Vooruit in Kanaleneiland Zuid Aanpak Kanaleneiland Zuid 2010-2020 TOEN NU Kanaleneiland Zuid Vernieuwt STRAKS 8 APRIL VASTGESTELD IN GEMEENTERAAD 2010
Vooruit in Kanaleneiland ZuidAanpak Kanaleneiland Zuid 2010-2020
TOE
N
NU
Kanaleneiland ZuidVernieuwt
STR
AK
S
8 april
vastgesteld
in gemeenteraad
2010
Kanaleneiland Zuid
Gemeente Utrecht
1
Inhoud
Inleiding 3 Resultaten inspraak 4
Analyse en toekomstbeeld 6 Verbetering hoofdstructuur 8
Aanpak woningen en directe woonomgeving 12
Clustering basisscholen en voorzieningen 16
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties 20
Imago 22
Voorlopige planning 24
Organisatie en participatie 26
Bijlagen • Verantwoording participatie
• Feiten en cijfers Kanaleneiland Zuid
• Uitgangspunten verbetering hoofdstructuur
• Uitgangspunten aanpak woningen en directe woonomgeving
• Uitgangspunten nieuwbouw in de hoofdstructuur
De bijlagen, de laatste versie van ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid’ en alle
informatie over de uitvoering kunt u vinden via www.utrecht.nl/zuidwest,
dan doorklikken naar ‘De wijk’, ‘Projecten Zuidwest’ en dan ‘Kanaleneiland’.
2
Uit ‘Suburbia Blues’ van Martin BrilIk ben in een buitenwijk geboren, het Kanalen Eiland in
Utrecht, en het dreunen van heimachines is de sound-
track van mijn jeugd en de vooruitgang. Die dingen
hangen onlosmakelijk samen, ik kan er niets aan doen.
Die jeugd speelde zich af in het begin van de jaren zes-
tig, toen Nederland de handen uit de mouwen had ge-
stoken voor een toekomst die nu eens geen droom was,
maar een werkelijkheid om de hoek, voor iedereen be-
reikbaar die maar wilde werken.
Ik geloof dat ik een gelukkige jeugd heb gehad, in ieder
geval hing er een sfeer van optimisme en daadkracht
overheen, van frisse lakens aan alle balkons op iedere
maandagmorgen en mannen die met het bovenste
knoopje van hun overhemd los en de stropdas omlaag-
geschoven verfrommeld thuis kwamen, te laat voor het
eten dat klaar stond om vuurvast te worden opgewarmd.
Daarna gingen de kinderen naar bed en zaten pa en ma
in de huiskamer te rekenen, want ze wilden verder, naar
een nieuw huis, een groter huis, een eigen huis.
Volgens die logica zagen de ouders van mijn jeugd het
leven, en velen slaagden erin die logica aan hun wils-
kracht te onderwerpen. Vooruitgang bestond, als je
maar werkte. De buitenwijk was het startpunt van al die
dromen, het was de bakermat van de stijgende lijn – het
ideaal van het eigen bezit, onafhankelijkheid. Vrijheid.
Zo zie ik het. Zo heb ik het beleefd. Het kan zijn dat het
beeld vertekend is door jeugdsentiment, heimwee en
melancholie, ongetwijfeld, maar het doet er niet toe. Het
is een beeld dat staat, als het spreekwoordelijke huis.
3
Voor u ligt ‘Aanpak Kanaleneiland Zuid’. Daarin staat be-
schreven welke maatregelen gemeente en corporaties
voor de komende tien jaar in Kanaleneiland Zuid hebben
gepland. Besloten is tot een ‘restauratieve aanpak’ van dit
deel van Kanaleneiland. Het is een ‘aanpak’ en geen visie,
want bewoners, corporaties en gemeente willen concreet
aan de slag. En het is een ‘restauratieve’ aanpak, omdat
Kanaleneiland Zuid prachtig is ontworpen. De steden-
bouwkundige kwaliteit is goed en de woningen zijn vol-
doende gevarieerd en van redelijke technische kwaliteit.
Echter na zoveel jaren is de buurt versleten en aan een
grondige opknapbeurt toe. Voor de vernieuwing van de
woningen en de woonomgeving zal worden teruggegre-
pen op het oorspronkelijke ontwerp. Vervolgens zal wor-
den bekeken wat er moet gebeuren om de oorspronkelijke
kwaliteiten terug te halen én te zorgen dat de buurt een
duurzame, perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Een
aantal voorzieningen zal worden geclusterd in nieuw-
bouw in het hart van de buurt. Daardoor komen er loca-
ties voor aanvullende nieuwbouw vrij.
Aanpak Kanaleneiland Zuid bestaat uit de volgende
ingrediënten:
• Verbetering hoofdstructuur
• Aanpak woningen en directe woonomgeving
• Clustering basisscholen en voorzieningen
• Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende
schoollocaties
De aanpak is een vervolg op de Ruimtelijke Visie Kanalen-
eiland uit 2005 en gericht op fysieke maatregelen in de
komende tien jaar. De aanpak is nog geen plan, maar
geeft richting aan de plannen die samen met bewoners
en andere belanghebbenden concreet zullen worden ge-
maakt. De aanpak sluit aan bij Wijkactieplan Kanalenei-
land Leert!; Aanpak en Wijkactieplan samen moeten er-
toe leiden dat Kanaleneiland Zuid weer een moderne
buurt wordt. Een buurt met veel licht, lucht en ruimte,
een groene en verzorgde woonomgeving, duurzaam ver-
beterde en nieuwe woningen en moderne schoolgebou-
wen en voorzieningenaccommodaties. Een buurt waar
starters, gezinnen met opgroeiende kinderen en ouderen
met lagere en middeninkomens graag komen en blijven
wonen. Een buurt die net als in de jaren vijftig en zestig
allerlei stimulansen biedt om vooruit te komen. Vandaar
de titel ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid!’
Inleiding
LeeswijzerAnaloog aan de geschiedenismethode ‘Nu, toen, straks’
uit de jaren zestig voor het basisonderwijs, is de aanpak
als kolommenstuk geschreven. In de eerste twee kolom-
men (nu) staat beschreven hoe de situatie op dit moment
is en wordt beleefd. In de middelste twee kolommen
(toen) is te lezen hoe Kanaleneiland Zuid oorspronkelijk
was en zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. In de
laatste twee kolommen (straks) wordt aangegeven hoe
de buurt er in 2020 uit zal zien en wat er in het kader van
de aanpak gaat gebeuren.
Gekozen is voor een kort en bondig verhaal. Wie behoefte
heeft aan meer achtergrondinformatie, wordt verwezen
naar de bijlagen. Wie snel wil weten wat er de komende
tien jaar gaat gebeuren, kan volstaan met de oranje tus-
senpagina’s. Daarin worden de beoogde maatregelen be-
knopt beschreven met illustraties van nu (hoe het er nu
uitziet) en straks (hoe het kan worden).
4
InleidingDe Aanpak Kanaleneiland Zuid stond in december 2009 en
januari 2010 in het teken van inspraak in de buurt. In deze
periode mochten bewoners en andere betrokkenen in de
buurt hun mening geven over de voorgestelde plannen. De
formele inspraakperiode was een vervolg op de actieve
deelname van een kleinere groep bewoners tijdens de
planvorming in 2009. De woningcorporaties, de gemeente
en Doenja hebben zich samen met zelforganisaties en
scholen in de wijk ingespannen om zoveel mogelijk bewo-
ners bekend te maken met de aanpak. Het belangrijkste
moment was een drukbezochte inspraak middag.
Inspraakmiddag, zondag 17 januariDe inspraakmiddag Aanpak Kanaleneiland Zuid was een
succes. Zowel kinderen als volwassenen waren in groten
getale aanwezig tijdens een sfeervolle en positieve bijeen-
komst. Speciaal voor de kinderen uit buurt waren activi-
teiten georganiseerd, die aansluiten bij het lesprogramma
voor basisscholen over ontdekkingsreizigers zoals Marco
Polo. Zo hebben tientallen kinderen hun eigen Marco
Poloplantsoen-maquette gemaakt. Met de kinderen,
kwamen ook veel ouders naar het buurthuis. In totaal
waren zo’n 80 bewoners (en 90 kinderen) bij de aftrap op
het Krajicek Playground (zie foto) en de presentatie van
de plannen in het buurthuis.
BewonersMensen in Kanaleneiland Zuid zijn kritisch over vernieu-
wingen in hun buurt. Het aantal insprekers (14) laat zien
dat weinig bewoners de behoefte hebben formeel in te
spreken. Tijdens de middag was daarom veel ruimte voor
persoonlijke vragen en wensen van bewoners. Bewoners
hebben op de hoofdlijnen van de aanpak weinig kritiek,
ook de sfeer was zeer positief tijdens de inspraakmiddag.
De meeste aanwezigen waren vooral nieuwsgierig naar
de concrete plannen; nadat zij dan meer hoorden over de
plannen waren de reacties grotendeels positief. Bewo-
ners waren vooral enthousiast over de uitvoering van
maatregelen op korte termijn, waaronder de aanpak van
het Marco Poloplantsoen en de stempelaanpak. Er is nog
wel wantrouwen: eerst zien, dan geloven.
…over de stempelaanpakOver de stempelaanpak zeggen bewoners dan ook: liever
vandaag dan morgen. Het merendeel van de bewoners is
het eens met de ‘restauratieve aanpak’ gericht op uitstra-
ling en identiteit. Een enkeling had toch liever ingrijpende
maatregelen als sloop-nieuwbouw gezien. Kanaleneilan-
Resultaten inspraak
ders die een eigen woning bezitten in een stempel, willen
graag dat ook particuliere woningverbetering onderdeel
is van de stempelaanpak. Daarnaast vinden bewoners
dat ook geïnvesteerd moet worden in het sociaal beheer
en dat er meer aandacht moet komen voor het onder-
houd van de woningen en de woonomgeving, zodra de
fysieke verbetermaatregelen zijn uitgevoerd.
…over de renovatie van het Marco PoloplantsoenBij de inspraakmiddag was één tafel in het buurthuis in-
gericht om ideeën van bewoners te verzamelen, voor de
renovatie van het Marco Poloplantsoen. Buurtbewoners
zijn blij met het plantsoen. Ze komen er met de kinderen,
maar ook als mensen er niet komen, dan wordt zo’n open,
groene ruimte midden in de wijk als prettig ervaren. Wel
moet het een en ander verbeteren: bijvoorbeeld mooie
beplanting, een fijne verblijfsplek en minder troep in het
plantsoen.
5
…over de nieuwbouwplannenEr is bezorgdheid en onzekerheid over de ontwikkeling van
de nieuwbouwplannen voor het hart van de buurt en de
vrijvallende schoollocaties. Ten eerste tonen bewoners
hun bezorgdheid over het clusteren van alle basisscholen,
waardoor de loopafstand en de verkeersdruk toenemen.
Daarbij zijn bewoners bezorgd over te hoge bebouwing
voor de deur, ook bij de vrijvallende schoollocaties. Ten
tweede zijn bewoners bezorgd over de beschikbaarheid
van voorzieningen en ruimte voor activiteiten van bewo-
ners in de transformatieperiode.
…over imago, speelplekken en woningbouwBewoners benadrukken het belang van het imago van de
buurt; zij zouden graag willen dat dit verbetert. Veel ou-
ders vragen om goede speelplekken voor hun kinderen.
Oudere bewoners in Kanaleneiland Zuid geven aan dat er
behoefte is aan nieuwe seniorenwoningen in de buurt. Op
het voorgestelde idee van collectief particulier opdracht-
geverschap (CPO) voor woningbouw op de vrijvallende
schoollocaties wordt met waardering en belangstelling
gereageerd.
ConclusieDe uitkomst van de inspraak sterkt de corporaties en ge-
meente in de overtuiging dat de voorgestelde aanpak de
juiste aanpak is voor Kanaleneiland Zuid. Er is echter wel
een aantal onderwerpen dat, gezien de aandacht daar-
voor van bewoners, extra aandacht verdient bij de uitvoe-
ring van de aanpak.
De boodschap van bewoners is: ‘eerst zien, dan geloven’.
Voor de woningcorporaties en de gemeente is dit een
aansporing om snel aan de slag te gaan en uit te voeren
wat in de aanpak is opgeschreven. Op dat moment is par-
ticipatie van bewoners belangrijk, want dan gaat het im-
mers over de eigen straat, of over het mooier maken van
het plantsoen. Door de maatregelen samen met bewo-
ners te bedenken kan ook het sociaal en fysiek beheer –
een belangrijke zorg van bewoners - tijdens en na uitvoe-
ring verbeteren.
De planning van de aanpak omvat een behoorlijk lange
periode. Dat betekent dat sommige bewoners, die de
voorgenomen maatregelen weliswaar toejuichen, graag
zouden zien dat er eerder iets gebeurt. De planning van
de stempelaanpak is over meerdere jaren verspreid, om-
dat het voor de woningcorporaties en gemeente niet
mogelijk is om de hele stempelaanpak in één keer uit te
voeren. Wel kunnen noodzakelijke maatregelen eerder
worden uitgevoerd, zoals de aanpak van enkele binnen-
pleintjes en onderhoud in corporatiewoningen.
Met de bezorgdheid van bewoners over de nieuwbouw
van voorzieningen dient bij de uitwerking van de nieuw-
bouwplannen rekening te worden gehouden. Eén van de
onderwerpen van bezorgdheid is hoge bebouwing. In de
aanpak is omschreven dat de nieuwbouw twee tot drie
lagen zal bedragen, dit past goed in de huidige structuur
van Kanaleneiland Zuid.
De beschikbaarheid van voorzieningen en ruimte voor ac-
tiviteiten tijdens de transformatieperiode, is ook een be-
langrijk aandachtspunt bij de sloop en nieuwbouw van
voorzieningen. Goede communicatie met bewoners voor-
af en tijdens de nieuwbouw is hierbij van groot belang.
Van vooruitgangswijk naar doorgangswijkToen de oorlog voorbij was, in de jaren vijftig, is Kana-
leneiland ontworpen en gebouwd. De puinhopen wa-
ren grotendeels opgeruimd. De maatschappij had een
vast geloof in de vooruitgang. De nieuwe wijk Kanalen-
eiland weerspiegelde dat geloof: weg van de bedompte
woningen van voor de oorlog. Licht, lucht en ruimte,
aan de rand van de stad. Goede woningen met goed sa-
nitair. En voor die tijd een flinke variatie in woningen
naar kamertal, verhouding huur/koop en verhouding
meergezins/eengezins. Ook de stedenbouw was nieuw.
Functies werden gescheiden. Winkels werden verza-
meld in winkelcentrum of winkelstrip. Doorgaand ver-
6
DoorgangswijkNu wonen in Kanaleneiland Zuid voor Utrechtse be-
grippen veel alleenstaande jong volwassenen en veel
allochtone gezinnen. Hun ambitie is vergelijkbaar met
de eerste bewoners uit de jaren vijftig: vooruitkomen
in de samenleving.
Leidsche Rijn is de meest recente nieuwbouwwijk. Veel
sociale stijgers uit Kanaleneiland Zuid stromen door
naar deze nieuwe wijk. Daaronder bevinden zich steeds
vaker ook allochtonen. Het is normaal dat sociale stij-
gers doorstromen, maar het is bedreigend voor de toe-
komst van Kanaleneiland Zuid dat dit weinig binnen de
wijk gebeurt en dat er weinig diverse instroom is. Als
belangrijke oorzaken daarvan noemen bewoners de ar-
moedige uitstraling van de buurt en het slechte imago
van Kanaleneiland als geheel. Dankzij de inspanningen
in de afgelopen jaren in sociaal en fysiek beheer, lijkt de
neerwaartse spiraal tot stilstand gebracht. Maar de
echte omslag moet nog komen. Daarvoor zijn forse in-
vesteringen noodzakelijk, ook fysiek. Daarbij kan de
gunstige ligging van Kanaleneiland worden uitgebuit.
Door de bouw van Leidsche Rijn is Kanaleneiland in het
midden van de stad komen te liggen. Hierdoor én door
de centrale ligging in het land en de nabijheid van uit-
valswegen en sneltram, spreken sommigen van een A-
locatie!
Er wordt hard aan gewerkt dat Kanaleneiland als ge-
heel een perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Ka-
naleneiland Centrum wordt ingrijpend vernieuwd. Ook
in Kanaleneiland Noord zullen de nodige vernieuwin-
gen plaatsvinden. Voor Kanaleneiland Zuid zijn minder
ingrijpende maatregelen nodig. Want Kanaleneiland
Zuid is ruimer van opzet dan Noord, kent een meer ge-
varieerde woningvoorraad en heeft een meer gediffe-
rentieerde bevolkingssamenstelling. Maar ook hier
moet worden geïnvesteerd. Om te zorgen dat de neer-
waartse spiraal wordt omgebogen. Om te zorgen dat
Kanaleneiland niet enkel een doorgangswijk is, waar je
zo snel mogelijk uit vertrekt.
Analyse en toekomstbeeld
NU
TOE
N
7
keer werd om de wijk heen geleid. En de wijk kreeg een
compleet aanbod aan voorzieningen. De tijdgeest van
een nieuwe wereld, optimisme en vooruitgang weer-
klonk ook in de straatnamen: Marco Polo, Amerika, Co-
lumbus… De eerste bewoners, veel jonge gezinnen, wa-
ren dolgelukkig met hun nieuwe huis. Alleen al het
woord ‘flat’ deed mensen duizelen van geluk. De wel-
vaart nam toe.
Begin jaren zeventig, toen de kinderen van de eerste
bewoners naar de middelbare school gingen, kwamen
de groeikernen op. Sociale stijgers verhuisden daar
naar toe. De leeggekomen plekken werden snel opge-
vuld, want Kanaleneiland stond goed aangeschreven.
In de jaren tachtig werden de vooroorlogse wijken ver-
nieuwd. In Zuid werd Lunetten gebouwd. Ook de over-
loopgebieden bouwden veel nieuwe woningen. Kana-
leneiland schoof in de waardering op naar beneden.
Niet omdat de wijk slecht was, maar omdat de nieuwe
wijken ‘beter’ waren.
In de jaren negentig werd nog steeds veel gebouwd in
de regio, ook meer koopwoningen. De vooroorlogse
wijken werden populairder bij jonge stedelingen en
‘dunner’ bewoond. Onder allochtonen vond gezinsher-
eniging plaats. Bij hen waren de woningen in Kanalen-
eiland populair. Die waren beter dan de kleine, gehorige
woningen in de vooroorlogse wijken.
Met de bouw van Leidsche Rijn werd het doorgangska-
rakter van Kanaleneiland verder versterkt. Ook alloch-
tone stijgers wisten de weg naar dit stadsdeel steeds
vaker te vinden.
Van doorgangswijk naar vooruitgangswijkStraks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid weer een buurt
waar mensen voor kiezen. Een buurt met een positief
imago. Een buurt die veilig is en er verzorgd uitziet. Ka-
naleneiland Zuid is weer een buurt die bewoners de
gelegenheid geeft om vooruit te komen. Een buurt met
goede scholen, uitdagende speelgelegenheden, eigen-
tijdse voorzieningen en uitnodigende verblijfsgebie-
den. Kanaleneiland Zuid is straks een buurt waaruit
niet iedereen die het beter krijgt verdwijnt. Een buurt
met een gevarieerd woningaanbod met onder meer
aantrekkelijke woningen voor sociale stijgers en ge-
schikte woningen voor ouderen. Een buurt met een
sterk verbeterde openbare ruimte die is toegesneden
op de verschillende wensen van de diverse bewoners-
groepen. De buurt staat symbool voor maatschappelijke
vooruitgang. De buurt heeft voldoende gerenoveerde
en nieuwe woningen die de verbeterde maat schap-
pelijke positie weerspiegelen.
Aanpak Kanaleneiland Zuid is gericht op ‘restauratieve’
vernieuwing van de woningen en de woonomgeving,
een nieuw voorzieningenhart en nieuwbouw op een
aantal vrijkomende schoollocaties. De fysieke maatre-
gelen zullen in nauwe samenwerking met de bewoners
worden voorbereid. Dit om te zorgen dat zij er gebruik
van zullen maken en er met zorg mee om zullen gaan.
Deze aanpak, in combinatie met het Wijkactieplan én
een wijkbrede communicatiestrategie voor Kanalenei-
land als geheel moeten Kanaleneiland Zuid er weer bo-
venop helpen.
Gemeente en corporaties zijn ervan overtuigd dat de
nieuwe identiteit van Kanaleneiland, als jonge, moder-
ne wijk, zeer centraal gelegen, voor mensen die vooruit
willen, breed uitgedragen moet worden.
STR
AK
S
Toen Kanaleneiland volgens een plan uit 1958 werd ge-
bouwd, was dat om de naoorlogse woningnood op te
lossen. Eerst werd Kanaleneiland Noord gebouwd,
daarna Kanaleneiland Zuid. Kanaleneiland Zuid is ont-
8
Kanaleneiland Zuid ligt tussen het Amsterdam-Rijnka-
naal en de Beneluxlaan en wordt in het noorden be-
grensd door de Amerikalaan en ten zuiden door de
groenstrook aan de Aziëlaan.
Ook al zijn er in de loop der jaren verkeersremmende
maatregelen getroffen, nog steeds worden de lange la-
nen in noord-zuidrichting als racebanen ervaren. De
dwarslaantjes met hun prachtige bloesembomen wor-
den zeer gewaardeerd. Maar verder is er veel op de
woonomgeving aan te merken. Op diverse plaatsen lig-
gen stoeptegels schots en scheef, met name rond bo-
men, waar boomwortels de stoeptegels omhoog druk-
ken. Bij de groenperken voor de voorgevels en kopgevels
van de portiekflats zijn de rozen vervangen door prik-
groen, waar zwerfvuil in blijft hangen. Rond de groen-
perken staan verschillende soorten hekjes, vaak ver-
roest en kapot. De voortuinen van de eengezinswoningen
hebben verschillende erfafscheidingen. Dat doet soms
rommelig en/of armoedig aan. Overal worden auto’s
geparkeerd. Ook dat is een rommelig gezicht.
Het Marco Poloplantsoen geeft de buurt weliswaar een
ruimtelijk gevoel, maar het oogt verwaarloosd en wordt
niet goed gebruikt. Alleen op de Krajicek Playground
dat in 2006 is aangelegd wordt intensief gespeeld,
deels onder professionele begeleiding. Regelmatig ver-
dringen daar groepen elkaar. Gezien de grote hoeveel-
heid jeugdigen en de grote vraag naar sport- en spelge-
legenheid is het goed dat er naast de Krajicek
Playground, ter plekke van het voetbalgrasveldje, een
Cruijff Court komt. Het stalen koepeltje bij de Krajicek
Playground is bedoeld als hangplek voor de jongeren
die bij winkelcentrum Vasco da Gama hangen. Het lukt
nog niet erg de jongeren te verleiden om daarheen te
komen. Het pierenbad ligt er verlaten bij. Het is hoog-
nodig aan een opknapbeurt toe en er moet een oplos-
sing komen voor het beheer, want de vrijwillige beheer-
der is verhuisd. De oevers van de waterlopen zijn nog
niet zo lang geleden vernieuwd. De waterlopen zijn
prachtig, maar regelmatig ligt er zwerfvuil in het water,
wat smerig en armoedig aandoet.
De brede groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal
wordt zeer gewaardeerd. Het plan om hier een echt
park van te maken met meer gebruikskwaliteit wordt
toegejuicht.
Tenslotte is daar de groenstrook aan de Aziëlaan. Die
heeft in het midden een fraai wandelgebiedje met
bloemperken en bankjes. Voor de oostkant is op initia-
tief van kinderen die daar wonen een plan gemaakt
voor een nieuwe speelplek. Bijzondere aandacht ver-
dient de westkant. IKEA gaat daar uitbreiden tot op de
grens van de groenstrook. Tegen de wand van de par-
keergarage is beplanting gepland.
Verbetering hoofdstructuur
NU
TOE
N
worpen met lange ontsluitingslanen in noord-zuidrich-
ting en korte, dwarslaantjes in oost-westrichting. Tus-
sen de lanen door kwamen acht vergelijkbare ‘stempels’,
vaste patronen van portiekflats en eengezinswoningen
rond een binnenstraat. Hierdoor kreeg de buurt een
duidelijke structuur. De dwarslaantjes en de binnen-
straten lagen in de luwte; daaraan was het rustig wo-
nen. Langs de dwarslaantjes werden bomen geplant
die nu in de bloesemtijd prachtig in bloei staan. Kana-
leneiland heette ‘rozeneiland’ omdat er rozen stonden
in de vele bloemperken langs de lange lanen. Op enkele
plekken staan deze er nog.
In het hart van de buurt werd het Marco Poloplantsoen
aangelegd. Dit plantsoen is ontworpen met een water-
loop en rechte paden met daartussen rechthoekige ‘ka-
mers’ die gebruikt konden worden door verschillende
bewonersgroepen. Op de hoek Marco Pololaan-Vasco
da Gamalaan werd de protestantse Triumfatorkerk ge-
bouwd. Op de hoek van de Marco Pololaan met de Afri-
kalaan werden een rooms-katholieke kerk, een buurt-
huis, een huisartsenpraktijk en een school gebouwd.
De waterloop van het plantsoen kreeg een uitloop aan
de westkant naar het Amsterdam-Rijnkanaal en aan de
oostkant naar Park Transwijk. Deze ‘groene bajonet’
was bedoeld om de buurt samen met het Marco Polo-
plantsoen, de groenstrook langs het Amsterdam-Rijn-
kanaal en de groenstrook langs de Aziëlaan een rijk
gevoel van licht, lucht en groene ruimte te geven. Tot op
de dag van vandaag worden deze kwaliteiten herkend
en gewaardeerd.
Straks, in 2020, zijn de lange ontsluitingslanen, de kor-
te dwarslaantjes, het Marco Poloplantsoen en de brede
groenstroken opgeknapt. Hierbij is rekening gehouden
met het oorspronkelijke ontwerp, de eisen van de toe-
komst - in het bijzonder op het gebied van duurzaam-
heid - én de wensen van de bewoners.
Bij de lange ontsluitingslanen en de korte dwarslaan-
tjes gaat het om: het opknappen van het groen, het
vervangen van verschillend straatmeubilair door een
eenduidig pakket van materialen (één type lantaarn-
paal, prullenbak, voethekje), het vergroten en eendui-
dig begrenzen van boomspiegels, het straktrekken van
stoepen, het bijplanten en vervangen van bomen, het
herinrichten van de entreegebieden voor de flats - met
aandacht voor het fietsparkeren - en het plaatsen van
ondergrondse vuilcontainers.
Voor de renovatie van het Marco Poloplantsoen be-
staan diverse maatregelen en ideeën. Het opknappen
van de speelplekken waaronder het afmaken van de
Krajicek Playground, het inpassen van een nieuw Cruijff
Court en het vernieuwen van het pierenbadje zijn drie
maatregelen voor de korte termijn. Verder wordt ge-
dacht aan het renoveren van het groen, het markeren
van de entrees van het plantsoen en het toevoegen van
verblijfsplekken langs de hoofdpaden. Ten slotte zou er
een verblijfsgebied centraal in het plantsoen toege-
voegd kunnen worden waar je bijvoorbeeld een ijsje
kunt eten.
De beoogde maatregelen bij de ‘groene bajonet’ zijn
gericht op een aantrekkelijke wandelroute van de her-
ingerichte Amsterdamrijnkanaalzone aan de westkant
van de buurt naar het reeds gerenoveerde Park Trans-
wijk in het oosten. Ook hier moet het parkeren worden
geordend en het groen gerenoveerd.
Ten slotte komt aan de oostkant van de groenstrook
aan de Aziëlaan een mooie, speelplek met duurzame
materialen. Ook de randen van de groenstrook worden
verbeterd.
STR
AK
S
9
10
Plannen en ideeën voor verbetering hoofdstructuur
VOORGENOMEN M A ATREGELEN N U N U
Langs lange ontsluitingslanen en dwarslaantjes
Eindbeeld: eenduidige profielopbouw
• Herstratenvoetpaden(hergebruikbest.tegels)
• InvoerenstraatmeubilairKanaleneiland
• Rijwegenparkeren:asfaltzondermarkering
• Renovatie van het groen (bomen, plantvakken,
corporatietuinen, hagen voor particuliere tuinen)
• Ondergrondsevuilcontainers
Renovatie Marco Poloplantsoen
Eindbeeld: gerenoveerd plantsoen, als
verblijfsplek voor iedereen
• NieuwCruijffCourt
• AfmakenKrajicekPlayground
• Renovatiespeel-enverblijfsplekken,groen,
centrale ontmoetingsplek en markering entrees
Verbeteringen overig groen
Eindbeeld: eenduidige hoofdgroenstructuur met
de opzet van een singel
• WandelrouteAmsterdamrijnkanaalpark–
Park Transwijk
• Groenopknappen
• Rooilijnterugleggenengroenerandrond
‘groene bajonet’
• Opknappenoverigegroeneranden
Lange noord-zuidlanen Korte dwarslaantjes
11
N U N U STR AKS
PlantsoenGroenstructuur
Dwarslaantje Dwarslaantje
Lange ontsluitingslaan Lange ontsluitingslaan
Plantsoen
Net als andere naoorlogse wijken van toen heeft Kana-
leneiland Zuid een zogenaamde stempel-structuur.
Acht stempels werden gebouwd aan weerszijden van
de voorzieningenstrook tussen de Columbuslaan en de
Marco Pololaan. De acht stempels kenden dezelfde
‘bouwstenen’: vier lange portiekflats, vier blokken een-
gezinswoningen op vier hoeken, een binnenstraat en
twee binnenterreinen. De structuur van de stempels
was nagenoeg hetzelfde. Maar de bouwsystemen en
de architectuur van de portiekflats en de eengezinswo-
ningen waren verschillend. Verreweg de meeste por-
tiekflats werden gebouwd met systeem Intervam. Dat
gold ook voor de drie portiekflats van Portaal die buiten
de stempels in de voorzieningenstrook staan. Drie por-
tiekflats aan de Livingstonelaan werden gebouwd met
het systeem Bredero Beton Bouw. Vier portiekflats in
de zuidwesthoek van de buurt werden nog weer vol-
gens een ander systeem gebouwd. Dit waren aanvan-
kelijk beleggerswoningen.
Toen de buurt werd gebouwd was men trots op het ide-
aal dat gerealiseerd werd: goede en betaalbare wonin-
gen voor diverse doelgroepen. Het was in een tijd van
grote saamhorigheid en collectiviteitszin. De woningen
waren ruim, licht en modern. De woningen hadden
centrale verwarming. Dat was ongekend in die tijd.
Voorzieningen en groen waren binnen handbereik. Wat
wilde je nog meer?
Onder een laagje ouderdom is veel oorspronkelijke
kwaliteit verborgen. De subtiele kleuren van weleer
zijn vervangen door andere kleuren, die in veel gevallen
12
Kanaleneiland Zuid heeft nu acht vergelijkbare ‘stem-
pels’, een vast patroon van portiekflats en eengezins-
woningen rond een binnenstraat.
Onderling zijn er verschillen, maar alle stempels heb-
ben een versleten uitstraling en bewoners missen een
eigen identiteit in hun straat.
De portiekflats zijn betaalbaar en technisch redelijk op
orde, al zijn er verschillen tussen de diverse eigenaren.
De grootste eigenaar is Bo-Ex. Daarna komen Portaal
en Mitros en aan het kanaal staan nog twee beleggers-
flats die worden verkocht aan particulieren.
Buiten de stempels heeft Portaal nog drie portiekflats in
de voorzieningenstrook tussen Marco Pololaan en Co-
lumbuslaan en heeft Mitros nog een hoogbouwflat met
lift in de groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal.
De portiekflats hebben vier verdiepingen, maar geen
lift. De portiekflat als dominant woningtype komt on-
voldoende tegemoet aan de woonvoorkeuren van ou-
deren en sociale stijgers. Dit zijn groepen die extra aan-
dacht behoeven om ervoor te zorgen dat zij in de wijk
kunnen en willen blijven wonen. Liftbijplaatsing zou
voor de ouderen een oplossing zijn. Maar dat is alleen
economisch verantwoord in combinatie met ingrijpen-
de woningverbetering. En dat is qua kosten en huur
vergelijkbaar met sloop/nieuwbouw. Uit een pilotstu-
die van Bo-Ex is gebleken, dat daar geen draagvlak on-
der bewoners voor te vinden is. Daarom én omdat be-
kend is dat sociale stijgers vaak nieuwbouw verkiezen
boven oudbouw én omdat de huidige portiekflats naar
verwachting nog jaren goed verhuurbaar zijn, is beslo-
ten geen liften bij de portiekflats te plaatsen en de por-
tiekflats voor tenminste 15 jaar op te knappen. Voor
ouderen wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties
buiten de stempels. Daarnaast zijn er enkele flats met
lift in de buurt die voor hen geschikt zijn, zoals de flats
van Mitros aan het kanaal. Ook voor sociale stijgers
wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties buiten de
stempels. Binnen de stempels zijn de eengezinskoop-
woningen voor hen mogelijk aantrekkelijk en misschien
hebben zij interesse voor een portiekflat op de eerste
verdieping, gekoppeld aan woon- of werkruimte in de
plint, of willen zij een opgeknapte portiekflat kopen.
De eengezinskoopwoningen op de hoeken van de stem-
pels staan er over het algemeen verzorgd bij, maar ne-
gatieve uitzonderingen komen voor. In ieder geval is
voor een betere uitstraling op diverse plekken een ge-
zamenlijke aanpak van de erfafscheidingen van de
voortuinen gewenst. De particuliere flats en buiten-
ruimte aan de Beneluxlaan zien er goed uit en behoe-
ven daarom geen extra aandacht.
Elke stempel kent in de binnenstraat een speelplein.
Deze lijken allemaal op elkaar en hebben veelal ouder-
wetse en versleten speeltoestellen.
De binnenterreinen bestaan uit diepe privé-tuinen ach-
ter de flats die er soms verwaarloosd bij liggen. Achter
de eengezinswoningen liggen pleintjes met garages en
binnenpleintjes om te spelen of te verblijven. Deze bin-
nenpleintjes zijn veelal aan een opknapbeurt toe.
Aanpak woningen en directe woonomgeving
NU
TOE
N
‘goedkoop’ aandoen. Het oorspronkelijke kale beton is
‘weggeschilderd’ en de houten kozijnen zijn vaak door
kunststof vervangen. Daardoor is het subtiele reliëf in
de gevels verdwenen.
Ook de eengezinswoningen in Rietveldstijl hebben me-
tamorfoses ondergaan, waardoor de oorspronkelijke
kwaliteiten niet altijd meer zichtbaar zijn.
De inrichting van de woonomgeving was sober en uni-
form, bijna uitsluitend gericht op moeders met kleine
kinderen.
Straks, in 2020, zijn alle ‘stempels’ uiterlijk opgeknapt.
Dat geldt in ieder geval voor de portiekflats, de open-
bare binnenstraten en de collectieve binnenpleintjes.
Duurzaamheid is een belangrijk thema bij de stempe-
laanpak, zowel sociaal als technisch. Sociaal doordat de
bewoners actief betrokken zijn bij de plannen en nog
steeds betrokken zijn bij het beheer. Technisch doordat
bijzondere aandacht is besteed aan energiebesparing,
waterbesparing, waterberging, inbraakpreventie, soci-
ale veiligheid en duurzame materialen. De portiekflats
zijn gerenoveerd met aandacht voor het oorspronkelij-
ke ontwerp. Tegelijkertijd heeft de aanvankelijke sober-
heid plaats gemaakt voor duurzame kwaliteit en heeft
elke stempel een eigen identiteit gekregen. De binnen-
straten hebben goede parkeeroplossingen en fraaie en-
treegebieden met ‘deurmatten’ naar de portiekflats en
mooie pleinen met veel groen en duurzame materia-
len. Ook de binnenpleintjes achter de woningen zijn
fraai en duurzaam opgeknapt.
Op diverse plekken zijn garages in de plint omgebouwd
tot kleine woon- en/of bedrijfsruimtes, al dan niet ge-
koppeld aan de erboven gelegen woningen. Bijzondere
ontwerpoplossingen zijn gekozen voor de kopgevels aan
de ‘groene bajonet’. Een deel van de corporatieflats is
verkocht, waaronder een blok aan de Livingstonelaan.
De ontdekkingsreizigers waarnaar de straten zijn ver-
noemd, zijn als inspiratiebron gebruikt voor de onder-
scheidende identiteit van iedere stempel. Andere be-
nutte inspiratiebronnen zijn: leefstijlonderzoek, een
toolkit met ideeën voor de woningen en de woonom-
geving en een stedenbouwkundig kader voor de bui-
tenruimte.
De stempelaanpak ging als een ‘treintje’ door de buurt.
Ieder jaar werd een volgende stempel onder handen
genomen. De woonomgeving werd aansluitend aan de
woningen aangepakt.
De enkele flats van Mitros en Portaal buiten de stem-
pels en de ruimte daar omheen, zijn ook aangepakt.
De portiekaanpak van Mitros met leefstijlgestuurde
woningtoewijzing wordt bij gebleken succes ook in an-
dere flats toegepast.
De particuliere woningverbetering in Kanaleneiland
Noord is een voorloper op een mogelijke verbetering
van de eengezinswoningen in de stempels in Kanalen-
eiland Zuid. Voor de eengezinswoningen in de stempels
worden de resultaten afgewacht van de particuliere
woningverbeteringsaanpak in Kanaleneiland Noord.
Wanneer de eigenaren in Zuid daar belangstelling voor
hebben, wordt analoog aan de aanpak in Noord een
particuliere woningverbeteringsaanpak voor Zuid ont-
wikkeld. Waar nodig zal in ieder geval worden aange-
stuurd op een gezamenlijke aanpak van de erfafschei-
dingen in de voortuinen, omdat dat een belangrijke
bijdrage levert aan een betere uitstraling van de stem-
pel als geheel.
STR
AK
S
13
Ontdekkingsreizigers
Stanley en Polo
14
Toolkit: ideeën voor aanpak woningen en directe woonomgeving
MOGELIJ KE M A ATREGELEN N U
Uitstraling portiekflat• Kleurstellingvernieuwen
• Betonreinigen
• Entreesvernieuwen
• Balkonhekkenvernieuwen
• Antennescentraliseren
• Garagesombouwentotwoon/verblijfs/
bedrijfsruimtes
• Kopgevelsverbijzonderen
Energieprestatie en comfort portiekflat • Nieuwekeukensenbadkamers
• Dakisolatieenisolerendebeglazing
• Energiezuinigecv-ketels
• Verbeterenventilatie
Binnenstraat• Wildparkerenvoorkomen
• Nieuweinrichtingspeel/verblijfsruimte
• Nieuweinrichtinggebiedlangsdegevels
Binnenpleintjes op de binnenterreinen• Groenetuinafscheidingeengezinswoningen
• Nieuweinrichtingpleintjes
15
STR AKS
Bron: Toolkit Kanaleneiland Zuid
Vol lmer & Par tners stedebouw en
landschap | BouwhulpGroep advies
en architec tuur
Zoals te doen gebruikelijk in die tijd kreeg Kanalenei-
land Zuid een compleet voorzieningenpakket: een win-
kelcentrum aan de Vasco da Gamalaan en een winkel-
strip aan de Marco Pololaan, kerken en basisscholen
voor de diverse zuilen, een buurthuis en een huisart-
senpraktijk. Terwijl het wonen voornamelijk in de stem-
pels werd gesitueerd, kwamen de voorzieningen te-
recht in aparte voorzieningenstroken. Uitzonderingen
daarop waren de woningen boven de winkels en een
drietal Intervamflats die samen met de Vasco da Gam-
aflat in de voorzieningenstrook kwamen te staan. De
architectuur van de voorzieningenaccommodaties was
net als die van de woningen modernistisch, in de stijl
van Rietveld: licht, lucht en ruimte.
Aanvankelijk stonden er in de buurt drie kerken, een
Rooms-katholieke, een Hervormde en een Gerefor-
meerde. Toen in 1985 de hervormden en gereformeer-
den ‘samen op weg’ gingen, is de hervormde Lukaskerk
gesloopt. In de loop der jaren werd er nieuwbouw aan
de voorzieningenstroken toegevoegd: eengezinswo-
ningen achter winkelcentrum Vasco da Gama, het ROC
ASA in de strook tussen de Cortezlaan en de Bontekoel-
aan, het appartementencomplex en het rijtje een-
gezinswoningen in de strook tussen de Vasco da Ga-
malaan en de Fernandezlaan en de bedrijfsgebouwen
aan de JC Maylaan. Deze nieuwbouw heeft de oor-
spronkelijke kwaliteiten van het gebied aangetast.
In 1985 werd in het zuiden, even buiten de buurt, een
jongerencentrum gebouwd dat door Doenja wordt ge-
exploiteerd.
16
De meeste schoolgebouwen die nu verspreid over de
buurt staan en een deel van het voorzieningencluster
aan het Marco Poloplantsoen zijn van slechte bouw-
technische en bouwfysische kwaliteit. Ook de indeling
van de gebouwen is niet meer geschikt voor het huidi-
ge gebruik. Daarom wordt hard gewerkt aan plannen
voor nieuwbouw.
De schoolbesturen ontwikkelen een plan voor nieuwe
scholen met een mate van clustering van die scholen in
en aan het Marco Poloplantsoen. Daarnaast is Bo-Ex
bezig om voor de rooms-katholieke Kerk, welzijnsorga-
nisatie Doenja, gezondheidscentrum en tandartsen-
praktijk een plan te ontwikkelen voor vervangende
nieuwbouw op dezelfde plek in het Marco Poloplant-
soen.
De initiatieven van schoolbesturen en Bo-Ex zijn een
unieke kans voor een nieuw wervend brede schoolaan-
bod in de buurt, zowel qua programma als qua ontwerp
en uitstraling. Met het nieuwe voorzieningenhart kan
Kanaleneiland Zuid zich als nieuw en vernieuwend pro-
fileren.
Verder is de buurt op dit moment redelijk goed bedeeld
met voorzieningen, vinden zowel bewoners als profes-
sionals. Ook in de toekomst lijkt er voldoende ruimte
voor voorzieningen te zijn. Want naast het nieuwe
voorzieningenhart worden in het Centrum van Kana-
leneiland extra vierkante meters voor voorzieningen
gerealiseerd. Deze ruimte is bedoeld voor een biblio-
theek, centrum voor jeugd en gezin, wijkbureau en
commerciële functies.
Belangrijke aandachtspunten zijn de vraag naar goed-
kope ruimte voor diverse groepen en initiatieven van
bewoners en de vraag naar ruimte voor kleinschalige
bedrijvigheid. Dit is het beeld op dit moment over het
voorzieningenniveau nu en in de komende jaren. Dit
beeld kan in de toekomst wijzigen.
Bijzondere aandacht wordt ten slotte gevraagd voor de
toekomst van het jongerencentrum dat even buiten de
buurt is gevestigd in een niet al te aantrekkelijke ac-
commodatie.
Clustering basisscholen en voorzieningen
NU
TOE
N
In Kanaleneiland Noord kwamen een Marokkaanse en
een Turkse moskee. Dit werden ook de gebedshuizen
voor de islamitische bewoners van Kanaleneiland Zuid.
Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid een nieuw
kloppend voorzieningenhart dat functioneert als de
huiskamer van en voor iedereen in de wijk. Daar wordt
geleerd, ontmoet, ontspannen, gesport, creativiteit
ontwikkeld, gewerkt aan de gezondheid en gebeden.
De leerlingen kunnen daar langer dan de normale
schooldag verblijven. Ook voor de ouders en de andere
wijkbewoners is daar allerhande aanbod. Het pedago-
gisch concept ‘vreedzame school’ is overgenomen door
de andere instellingen in de buurt. Daardoor is overal
het klimaat, ook op straat, enorm verbeterd.
Diverse voorzieningen zijn naar nieuwbouw verhuisd:
vier basisscholen met ouderlokalen en gymzalen, een
multifunctioneel buurtcentrum, buitenschoolse op-
vang en een gezondheidscentrum. De voorzieningen
zijn gevestigd op locaties in en aan het Marco Polo-
plantsoen. De locaties zijn op een subtiele manier aan
elkaar verbonden met veilige en aantrekkelijke wandel-
routes. Daardoor kunnen de kinderen zich binnen en
buiten schooltijd gemakkelijk tussen de voorzieningen
verplaatsen. Er wordt bijzondere architectuur toege-
past. De gebouwen stralen licht, lucht en ruimte uit.
Het groen omringt de voorzieningen en is ook binnen
de gebouwen aanwezig via groene lobben of groene
hoven.
Op het moment van uitgave van dit document is het
plan om de voorzieningen te verdelen over drie loca-
ties: JC Maylaan, Afrikalaan en locatie Marco Poloplant-
soen.
Het voorzieningenhart wordt goed beheerd, zodat op-
timaal gebruik gemaakt wordt van de voorzieningen,
ook door groepen die minder draagkrachtig zijn.
STR
AK
S
17
18
Clustering basisscholen en voorzieningen
VOORLOPIG GEPL AN DE M A ATREGELEN N U
Locatie J.C. MaylaanOnderdeel van nieuw voorzieningencluster
Locatie AfrikalaanOnderdeel van nieuw voorzieningencluster
Locatie Marco PoloplantsoenOnderdeel van nieuw voorzieningencluster
De Kaleidoscoop aan J.C. Maylaan
Rafaëlschool VSO aan de Afrikalaan
RK kerk aan Marco Poloplantsoen Buurthuis Zuid aan Marco Poloplantsoen
19
STR AKS
20
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties
NU
TOE
N
STR
AK
S
Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid er een aantal
bijzondere woningbouwcomplexen bij gekregen. Bij-
zonder vanwege de afwijkende architectuur. Bijzonder
vanwege de speciale aandacht die is besteed aan duur-
zaamheid. En bijzonder omdat ze grotendeels in samen-
spraak met de bewoners zijn ontwikkeld.
In het hart van de buurt of bij andere nieuwe woonlo-
caties, dicht bij de voorzieningen, zijn seniorenwonin-
gen gerealiseerd, onder meer voor een Turkse woon-
groep.
Op de voormalige schoollocaties zijn verschillende soor-
ten woningbouwprojecten gerealiseerd. Daar wonen
grotendeels jonge gezinnen. Een deel daarvan is door
de bewoners zelf in Collectief Particulier Opdrachtge-
verschap ontwikkeld. Het grootste deel van de bewo-
ners komt uit de buurt, het kleinste deel uit de rest van
de stad. De projecten voegen zich prachtig in de om-
geving.
In het voorzieningenhart ligt de nadruk op voorzienin-
gen. Op de vrijkomende locaties komt een mix van
wonen en voorzieningen. Voorlopig dient voor deze
locaties rekening gehouden te worden met een moge-
lijke claim in de toekomst van een of meerdere basis-
scholen.
Nu voor de stempels is gekozen voor een ‘restauratie-
ve’ aanpak, moeten de kansen zoveel mogelijk worden
benut om buiten de stempels nieuwe woningen te
bouwen voor ouderen en sociale stijgers. Dit zijn de
doelgroepen die de buurt wil vasthouden en waarvoor
de portiekflats minder aantrekkelijk of geschikt zijn.
Aan ouderen wil de buurt de gelegenheid geven om in
hun vertrouwde omgeving te blijven wonen. Sociale
stijgers wil de buurt vasthouden omdat iedere buurt
mensen nodig heeft die op eigen kracht vooruit ko-
men en (mede)verantwoordelijkheid nemen voor hun
omgeving.
Buiten de stempels zijn er enkele kansen voor nieuw-
bouw: de voorzieningenlocaties in het hart van de
buurt en de locaties die vrijkomen omdat de scholen
naar het hart van de buurt gaan verhuizen. Alles bij
elkaar gaat het om zes locaties. Voor de locaties in het
hart van de buurt wordt gedacht aan ouderen, van-
wege de centrale ligging én omdat het belangrijkste
programma hier uit voorzieningen bestaat. Als er al
ruimte is voor aanvullende woningbouw, zal dit al
gauw in de vorm van appartementen boven de voor-
zieningen zijn. Voor de verspreid liggende schoolloca-
ties wordt gedacht aan woningen voor sociale stijgers.
Wellicht dat één of meer locaties beschikbaar kunnen
worden gesteld voor Collectief Particulier Opdrachtge-
verschap. Dat blijkt elders in het land een uitermate
geschikte manier te zijn om bewoners aan buurten te
binden én nieuwe bewoners aan te trekken.
Toen de buurt gebouwd werd, waren de stroken tussen
de stempels bedoeld voor bijzondere functies, zoals de
noordzuidstrook waar ook het Marco Poloplantsoen in
ligt en de groene bajonet die daar dwars op staat. Deze
stroken waren dus niet bedoeld voor wonen. Maar bij
de bouw werd daar al iets van afgeweken door wonen
boven winkels en een drietal portiekflats in de noord-
zuidstrook toe te staan.
Later, in de jaren tachtig zijn er nog meer afwijkingen
gekomen: de eengezinswoningen achter het winkel-
centrum en de eengezinswoningen en appartementen
tussen de Vasco da Gamalaan en de Fernandezlaan.
M A ATREGELEN N U STR AKS
Hart van de buurt (locaties J.C. Maylaan, Afrikalaan en Marco Poloplantsoen) • Nieuweappartementen/seniorenwoningen
Locatie achter Vasco da Gamalaan, Fernandezlaan en Bontekoelaan• Nieuwewoningen,gecombineerdmetklein-
schalige bedrijvigheid en/of voorzieningen.
21
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties
wit
nieuwbouwlocaties
TOE
N
22
Kanaleneiland heeft nu een slecht imago. Dat geldt
voor heel Kanaleneiland. De negatieve reputatie van de
wijk zit veel bewoners van Kanaleneiland Zuid hoog.
Voor een deel omdat het niet klopt of te zwaar wordt
aangezet. Maar ook omdat niemand in een buurt wil
wonen die slecht staat aangeschreven. Het slaat terug
op het gevoel van eigenwaarde. Het beeld van Kanalen-
eiland behoeft bijstelling. Voor een deel omdat het wo-
nen in de wijk beter is, dan hoe het wordt afgeschilderd.
Voor een ander deel omdat een negatief beeld de nei-
ging heeft zichzelf waar te maken.
Gelukkig liggen er de komende jaren talloze aankno-
pingspunten om aan te geven dat de wijk verandert. De
nieuwbouw in het Centrum van Kanaleneiland is het
meest aansprekende punt. Maar ook de investeringen
in Kanaleneiland Noord en de investeringen in de hier
voorliggende aanpak in Kanaleneiland Zuid bieden
aangrijpingspunten voor een imagoverbeteringscam-
pagne. En natuurlijk alle inspanningen op sociaal ge-
bied.
Imago
NU Vanuit de vooroorlogse wijken werd toen met bewon-
dering en verlangen uitgekeken naar de nieuwe wijk
Kanaleneiland. Een ruim opgezette wijk met moderne
woningen, goed sanitair (niemand hoefde meer naar
het badhuis!) en nieuwe voorzieningen, grotendeels
gescheiden van het wonen. De nieuwe bewoners kwa-
men veelal uit overbevolkte woningen in dichtbebouw-
de wijken. De geur van rook uit kolenkachels hing daar
tussen de woningen. De nieuwe wijk had centrale ver-
warming en schone lucht en veel openbare ruimte. Ein-
delijk konden de jonge stellen op zichzelf wonen. Ze
hadden lang moeten wachten op hun nieuwe wonin-
gen die volgens strikte regels werden toegewezen. De
kinderen gingen naar de nieuwe scholen. De wijk
ademde niet alleen vooruitgang, ze was het zinnebeeld
van vooruitgang. De ruimte tussen de gebouwen, het
vele groen, de ordelijkheid, er was een nieuw tijdperk
aangebroken waarin alles beter werd. De woontoe-
standen van voor de oorlog waren hier het eerst duide-
lijk overwonnen. Het verleden werd achtergelaten, de
toekomst veroverd.
Nou ja, dat gold voor de woontoestanden en het uiter-
lijk van de wijk. Daarbinnen bleef een ieder aanvanke-
lijk nog in zijn zuil. Voor elke belangrijke geloofsrichting
was er een kerk en een school en een kruisvereniging.
En de toewijzing van de woningen gebeurde via de wo-
ningbouwverenigingen die ook vaak een verzuilde ach-
tergrond hadden. Toch maakten de nieuwe bewoners
zich al gauw van hun zuilen los en verbreedden zij hun
Straks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid een gewilde
buurt met een goede naam. Een buurt waar bewoners
net als in de beginperiode trots op zijn. Een buurt waar
iedereen wil wonen die vooruit wil komen, omdat er
moderne woningen staan in een groene en duurzaam
vernieuwde woonomgeving. Een veelkleurige buurt
met een rijk voorzieningenaanbod. Een buurt die bo-
vendien fantastisch ligt, niet alleen in Utrecht (vlakbij
bij het oude stadscentrum, het nieuwe Leidsche Rijn,
de uitvalswegen en de sneltram), maar zelfs centraal in
het land.
De reputatie van Kanaleneiland Zuid kan niet los wor-
den gezien van die van Centrum en Noord. In het alge-
meen zal men blijven spreken over Kanaleneiland als
geheel. Alleen inwoners van de wijk maken onderscheid
tussen Noord en Zuid. Daarom wordt een communica-
tiecampagne voor heel Kanaleneiland ontwikkeld met
één overkoepelende boodschap, waar deelcampagnes
op aansluiten. De deelcampagnes zullen worden ge-
voerd naar aanleiding van concrete projecten in de
deelgebieden. Binnen de overkoepelende campagne
kunnen ook de bestaande kwaliteiten onder de aan-
dacht worden gebracht, zoals de mooie dwarslaantjes
in Kanaleneiland Zuid.
Een voorbeeld van concrete projecten is het benutten
van de oplevering van het Cruijff Court in het Marco
Poloplantsoen of de eerste verbeteringen in de stem-
pels in de buurt en in de media.
Een voorbeeld van de vorm van zo’n deelcampagne is
een project met de scholen in het kader van ‘Echt Ge-
beurd’ over de ontdekkingsreizigers, waarnaar de stra-
ten zijn vernoemd. Deze wereldreizigers die kennis
maakten met nieuwe culturen zouden inspiratie kun-
nen bieden voor bepaalde elementen/kunstwerken in
de openbare ruimte, waardoor de stempels herken-
baarheid en identiteit krijgen.
Voor alle inspanningen geldt dat een imagoverbetering
alleen tot stand kan komen met en door bewoners. Po-
sitieve verhalen van huidige en nieuwe bewoners van
Kanaleneiland zijn veel krachtiger dan alleen geplande
promotie-activiteiten.
STR
AK
S
23
blik. Zou dat te maken kunnen hebben met de ruime
opzet van de wijk, de openheid, het licht, de lucht en de
ruimte?
2012 OARK zone
2011 V2012 U MagelhaenNoord
2013 V2014 U MagelhaenZuid
2015 V2016 U AlexanderDe GroteNoord
2017 V2018 U AlexanderDe GroteZuid
2014 V2015 U
2010 V2011 U StanleyNoord
2012 V2013 U StanleyMidden
2014 V2015 U StanleyZuid
zomer 2014-16 opl. nieuw-bouw
2012 V 2013 U
2014 V 2015 U
2010 V2011 U 2012 OMarco PoloPlantsoen
zomer 2014 opl. scholencluster
zomer 2013 opl. voorzieningen-cluster
2012 V 2013 U
behoud of mee in scholencluster
zomer 2014opl. nieuwbouw
zomer 2016 opl. nieuwbouw
Nieuwbouw IKEA
2016 V2017 U Van Eechoud
24
Voorlopige, indicatieve planning
Wat Wanneer Totaalplanning in beeldAfmaken Krajicek Playground Begin 2010
Herinrichting Amsterdam-Rijnkanaalzone 2010-2012
Voorbereiden renovatie Marco Poloplantsoen 2010
Uitvoeren renovatie Marco Poloplantsoen 2011-2012
Verbetering hoofdstructuur
Wat WanneerVoorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Noord 2010 en 2011
Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Noord 2011 (overleg met VvE starten in 2010)* en 2012
Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Midden 2012 en 2013
Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Zuid 2013 (overleg met VvE starten in 2012)* en 2014
Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Zuid 2014 en 2015 (binnenpleintjes 2011/2012)**
Voorbereiden en uitvoeren stempel A. de Grote Noord 2015 en 2016 (binnenpleintjes 2011)**
Voorbereiden en uitvoeren stempel van Eechoud 2016 en 2017 (binnenpleintjes 2010/2011)**
Voorbereiden en uitvoeren stempels A. de Grote Zuid 2017 en 2018 (binnenpleintjes 2010)**
*) tijdig overleg met de flateigenaren van de flats aan het Kanaal is noodzakelijk om hen te enthousiasmeren voor de aanpak
**) de corporaties willen niet wachten met opknappen van de binnenpleintjes in de laatste stempels, dus dat pakken zij al eerder op
Wat WanneerVoorbereiden en uitvoeren flat Amerikalaan 2012 - 2013
Voorbereiden en uitvoeren flat Afrikalaan 2012 - 2013
Voorbereiden en uitvoeren flat Aziëlaan 2014 - 2015
Voorbereiden en uitvoeren flat Rooseveltlaan 2014 - 2015
Aanpak woningen en directe woonomgeving binnen de stempels
Aanpak woningen en directe woonomgeving buiten de stempels
V = Voorbereiding
U = Uitvoering
O = Oplevering
25
Wat Wanneer Locatie Marco PoloplantsoenVoorbereiding nieuwbouw voorzieningencluster Heden
Marco Poloplantsoen
Tijdelijke verhuizing voorzieningen Marco Poloplantsoen Begin 2011
Start sloop/nieuwbouw voorzieningencluster Zomer 2011
Marco Poloplantsoen
Oplevering nieuwbouw voorzieningencluster Zomer 2013
Marco Poloplantsoen
Locatie AfrikalaanVoorbereiding nieuwbouw scholencluster Afrikalaan Heden
Verhuizing Rafaëlschool locatie Afrikalaan Zomer 2012
Start sloop/nieuwbouw scholencluster Afrikalaan Najaar 2012
Oplevering scholencluster Afrikalaan Zomer 2014
Verhuizing Joannes XXIII en Da Costa Zomer 2014
Voorbereiding nieuwbouw Fernandez- en Bontekoelaan Eind 2011
Start sloop/nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan Eind 2014
Oplevering nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan Zomer 2016
Locatie JC MaylaanVoorbereiding bouw scholencluster JC Maylaan Heden
Tijdelijke verhuizing noodlokalen Kaleidoskoop Eind 2013
Start sloop/nieuwbouw scholencluster JC Maylaan Begin 2014
Oplevering scholencluster JC Maylaan Eind 2015
Verhuizing Kaleidoskoop en Luc Stevens Eind 2015
Voorbereiding nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Begin 2013
Start sloop/nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Begin 2016
Oplevering nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan Zomer 2017
Clustering voorzieningen en nieuwe woningbouw op vrijkomende schoollocaties
De tabel hierboven is een indicatie en wordt de komende tijd met de betrokken partijen nader uitgewerkt. Genoemde jaartallen staan daarom nog niet vast.
De maatregelen en projecten in de Aanpak Kanaleneiland worden uitgevoerd tus-
sen 2010 en 2020. Nog niet voor alle maatregelen in die periode is dekking.
Voor de uitvoeringsperiode 2010 tot en met 2014 zijn financiële middelen beschik-
baar om de openbare ruimte her in te richten bij vier van de acht ‘woon’stempels
in Kanaleneiland Zuid. Bij die herinrichting wordt de openbare ruimte aangren-
zend aan de doorgaande wegen meegenomen. Voor deze aanpak zijn 2 miljoen
euro ISV3-middelen beschikbaar. Tevens zijn er voor de renovatie van het Marco
Pololaan in 2011 en 2012 0,5 miljoen euro aan middelen beschikbaar gesteld van -
uit het Meerjarengroenprogramma.
Voor de investering in de openbare ruimte voor de periode 2015-2020 zal nog wor-
den gezocht naar dekking van de benodigde financiële middelen. Dit geldt zowel
voor de openbare ruimte binnen als buiten de stempels.
De corporaties zullen zelf zorgen voor de dekking van de benodigde financiële mid-
delen voor renovatie van hun complexen in de periode 2010-2020. Daarvoor zullen
ze eerst in overleg met de bewoners plannen uitwerken. Vervolgens zullen zij voor
de feitelijke uitvoering per complex nog een formele investeringsbeslissing nemen.
Het is de bedoeling dat de basisscholen in Kanaleneiland Zuid worden ver-
nieuwd, deels door vervangende nieuwbouw, in en aan het Marco Poloplantsoen.
De ambitie voor deze scholenclustering ligt hoog en er moet nog bekeken worden
in hoeverre deze ambitie ruimtelijk, programmatisch en financieel haalbaar is.
In samenhang met de vernieuwing van de basisscholen zal er ook een voorzienin-
gencluster in het Marco Poloplantsoen nieuw worden gebouwd. Daarbij gaat het
om Doenja, gezondheidscentrum, een tandarts, RK-kerk en seniorenwoningen.
De realisatie van deze voorziening betreft een samenwerking van particuliere ont-
wikkelingen.
Financiële paragraaf
Voor de projecten worden projectleiders aangesteld.
Per project vormt de projectleider een projectgroep
met vertegenwoordigers van gemeentelijke diensten
en corporaties die in het betreffende stempel bezit
hebben.
De samenwerking tussen gemeentelijke diensten is es-
sentieel om binnen de Aanpak combinaties te kunnen
maken tussen diverse programma’s. De uitvoering van
de Aanpak is een gedeelde verantwoordelijkheid van
StadsOntwikkeling (SO) en Stadswerken (SW). De Aan-
pak is immers voor een belangrijk deel een openbare
ruimte-opgave. Door samen de plannen uit te werken,
kunnen investeringsmiddelen van SO en SW worden
gebundeld. Het voorgaande geldt ook voor bijvoor-
beeld het Wijkbureau of de Dienst Maatschappelijke
Ontwikkeling. Verder is actieve deelname van Stads-
werken onmisbaar omdat investeringen in de openbare
ruimte alleen duurzaam zijn als deze ook goed kunnen
worden onderhouden.
Voor alle projecten wordt een enthousiasmerend parti-
cipatietraject ontwikkeld, waarin de projectleiders en
de ontwerpers samen optrekken met de bewoners en
andere toekomstige gebruikers, afhankelijk van het
type project. Interactieve ontwerpprocessen zijn on-
ontbeerlijk om ervoor te zorgen dat het uiteindelijke
resultaat door de buurt wordt toegeëigend. Daarmee
valt of staat het succes van de aanpak op langere ter-
mijn.
26
Voor de coördinatie van de aanpak blijft een ‘coördina-
tieteam’ aan zet met een vertegenwoordiger van SO
Programma’s en een van Bo-Ex. Dit coördinatieteam
rapporteert regelmatig over de voortgang aan pro-
grammateam en wijkraad en aan de Stuurgroep Utrecht
Vernieuwt van Bo-Ex en de gemeente.
Organisatie en participatie
De aanpak bestaat uit de volgende projecten. Daarbij
worden globale participatiesuggesties gedaan.
• Afmaken Krajicek Playground: een feestelijke sport-
activiteit ter gelegenheid van de oplevering én de
aftrap van Aanpak Kanaleneiland Zuid met aftrap
participatieproces renovatie Marco Poloplantsoen;
• Renovatie Marco Poloplantsoen: ontwerpateliers/
ontwerpsessies met verschillende beoogde toekom-
stige gebruikersgroepen; definitief ontwerp bespre-
ken met alle deelnemers en actieve bewoners;
• Aanpak woningen en directe woonomgeving: per
stempel bepalen hoe met de diverse bewoners (van
jong tot oud) wordt samengewerkt om te komen tot
eigen, herkenbare plannen voor de portiekflats, de
binnenstraten, de binnenpleintjes en de (tuinen van
de) eengezinswoningen; idem voor de enkele flats
buiten de stempels;
• Nieuwbouw scholenclusters en voorzieningenclus-
ter: nieuwbouwplannen ontwikkelen met de toe-
komstige gebruikers en in de ‘definitief ontwerp’ fase
voorleggen aan de omwonenden met bijzondere
aandacht voor de inrichting van de buitenruimte en
de routes tussen de locaties en de gebouwen;
• Nieuwe woningbouw in het hart van de buurt:
nieuwbouwplannen ontwikkelen met de beoogde
toekomstige bewoners en in de ‘definitief ontwerp’
fase voorleggen aan de toekomstige gebruikers van
de voorzieningen en de omwonenden;
• Nieuwbouw op de vrijvallende schoollocaties: on-
derzoeken welke locatie geschikt is voor CPO, per lo-
OR
GA
NIS
AT
IE
PR
OJE
CT
EN
PAR
TIC
IPAT
IE
catie tijdig gaan werven voor belangstellenden voor
Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, de nieuw-
bouwplannen door de bewoners zelf laten ontwikke-
len, zorgen dat de definitieve ontwerpen worden
voorgelegd aan de omwonenden.
27
Kanaleneiland Zuid opfrissenHet is vakantietijd, begin augustus, en prachtig zomer-
weer. Ik zit op mijn balkon in Kanaleneiland Zuid en ge-
niet. Op het plein spelen wat kinderen op de speeltui-
gen, kinderen in alle kleuren en maten. De wat groteren
zitten gezellig te kletsen, jongens voetballen, alles zon-
der elkaar te hinderen. Dat klinkt vast vreemd voor
mensen die als je vertelt dat je op Kanaleneiland woont
wat misprijzend zeggen: ‘O, woon jij op het Kanalenei-
land!’
Ja, ik woon daar en al vanaf 1961. Op 1 december kwa-
men we er als jong gezin wonen, in het eerste rijtje wo-
ningen dat klaar was. We hebben er altijd met plezier
gewoond en dat doen we nog. We hebben de wijk zien
veranderen in de loop der jaren. De mooie rozenperken
verdwenen, de bevolkingssamenstelling veranderde.
Maar het bleef voor ons een prettige wijk om te wonen.
Het was leuk om een beetje op de hoogte te raken van
de achtergrond en gewoontes van mensen die uit an-
dere delen van de wereld komen.
Langzamerhand begon je echter te merken dat de wijk
er wat minder ‘fris’ begon uit te zien. Het groen werd
minder goed bijgehouden, de straten werden hobbelig,
het parkeren werd een probleem, we werden onderdeel
van een van de ‘prachtwijken’. Er werden verbeterings-
plannen gemaakt voor Kanaleneiland Noord en Cen-
trum, en uiteindelijk kwam ook Zuid aan de beurt.
De gemeente en Bo-Ex zetten een werkgroep op, be-
staande uit verschillende afdelingen van de gemeente,
wijkinstellingen, corporatievertegenwoordigers en be-
langstellende bewoners. Deze groep hield een inspec-
tietocht, legde de resultaten bij elkaar en sprak over
mogelijke maatregelen om de wijk ‘een opfrisbeurt’ te
geven. Dit gebeurde in de eerste helft van 2009. De ge-
meente heeft de vakantieperiode gebruikt om plannen
te maken en uit te werken. In september is de groep
nogmaals bijeengekomen en zijn de uitgewerkte plan-
nen besproken. Het is de bedoeling om met maatrege-
len te beginnen die duidelijk laten zien dat er wat ge-
beurt in de wijk. De medewerking van alle bewoners
zal het mogelijk maken de wijk weer net zo mooi te
maken als in de zestiger jaren!
Loek Olij, bewoonster Kanaleneiland Zuid
28
Oorspronkelijk plan Kanaleneiland (C.M. van der Stad, 1958)
ColofonDit is een uitgave van de gemeenteUtrecht, Bo-Ex, Portaal en Mitros
Projectteam Aanpak Kanaleneiland ZuidRolf van der Weide (Bo-Ex)Mechtild Linssen (StadsOntwikkelinggemeente Utrecht)Mark Kauw (StadsOntwikkeling gemeente Utrecht)
Met dank aanVollmer & Partners stedebouw en landschap | BouwhulpGroep advies en architectuurMakers Toolkit Kanaleneiland Zuid
Vormgeving Taluut, Utrecht
Versie April 2010, vastgesteld door de gemeenteraad