijn vrouw Sonja van Almere naar Alkmaar afgereisd om namens het bestuur wat over de ontwikkelingen binnen het genootschap te vertellen. Hij heeft zelfs de moeite genomen om zich in de historie van onze regio te verdie-pen. Hij citeert uit een regioverslag waarin Ruard Janssen uit Alkmaar zich liet inspireren door de Ome Jan van zijn buurvrouw die uit zijn dakraam was gevallen en uit dank voor zijn voorspoedig herstel naar Santiago was gegaan. Bas spreekt de hoop uit dat ik, André Brouwer, dit voorbeeld zal volgen als dank voor de voorspoedige genezing van mijn door een val van de vliering opgelopen gebroken heup. Ik roep echter vanuit de zaal dat ik helemaal nog niet zo voorspoedig ben genezen en daarom dit jaar lekker thuis blijf. (Waar het

soms gevaarlijker is dan op de camino). Jan Lou-ter vertelt over de werkgroep ‘Van Wad tot IJ’ die gestaag verder gaat met het ontwikkelen van een pelgrimsroute door Noord-Holland. Pelgrimspa-rade: Klaas en Lenie Boom uit Monnickendam liepen van Vitel naar Taizee en ontdekten dat er voor allerlei onvoorziene situaties toch een oplos-sing is. Zo kregen zij een keer onderdak van een veearts ‘die met een bloederige hand in een koe zat te graaien.’ George en Grietje Brekelmans uit Koog aan de Zaan liepen van Arles naar Oloron St Marie, een prachtige route over Romeinse wegen. Jacobus hadden zij niet veel gezien, wel veel over de strijd van de katholieke kerk tegen de Katharen en de Hugenoten die blijkbaar nog niet geheel over was, want ergens kregen zij de raad: ‘dat is een protestants dorp, daar moet je maar niet overnachten.’ Paul Weterings bood het eerste exemplaar van zijn boek ‘Betonrot en ver-sleten zolen’ aan Jan Louter aan. Zijn vriendin Wijnanda Klaver uit ’t Veld was in vijf maanden naar Santiago gelopen. Paul had een paar stuk-jes meegelopen, maar hij schreef dit boek vooral vanuit het perspectief van de thuisblijver. Henk en Corrie Haver uit IJmuiden fietsten in veertig dagen naar Santiago. ‘Zonder rustdagen maar wel met rustige dagen.’ ‘Neem de tijd en geniet ervan’, is hun advies. Ria en Jan Molenaar uit Den Helder begonnen hun tocht bij het voorma-lig godshuis in Haarlem. Juist op het moment dat zij hun fietsen uit de auto laadden begon het hard te regenen. Vervolgens klonk er een harde don-derslag. ‘Dat is Sint Jacob, die zegent ons,’ merkte Jan droog op. Piet Zut en Herman Wijte waren in 2005 naar Poitiers gefietst. Dit jaar maakten zij de tocht af. Ze namen eerst hun fiets mee de Thalys in naar Parijs, wat hen op tien euro boete kwam te staan! Tijdens hun fietstocht kampeer-den zij veel; in de tuin van een klooster of op een kerkhof, volgens Herman ‘ook heel leuk.’ Anneke en Frans Tomasoa fietsten in 2004 van Zwaag-dijk-West, waar zij in de Jacobus-kerk hun eerste stempel haalden, via Haarlem naar St. Quentin.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 196

In 2005 bleek dat Anneke kanker had. Ze had het idee dat fietsen nooit meer zou lukken. In fe-bruari van dit jaar ging het wat beter en Anneke begon weer kleine stukjes te fietsen. Uiteindelijk fietste Anneke met Frans toch naar Santiago en zelfs door naar Fisterra. Zij fietsten € 4.450 bij el-kaar voor KIKA (Kinderen kankervrij). Anneke wil met haar tocht anderen stimuleren: ‘kijk wat je nog kunt, dat is vaak toch veel.’ Ank Kossen uit Alkmaar kon dat beamen, haar man was met een gebroken knie met achttien schroeven naar San-tiago gewandeld. Bij Ruard Jansen (die van de Ome Jan van zijn buurvrouw) had ze een schelp opgehaald die inmiddels drie keer in Santiago is geweest. De schelp wil nog wel een keer! Nico Groot uit Wognum heeft in zijn leven een zoon en een dochter verloren. In februari van dit jaar liep hij vanuit St. Jean Pied de Port naar boven. Hoe hoger hij kwam, hoe harder het ging sneeuwen. In de verte liepen twee figuren die op hem wacht-ten. Een jonge man en een jonge vrouw. ‘Je moet veel drinken,’ zei de vrouw, terwijl ze hem koffie gaf. Vanwege zijn suikerziekte moet Nico inder-daad veel drinken. Omdat Nico nogal een zware rugzak had, boden ze aan van rugzak te wisse-len. Door de hulp van de jonge man en vrouw, maar vooral door hun aanwezigheid, kwam Nico veilig boven. De andere dag bleef Nico met veel vragen zitten. Waarom waren die mensen juist daar? Hoe wist die vrouw dat hij veel moest drin-ken? Op één vraag wist Nico het antwoord wél. Hij had niet naar de naam van zijn twee redders gevraagd. Als hij dat wel gedaan had, wist hij ze-ker wat ze geantwoord zouden hebben: ‘Marie et Antoine.’ De franse variant van de namen van zijn twee overleden kinderen. Volgens het pro-gramma zal Theo Schuyt, hoogleraar filantropie, een lezing geven over pelgrimeren in de middel-eeuwen en de zeven werken van barmhartigheid. Theo Schuyt blijkt een begenadigd verteller, met maar één minpuntje: de zeven werken van barm-hartigheid komen niet in het verhaal voor. Voor een mevrouw is dat aanleiding de zaal voortijdig

te verlaten, zoals zij in een ontstemd briefje laat weten. De andere aanwezigen genieten van een boeiend verhaal, gebracht met veel humor, met sappige details, bijvoorbeeld het ‘Rooms katho-liek armenkantoor’ met een geschat vermogen van 200 miljoen. Schuyt geeft in zijn lezing antwoord op vragen als: Waarom geven mensen? Waarom zetten mensen zich in als vrijwilliger? In zijn ant-woord betrekt hij ook onze ‘pelgrimshobby’ zoals hij dat noemt door Paul Coelho te citeren, die in zijn boek ‘de pelgrimstocht naar Santiago’ zegt dat je door pelgrimeren ervaart dat je een deel van de ziel van de wereld bent. Volgens Schuyt kun je je ook door filantropie verbonden voelen met de ziel van de wereld. Breng de betrokken-heid terug in de voorzieningen is het advies van Schuyt aan de beleidsmakers. Geld geven zonder betrokkenheid, zonder dat er draagvak is, heeft geen enkele zin. Een laatste tip van Schuyt: wil je iets gedaan krijgen, laat het dan vragen door iemand tegen wie de gunstverlener geen nee kan zeggen. Zo heeft hij zich ook laten strikken voor deze lezing. Hij zit met de broer van onze dag-voorzitter in een bestuur en tegen de zus van je medebestuurslid kun je geen nee zeggen. De mevrouw die de zaal voortijdig verliet heeft een begripvol briefje van het bestuur gekregen. Zij schreef een vriendelijk briefje terug en zo kwam het allemaal weer goed. Zelfs de knicker-bocker kon worden weggegeven. Over geven ge-sproken: meer over het werk van Theo Schuyt is te vinden op www.geveninnederland.nl. André Brouwer

Regio Zuid-West Nederland

De laatste bijeenkomst van de regio zuid-west is zo’n kleine drie jaar geleden, en dreigen de leden van onze regio wat verweesd te raken. Daarom heb ik als oud-regiocontactpersoon op me ge-nomen te proberen de regio nieuw leven in te blazen. Ik stel me voor begin volgend jaar een regiobijeenkomst te organiseren, waarbij een be-

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 197

langrijk agendapunt zal zijn het werven van leden voor het opzetten van een nieuw regiobestuur. Daarnaast zal op die dag de mogelijkheid zijn om voorlichting te geven aan aspirant-pelgrims, het uitwisselen van ervaringen door ‘oud’-pelgrims: kortom een programma zoals dat ook tot voor enkele jaren in de regio zuid-west werd georga-niseerd. De leden van de regio kunnen eind van het jaar een uitnodiging voor deze bijeenkomst tegemoet zien.Huub Willems

Regio Bollenstreek / Rijnland

De najaarsbijeenkomst van onze Regio vond plaats op zaterdag 7 oktober, in kerkelijk cen-trum ‘De Hoeksteen’ in Hillegom. Vanaf halfelf komen de regio-leden binnen en treffen dan al in de hal de grote lectuurtafel van Bram van der Wees (Ledenservice Utrecht) met een grote keuze aan boeken, gidsen, CD’s met betrekking tot de pelgrimstocht te voet of per fiets naar Santiago. Omstreeks 11.15 u. hebben we genoeg koffie ge-dronken en met elkaar gepraat, zodat de bijeen-komst wel officieel kan beginnen. Nelia Musters heet de aanwezigen welkom: we zijn met ruim 50 mensen, van wie 12 mensen voor het eerst in ons midden zijn. Zij stellen zich achtereenvolgens voor en maken ons deelgenoot van hun voorne-mens (tijdstip, wijze van pelgrimeren e.d.). Ver-volgens doet ze een paar mededelingen: over de landelijke bijeenkomst van ons Genootschap op 11 november; over de ‘Midwinterhoornwande-ling’ in Twente (Denekamp), waaraan een aantal leden uit onze regio gaat deelnemen en waarvoor belangstellenden zich alsnog kunnen aanmelden; voorts over ons ‘Regio-Contact-Persoon’-zijn: we willen er volgend jaar mee stoppen en roepen nu al vast opvolgers op, die we dan tijdig kunnen ‘in-werken’; tenslotte over de volgende regio-bijeen-komst, en wel op zaterdag 3 februari 2007. Bram van der Wees krijgt het woord en vertelt waar hij en de overige vrijwilligers van de Ledenservice in

Utrecht, in het Huis van Sint Jacob, zich zoal mee bezig houden. Vertelt ook wat over de literatuur die betrekking heeft op andere ‘pelgrimsdoelen’ (Rome of Asissi) waarvoor ook binnen het Ge-nootschap van Sint Jacob wel belangstelling ont-staat. Hij beantwoordt diverse vragen die vanuit de zaal aan hem over zijn werk gesteld worden. Een volgend altijd boeiend programmaonderdeel is de ‘pelgrimsparade’ van de regio-genoten die dit jaar naar Santiago zijn gelopen of gefietst. Dat zijn mooie verhalen: zo is er een net terug uit San-tiago; hij had zich niet zo geweldig voorbereid maar heeft er echt de tijd voor genomen: hij is 6 maanden onderweg geweest. Hij was geschrok-ken van de ‘massaliteit’ in Spanje onderweg, ter-wijl hij in Nederland, België en Frankrijk zo al-léén op pad was. Een ander had de tocht gelopen, terwijl haar man met hun caravan volgde: ze had zich onderweg een luxe pelgrim gevoeld en had het, alles tezaam, toch wel als een feest ervaren. Weer een ander heeft de laatste 250 km gelopen samen met zijn zus, beiden al op leeftijd. Had dat als heel speciaal ervaren. Het passeren van het ‘Cruz de Ferro’ was een aangrijpend gebeuren: hadden hun stenen a.h.w. al hun beider vooroor-delen meegegeven en die daar achtergelaten. Ook de viering pelgrimsmis in Santiago had hen aan-gegrepen: veel emoties en tranen. Een echtpaar was in 6 weken naar Santiago gefietst; hebben dat een prachtige tijd gevonden als ‘samen onderweg’ en zijn vanaf San Sebastian ook weer naar hun woonplaats teruggefietst. Een ander, een dame alleen, is dit jaar (heeft in voorbije jaren al andere routes gevolgd) gelopen vanaf Oviedo, een groot stuk langs de kust: veel klimmen en dalen, nogal moeizaam. Wel een schitterend pad, goed beweg-wijzerd, heel rustig en weinig mede-pelgrims. Zij had daarna in Santiago in het Seminario Menor nog gehospitaleerd: 300 slapers toen, maar geen één Nederlander daarbij, maar vooral heel veel jonge Spanjaarden. Tenslotte nog een dame al-leen, die naar Pau gevlogen was, om via de Som-port aan haar camino te beginnen… maar op het

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 198

vliegveld daar bleek de bagage (haar rugzak met praktisch alles wat ze voor haar tocht nodig had, niet gearriveerd. Pas na 5 dagen kon ze erover be-schikken, dus 5 dagen ellende, geen geld, geen andere kleren enz.) Ze is dus op de camino niet zo ver gekomen als ze gepland had…. maar vol-gend jaar een volgend stuk. Na de pauze, waarin we in de hal soep en broodjes (al of niet met cro-quet!!) konden nuttigen werden we getrakteerd op een prachtig reisverhaal, verteld en met dia’s geïllustreerd, door Ad Hermans: hij heeft in 2000 de tocht naar Santiago ondernomen per handbike (een ‘rolstoel-fiets’). Inderdaad heel in-drukwekkend en ook soms wel vermakelijk, zoals hij kleinere en grotere tegenslagen overwonnen had. Een pracht verhaal, waarvoor hij na afloop ook beloond werd door Nelia met een mooie fles Spaanse rode wijn. Daarna was er nog tijd voor een geanimeerd Café Saint Jacques waaraan veel regiogenoten deel namen. Heel gezellig dus en goed voor de onderlinge verstandhouding.Gerard Ticheler

Regio Limburg

Datum: 11 november 2006, plaats: Het katoenen Dorp te Roermond. Om kwart over tien opent Thom Kentgens de bijeenkomst voor een 50-tal aanwezigen. Na een aantal mededelingen geeft hij het woord en het beeld aan Mevr. Mariëtte Pa-ris-Vankan die een boeiende lezing van meer dan 90 minuten houdt over ‘Monumentale glaskunst (ontwerpen en vervaardigen) en beroemde ramen langs de camino’. Bij de pelgrimsparade, die door tijdgebrek zeer kort moest zijn vertelde Frits Jans-sen dat hij door toeval (of was de voorzienigheid) tijdens zijn tocht in Frankrijk, doordat hij op zijn schreden terugkeert om een vergeten waslijn op te halen, getrakteerd werd op een uitgebreid ontbijt. De lunch, verzorgd door de vaste ploeg van het katoenen dorp, was weer uitstekend en ontlokte de aanwezigen een enthousiast applaus. De middaglezing: ‘Blessures: preventie-voorko-

men-herkennen en behandelen’door dhr. John Louwars (Fysiotherapeut) bevatte veel praktische informatie voor de aanstaande pelgrims, vooral op het gebied van de training. Daarna waren er twee gespreksgroepen: lopers en fietsers, tijdens welke de oude rotten hun ervaringen doorgaven aan de startende pelgrims. Na nog een drankje sloot Thom de bijeenkomst tegen 16.30 uur.

Regio Oost

Ondanks dat de regio op vrijdag de dertiende (!) vergaderde was de zaal helemaal vol gestroomd met ruim 100 Santiago-liefhebbers. Om 19.50 u. stond de RCP Gé Westgeest achter de lesse-naar om zijn betoog te gaan houden, zoals be-kend met een krachtige, enthousiaste stem. Hij had veel te melden, o.a. dat ons ‘grondgebied’ zich uitstrekt van Apeldoorn e.o., Zwolle naar Enschedé e.o. Gedacht wordt aan een splitsing in Oost/West. Daarvoor zijn nieuwe bestuursle-den nodig. Er wordt verlangend uitgekeken naar sprekers voor de a.s. regio-vergaderingen, te we-ten in april te Oldenzaal en Holten in oktober. Eén spreker heeft zich al aangemeld voor Olden-zaal, nl. Herman Stokmans, die gedeelten uit de DVD ‘Jakobswege. Wege der Jakobspilger im Rheinland’ wil laten zien, met een bijbehorend praatje. Schrijvers worden opgetrommeld om kopij te leveren voor de ooSTJACOBrief (OJB). Het redactieadres is: e-mail [email protected] of Klaas Mors. Pelzerpark 5. 8162 GA. Epe. Kopij inleveren vóór 1 maart 2007. Gé meldde met trots dat vanaf deze avond het getekende dagboek ‘Gracias a la vida’ van Marc Baars, die in 1990 van Laren (NH) naar Santiago liep, voor de aanwezigen aangeboden wordt voor € 16,- Op 18 september 2003 is Marc overleden na een kort en heftig ziekbed. De echtgenote van Marc, Linda, was bij de presentatie aanwezig. Het opmerkelijke resultaat van deze fraaie uit-gave werd verzorgd door Klaas Mors (redacteur van de oJB). Een negatief punt was dat Gé moest

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 199

melden dat er totaal geen respons is gekomen op de oproep voor een nieuw bestuurslid. Evenzo zou er geen animo zijn voor een aparte bijeen-komst voor nieuwe leden. Ook wordt uitgekeken naar mensen die zich willen opgeven voor het mee-denken in werkgroepjes m.b.t. het wande-len en fietsen naar Santiago. Dus meldt je aan bij Gé Westgeest. Adres: Ganzenmarkt 22. 7631 EN. Ootmarssum. Het Bestuur zal in februari toch een avond plannen voor nieuwe leden. Theo van Dijk (secretaris van het Nederlands Genoot-schap van Sint Jacob) meldde dat onze regio nu al 500 leden telt en daardoor enige financiële armslag heeft. Via de Webside (www. Santiago.nl) kan een ieder, te beginnen bij nummer 1 van ‘de Jacobsstaf ’ de ontbrekende nummers downloaden. Theo was teleurgesteld dat op de Webside geen informatie te vinden is over onze regio. De volgende spreker was Fred Braun uit Hengelo (Gld.), stimulator van de Stichting Ja-cobskerkenpad dat in Euregioverband een par-cours onderhield van ca. 225 km., maar door financiële moeilijkheden geen levensvatbaarheid meer heeft. Samen met Wiel Hansen (Apel-doorn) medestimulator, richten zij zich nu op de Jacobspaden in het Oosten van ons land. Deze paden zullen een onderdeel gaan vormen van een internationaal netwerk van fiets- en wandel-paden naar Santiago. Men kan starten in St. Ja-cobiparochie om via het Jabikspaad naar Hasselt te gaan en verder via de IJssel Millingen a/d Rijn te bereiken, waarvandaan men verder de Jacobs-weg door het Rheinland kan nemen om verder te komen richting Santiago. Inlichtingen over deze route bij ondergetekende. Een andere optie is de ‘camino’ te volgen vanuit het Noorden (Gronin-gen, Drenthe) naar Oldenzaal om via het voor-malige Jacobskerkenpad aan te sluiten bij Mil-lingen a/d Rijn. Er loopt een subsidieaanvraag waar, naar verwachting, Europa (!) 40% aan zal bijdragen, de provincies 45% en 15% uit parti-culiere middelen. De leiding van dit project zul-len Fred Braun en Wiel Hansen op zich nemen.

Huub Steins (Haaksbergen) zal de routeplanning coördineren. De uitvoering zal worden verzorgd door het Gelders Overijssels Bureau voor Toe-risme (GOBT). Fred Braun deed een dringende oproep om medewerkers voor o.a. padaanleg en beschrijving aan te werven. In 2008 zouden de wegen geopend kunnen/moeten worden. Het worden paden met een zo hoog mogelijk Jacobs-gehalte. Een heel ander onderwerp was het col-lege dat kunsthistorica Irene Sloet deze avond gaf over ‘Kunst langs de camino’ als inleiding op een door haar te geven cursus, verdeeld over zes avonden dat om en om in Apeldoorn en Twente gehouden zal worden, te weten op 19 november, 12 december en 16 januari te Oostmarsum, bij Gé Westgeest (adres zie boven) en 28 november, 30 januari en 13 februari te Apeldoorn (adres te bevragen bij Gé). Irene voerde ons m.b.v. interes-sante en mooie dia’s langs bekende en minder be-kende monumenten zoals de Ste. Foi (Conques), de zwarte madonna te Clermont Ferrant, het ge-waad van Maria te Chartres, de abdij van Leyre, Estella, Sahagun etc. De avond was een aaneen-schakeling van onderwerpen. Het volgende ging over ‘Hospitaleros in Roncesvalles.’ Geinteres-seerden kunnen daarover een folder aanvragen bij het Huis van Sint Jacob, Lange Nieuwstraat 9a, 3512 PA. Utrecht. Als laatste spreker diende John Vollenbroek zich aan die uitbundig verhaal deed o.a. over zijn ervaringen op de Via Fran-cigena in Italië. Vanaf 1998 was hij elk jaar op stap over Duitse en Zwitserse Jacobspaden om in 2005 via Milaan Rome te bereiken. Duitsland en Italië hebben een verschillende opvatting over wegbewijzering. Er zijn geen Europese regels voor vastgesteld. In Zwitserland moet je wel blind zijn om niet de Jacobsweg te vinden. Een aardige tip gaf hij om aan het eind van iedere dag een spreuk van de dag te bedenken en op te schrijven, waar ik tot mijn spijt geen voorbeeld van kan geven. Last but not least volgde de pelgrims-parade waar twee leden gebruik van maakten. Iemand las een gedeelte uit zijn dagboek voor en een an-

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 200

dere pelgrima declameerde een tekst die op een muur bij Najerra te lezen is. De originele tekst is uiteraard in het Spaans gesteld, maar zij liet de Duitse vertaling horen. Het Café St. Jacques zorgde voor de broodnodige

afsluiting van de avond. In het natte wel te ver-staan ! Zoals dat hoort! Tot ziens in Oldenzaal ! E Ultreya sus eya !Herman Stokmans

Variant op de fietsroute Ruta de la Plata, traject A Gudiña – AllarizBij de Ledenservice in het Huis van Sint Jacob te Utrecht is een variant op bovengenoemde fiets-route op aanvraag verkrijgbaar.

Pelgrimsblad PeregrinoMet ingang van 1 januari 2007 zal Marinus van Aalst geen abonnementsgelden meer overmaken

voor het blad Peregrino. Degenen die tot nu toe gebruikmaakten van de diensten van Marinus, worden thans verzocht zelf hun abonnements-geld over te maken naar bankrekening 2037 00540001 039086 95 t.n.v. Revista Peregrino, Sto Domingo de la Calzada.

IBAN ES4720370054000103908695,BIC (Code SWIFT CECAESMMO37).

Mededelingen

13 januari Bijeenkomst Regiocontactpersonen te Vleuten20 januari Regio Arnhem/Nijmegen: wandelgroep3 februari Regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland17 maart Regio Rotterdam: voorjaarswandeling17 maart Regiobijeenkomst Limburg in het Katoenen Dorp te Roermond17 maart Regio Arnhem/Nijmegen: wandelgroep24 maart Voorjaarsbijeenkomst Genootschap + ALV in de Nicolaïkerk te Utrecht25 maart Landelijke Pelgrimsmis in Kathedraal Roermond, aanvang 11.30 uur12 mei Regio Friesland: voorjaars wandeling/fietstocht25 juli Jacobusavond in Caroluskapel, Swalmerstraat Roermond, aanvang 18.30 uur Na afloop koffie met vlaai (verzorgd door de Broederschap) en lezing door Mevrouw Angela Mol: ‘Devoot te voet’1 en 2 september Regio Friesland: wandel- en fietsweekend13 oktober Regiobijeenkomst Rotterdam13 oktober Regiobijeenkomst Friesland10 november Regiobijeenkomst Limburg in het Katoenen Dorp te Roermond

Agenda

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 201

Routegidsen

SpanjeVia de la Plata, Guia del Camino Mozarabe de Santiago. Spaanse routegids van Sevilla naar Santiago, veel achtergrondinformatie, routebe-schrijving en kaarten. 2001. Uitg.: Diputacion de Sevilla.The Silver Route. Beknopte Engelstalige beschrij-ving van de Ruta de la Plata in de provincie Gali-cië. Met kleurenplaatjes. Uitg. Turismo Galicia.The French Route. Beknopte Engelstalige be-schrijving van de Camino Francés in de provin-cie Galicië. Met kleurenplaatjes. Uitg. Turismo Galicia.The Portuguese Route. Beknopte Engelstalige beschrijving van de Camino Portugués in de provincie Galicië. Met kleurenplaatjes. Uitg. Tu-rismo Galicia.The English Route. Beknopte Engelstalige be-schrijving van de Camino Inglés in de provin-cie Galicië. Met kleurenplaatjes. Uitg. Turismo Galicia.The North Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The French Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The English Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The Portugues Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The Original Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.Route of the Sea of Arousa and the Ulla River. Serie

The Ways of St. James in Galicia. Beknopt rou-tegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The Southeast Way – Via de la Plata. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt route-gidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.The Fisterra-Muxia Way. Serie The Ways of St. James in Galicia. Beknopt routegidsje voor de provincie Galicië. 2004, Xunta de Galicia.De Valencia a Santiago – Otra ruta de Compos-tela. Amparo Sanchez Ribes. Fraai uitgevoerde Spaanstalige routegids van de Camino Levante, de weg van Valencia via Toledo naar Santiago. 2004, uitg. Asociacion de Amigos del Camino de Santiago de la Comunidad Valenciana. (Schen-king).Le Chemin Côtier. Camino del Norte. De Bayonne au Cap Finisterre. Jean-Yves Grégoire et Fran-coise Pinguet. Rando Editons, 2005. Prachtige, praktische en handzame gids langs de Spaanse kustroute.Camino del Norte. Guia practica del Camino de la Costa y del Camino Primitivo. Uitg. Jacobeo.net, 2005. Een fraai uitgevoerde en overzichtelijke Spaanstalige gids. Ruta del Camino Fonseca. De Salamanca a San-tiago de Compostela. Luis Antonio en Miquel Quintales. Uitg. Amaru Ediciones, Salamanca, 2002. Fraai uitgevoerde gids van de route Sala-manca-Santiago.

FrankrijkSur les Chemins de Saint-Jacques en Bourgogne. Langres-Cluny; Dole-Vézelay; Gray-Vézelay. Een gids met drie aanvoerroutes naar de grote start-plaatzen. Uitg. Lepère Editions. 2005.Le Chemin de Paris en de Tours. Jean-Yves Gré-goire en Jacqueline Véron. Rando Editions 2006.

Nieuwe aanwinsten in de Bibliotheek van het Genootschap

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 202

Dit is nieuwe druk van de gids voor de Via Tu-ronensis, maar nu uitgebreid met de route Parijs-Orléans-Tours, en met de route van Onesse naar Bayonne voor hen die de Camino del Norte wil-len volgen.

RomeEen Franciscaanse voetreis. Van Florence via As-sisi naar Rome. Kees Rodenburg. Eigen Beheer, 2006. Dit is de nieuwe druk van deze gewaar-deerde gids, nu in één band en zonder losse sup-plementen.Guida alla Via Francigena. 900 chilometri a piedi sulle strade del pellegrinaggio verso Roma. Uitg. Terre di mezzo, 2004. Netjes uitgevoerde, maar niet altijd praktische gids van de Via Francigena naar Rome.

Algemene onderwerpen

Approaching Santiago. Xacobeo ‘99. Prachtig uit-gevoerde programmagids voor het Heilig Jaar 1999. Uitg.: Xunta de Galicia. (Schenking).Dictionnaire de Saint Jacques et Compostelle. Un compagnon sur les Chemins de Compostelle. Denise Péricard-Méa en Louis Mollaret. Editions Jean-Paul Gisserot. Hoe bestaat het: een geheel aan Jacobus gewijd woordenboek: plaatsen, namen, gerechten en een keur van andere trefwoorden geven een beeld van de pelgrimage.The Pilgrims’ Way to Santiago. Engelstalig gidsje van het Secretaria General de Turismo uit 1987. (Schenking).

Onderdak en voorzieningen

Miam-miam-dodo. Spanischer Jakobsweg. Chris-tian Champion. De Duitse vertaling van de bekende gids met adressen om lekker te eten en goed te slapen langs de Camino Francés. 2006, Les éditions du Vieux Crayon.The French Path. Handig Engelstalig gidsje met overzicht van voorzieningen langs de Camino

Francés. 2004, uitg. Correos (Spaanse Poste-rijen).El Camino Francés. Handig Spaanstalig gidsje met overzicht van voorzieningen langs de Ca-mino Francés. 2004, uitg. Correos (Spaanse Pos-terijen).Camino del Norte y variante. Handig Spaanstalig gidsje met overzicht van voorzieningen langs de Camino Francés. 2004, uitg. Correos (Spaanse Posterijen).

Geschiedenis en Cultuur

Buurmalsen belicht; fragmenten uit de historie van kerk en dorp. Geschiedenis van de Nederlands Hervormde kerk van Buurmalsen, waarin een fraaie muurschildering van Jacobus is te vinden. 1991, Kerkvoogdij Buurmalsen. (Schenking).Der Jakobsweg, Geschichte und Kunst der mit-telalterlichen Pilgerroute durch Spanien. Thorsten Droste, Joseph S. Martin. Prachtig uitgevoerde kunstgids van de Camino Francés, met veel fraaie kleurenplaten. 2004, Hirmer Verlag München.Jakobswege in Deutschland. Jürgen Kaiser. Fraai uitgevoerd album over de Duitse Jacobuswegen. 2006, Konrad Theiss Verlag.The Pilgrimage Road to Santiago. The complete cultural handbook. David M. Gitlitz en Linda Kay Davidson. Uitgebreide, maar in zwart-wit uitgevoerde gids over de kunst, architectuur, ge-ologie, geschiedenis, folklore, heiligen, flora en fauna van de Camino Francés. 2000, St. Mar-tin’s Griffin.Galicia – festivals, fairs and romerias. Engelstalig overzicht van de vele festivals, feesten en proces-sies in Galicië. 2004, Turismo de Galicia.Compostela through the History. Euloxio R. Ruibal. Mooi uitgevoerd boekje over de geschiedenis van Santiago. 2000, uitg. A Nosa Terra. (Schenking). Saint Jacques à Compostelle. Jacques Chocheyras. Uitg. Ouest France, 1985. Een onderzoek naar de wortels van de pelgrimage naar Santiago. (Schenking).

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 203

Der Bayerische Jakobsweg. Magische Orte am tau-sendjährigen Pilgerpfad. Fritz Fenzl. Nymfenbur-ger, 2004. Beschrijving van de heilige plaatsen en kerken langs deze route.

Steden

Santiago de CompostelaEn Compostela, Revista de turismo. Spaans- en en-gelstalige toeristische gids voor Santiago. 2006, Turismo de Santiago.Museo das Peregrinacions. Textos de Sala. Spaans overzicht van de teksten in de zalen van het Pel-grimage Museum in Santiago. (Schenking).La Cathédrale de Saint-Jacques. Klein Franstalig gidsje over de kathedraal. 2004, uitg. A Nosa Terra.

VézelayLa Basilique de Vézelay. J. Gréal. Uitgave: Edi-tions Franciscaines. Beknopt kunstgidsje van de basiliek, ca. 1987. (Schenking).La Madeleine de Vézelay. Guide et Plans. Beknopt gidsje van de basiliek. Editions Franciscaines. 1985. (Schenking).

Verslagen

De koekoek roept. Op weg naar Santiago. Chris-tien Donker. Zeer persoonlijk reisverslag van een vrouw die aanvankelijk samen, maar later alleen de hele tocht loopt. 2006, Gopher Publishers. (Schenking).Duizend heuvels; Fietstocht naar Santiago de Com-postela. Ignace Vervaet. Amusant en leerzaam reisverslag van een fietstocht. 1999, Elmar.Time Out. Reiswijzer en avontuurlijk verslag van onze voettocht naar Santiago de Compostela. Fer en Loes Daniëls. Z.j., Eigen beheer. (Schenking)Onderweg. Logboek van een pelgrim. Verslag van de voetreis van Loek Bosch van 15 april tot 16 juli 1989. Eigen beheer. (Schenking).Afspraak met Jacobus. Mijmerijen langs de weg naar

Santiago de Compostela. Claude Cantré. Uitg. In-dico, 2006. Uitgebreid beschouwend verslag van een voettocht van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Santiago in 2000. (Schenking).

Video, CD-ROM en DVD

Arte en el Camino. DVD met overzicht van alle kunst langs de Camino Francés in de provincie Galicië. Uitg. Xacobeo 2004.El Camino de Santiago a Fisterra y Muxia. CD-rom met mooie plaatjes van de route naar Finis-terre. 1999, Colectiv Artabro.Compostela, Ciudad Visual. CD-rom met 600 fo-to’s en 10 video’s van Santiago. Compostela, Ciudad Visual. Videoband over de geschiedenis van het moderne Compostela.El Camino hacia la Meta. DVD met een virtuele herinnering in 360 graden. Uitg. Xacobeo 2004La Meta del Camino. DVD over de kathedraal en de andere monumenten in Santiago.

Tijdschriften

Unterwegs. Im Zeichen der Muschel. Tijdschrift van de Fränkische St. Jakobus-Gesellschaft, Würzburg. Nummers 8 (mei 1993) t/m 55 (okto-ber 2005). (Schenking).

Diversen

Lonely Planet Spain. Engelstalige toeristische gids over heel Spanje. 5e druk, 2005, Uitg.: Lonely Planet. (Schenking).Norte de Portugal y Galicia. Spaanstalige toeristi-sche gids van Noord-Portugal en Galicië. 2004.

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 204

Het compostelaregister

Overzicht 2005.In het register zijn 463 kopie compostela’s opgenomen met aankomstdatum in 2005, de eerste op 21 februari, de laatste op 30 november. Hiervan maakten 228 pelgrims de tocht te voet, 218 per fiets, 7 deels te voet deels per fiets, 3 per ligfiets en van 7 is de reiswijze niet bekend. Opmerkelijk is dat van de fietsers 88% in Nederland start, terwijl dit van de lopers 28% is. Veel lopers starten in het zuiden van Frankrijk, 39%, of in Spanje, 22%. Toch besteden lopers gemiddeld 55 dagen aan hun tocht en fietsers 35 dagen. Zo’n 60% van deze pelgrims komt aan in de maanden mei en juni. Door fietsers wordt de Sint Jacobs fietsroute verreweg het meest gevolgd. De pelgrims te voet lopen het vaakst de Camino Francés gevolgd door de Vézelay route. 253 pelgrims hebben de herinneringsspeld van het Genoot-schap aangevraagd en gekregen.

Wilt U ook worden opgenomen in het compostelaregister na thuiskomst uit Santiago, stuur dan een kopie van Uw compostela naar het Genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief die U bij de pelgrimspas ontving met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen.

Naam Woonplaats Aankomst Wijze 1997 Huson, J. Oost Souburg 23-sep-97 ligf 1998 Hoornweg, B.J. Den Haag 29-jun-98 fiets 2001 IJsel Smits-Hupperts, S. van Hilversum 23-mei-01 voet 2002 Arents, J.P.L. Roozendaal 11-mei-02 voetArents-Thoben, E. Roozendaal 11-mei-02 voetReeuwijk, D. Haarlem 8-jun-02 fietsReeuwijk, Th.M.G. Haarlem 8-jun-02 fietsMarcellis, M.P.M. Grubbenvorst 5-aug-02 fietsHase, J.J.Th.M. Apeldoorn 16-aug-02 fietsThoen, S. Wateringen 2-sep-02 fietsMolen, A. van der Heiloo 24-okt-02 -Ven, R. van de Heiloo 24-okt-02 - 2003 Baas, F.J.A. Bakel 1-jun-03 voetKaijer, H.W.M. Wervershoof 18-jun-03 fietsZwan, J,A.N. Wervershoof 18-jun-03 fietsBooi, E. Bergen op Zoom 14-aug-03 voetBooi, P.E. Bergen op Zoom 14-aug-03 voetBooi, S. Bergen op Zoom 14-aug-03 voet 2004 Arends, E.J. Waarland 12-jun-04 fietsArends-Ligthart, M.A. Waarland 12-jun-04 fietsStekelenburg, G.J.M. van Helmond 14-jun-04 voetStiphout, H.E.J.M. van Helmond 14-jun-04 voet

Rijkers, A.M.J. Alphen a/d Rijn 28-aug-04 fiets 2005 Tiemessen, E.M.A. Nijkerk 28-jun-05 fietsTiemessen, N.T.M. Nijkerk 28-jun-05 fietsHoekstra-Oswald, I. Leeuwarden 7-jul-05 voetPlouvier, J.E.L.M. Leiderdorp 27-jul-05 fietsGroot, J. de Bilthoven 10-aug-05 fietsVerhaar, A. Bilthoven 10-aug-05 fietsZandvoord, J.B. Bilthoven 10-aug-05 fietsKlaver, W.J.M. ‘t Veld 12-aug-05 voetBoer, R. de Naarden 8-okt-05 voetGeldere-Verstraten, R. van Middelburg 8-okt-05 voet 2006 Cath, I.G.F. DenHaag 5-jan-06 voetCath, I.G.F. DenHaag 25-jan-06 voetCath, I.G.F. DenHaag 13-feb-06 voetSmits-Zoetmulder, L. Eindhoven 5-mei-06 -Velraeds, P.B. Cuyk 5-mei-06 f&vConradi, L.J.G. Ittervoort 6-mei-06 fietsOorschot, H. van Bergen(L) 6-mei-06 voetKeijer, J.J. Amsterdam 7-mei-06 voetKling, M.G. Amsterdam 7-mei-06 voetMarechal, A.J.H.M. Almere 7-mei-06 fietsValk, J. IJsselstein 9-mei-06 fietsWelling, E.G.F. Sprang-Capelle 9-mei-06 fietsBönninghausen, Th. von Utrecht 12-mei-06 fietsRutgers-Janssen, R. Vries 12-mei-06 fietsVorwerk, H.A. Heeze 13-mei-06 voetBoink, A.B.T.J. Zeist 15-mei-06 fiets

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 205

Boink, C.S.M.A. Nijmegen 15-mei-06 fietsSuvaal, J. Amersfoort 15-mei-06 voetVaanhold, G.R.J. Enschede 15-mei-06 fietsMennen, A.A.H. Lierop 16-mei-06 fietsSandburg, J. Amsterdam 16-mei-06 voetSchipper, L. Tuk 16-mei-06 fietsSchipper-Lok, E.J. Tuk 16-mei-06 fietsUijterlinde, M.A. Someren 16-mei-06 fietsVries, J.A. de Tuk 16-mei-06 fietsVries-Hof, J. de Tuk 16-mei-06 fietsWal, J.M. van der Bodegraven 16-mei-06 f&vBrullemans, A.J. Rijswijk(ZH) 17-mei-06 fietsDijk , F.W. van Den Haag 17-mei-06 fietsSnel, E.J. Amsterdam 17-mei-06 voetRietveld, A. Huizen 18-mei-06 voetRietveld-de Klerk, M.F.M. Huizen 18-mei-06 voetKnape, C.R. Rotterdam 19-mei-06 fietsPijpers, A. Boxmeer 19-mei-06 fietsLeeuwen, F.C. van Naarden 20-mei-06 voetStek, Tj. Wierden 20-mei-06 fietsJanse , R. Vlijmen 21-mei-06 voetJansma, A.H. Santpoort-Noord 21-mei-06 fietsPanhuizen, P.M.C. Amsterdam 21-mei-06 fietsUbbels, D.J. Winterswijk 22-mei-06 fietsVeldhuizen, E. van Nijkerk 22-mei-06 fietsWiggerman, C.J.W.H. Leusden 22-mei-06 voetAartsen, J. Etten-Leur 23-mei-06 voetBlomjous, C.H. Poortugaal 23-mei-06 voetHoeve, J. van Axel 23-mei-06 fietsHout, E. van Koningsbosch 23-mei-06 voetKerstens, A.J.M. Vianen 23-mei-06 fietsKrabben, W.L. Schoonrewoerd 23-mei-06 fietsLinde, V.M. van der Koningsbosch 23-mei-06 voetPronk, J. Amstelveen 23-mei-06 voetBoorsma, G.J.M. Hollandse Rading 25-mei-06 fietsBoorsma, Th.J. Stiens 25-mei-06 fietsFeller, E.W. Naaldwijk 25-mei-06 fietsLodeweges, H.F. Den Haag 26-mei-06 voetVries, J.J. de Graft de Rijp 26-mei-06 fietsVries-de Lange, C.A.M. de Graft de Rijp 26-mei-06 fietsBeest, D.J. van Hooge Zwaluwe 27-mei-06 voetBeest-van Gils, M.L.T. van Hooge Zwaluwe 27-mei-06 voetKoningsbrugge, A.Chr. Van Houten 27-mei-06 fietsJong-Staats, M.J. de Haarlem 28-mei-06 fietsPoort, N.B.J. Soesterberg 28-mei-06 fietsVervers, B. Vianen 28-mei-06 fietsHendrikx-Dukers, A. Elsloo 29-mei-06 voetSieben, M.J. Elsloo 29-mei-06 voetBos, F.Th.M. - 30-mei-06 -Coppens, A.J.T.M. Heemstede 30-mei-06 fietsCoppens-Verkooijen, A.M.J.C. Heemstede 30-mei-06 fietsHaar, B.J.C. van der IJsselmuiden 30-mei-06 fiets

Bekker, F.J.M. Houten 31-mei-06 fietsBergh, L.C.M. van den Den Haag 31-mei-06 fietsBronkhorst, C.E. Houten 31-mei-06 fietsJacobs-Alferink, M.J. Zoetermeer 31-mei-06 fietsLeeuwen, J.G. van Klaaswaal 31-mei-06 voetMarcellis, M.P.M. Grubbenvorst 31-mei-06 fietsVerhagen, H.F.A. Deurne 31-mei-06 fietsBul, H.J.M. Breda 1-jun-06 voetHouben, P.P. Maria Hoop 1-jun-06 fietsHuson, M. Woerden 1-jun-06 voetMansens, T. Amsterdam 1-jun-06 voetTan-Hollander, E.A. Kampen 1-jun-06 voetWinnemuller, A.M.Th. Nijmegen 1-jun-06 voetHagemans, J.P.C.M. Etten-Leur 2-jun-06 fietsHagemans-van Lieshout, P.M.J. Etten-Leur 2-jun-06 fietsHebers, W. Herpen 2-jun-06 fietsNistelrooij, Th. L. van Rosmalen 2-jun-06 fietsThijssen, P.J.G. Amstenrade 2-jun-06 fietsBot, T. de Maastricht 3-jun-06 fietsHeck, A.G. van Wijchen 3-jun-06 fietsWijkhuizen, R. Maasbracht 3-jun-06 fietsGrootjans-Geerts, E. Leusden 5-jun-06 voetHeijink, D. Bennebroek 5-jun-06 voetLenssen, G.J.M. Reuver 5-jun-06 voetLenssen-Koch, T.W.M. Reuver 5-jun-06 voetAdelaar, M.A. Rotterdam 6-jun-06 f&vBerkers, M.J.G. Delfgauw 6-jun-06 fietsNijnens, A.H.F. Brunssum 6-jun-06 voetOostijen, H.J. Rotterdam 6-jun-06 f&vRuyven, A.J.M. van Delfgauw 6-jun-06 fietsGerhartl, H.J. Diepenveen 7-jun-06 voetGerhartl/Groote, J.J.M. Diepenveen 7-jun-06 voetHenssen, H.M.M. Sittard 7-jun-06 voetVijgen-van de Munckhof, M.P.J. Munstergeleen 7-jun-06 voetVleugel, J.C. Langezwaag 7-jun-06 fietsWit-Eijkelenberg, M.A.H. de Echt 7-jun-06 voetBorgerding, J.H.H. Hoofdplaat 8-jun-06 voetZondag, P.R. Maassluis 10-jun-06 fietsAsten, H.A.C. van t Harde 11-jun-06 fietsAsten-van der Meij, P.J. van t Harde 11-jun-06 fietsGroen, B.O. Eemnes 11-jun-06 fietsAa, H.M. van der Boxmeer 12-jun-06 fietsBergman, A.P.C. Beek en Donk 12-jun-06 fietsZanders, H.H. Heerlen 12-jun-06 voetZanders-Snel, S.H. Heerlen 12-jun-06 voetBonenkamp, B.H. Groenlo 13-jun-06 fietsBonenkamp-Esselink, J.P. Groenlo 13-jun-06 fietsBroek, F. van den Utrecht 13-jun-06 voetVijverberg, G.A.C. Bergschenhoek 13-jun-06 fietsVijverberg, M.M.M. Bergschenhoek 13-jun-06 fietsZantkuijl, J.G. Rosmalen 13-jun-06 fiets

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 206

Zantkuijl-van Helvoirt, F.P.G. Rosmalen 13-jun-06 fietsBaert, M.G. Hulst 14-jun-06 voetBeurs, P.M. de De Meern 14-jun-06 voetBorgignons-Zagt, H.W. Eijsden 14-jun-06 voetBrouwer, E.A.M. Hillegom 14-jun-06 fietsButs, C.J.J. Hillegom 14-jun-06 fietsBerk, J.A.J. Bilthoven 15-jun-06 voetBouma, J. Arnhem 15-jun-06 voetKoopmans, A. Culemborg 15-jun-06 fietsKoopmans-de Groot, L.W. Culemborg 15-jun-06 fietsLeijen, J. Stolwijk 15-jun-06 fietsOs, J.L.W. van Emmen 15-jun-06 voetTiggeman, A.A. Stolwijk 15-jun-06 fietsZelfde, C. van ‘t Middelharnis 15-jun-06 fietsZelfde-Vroegindewey, C. van ‘t Middelharnis 15-jun-06 fietsHacken, C.J.M. Leende 16-jun-06 fietsWit , J.M.W.de Heerlen 16-jun-06 fietsKeijsers, H. Asten 17-jun-06 fietsKleij, J.J.M. van der Zevenhoven 17-jun-06 voetSchie, A.G.M. van Berkel-Enschot 17-jun-06 fietsSchie-de Kleijn, L.M. van Berkel-Enschot 17-jun-06 fietsSwart, J.B.F. Zevenaar 17-jun-06 voetBoender, H.J.F. Didam 18-jun-06 fietsVegt, B.G.J.M. van der Wijckel 18-jun-06 voetVerstegen, P.J.P. Deurne 18-jun-06 fietsVries, A.J.F. de Wassenaar 18-jun-06 fietsEngelenberg, J.B. Haarlem 19-jun-06 fietsEngelenberg-Wijnen, B.C. Haarlem 19-jun-06 fietsRijt, H. van de Schiedam 19-jun-06 voetGerharti, F.H. Vries 20-jun-06 voetGerharti-de Groot, M.A. Vries 20-jun-06 voetMooren, H.H. Bergen op Zoom 20-jun-06 voetOostwaard, A. van Ouderkerk a/d Amstel 20-jun-06 fietsOostwaard-de Jong, W.A.M. van Ouderkerk a/d Amstel 20-jun-06 fietsRossewij, C. Woerden 20-jun-06 fietsRossewij-Gresnigt, E.J.M. Woerden 20-jun-06 fietsBarrau, L.H. Voorhout 21-jun-06 voetDoeswijk, R.N. De Kwakel 22-jun-06 fietsGeus, A.J.de Emmen 22-jun-06 voetHillenaar, P.M. Montfoort 22-jun-06 fietsLoon, J.J.M. van Montfoort 22-jun-06 fietsVries, H. de St Pancras 22-jun-06 fietsVries-Verhagen, J. de St Pancras 22-jun-06 fietsDekker, W.L. den Apeldoorn 23-jun-06 fietsGoossens, R.J.I. Waalre 23-jun-06 voetHoften, P.M.R. Wijnandsrade 23-jun-06 voetKuitert, K. Amsterdam 23-jun-06 voetLangen , Th. Siebengewald 23-jun-06 voetPastwa, J.J.M. Sittard 23-jun-06 fiets

Rikers, S.M.G. Geleen 23-jun-06 fietsTeunissen, W. Nijmegen 23-jun-06 voetHout, M.L.A. van Eindhoven 24-jun-06 voetPijl, Y.C. van der Westerbork 24-jun-06 fietsPijl-Visser, T.W. van der Westerbork 24-jun-06 fietsAlbers, H. Akersloot 25-jun-06 fietsJansen, F.M.J. Brummen 25-jun-06 voetBaas, F.J.A. Bakel 26-jun-06 voetEyck, J.J.J. St Odiliënberg 26-jun-06 voetEyck, J.L.H.D. St Odiliënberg 26-jun-06 voetNoorman, A.A. Haren(Gr) 27-jun-06 voetThijssen, F.J. Hensbroek 27-jun-06 fietsJansen, L. Waspik 28-jun-06 voetMeer, J.A. van der Hilversum 28-jun-06 fietsVet, R.F. Hilversum 28-jun-06 fietsHaan, J.M.C.J. den Den Helder 30-jun-06 fietsBoer, R. de Hengelo(O) 2-jul-06 fietsBoer-Swart, C.T. de Hengelo(O) 2-jul-06 fietsGoor, J.F.M. van de Breda 2-jul-06 voetSmith, H.J. Capelle a/d IJssel 3-jul-06 fietsSmith/Faber, W.D. Capelle a/d IJssel 3-jul-06 fietsAarts, B.J.P.M. Boxtel 4-jul-06 fietsBenkers, M.J. Hengelo 4-jul-06 fietsBrouwer, C. Tilburg 6-jul-06 voetBrouwer-Kruit, A. Tilburg 6-jul-06 voetHonig, C. Naarden 6-jul-06 voetPoortvliet, L.C. Dirksland 6-jul-06 fietsPoortvliet-Kagchelland, E.M.P. Dirksland 6-jul-06 fietsWolff, R.F. Utrecht 6-jul-06 fietsBouman, S. Eindhoven 7-jul-06 voetKortooms, C.S.H.M. Eindhoven 7-jul-06 voetVaessen, J.J.M. Maastricht 8-jul-06 voetWoltering, Th.J.H. Urmond 8-jul-06 voetKleine, D.J.G. de Apeldoorn 9-jul-06 voetRoelofs, J. Apeldoorn 9-jul-06 voetCuppen, J.C.H. Oss 12-jul-06 fietsCuppen, J.H. Oss 12-jul-06 fietsLeij , R.A. van der Vaassen 13-jul-06 fietsKuijken, J.J. Harderwijk 14-jul-06 fietsKuijken-Moeliker, J. Harderwijk 14-jul-06 fietsLambert, A.J.D. Nuenen 14-jul-06 voetVliet, J.J.M. van Rotterdam 14-jul-06 fietsKlemann, K. Zutphen 16-jul-06 voetTillaert, A. van den Veghel 16-jul-06 voetTillaert, P. van den Veghel 16-jul-06 voetBoon, J.M.A. Bovenkarspel 18-jul-06 voetBoon-de Boer, J.C.M. Bovenkarspel 18-jul-06 voetWieser, P. Den Haag 18-jul-06 voetWieser-Arenberg Peeters, M.E.C. Den Haag 18-jul-06 voetZevenbergen, A.A. Waddinxveen 18-jul-06 fietsSnoek, G.J.M. Abcoude 24-jul-06 voetKatuin, G. Zuidwolde 26-jul-06 voetSchievink, J. Harlingen 26-jul-06 voetMajsakowska, G. Amsterdam 27-jul-06 tandTee, H.T. Amsterdam 27-jul-06 tand

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 207

Wilms, F. Deurne 27-jul-06 fietsWilms-Maessen, L. Deurne 27-jul-06 fietsHulshoff, A.M.J.J. Oud-Zevenaar 28-jul-06 voetAssche, M. van Dongen 29-jul-06 f&vBenneker, J.S.H.A. Oirsbeek 29-jul-06 voetBenneker, S.J.W.G. Maastricht 29-jul-06 voetDekens, N. Hengelo(O) 29-jul-06 fietsDekens-Rouwé, G. Hengelo(O) 29-jul-06 fietsBrinkhuis-Veenhof, Th. Ruurlo 2-aug-06 fietsBours, P. Linne 5-aug-06 fietsEngels, L.G.M. Venray 5-aug-06 fietsSchendeler, W.J. Cuijk 5-aug-06 voetWieringa, J.H. Zaandam 5-aug-06 voetBoon, H.J. Apeldoorn 8-aug-06 voetHaan, A.J. de Apeldoorn 8-aug-06 voetKok, A.C.H.M. de Abcoude 8-aug-06 fietsKuit , A. Doetinchem 9-aug-06 fietsKuit , A.N.M. Doetinchem 9-aug-06 fietsLibert-van der Kleij, E.C.M. Apeldoorn 9-aug-06 voetReehuis, P.M. Nijmegen 11-aug-06 voetWubs, E.R.J. Zeist 12-aug-06 fietsBruijn, A.E. de Wetsens 15-aug-06 fietsBruijn, B.P. de Wetsens 15-aug-06 fietsKnoef, Chr. St Pancras 15-aug-06 fietsMeulen, J.E. van der Haarlem 17-aug-06 fietsHendrickx, V.P.J. Amsterdam 19-aug-06 fietsPoorten, M.J. van Arnhem 19-aug-06 fietsRaijmakers, S.J.M.E. Nijmegen 19-aug-06 -Wetering, C.N. van de Vianen 19-aug-06 fietsWinkler, E. Diemen 19-aug-06 fietsMuurmans, O. Oosterbeek 20-aug-06 voetOtter, M.J. den Zaandam 21-aug-06 voetSchepers, J. Stein 21-aug-06 voetSchepers-Janssen, E.S.H. Stein 21-aug-06 voetKlerk, F. de Amsterdam 24-aug-06 fietsWolterbeek, J. Amsterdam 24-aug-06 fietsJansens, A.J.P. Dongen 25-aug-06 voetVolders, W.L.S.A. Maastricht 25-aug-06 fietsWijte, H.C. - 25-aug-06 fietsZut, P.C. Zuid-Scharwoude 25-aug-06 fietsHanrath, M.H.J. Utrecht 26-aug-06 voetHaver, H.G.M. IJmuiden 26-aug-06 fietsHaver-van Kaam, C.M. IJmuiden 26-aug-06 fietsCuijpers, H.J.M. Swalmen 30-aug-06 fietsKortekaas, A.M.T.J. Noordwijk 31-aug-06 fietsVoort, L. van der Noordwijk 31-aug-06 fietsBlok, A. Rotterdam 2-sep-06 fietsBos, M. Zwaag 2-sep-06 fiets

Groningen, Th. Van Zwaag 2-sep-06 fietsPaf, J.H.P. Haaksbergen 2-sep-06 fietsPaf-Eulink, A.M. Haaksbergen 2-sep-06 fietsBleeker, N.C. Tuitjenhorn 6-sep-06 fietsBleeker-Strooper, M.C. Tuitjenhorn 6-sep-06 fietsLeyden, S. van Hellevoetsluis 6-sep-06 voetVliet, A. van Hellevoetsluis 6-sep-06 voetDorr, J. Eindhoven 7-sep-06 fietsDorr-Godschalk, A. Eindhoven 7-sep-06 fietsMeer, G.A.M. van der Roelofarendsveen 7-sep-06 fietsMeer, J.A.M. van der Roelofarendsveen 7-sep-06 fietsJurgens, N.H. Rosmalen 12-sep-06 voetJansen, A.E.I. Amsterdam 13-sep-06 voetSmets, P.J.A. Voorburg 13-sep-06 voetHuurdeman, T.L.E.M. Beek(L) 15-sep-06 voetJanssen, H.J.M. Raalte 15-sep-06 voetJanssen-Peters, E.C.M. Raalte 15-sep-06 voetLier, L.P.M. van Maastricht 15-sep-06 voetRoebert, A.J. Bennebroek 17-sep-06 voetHuffel, J.C.M. van Westzaan 19-sep-06 voetLuinge, H.F. St Maarten 19-sep-06 fietsBlitterswijk, D.A. Best 20-sep-06 voetBoon, H.J.M. Assen 20-sep-06 voetGroet, C. Hensbroek 20-sep-06 fietsGroet-Beers, H.C. Hensbroek 20-sep-06 fietsWeger, A.R. de Haastrecht 20-sep-06 voetKanters, C.A.M. Dongen 23-sep-06 voetVelde, W.J. ten Epse 24-sep-06 fietsBisschop, A. Hattem 25-sep-06 voetBisschop-Oldegarm, Z. Hattem 25-sep-06 voetSchijven, J.H.M. Linne 25-sep-06 voetDijkshoorn, M.T.L.H. Boxtel 26-sep-06 voetRijdt, L.J.J.M. van de Boxtel 26-sep-06 voetHaring, P. Enschede 27-sep-06 voetHaring-van Rijn, H.G. Enschede 27-sep-06 voetDuijn, S.J. Heemskerk 29-sep-06 voetDuijn-van Eerden, G.A.M. Heemskerk 29-sep-06 voetLooijse, J. Breda 1-okt-06 voetWershoven, J.W. van Nuenen 1-okt-06 fietsHundepool, N. Nijmegen 2-okt-06 fietsLeer, B.J.M. Hoogvliet 3-okt-06 voetUdo, F.J. Hoogvliet 3-okt-06 voetUdo-Leer, M.J.P. Hoogvliet 3-okt-06 voetLieven, H. Berlicum 4-okt-06 voetLieven-Franken, A.M. Berlicum 4-okt-06 voetKeijsers, W.J.J. Wijchen 7-okt-06 voetRaamsdonk, F.M.J. van Wijchen 7-okt-06 voet

JACOBSSTAF - 2006

PAGINA 208

• Te Koop: Radical Wheelie ongeremd. 1 jr. oud. Nieuwste type. Gebruikt van Maastricht tot Pam-plona. Prima Staat. Kleur oranje. Prijs € 200,-. info: 06-22888751 of [email protected].

• Vrouw van 53 jaar zoekt groepje medewandelaars om in 2008 vanuit Nederland naar Santiago te lo-pen. Circa 30 km per dag. Begeleid door iemand met vervoer, voor bagage, hand- en spandiensten. Jeanette, e-mailadres [email protected].

• Voor de liefhebber: Jacobsstaven uit de periode van 1997 t/m 2004. Gerard Q. Verbeek, Louise de Colignylaan 166, 3166 CS Vlaardingen, tel. 010 474 3701.

• Nieuw overnachtingsadres in Belorado: casa ru-ral Waslala, max. 3 kamers; elk voor 2 personen. ‘s Avonds diner, ‘s ochtends ontbijt. Er is een afgesloten fietsenstalling. Paul Melman, e-mail-adres [email protected]

• Dames caminogangers, De Utrechtse Vrouwen Schola, bekend van haar optreden tijdens het ca-minofestival met liederen uit de Codex Calixti-nus, biedt de mogelijkheid aan een paar nieuwe zangeressen om in klein koorverband Gregori-aans en verwante muziek te zingen. Repetitie ie-dere dinsdag van 17.00-19.00 uur in het centrum van Utrecht. Verdere informatie bij: Lida Kuijer, tel.0343-591184. e-mail: [email protected].

• Wie heeft nuttige tips voor een tocht per tan-dem? Gaarne reacties aan [email protected], tel. 0228 592546 of 06 20013249.

• Overnachtingsadres in België: Eeckhoutsdreef 23, Nazareth. € 8,00 per nacht. Van tevoren bel-len: tel. 0031 207173432.

• Nieuwe gîte GR65 tussen Condom en Montreal du Gers. Pelgrimsprijzen. Info Joelle Pfeiffer, [email protected] Tel. Na 1 april: 0033 562295798.

• Hospitaleros gevraagd voor 5 refuges op de rou-te vanaf Vézelay. Periode 15 maart – 15 oktober. Kandidaten moeten zelf pelgrim zijn geweest en met voorkeur kennis van deze route. Info: Amis et Pelerins de Saint Jacques de la Voie de Vézelay, 24 Rue Saint Pierre, 89450 Vézelay, Frankrijk. Tel. 0033 386323811. E-mail: [email protected].

• Overnachtingsadres voor pelgrims in het Bel-gische Maasdal: Rue Renory 136 te Angleur bij Georges en Rosalie, tel. 0032 43437191.

• 60-Jarige vrouw zoekt reisgeno(o)t(e) om de GR 654 vanaf Walcourt (Dinant) in delen naar San-tiago te wandelen. Tel. 023 5420668.

• Margriet Dijkstra heeft 2 pre-paid simkaarten te koop voor Frankrijk (Orange) en Spanje (Voda-phone) met nog 7 maanden geldigheidsduur. Prijs € 20,00 per stuk (normale prijs € 30,00 per stuk). E-mail: [email protected] of tel. 024 6842998.

• De refuge in Escource in Frankrijk, ongeveer 100 km ten zuiden van Bordeaux, zal per 1 ja-nuari 2007 sluiten in verband met de verhuizing van de Nederlandse eigenaar.

Zoekertjes