vondel. - DBNL

VONDEL.

ZESDE DEEL.

8141011MICOLLJWAVEMISMI.114) lioineek Aloysius-college

s-GravenhageitcleI

ollf

C Ea Twurel scalps

Z 0 P, g 1_51 ',',I IP ]il 22, Z (0)1F 7:1,RNeer van Macrseveen

DE WER KENVAR

VONDELIN 'MBA= 0=RM RT MDT

Mai LEVEN,sN VOORSIR*

VERKLARING EN AANTEEKENINGEN

DOOR

W. J. VAN LENNEP.

MET PLATEN Elf AYBEELDINGEN.

LEBEC DEBI..

IIITGEGEVEN BY

GEBROEDERS BINDER, TE AMSTERDAM.

1861.

Bibliotheek Aloysius-college

sAgravenhage.

INHOIJD

VAN

HET ZESDE DEEL.

Venda1a Leven, blz. 1, 6, 7, 12, 16, SS, 24, 29, 31, 34, 36, 38. 41,

48, 52, 68, 54, 65, 64, 67, 69, 78, 85, 88, 89, 94, 95, 98, 99, 103,

105, 106, 107, 108, 109, 112, 113, 116, 122, 124, 125, 127, 131,

182, 133, 185, 140, 141, 144, 146, 150, 152, 158, 164, 165, 172,

175, 178, 181, 186, 189, 190, 192, 198, 197, 199, 311, 327, 340,

846, 856, 859, 861, 868, 866, 367, 370, 878, 676, 381, 382, 611,

617, 618, 619, 623, 825, 828, 631, 632, 633, 686, 843, 647, 650,

661, 654, 658, 705, 706, 707, 708, 711, 722, 723, 725, 726, 727,

728, 729, 781, 738, 738, 742„ 745, 749, 752, 755, 758.

Kritieoh Overzioht van Lucifer blz. 291

Iritiach Overzieht van de Inwydinge van 't Stadthuis t' Amfterdam. „ 698

Naming en Aszteekeningen.

INHOUD VAN BET ZESDE DEEL.

WERKEN VAN VONDEL.

Henriette de Bourbons ontftelde Groot-moedtgheit, enz blz

Karel Stuarts gemartelde Majefteit, enz f f

Op de Koningh-dooders van Engelandt. ft

Op het Hnldigen van den Heere Geeraert Bicker, Droft to Minden, enz.

Mayboom voor Joan de Wolff en Agnes Block. I t

Op den Troupennmg van Joan de Wolff en Agnes Block.. „ 24

Jubeljaer des Priefterdoms van den Heere Philippus Rovenius,

Aertabiffchop van Philippen, enz . . • „ 27

Op het overlijden van den Heer Geeraert Voffms, enz Aen Ifak

Vosfius, Hiftorifchnjver in Hollant en Zeelant f 9 30

De Dootbaer van den Heere Gerbrant Nikolaesz. Pankras, Bur-

gemeefter en Raet van Amfterdam. „ 82

Op Peter Laftman, enz. . , . „ 34

Aen den Heer Joachim vaii Wickevort, enz. Op J. de Brunes Jock

en Ernst ...... . . . . . . ,, 3 5

Ter Bruilofte van den E. Bruidegom Gyfbreght van Zufteren, en

zijne E. Bruit Helena Donkers It 37

Op de neArlaegh der Turdfche Vlote. Aen Venetie. 2 P 89

Op een gekleurt waffen beelt ..... „ 42

Aenleidinge ter Nederduitfehe Dichtkunfte „ 44

J. V. Vondels Toets-fteen, geftelt voor zijn Poezy in den jaere MDCL s

mtgegeven. • • • • ..... „ 52

Op mijn Print door Livius van Leiden getekent en gefneden. . 53

Slotdicbt. 55

Aen de Blockhuizen van Amfterdam. . . 62

VI

l

•1

3

5

7

10

13

Op het Tafelzilver, gewrooht op 't mhnldigen van den Doorluch-

tighften Vorft en Heere Chriftof Bernart, Biffehop te Munfter, enz. blz 65

Graffehrift op een Mufeh.. 68

Byfchrift op den Heere Andries Bicker, Heere van Engelenburgh,

Beet en Out Burgemeefter t' A mfterdam. . ,, 69

Op den Heer Cornelis Bicker, Heer van Swieten, regeerende Bur-

gemeefter t' Amfterdam.., 70

Op den zelven Heere., 71

Op de marmerbeelden van de Heeren Bickers. „ ibid

Anders. . „ ibid.

De Bickers in Marmer. . f f 72

Op den geboeiden Leeuw. . 1 f 73

Op den ontboeiden Leeuw. Vf 74

Raetfel. . . . „ ibid

De Monfters onzer eeuwe . ,, 75

Op den Gede,nekpenning van den overval en afval. . 11 77

Vertroofting voor de onnozele en bedroefde ingezetenen van Hollandt,

over de doodt van Zijne Hoogheit Prins Willem den H, enz 11 80

Op d' Oproerigheit van Maximilian Teeling. f f 86

Bloedtbenlingh van Maximiliaen Teeing, enz. . ,, 87

Grafnaelt van Montrofe ..... f f 91

De Pinxfterbloem van Schotlant. . . . f f 93

Op zijn Hooghvorftelijcke Doorluchtigheit, Frederick, Erve te Noor-

wegen, enz. . . . . . . . I t 94

De Leeuw aen bandt. — Voor David Leeuw, en Kornelia Hoeft. „ 96

Oeboortekrans, den Heer Agent Miohiel le Blon opgezet door zijn

nicht Margriette le Blon, in den jaere 1651. . . . ft 99

Biffehoplijeke &sari der E. Heeren Karolus en Andreas, gewijt

tot Biffchoppen van Brugge en Boermont „ /00

INHOUD VAN HET ZESDE DEEL. VII

Antwerpen blz. 103

Keulen „ 104

Rome „ 105

Op d' nitvaert van den Eerw. Heere Mr. Jakob Vlieger. . „ 106

Epitaphium (op denzelfden) „ 107

Op d' afbeeldinge van den E. Heere Filippus Rovenins, Aertfbiffehop

to Filippen „ ibid.

Op den Heer Diedrick van Os, dijckgraef van de Beemfter. Ge-

fchildert door Ovens. „ 108

Op mijne afbeeldinge door Filips de Koning . „ 109

Ter Staetfi van Jongkvrouw D N .. ,. 110

Raetfel. „ 112

Op Suzanne van Baerle, de Bruidt van Geeraerdt Brandt, door

Geeraerdt van Zij1 gefchildert. „ 118

Klaghte op het verbranden van 't Stadthuis van Amfterdam. . „ 114

Op den Edipns of Teeekentolek van den B. Heere Athanafius

Kircher, enz „ 118

Jaergetijde van den Heer Miohiel le Blon, 1652 , 123

Op den eerwaerdigen Heer Mr. Joan de Meer. „ 124

Het Orgel in den ronw over Didriok Sweling, Orgehft van Am-

fterdam. „ 125

Lijckftaatfi van den E. Hear Leonardus Marius. „ 129

Op den E. Heer Leonardus Marina. „ 131

Ander, op denzelven ....... „ 132

Op den E. Hoer Leonardus Marine........ . • ibid.

Engeleburgh in den ronw over den E. E. Heer Andries Bicker ens. „ ]33

Eenwgetij van handset's Xavarins, enz. „ 135

Op de Marmerbeelden der Heilige Vaderen Ignatius de Loiola en

Francium Xaveriva, door Artus Quellinus, ens. „ 140

VIII INHOUD VAN HET ZESDE HEEL.

INHOUD VAN HET ZE8DE DEEL. Di

Vrye Zeevaert wider de vlagge van den Doorluchtigen Zeeheldt

Marten Harpertaz. Tromp, enz. blz 142

De Tooneelbroeders van den Aertehertoge Leopoldue aen de Magiftraet

en Wethouders van Amfterdam, toenze met hunne tegenwoordig-

heit bet Tooneel vereerden „ 145

Soheepskroon behaelt, in den fcheepftrijt, by Livorno, door den

doorluchtigen Zeehelt Joan van Galen, enz. „ 147

Ter Lijekftaetfie van wijlen den Edelen Heere Joan van Galen, enz. „ 151

Graffchrift van den Zeehelt Joan van Galen. „ 152

1Jitvaert van wijlen den Doorluchtigen Zeehelt Marten Harpertaz.

Tromp, enz. „ 164

Ter gedachtenis van den Zeehelt Marten Harpertsz. Tromp, ens. „ 156

Op de of beeldinge van Marten Harpertsz. Tromp, enz.. . . „ 157

Op den zelven „ ibid.

Protecteur Weerwoif. „ 168

Afbeeldinge van Kriftioe, der Zweden Gotten en Wenden Koninginne,

door David Basks, Hare M.ajefteits Kemerling, gefohildert.. . „ 159

Op dezelve. „ 161

Op de Koningin Kriftina, door David Becks, karen Kemerling,

gefchildert. „ 168

Da Koningklijeke Idea. . . . . ..... . . . „ 164

Op den Heer Andreas Dionyezoon Winkle, enz „ 165

Da geftuite Minnegodt. Op de hofftede van de Hinlopeits, bniten

Naerden. „ 167

Wiltzangh. Op dezelve Hofftede . „ 169

De getrouwe Haeghdia. Op do zelve Hofftede. „ 170

Op joffer Anna Hinlopen, toenze in fchijn van Cecilia gefohildert

son worden. „ 172

Aaa de Joffers Katharijne en Anna Hinlopen, in het Goy. . . „ 178

X INHOUD VAN HET ZESDE DEEL.

Op den Jaeger van Eickhof. . . . . . bls. 175

Ter Bruiloft van den E. Heer Jacob Hinlopen Tymensz Vermaes,

en de E. Joffer Urfula van Bergen. „ 176

Muzijck ter Bruiloft van den E. Bruidegom Joan van Papenbroeck,

en de E Bruit Maria Koeck.. . „ 180

De Hooghtijt van Marten Looten en Chriftine Rutgers. . . . „ 183

Afbeeldinge van den E. Heere Karel Couvrechef, Oudt Prior der

Karmeliten t' Antwerpen en Priefter t' Amfterdam. . „ 188

Op den kunftrijoken Heer Abraham van Diepebeeck. . . „ 190

Op mijne fchildery, toes Govert Flinck my uitfchilderde, in bet

jaer MDCLIII. . . . . . „ 191

Op Mr. Steven Kracht, Deken en Frieder.. . . . . . „ 193

Brief aen den Hooghwaerdigen en Hooghgeleerden Heer Bertholdus

Niehnfius „ 194

Op G. Flincks afbeeldinge van den Doorluchtighften Vorft, en Heere

Frederick Willem, Keurvorst des H. Roomfohen Rijcks, Mark-

grave to Brandenburgh - . . . „ 198

Lucifer. Treurfpel ...... . . . ...... „ 201

Opdraeht aen Ferdinandus don Darden, gekoren Bomb:hen Keiser, ens. „ 808

Op de afbeeldinge van Keiserbjeke Majeftett Ferdinandna den Darden, ens. „ 807

Berecht sea all Kunftgenooten, en Begnnftigere der Tooneelfpelen. . „ 809

Inhondt. : . . 6 217

Het Eerfte Bedryf, . . „ 221

.Het Tweedo Bedryf... . . „ 288

Het Derde Bedryf. . .• . ,; 247

Het Vierde Bedryf . . . . . . „ 885

Het Vijfde Bedryf. ..... . . • ,. 277

Tooneelfchilt of Pleitrede voor het Tooneelrecht. . . . . „ 317

Op Vfittewrongel ..... . . . .. . „ 327

Uitvaert van Orfens. . . . . blz. 327

Speelftrijt van Apollo en Pan. . . „ 334

Eenzaeme aendaoht in de Vaster „ 343

Gethfemane of Engeletrooft. „ 346

Ewe Homo. . . „ 850

Lofzang van Sinte Agnes. „ 353

Lofzang van Sinte Klara. . . . „ 856

Ter inwydinge van den E Heere Gerardus van Weftrenen, toen

hem het recht van Lioentiaetfchap der Heilige Godtgeleertheit

to Loven wiert opgedragen „ 339

Op de wildtvermaerde zeeftadt Hoorn. Aan de E E. Heeren Barge-

meefters en Wethonders der solve ftede „ 862

Op d' afbeeldinge van Utrecht. Getekent door Herman Zachtleven. „ 344

Op het' Innftboeck van Herman Zaehtleven, ens. „ 386

Ter Brifiloft van den E. Heer !Lemont Hellemans Hoeft, Bidder

van St. Miohiel, en de E. Joffroaw Maria van der Houve . „ 368

Op den afitant der Kroone, en het Reizen van Koninginne Chriftlne. „ 371

Op het overlijden van wijien Zijn Excellentie den Grave Axel

Omenftern, ens.. . . ,, 373

Op bet onweder van 'a Lants Buffekruit to Delft. • • „ 374

Inwijdinge der Sohilderkunfte op Sint Lukas feeft . „ 8430

De Melia van den Hoer Hogenhuis, gefohildert door Stockade. ., 382

Q Horatins litakkns Lierzangen en Dichtkunft. In bet rijmeloos

vertaelt. „ 385

()plaudit nen de Sauftgenooten van Sint Lakes, t' dmilerdsm, San-

ders, Beelthouwers, Tekeneere, en haulm Beganftigers.. „ 887

Het Berate Boeck.

Len Mamas. --- Het Eerfte Gezang . . „ 891

Alm Amiantus. — Het IL Gezang. . • „ 898

INHOUD VAN HET ZB9DE DEEL. XI

XII INHOUD VAN HET ZESDE DEEL.

Aen het &hip. — Het III. Gazing • . his. 895

Aen L. Sestina. — Het IV. Gazing „ 897

Aen Pyrrha. — Het V. &sang. . . . „ 899

Aen Agrippa — Het VI. Gassing . . „ 400

Aen Munatina Planens. Het VII. Gassing. ,, .402

Lien Lydia. — Het VIII. Gazing. „ 404

Aan Tabuchi; — Het IX Gesang „ 405

Aen Merkaur. — Het X &sang.. „ 407

Aen Leneonoe. — Het XI Gaming.. . . „ 409

Aen Anguftas. — Het XII. Gassing. . . „ 410

Aen Lydia. — Het XIII. Gaming.. . „ 412

Het XIV Gaming. . . . „ 418

Het XV Gazing. . . . „ 414

Het XVI. Gaming.. . . „ 4)6

Aen Tyndaria. — Het XVII. Owing. • SO 417

Asa Qniatilina Varna. — Het XVIII. Gazing . . „ 419

Aen Olyeera. — Het XIX. Gazing... ..,, 421

Asa Maecenas. — Het XX. Going— . . . ,, 422

Aen Diane, an Apollo. — Hit XXI. Going.. . . „ 428

ion Aristins. — Hat XXII. Gazing... ..,, 424

ion Chloe. — Het XXIII (Wang.. . . „ 426

Aen Virgilius — Het XXIV. Gaming.. . . „ 427

Alin Lydia. — Het XXV. Gazing... ..,, 429

Van Mina Lamle. — Het XXVI. &sang. . . . „ 481

Aen stile t3pitabroeders. — Het XXVII. Going. . . . „ 482

Op Arehytaa. — Het XXVIII. Gazing.. „ 484

Aen Teeing. — Het XXIX. Guam.. . . „ 486

Aen Venus. — Het XXX. Guam. . „ 488

Het XXXI. Geeing. • PP 489

Het XXXII. Gazing... ..,, 440

ion Albin* Tibullus. — Het %XXIII. Owing.. . . . „ 441

Het XXXII% Oman&

Len de Foshan — Het XXXV Geaang

Ter ears v. Pomponnum Namidie. — Het %XXVI. Gezang•

„ 444

bls 448

„ 446

Len sijne Spitsbroeders. — Het XXIV'''. Gang „ 447

Len zijnen Knaep — Het Xi/RV'''. Gang. „ 449

Het Tweeds Boeok.

Len C. Allnina Polio. — Het Berne Getang. „ 450

Len Sal attins Crifpna. — Het II.%sang. . „ 459

Len Delius. — Het III. Geaang. „ 454

Len Xaatla Foam. — Het IV. Gaming. 456„

Het V. Oman!. 458„

Len Esptimine. —Gaming.Het VI. ,, 459

Len Navel= Varna. — Het VII. Gesang. „ 480

Terme Barine. — Het VIII. Gaming. . „ 482

Lea Valens — Het IX Henn& . „ 468

Len Lieija. —Het X. Gazing. „ 464

Len Q. Hirpijn. — Het XI.Gesang. . 465„

Len Mseenes. — Het XII. Ossang. . „ 467

Op den Boom, ens. — Het XM. Gaming. . „ 469

Asa Pis. — Het 31V. Huang. . . „ 471

list XV. Gang. . . „ 478

Lea Graeae. — Het an. Gaming. . „ 474

Aen Meesnas Teen hy keen& lagh.— Het XVII. Gaming. . „ 476

Het ann. Sizing. „ 478

Aen Bream — Het XEL &mg. „ 480

Lea Meeenee. — Het XX. Sung. „ 482

Het Derde Bosch.

Het Kerne Gaming. . • . „ 484

Lea sijne Vrlendea. — Het II. Hwang. . . „ 486

Het III. Gaming. . • • „ 488

An Malign — Het IV. GInimt . „ 490

INHOUD VAN HET WADE DEEL. XIII

Auguftus lei —

Aen de Romamen. —

Aen Allem() —

ken Mecenas —

Aen Lydia. —

Op Lyoe —

Aen Merknur —

Aen Neobnle. —

Aen de Bron van Blandalle —

Anguilla; Lof. —

Op Chien'. —

ken Mecenas. —

Aen Elius Lamina. —

Aen Faunas. —

Am Telefas. —

ken Pyrrus. —

ken de &wk. —

ken Diane. —

ken Fidile. —

Tegens de Gierigaerts. —

ken Bacchus. —

Aen Venus. —

ken Galatea, ens. —

Aen Lyde. —

ken Meeenas, —

Het Vierde Beech.

ken Venus. —

ken Anteniu Jahn. —

ken Melpomen. —

Drains Lof. —

Het V. Gezang blz. 498

Het VI Gezang „ 495

Het VII Gezang. „ 497

Het VIII Gezang. ,. 499

Het IX. Gezang, „ 501

Het X. Gezang „ 508

Het XI. Gezang „ 504

Het XII Gezang „ 506

Het XIII. Gezang. „ 508

Het XIV. Gezang. „ 509

Het XV Gezang „ 511

Het XVI Gezang. „ 512

Het XVII. Gezang. . „ 514

Het XVIII Gezang. , 516

Het XIX. Gezang. . „ 517

Het XX. ()mug . „ 519

Het XXI. Gezang. „ 520

Het XXII. Gezang „ 522

Het XXIII Gezang. . „ 528

Het XXIV. Gezang. „ 525

Het XXV Gezang. „ 527

Het XXVI. Gating. . „ 529

Het XXVII. Gezang • „ 580

Het XXVIII. Gezang. „ 583

Het XXIX, Gem& „ 584

Het XXX. Gezang. „ 586

Het Eerfte Gezang . . • „ 588

Het II. Gezang. . . • „ 540

Het III. Gezaug. . . • „ 542

Het IV. Gezang. . . „ 548

XIV INHODD VAN HET ZESDE DEEL.

den A ugnftus. —

den Apollo en Diane. —

den Torquatus. —

den Martins Cenforgn —

den Lollius. —

den Ligurgn —

Aen FyIlia —

Aen Virgilius —

Tegens Lyce —

den Anguftus —

Angnftns Lof. —

Toesangen.

Aen Mecenas. —

den Mammas. —

Tegens Menu, ens. —

Tegens de toreros Kamilla. —

...... .

den Sf.eeenas.

Aen Meng. —

Aen, Petting. —

.....

Len zijne Vrienden. —

Len Mean. —

Len Nelms. —

Len Minutia. —

Xanid la antwoort

Eengetg de. .

Het V Gezang blz 548

Het VI Gezang. „ 648

Het VII Gezang „ 550

Het VIII Gezang. „ 552

Het IX. Gezang. „ 554

Het X. Gezang „ 558

Het XI. Gezang. „ 557

Het XII. Gezang. „ 559

Het XIII Gezang „ 581

Het XIV. Gezang. „ 568

Het XV. Gezang. „ 565

Het Emile Gesang. . „ 567

Het II Goan& . „ 569

Het III. Gezang . . „ 671

Het I VV. GesangGesang. . . . „ 578

Het V. %sang. . . . „ 678

Het VI. Gazing. . i, 576

Het VII Gazing. . 0 577

. . . .

Het IX. Getting . . „ 678

Het X (hung. . . „ 580

Het XI Gering . „ 582

Het XIII Gezang „ 584

Het XIV. Gaming. „ 588

Het XV. %sang. „ 587

Het XVI Gaming. . „ 688

Het XVII. Gazing. . „ 691

„ 698

„ 695

IN HOU]) VAN HET ZESDE DEEL. XV

Q. Hardin. Makin van de Diehtkunft. — Aen de Pisonen. . . bls 598

Op het uitdeelen der graenen door Jofeph in Egypten. Gefchildert

door Nikolaes Stokkade „ 612

Op de Bomainfche hiftorifchilderyen, opgehangen in de Burgemees-

terskamer, en hear vertreck ; gefchildert door Joan Lievensz ,

Govaert Flinck, en Ferdinandns Bol „ 613

Op het ontfangen van Mores wet, in de Kamer der Heeren Sohepenen. „ 614

Op de Hiltorifchilderyen ter sere van de Keurvorftinne, den Vorft

van Anhalt, en alle Nasfaufchs Heeren en Vronwen, op het

Stadthnis gefchildert door G. Flinck ,, 615

Op de brieven en papieren ter Trezorye gefchildert door Kornelis Brize. „ 617

Op de gelnckige regeeringe van Leyden. . . . „ 618

Noodigh Bereoht over de nienwe Nederduitfohe miffpellinge. . . „ 619

Op de Al beeldinge van den E • Heere Gerardus Hnlft, gefchildert

door G. Flinck, enz. „ 622

Op het vertreok van den E. Heere Geeraert Hnlft, Direkteur Generael

in de Ooftindien. , 623

Op den Tafelkraas, voor den Hear Geraert Hnlft, Direkteur Generael

in de Ooltindien, kunftigh van parlemoer in een toetfteene tafel

door Dirck van Rijawijek gevlochten. „ 626

Len mijne of beeldinge door Goovaert Flinch gefohildert, toenze den

Beer Direkteur Generael in Ooltindien toegezonden wiekt. „ 629

Op den Edelen Heer Geeraert Hnlft, Batten Baet en Direktenr

Generael van Ooftindien, enz „ 382

Op den E. Hear Rijoklof Goenes., Beet in de Ooftindien. Gefohil-

dert door G. Rind, enz „ 688

Op het Inwijden van Zijne Heiligheit Alexander den VII. . . ,, 684

Ter Brniloft van den E. Hear Joan de Wit, Raet Penzionaris van den

Lands van Hollant en Westvrieslant, en de E. Joffer Wendel& Bickers. „ 640

XVI INHOUD VAN NET ZESDE DEEL.

INHOUD VAN HET ZESDE DEEL. XVII

Ter Bruiloft van den B. Heer Joan Six, en de E. Joffer Margarite

Tulp. . . . . ....... . . . . blz. 644

Danokoffer aen den E. Heer Joan Six, voor zijn ooft en wiltbraet

my nit zijne hofftede toegezonden. „ 648

Op Mejoffer Margriete Tulp, Huisvrouwe van den Heere Joan Six,

door Covert Flinek gefehildert. . . . .. . „ 651

Op de Befpiegelingen der Geneeskunfte van den B. Heer Dr. Nikolaea

Tulp, enz. . . . „ 652

Op de Heelkunft van Dr. Paulus Barbette. . . . . . . „ 657

Inwydinge van 't Stadthuis t' Amfterdam. Toegeeigent den E. E.

Heeren Burgermeefteren en Itegeerderen der selve Stede. . . . „ 659

Op den Amfterdamfen Gedenckpenning.

Metige Regeerinp. . . 705

Maghtige Nearing . . . . . . . . „ 707

Op den zelven Gedenekpenning.

Maghtige Nearing . . „ 708

Op de Wapenkroon van Amfterdam. Aen. den Ed. Heer Kornelie

de Graef, arm...... . .. . . „ 710

Opdracht van Virgiline Tweede Book aen den Edelen Heere Peter

Ifooft de Graef, Jongkheere van Zunlpolsbroeck. . . . . „ 715

Aen den zelven Heer...... . . . . . „ 718

Op den Nederlantfoben Fidias, Artus Quellyn, het Licht der Beelt-

honwerye miser eeuwe, en Beelthouwer to Amfterdam, gefehildert

door Stockade ..... . . . . . . . . „ 728

Op d' afbeelding van den Ed. Heere Joan van Maerfeveen, ens. ens. „ 724

Op het Marmerbeelt van den Edelen en Geftrengen Heere Joan

Hnydecoper, ens. enz. „ 795

Op d'Afbeeldinge van de Twilit, boven de Tuohtpoort uitgehouwen. —

Aen den Heer Jakob Hinlopon Vermaes „ 727

XVIII INHOUD VAN HET ZESDE DEEL.

ben Doorluchtigen Overgeleerden Jongeling Paulus ter Haer, voor-

naemften Profeffor der Historien, en Latijnfche en Grieckfche

welfpreeckentheit ter Hooge Schole te Duesburgh. blz 728

Aen de Doorluchtighfte Heerfchappye van Venetien. . . „ 729

Voor de Keur van Zijne Heiligheit Alexander den VII. . „ 730

Op den Zeetnomf der Heerfchappye van Venetien. „ 731

Jachtzang aen den Doorluchtigen Vorft en Heer J. Mauritius,

Vorft des H. Rijeka, Prince van Naffau, Stadthouder te Kleef, etc.

over het Wiltbraet, den Heeren Burgermeefteren en Wethouderen

van Amfterdam, op hnn Keurgetijde en blijde maeltijt, toegezonden. „ 734

Ter Bruiloft val. den E. Heer Joan Huydecoper, Ridder, Jongkheer

van Maerfeveen, Sohepen t'Amfterdam, en de E. Joffer Sofia Coymans. „ 739

Tor Bruilofte van den Kunftrijeken Govaert Plink, en de E. Jongk-

vrouwe Sofia van der Hoeven . . . ...... „ 743

Tar Bruiloft van den Hoogen Edelen Geftrengen Hoer Peter Nooms,

Baron des H. R Rijcks, Heere van Arelanderveen, en de Hooge

Edele Joffer Beath: Adriana Ram van Schalckwijck. . . . • ,, 747

Klaghte over den ondergangk der Rijokftede Aken. . . . „ 750

Verlosfinge van Valenoun, door Zijn Konincklijcke Hoogheit D. Joan

van Ooftenrijek. . . . . . „ 753

Op Zijne Konincklijcke Hoogheit D. Joan tan Ooftennjck. ,, 755

Lijekklaght over D. Antonio de Gamarra, Kolonel van een Rege-

went paerden, Zoon van Zijn Excellentie D. Eftevan de Gamarra,

Bidder van St Jakobs Order, Krijghsraet, en algemeen veltheer

van Zijne Katholijcke Majefteit, Slotvooght van Gent, en Gezant

by de Hooge Mogende Heeren Staten der Vereenigde Nederlanden. „ 756

Op het Eeugetyde van den H. Vader Ignatius de Loiola. . „ 759

INBOUD VAN BET ZEBDE DEEL. XIX

WERKBN VAN ANDEREN.

Bloemekrans, ter Bruiloft van den E. Bruidegom Joan de Wolf en

de B. Bruyd Agnes Block blz 16

Uyt-breydingh over den 128 Psalm. Of 1 7

Loffang aen d' E. fpeelnoot Kriftina Rutgers. . . . . . . „ 18

Minnetoon aen d' E. fpeelnoot Kornelia Noortdyck. „ 19

Bruilofta Liedt ,I 23

Byfchrift van Dirk Fraudenins. Op de Afbeelding van den Heer

J. v. d. Vondel van Kenlen, gefchilderd door den Leydfchen

Apelles Johan Lievens. . . . . . • . „ 54

Byfchrift van Frans van Hoogftraten by dezelfde Afbeelding. . „ ibid.

Byfohrift van Joan Six by dezelfde Afbeelding. PI 55

Antwood aen den Paepfchen Paet, op den Bloedtbeulingh van

Maximiliaen Teeling 88

Toegift op hetzelfde. . . . 89

Op d'Afbeelding van den Heer Jooft van den Vondel, door Filips

de toning gefohilderd „ 109

Opfohrift op het Grafgefteente van Joan .van Galen. „ 152

Byfobrift van Jan Vos by de afbeelding van Jacob Jacobsz. Hinlopen. „ 178

Byfchrift van Jan NOG by de afbeelding van Vondel, door Govert

Plink gefchilderd . . „ 192

Latijnfch byfohrift op Mr. Steven Kracht, met de vertaling. . . „ 193

Jan Vos, op de Titelplaat van Lucifer. „ 311

Vertooningen by den Lucifer, door Jan Vos onto orpen . , 312

Byfchrift van H. F. Waterloos op Wittewrongel. . . . . . „ 341

Byfchrift van denzelfden, op diens afbeelding. „ ibid

XX INHOUD VAN HET ZESDE DEEL.

Veers tegen den Lucifer blz 341

Sonnet aan Joost van den Vondel, toen Zijn E. het Feest van

St. Lucas met zijn gezelfohap vereerde; door Thomas Aafelijn. . „ 377

Lauwerkrans, den Hooftpoeet Jooft van den Vondel den 20 Octo-

ber 1654 op het hooft gezet, door Lucas Meyer ,, 878

Een Gerangh op den beroemden Dichter Joost van den Vondel

ale Zijn E. op S. Lucas feest de welkomftflnit had uitgedronken;

door Thomas Affelijn. . . . . . . . . . . ,. 379

Byfchrift van Jan Vos by de Afbeelding van Dr. Paulus Barbette. „ 656

Op de nitmuntende Poezy van de Hear Joost van den Vondel; door

Dirk Fraudenius.,, 709•

PLAATSING DER PLATEN.

Het Portret van Joan Hoydeeoper . Over den Tytel.

Het Fac-fimile van Vondels byfchrift op de Afbeelding van den

E. Heere Karel Couvrechef. • „ bls. 188

Lucifer. — Eerfte Bedryf. .. . . . „ „ 222

. .Tweede „ . . . . . PP SP 286

Derde „ . . . ' „ 0 252

Vierde „ . . . . • • PP PO 274

Vijfde „ 0 „ WS

Het Pac-fimile van Vondels byfchrift op Utrecht, getekent door

Herman Zachtleven. . . • • • • • • • PP as 864

Vends] gekroond op het St Lukas-teat. . • • • „ PP 876

Gedenkpenning op de Inwyding van 't Stadtham. — N°. 1. . . „ „ 708

Gedenkpenning op de Inwyding van 't Stadthnis. — N° 8 . „ „ 708

DE TVERKENVAN

J. VAN VONDEL,

IN VERBAND MET ZIJN LEVEN.

z burgerkrijg in Groot-Brittanje, van welken ikreeds by meer dan eene gelegenheid heb moetenfpreken 1), woedde nog beftendig voort. De kanswas boning Karel tegen geflagen: by zelf, zijnenvyanden in handen geraakt, was door het Parle-ment van den troon vervallen verklaard, en vet.-volgends, nit het eiland Wight, waar men hemgevangen hield, naar Londen overgevoerd, waar

men hem, op den eerfien February des volgenden jaars, 1649, op eenfehavot van 't leven beroofde. Dat deze „gerechtelgke moord," aanden „Gezalfde des Heeren" gepleegd, de heftigtte verontwaardiging

I) Zle Deel IV, biz 109, voigg.; Deel V, biz, 499.

YD WIIMES. .AD J VIP VOADS% •t 1

1 2 VONDELS LEVEN. 11'49

by omen dichter opwekte, zal voorwaar niemand verwonderen, dieuit zun handelingen en fchriften bekend is met s mans denkbeeldenaangaande het goddeluk en ontchendbaar recht der Vorften, en even-min zal het iemand vreemd dunken, dat by aan die verontwaardi-ging lucht gaf. Intusfchen is het zeer onzeker, of al de vaerzen, diete dezer gelegenheid op Vondels naam uitkwamen, of die aan hemwerden toegefchreven, werkelijk van zijne hand zijn. Onder (le toenin 't Licht verfchenen vlugfchriften behooi den Brie by elkander in4°. gedrukte gedichten, zonder naam van drukker of uitgever, entot onderfchrift voerende: gedruct in 't moord-jaer van den Koningvan Engeland 1649.

Het eerfte dier gedichten draagt tot opfchrift: Henriette de Bour-bons ontftelde grootmoedigheit. In Withal, den 10 van Sprokkel desjaers 1649, en voert tot onderteekening den bybeltext:

Eert den Koningh.Het tweede, dat tot tytel heeft, Karel Stuarts gemartelde Majesteyt.

In Withal den 10 van Sprokkel des jaers 1649, is onderteekend:I. v. V. Bloed finet.

Het derde, betyteld: Op de Eoningh-Dooders van Engelandt, is zon-der onderteekening.

De beide eerfte ttukken komen voor in de Schiedamfche uitgavevan 1660, blz. 483 en 485, gelijk mede in den Bloemkrans der Ver-nuften, blz. 296; het tweede bevindt zich ook in de AmersfoordtfcheEditie van 1736. Daar zy echter niet zijn opgenomen in de gewone4°. uitgave, mag men er uit afleiden, dat Vondel ze niet als zijnwerk erkend, of althands verworpen had, en, indien ik ze hier laatvolgen is het voornamelijk, om ook mijn min gunftig oordeel overdie ftukken te kunnen rechtvaardigen.

HEN RIETTE DE BOURBONS

ONTSTELDE-GROOT-MOEDIGHEIT,

IN WITHAL, DEN 10. VAN 8PROICKEL DE8 JAMS 1649.

um op, ruim op, ruim op, gy Goddelooze Benden,Die 't Koninglyck Paleis dus dicht befloten houd,En op uw Macht vertrouwt,

Mijn LELI volgt'er 8008 in d'algemeene Ellenden.Deer koomt zijn Majefteit, met zulk een fchoone

luifter,Ala ooit d'onnoozelheit, aen God, ten offer brocht:Wie heeft dat Schaep verkochtl

Wat Nevel maekt de zon, bij klare Middagh, duifter?De Staetzucht en de Moord, twee gruwelijke Draken,

to Gaen, in'et Koorkleet, recht op mijn Sint loris aen.Al in, het is gedaen I

Zij fpuwen niets dan vuur uit heur vervloekte kaken.In fchijn van Heiligheit vertreed men 't Hoofd der Britten:

Men naemt de vuile vloek, een reine zegen Gods.lb Mijn Prins ftaet, als een Rotz',

En ziet de Roof, in 't goed der Onderdanen, zitten.De Zoon van Jeffe was, met Sauels fpies en Beker,

In zijn gerechte wraek, gepaeit en wel to vre6n:Maar hier, 6 God! is een

so Gezalfde kruin, zoo Vroom als iemand, zelfs onzeker.0 Herneitch Bechtel. 1 kan uw goedheit dit gedoogen?

1 Ruins op, ruins op „op al ' zonden wy seggen.• MO. belt oolgter Roos de verkorting 'sr vinden wy by Vondel, als by anderen, menigwerf voor

door gebesigd, doeh nergends by hem, gall* hier ter plaatfe, voor hoar Dit kan echter aan denkopilst of setter liggen Dat voorts de Lett bier wederom ale alnnebeeld van Frankrük, gel& deRoos van Engeland, genomen wordt, behoeft wel niet herinnerd to worden.

le Mot Koorkkei „in pontifikaal," gelpla men thands nog wel boort zeuenBlot kris . do patroon van Engeland, bier voor den Honing genomen.

is In jbAOis oafs Hoiligheid „ale meenende, Gode eon dienst to doen "l• Men nosna, voor „men sotnat," Is ulcer nooit door Vondel geaegd.is Met seer duideliike regel.it-so Do sin Is. „David wild* zUn hand Met Sean aan den Gesalfde des Heinen (ale 1 Samuel XXVI

11); maar de Brltfche moordenaars ontsion in Karel I die hoodanigheld utak" Het denkbeeld iseditor vrti vsrward nilgedrtikt.

1649

■

4 RENRIETTE DE BOURBONS ONTSTELDE—GROOT—MOEDIOHEIT. 1649

Mijn Karel geeft zijn Hals aan Londens wreede Bijl.Is dit de rechte Stijl

Der Godfdienft, Schelmen zegh? zoo heeft Gods zoon gelogen.25 Wat zoo I zoo moeft'et gaen. De zielen zijn verlegen;

WijI 't Hoofd, fpijt Blok en BijI, te rug fpringt, en aen 't lijfZich hecht. 0 Schoon bedrijf!

Mijn fiere Karel heeft een stale Hals gekregen.Nu kan hy 't woeden van de dolle Teems verduuren,

30 En fchiften al'et fchuim van heur ontftelde vloed:Wat volght'em nu een Stoet

Van kloeke Helden en getrouwe Nageburen?De Bloed•Raed vreeft de Dolck van 't Zegenrijeke Oranje.

0 Fairfax! zie de Strop die Londen voor u fpon.3s Hij traenooght van de Zon.

Men draeght mijn Karel op de zetel van BritanjeZoo groeit de Roode Roos uit eene plas van bloet:De Koninghjcke Hoet

Staet nu op Karels Hooft, vrij vafter dan te voren.40 Een zoete Vaek begint mijn oogen toe te kleven:

't Is Nacht; ik ga te rult, en flaep tot aen den Dagh.De Wereld dreunt: A ch I Ach!

Mijn Koets ftaet in den brant, en wijft my 't ander leven.Eert den 'Coning&

ss Wet zoo ' Jo, waarlijk • wet zoo? — Z66 heeft V noolt gefchreven. Ban daze nitdrukking en aandezen vorm ton ik goneigd Ain to ge/ooven, dat bet gedtcht nit het Engelsch vertaald is

ss Hetgeen bier verhaald wordt is een my geheel onbekende byzonderheld, en de sack komt myook to vreemd voor om geloofwaardig te zIjn

ss-so Twee ftaaie regale, en die Vondel Wet onwaardig Emden 4nSi 1 ZegesrOcke Orarne• men weal, dat Willem II Wets vuriger verlangde, den den oorlog aim 't

Parlement te verklaren, en an :wager Karel II weder op den troon to helpen; doch dearin —gefteld, hy had er de Staten toe bewogen — door den dood veranderd werd. 1 Is eehter nietgeloollijk, dat Vondel, die zoo gejnicht had In den pas gefloten vrede, een aanvallenden oor-log deter:Ws — ook salts in 't belling der Stuarts — son hebben goedgekeurd en daze beden-king levert eon nienw bewijs, dat, ook wat de daarin uttgedrnkte gevoelens betreft, bet gedichtniet van hem kan sBn.

ss Fairfax • de General,' der troepen van 't Parlament.Zie de Strop die Leaden goer a &on lila seer duidelijk. WsarfchUnlijk is de bedoeling eenvondig„gy cult tot &at nog eene gehangen worden."

ss Ily troesooght vas de Zon d I „by kan de majesteit des Boning. niet in de oogen sten."u•37 Tusfchen des. beide regale mist men den regel, die amen moat op vs. 89es-ss Dat Herniate de Bourbon by sulks hevige gemoedsaandoeningen in een soetes Asap van, is

niet seer waarfchijnItik en dat hear is brasd /teas& keels hasr 1 antler been vita, klinkklarewartsal

1619 5

K AREL STUARTS

GEMARTELDE MAJESTEIT,

IN WITHAL, DEN 10. VAN SPROKKEL DES JAERS 1649.

i my! hoe rijzen my de hairenZoo fteil om hoogh? wie komt hier waren

Terwijl de gantfe wereldt ruff?Zijt ghy 't Denijs? 0 Zon der Vrancken1Wat joegh u, uit de Wijngaert-rancken,

Met zulck een vracht, aen deze Kuft?Zit neer; uw Mond zou garen fpreecken:Maer, laes! heur krachten zijn geweecken,

Toen 't vinnigh ftael de ftrot doorfne.so Och! kon uw hand de Veder voeren,

Ick zou'er zwier wel naeuw beloeren,Tot ick de grond zagh van uw wee.

Helaes! ick ben, ick ben bedrogen:'t Is Karela Geeft, die, uit mijn oogen

is De vaeck verdreef. 0 roods Roos,0 Martelaer! 8 Hooft der Schotten;Dorit Londens Bijl uw Diftel knotten?

Dat 's immers al te Goddeloos.Son Straforts bloed de Teems niet ftillen;

20 Had Kantelberg heur fchorre killen,Op 't Moordfchavot, noch niet voldaen:

Moeft uw gekroonde kruin haer paeien,Eer deze Weerhaen om wou draeien?

Zoo zal'er Zee haeft holler gaen.25 Die flagh (8 Fairfax! duick vrij onder:)

a Dena• „de N. Dionyfins, patroon van Frankrlik "a DI WUsdaert-raneksa Frankrük is meemulen, sinnebeeldig, het „Land der WUngsarden"genoemd.a Toms 't finales Axel de Jtrot doorlita• men went, dat St Denys ook onthoofd was geworden — en

't is seer verkiaarbaar, dat hem dese ongtandigheld wat hinderde in 't fprekentool De sin Is „knot gy mast fehrtivon,lk sal wet naanw toeklJken welke letters gy op 't papier zettet "to 's h dards Gee: de diebter had Bernell* den onthoofden Karel voor den onthoofden Dionyfins

lump:len.III Dot a tamers at te Goddeloos dat 's humors al te prossisch een regal, om aan V. to kannon

warden toegetchrevenl — althands bederft by ten eenemale de voorgaande vrij goede vaorsenso tiehorre Meat ale over fthor bet aangeteekende. Deal III, bls 169u Err des* Weerhaen ono wou tirades d I „eer dese kens vett keeren."

6 KAREL STUARTS GEMARTELDE MAJESTEIT. 1649

Klonck aen de Zein gelijck een Donder,En daverde op de fiere Belt.

De Donau fcheen te Ichuddebollen:De blakende Iber raeckte aen 't hollen,

90 En Maes en Wael is heel ontftelt.De StroomgoOn zullen met'er KielenHaeft aen de witte ftranden krielen,

En ftoren 't Bride Wolveneft:Men zal de Londzebrug, met Koppen,

95 En Beene, en Armen haeft verkroppen,En zuiv'ren 't Lant zoo van de Pelt.

Dus zal de Zoon zijn luften boeten;J a, verwen zijne ontfchoeide voeten,

En hands, en dolck, in 't wreecken, rood.40 Ruft Stuart, ruff. Hoe dus zorghvuldigh,

Ga, legh uw Hooft, ghy zijt ontchuldigh,Vrij zachtjens in Mariaa Ichoot.

si,ss De Mu le. „de vereenIgde Franfehe, Deenfehe en Nederlandfehe vlooten sullen Melt weldraaan de Engelfche katbergen vertoonen "

so En been voor bees" maar mike afkappingen veroorlooft V. slosh Met.ao ZorgissulaVgla 1 oor „besorgd •61,411 De ZIP 13 „leg uw hoofd In den fchoot nwer grootmoeder Nada, even onfehnldla gemarteld

als gy "

Het derde van de to famen verfchenen gedichten, en het eenige,waarvan zich Vondel het vadertchap fchijnt te hebben Eaten welge-vallen, voles bier achter.

OP

DE KONINGH-DOODERS

VAN

ENGELANDT.

Qum catilis indigna ferenosFtedavtt vultuat

ERMOMDE Lucifer had door zijn ParlementDen Heer het zwaert ontruckt, de Kerck en 't Hof geichent,

En dat gezalfde Hooft, nae 't bloedigh t'zamenrotten,Verkocht door Judas bloet, den droeffem van de Schotten,

3 Als by de moortbijl klonck door 'a Konings hals en kroon.Zoo bouwt het helfche heir in 't Engelfch rijck zijn t•oon.

7riftiue baud tills monftrum, nee fcevior ullaPeftie, 4. ira Dedm Stygiis fefe extulit undie.

Or DI KOXINGE-DOODZIM ens . dose tytel word In de latere nitgave verwiefeld met Men vanOP DEN VADRIMOORDT IX OROOT BRI Z.Quae eatifa indigna cut : d. I. „yolks onwaardlge °onset heeft de heldore gelaatstrekken be-nevnld?" Zia des II, 285

1 Veraomde Lucifer: „Cromwell "s Gefehene veer geehonden, als meermalen.4 Terkel:hi door Judas Wet de latere ultgave heeft gekocht van Judas Sleet De Sehotten hadden

segment In 1847 'a Konings :Bak vorraden en hem overgeleverd aan bet Parlement Zie Deel IV,biz 887.Trellises hand au, east • daze pleats, die In Am. III, 214 en 216 voorkomt, is door °neon diehterselven later aldns vertaald

Seen lanivedroghl zoo helfek • men vont soft flunmer peftenDe swank der Goden breeds. nit Plutoos foe: es soften

Het worth aldaar van de „liarpyen" gesegd.

Het Parlement in Engeland, de vriendfchap wenfchende to onder-houden met de Staten Generaal, die er nog fteeds een Gezant had-den gelaten, zond in Mei van dit jaar, voor de tweede reis, alsRezident in den Haag, Izaak Doreflaar, wiens vader Preddiant wasgeweest to Enkhuizen, en die, zich to Londen hebbende neArgezet,als Fiskaal of Openbare aanklager de befchuldiging tegen Karel Igevoerd had. Naauwlijks was by twee of di ie dagen in den Haag

1649 7

geweest, of hy werd door eenige onbekende en vermomde perfonen,die men hondt, Schotten te zijn geweest, in zijn herberg overvallenen moorddadig omgebracht. Ter gelegenheid van dezen moord werdte Amfterdam een Ichandlchrift verfpreid, getyteld: Epitaphium vanDr. J. Dorielaer, en geteekend: V. V. I. Daer flaet geluek toe. Indeze aanvangletters verkozen fommigen Van Vondel (food) te lezen;offchoon de ellendige rijmelary, die er op volgde, wel nooit uitzijne pen kon gevloeid zijn. Het Gerecht nam nit het rondventenvan dat libel aanleiding tot bet inftellen eener nieuwe keur tegenhet maken, drukken en uitgeven van dergelijke fchriften, welke keurden 20 Mei werd afgekondigd.

De waardigheid van Drost van Muyden, Baljnw van Gooiland,enz. voor twee jaren opengevallen door den dood van Hooft, wastot nu toe onvervuld gebleven. De Staten befchonken thands daar-mede Gerard Bicker, zoon van Andries Bicker, of liever — om detaal te fpreken, welke de nieuwe Patricidrs begonnen aan te Haan —van den Heer van Engelenburg, en sulks, nit aanmerking der grootedienften, door laatstgemelde aan den Lande bewezen. .mmers hywas in den jare 1645 met den Oud-Burgemeester van Dordrecht,Jakob de Witt, en Cornelis van Sta. enisfe, Raadpenfionaris vanZeeland, naar Zweden gereisd, Om aldaar den vrede tusfchen dezeMogendheid en de Kroon van Zweden te bemiddelen. Een dergefijkGezantfchap, aan welks hoofd de meet door my genoemde Burge-meester Gerard Schaep 1) was geplaatst, had zich met hetzelfdldoel naar Denemarken begeven. Een talrijke oorlogsvloot, onderbevel van den Vice-Amiraal de Witte, had de Afgezanten verge-zeld, om dei noods kracht en klem by to zetten aan hunne ver-toogen : en het gevolg dezer zending was dan ook geweest, dat nietalleen op den 13 Augustus van 't gemelde jaar de vrede werd ge-teekend, maar ook — en waar het by ons vooral op aankwam —dat de tollen op de Sond aanmerkelijk verminderd werden.

Het inwijden van een nieuwen Drosfaart ging altijd met eenigeplechtigheid vergezeld, waaronder b. v. behoorde, dat hy, ala fym-bool der verbiutenis, welke by met Muyden aanging, zijn Poet ineen ring, geklonken aan een (teen, de „wijfteen" genaamd, en by debrag te Muyden geplaatst, moest fteken, en in die honding den eedafleggen. Te dezer gelegenheid ging de ten toon gefpreide pracht alledenkbeeld te boven. De nieuwe Drosfaart, op 5 Mei van dit jaar meteen talrijk gevolg van salters en karosfen nit Amfterdam gereden, werdte Diemen ontfangen door' zes tooneelwagens, op welke men de drieSteden van Gooiland, benevens het noodige gezelfchap Goden enGodinnen en andere zinnebeeldige perfonaadjen vereenigd zag, diealle hem met gedichten verwelkomden. Te Mayden gekomen met diesgantfchen fleep, werd by aldaar begroet door de Burgemeesters der

Z e Deal III, Ms 289; Deal V, biz 716

8 VONDEL8 LEVEN. 1649

drie fteden en opgewacht door een in 't wit gedoschte maagdenfchaar,die hem den eerewijn toedronk en hem naar 't Raadhuis geleidde. Vandaar begaf hy zich naar den wijfteen, waar hy, onder een krans vannimmerdor, in welks midden zijn wapen hing, den eed aflegde. Aldeze toeftel was uitgedacht, en de vaerzen vervaardigd, door JanVos. En hierby bleef het niet: ook op den Schouwburg te Am-fterdam werden vertooningen gegeven, mede door Vos famengefteld,en waarby insgelijks de blijde Inkomfte van den nieuwen Drost zin-nebeeldig werd aanfchouwd 1 ). Vondel, die van oudsher, en nog uitde tijden der Arminianery, een machtigen eerbied voor Andries Bickerkoesterde, liet deze gelegenheid niet ongebruikt voorbygaan om hemzulks te betuigen, door de huldiging van 's mans zoon met dezenfraaien lierzang te vereeren.

0 Zie do befehrtIvIng deter-feestvierIngeo weer omitaadig In do Gedichtera van Jaa Voe, ed 1726,Dee I, bls 567-680, en In de larks. Kasteelen, befohreven door J Vex LUNE]. en W. J HOPDIJK,bls 94 volgg.

1649 VONDEL8 LEVEN. 9

Lams Bicker had, vooruitGetregn met A emitels Staetgenooten,

Het Nehlantfch Krijghsgedroght geftuit,Met kracht aen ketenen gefloten,

Na dat het vierwerf twintigh jaerMet kopren muil en (tale tanden

Zoo vele landen ftegn en ftranden,Op aller volcken halsgevaer,

Had omgewroet, en zee noch ftroomenis Niet zagen dit gewelt t,. toomen

1 Akides Bicker „Andries Bicker, Hoer van Engelenburg, die den vrede to Munfter had helpenflatten, en hier met Alcides (Herkules) wordt vergeleken, omdat, gelUk deco het helgedrochtCerberus, by den oorlog Ban banden gelegd had.

OP HET HULDIGEN

VAN DEN NFERE

GEERAERT BICKER,Brad ft )fail I , Saliant ZHU Militant, ra Irmardtarsart

10 1649

1649 Or HET HULDIGEN VAN DEN HEERE GEERAERT BICKER. 11

De Hoet der Vryheit blonck op 't hooftDer Zeven Landen, en hun Orden,

Die, eertijts fchier van hoop berooft,En entlijck vry gekent geworden,

is Nu met gedeckten hoofde fpreecktVoor out Kaftilje en zijne troonen,Daer Flips, verla6n van weereltkroonen,

Het hooft door alle ftarren fteeckt,En met een' dagh van diamanten

so Belcbijnt de Hollantfche Gezanten.

Wat raet om 's Vredehelts beleit,Om Andries, onder 't puick der Heiden

Des ftaets, voor zijne dapperheitEn goede dienften te vergelden?

15 Een fchip vol gouts waer niet genoeghBy zulck een vroomheit opgaWogen:Men loontze niet met 's lantet vermogen:

En oft 't vermogen zwaerder woegh;De prijs, waer na de Bickers ftreven,

30 Is 't Vaderlant ten roem te leven.

Maer Hollant zeit: ten minfte laetEen teken van erkenteniffe

Dan vryen mifn' bevryden StaetEn fchultbekennende gewiffe

35 Van opfpraeck en ondanckbaerheit,Eer Reden ons die fchantvleck toone;Men eer' dies Vader in den Zone:

Het Droftampt heeft naer hem gebeit,Hy zette zicli op 't huis te Muiden t

40 Tot veiligheit van lant en luiden.

Op deze billijcke uitfpraeck hiefHet Slot zijn kruin op uit de boomen.

De zon was Goeilant noit zoo lief,Al brackze door met guide zoomen,

45 AL; zulck een ftem, met tuft gehoortLangs al de Vecht en Goeilche kuften.Drie fteden en hun dorpen ruften

Op deze nieutuaer: Roof en Moort

is Orden: is bier 't wittily. en Seat voor „Staten-Generaal."is Met gedeatees *seder sinnebeeld der , vreheld," walk woord, In Vaudois dagen, toen then er slin

ware beteekenis nog nlet aan ontuomen had, hetselede wilde seggen ale• „onathankellIk gnash "ir renal* voor „overladen."as Wpm voor „bevrliden."0 Prig fled's: „Nudes, Naatden in Weesp."

12 OP HET HULDIGEN VAN DEN HEERE GEERAERT BICKER. 1649

Baldadigheit en burgerplagenso Verlaten finks hun hol en hagen.

Der byen Boning gaet to velt,Daer d' ope lucht, niet meer bedorven

Door hitte of nip, den honigh fmelt.Hy haelt de boeckweite in zijn korven.

as De koele dauw verquickt het zaet,En 't gras het vee, en fpant den uyer.De huisman ploeght en zaeit niet luier,

In 't kriecken van den dageraet.Groot Buffem, 's Gravelant en andren

au Onthalen op dit feeft malkandren.

Aenvaert het zwaert, 6 Jongeling:Dat dit gezegende gewelte,

Verdadight door uw deught en kling,U loof, gelijck 't Gemeene Befte

as Uw' onvermoeiden Vader looft,In ooreloge, on tijt van vrede.Befcherm het recht van lent en ftede:

Verltreck der onderdruckten hooft:Betoom den moetwil door de wetten;

to Zoo zal de Faem uw' lof trompetten.

se Verlates Auks hens hot ea halos. men soft seggens dat don zy Jalst wanner zy kwaqd wIllen&oaken. V. had even good kungen fchrUven:

Gaan fchallan to hums hot en huge* —dooh do bedoellog Is: „minion I land"

Is Grad Blips, 'a Gravels*. bier voor „Gormand "

Van een anderen aart was het feest, 't welk Vondel, drie dagenvoor de inhuldiging van Bicker, en alzoo op den 2 Mei in zijnfamiliekring gevierd had. De eerfte gade van zijn neef Hans of Joande Wolff was hem door den dood ontrukt: althands by trad op ge-zegden dag voor de tweede maal in den echt met een tweede Juf-frouw Block, een nicht van zijn overledene vrouw 1). De braid heetteAgnes en telde nog geen twintig jaren, daar zy op den 29 Octobervan 't jaar 1629, en wel to Emmerik, as geboren. Zy was de doch-ter van Arend Block en van Ida Rutgers, en had twee broeders:Dirk, die met Agneta Leeuw, en Antonie, die met Barbara Leeuwtronwde — en twee zusters, Nelleken, gehuwd met David de Neuf-ville, en Ida. Wy zullen de meesten uit deten nieuwen rij van per-fonaadjen, met wie Vondel in betrekking kwam, nog wel eens nailerontmoeten.

a) Zia Deal IV, big 417

1649 MAYBOOM VOOR JOAN DE WOLFF, EN AGNES BLOCK. 13

Deze reis onttrok Vondel zich niet aan de feestviering: althandsby bezong het huwelijk van zijn neef in het luimige gedicht, dathier volgt.

MAYBOOMVOOS

JOAN DE WOLFF,..

AGNES BLOCK.

ONES hart lagh hart bevrozen,Ala de Noortas, deer de zon

Noit violen, nochte roozenEat noch bloeffem winnen kon.

Liefde ontdoide in dit gewefteNoit de lente van haer tijdt,

Die men fchat het allerbefte,Waerdigh zeven jaer gevrijt.

Zonder wnlpich vermaeck to zoecken,is Sloeghze 't oogh op lof, en delight,

Melt gefpreck met ftomme boecken,Stichters van haer Mille jeught:

Van de weerelt afgefcheiden,In haer kamer en vertreck,

is Schnwdeze al die ftricken leidenVoor een ftilte, zonder vleck.

Minna', Jawoort, brniloft, hawenVlootze, ale fpinnen, en venijn,

Konnen maeghden feeften fchuwen,so Daerze toe gefchapen zijn?

Kan een maeght de Liefde haten,Die haer' oirfprong neemt nit Godt,

En de menfchelijcke ftaten

i Hare itkfit Mn:t wedee de oade =chi tot woordfpelIng

14 MAYBOOM VOOB JOAN DE WOLFF EN AGNES BLOCK. 1649

Onderhoudt door 't hylislut?25 Doze fpruit kan niet begrijpen

Hoe men dwael van 's vrydoms ftreeck.Om dien diamant te flijpen

Volt een diamant te weeck.Niemant durf van vryen momplen.

90 Wie dit opwerpt, blijft verdacht,Dat by haer wil overromplen,

Zooze fluimert op de wacht.Toenze in flaep viol, daer de bootnen

Ituifehen langs de cingelgracht,ss Hadze eens angftigh leggen droomen,

Hoe een WOLF, by doncker nacht,Haren fchoot een LAM ontruckte,

En verflont 't onnozel Lam.Denck eens hoe de Maeght dit druckte,

40 Eerze 't loos bedrogh vernam.Evenwel dat droomen plante

Diep een voetfpoor in litter zin,Schoonze zich hier tegens kante,

Zomtijts meer, en zomttjts min.45 Ala de rechte wedergade,

Die nu aen haer zijde zit,Smeecken quam om haer genade,

Dochtze weer: wat droom is dit?Ay, wat onraft komtme quellen?

so Ziet de WOLF naer Lammers uit,Die men nit mijn' naem kan fpellen?

Wat of 't voorfpoock nu beduit?Wegh, ghy wolven, leeuwen, beeren,

Laet d' onnozelheit in rust:55 Gaet in 't wilde woucit verkeeren.

Eenzaem leven is mijn luft.Om haer hardtheit te verzachten,

En te temmen 't fchnw gemoedt,Vloeide een ftar in haer gedachten

so Met een' minnelijcken gloet.Vryer, laet dit vier niet dooven,

Datghe nit AGNES oogen fchept,Nu ghy snick een ftar daer boven

Aen den rijcken hemel hebt.es Zie haer'• boezem reede ontlaten.

nos Eonvondlge en frank gedacbte, frost ea eenvondlg uftgodrukt„ss &Wats* gelnkkig gekozen woord, even ale men In 't vroego_vooriaar zegt, dat bet weer, de

grand mdloies, d I : „lengsamerhand van do ijskorst of het hal bevrijd worden", zoo wordt ditbier op den maagdeboasem van Agnes toegepast.

ss,so Verfts „eon iledUke Sir ontftak eon neaten minnegloed In bet gemoed van Agnes"

1649 MAYBOOM VOOR JOAN DE WOLFF EN AGNES BLOCK. 15

Zie hoe 't ys om 1 hart verfinelt;Hoeze luiffert onder 't praten,

Door een minnelijck gewelt,Meer en meer tot u genegen.

to Wanhoop niet aen uw geluck:Want ghy vrljt niet zonder zegen.

Blylchap kroont al 's minnaers druck.Entlijck hint hyze aen de fchakel

Van zijn tong, gelijck zijn Bruit,75 En dat langh gewenfchte Orakel

't Jawoort zucht ze al fteenende nit.'t Is nu uit met al het weigren,

En ontveinzen, 's vryers kruis:Zie het Bruigoms hart nu fteigren :

so Hy verwacht de Lieffte t' huis.Op 't gezegende verovren

Van dat zuivere kaslteelStroit de May zijn groene lovren,

Vlecht de May een bloemprieel,es Voor de blakende echtgenoten,

Voor het overtrouwe paer,Dat in vriendelijcke loten

Aen zal winnen, jaer op jaer.Laet uw min nu adem halen,

so Schoone Bruit en Bruidegom,Op 't gezang van nachtegalen :

Gaet in 't bruilofts heilighdom,En vermeerdert d'Amfterdammers,

In het minnende faizoen:os Mengt de Wolven en de Lammers,

's Winters zomers even groen.

as Men herinnere etch heeds, dat Alma een „Lam" beteekent en de 1081111g met de namen vanBraid en BrnIdegom deed etch shoo van salve en ongedwongen voor.

16 VONDELS L EVEN. 1649

Verlangt men to weten, wie op de bruiloft van Joan de Wolff enAgnes Block ale fpeelnoots of gasten aanzaten, ik ben in ftaat, aande nieuwsgierigheid te dien opzichte voor een groot deel te voldoen.Er beftaat een liedeboekjen, in langwerpig klein 80. gebonden, envoor deze gelegenheid vervaardigd. De hoornen band heeft aan elkezijde de hier volgende vrij llecht geteekende vergulde afbeeldingvan een fraai uitgedoschte, met bloemen bekranste Juffer, die onderden linker arm lets draagt, wat men met een weinig goeden wil vooreen blok kan aanzien: tegen over haar zit een verguld dier, dat ver-moedelijk een wolf zal moeten verbeelden. De twee figuren zijn ge-vat in een vierkant, en dit wader in een ander: de hoeken van welkevierkanten met fterren zijn voorzien, die door ftralen met elkandervereenigd zijn, en op elk van de binnenfte fterren zit een duifjen,altos verguld.

De tytel luidt:

BLOEMERRANSSit sainiorT VAN DIN I. DRUIDIGON

JOAN DE WOLF

IN Z • Z. BROYD

AGNES BLOCK.

GETBAIIWT DEN B VAN BLOEIMAENT DES :A EBS 1649.

T'AMSTEBDAM by Pieter Nattily* in de Stooffteegh, gedruct 1649.

1649 BLOEMEKRANS VAN JOAN DE WOLF EN AGNEEI BLOCK. 17 1

Tegenover de eerfte bladzijde eon vignet.

De inhoud beflaat maar veertien bladzijden en luidt als volgt:

U,yt-breydingh over den 128 Plaint.

Wel diem den Heer wil vreezen,En op zijn wegen gaet,

't Werck van uw handt zal wezenGezegent vroegh en laet.

Wel u, ghy hebt het goede,Alom waer dat gy zijt.

Het werck maeckt niemant moede,Dien Gods gena verblijdt.

IL

Gelijck een milde ranckeRonts-om het huys beflaet,

En door zijn vrucht ten danckeDen wijn-pers overlaedt:

Zoo zal uw gezellinneUw lief, uw huysvriendin,

U kroonen door haer minneEn brengen blydtfchap in.

LIL

Gelijek Olyve-planten,Die in het ront geplant,

Gevlochten aen de kantenEen lnfthof zijn op 't lant:

YE SSSSSS • AN J. Vas •uAZOIL lit 4

18 LOFSANG AEN KRISTINA RUTGERS. 1649

Zoo zullen uwe zoonenEn dochters om u ftaen

En vreedzaem by u wonen,Daer gy ten difch zult gaen.

IV.

Ziet alzoo daelt de zegenOp dien die Godt ontziet.

De Heer wil zegen gevenUyt Zion, dat ghy ziet

Uw kindren en kintskindren,En dat geen ongeval

Noch quaet Godt volek zal hindren,Maer vree zijn overal.

LOFSANGLIX D. I. IPSICLZOOT

KRISTINA RUTGERS.

STEMME Amarilli.

I.

Waer zal uw lof beginnersKRISTINA wien voor zich de Godt der Minnen

Spaert om mee te winnenDe koele Maets, die op u zedigh prycken

Verlieft, geftadigh kycken:Uw knyfche loncken doen zelfs de minnaers blozen,

0 Kriftina, o Kriftina, o Kriftina, fchone roze.

IL

Uw zoete tongh doet breeckenZoo menigh heil, Ghy zyt, vol zoete ftreecken

Dan noch uw woordjens fieeckenG elyck als pylen van Cupid gefchoten,

Die 's Minnaers hart doorkooten,Uw aenfchyn licht gelyck de zonneftralen

Elck blickje, breydt een ftrickje, geeft een prickje om te dwalen.

1649 MINNETOON AEN KORNELIA NOORTDYCK. 19

III.

Wat hoor ick daer voor klagenDat herrewaert komt uyt „ het Velt en Hagen.

't Schynt dat zy liefde dragenEn ongetrooft in eenzaemheyt gaen karmen

Ellendige, och armen IHet zyn gewonde verliefde martelaren

Want zy roepen, o Kriftina, o Kriftina, wilt ons fparen.

IV.

Zo Paris mocht gebeurenU in 't Godinnekoor, „ om 't fchoonft to keuren,

Hy koos u, zonder fteurenVan d' Hemelgoon, „ 1) die zelf u fchoonheyt roemen,

En u, Kriftina, noemenHaer Koninginne, en 't puyck van d' overfchone

Want Kriftina, want Anytina, want Kriftina fpant de krone.

0 WaarfeltUnlük dulden do „ In Mt lied voortomende, reprises aan. de bedeallng is my ander.Met holder.

MINNETOON

ASP D' 1 MILSOOT

KORNELIA NOORTDYCK.

STEMME Flitje Floris etc.

I.

Op mijn Zanggodin help lovenZingh van haer, die als een zonMetten dageraed begon,

En weer lichts in uwe oogenBracht, dan oit Diana dee,Kom en breng Uw Sufter mee.

20

MINNETOON AEN KORNELIA NOORTDYCK. 1649

II.

Leit de Muzen om haer heenen,Kroont KORNELIA NOORTDYCK,Waerde Speelnoot in nw Ryck,

Laet de minnaers om haer weenen,Voeght u aen haer lincker zyZy begeert de rechter vry.

Ziet daer komt zy aengetrockenAla een Pallas vry van Min,Scherp van oordeel, ryp van zin,

Niemant kan haer lof ontruckenDie de fchoonheit voeght by deughtWy sheit in haer jonge jeught.

IV.

Aengebeden op der aerdenGeeft zy Minnaers klein gehoor,Maer heeft zelf haer wilt op fpoor.

Zoeckt Dianaes jacht t' aenvaerdenOf om vyver-visfcheryNeemt zy waer het vroegh gety.

V.

Zoo fomtyds Cupidooe knechtenStaen verlieft op deze maeght,En een blaeuwtje wort gewaeght,

Eer men hen kan onderrechten,Voelen zy de fchimp en Root,Onbedochtheyt leyt in noot.

VI.

Waer dan heen met die gequesften?Half genezen op de wachtDaer het Schaep en Wall* lacht.

Vryers hoot het haer ten beftenMoet ghy volgen alle daegh

.1

Eyntlyck komt een bruyloftvlaegh.

1649 21

Nieu Deuntje op d' Oude Wyze Arent, Pieter, &c.

I.

Wolven by de Schapen zyn wonderlyck gepaert,Ateerkatten by de Aepen zyn ongelijck van ftaert.

En Puyeje by de kaertLiet met een fnapDe Suycker pap

Van Minneynoer gefpaert.

II.

Tyden hebben tyden, de loop zyn wedorkeer,Men ziet er menigh klimmen, die valt van boven neer

En doet hem weynigh zeer.Het poet geluckVerzoet den druck

Den Afval levert fmoer.

HI.

Zou men wel gelooven dat van het hardtfte BlockEen Schaepje zoude groeyen en paren in een jock

Met Wolfmaet zonder wrock?Dat Schape-wolIn 't Wo/ve-hol

Die L4es overtrock?

IV.

Arent paert met Duyfje in deze zoete tyt,En Os is met Leenwtje zijn kameraet verblyt,

En Hartje zoeckt met vlijtNa Hontje-maetEn Eater gaet

By Muyeje ten ontbyt,

V.

Vraeght het Spinnekopje of zy het in haer webOyt heeft zitten droomen? of Ezel aen zyn kreb

Vertelde dat ick hebAlhier verhaelt?Daer niet aen faelt,

Of dexter voor je fneb.

22 BRUILOFTS-LIEDT. 1649

VI.

Wil je wyzer worden en leeren met een woortHoe dit waer kan wezen en of het zo behoort?

En wie haer zo bekoort?Pail fnedigh op.Elck mint zijn Pop

De liefde dryft haer voort.

NIET NrEIJWS ONDER DE ZON.

BRUILOFTS-LIEDT.

STEM. Verheft u diep gezucht.

1.

Gezegent zoete PaerDie in de Huwlyx Schaer

U 't zamen hier verbindt door toegeneyghde TronwEn weit ze door de Echt to zamen Man en Vronw.

2.

0 zoete lieve TrouwDie maeckt dat Man en Vronw

Door Liefdens Echtebant zo worden tzaam gehechtDat haer geluck beftaet in vaft gegronde Echt.

a.

Ziet hoe dees HernelbottnUit 's Hemels rycken troon

De roozen ftroyen nit zoo mildelyck en zoetGodt ',mine dat haer liefd voor eeuwigh bloeyen moet.

4.

Zo dat elck rozeknopMogt zyn een Minnedrop

Gevallen op 't Altaer van ongeveinfde MinOp dat geftadigh dour haer welvereende Zin.

1649 VONDELS LEVEN. 23

5.

0 Bruid en zoete MaeghtDie nu een kroontje draeght

Naer liefdens zoete wet gevlochten door de TrouwDe Roem des Bruidegoms en glori van de Vrouw.

Amore ardene.

Tot dus verre den inhoud van den „Bloemekrans." De vaerzenzijn wel niet Vondehaansch, en hier en daar niet vrij van foutjens,doch niet-te-min van verdienften niet ontbloot, en goed genoeg, omde gasten aan 't nagerecht aangenaam bezig te hebben gehouden.Zy leveren ons een denkbeeld, hoe men in die dagen hoogen ernst enluchtige boert, bybelfche en mythologifche denkbeelden wist te ver-eenigen, en — wat vooral opmerking verdient — er komt geen woordin voor, dat onkiesch of onbetamelijk luidt. Bovendien hebben drieder gezongen liedtjens voor ons de verdienfte, dat wy er nit leeren,wie al zoo op de bruiloft tegenwoordig waren. De beide fpeelnoots,Kriltina Rutgers en Kornelia Noortdijek, die tot onderwerp van hettweede en derde lied verftrekken, zullen ons in 't vervolg nog weleens voorkomen. Doch ook het vierde lied is belangrijk, als behel-zende talrijke toefpelingen op de aanwezige perfonen. Na in 't eerfteden Bruidigom en de Bruid als Wolf en Schuap herdacht te hebben,1preekt de dichter van meerkatten en open, alsmede van een puyejen(poesjen), nit welke namen, vergeleken met het geen aan 't flot vanhet vierde koeplet voorkomt, ik meen te mogen opmaken, dat zichook iemand aan den disch beyond, die Eat of Eater genaamd was;terwijl, wat de apen betreft, het bekend is, dat de aap gewoonhjkMarten genoemd NT/01.dt, en dan worth hier waarichijnIuk op MartenLooten gedoeld, die in 1653 met Kriltina Rutgers trouwde. Vie de

- dichter met zijn mennemoer meent is my niet duidelijk; en evenzeerverfta ik de zinipeling op den Afval niet: zie 't flot van 't tweedekoeplet. Dat er een Arend onder de gasten was, is niet vreemd: dewader der Bruid heette Arend, en er kan dus licht iemand onderhare naaste betrekkingen geweest zijn, die dezen naam droeg en wiensvrouw of Herne Duifjen heette. Het alien zal ons eerstdaags als Dijk-grad van de Beemiter bekend worden: by was met een juffer deLeeuw getrouwd. Met het Bort, den Bond, en de Spin weet ik geenweg; maar Joan den Bed — zie koeplet 5 vs. 2 — zal ons alseen fchilder voorkomen, op wiens werk Vondel een gedicht ver-vaardigde.

Ook was er nog eeue by my onbekende Ekfter te gast, en zeker

24 OP DEN TROUPENNING VAN JOAN DE WOLFF EN AGNES BLOCK. 1649

kan men nit dit alles tot de flotiom komen, dat de woning, waarhet feest gehouden word, op dien tijd veel moet gehad hebben vaneen Arke-Noachs.

Dezelfde woordfpeling op de namen van Bruid en Bruidegom, diein Vondels gedicht zoo wel als in den „Bloemekrans" voorkomen,vinden wy terag in het navolgende byfchrift.

OP

DEN TROUPENNING

JOAN DE WOLFF EN AGNES BLOCK,

WAERIN DE LIFFDE DEN WOLF EN REF LAN TZEBINT.

E Vredetijt, die lang moet duren,Vereenight ftrijdige naturen.

Het wondt vergeet zijn' wilden aert.De macke kudde is niet vervaert

Noch fchnw. Onnoolie en wilde beideVerzamen in een zelve weide;

Daer leit de Liefde met haer hantDen WOLF en 't LAM aen eenen bant.

1 De rredehyl: slepollng op den weds. to Monitor gefi0t011.6 Dew WO/ en V Lan: dosoltdo illogorio, welts V. In sin brollottivaers ontwikkeldo.

Indien er, gelijk ik wel eens vroeger gemeend had, uithoofde vanVondels geloofsverandering, werkelijk een kortifondige verwijderinghad plaats gehad tasfehen Vondel en de Wolff, dan gewis heeftonze dichter reden gehad om zich to verhengen, dat die wederhad opgehouden. 'miners zoo wel Joan de Wolff als diens vrouv►bleven, hy tot aan zijn dood, zy tot aan dien van Vondel, ge-trouwe en hulpvaardige vrienden, en in hare beide zusters mocht hydiezelfde genegenheid hervinden, aan fchrander vernuft gepaard,

1649 VON DELO LEVEN. 25

welke hem vroeger den omgang met de dochters van Roemer Vie-fcher en met die van Baeck zoo dierbaar deed wezen.

En nu zoil het my niet bevreemden indien de groote genegenheid,welke Vondel van den aanvang of voor Agnes Block koesterde, entot aan zijn dood behield, daaraan gedeeltelijk haren oorfprong ont-leende, dat zy, even als by zelf, tot de Roomsgezinden beboorde.Stellig bewijs voor dit laatfte heb ik niet, en ik heb lang getwijfeld,zoo omdat ik de Wolff en die van zijnen hnize voor Doopsgezinden,althands voor Onroomfchen hield, en omdat onder hen, die zich metAgnes vermaagfchapten, Protestanten voorkomen; doch zoovele gron-den hebben zich, gedurende mijne bewerking van Vondels Leven, op-gedaan .om de hier boven geftite (telling omtrent haar godsdienstvoor my aannemelijk te maken, dat dear tegen, mijns inziens althands,geen redelijke twijfel weer kan worden ingebracht. Ik wil die gron-den bier kortelijk opgeven, my vleiende, dat na 't hooren daaraan,de lezer in mijn overtuiging zal deelen.

In de eerfte plaats dan vind ik op het zoogenaamd „Register terEeuwiger Memorie," in 't archief van 't Bagijnhof alhier berustende,onderfcheidene perfonen van den naam van Block opgeteekend, als:

fol. 143. Tuenis Block en Willem Block fyn Coon f 40.fol. 167. Godifridis de Block met f 20 — 1695.fol. 187. Nickolas Block .. f 20 — 1695.

.

terwijl nog heden de „eeuwige memorie" gehouden wordt vanJoanna Block wed. Rovering in JanuaryDorothea Block 9,9 ft

Bartha Block . in AprilCornelis Block „ July

en een jaarlijkfehe mis wordt gedaan voor Pieter Block, huisvrouwen dochter. —

In het Reken-boek aldaar van 1632-1648 fol. 71 vindt men:In 1640 verwoont Nelletge Jane Block — huishuyr 157 — met

Marry-Jane en Diertge (amen" — Deze Nelletge was dus een bagijn-tjen. Zy wordt ooknog in 1641 vermeld en den 3 July 1645 heeftzy "een iaer rente betaeld van f 1500 Capitael f 28:15.

In het andere Reken-boek 1648-1711 vind ik vermeld als inge-fchreven voor de „eeuwighe memorie"

fol. 73. Lysbedt Block met f 7:10.foL 137. Den 15 July 1682 is aen Claes Block voor bout betaelt

I 76:16.Nu zouden deze Blocks van een ander geflacht of althands van

een anderen tak hebben kunnen zijn -clan Agnes: en nit de bierbo-ven voorkomende namen van Tuenis (Antonie) en Nelletjen, die ookdoor haar broeder en zuster gedragen werden, zotl ik op zich zelfgeen bewUsgrond willen halen; doch het vermoeden, dat wy hiermet dezelfde Blocks te doen hebben, wordt door andere grondenverfterkt. Immers

26 VONDELS LEVEN. 1649

In de tweede plaats werd in den jare 1667 door Vondel aan Agneseen lied toegezongen, dat te zijner plaatfe zal worden opgenomen,en dat niet alleen een geheel Roomfche tint heeft, maar bovendieneindigt met den wench, dat Sinte Agnes haar genan zal opnemenin 't rijk der zaligen: een wench, dien Vondel te kiesch was omaan een OnroomIche te doen.

In de derde plaats leeren wy uit Vondels levensbericht, dat hyop zijn ouden dag gewoon was, alle Vrijdagen by Agnes Block tegaan middagmalen. Onverklaarbaar zoil het naar mijn inzien wezen,dat indien de oom Roomsch en de nicht Gereformeerd waren ge-weest, zy joist van de zes dagen in de week den vastendag zoudengekozen hebben om hun familiemaaltijd te houden; terwijl daar-en-tegen, wanneer beiden Roomsch waren, er honderd redenen vooreene waren om de keuze op dien dag te doen vallen.

Wederom geheel onderfcheiden van de beide vorige, was het derdefeest, dat Vondel in dit jaar, en wederom kort daarop, te bezingenhad, te weten een gouden bruiloft van byzonderen aart. Men weet,hoe in 't jaar 1614, na het overhjden van den Algemeenen Vikarisder Nederlanden, Sasbout Vosmeer, dat Vikarisfchap door Pans Pau-lus V was opgedragen aan Filippus Rooveen of Rovenius, Aartabis-fchop van Filippi, die, federt, op de voordracht der AartshertogenAlbertus en Izabella, kort voor 't uitgaan van 't Beltand, tot Aarts-bisfchop van Utrecht was aangelteld. Een geruimen tijd had hy zich inhet Sticht opgehouden en van daar yverig zorg gedragen voor de be-langen der aan hem toevertrouwde kudde, tot dat hy in 1640, op aan-klacht van den Schout, door den Raad van Utrecht nit de Provinciegebannen, en genoodzaakt werd het Land te ruimen. Seders had hyzich deels te Rome, deels in de Spaanfche Nederlanden opgehouden, o.a. to Brusfel, waar hy, in dit jaar, op vier-en-zeventiejarigen ouder-dom, binnen de Abdy van Voorst, het vijftigfte jaar van zijn pries-terfchap vierde, en, als men 't noemt, de „gulden Mis" deed. Tedier gelegenheid gaf hy aan iemand, die hem geluk wenschte, „dathy zoo vele jaren de goddelijke Offerande had opgedragen," het na-volgende antwoord: „het is waar; ik heb het al vele jaren gedaan;doch het ware te , wenfchen, dat ik het maar twee jaren wel en be-hoorlijk gedaan had."

Vondel, die waarfchijnlijk met den grijzen Prelaat bekend was, endie in alien gevalle niet kon nalaten, belang te Wien in de zaak,vierde zijn jubelfeest met het navolgende dichtftuk, zeker een dermeest zangerige en bevallige, welke hy timer vervaardigde.

JUBELJAER DES PRIESTERDOMS

V•N DIN 111111111,6

PHILIPPE'S ROVENIUS,

'nisi:turbo, in49ilintru, ipzitzlisrktz Sttlitkuhtt.

DEN XXVII VAN JONIIIS IL DC. XLIX.

AELT om laegh, ghy Offerengelen:Helptme loof en bloemen ftrengelen

Tot feeitoenen: valt aen 't werck;Ciert gewelf en Koorpilaren;Overkranft de hooge Altaren;

Kleet met groen de Vorfter Kerck:

Want Philippus fcbijnt herboren,Nu de ton (die hem, gekoren

Tot den Priefterlijcken itaet,to Hier Godts Offer in zagh wijden)

Van de kimmen op komt rijdenMet ten' fchooter dageraet:

Nu de zon met blijder oogen,Blijder ftraelen Boor en bogen

Ia Komt vergulden door het glas;Om den Godtsdienft to vergulden,Deer by eerft voor 's vollecks fchulden

Offerde, en gebeden las:

Nu, begroet van feeftgenooten,20 Hy den eeuwring ziet gelloten

Van zijn wettigh Priefterfchap.Vgftigh jaren, ree verloopen,Sluiten hem uw troonen open,

Wijzen hem een' hooger trap;

s De Vorfler art* r do Abd3 to Vomit, in of by Brutal gollgon.

1649 27

28 JIIBELJAER DES PRIESTERDOMS VAN P. ROVENI118. 1649

as Na veel sweets, en sure itappen,Slaverny in wetenfchappen,

En getrouwen Herders plicht.Had ick Davids harp en lippen'k Ho1p den Mijter van Philippen

30 Kroonen met een Neerduitsch dicht.

Rijn en Yffel, bey te gader,Dancken zijn' geleerden wader,

Die, ontvonckt door awe vlam,Voor ons Bontkift heeft gezongen,

35 Toen de wolven 't Lam befprongen,Dat den menfch verzoenen quam.

Sasbout, voorzaet en zijn ouder,Zagh Roveen, als Stedehouder,

Zijn Apoftelfch fpoor betre6n;40 Marcellyn, met Lebuynen

En Plechlyn, hem 't lant befchijnen,Daerze wandelden voorheen.

Willebrort fcheen weer te !even,Toen dien nataet wiert gegeven

43 1$' nude ftaf van At Biffchopdom,Daer hy d' eerfte Kereken ftichte,Eerft het Reidendom verlichte,

En den afgront maeckte ftom.

Hebt ghy oft, verhenght en blijde,so Aen des ouden Vaders zijde

't Lam uw wieroock toegezwaeit,Hem gezegent, begenadight,

s, Ron en Wel: ,Artreeht en Deventer," of, vrIbinen, "het Itlelttin 't Overftteht."V: Bastiont: „Basboldus Vesperal'"? die veer Ravenna hot Batisbledem had bobbed.is Maroafffer Mareellftes. 04 V* by ma dowsed Irv" *gm= was eon kw"kanff •4*

den grooton Gefeettepoetel eaRettvaM11,1fWebrordas.,EM Lob near den Teel mendenem bet Evangelic to vetkoation,evfortolik by, fa I Waft ler •elftle eon*, to Oldeamml, enword te Deventer bagmen. 74. Sal. MO" I, 41Y.Loupes: leirams of LietwIla was am Angelfsito. die mat Eareffebatte neer 't Overftleht rebid*om er de ware leer voort to Neaten. Rea Impel, door hem EWA* tO lbalaa of WillPe, on eonkerk, later Wet verre van Asir out den TIM 10100111141 Oft imPlitiding tot de Mating vanDeventer, in yolks dad by begravmt watt en later lb Didblteraladlfmtvereerd. Zie Beam Baer.I, 472.

it plechlts• V bedoelt bier ffltellshnoi, Gen Schott:hen batenik, Me, ender de regeering van Pekinvan Herftal In de Nederlanden gatemen, het Wooster Bergen flan de Hoer hielp Richton en ookshear begraven word. De Kannonlken van Oldensaal beweetden eater, dat sy, door de gift vanBlashop Balderik, In I beslt gamins Waren vaivian llehaam so plaehten an geboortedag toTamen op 15 July, In bon Pareehlekerk, yolks hem fa toegehelligd Zie Bat Baer. I, 418.

0-St Verb*: „Hebt gy, Offerengelen, voortdnrend den onion Willebrord ter si)de geftaan om hetLam vierook toe to swasien, ham gesegend, begenedigd en in angst en flood befehermd GlenSatan boossardige listen

1649 VONDELS LEVEN. 29

En in angft en noodt verdadight,Daer de Hel haer onkruit zaeit;

ss Daelt om laegh, 6 Offerengelen,Helpt me 's herders eeuwkrans ftrengelen,

Op zijn Gulden Milgety,En geley hem, wijs en fimpel,Daer men kreucken zet noch rimpel,

60 Nimmer droef, en eeuwigh bly.

is WJs en Aimed. dose beide woorden sonden thands een kontradiktie fchiJnen, nu men gewoonis — ongelukkig genoeg — fimpel, d 1 „eenvoudig, onnoozel, fehuldeloos," als fynontem met:„dom" te befehonwen.

Schonk dit jaar aan Vondel &if tot feestliederen, het gaf hem dieevenzeer tot-klaagzangen; en wel, in de eerfte plaats, toen zijn geleerdevriend Gerardus Joannes Vosfins, op den 14 Maart, zijn een jaar tevoren overleden ambtgenoot van Baerle in het graf volgde. Werk-zamer leven dan dat van den waardigen grijzaart is moeilijk nit tedenken. Behalve de teak, welke zijn betrekking als Hoogleeraar hemoplegde, had hy ook het toezicht op zich genomen over de beideLatijnfche Scholen, die toen te Amfterdam beftonden, en die nietminder dan zeshonderd leerlingen telden, waarvan jaarlijks een hon-derdtal tot de Akademifche ftudien bevorderd werd: in welke fcho-len hy aanmerkelijke- verbeteringen bracht. By het Athenaeum washy -met zulken goeden uitfiag werkzaam, dat het getal der Studen-ten er niet veel minder was dan te Leyden. In geftadige briefwisfe-ling met de geleerdfte mermen van Europa, vraagbaak en voorlich-ter van al wie in letteren of gefchiedenis raad behoefde, wist hynog tijd te vinden voor tallooze gefchriften, vele van groote uitge-breidheid 1), en waaronder zijn work de arse gramma-dm een onfterfe-lijken roem behield. Van acht kinderen, welke zijn vrouw hem ge-fchonken had, mocht niet een hem de oogen fluiten. Zeven warenvoor bem overleden 2): de achtfte, Izalik, beyond zich thands inZweden, waar hy in het vorige jaar was heengereisd. Het was tothem, dat Vondel den treurgalm =Atte, welken de dood van zijntrouwen vriend hem ontlokte.

ai Ken lUst van Mfn werken vindt men by me Camrz, Or. pag. 64 sqq.id Zie Deol ill, biz. 176 volgg. Dee!. lif, bls. 26 volgg.

30 1649

OP HET OVERLIJDEN

VAN DEN lialti

GEER AERT VOSSIUS,ILANONIK DER AERTRBISEICHOPPELIJCILE XERCIL TX XANTELBEIGH, IX DER

HISTORIEN PROFESSOR T'AIESTIXDAX.

A E N

ISAK VOSSIUS 2

Nistarinhtijur mut Want in Wind.

u gaet de gladde ploeghVan 't fnedigh brein des letterkloeckenNiet meer door d'aekers van de boecken.

De handt, die fpade en imegh,Te poft met onvermoeide pennenPlagh door 't papieren welt to rennen,

Is ftijf. Het honighbladtDer tonge, die, zoo milt van gaven,Haer letterbyen zoeht to laven,

to Verdort. De jenght der ftadt,De bloem des Aemftels mitt de itralen

Des afgeflaetlen mans.Met hem, verzinckt een glans

Van Sunk Hiltorien, en Talon.is Wie bout nu Ifollant -met

Latijnfchen ftijl, zoo netEn even jengdigh in 't vergaren

Van 't lang verwelckte Jof?Wie graeft door al die ftof

Ook DuPont vervaardlgde gen Meant op Volans, ta vluden In On Poesy, Deal III.a-le lien lotto bier op de tour's* ainlaInliny yen headers, elk zoo treffellik gellgend aim de seek,

walks bet moot voorttellen. Do arhold van dui peed weal vargalekon met dien van den ploey,Ma InageIps swear work doet. de Inelfokravende Mad met men postbode a mans wolfprekendeeasy met eon bloembad, waarnit_ds byes Issoigt germ

1649 VONDELS LEVEN. 31

20 Der werelt van vijfduizent jaren?0 Ifak eenigh pant

Van \rooms, ghy die zoo verreOm 't licht der Konincklijcke fterre

Verliet uw vaderlant;23 Verlaet om ons de kroon van Zweden:

Ghy kunt uw Vaders ftoel herkleden,Zijn door geleert gebouw

Van fchriften voort in top voltrecken,En moeders hart een balffem ftrecken,

30 Dat enders fmilt van rouwOp 't koude graf van haren Heere,G eleertheits ftut, der fcholen eere.

se V(Ptiaisentjarss vergela hler den regal nit het byfehrift op het at beeldfel des geleerden Deel IV,biz 5

Dar brain draegld hersghenis van Neer dens vtittigh eenwen.ea t LW der retsinekitteke Arne: de hler bedoelde ferns Is „Milting van Zweden "

Izaik Vosfius — om van hem affcheid te nemen — hoezeer nietminder geleerd dan zijn vader, was dien in elle andere opzichten geheelongelijk. Wispelturig, zwerfziek, een minnaar van paradoxen, nu eensde gunfteling van koningin Kriftina, dan weder in ongenade, nu eensmet het opzicht over hare Boekery belast, dan weder op hare kostenEuropa rohdreizende om boeken en handfchriften op to koopen,volgde hy Kriftina, na haar afitand, naar Rome, woonde toen we-der Kier te lande, en begaf zich in 1670 near Engeland, wear hyfedert bleef en op den 21 February 1689 overfeed, een ontelbaremenigte gefehriften nalatende., In hem ging dat geflacht der Vosfi-usfen to niet, hetwelk 4ederende- honderd jaren zoo vele geleerdemannen had ioortgebracht en den letterkfindigen roam van Neder-land zoo wijd door Europa had verfpreid.

liet tweede fterfgeval, dat Vondel in dit jaar herdacht, was datvan den Burgemeestei Gerbrand Pankras, die in November over-leed. Welke 's mans buitengewone verdienften waren is my niet ge-bleken; wel, dat hy, even ale zijn vader v66r hem geweest was,in 1684 tot Read en in 't volgende jaar tot Schepen, en in 1689tot Burgemeester werd aangefteld, welke laatfte waardigheid hy nogbekleedde gedurende de jaren 1640, 1642, 1648, 1645, 1646, 1648 en160. Uit deze gedurige herkiezing, telken reize met tusfehenruimtevan een jaar, kan men opmaken, dat hy in zijn betrekking door-gaands gemist werd. Hoe onder zijne mederegeering_ de Kate !teenwerd gelegd van 't Nieuwe Stadhuis, hebben wy hierlooien ge-zien. Ook blijkt het, nit het gedicht van Vondel, dat hy zeer moet

t) Zle Deel V, bls. 776 volgg.

geyverd hebben om het verbond tot itand te doen komen, dat inOctober van dit jaar tusfchen onzen Staat en Denemarken geflotenwerd: — hoezeer zijn naam niet bepaaldeluk by die van de onder-handelaars dezerzijda to viiiden is. Het bedoelde gedicbt luidde alsvolgt:

DE DOOTBAER

VAN DIN NIMBI

GERBRANT NIKOLAESZ PANKRAS.turgtstzedu In Sat us itiutnius.

u volght de Stadt in rouw by parenDen Burgermeefter, die, het Kruis

Der ftadt vercierende acht paer jaren,Een toevlught was van menigh hula;

Een blyde trooft der ouderloozen.Wat mat de Burgery aen hem

Een burgerman, door 't lot verkozen IWat derft de Reed een trouwe item,

De itoel, een' vreedzaem Stoelgebroeder,,to Een' zachten bent, die 't al verbont I

Oprechte Pankras, ieders hoeder,Wy Wen uwen kouden moat,

Den adorn van den lieven Yrede,Die nit uw lippen vloeien quam,

Is Tot ha van Nefirlant en uw itede.Het t' zamenloopende Amiterdanz

Zagh ender u den grontfteen leggen

s,s Het isle Der Ann enrederende add paw farm voor „smitten jeer op 't 'Laden geseten hebbende."v Abs brverman• 't woerd beteekent bier vosol Met wet bet en beteekenen son• „sea man nit

den eenvondIgen bargerhand;” meter dear-en-00n: „sea man, die de bnrgery voorltaat, eenman, war den wench der burgery.”'t Lot: dig woord most bier nit warden opgenomen els 611011101111 met: „meeker towel;" want densod 1 een fehrale lohPraak sgst, die bier man Pankras gooses, werd; maw 't beteekent „ item-ming, verklesing."

to Het C sonsenieopende Andeniani voor wde barmy sin Amkardam, In greeter getale te fastengeloopen."

v Order u veer „ender nwe regeerIng."

32 DE DOOTBAER VAN GERBRANT NIKOLAESZ PANICRAS. 1649

1649 DE DOOTBAER VAN GERBRANT NIKOLAESZ PANKRAS. 33 1

Van 't nieuwe Raethuis, dat nu rijft,En felt het aen der Ouden zeggen

20

Wat werck zijn' meefter billijck prijlt.Ghy holpt noch voor uw einde ftercken

De bontgenootfchap met de KroonEn Majelteit van Denemercken,

En zaeght ons Vryheit aen dien troon25 Verknocht, ten fteun der zeven landen

En al de Rijcken van de Zont.Wy dragen u op onze handen,

TerwijI de rouw ons harten wont,Te kercke, droef en ongeduldigh,

90 0 Burgervader, goet van aert:Wy blyven lof den graeve Tchuldigh.

De fleutels van de poort, bewaertTot op den oever van uw leven,

Ontfangt het Raethuis met de maer33 Van uwe doot, te vroegh befchreven

Met inckt van tranen op uw baer,Waer neffens onze Eleeren gingen.Leef lang in uw nakomelingen.

is Ono rryheit• bier voor • onze Stant •is Bo ei de Mama van de Loaf. lees .,en van al de !liken' ens of men zoft-denken, dat er van de

.„seven landen van de Zont" gefproken word.as Vodka „wy hebben ons nog te kwijten van den pllcht nw lof op nw graf to febrUven "mow Boitforeses . op ow doer year „op nw lijkftaatite genoodigd "37 „By widte IBILitostfle de Burgemeestirs en Radon aegenwoordtg waren."

WI WRIIRRII VAN S TAW •.ADUI. It

3

Nog overleed in dit jaar, to Haarlem, de beroemde fchilder PieterLastman '). De Keyzer vervaardigde een afbeeldfel van hem, waar-onder Vondel dit bylchrift plaatfte:

3) lie Deel V, biz 767

OP

PETER LASTMAN,

DEN APELLES ONZER EEUIVE.

DE geeft van PETER voer in 't ordineeren fpeelen,En volghde vrouw Natuur op doecken en panneelen,

Zijn kunagetuigen. Toon, wie 't oordeel ftrycken kan,Of LASTMAN Fenix was, of Rubens, zijn genan.

5 De Keyzer heeft hem dus den ommetreek gegeven:Maer anders teeckent by zich in zijn kunft naer 't leven.

3 Veer tit't ordineerenbeelea voor „ging fpelevaren, rich verluetigen in t maken van ordonnantilin "Lastman had rich in de dead den room verworven, een voortreffelp en naauwkeurig toekenaarto rün

s ZIA kutegettgigen d. I „die getulgenls dragon 'an an kunsttalent."4 'Vera*. , Of Peter Lastman den wel Peter Rubene de bol der fchildere geweest all "

Eindelijk ftierf nog in dit jaar de vernuftige Jan de Brune 1), kortna de uitgave van zip „Jock en Ernst," welk werk by aan Wickeforthad opgedragen, en waarvoor Vondel het navolgende lofdicht hadgefchreven:

1) Zie over hem Deel V, bis 2

34 OP PETER LASTMAN. 1649

1649 oa

A E N

DEN HEER

JOACHIM VAN WICKEVORT,

Warr, igut nan ban Eughrit nan *Ism

or

J. DE BRUNES

JOCK EN ERNST.

ELEEPTHEIT8 voorbeelt, Wickevort,Uw yver fchiet aan tijt te kort;TerwijI ghy vordert het gewinEn d'eere van uw Lantgravin,Die edelmoedighfte Princes:_Noch fpant ghy uit om eene les

En fpreuck te plucken uit de blaen,En wijze boecken op te flaen;Hoe fcherp ghy luiftert naer de klock:

io Dies BRUNE u aenbiet Ernft en Jock,Beknopt in een: ziin wackre vlutMengt Demokrijt en HeraklijtEn Kato geeftigh onder een.De derde leert met itatigheen

Is Van zijne winckbraeu ftuur en itraf.De tweede fchreit en treurt zich af:En d'eerfte fchudt zijn long, en lacht,Om d'ydelheit van 't aertfch geflacht,

a s De zin is „hoe oplettend gy apt, den ttJd, dlen gy aan den dienst most wlJden Met te Ter-:Millen, Loch" ens

5 Die edelmoedigkfte Princes de Cuperlatief edelmoed(gfie Is een navolging van t LatOns Deze regeI beboort by 't geen voorargast.is Kato bier wordt Cabo cattor, de „sedemeestee bedoeld14 7.4ert voor „leeraart."ssos Statighein Vass eine wiaakbraeu klInkt vrt1 gezocht

36 VONDELS LEVEN. 1649

In zijnen zin geen tranen waert.ao Uit zulcke drie geftalten fpaert

U deze pen bet edel puickVan aertigheen, tot nut gebruickDer menfcben, rijp van overlegh.Hy leert, al fpelend langs den wegh,

23 't Geen andren zweet en arbeit koft.Leergierigh brein raeckt zoo te poftT'Athenen binnen, eer men 't weet,En acht zijn uren wel befteet,Die by den vrecken tijt ontftal.

30 Laet dan dit menglel het getalVan uwen letterwljzen fcbatVermenighvuldigen, op datZijn drift a dancke, die beleeftHem plaets by Pallas Helden geeft.

u Yentahen v.& van overlook voor „menfeben die nadenken "NM Basalt zoo to poft 'T Athenen tannest voor „wordt fpoedig In wijebeid onderwezen.""Ilhenen (Mat

bier ale „de (chola der wflaheid by nitnemendheid "u Z(jos drift „de yver van be Brune,"

In het einde van dit jaar trouwde zekere Gysbreght van Zusterenmet Helena Donkeys. Noch omtrent den Bruidegom, noch omtrentde Bruid, is het my mogen gelukken, eenig naricht te bekomen, eneven min weet ik, of Vondel tot hen in eenige betrekking Ctond.Doch uit den eerften regel van het hier volgende trefreluke brui-loftsvaers, fchijnt als zeker te mogen worden opgemaakt, dat zy,of althands een van beiden, aan den Dommel, en dus in de Baronyvan Breda, of daaromtrent, woonden, en dat zy bun huwelijk vier-den kort na het ffuiten van den vrede. Ik heb daarom dan ookniet geaarzeld, aan dit bevallige gedicht hier zijn plaats aan tewijzen.

1649 37

TER BRUILOFTE

VAR DIN B BRUIDZOOM

GYSBREGHT VAN ZUSTEREN,

BR RUBE B BRUIT

HELENA DONKER 8.

E Minnegodt, nu Mars niet Langer by den DommelOp klinckende trompet te paerde draeft in 't velt,

Sticht bruiloften, en roert alom de bruiloftstrommel,Waer by, het menfchdom groeit, dat in den oorlogh

fmelt.De Ichoonheit bezight by to zijn geweer en wapen,

En legert zich in 't oogh der Jofferen al ftil,Van waer zijn boogh befchiet wat voor hem is gefchapen,

En treft het koelfte hart ook tegens zijnen wil.Men zagh voorheene Europe en Afie te zamen

io In 't harrenas gekant om 't fchaecken van Heleen,Daer zoo veel dapperen en helden ommequamen,

En om den roozekrans een ry van jaeren ftreen:Een zediger HELENE is wederom gebooren

Voor haere wederga, doch niemant tot verdriet.15 Zy trouwt ter goeder tijt den helt, haer toebefchooren,

Die haer het minnepant nit zuivre liefde biet.De Bruiloftsgodt, nu 't loof in fneeuwjaght leght gedoocken,

Bekranit zi.m hooft met veil, en treet de Schoone voor,Daer 't heiligh bedde ftaet voor 't minnend paer ontloocken,

20 De Bruit hem langkzaem volght op 't ongewoone fpoor.By poozen fchijntze uit angft en bloodigheit te deinzen,

Te momplen binnen 'smonts: wat gaet my leader aen?De fpeelgenooten men de ftrijt van haer gepeinzen,

i Leg, ter verduldelijking van den sin, den kleintoun op hem en 'dot, els het metrum vorderde,op voor.

36 VONDELS LEVEN. 11 49

De traenen op de wang, en zuchten al belaen.25 Godt Hymen keert zich om, en ziet de kaecken bloozen,

Van fehaemte, en hoe de maeght uit vreeze dootfch befterft,Hoe bloode fchaemte en vrees de lehen en roozen

In 't zedigh aenfchun mengt, dat verft en dan misverft.Ay, zeght hy, Ichoone Bruit, fchep moet, en wilt niet fchromen

so Te volgen op mijn fpoor: wy gaen naer 't paradijs,Daer is uw vader en uw moeder uitgekoomen.

Dit 's lantsgebruick: men zingt dit liet op d' oude Ns*.De Bruigom GYSBEEGHT zal u trooften, als uw hoeder.

Hoe is uw geeft zoo fchuw ? ay vrees geen ongeval :33 Dus wort een maeght een vrouw, van vrouwe een bhjde moeder.

Laet zien hoe 't bruiloftskleet u morgen paffen zal.

In dit jaar bevocht Giacomo Rive, behoorende tot een aanzien-lijk Venetiaansch geflacht en opperbevelhebber van de vloot dierRepubliek, een luisterruke overwinning op de Ottomannen. Hy ver-brandde een groot gedeelte der Turkfche vlooten in de baai vanFochus, (ook Foja geheeten, 36 mylen ten Noorden van Smyrna,en vermoedeluk op de pleats van de ftad Cymac der ouden ge-bouwd) en veroverde ettelijke fchepen. By de Venetiaanfche zee-macht, die deze overwinning behaalde, bevonden zich ook eenigeNederlandlche fchepen, die wel niet tot ons Zeewezen behoorden,wear ten oorlog gewapende, en, naar de gewoonte van die tyden,door de Venetianen gehuurde, koopvaarders waren. Offchoon ikvruchteloos near eenige byzonderheden omtrent het bedrijf van onzelandgenooten in dezen ftrtjd heb gezocht, blijkt het toch, dat zy,even als de Venetianen, zich moedig hebben gedragen, en dat alleOfficieren zich van hun plicht gekweten, ja, door dapperheid heb-ben uitgeblonken. Ook mag men aannemen, dat zy aan het gevechteen zeer belangruk aandeel hebben genomen, dewi)I de Nederland-fche fchepen in die dagen gewoonlijk van zwaar charter waren. Hethier volgende gedicht van Vondel bevestigt het gerucht der dap-perheid, door onze zeelieden to dier gelegenheid betoond.

___

NEERLAEGH DER TURCKSCHE VLOTE.

s r 4

VENETIE.

HoR.• Vex usts suites naves ab igneletee.

E Leeuw van Hollant, niet gezintMeer Kriftenfch bloet te ftorten,

Loopt met fint Markus Leeuw voor wintDen Turck zijn vleugels korten,

En geeft hem, onder Uwe vlagh,By Smirne trots den Koningsflagh.

Daer leit d'Erfvyant anckervaft,En hobbelt op de baren,

Terwijl zijn Moen van hooghmoedt waft,to Die niemant denckt te fparen.

Alree heeft Ottoman zijn hooftDe kroon van Kandie belooft.

De Tarter, flout op deze vloot,Komt draven recht op Polen.

Is Hy dreight ons hier met hongersnoot,Vermeet dat lant in kolen

Te zetten, en eerlang zijn' moedtTe koelen sen 't Sarmaetfche bloet.

Via taw d. I „naanwItIke bled een onkel fchlp van de vlammen bevrOd." Zie Kollar:us Corm1, XXXVII 13

1,s Neel quint Neer Kriftenfch Sleet le florlew• dewIll de vrede met Spa* nu gegoten was Die rustsoft echter niet van langen door sUn

s Onder Uwe sleigh t w. „van VenetIOn."s Des Komageogk voor „den beflIsfenden Bag"1 D Erfoyant soo noemt Vondel meer de Talker' In Were dagen is men er ander, over gaan

(Woken.ii Ottoman bier ()monism met „Turk "is Tarter evenseer voor „Turk "

391649

!

OP DE

40 OP DE NEERLAEGH DER TURCESCHE VLOTE. 1649

Meer Godt, die d' eer van 't Kriftendoman Noch haiithaeft onder 't fcbreien,

Sloegh zelf in 't Hollantfch hart de trout,Om tegens hondert gluten

En galeaffen wel getroolt,Een kans te waegen in het Ooft.

as De Batavier, van outs gewoon't Romainlch Gebiet te itercken,

Treckt weder op, en fpant de kroonTe water met zijn vlercken,

Tot afbreuck van het Turcklch geweit,3o En voorftant van 't Gemeene Bet.

De Balfa fchimpt op 't kleen getal,Op vuttien oorloghsfchepen,

En ftoft: wy zullenze in de valDes inhams zien benepen.

93 Zy komen echter voor den dagh,En Rive voertze naer den flagh.

De Sultan dondert zonder nutMet zwangere kortouwen.

De blixem van ons grof gefchut4o Gefchoten, met betrouwen

Op een gezegende overhant,Zet fchip by !chip in lichten brant.

Zy kappen d' anckers buiten hoop,En dryven d'een op d'ander.

45 0 dreigementen van Euroop,Hoe blaecktghe nu elckander!

Hoe druipt uw peck in d'oogen vanDen lantverflindenden Tiran!

De fnelle mint komt zelf de Faem30 Met vier en ftof verraffchen.

Konftantinopel ziet zun' naem

se Bloph :eV Hollanejels hare de from voor „deed het hart der Hollanders• in krtigsluat ont-branden." De uitdrnkking is Rout en grenet seer as aan 't belachlijko

44 Hier fpeelt V. watirfebtinlhk met bet wool d Gemeene Best, dot even goad op „de RepubliekVenetien," ale op 't „aigemeene welzhn' ken ilaan

ae Vtiftees oorlogherehepen volgends den Venethuinfchen gefehiedfebrifver Nanl werd de aanval doorElva met awhile,' fehepeu gedaan

41 Overhant voor „everwinning," ale meermalen.•3,44 De tin is , o gy fchepen, die Europa zoo fsi bedreigdet, zoo fteekt gy nu elkander in brand "49,80 De gedachte is recht dichteritik „de vonken en bet Rot der brandende fchepen, door den

wind nun' Konftantinopel gedreven, meiden aldaar de nederiarg der Turkfche vloot, fueller daneenige bode t had kunnen doen "

ss Nu fchrick niet meer voor Mahomet,Nocli Agars Vorftendomen:

Als d Opperfte den Leeuwsklaeu wet,Is 't met hun omgekomen.

(Thy ziet hoe Faroos heir verdrenckt.co Nu d Opperfte u de zege fchenckt.

56 Agars Vorftendomen „de Arablfche of Mohammedaanfohe ftammen, ale afkomftlg van IsmaM,Hagara zoon by Abraham " Het mew, domes voor dooms's is om 't dim en ongewoon

59 Verdrenckt. evenzeer om 't rUm, voor oerdrustt

Ik moet omtrent het bovenftaande gedicht nog opmerken, dat hetin de 40. uitgave het jaartal MDCXXXVI voert. Dit had my in grooteverlegenheid gebracht; want, waar ik zocht, nergends vond ik opdat jaartal een zeeflag tusfchen Venetia' en Turkyen vermeld. Teneinde raad, wendde ik my tot wijlen mijn geleerden vriend, den toen-ulaligen Ruks-Archivaris de Jonge, overtuigd, dat niemand beterdan de gefchiedfchrijver van ons Zeewezen in ftaat was, my te rechtte helpen. fly berichtte my, dat hier kennelijk een drukfout wasingeflopen en dat er waarfchijnlijk onder Vondels handfchrift 1656had geftaan, waarvoor de uitgever 1636 gelezen had, hebbende erwerkelijk in 't eerst vermelde jaar een zeeflag plaats gehad. BE hadtegen deze gisfing van mijn geleerden vriend maar eene kleine be-denking, t w. dat het gedicht reeds voorkwam in de Amfterdamfcheuitgave van 1650, en dat Vondel, hoe groot poeet, geen profeet was;terwijl bovendien de beide eerfte regels van het vaers wezen opeen krijg, gevoerd op een tijdftip, toen Nederland met alle Kristennatien op een voet van vrede was. Deze laatfte omitandigheid gafnu een vast punt aan, en tevens aanleiding kan den Heer de Jonge,om het werk van Nani in te zien, dat alien twijfel oploste.

Belangrijk in meer dan een opzicht was voor Vondel het jaar1650, en wel niet het minst, doordien hem zijn eerfte kleinzoongeboren wend. Zijn zoon Joost, wiens vrouw, wanneer weet ik niet,was overleden, had in den aanvang van dit jaar een tweede huwelijkaangegaan met zekere Baartjen Hooft, wier ouders te Amersfoortwoonden en vermaagfchapt waren met de Amfterdamfche Hoofden,hoezeer niet, als deze, tot de heerIchende godsdienst behoorende:alzoo niet in aanzien, maar achteruit geraakt. Dat de Bruid bekoor-lijk moet geweest zdn, bewtjzen de dichtregelen, welke door onzendichter op hare in was geboetfeerde beeltenis werden vervaardigd:

En hof en itroom met alrchen,Met voncken roock en fmoock bedeckt,En dat de Maen van 't Ruck betreckt.

I.

1650 VON DELS LEVEN. 41

42 1650

OP

EEN GEKLEURT WASSEN BEELT.

00 volght de Kunft Natuur van pas,En fchept uit zuiver maeghdewasGeen doodtfche fchaduw van een beelt,Maer 't wezen, daer de Ziel in fpeelt;Een ziel, die, zeker waert go-eert,Ons aengeboren zeden leert,

En door den zwier der leden toont,Wat waerdigheit daer binnen woont.Al 't Been haer milt is toegedeelt,

to Bewuft wat menfch van menIch verfcheelt.Hoer oogen blaeuwen in den kringGelijck tnrkoizen in den ring,En geven eenen heldren daghVan gunft en vrientichap en ontzagh.

Is Wat fpreeckt, wat zeit de lieve mont,Die 't hart des minnaers heelt, en wont,En, met een klanck van Wet- gewelt

- Getempert, trotfen nedervelt,Die willigh ftrijcken, en 't geweer

so Voor haere voeten leggen neer?Hoe weeligh zwieren, hier en daer,De locken van het blonde hair!Men zon gelooven, dat de luchtDer lente in zulcke thicken zucht.

23 De boefem koeftert knifche min.Het ichijnt of Cyprus KoniuginDe borft this uitfteeckt, en gebietAl watze wil, en anders niet.

Or sax OCCUR:MT was's' salty loodanIg allean 'midi de tytel, en offehoon 1k nit het flotwoordvan 't gedleht reeds peel bad, dat hat de beeltenis van eenjtiffronw Hooft, en nit het disseessIeskrona ale re 88), dat het Vondels folioeadoehter, &Mande een Roomsgesinde gold, ward tit vande gegrondheld mUns vermoedens eerst overtnigd, loan It in bet register op de veripregde Neder-dsgstie Gediekteis (Amft. Lod SpIllebent 1868) In bet Tweeds Deel waarven het gedleht Is epge-nomen, dlt aldus vermeld vend I V. VONDSL, Op ens gateurt Wasfess-beekit sac Aia itehoses-ditekte•

3 iliseghdewas • bier In de beteeterds van „maagdellik, milver was

1 1650 VONDELS LEVEN. 43

Hoe blinckt de blancke perle aen 't oor,30 Ala dauw en druppels van Auroor I

Hoe voeght de goude keten omDien zwanenhals, daer 't heiligdomVan 't diamante kruis aen waft,Bedeekt het poezeligh albaft

33 Van haere noit bevleckte borft,Zoo blanck, als fneeuw by wintervorftlZoo 't wel gelijcken wort gelooft,Hier trof de kunft haer wit op 't Hooft.

Nog in den loop van 't jaar fchonk Baartjen aan Naar echtgenooteen zoon, wien, by den doop, naar zijn wader, de naam van Joostwerd gegeven.

Het was made omtrent dezen tijd, dat Vondel, wien federt dendood zbner vrouw en by het klimmen zijner jaren, de winkelneringte lastig begon te vallen, zijn woning in de Warmoesftraat verliet,de „Trouw" en de daarin uitgeOefende zaak overdeed aan zijn zoon,en zich met zijn eenige dochter. Anna, die den geestelijken ftaatomhelsd had, in een huisjen op den Cingel boven de zoogenaamde„Donkere Sluis" nederzette, in de hoop, aldaar zijn verdere levens-dagen, als een Itil renteniertjen, in onbezorgde rust te flijten. In hoeverre hem dit gelukken mocht, zullen wy later zien.

Breidde Vondel in dit jaar zijn roem niet uit door het in 't lichtgeven van treurfpelen of andere werken van eenigen omvang, bydeed zulka op een andere wijze, door zich_ nu eens to doen kennenniet enkel als dichter, maar ook als dichtkundige. Hy fchreef na-melijk een vertoog over de Nederduitfche dichtkunst, 't welk totinleiding dienen moest voor een nieuwe uitgave zbner verfpreidegedichten, die by , den boekverkooper J. Hartgers to Amfterdamvericheen. Het bedoeld vertoog, to merkwaariliger om dat het eender weinige werkjens is, waarin wy onzen dichter zijn yak als the-oreticus zien behandelen, was van den navolgenden inhoud:

44 1650

AENLEIDINGE

TER

NEDERDUITSCHE DICHTKUNSTE.

IE van zijnen Geelt naer den Parnas gedreven, in denfchoot der Zanggoddinnen nedergezet, en Apollo toe-geheilight wort, dient zijne genegenheit en yver doorhulp van de Kunft, en leeringe te laten breidelen; an-ders zal zulck een vernuft, hoe geluckigh het oock zy,

gelijck een ongetoomt paert, in het wilt rennen; terwijl een anderDichter, door kunft en onderwijs getoomt, den hengft ffacht, die, on-der eenen goeden roskammer 1) en berijder, met roede en fporen ge-temt en afgerecht zijnde, overal by kenners prijs behaelt. Natuurbaert den Dichter; de Kuntt voedt hem op, dies geraeckt niemanttot volmaecktheit, dan die de natuur te baet heeft, waer uit dekunft haren zwier en leven fchept. Neemt hy voor in Nederduitfch,zUn moederlijcke tale 2), te zingen; des hoeft hy zich zoo luttel tefchamen als de Hebreen, Griecken, Latijnen, de geburen der Latij-nen, en zoo vele andere uitheemfche volcken, die hierom noch byalle weerelt, en elck by zone lantffieden, eere in leggen. VVat onzefpraeck belangt, die is, federt weinige jaren herwaert, van baftert-woorden en onduitfch allengs gefchuimt, en gebouwt, 2) en geeft denleerling nu veel vooruit, om naer den palmtack in dit renperck terennen, tegens en voorby henlieden, die met zulck een zure moeiteen arbeitzaemheit dit (poor onlangs begotten te leggen. Zoo men tut

Boskanstner dit woord wordt hier overdraohtelljk gebezigd voor „Iemand die eon paard Metalleen ulteriük fchoon hondt, maar hot ook behoorlijk •fricht of drselsert"

s) Mosderi(eks tale • min inlet voor moodertast.s) Geboutot do teal „bosoms" wil hier, near 'Wendel. mooning, niet seggen. „de taal vormen,"

want do taal bodond en WAS gevormd, lang voor dat by begon to fehrtiven, maar: „die tot eonwUsgeerig famonftel brengen, door hear man vests regois van fyntazie en ortograde to onderwerpen."

1650 AENLEIDINGE TER NEDERDIIITSCHE DICRTKIINSTE. 45

hnnne gedichten en fchriften, oock nit Neerlantfche hantveftboecken,de eige manieren van fpreecken by een zamelt, en zich eigen maeckt ;daer is een fchat van vvelfprekenheit by der hant, veel tijts gewon-nen, en middel om noch maghtigh in nieuwe koppelwoorden (waerin onze fpraeck niet min geluckigh dan de Grieckfche is) aen tewinnen, zoo men met oordeel te wercke ga. Deze fpraeck 1) worttegenwoordigh in 's Gravenhage, de Raetkamer der Heeren Staten,en het hof van hunnen Stedehonder, en t' Amfterdam, de maghtighftekoopftadt der weerelt, allervolmaecktft gefproken, by lieden van goedeopvoedinge, indien men der hovelingen en pleiteren en koopliedenonduitfche termen nitfluite: want out AmfterdamIch is te mal, enplat Antwerpfch te walgelijck, en niet onderlcheidelijck genoegh.Hierom moeten wy deze tongen matigen, en mengen, en met ken-niffe befnoeien, oock niet al te Latijnachtigh, nochte te naen gezeten nieuwelijck Duitfch fpreken, maer zulcks dat de tong haer eigen-fchap niet en verlieze, waer van de hervormers onzer fpraecke nietgeheel vry zijn. Men vermijde, gelijck een pelt, de woorden, te-gens den aert onzer tale, te verftellen; een evel daer doorluchtigeItalianen, Spanjaerden en Franfchen oock van zieck zijn. s) VVy mo-gen hier in nochte Griecken, nochte Latijnen navolgen. VVort hiertegens gezondight, terftont verliest de fpraeck haren lnifter, en onsoor wraeckt dat gelnit; eenen vallchen klank, die de mnzijek dertale bederft. In onde Hollantfche liederen hoort men noch een na-tuurlijcke vrypolligheit, vloeientheit, en bevallijcken zwier; maer hetgebrack den eenvondigen Hollander aen opmercking en oefening,om zijn geeftigheit, nit een natunrlijcke ader vloeiende, krachtighop te zetten, en te voltoien. Het rijmen moet by zich eerft gewen-nen, om rijckdom van woorden en rijmklancken gereet te hebben,zonder het welck de vaerzen krenpel en verleemt 3) zonden vallen,en zelfs aertige vonden en gedachten hunne bevallijckheit verliezen.Hierom waer het geraden eerft eenige heilige of weereltfche hifto-

0 Dere fpraed, ens : gentle en behartigingweardige lesfen I Te reeht west Vondel 'a Graven-hage, — de hefted, wear niet Olsen de setel der Hiner befehaving is gevestigd, doch die ook tot eenbrandpunt ltrekt, wear mannen van opvoeding, kends en geboorte, nit elle oorden van den stoatbe (amen komen — ale de pleats can, wear de teal bet Meriükst gefproken wordt, omdat er elledlalektverfcbll langsamerhand wegfmelt an verdwUnt. Hat men er nog zoo over dacbt! In elle en-ders landau van Europa regelt men etch in de ulttirraak near de boogere kringen, bier alleen be-grUpt men die van de fehoolmeesters te moeten navolgen, en van dear het onuitheanbare Neder-dultsch, dat zoo vele Predikanten, Tooneelfpelere en Verhandelaara one does hooren. Hoe gevaar-Ibk bet is, soogeneamde taalregele by de ultfpreak te willen navolgen, leert one vondel bier, wearby tegen pedenteris en gemaaktheld wearfchnwt, en getnigt, hoe, self* in Min Hid. de fpraakher-Torreon; dearvan niet paled vr(f waren.

s) tea eve, doer,... P'ratsfeken (rock vas Week s(in men denke mom aan het: :ramose mows* mefont, belle asargWe, nos beaus year, nit Homtiess Bourgeois Getaillsonsoe.

s) Tertian"! toor „verleane of lam.

46

AENLEIDINGE TEE NEDERDIIITSCHE DICHTKIINSTE. 1650

rien, oock verzieringen. uit Virgilins, Ovidius, Amadis, 8) en Bokatius,te rijmen, om zich van de njmkunfte meefter te maecken, en op debaen to geraken. Men magh om het rijm en de maet de tael nietvervalfchen, en gelijck een kint ftamelen en ftruickelen Het rijm-woort fchijne niet gevonden om het rijm te vinden, maer zy zoo ge-ftelt of het geen rijmterm waer. Het vaers fchijne oock geen rijme-looze rede, maer trecke den aert van een vaers aen, en fta wackerop zijne voeten. Heeft het geene zenuwen, zoo hangt bet flap envadzigh: is het te gedrongen, zoo ftaet het ftijf, gelijck een lant knechtin zijn barnas. De ftijl zy fnedigh, en geen Romp mes gelijck. Hetfcherpt de zinnen, en maeckt een goede pen zich te gewennen eenzelve zaeck en zin op verfcheide manieren te bevvoorden, en cier-lijck nit te drucken. Vaerzen willen gaerne vriendelijck en zuiverzijn: want de Zanggoddinnen zijn maeghden, aen wie vriendelijckheiten zuiverheit betaemt. Voertmen zomtijts eenige harde vaerzen in,dat moet uit geen gebreck, meer uit de ftofl'e geboren, en ter zaeckevereifcht worden. Bynamen moeten niet ledigh ftaen, nochte voorItopvvoorden dienen, maer de beelden flachten, die eenen balck ofhet gevvelf onderftutten, en hun vverck doende, met een tot cieraetdes gebouvven ftrecken. VVie voor Poeet vvil gaen, moet van een'rijmer vvel Poeet, maer van Poeet geen rijmer vvorden; anders gaetmen van de hooghfte in de Iaeghfte fchole, en op de A B banck zft-ten. Loven hem hierom de flechthoofden, dat vergult den rijmer, ge-lijck een krans van boterbloemen den kinckel. De laurier vvort denDichter niet van den gemeenen hoop gefchoncken, maer van zulcken,die met kennifle en zekerheit de kroon uitreicken, en het fnater-becken der aeck(teren van zvvanezang onderfcheiden. Rijmers, dieeerft hun A B opzeggen, vallen vervvaendelijck aen 't zvvetfen, ge-lijck de quackzalvers, om hun zalfpotten te venten. Die vvat verderkomen, laten zich voor(taen dat ze groote bazen in de kunite zijn,en zvvetlen kunftiger, doch het is met vvoorden van anderhalvenvoet lang, 2) of een doorgaende bravade, en Joutere blaeskaeckerye.Aldus vvinnenze gunft by den flechten hoop, die den mont vergeettoe te doen, en gelijck naer hemelval gaept. D'Alleroutfte en beltePoeten zijn de natunrlijckfte en eenvoudighfte. 8) De nakomelingen,

1) Ametdfs: nit de pleading van dezen naam tudchen die van twee bekende fchrilvere, soh eenmin kundige In den wean geraken, dat donnas een minnedichter geweest ware, even ale Ovidsus enAmend°, terwij1 by daar-en-tegen niet enders was dan een gebeel verdiebte perfonaadJe. Doch Von-del bedoelt bier niet de perform to noemen, maar 't werk, dat Men nem draagt en waarvan defchrtiver niet bekend is, terwtil dimwits bier vermoedeliik Raan most voor then gebeelen cyklueyen ridder-romans, w de held van de Mancha sun gelleftoosde lektunr maakte.

a, Woorden oars anderhaleen noel lamp de feegulpedalta werba, waarvan Horatine (preekta) D'Alleroutfle en bee Pollen stin de naluarl(feVe en eenoondighlle Jules! en daarom sullen Ho-

1650 AENLEIDINGE TER NEDERDUITSCHE DICHTRUNSTE. 47

om hen voorby te rennen, vielen uit eerzucht of aen het fnorcken enpoffen, of verniffen en blancketten. Dat behaeghde in het eerft, ge-lijck vvat nieuvvs, den min verltandigen, en klonck den nieusgieri-gen, gelijck een donderflagh, in d'ooren: doch het vervvonderendunrde een korte vvijl, en de vvackerlte oogen zagen bier door; end'outiten tegens de jonger vvercken, in de fchale van een bezadightoordeel, opgevvogen, vielen de leften te Licht, en d'outlten behieldenden verdienden prijs. Om dan opgeblazenheit en kreupelheit te ver-mijden, zal men niet plat op d'aerde vallen, en in het ftof kruipen,nochte isloorgaens al te fnel zonder moot aenjagen, maer op zip-, pasvoortdraven, en vvel letten vvaer men rijzen, vvaer men vvendenen keeren moet; en, gelijck een goet muzikant, den toon naer denaert der zaecke vveten te fchicken, dan laegh, dan middelbaer, danhooger. Zommigen heffen hoogh op, en laten bet uit onvermogenlaegh vallen. Een goet zangmeefter kent zijne item, en fpant de keelniet uit bare kracht. Lichtvaerdige dertetheit, zone Feat, en on-gefchickte overdaet is geen cieraet, dat een gezont oordeel verge-noeght. Elck ding evil met zijn eige maniere van fpreken uitgebeelt,en niet al te verre gezocht worden. Verciertghe uvv veers met bloem-werck naer den Itijl [der] Rederijckkunfte; hael het niet te wijt, maerblijf by een voegelijcke vervve, en binnen het befteck van verftaen tevvillen vveten. Zal een ander uvve rol verftaen; veritaze eerlt selfte dege, en fpreeck klaer. Eenigen fchrijven al vvillens duifter, envvillen rich zelfs niet verftaen, op dat men zich hier over vervvon-dere, en bun dit tot vvijsheit toefcbrijve. Anderen fchrijven Hechtvan beerlilcke dingen, en fchilderen de zon met houtkole. Een leer-gierige lette vvel op de leffen en revels der kunfte, gevonden uit hetvoorbeelt der treflijcklte Dichteren Hy bevlijtige zich om dagelijztoe te nemen in kennille van verfcheide vvetenfchappen, om, is hetniet van alles volmaecktelijck, dat zvvaer ja onmogeNck valt, tenminfte ter loop van vele dingen kennis te hebben, om zijn vvercknaer den eifch uit te voeren. Zoo treckt en vergadert de honighbybeer voetfel uit elle beemden en bloemen. Het vvaer raetzaem Sa-lomons vvijze fpreucken, Cicero, Seneka, en Plutarchus vvercken vande zeden, en bet leven der doorluchtige mannen, en diergelücke fella-ten to lezen, en to herlezen. VVie in den vloet dezer pennen zvvemt,zal overvloeien van zinrijcke gedachten en valte Itellingen. De Beel-

menu en Sotoklee at die hen voor klasfieke prniken fehelden. blgven overleven. Hoe hoog ik metbhakfpere ben Ingenomen. Ik dart aen On blinds bewonderaars vragen, of by niet blot dear ophondtgreet te zgn, waar by geeocht en hoogdravend Min wil.

48 AENLEIDINGE TER NEDERDUITSCHE DICHTKUNSTE. 1650

denaer van den geeftrijcken Ridder, Cefar Ripa, 1 ) nu in Nederlantfchverdnitfcht, beftellen geeftige_ vonden, om het vverck levendigh uit tedrucken, en rijckelijck te bekleeden. Kennis van uitheemfche fpraeckenvordert niet vveinigh, en het overzetten uit vermaerde Paten helptden aenkomende Poeet, gelijck het kopieeren van kunftige meefter-ftucken den Schilders leerling. Dees begint eerft van eenige ledenen deelen, eer by een geheel lichaem tekent; en eerft van een ge-heel lichaem, eer by een hiftorie van verfcheide beelden ordeneert,en ganfche vertooningen op het panneel, als op een tooneel, ftelt.VVanneer de deelen t elck in 't byzonder, vvel vvaergenomen zijn,dan zal het geheele vverck vvel volgen, daer men niet aen begin-nen magh, voor dat men een waft begrijp, hant, en handelinge vande byzondere deelen hebbe. Zoo ziet men den beften meefteren dekunft af, en leert, behendigh ftelende, een' ander het zijne te laten.VVie leerzaem is, late zich de beginfels, die altijt moeielijck vallen,niet verdrieten. De kleenen leeren zoo aen ftoelen en bancken gaen:daer na, Router en fteviger gevvorden, durvenze affteecken, en be-hoeven geene onderfteunfels meer: anders vergaept men zich te ver-vvaent aen eige inbeeldingen, en vervalt in grove misfiagen, tervvijlmen vvijzer dan zijn leitsman vvil geacht zijn. Aldus heeft Virgilius,de Prins der Poeeten zelf, oock van Homeer en anderen vele ont-leent, en nit de Grieckfche tale met zulck een oordeel ingevoert, dathy'er onfterllijcken lof nit- haelde. Evenvvel indien ghy eenige bloe-men op den Nederlantfchen Helikon plucken vvilt, draegh u zulcks,dat het de boeren niet mercken, nochte voor den Geleerden al tefterek doorfehijne. Op zijn eige riemen zich op dit gevaerlijcke vaer-vvater begevende, moet men zijne kracht overvvegen, eer het fchipzee kieze. Menighten lijden bier •chipbreuck, die, door vervvaent-

t) Cefar Bipa• de tytel 'van het werk, bier door Y Beekiesaer genoemd, Ittidt letterltik ale volgt„Iconologin of nytbeeldingen dee verftands. van CILIAIII RICA van Perugies, Ridder van a a Mauritiusen Lassaro Wear in verfchelden albeeldIngen van Denghden, Ondenghden, Genegentbeden, Menfehelijoke Herntochten, Konften, Leeringen, flinlUckheden, Elementen, Hemelfche Lichamen, Land.fchappen van Hellen, Riviera,, van alle deelen dee Werrelts, en elle andere ontallUcke Rotten, methare verklaringen, warden verhandelt• Zen werck dat dlenftigh Is, alien Reedenaen, Paten, Schll-den, Beeldhonwers, Teyckenaers, en albs andere Konftbeminders en Liefhebbers der Geleertheyten eerlijcke Wetenfchappen Om nyt te drucken, en to vinden, 't Begrip van alle Sinnebeelden, In-vallen, Devyfen of Sinteykenen. Oock om te fpreecken, van allerleye toeruftingen, 'tail op Bray-loften, Lyckftoeten en Zeege-feeften. Mede om te vertoonen de Gedlchten der Tonneelfpeeiders enom nyt to beelden, met been eygene teyckenen, al het geene, senIghfins, in des Menfchen gedachte,kan vallen VerrUckt met veele Beeldniafen en geeftige geleerde overwegingen, door de nytnemendeverbeteringe van Glov. Zaratino CalleMel Romano. Uyt het Itallaens vertaelt door D P Pena. Am-itelredam, by Direk Plegeru Pere, lioeckverkooper op I Water, recht over de Hoorenmerckt In 'tjeer 1644' On do inleiding VI en 686 biz 1. Men Met, bet werk is een wear Cower fations-hexicon,wear leder stin galling in vinden kon Wat den fchrUver betreft, noch =trent hem, noch omtrentsUn verbeteraar heb ik eenig narlcht Icemen vinden. t Whitt echter nit de dtibbele ridderliikewaardigheid, aan Cofer Ripe toegekend, dab by by On tlidgenooten in sere Bond on rtin verdien-ften op prijs warden geReld.

1650

AENLEIDINGE TER NEDERDUITSCHE DICHTKUNSTE. 49

heit aengevoert, ja vervoert, zich te vroegh en te diep op dezen Oce-aen vvagen, en _niets is 'er fchadelijcker als eige liefde, die fraeievernuften verblint, en onderhout 1). Die naulix tvvee of zes goede re-gels vveet uit te vvercken, vvil een lierdicht opzetten. Die qualijckeen lierdicht kan, vvil voort een treurfpel fpelen, of een heldenvverktrompetten. By trappen klimt men eenen toren op, en niet zondertrappen, ten zy met geyser van den hall te breecken. D'een bereicktlangfamer, dander fneller den top der volkomenheit; hoevvel menhier naulijx volkomenheit vint, om dat die de maet van 's menfchenvermogen overtreft. Beveel het papier niet terftont al vvat u in denzin fchiet, maer toetft uvve inbeeldingen, vonden en gedachten ofzeder penne en den dagh vvaerdigh zijn. Ghy ziet hoe de hoenders,den kop in de lucht ftekende, met fmaeck en nafmaeck drincken, ende gezonde lchapen het Bras erkauvven. Zoo doende zulleuze de bla-den niet met beuzelingen batten, en dingen, die niet om hot lijf beb-ben, nochte den lezer met den ydelen dop zoecken te paeien, maermet pit, en een keerne van goeden fmaeck verzaden. Het luit ouckfpottelijck een nieuvve Ivijze op de baen to brengen, als 'er geenekunft in gemerckt vvort. 13oven al let vvel op de orde of den draetvan uvve rede, en het vervolgh van zaecken: vvant zelfs geleerdebazen, die groot fchijnen, zijn zomtijts vvifpelturigh, fpringen van denos op den ezel, en mengen alle elementen wider een. Een zelve zaeekdiekvvils te zeggen en herzeggen, geeft armoede en gebreck van ftoffete kennen, en behalve dat het verveelt, voeght het de rederijckheitniet. Ontbreeckt het u aen vonden on ftuf, zijt Bever kart clan ver-drietigh lang. Let ghy een vverck op van eenen langen adem ; lasthet in 't midden, nochte in 't einde niet bezvvijcken, inner doorgaensvolftaen, overal zich zelf gehjek zijn, en zijnen meelter nergens be-fchamen. V Vie zijn zvvackheit gevoelt, client nootzaeekeluek raet tozoecken by anderen, en elck meelter in zijn kunIte en ambacht togelooven, en de voltnaeckfte manieren van fpreken en vvercken byhen uit te kiezen. lien reehtfchapen Dichter &elite de ftroomen, dieniet of maer altUt toenemen, en met eenen vollen boezem endeluekin de rijcke zee uitbruizen. Hoe het vverck grooter is, hoe doer nicerkunft en oordeel toe vereifcht vvort: en gehjek de fehilders in kleenebeelden de gebreken en misflagen kleen rekenen; zoo openbaert zichde misftellinge en 't gebreek, naer de grootheit der per6maed en enzaecken, te grouter. De leergierig3 volge dezen gulden repel, die

1) Onderhout „belet :kb te %erbeften"s) VoUlaen nitdrukkIng, sun bet see* ezen entleerd Men zest, dat de :ellen rol llama, %%winger

sy, overal nitgeset en, gelffk aan den wind blootgerteld, een belle oppenlaktd %ertoun.n

US SSSSS TAX J VAX VONDKL ,t 4

50 AERLEIDINGE TER NEDERDUITSCHE DICHTICIINSTE. 1650

zich vvijdt nitftreckt, om zijn vverckftuck doorgaens geluckigh uit tevoeren, dat is, dat by lette op den itaet, eigenfchap en gefteltenisvan elcke perfonaedje en zaecke i en die elck naer hear natuur uit-tekene. VVie dit maghtigh is, en daer den flagh van heeft, kan veelwelts vvinnen, en zal altijt binnen de palen der voeghlijckheit blij-ven; een deught, die in Virgilius zoo heerlijck en goddelijck bovenalle zijn overvloedige kunftdeughden uitmunt. Nu behoef ick niet in't breede en vvijtloopigh f ontvouvven hoe men zich te (chickenhebbe naer een ieders ampt, oude, kunne, lantsaert, gelegenheit, hoe-danigheit, en vvat des meer zy. Aldus geeft een kunftigh fchilderelck dingh zijn eige verf. V Vie de natuur allernaeft volght, die isde rechte Apelles, en zonde, gelijck d' aeloude penfeelen, niet alleenmenlchen, maer zelfs dieren en vogela verkloecken. Maer om veil-ger en vafter te gaen, geef uvve dichten niet in uvven eerften yveraen den dagh. Laetze een goede vvijl onder u rulten: ga'er dan eensen andervverf, ja zevenvverf, met verfche zinnen over: vvant onsoordeel is, naer de getteltenis der herffenen, gelijck de lucht, zom-tijts helder, zomttjts betrocken. Een Dichter heeft zijne luimen: hieromlaet het gedicht van eenen Ariftarchus, 1) ja verfcheide keurmeefterenkeuren. Deze zullen uitmonfteren al vvat misftaet, zoo vvel dat deKunft, als de Zeden betreft, vvaer in menighmael deze goddelijckevveteafchap jammerlijck misbruickt vvort: en gelijck het zvvaerftemeeft vveeght, zoo moet men zich vvachten voor ongebondene enoneerlijcke vvoorden en vonden, daer niet dan !after voor den Dich-teren in 't algemeen uit ontftaet: vvant dit gaf oorzaeck dat eertijtsde Rederijekkamers gefloten, de tooneelen verboden vvierden. Indienmen bordeelfpreucken en fpreeckvvoorden, en vuilicheit van hoerenen boevejaght nitbant, zoo zal de Schouvvburgh een eerlijck tijtver-ilrijf ftrecken, en oock voor deftige lieden openftaen. VVie zich hiertegens verloopt, bederft de zeden, en den luifter van zijn vverck.loocken uvve ooren naer eenen vleier, die elck naer den mont fpreeckt,ghy bedrieght niemant dan u zelven. Haetghe den openhartigen be-at-Rift•, die geene gebreken verfchoont, zoo blijftghe daer in fteecken.Zulcke eigenzinnigen, of eer kranckzinnigen, zijn niet te raden, ran-den menighmael in hun razende kortfe at raeskallende de genees-meefters aen, en leeren vvie men fchuvven moet. Zy vvillen hun ont-ftelt en misftelt vverck van geene fine lezetters 2) aengetaft nochtegehandelt hebben, en fchricken voor de moeielijckheit en pijne van

i) &new dr(tarehus of , keurmeester " 't Woord beteekent letter/ilk „beete reebter "a) Fire ksetters: lees ledesetters, „Haden, die do ledematen, welke van Minna pleats geraakt Ain,

weder in elkander action, eldrurMine."

1650 AENLEIDINGE TER NEDERDUITSCHE DICHTKUNSTE. 51

het misftelde been te herftellen, en in het rechte lidt te voegen, zon-der eens te bedeneken dat de tioden de befte dingen voor zvveeten arbeit verkoopen. Zy liefkoozen hull vvanfchepfels, gelijck eenaep zijne jongen. Een omzichtigh en leerzaem geed: bemint Apollooszonnefchijn, die elle vezeltjens eu ftofkens ontdeckt. Kunften, die denbrootlack 'alien, en alleen den buick dienen, zijn haest goet ge-noegh: een Dichter behoort hemelval en de fpraeck der Goden tefpreecken. De hemeltche Po6zy vvil niet op den middeltrap, maermoet in top ftaen, en op den toetsfteen van een beflepen oordeelproef houden, naer de vvetten by de Geleerden daer toe voorge-fchreven, vvaer toe vvy gevvezen vvorden. Ondertufichen heb ickdeze korte Aenleidinge ter Nederduitfche Dichtkunfte, op het aen-houden der leergierigen, by my aldus, gelijck een ruvve fchets, ont-vvorpen ; om de vvelcke naer den eifch op te maecken meer bladenpapiers noodigh vvaren: daerom ffa ick voor dezen tut de voeten enmaet der vaerzen, en den ommetreck en aert van allerhande rijmenen dichten over. Vele andere dingen vvillen liever met de levendigefemme en voorbeelden, dan met de penne beduit vvorden: derhalvete vvenfchen vvaer, dat geeitrijcke vernuften, onder het beleit vangeleerde Mecenaten, bier over zomtijts onderling raetpleeghden, enzoo eenen nieuvven Parnas, neer den Itij1 van Italie, oprechtten,deer men, zonder afgunft, onzijdigh elcks oude en nieuvve dichtentoetfte; zoo vvel om de fchoonheit en aertigheit te volgen, als omonze misflagen, uit een edele eerzucht, to mijden, en door dien mid-del de Neerlantfche Poesy haren vollen glans te geven. T'Amfterdam1650. den 25 van Grasmaent.

J. V. VONDEL.

TOETS—STEEN. 1650

Op de „A enleidine volgde in de uitgave van 1650 de reeds indie van 1644 voorkomende toewijding aen zijnen (thands niet langerafwezigen) orient: welk ftuk te meer diende herhaald te worden,om dat het als waarfchuwing kon ftrekken tegen de onechte en on-volkomen uitgaven zijner Po6zy, in Zuidholland gedrukt: en op detoewijding volgde een foort van apologie, van den navolgenden in-houd :

i) Zie Deal IV, biz 418

J. V. VONDELS

T OETS-S T E E N,DISTELT •0011 aux POW IN DEN JAMIE MDCL DITGEOZYNN

NDIEN bier Roomfch of Onroomfch dichtDen Lezer fticht, of hem ontfticht,Men fchell' mijn pen die vlacken quijt,En toets' de ftof naer heuren tijt.Sint Panels vQlght der Vadren zee;Sint Auguftijn de Manicheén,

Eer bun bet heldre licht verfchijnt,Waer voor de donckre mill: verdwijnt.Mijn jonckheit bondt door errefleer

io Zich aen een Secte, en geene meer,Tot datme, door een klaerder blijckVan 't Weereltlijck en lierckelUck,Ontdeckt wiert, in een' fchooner dagh,De Perle, die verborgen lagh,

is Waer voor men 't al met winos verlieft.Gelukkigh die het befte kieft.

▪ Men fck.W van kludges. voor fthelden, plat elders means voor sodden.• Verfta. „en beilordeele het nark naar den tad der venmardIgIng"s-s Hy wll seggen• „Paulus was een FarMegr en Angustinus een llanlebellr en :7 febreven en ban-

delden near den geest dim fekten, ear zy tot bekeering en beter huleht gatemen waren."•Ao Hy nil seggen: „Ht was, om dat man enders voor my waren, een Lld der Doopagezinde

Gemeente "Dos Res klaerder bl(fek Ian 'I Weerelttikk es Iferkelgjek: d. 1.: „een Deter inzlebt in wereldlake en

geestelake salmi)"14 De Perle• „bet koninkrUlt Gods" (die Mal& XIII. 48); dock, naar Vandals overtnIgIng. In den

(chaos der Roomsch-Katholyke Herb to vinden.

1650 OP MIJN PRINT DOOR LIVIUS VAN LEIDEN. •,

i

Tegen over den „Toetsfteen" prijkte de verkleinde kopy van eengegraveerde afbeelding van onzen dichter, door Jan Lievensz ver-vaardigd, die hem had voorgefteld ten halver lijve, met een rol inde hand; daaronder las men dit byfchrift:

in Vondel fpeelt de Geest van Neerlants Posey;Natuur volmaeekt zijn kunft en zet haer 't leven by.

PRUDENTER.

Wie de maker van deze regels was, durf ik niet bepalen. Ik meenechter te mogen gisfen, dat wy hier te denken hebben aan Brandt,die vooreerst in dit vak uitmuntte — althands Vondel zelf getuigdevan hem, dat hy „een goed byfchriftfchruver" was — en dien ikgeloof dat weer ftukken met die zinipreuk geteekend heeft. Ook deP onder de Voorrede der Schiedammer nitgave 1) zoti aan die gis-fing eenige kracht kunnen byzetten.

Vondel zelf maakte op die afbeelding het navolgende byfchrift :

0 Zie Doel V, bls. 549.

OP MIJN PRINT

DOOR

LIVIUS VAN LEIDEN

GETEKENT EN GESNEDEN.

ZOO volleght Livins van Leiden Titiaen,En leert door zijne kunft n Vondels fpraeck verftaen,Die 't Grieckfch en Roomfch tooneel in Neerlant pooght te ftichten.Men vat nit 's Dichters print wat trenrfpel hy wil dichten.

Or DWI 9ntwt s print te bier even als in den 'Jordon regel, smpreaste, afdrnk, atbeeldIng."• Vertta „men ken op 't pleat des Welters lesen yolk trourfpel by voornemons is to fchrgven "

Zekere Dirk Frandenius gaf er dit andere by:

OP DE AFBEELDING

VAN DEN REIN

J. V. D. VONDEL,VAN ICEULEN,

ORSCHILDLRD DOOR DKR 1.1aD8CHEN •PELLES,

JOHAN LIEVENS.

Pit 'a Vondel, die, door rijmloos fchriftEn zang vermaert, zoo ketsrlijk ziftEn -Hoven tart in kunft van Leven.liVas Lievena zoon niet omgekocht,Wie had hy 'I beelt in gout gewrodttEn 't hooft een leilerlcroon gegeven..Het Y onihelft 't verbljf des maneEn :welt: zyn wieg geeft Keuleu glans.

Frans van Hoog,itraten fchreef er dit ender:

-Agrippina parens cast.

Zijn wieg was AgrippOn, zijn zetel Amfterdam,Ds Poezy waerdoor hy tot vermaerdheid quant,

Maer d'oude Godsdienft, daer de nevela door verftoven,En 't lick der Waerheit rem, baent hem den weg naer boven.

OP DE AFBEELDING VAN J. V. D. VONDEL. .1650

Het aardigfte byfchrift echter is dat van den reeds by ons beken-den Joan Six 1), dat onder de groote prent van Lievensz. ftaat.

I) Me Deal V, vs. 770.

Dit 'a Vondel met zijn rot.ApeIlea trof Apol.

Achter de ftraks vermelde uitgave plaatfte Vondel, als herhaaldewaarfchuwing, dit

SLOTDICHT.

Men mengt der and'ren rijm, ook leuren in mijn fchriften,Doch wie inn ftol verftaet kan echt van onecht fchiften.

Gewis had de bezorging dezer uitgave, waaraan onze dichter zelfde hand hield, gepaard by zijn verhuizing, hem niet weinig drukteverfchaft en daardoor hem verhinderd, zijn tijd even gezet ale en-ders aan letteroefeningen te befteden; doch wellicht ook was hetaan de tijdsomftandigheden toe to fchrijven, dat by dit jaar zoo wei-nig nieuwe gedichten in 't licht gat Diezelfde tijdsomftandighedenechter verfchaften hem ftof, om weder de fcherpe pen op to vatten,waarmede by zijn vroegere hekelvaerzen gefchreven had.

Het fluiten van den vrede te Munfter, hoofdzakelijk doorgedrevenop aanfporing van Amfterdam, was — ale reeds met een woord isgezegd 1) — den wakkeren Willem II, die hierdoor verftoken wasvan de gelegenheid om op het voetfpoor van zijn doorluchtigen Oomen Vader, krijgseer te winnen, zeer tegen de borst geweest, en hadniet weinig geftrekt, om hem to bevestigen in 't misnoegen, 't welkFrederik Hendrik in do Iaatfte jaren zijns levens tegen de (tad had op-gevat. Dit misnoegen was toegenomen, nadat men ter Vergadering vanHolland was begonnen te raadplegen over 't verminderen van 's LandsUitgaven, wat vooral door Amfterdam gedreven werd: zelfs tot zooverre, dat de Stad veritond, 's Prinfen wedde, welke fommigen ver-

0 lie Deal V, biz 572

1650 8LOTDICHT. 55

hoogen wilden nit aanmerking van het nadeel, 't welk by by denvrede had, op het zelfde cyfer te laten blijven. Reeds hadden in 1648de Algemeene Staten, op aandrang van Holland, tot het verminde-ren van krijgsvolk befloten; maar dit was voor Amfterdam nog nietgenoeg, 't welk, in Maart des volgenden jeers, nog ter Vergaderingvan Holland het afdanken van vijftig kompagnidn deed goedkeuren.De Prins ftelde zich Kier zoo ernftig tegen, dat men er in eenigemaanden niet verder op aandrong. Ondertusfchen werden in de Vroed-fchap van Amfterdam van tijd tot tijd beffuiten genomen, ftrekkendetot vermindering van 's Lands nitgaven, en eindelijk, in Jnny, gera-den gezonden te bewilligen in het onbetaald laten van negen-en-twintig Vendels vreemd krijgsvolk, die ter betaling van Hollandftonden. 't Was echter eerst in October, dat de Staten van dit Ge-west aan den Prins verklaarden, dat zy tot dit afzonderlijk onbetaaldlaten zouden moeten komen, indien de Provincidn weigerden, te be-.milligen in hun voorflag tot algemeene afdanking. De voorflagen, diedaartegen van 's Prinfen zijde gefchiedden, voldeden die van Hollandniet; welk het misnoegen des Prinlen tegen de Regenten in dieProvincie, inzonderheid tegen die van Amfterdam, hevig deed toe-nemen.

llierby nog kwam, dat de Stad, in 't begin van 1650, befloot enter Vergadering van Holland te weeg bracht, dat, nit naam derStaten van Holland alleen, een Kommislaris zoil worden gezondenaan de nieuwe Regeering van Engeland, tot welke betrekking eer-lang Geeraert Schaep Pieterszoon werd afgevaardigd 1). Deze meat-regel, die de erkenning infloot van de nieuwe Republiek, vermeer-derde bet ongenoegen van den Prins, wien bet niet aangenaam wezenkon, dat men vriendfchap foot met een Regeering, op welker lastzijn fehoonvader was ter dood gebracht.

Nog nam dat ongenoegen toe ten gevolge eener nieuwe aanma-tiging van Amfterdam. De Prins had den Vice-Amirael de With,die zonder verlof uit Brazilian was teruggekeerd, in hechtenis doennemen en op de Voorpoort in den Haag vastzetten; terwijl sispigekapiteins van zijn eskader op last der Amiraliteit van Amfterdam

erden gevangen gezet. De Wethouderfchap, zulks vernomen heb-bende, deed de Amiraliteit vermanen tot het ontilaau der gevange-nen, en vervolgends, op bet bekomen van weigerend antwoord, heneigendunkelilk in vrijheid ftellen.

Wel fcheen et n voorfchot van tvi ee miljoen, welk de Stad aanden Prins deed, de breuk eenigermate te hebben moeten herltellen;(loch alles werd a Eder in de war geftuurd door een Befluit der Sta-ten van Holland, in 't begin van Juny genomen, om hun aandeelin de beta'ing van 't krijgsvolk onvoldaan to laten. Hevig werd ditopgenomen door den Prins en door de overige Gewesten, die deze

1) Zia orcr hem Deel Ii, blo 503, 505, Doe! III, biz 289

56 VONDELS LEVEL 1650

1650 VON DEL8 LEVEN. 57

handelwijze van Holland een verbreken der Unie noemden. 't Ishier niet de plaats om de geldigheid te bewilzen of te beftrijden vande redenen, door de Staten van Holland ter hunner verfchoning aan-gevoerd: genoeg zij het, te herinneren, dat men ter Generaliteit be-floot tot het doen eener plechtige Bezending aan de Steden vanHolland, om die op haar befluit terug te doen komen. Aan 't hoofddier Bezending ftelde de Prins zich zelven, en by A ertrok met zijnmedegekommitteerden den 8 Juny naar Dordrecht.

Te Amfterdam werd hierop eenparig befloten, de Bezending, wan-neer zy zich aanmeldde, niet to ontfangen, waarvan het bericht doorde Heeren van Waveren en Hasfelaar gebracht werd aan den Prinste Gorkum, waar heen hy zich, van Dordrecht komende, begevenhad. De Bezending ftoorde zich weinig aan deze boodfchap, maarvervolgde haar tocht door de Provincie. Andermaal werd de Prins,toen zich to Edam bevindende, door den Oud-Burgemeester Geel-vinck en den Voorzittenden Schepen Spieghel, aangemaand om niette Amfterdam te komen dan in zijn hoedanigheid van Stadhouder;dock by Hoeg deze waarfchuwing evenzeer in den wind, kwam den23 der maand in de ftad, twee uur vroeger dan men hem verwachtte,om zoo doende alle eerbewijzingen te ontwijken, en weigerde ge-bruik te maken van den plechtigen maaltijd, welken de Vroedfchapvoor hem bad laten opdisfchen. Van hare zijde weigerde deze hemte hooren over 't onderwerp zijner zending: 't geen by zoo euvelopnam, dat hy den volgenden dag, zonder affcheid nemen, wedervertrok.

In verre de meeste der overige Steden, welke hy bezocht had, was hetdoel zijner zending mislukt, en zelfs had men te Haarlem, te Delft en toMedembhk, geltjk te Amfterdam, der Bezending gehoor geweigerd.De Prins beklaagde zich daarover ter V ergadering van llolland, opden 30 Juny, in een fcherp vertoog, opgefteld door den GriffierKornelis Musch. Tegen dat vertoog, waarin Amfterdam inzonderheidwerd aangevallen, verdedigde zich de Vroedlchap in een uitgebreidememorie, (lie aan de Staten-Generaal werd overgeleverd, doch doordeze niet aangenomen. 't Ging alles alzoo hard tegen hard: en nudeed de Prins, fteunende op de machtiging, hem door de Staten-Generaal den 5 Juny gegeven tot het nemen van maatregelen vanveiligheid, zes Magistraatsperfonen, Leden der Regeering van Dord-recht, Haarlem, Delft en Medemblik, vatten en naar Loeveftein voe-ren; terwul by aan Graaf Willem Frederik van Nasfau, Stadhoudervan Friesland, bevel gaf, zich meester to maken 'an Amfterdam.

De aanflag op deze ftad was zoo geheim overlegd, dat alleen eentoeval dien kon doen mislukken. Dit toeval gebeurde. De postbodevan Hamburg, dien men verzuimd had, aan to houden, kwam opZaturdag 30 July vroeg in den morgen te Amiterdana, en bracht er,eerst aan het Posthuis, daarna aan den Voorzittenden Burgemeester.Cornelis Bicker, bericht, dat by boven Weesp onder dolende ruiters

58 VONDELS LEVEN. 1650

was gerAakt, die naar de ftad trokken. De Drosfaart van Muyden,Gerard Bicker, zoon van den Oud-Burgemeester Andries Bicker,kort hierna in de ftad komende, bevestigde dit verhaal, er byvoe-gende, dat een groot gedeelte der manfchap omtrent Naarden endoor Gooiland lag verfpreid; doch dat een tamelgke bende ruitersaantrok op Amfterdam. Weldra verfchenen ook vluchtende huislie-den uit den omtrek van Weesp en Muyden, die, op het eerfte ge-zicht van krijgsvolk de vlucht hadden gekozen, en vermeerderdende ontfteltenis. In de eerfte oogenblikken begreep niemand iets vande zaak, en dacht men aan een plundertocht, door de Zweedfchetroepen, die nu in Gulikkerland lagen, beproefd, of aan Itrooperyender Lotharingfche troepen in dienst van den Staat. BurgemeesterBicker had inmiddels, op de eerfte tijding van onraad, de Vroed-rchap doen by een roepen, de poorten en boomen fluiten en de val-bruggen ophalen; terwijl in korten tijd negen ftukken gefchuts naarde wallen waren gefleept en de burgery in de wapenen gebracht.

Midlerwg1 was Graaf Willem met een deel der ruitery laat inden voor-den-middag genaderd aan den Aemftel tot omtrent de hof-ftede van Dirk Wuytiers, Welna genaamd, waarvan reeds vroegergeiproken is 1). Hier vernemende, dat de toeleg ontdekt was, beyondhy zich in groote verlegenheid, daar zijn lastbrief luidde, geen ge-weld te gebruiken, en er aan geen verrasfing meer to denken viel.Hy zond dus een bode naar de (tad, met een brief, hem door denPrins mede gegeven, om dien in geval hy er binnen gekomen was,in perfoon te overhandigen. De brief behelsde, dat de Prins, onlangsin de itad zoo vreemd bejegend zijnde, Graaf Willem met eenigetroepen derwaarts geftuurd had, om er de rust to bewaren, ten eindehy niet door kwalijk gezinden belet word, datgene voor te dragen,wat de dienst van 't Land raakte. Burgemeester Bicker, dit gefchrijfontfangen hebbende, let het aan de Vroedfchap over. Had deze nueenvoudig geantwoord, dat de Stad geen kwalijk gezinden bevatte,en dat de Prins vrij kon voordragen wat by wilde, behoudens devrijheid der Stads-regeering om to beraadflagen en te befluiten ge-lijk zy het verftond, de zaak had al dadelijk in der minne kunnengefchikt worden, de troepen heen trekken en beide partijen zich vol-daan rekenen. Doch de Vroedfchap, of wel Bicker, die Naar leidde,was overmoedig geworden door de houdmg der burgery, en zy zondden Schepen Joan Huydecoper, Beer van Maarfeveen, en het meergenoemde Raadslid Simon Verdoes of van der Does 2) naar GraafWillem. Op zeer beleefden Loon gaven deze Heeren den Graaf denvriendelijken raad, hoe eer hoe beter of te trekken, dewij1 het an-ders hem en zijn troepen dour zoll te Itaan komen: en hy, geenbevelen hebbende hoe zich, zoo als de zaken ftonden, to gedragen,keerde voorloopig naar Ouderkerk terug.

0 Zie Deal V, biz. 584a) Zle Deel II, Ws. 580, 784.

Inmiddels had men te Amfterdam niet ftil gezeten: er was in deVroedfchap befloten, zoo de tijd het gehengen kon, voor elke poorteen halve mean op te werken, de bruggen buiten de Sint Antonies-,Reguliers- en Heilige Wegs-poorten af te breken, de balken en kleinevaartuigen uit de buitenvaarten en grachten naar binnen to halen.Men floeg ftaketfels in de wallen: de houten bruggen om de !tadwerden afgebroken: de ftad van buiten met een borstweer gedekt,in den Aemftel een vlot gelegd en dit van gelchut voorzien. Achtoorlogsfchepen en drie jachten vatteden post in den mond der Zui-derzee, om de itad ook van den Ykant te befchermen, en er werdentwee duizend Waardgelders aangenomen, over welke werving hettoezicht werd opgedragen aan Simon Van der Does en CoenraadBurgh.

Den volgenden dag werd de !panning nog vermeerderd door detijding van het gevangen zetten der zes Heeren, en hierop tot noggeweldiger maatregeleu befloten. De weg tusfchen den Overtoom enAmftelveen werd doorgedolven, de Buitenvelder- en OutewaalderPolders doorgeftoken, de fluizen getspend, en het land om de ftadonder water gezet.

Intusfchen had de Prins, des Zaturdaga avond onder den maaltijdzittende, reeds tijding bekomen van het mislukken van den aanflag:'t geen hem dermate ontftemde, dat hy van tafel opftond en zich inzijn vertrek opfloot. Reeds den volgenden morgen begaf hy zich naar't leger, 'twelk, offchoon den op een afftand, de ftad omfingeld hield.De !leer van Zuyleftein, onechte zoon van Prins Frederik Hendrik,had zijn hoofdkwartier te Muyden, zijn voorposten zich nit-ftrekten tot aan de Diemerbrug: Graaf Willem Frederik lag to Am-ftelveen, eft de Heer van Sommelsdijk op 't Huis te Hart, halfwegHaarlem.

Op Maandag 1 Augustus zond de Prins een brief af aan deRegeering van de ftad, met verzoek, binnen te worden gelaten metzijn troepen. De Vroedfchap zag in dien brief — en te recht eenaanleiding om to onderhandelen, en vaardigde Cornelis de Graeff,Simon van der Does, Dr. Nikolaas Tulp, en Pieter Kloeck, zoonvan den zwager van Hoot, near hem af met machtiging tot fchik-king. Van wederszijden werden nu vorderingen gedaan: de Prinseischte binnen gelaten te worden, de Bezending, dat by zoil aftrek-ken. Doch weldra kwam men elkander naderby. De Prins toondezich genegen tot verdrag, op voorwaarde, dat er van wege de Stadniet zoo iterk zofl warden aangedrongen op het befluit der Verga-dering van Holland betreffende de afdanking, en dat de GebroedersBicker hun ontflag zouden nemen. Met dit bericht keerden de Ge-machtigden tot hun laetgevers terug.

Inmiddels waren de verdedigingsmiddelen voortgezet en onderfchei-den huizen in de nabyheid der ftad afgebroken. Ontmoetingen tus-fchen de ruiters en de ftadsfoldaten hadden nu en dan pleats, zonder

1650 VONDELS LEVEN. 59

60 VON DEL8 LEVEN. 1650

echter tot ernftige botfingen te leiden, dewijl de laatstgemelden voor-zichtig genoeg waren, om, op de nadering der ruiters, het hazepadte kiezen. Een enkele reize werd er een roer afgefchoten door eenknaap, die, door de ruiters gegrepen, met een geed pak Haag eneen nat pak vrij kwam.

De Afgevaardigden, bet welmeenen van den Raad verftaan heb-bende, trokken nu nogmaals near den Prins, die echter van geen nieuwevoorflagen wilde hooren, maar hun een memorie voorlet, waar menzich aan te 'louden had. Deze memorie was van den navolgendeninhoud:

„Dat die van Amfterdam refolatie nemen om haer te conformeren„met d'andere zes Provincien, aengaende den Staet van Oorlogh,„ende dat dienvolgens denzelven Staet van Oorlogh werde gearref-„teert, ende dat zoo langhe den oorlogh tusfchen Vrancryck en„Spaignen zal duyren. Oock de troupes wel te betalen, en tot de„achter ltallen ordre te geven.

„Dat de twee Bickers uyt de Magiftraet zullen geftelt worden, en'Peen Syne Hoogheyt eene Acte gegeven worden, datfe der niet we-„derom zullen ingenomen worden.. „Dat, aengaende de andere Heeren, die gevangen zijn, voor ad-„vies van Amfterdam zal ingebracht worden, dat men behoort Re..„folutie in Hollant te nemen, dat die Heeren niet weer in Regee-„ringe zullen worden geleden.

„Dat die trouppes, die by Hollandt zijn voor defen afgedanckt„geworden, zullen haer achterftal betaelt crijgen en daerin gecon-„nnueert morden, tot datfe by den Raedt van Staten zullen wefen .„afgedanckt.

„Een acte van confirmatie van de Staten van Hollant.„Dat, naer dat alles geaccordeert ende bevredight zal zijn, Syne

„Hoogheyt in de Stadt zal comen alleen met fyno compagnie gar-„des ende omtrent een hondert officieren.

„Dat Syne Hoogheyt terftont het leger zal doers delogeren.„Dat het gefchut van de wallen, ende het aengenomen volck ter-

„ftont affgedanckt zal worden.”De Read, nog dienzelfden avond op dat gefchrift geraadpleegd

hebbende, befloot in alles te bewilligen, drie punten uitgenomen, als:10. bet ontflag der Bickers: 2 0. het goedkeuren van 't vastzetten derzes Heeren: 30. het ontfangen van den Prins met zijn gevolg. DeGevolmachtigden, hierop des anderen daags, Woensdag den 3 Augus-tus, terug gekeerd, wisten van hem afltand van de twee laatfte vor-deringen te verwerven; doch by bleef ftijf ftaan op het ontflag derBickers, die ale nu zelve oordeelden om des lieven vredes wine hunneposten te moeten nederleggen. En nu deze zwarigheid uit den weggeruimd was, werd het verdrag nog dienzelfden dag door beide par-tyen geteekend : waarop de Prins naar den Haag keerde, de tree-pen aftrokken, en de Stad eerlang haar gewoon aanzien hernam. —

1650 VONDELS LEVEN. 61

De Prins had alzoo, in weérwil van het mislukken der ondernemingop Amfterdam, en in we4rwil van den hoogen toon, die aldaar ge-voerd was geworden, in de hoofdzaak volkomen zijn zin bekomen.

De ongerustheid bleef er echter nog voortduren en de Regentenlieten niet na, die by 't gemeen to voeden, niet alleen door hnn ge-fprekken, maar ook door het nemen van maatregelen van voorzie-ning. Men liet voortdnrend fcherpe wacht houden aan de poorten ;men onderwierp alle binnenkomende fchepen aan een naauwkeurigonderzoek: men vergrootte het getal der Burgervendels : men fteldepalen in de ftadsgrachten en, eindelijk, men liet in den Aemitel, terplaatfe, waar nu de zoogenaamde Hooge Sluis zich bevindt, tweezware houten blokhuizen bonwen, van gefchutpoorten voorzien. Von-del bezong deze gevaarten in het navolgende dichtftuk :

62 1650

A E N

DE BLOCKHUIZEN VAN AMSTERDAM.

DUO FULMINA BELLI.

1

EBROEDERS, op den ftroom', in 't Gulden jaer geboren,Toen dat Trojaenfche paert de Vecht afdryven

quam ;Toen ons een dageraet belooft was, en gezworen,

Godt zelf, geen fterflijck menfch, ons Recht ter hertenam;

a Als nit- en inlantfch fchuim gereet ftont in te fpatten,En fteden, huis, en hof te zetten in een weer

Van brant en jammeren ; te fchenden, en te fchatten,

i 't Goldenfoor even als de Tiering eener vlittiglarige echtverbindtenis een golden brnilott genoemdwordt, zoo die van de Wittee vOltialarig advokaatrchsp door V. met den no= van gulden jeerwas beitempeld (ale Deel V, blz. 578) zoo wordt bier het Jeer sestienhonderd-efrig een goldenfear genoemd.

s Doi 2Vof000lott pawl hier voor ,,de troepen van Graaf Willem Frederik."

1650 AEN DE BLOCKRUIZEN VAN AMSTERDAM. 63

En wat naer vroomheit aert te itooten uit hun eer;0 Tweelingen des vliets, hoe zal men u begroeten,

to En zegenen, naerdien ghy eeuwigh voor ons waeckt?Ghy ftaet in 't harrenas, ale Reuzen op hun voeten,

Op dat uw kopren mont tot nootweer donders braeckt,Salpeter, vier en vlam, al d' elementen t' zamen,

En ftrijck' van wederzy de kanten, en den ftroom,is Om gruwzaem nachtgebroet, vrybuiters, -te befehamen,

En goddeloos gewelt te ftuiten voor den boom.De burger magh, naelt Godt, op uw getrouwheit flapen,

En fteecken heel geruft het flaghzwaert in de fchee.Verweerders van ons Kroon, befchermers van ons Wapen,

ao Rondaffen teffens van de Vr)heit en den Vree,Met welt* een naem zal ftadt en 'voick u anders noemen,

Als Vreeman, naer uw' aert, en Vry,man, naer nw ampt?Ghy Aemftellanders komt, bekranft dit Paer met bloemen,

Dat, 'Ashen wizen wal, voor Hollants welvaert kampt.23 Hoe aid de Schuttery op nwen welltant drincken,

Den berckemeier dan bekranffen met een' krans,Daer parlen en gefteente en diamant in blincken,

En glinftren op den Doel met Keizerlijcken glans!De wija verweckt den geeft, en opent al onze aders:

so Dan maelt men op den ditch waer 't heiloos Leger lagh;Hoe 't water bruifde op 't velt; wat burgertronwe Vaders

Zich queten in den Raet, zich trooften eenen flaghTe waegen op de zee, te graven op de wallen;

Wat Heiden nacht en dagh hun fchiltwacht ftonden uit;33 Wat Hopman, ale een Leeuw, nu brulde om nit te vallen,

En zegenrijck in ftee to keeren met den buit.Befchutters van de Banck, behoeders van ons have,

En hnifen, landt, en erf, ghy lijt het nimmermeerDat Aemitel, een' tiran ten dienfte, zweete, en (lave,

so En, voor een vryen Staet, verkieze een' wulpfen Heer,Gelijck Rehabeam, die ons met fcorpioenen,

En niet met roeden, plaeg': de &amen zijn noch verfch.Men wifile geen gemack, om in benaude fchoenen

Te krimpen van verdriet, te treen die sure pers.as Bewaeckers dan den ftroom, ghy suit de Koe bewaren,

s DR stet op bet nitzetten der Bickers nit de Regeeringre Spotvogels beweerden, dat, zoo de Blokhulsen hadden in dlenst gefteld moeten worden, sy niet

den ftroom, moor attainder borehole* sonden hebbenes °shtick* wadi liter Met gerproken van de RepHeden, die werkeltik nkeiekn, als Leeman; brut-

leads, maar avant ale Rosen terry &pas, wanneer sy een miter van den Prins gewsar wardense Zen maples Beer• ovo4sels beteekent, ale reeds meet gesegd Is, „Jong" en van dear „dartel,

onervaren, onberaden," — gelUk ook Rehabsam was.44 To train dfa sure pers. een nitdrukkIng meet by V. gsbezigd om ,,horden *add" to beteekenenUM De Zee.... boter geelt• men *let, dat dese nitdrnkking, walks men, veelal, weet nlet

wearom, aan 't Roogdultsch ontleend *Wit en daprom sett in 't H. D. bezlgt, edit Hollondsok le.

Die goat, als boter, geeft, waer by al 't lant gedijt,Wanneer de Koopman melckt, en pooght den room te garen;

Hoe blint het onverftant hem aengrimt, en benijt.Geen fchalcke vleiers tong beguichle met fchoon fluiten

so En kouten uw gezicht, en zinnen, op dat hyU in den ilaep onthoofde, en dan gezwint aen 't ruiten

En rooven valle, en drijf den Handel wech van 't Y.Dees Koe wort u betrout, dies vatze by den horen:

Dat is de Horen, daer at d'oude tijdt of tuight,ss Gevult met gouden ooft, en mufkadel, en koren:

Dat is onze Uyer, daer de Stadt haer weelde uit zuight:Geen Adel, maer een Schelm heeft lull de Kroon der Peden

Te trappen met den hoef: zy wert te zuur gehaeltMet hondert jaren krijghs: men heeft te lang geftreden:

so Bewaert dit lautjuweel, dat over 't aerdtrijck ftraelt.Bevrijt het Kapitool der vrygevochten Staeten,

Als pijlers, op wiens wacht zich d'Amftelers verlaten.

as-s: Dit Is een staggling op de libel van Argus, die de koe Iii bewaakte, on when Maker's., omhem die to ontrooven, east in Asap song om vervolgends hem bet hoofd at to Bean.

ss Wederom een and fpreekwoord• „hy, wien de koe behoort, vat no by de 'wrens."a De Boren, doer ol d *ode Wdt qf height• de boron der beroemde gat Amalthea, aan walker (peen

Japan viand was :sweat, en die later de „boon dee overgloeds" word — welt lasalte eebterby Ovidins verhaald wordt van den boons, Men Herkules can 't hoof van den In ftler verander-den Achelotis ontwrong.

57,511 Hy wit seggen: „'t is de dead niet van eon Zdelman (of van eon Edelen Vorst), maar van eenMaim, ass Amfterdam de kroon to willen ontnemen, welke sy Wet den met gooveel moeiteverworven heeft."

is Net hoodert fares bleu • historioch °amiss'• — Amfterdam had wet, In de dagen van Maxlmlliaan,tot loon der hnlp welke sy bens had geboden ter tnniking van de Hoeksgesinden, een kroon ver-worven ; — doeh die wspentocht was niet van langen (lair geweest, — en, neemt men bier kr000in den overdwebteltiken an van „voorfpoed, roem," dan bad Amfterdam oak daarvoor gemshonderd Jeer — ton xb met de elemental — trild gevoerd.

Ongelukkig raakten de „twee oorlogsblikl'ems" hun roem fpoedigkwijt. Zy veroorzaakten, dat de rivier vermodderde, en eerlang on-bevaarbaar zotl geworden zijn; waarom men ze fpoedig — reedsbinnen de vierd'half jaar — wederom list afbreken.

Men geloove intustchen niet, dat Vondel zijn voorafgaand gediclitongeftraft zoil hebben laten drukken en verfpreiden, indien er federthet bouwen der Blokhuizen niet een groote verandering in den Staatware voorgevallen. Reeds in 't zelfde jaar, en wel op 6 November,was Prins Willem II in vijf-en-twintig jarigen ouderdum, zeer on-verwachts, aan de kinderziekte overleden. Welke blijdfchap dit fterf-geval to Amfterdam by fommigen verwekte, is onder anderen of temeten uit het bekende vaersjen, dat in een der kerkzakjens gevon-den word:

64 VONDEL8 LEVEN. 1650

De Prins is doodt,MO gaef vergroot,Geen Nyder timerIn tachtig jaer.

In hetzelfde jaar, dat de Staatsgezinde party in Holland zich ver-heugde, ontilagen te zijn van den man, die hear, gelijk zy vreesde,de vleugels korten zofl, NI erd te Munfter tot Bisfchop ingehuldigd deman, van wien onze Staat een-en-twintig jaren later vrij wat grooteroverlast zofi hebben dam van den Prins: — de onrustige KriftoffelBernhard van Galen. Op het tafelzilver, te deer feesteliike gelegen-heid gebruikt, vervaardigde Vondel het navolgende gedicht:

OP

HET TAFELZILVER,GEWIOCIIT OP 'T INHULDIGEN TAN DEN DOORLUCHTIGHSTLN

POSSE EN HEEDZ,

CHRISTOF BERN ART,Simko; It waster, in B. Itiirks %Est, fa Sirgkgrad to Strmakergh.

Series longipima reruns.

AEN SINT PAUWELS.

ESCHUTTER van de Stadt, verlicht door klare ftralen,Ontfprongen nit uw bloet, 't welk Neroos zwaert

befmet,Uw armoe belgh' zich niet dat wy met zilver pralen,

Op 's Biffchops hooghtijt, en gezegent feeftbancket,dry pralen met de kunft ; de kunft met uwe daden,

Gedreven in 't metael, dat bier zoo heerlijck blinckt.Bancketten zullen 't lijf, uw Faem de ziel verzaden,

Series lose(eleca rerun: d. I • „een lunge list an oaken." Zie des I, 645, wear insgelliks van&Akan,. gefproken wordt.

t De 004 mediae doer More /trains bier wordt Rome bedoeld, ale tkaande onder befeherming vanPaulus, die bier wordt aangefproken.

s 1.1w arinoe sinfpeUng op de armoede, wearin de Apostelen leefden, in tagenRelling met den rtik-dem humor opvolgen. Wet onaardIg Is de witze, wearop V. bet kontrast wake te vergoeNkenen Paulus te paten.

1650 OP BET TAFELZILVER ENZ. 65

US W SSSSS •SIS S •■111 SSSSS T. ♦I 5

66 OP HET TAFELZILVER ENZ. 1650

Uw Faem, die fchel en hel, als touter zilver, klinckt.ay y'vert om Godts duif de vleugels fel te korten,

io Met eenen JESUS glans te fmooren in zijn bloet;Zoo komtghe, van dien glans getroffen, neer te (torten,

En voelt de kracht van 't Kruis in 't brullen van uw' ftoet.Damafkus hoort verbaeft u Chriftus naem trompetten,

Den wreeden wolf verkeert in een zachtzinnigh lam,is Dat in een mande zich ter muren of laet zetten,

En Benjamin gevoelt den klaeuw van zijnen ftam.Zoo wortghe van den Geeft des hemels voortgedreven

Door 't blinde Heidendom. Waer vint men ftadt, of ftrant,Daer uw hiftorien niet levend ftaen gefchreven,

so Zoo lchoon, als Lukas oit die maelde met zijn hant IHet zy ghy Elimas in d'oogen hebt getroffen,

Die uwen opgang pooght te ftuiten in zijn vaert;Het zy ghy 't lijck verweckt, dat flaeprigh near komt ploffen;

Het zy ghy kreuplen heelt; of Chriftus eer bewaert,25 Door zweetdoeck, of door riem, en blufcht den gloet der kortfen;

Of bant den afgront uit des lichaems fchors met kracht;Of zwarte kunften helpt in brant met vier, en tortfen;

Of fluit den kercker op door uw gebeen, by nacht;Of van een Pythoniffe, een dochter, wort verdadight;

so Of zelfs van uw befneen gevangen, en gedreight,Tot dat zich met uw hooft des Keizers wrock verzadight,

En ghy u met gedult voor 't zwaert ter aerde neight.Wy knielen voor 't altaer, weer op ghy hebt geleden:

Wy knielen op uw graf, en op uw kout gebeent:ss 0 licht van uw Hebreen, en alle Grieckfche fteden,

Ja van den weereltkloot, met zuchten overfteent,En tranen overfprengt: 8 Vorft der Kruisgezanten,

Neem Munfter, en uw Stift, en zijnen Vorft CHRISTOFIn uwe hoede, op dat by 't Roomfch geloof magi' planten,

40 Ter eere van Godts Kercke, en 't onvergangkhjck Hof.Befchut den Hooftpylaer der omgelege vlecken

9 Ohy "serf toen by nameliJk ter vervolging der Sristenen near Damaskus teog nit vs 5 mootmen opmaken, dat hat dear gebeurde op bet tafelzilver was afgebeeld.

is Zia Handel IX 25.is En Benjamin gavel! den Mom don sijnen jlant• de ultirukking is Wet seer duldeltik, waarfehijn-

Bik wil V seggen, dat Paulus, die nit den ftam Benjamin' was, een de vervolging stiner item-genooten ten doel Bond, de Hamm soft Ilan die van den wolf sun, waarvan Gene/is aux. 27gefproken wordt.

ss Verfta „of den bosen geest nit bet lichaam eens bezetenen verdrUft."n Een Pe/tonale deze benaming, waardoor samankeltik alleen de waarzeggende maagd ward aan-

geduld, die in Apolloos tempel to Delft haar orakels fprak, word van lieverlede door de dichterstorgepast op andere waarsegfters, onverfchillig van welke foort. Zoo zegt b Y. La Fontaine ineene stiner Labels:

Use femme a Paris Abaft in POwnisseV fpreekt bier an de dienstmaagd, waarvan gewaagd wordt Hand. XVI 16.

se Van tote befneen „van de Joden."si Des Hoof/Meter: 't sti „di Domkerk to Munfter,' t au „do Blifehop self' wordt flier bedoeld.

1650 VONDELS LEVEN. 67

En veften, met die zorgh, waer me ghy dezeu muurGenadighlijck dus lang voor onheil kont bedecken,

In 't midden van een zee, vol brant en oorloghsvuur.o Dit vroom godtvruchtigh volck, befchaduwt vry en veiligh,

Zal eeuwigh nwen lof ontvouwen voort en voort,En flapen op de wacht van zijn getrouwen Heiligh,

Met JESUS, die zijn merck gedruckt heeft op hun poort.Zoo bloeie al 't Bifl'chopdom, en ackerlant, en eicken.

so Zoo moet de Vorft en 't Volck zijn' hooghften wenfch bereicken.

44 Dee croons godkruektigh volek• „de lnwonen van het Bladom "to De Von'? to 1 Vokk men herinnert deli hlerby, dat de Blechop van Munfter tevens waereldilJk

Vorst over die landftreek was: en hy heett het Nederland wel doen ondervinden.

Onder hen, die men te recht of te onrecht befchuldigde, den over-leden Stadhonder te hebben aangezet tot de krachtige maatregelen,waarvan gefproken is, waren de voornaamften en daardoor de meetin den haat der Staatsparty geraakten Cornelis Aarffens, Heer vanSpijk en Sommelsdijk — de zoon N an den beroemden, door Vondelzoo fel gehekelden 1) Francois Aarsfens — Alexander van der Ca-pelle, Heer van Aartsbergen, en de Griffier Cornelis Musch. Overde beide eerften zal ik nader gelegenheid hebben, te fpreken. VatMusch betreft, die de (teller der aanklacht tegen Amfterdam wasgeweest, hy overleefde niet lang zijn doorluchtigen belchermer. HyItierf reeds in December van dit jaar, niet zonder vermoeden vanzich door vergif van kant gemaakt to hebben, nit vreeze, dat hemvan de zijde der Staatsgezinden een erger lot te duchten ftond. Wei-nig werd by beklaagd, zelfs niet door die van zijn party, om dat hywegens zijn fchraapzucht gehaat, en zelfs verdacht gehouden werd,zich met 's Lands gelden to verrijken. Vondel, die 't vooral op hemgeladen had, fchonk hem het volgende bijtende graflchrift, een derfraaifte hekeldichten die hy immer fchreef, en waarby hy tevens degelegenheid aangreep, 's Pi infen beide andere raadslieden op de bit-terfte wijze door te halen.

1) Zle Deel II, Ms. kn.

68 1650

GRAFSCHRIFTOr

EEN MUSCH,WAEIL IN CA1'ITLI176, JOHANNES SECUNDUS, BARLA6168 EN HOOFT ZIJN GETOLOHT

lEE left de Hofmufch nu en rot.Zy broeide flangen in haer pot,Leiceiters en Ducdalfs gebroet:Zy fcheet de Vryheit op den Hoet,De grootfte fteden op bet hooft:Zy fchon en at het leckerif ooft,

En pickte, zonder fchrick en fchroom,De rijpfte karifen op den boom:Zy vreefde kluitboogh, fpat, noch knip:

lo Den -molick kendeze op een trip:Zy vloogh den Baes van zijne hant,En fpeelde met de maght van 't lant.Zy borft aen eene fpinnekop,Terwijlze dronck en fprack: dit fop

15 Bekomt my zeker niets to wel:De reit geef Aerflen en Capel.

WAzn nr CAT171.1179 enz . Het Is by my in bedenting gekomen of doze byvoeging wel van Vondelzelven is. Dear zy ecbter in de nitgave van Brandt voorkomt, die niet gas oon is, dergenkeaenmerkingen by den text in to lasfchen, bob ik geene vrilheld gevonden, hear adder to laten

i De liortaulds: niot onaardige woordfpeling, waardoor do de naam der bedoelde perfunaadje, tinzijn gedlenftigheld ten Hove worden aangeduld.

s Leteefters en Daedalfs: zonderling, dat daze holden, waarvan de salts ackft, de laatite tegen onzeoilfield !treed, altljd in eenen adem genoemd worden Zeker, zoo or iemand ooit in Nederlandondankbaar behandeld is gee orden, is bet Leycester, die, in de laatfte tijden ter onzer help*gatemen, en ale Landvoogd met gojuich ingehaald, nImmer lets enders ale belemmering en tegen-a el king heeft ontmoet

o Histtb000k ale de Leetisseadatere, Deel V, blz. 647.Spat. „fpringende boog, om ongedlerte mede to vangen."

io MOW. „vogelverfehrikkerOp fen trip een trip Is een foort van fchoeifel met hoogen hat. Op sea trip is een ultdrukkingvan 'Wilke beteekenle ale op eels hair, op es* prit, op end nit

16 Actin& de bier boven, biz. 87, genoemde gnniteling van Willem IfCapet: Alexander van der Capella, Heer van Aartsbergen, Lid der Hidderfchap van 't Graaffchap,Gekommilteerde ter vergadering der Staten-Generaal Hy ward beticht, de groote rastisman vanWillem It to an geweost, met betrekkIng tot den sannag op Amfterdsm enz Net tegondeelhint eehter nit 's mans Gedestfehrirten Hy Wert Diet fpoedig, maar eerat In 1888 — Echt dick-Lori& is bet bier gebezigde beeld, waarby Busch wordt voorgefteld, het vergif, dat by genomenbeeft, toe to drinten aan zlin medeplIchtigen Airframe en Van der Capella, even ale de Itervendethan Theramenee aan Ain medetiran %Atlas

1651 BYSCHRIFT OP ANDRIES BICKER. 69

1

Ik heb gezegd, dat Musch de wraak gefchroomd had der verbol-gen Staatsgezinden: en, zeker, de hekken waren in korten tud nietweinig verhangen en 's Prinfen vrienden hadden niet veel meer inte brengen. leder weet, hoe zy, die door den Leeuw, zoo lang hynog leefde, in toom gehouden waren, het hoofd opftaken nu by doodwas, en zy hem niet langer behoefden te vreezen: hoe de afgezetteRegenten weder aan 't roer kwamen, en hoe hun zegevierehde in-vloed ter Groote Landsvergadering, met voorbygang der aanfprakenvan den zoon, dien de Princes Royaal na het overlijden van harenechtgenoot ter waereld gebracht had, het Stadhouderluk bewind deedaffchaffen. Ook Amfterdam draalde niet, met de Bickers in hun eerte herftellen, noch Vondel, met een aantal gedichten in het lick tegeven, door hem op de tudsomftandigheden vervaardigd.

BYSCHRIFTOP DEN HELEN

ANDRIES BICKER,Ann m engelinhurgO,

BART EN OUT BURGEMEESTER T'AMSTERDAM.

E ftralen van de 'Croon, die op ftadts wapen flickeren,Verworven door het gout van 't eerlijck bloet der

Biekeren,Getnigen d'oude en deught en ftaet van dit geflacht.

De doordrift van den Vrede, ons toegevoert nit SpanjeDoor ENGLENBURGEIS beleit, was waerdigh dat Oranje

Hem opeifchte, en van zelf voor 't volck tot afftant braght.Zoo Aut by ftadt en lant een ry van dertigh jaren.Zoo maeltmen ANDRIES belt, noch grijzer dan zijn hairen.

1.s Nlet seer duidelljk• de sin sal moeten On. „de welvaart en de glans der Bad, grootendeels ver-fchnldigd aan de verdlenften van 't geflacht der Bickers,' doch 1 goad van 't eeritik bloed, voor„'t voortreffelilkirte" ens. levert seen seer helder beeld.

s D oude Kier voor „de ondheid": — ten sil men, met fommige nitgaven, verkiLze te lezen d'oudedeught• wat echter minder wellnidend kllnkt en aan den regal reel van rile rondheld doet misten.

a De doordr(ft voor „het doordrliven "I Zen ry van derUgh fare,. Andries Bicker was in 1620 Lid van den Bead gewordens Noels grUser dale stia hakes: Teas „wiens bekid nog grtlzer is" ens.

___

OP

DEN DEER

CORNELIS BICKER,

us /linden,

REGEERENDE BURGESSEESTER VANSTERDAM.

00 draeght het kuffen weer der Stede en BurgrenHoeder,

Van SWIETEN, die een lot wou deelenmet zijn' Broeder.Wat had Oranje op hem? of was het om met glimpZijn heirkracht van de Stadt te voeren zonder fchimp?

Men eifcht hem uit zijn ftaet. Wat cluck heeft by be-dreeven?

Hier ftaet het Oproer ftom en kan Been reden geven.Dat zwijgen is een fchilt, daer 't lafterfchut op ftuit.Zoo beelt onnoofelheit dien Ilelt naer 't leven uit.

s Op hew verfta• „tegen hem."so De sin is: „of was bet, dat Oran's, in den each tot afzetting der Bickers maar een voorwendfel

seen, ten einde, na de inwilliging daarvan, zUn troepen met fatfoen te knnnen terng voeren P"s Yen Wahl hem nit stiti Aid d. i. „men eifeht, dat by van zUn ambt verlaten words.'s Met Oproer • wets toont meer de zonderlinge verwarring der toen heerfchende begrippen, dan het

beftempelen met den naam van oproer eener dead, die — hoe men er warder over duke — altijdnitging van den Stadhonder, ban delende nit naam en op gezach van de Algemeene Staten, enalso° van 'a Lands Hooge Overigheld.'t Lefler lehet voor „ t gefehnt, de pill des Jesters "

s De bedoeling des dIchters was, otteoofelheit, d i • „onfehuld" aan Bicker toe to kennen, maarnear den sin soft die hoedanigheid op den eereaardiger eon t ofbeeldjel Sagan.

1651

OP

DEN ZELVEN IIEERE.

Us droegh het kutfen weer der ftede en burgrenHoeder,

Heer SWIETEN, in zijn ftaet en waerdigheit her-ftelt,

Na dat by 't zelve lot gedeelt had met zijn Broeder,To en 't heir (len A emftel dorft belegren met gew el t,

Hem eifchen uit zip ftaet, die ftadt en volck verdedight,En willigh afftont, tot een eer ,van zijnpn

Hoewel by 't Vaderlant noch iemant had beledigt.Dus raeckte ()raw met een' glimp van Amfterdarn,

Dat poort en boomen hielt gefloten voor zijn vendels.to Een Burgemeefters moedt was ftercker clan veel grendels.

OP

DE MARMERBEELDENVAN

DE HEEREN BICKERS.

WAT helden zet men hier ten toon in Marmerfteen?De BICKERS, die hnn ftaet verlieten voor 't Gemeen.

Han Jtaof voor „him want,"

ANDERS.

WAT Holden pralen hier? Is 't ENGLEBURG en SWIETEN?Gebroeders, die hun ftaet voor 't Vaderlant verlieten.

i At de 4o. nitgave heeft wat gees tin ter waereld oplevert.

1651 71

72 1651

DE

BICKERS IN MARMER.

VINCET AMOR PATRIM.

AER op vergaert de Breede Raet,De wijfheit en de toeverlaetDer grootfte Koopftadt van Euroop?Ontu art men een verwarde knoopVan zaecken daer de Staet in hangt?Of wort'er 't geen de Stadt belangt,

In beer byzonder, overleitMet rijpheit en voorzichtigheit,Tot nut van al de Burgery,

to Gezeten aen het zeilrijck Y?De Faem heeft over 't lant verbreitHoe trots vijf Stegn met achtbaerheitHun korts ontvoerde Vaders weerHerftelden in hun ampt en eer:

is En dit manhaftigh AMSTERDAM,'t Welek door beleit aen wafdom quam,Gedooght het dat een dol gedruirchDe pijlers, onder zijn Stadthuis,Dus ongeftuimigh weghruck ? wie

20 Ontvouwtme al 't geen ik hoor en zie?Zoo fpreeckt de vreemde, en ftaet verbaeft.Een Roededrager, in der haeftGeftegen van de trappen, zeit:Verlangt hier temant naer befcheit?

25 De wijze Raet, de gantfche WetVerdadight BICKERS zaeck, en zetDie helden, om hun deught gehaet,Op 't kuffen, in den eerften ftaetVan bun regeering, dieze left,

VI1CCICT Alcoa PA111121. d I.. „de Ileftle tot het Vaderland sal overwinnen " Zie Ace. VI, 824.12 TV Beata. Dordrecht en de andere vier Roden, waarvan bierboven gefproken Is, en tot welter

Regeering de gevangen Regenten behoordenis Res Roededrager „ro8 dragende bode," of „rulterwaoht," hoodanIgen de dienet aan de Radhuls.

poort waarnamen.is De ganged,. Wet voor „de geheele Vroedfchap."

1651 OP DEN GEBOEIDEN LEEIIW. 73i

30 Ten dienft van 't lants gemeene bell,Van zelf verlieten, zonder dwang;Een fpiegel om zich eeuwen langTe fpiegelen in dit geflacht,Dat weer der Burgren welvaert acht

33 Dan eigene eer, en itaet, en baet;En 't Burgemiefterlijck gewaetDan aen- dan uit-treckt, op geen luchtEn wifpelturigh ftraetgeruchtVan 't blinde graeuw, maer met verftant;

40 Tot heil van Stadt en Vaderlant.Toen riep de vreemdeling: gewisTe Rome noch t' Athenen isDees deught to ‘inden. CiceroNoch Ariftides keeren zoo

43 Verheerlijckt uit hun ballingfchap,Als deer Gebroeders op den trapVan hun geweigerde ampten. Wat IWie voerde oit heirkracht voor een ftadtOm zulcke mannen, zeker waert

so Gedreight met fpiets, gefchut en zwaert?Waer triomfeerde oil Veltheers zielOm twee, die by van 't kuffen Mel,En fchatteze eere waerdigh? WattMen kroon die Vaders van de Stadt

33 Met haer cieraet, de Wapenkroon,En zetze op Beurs of Dam ten toonIn Marmer, dat voor niemant fchrickt,Zoo lang de Nijt op BICKERS bickt.

u Op Bkiers idekt• eon woordipeling, die, boa aardig ook, welnig gefollikt was om aan de tot boo-gal 1taat geklommen lieeren an Engelenbarg en van Swieten veel genoegen to doen, door hunbun arkomet nit fteenblkkera to berinneren

OP

DEN GEBOEIDEN LEEU W.

DE Leeuw van Hollant zuft in 't IV,Geketent met den hals aen 't Hof.

OP Oar OEBORIDISX Limn,' Dit byfebritt en 't volgende an by vergItiing op tjaar 1647 (Deel V,biz 667, 668) reeds geplaatat.

74 165111

OP

DEN ONTBOEIDEN LEEUW.

DE Leeuw ontboeit, en op zijn wacht,Bewaert de vryheit in litter kracht.

t De Lem, ontboeit, en op s(fs yacht. „de Learn, ontflagen van sün boei en wader op zijn hoedeglade "

R AE TSEL•

EN Schaep, in 't fchapelandt gezonden door de golven,Herfchiep het Leeuweneft, en broedde al 't lant vol

wolven,Die beten 's middernachts den Koeftal na de trot:En fleepten by de keel de wachters in hun kot.

De waterhonden los geborften• van hun ketenBefprongen 't wreet gebroedt, en fchuimden, ala bezeten.

Toen droop de wollefskudde, in 't welt rontom vergaert,Met hangende ooren af, en ingetrocken ftaert.

Zy dreighden echter noch den Koeftal met hun wrocken:an Maer Izegrim ging t'huis, gezuivert door de pocken.

De harders togen uit, en Belden beter wacht.Zoo wert al 't landt geveeght met eene wolvejacht.

to Het bier bedoeide Schaep is Geeraert Schaep, de Amfterdamfche Burgemeester By een eerltelazing soft men deuken, dat V bier aan dezan verwilt, het land sot wolves gebroed to hebbes. Ditsot echter flecht amen met den serbied, Men once dichter voor gemelden Magistraat voeddeen herhaaidel(jk van dale dag legde — ale o a. Deal III, biz 290, wear by insgelUks met 's mansneap tpeelt, — maar de bedoehng, hoewel den niet zeer gelukkig nitgedrukt, is Mee. „Hetxenden van Gerard Schaep ale fluent der Staten near Engeiand" t ale hlerover hetgeen biz 66gesegd is) „wekte de gramfchsp op van het Leenwenest" (het hofgezin, de camarala, soudenwy nu zeggen) „en deed atom de wolven' (de hovelingen, de Prinsgezinden) „voor den dagkomen en boss sonliagen fmeden tegen de rust en de vrilheld van den Staat."

s Des ZoWtal. „Amfterdam " Zie hlerboven, biz 82, het settle:It op de Blockhutzes, vs. 45 volgg.4 De Wachter.: „de sea gevangen Heeren."

Rot „Loeveltein."a De waterhosdes „de opengezette finizen to Amfterdam."r De wollefakudde „de troepen van den Prins."

lo Isegrim. „de Prins," dii aan de kInderpokken Med.ii De harder,: „de Staten van Holland, die de regeeringsorde in hunnen sin veranderden."

1651 75

D E

MONSTERS ONZER EEUWE.

RN hoeft om Monfters niet te reizenNaer Afrika:

Europe broetze in haer paleizen,Vol ongena.

De groote Moeder van EuropeVint fchut noch fcherm,

En fterreft balling, zonder hope,Verdruckt, en arm.

Der Engelandren tongen lecken10 Hun Vaders (trot,

En toonen 's konings hooft in 't becken,Om 't fnoot genot.

De wraeck wil ,Ottoman uiet borgen:De moeder laet

is Den Keizer, haren zoon, verworgen,Ult blinden haet.

Oranje, in 't harnas opgezeten,Ruckt Hollant in,

Op Amfterdam te helfch gebeten,20 's Lants nootvriendin.

Hy wenfcht zijn dol rappier te ftootenDoor 't hart des lants.

Hoe heeft de Deught haer verf verfchoten IWaer is haer glans?

23 Verbeet oit wolf een lam verwoeder?Waer baert de tijt

Een goon, zoo boos, die zijne moederDe boric affnijt1

En Kandie, om zijn hondert fteden30 Van outs befaemt,

a Tot walla t. w. „le Monfters. 's De groats Moeder van Europe. „Maria de Modiste." Zia Deal IV, biz. 149

to Hun Vaders first van „Karel I."it En loosen 's toning* how? in 't becken even ale Herodias het hoofd van Johannes den Hooper in

een bekken of fchotel sea bear moeder verkond bad.140 Ibrahim, die in Augustus 1649 door de Janitsaren gewurgd was geworden.so—st In 1645 hadden de Turken groote voordeelen in Kandla bohaald

Verzinckt door 's Kriftens trouloosheden,Al t' onbefchaemt,

Het fchreit, op 't uiterft ftrant geronnen:0 Kriftendom,

as Ghy hebt den Turck op my gefchonnenMet bus en trom,

't En zy een Engel my veritercke,Ick zijgh ter ne6r.

Ghy broght uw eer en fchaemt ter kercke.40 Wat reft 'er meer?

37 Toefpellne op de verfterkIng, welke Krfetus In On Wonsunr van een Engel ontdngas Ph, broght me eer en fchaemt ter kereke de nitdrukking ter kerke brengen was In den mond des

yolks van ends fynonlem met „ter markt brengen, veil bebben, to troop loopen met' enz Vwill zeggen „gy Debt elle ear en Mamae ulteetehed, pills gegeven"

76 DE MONSTERS ONZER EEUWE. 1651

1651 77

OP

DEN GEDENCKPENNINGVAN

DEN OVERVAL EN AFVAL.

OVERVAL.

E Hoimaent fchreef haer derde kruis,In 't Gulden Jaer, toen met gedruisHet Oorloghspaert quam aengeftoten

Door 't Goy, fpoorbijfter in der nacht,En, van de Morgenzon belacht,

De poort des Aemftels vond gefloten.Wie Eenigheit en Godtsdienft mint,Zie dat geen deckkleet hem verblind',

Door fchoonen fchijn, en veinzeryen:io De drift van heerIchzucht valt te boos,

Bet vrye zegelwalch te broos,'t Bedrogh bezet ons van ter zyen.

Wie noit verraet vernam,Ga leeren t'Amfterdam.

Crisnine a6 tow disco minas.P. TIRGILIUS 3“110.

1 De Hoinueent fared' hoer derde kruie iroor: „'t wes de SO Julys 't Gulden jaw „'t 50sts der Eenw."s Detach* s oar belaeAes.7 &MOM veer ,,eensgesladheld."

78 VONDELS LEVEN. 1651

AFVAL.

In Slaghtmaent van het Gulden jaer,Wert d'ondergaende zon gewaer,

Hoe 't zefde daghlicht foot de dagenDes tweeden Willems, die ons Lant,

s Daer Vrede en Vryheit was geplant,Met oorloghslaften zocht te plagen.

Dus ftort Oranje, als Faeton,Die 's vaders fpoor niet volgen kon,

En met geen reden was te honden.to Hoe fchrickte 't aertrijck van dien tocht!

Hoe trof de blixem uit de lochtDie op dat flout beftaen betrouden I

Als 't fpel verkeeren zal,Komt hooghmoet voor den val.

Magnia excidit awns.P. OVIDIUS NASD.

II Locht voor „bldg.'

Ten einde naar behooren den zin te kunnen verftaan dezer beidebyfchriften op den Overval en den Afval, die, behalve den dooddoeneraan het flot van elk, een dichterhjke uitlegging van de zinnebeeldigevoorftelling op den gedenkpenning geven, is het noodig dat men alde byzonderheden die daarop afgebeeld zijn met juistheid leere ken-nen, aangezien de verkleinde fchaal op welke de afbeelding tusfchenden text wegens het formaat moest vervaardigd worden, niet toeliet,alle kleinigheden — die echter, elke op zich zelve, haar beteekenishebben — te rug te geven.

Op de eene zijde — ik weet niet, of het de voor- of keerzijde is —verfchijnt met den opgang der zon een hollend paard voor den Am-ftel. In het verfchiet ziet men de blokhuizen en daarachter de ftad.Het paard is omgord met een menigte gewapende krijgsknechten,fchuilende onder een oranje dekkleed, waarop zich van boren in 'tmidden een vorftelijke fter bevindt, en ter zijde (zie Vondels regel :

't Bedrogh bezet one van ter zyen.)een brief met zegels voorzien en met dit opfchrift, gedeeltelijk opden brief en gedeeltelijk op den zoom des kleeds:

UNIONEM RELIGIONEMQuE SIMUL ANT.d. w. z. Maurits nam den Godsdienst en Willem II, de Unie van

1651 VONDELS LEVEN. 79

Utrecht (hier door Vondel Eenigheit genaamd) en den Godsdiensttot een dekmantel voor hun beftaan. Aan den voet des pennings leestmen de woorden nit Virg. Aen. II, vs. 84:

QIIIA BELLA VETABAT.d. i.: „omdat het (Amfterdam) den oorlog verbood."

In den rand ftaat dezelfde aanhaling uit Virgilius. Aen. II, 65 en66, welke onder het eerfte byfchrift van Vondel gefteld is en dievolgends zijn eigen vertaling beteekent:

„Uit dit eene fchelmftuck maeck rekening van al dien hoop"benevens de dagteekening 1650, 30 July, en boven op in het mid-den het wapen van Amfterdam.

Ter keerzijde ziet men Fadton, door hooger hand uit zijn wagengeblixemd: daaronder de lijkftaatfie van den Prins, gaande langs denVyverberg te 's Hage, en ale randfchrift de fpreuk uit Ovidius Met.II, vs. 328, welke onder het tweede byfchrift van Vondel geplaatstis en in 't N. D. beteekent:

„Fly is uit zijn Route onderneming netrgeftort."met de dagteekening van 's Prinfen overlijden: 1650, 6 November.

Bowen op in 't midden bevindt zich het wapen van 's Gravenhage.

Nog een ander gedicht verfcheen omtrent dezen tijd, krachtigeren fcherper nog dan de vorige, en 't welk tot tytel voerde: Vertrooe-ting enz. over de doodt van zijne hoogheit Prins Willem den II enz.Het kwam uit in piano gedrukt, met twee andere, getyteld:

Onverwachte blockeeringe der Amfterdammere: geteekend I. v. V. enBlijdfchap over de verloefing van Amfterdam: mede geteekend L

v. V.Van welke ftukken het eerfte te flecht berijmd is, dan dat ik het

hier opnemen, laat ftaan onzen dichter zoft willen toefchrijven. Hetlaatfte is een vrij onbeduidende parodie van den eerften rei in denGysbreght I)

Nu ftett het puick van foete kelen,op de omftandigheden van den dag toegepast, en door een van Von-dels tegenparty vervaardigd; dear aan het Plot met Amfterdam dedraak geftoken wordt, wegens den moedigen tegenweer, dien de ftad'a Prinfen krijgsbenden had geboden. Wat de „Vertroosting" be-treft, ook daarvan heeft Vondel het vaderfchap verloochend, daar zyniet voorkomt in de uitgave van Brandt, maar alleen in de Amers-foortfche, by wijze van aanhangfel, en vergezeld met een tal kwaad-aardige aanteekeningen, zoo 't heet nit 's Dichters mond opgefehre-ven en welke ieder, wien 't lust, aldaar mag gaan naflaan. Intus-fchen heeft het gedicht zelf zoodanige verdienften, dat fommigen endaaronder zelfs een zoo fcherpzinnig en fmaakvol kritikus als Bak-huizen van den Brink, met geftarzeld hebben, Vondel voor den

I) Zie Deel IIT, biz. M.

80 VEETROOSTING OVER DE DOODT VAN PEINS WILLEM DEN II. 1651

maker te houden. Ja zelfs zwaait laatstgenoemde er in zijn meeraangehaald vertoog over onzen dichter 1) geen geringen lof aantoe. Deze omftandigheid op zich zelve moest voor my reeds ge-noegzaam zijn am Mier een plaats aan het gedicht te gunnen: deoordeelkundige lezer beflisfe zelf of ik al dan niet fate wanneer ikbeweer, dat, zoo Vondel al de hand Ran de „Vertroosting" gehadheeft, het ftuk, zoo als het tot ons gekomen is, onmogeluk van hemkan zijn.

1) Zia de aids von 1887, No. 8, biz 284

VERTROOSTING10011

DE ONNOZELE EN BEDROEFDE INGEZETENEN

VAX

HOLLANDT $

OVER DE DOODT VAN MICE HOOGHEIT

PRINS WILLEM DEN II.

stathuittr n Itapihin ennui brr Sunni& Inerlubra.

AT zucht ghy onbedachte menia?Wat reden port uw hert tot klachten ?

De Hemel handelt u naer wenfch,En ghy en kont zijn gunft niet achten.

Den loon van tachtigh jaren itrijdt,Den roem van uw' verflage knechten,

De vrucht des vredes waert ghy quijt,Zoo deze Ilagh die niet en rechte.

7 De oredsi des oredes • „de oilfield, door den vrede inikocht:Due IkegAr n's Pemba fehlellike dood."

1651 VERTROOSTING OVER DE DOODT VAN PRINS WILLEM DEN II. 8 I

Toen treurde Romen, en had reento Toen haer 't meineedigh zwaert beftreefde,

Toen Cicers neck wiert doorgefneen,En d'een of d'andre Brutus fneefde.

Om dat zy zonder baet of nutZoo jammerlijck zagh gaen verloren

is Het hertebloedt, dat tot een ftntVan hare vrijheit was geboren.

Maer toen van drie gebroeders, tweeHet rijck met hnnnen val beveften,

Toen Decins zijn offer dee2o En Curtius de brandtpoel lefte,

Toen roemde zy in haer gemoedtDe dappre daden van haer helden,

En troofte zich 't geftorte bloedtDat zijne fche zoo wel vergelde.

a Ghy mee, getrouwe Batavier,Gevoelde in nw hert de wonden

Der genen, die het zwaert en 't vierVan nwe dwinglandy vetftonden.

Toen een bloedtdorftige Tyranso U tot in 't hert toe won verheeren,

Of toen een trotfen EngelsmanU op een Schotfe kam wou fcheeren.

Of toen nw eigen medebroers,Door vierentwintigh valfche tuigen,

ae 1 Yobseelige sewn : t. w. „dat van Marius, Sylia, Antonin, Cofer en anderen, die het krllgs-yolk, bun toevertronwd, tegen den neat :elven en ter verkrachting der vriJheld gebrulkten."

ti Seers mesh de hale van Cicero, die, om dat by veer de vreheld gefproken had, op last vanAntonini word omgebracht.

to Veen of Armin Bipolar. Brutus had, met Resins, Cofer omgebracht; doch, Ain leger door datvan Antonin. on Oktavius verflagen donde, llet by sick door een van de sUnen embrengen

Is Rd herleblowit: „dat van Cicero en Brutal"17 Does getwoodror „de Horatinsten, waarvan twee In den kampftrijd tegen de Kuriatiare het leven

listen. dock de derde, door sljn overwinning, de onsdhankelgicheld van Rome versekerde."as DMus. „de Romeinfehe Unfit], die, in een veldflag tegen de LatOen, midden in de gelederea

der vUanden doordreng, en door anon dood aan an letter de overwinning verzekerde "se Cooties: „Quintus Curtin.," die to paara in een pool (prong, nit welken een peetwaim oprees,

en daardoor iamb onkel vervulde, I walk voorfpeld had, dat de peel sick sob flatten, wanneermen er bet keetbaarte In wierp, dat Rome bevatte.

se Me bloeltdooltigo Man: „Alva."et Ran frog.* Ilsollasess „Leyeester." Zio het sangeteekende op Ms. 88, vs. 8as Op en BMWs Sees: Leycester was ftreng Gereformeerd of Puritelnfeh (wat in Vondels teal

rynonten luidde met „fichotfeh") en had daardoor de Predilanten op Ain band.as CM Ogee owdsboollos: „de Gedeputeerden van de overige Gewesten tea Generaliteit.“es Vieressitnietfiffs ea4/bhe ftsWea: ,,de rechtere van OldenbarneveldL"

CB IMAM Vag 8 •&&&&& •1

82 VERTROOSTINO OVER DE DOODT VAN PRINS WILLEM DEN it. 1651

93 Den trouwen ftierman uwes roersVoor 't onrechtveerdigh zwaerd d6en buigen.

Meer toen nw burgers in het veldtOm lig en goedt en vrijheit vochten,

En ftuiten het uitheemsch geweldt,40 Schoon dat zy 't met de doodt bekochten.

Die dood was in zich zelfs zoo fchoon,En zoo volkomen in zijn deughden;

Dat ghy u troofte in den loon,En niet een traen liet als van vreuglide.

o Nochtans en heeft ons al haer krachtNiet als van Meelter doen veranderen,

Al wat zy heeft to weegh gebracht,Is d'eene flaverny voor d'andere.

Uw doodt alleen, doorluchte Heer,so Heeft elle heerfchappy verdreven

Den vromen zijn ontrocken eerEn 't landt zijn vrijheit weer gegeven.

Door die komt recht en reen weer op,Door die raeckt weer de deught op 't kuffen,

as Door die krijght lift en dwang den fchop,Door die en durft geen fchelm meer muffen.

Ghy andere die om gelt en goedtTot grootermaecking van uw erven,

Geftort hebt uw ftaetzuchtigh bloedt,so Zwijght, dit is voor de vrijheit fterven.

Dit is in eenen oogenblickHet landt meer nuts en voordeels baren,

ss Des trowels Merman: „Oldenbarneveldt."as Baer kraal „die van 't geftorts blood "46 Tyrant mulatto Hoe est tyramidis abiestior (yerandering van dwingelandy is geen ontheffing van

dwInaelandy) merkt bier ter pleads de Amersfoortfche ultgever ann.ss Becht in reda• 't reeks, waarvan bier gefproken wordt, is, volgends de aanteekening in de Amen-

foorttche nitgave, dat van de „Staten van Hollandt ale wettige hogs Overighetd en nasft Godteenige Sonverein van hunne nye (7) ingesetenen;' en de ratan is, „dat men in tljde van vredebet onnodIg kejgevolk most affchaffon om de laften der inwoonderen to verminderen."

as De deugla ,,Jacob de Witt, de Bickers s me quangd.•as Ilislyea: ainfpeling met het woord much. De Griller Much had nameltlk de berchuldigingen te-

gen de gevangen Heeren geformuleerd het opmaken van walks akte hem na '4 Penton dood seerenvoi was afgenomen, ale bereids vermeld is

67,11 „Gelyk Prins Willem de Rorke en enders," segt de Amersf notetchrever.as Zweght, dit is voar de oryheii farms, de ironitche sin is• „gy Nasfaitche Yorker', hebt ow blood

geftort sheen om nw vegan ftaatsuchUge bedoelingen to berelken; den Prins Is de seen, diewerkeltlk voor de vitheld fterft."

Ala door zoo menigh duizent lijckIa bygebracht in tachtigh jaren.

03 0 groote ziel, 6 dappre heldt,Die noit als t'onzen voordeel ftrijde,

Die levend' ons van 't Spaens geweldtEn itervende van 't uw' bevrijde.

Uw roem verwelcke nimmermeer,to En wil u 't landt recht danckbaer wezen,

Het trouwe noit weer zulck een' HeerDen Itam daer ghy zijt uitgerezen.

Ghy vaders van het vaderlandt,Die nu bevrijdt van juck en boeien,

T3 Het groote ftuur hebt in de handVan 't fchip daer w' allegaer aen roeien,

Ontfanght met danckbaerheit de gunftDie u de Hemel doet ontluicken,

En voeght de liefde by de kunft,eo Om die met eendracht to gebruicken.

Ghy weet waer dat de fchoen u wringt,En hoe ghy 't quaet kunt van u weeren,

En neemt geen hulp meer die u dwingt,En laet u van geen knecht verheeren.

es Al maeckt het Zeelandt wat Te Bout,Al laet zich Utrecht overreden,

Wy hebben onzen Os in 't zout,Deer gelt geen hooft meer, maer de leden.

.5 0 roots olds I la algid Willem II, die lifer aangefproken wordt.ri,ss Willem 11 had names by sUn levee do Spanjaerts beftreden, en (hoeseer dan gine ondanks)

den undo met hen helped flatten, en door sUn dood gelegenheld gegeven tot het affchaffen dorStedhouderlØke Regeering. De frene, In dose beide regels I, Is meesteritik nitgedrukt.

911,7$ Do sin is: „het name rammer wear son Stadhonder nit nw ftanshais."to Vaders was hot Federica/di: „de Staatsgesinde Regenten."u Waer def Se fakes a swinge: islet I de Regenten waren volkomen burnt, dat bun &gen opper-

maebt Aileen kon gehandhaard worden door 't fin:Ikon van des Prinfen gesach.66 On* loweAt: vow, zoo vertu namelOk de Stadhouder was aan to merken ale Dienaar der Staten.

Intusfehen gedoogden dieselfde overmoedige Regenten, die gum Stadhouder verlangden, laterseer lUdelUk hot ink van bun „kneeht" Jan do Witt.

es Ti Bone. Hendrik Thibaut, Heer van St. Aagtekerke, Burgemeester van Niddellrarg, had inZeeland Berk veer 'a Prinfen belangen geyverd. — en de dichter fpeelt Wee met zijn naam.

as Overrode*: ander* woordfpeling met den neam van Rhode, Hoer van Renswonde, die in 1Stichtde party des Stadhonders voorftond.Wy *ebbe* oases • be i soul: ond-Holiandfehe fpreekwine, bier beteekenende: "cane Stadhon-der, dle one goo veil fpels maakte, Is deed." 1k twilfel of V. die humor in een erratig veers :oftgebedgd hebben.

is Gems heel neer, ewer de lodes. geen Stadhonder moor, of soogenasmd hard, mar de Latex,t. w. de „Indderfehap en Stoden."

1651 VERTROOSTING OVER DE DOODT VAN PRINS WILLEM DEN II. 83

84 VERTROOSTING OVER DE DOODT VAN PRINS WILLEM DEN II. 1651

Ten waer 'er eenigh zulthooft quam,oo Die volgende zijn blinde leitsman,

Den dwaelwegh in wou flaen, en namEen twiftverwecker tot een fcheitsman.

Die volge 't fporeloos geval,En zoo hy dat to veel wil vergen,

0 Zie hoe het hem bekomen zalEn waer hy dan zijn aers zal bergen.

Wy hebben langh genoegh geflooftEn 't juck geleen aen lijf en zielen:

Slaet eens de fpijcker op zijn hooft,too En vrijdt het landt van Aertfche fielen.

Ghy hebt den teugel in de handt,Van voor'ge leemte wet genezen,

Bewaert de vrijheit van het landt,En houdt de wetten in haer wezen.

los De Hemel brengt'er alley toeDat ghy tot byftand kont verwachten,

Maer Godt wil volgers, en wort mooTe helpen die zijn gunft verachten.

Hy helpt, hondt ghy ons nit den noodt,no Ten komt hem altijd niet gelegen

Door zulcke koftelijcke doodtTe maven 's Landts verkregen zegen.

as I:nigh salsooft voor „dose of gene min kandige Burgemeeeter "so Ella bUide ieitemas: „volgends het advies van situ Penfionarls," dit slot voornamelfk op hetgeen

de Penflonaria van Leyden in 1660 tedium had ter vordering van 's Prinfen waken.is der e. berges• Sit :let op Capella van Aartsbergen, die als guniteling van den Prins in Rorke

verdenking lag, hem mad gegeven to hebben tot den eanflag op Amderdam, hoe seer hy self tIn illn Gedenkfehrlftea mittens. Zie bls 67, 68.

me derefthe fides. Cornelia Aarsfen, Hoer van SAW, soon van den Hoer van Sommeleack, overwin vroeger (Deel II, bls. 369) is gehandeld. Hy was (ate liter Doyen, Ws. 67) eon der ver-tronwdite Raadalleden van den Prins, en word befchuldigd, slab ale een verfpieder to hebbenladen gebrulken, ter voorbereiding van den aanflag op Amfterdam• zoo dat by genoodsaakt was,in 1650 de Vergadering van Holland, waarin by sitting had wagons de Ridderfchap, to verlaten.

ea Des towel: de „kracht der Regeering:'

1651 VONDELS LEVEN. 85

Wy hebben in de „Vertroostine Vondel zien zinfpelen op zekerenLeydfchen Penfionaris en op den Middelburgichen Burgemeester Thi-baut. Wat den eerstgenoemde betreft, zoo zal ik alleen aanmerken,dat de Stad Leyden fchier de eenige in Holland geweest was, diemet betrekking tot de zaak der afdanking van 't kitgsvolk den Prinsgenoegen gegeven en hem ook opgewacht had, toen by er aan 'thoofd der Bezending verfcheen, wat vooral aan haren Penfionarisgeweten werd. Omtrent het gebeurde te Middelburg, daar het aan-leiding gaf tot nieuwe vaeizen van Vondel, moet ik er iets breederover uitweiden. De Staten van Zeeland, die, terftond na 's Prinfendood, het recht van Eerften Edele, door de Prinfen N an Oranje totdien tijd bezeten, vernietigd verklaard hadden, wilden nu ook aande Voogden van Willem III het recht ontzeggen tot de beftellingder Wethouderen. Thibaut daar-en-tegen, en zijn ambtgenoot Dr. Janvan Landsbergen, die zeer Oranjegezind waren, yverden van hunnezijde om den jongen Prins te doen aanftellen of althands voor tefchikken tot Stadhouder van Zeeland, waardoor hy, in tijd en wijle,de aanftelling der Overheden in de fteden weer zoil kunnen beko-men. Zy brachten te weeg, dat de twaalf kiezers, die een dubbeltalplachten to benoemen, waaruit de Stadhouders de Wethouders ko-zen, deze benoeming niet deden uit de burgery, gelijk gebrnikelükwas, maar gedeeltelijk uit de dienende Wethouders, die door denoverleden Prins aangefteld, en zijnen Huize genegen wareg: waar-A an 't gevolg wezen moest, dat zy de meerderheid in de Wethouder-fchap behielden. De burgery nam dit kwalijk en 't opgehitfte ge-peupel werd zoo baloorig, dat het op 6 Juny aantrok op de Abdy,waar de Staten hun vergadering hielden, en de beide genoemde Bur-gemeesters met den dood dreigden, die eerlang genoodzaakt werden,de ftad, ja de provincie, to ruimen. Het huis van Landsbergen werddeerlijk geplunderd, en dat van Thibaut zoit 't zelfde lot ondergaanhebben, zoo eenige Predikanten het yolk niet geftild hadden; doch't gevolg was, dat de omkeer van zaken, die elders in Zeeland plaatshad, ook bier gevolgd werd, en het Huis van Oranje zijn aanfpi a-ken voor 't oogenblik verloor.

De Middelburgfche Predikanten hadden in dezen voor en tegenparty gekozen. Onder hen, die ten gunfte van den Prins zich op denvoorgrond ftelden, muntte nit Maximiliaan Teellinck. Zijn vader, Wil-lem Teellinck, in 1580 geboren, was een der voortreffelijkfte kerkleer-aren van zijn tijd, en om zijn fchriften zoo wel als om zijn yver voor degodsdienst beroemd. In 1613 to Middelburg beroepen, had hy aldaartot aan zijn dood, die in 1629 voorviel, het predikambt waargenomen.'s Mans twee zonen, Johannes en Maximiliaan, volgden zijn voetfpoor;de eerstgemelde, van wien mede godgeleerde fchriften beftaan, werdPredikant to Utrecht, van waar hy, in 1660 om politieke redenen ver-

I

86 OP D'OPROERIGHEIT VAN MAXTMILIAEN TEELING. 1651

bannen zijnde, te Arnemuiden en later te Leeuwarden beroepen werd.Maximiliaan werd eerst te Zierikzee beroepen, en vervolgends, in1640, te Middelburg, waar hy in 1653 overleed 1 ). Behalve een „Vre-depredicatie," in 1648 uitgefproken, en een „Grondigh bewijs, dat„het een Chrifteliche Magistraet ongeoorlooft is in plaetfen, daerover„zy te gebieden hebben, de Paepfche Syperftitiën ende afgoderyen„toe te laten," en, benevens een „verklaring over de X Gebo-„den en 't Gebed des Heeren,” gaf by een werk in 't Licht, betyteld„Politycke Chriften," met een opdracht aan „Willem, Prince vanOraengien," welke laatfte veel gerucht maakte. Geen wonder, datVondel, toen hy van deze lettervruchten kennis nam, Been vredekon hebben noch met de theologifche, noch met de politieke begrip-pen, daarin verkondigd. Hy vatte de pen op en die wederom in galdoopende, gaf by aan zijn wrevel in de beide volgende, alles behalvemalfche hekelfchriften Incht:

i) MI DI LA Rue, Geletterd Zeeland, biz 101, 102 en 195-198, wear de fohrOver nog melding maaktyen Eeuwont Teellinck en Cornelia Eeuwouts TeeIlinek, as tot hetselfde geflacht behoord hebbendeen mode door letterarbeid bekend geworden.

OP

IY OPROERIGHEIT

MAXIMIL1AEN TEELING.

ET Oproer, in Roche], fineet muur en toren neder,Holp Fredrick in den Haegh, en om den fchoonen

Pals,Graef Straffort op 't Schavot, den Boning om den

hals,Montros aen eenen ftrop. Wat bulderende‘weder

o Bedaert in 't einde niet I maer dit oproerigh zaetNoch Vryheit last in ruft, noch Konincklijcken Staet.

i Pal .prow in Roche:• La Rochelle was acne dier plaatten, welke nit kraebt van'l Edlkt vanNantes aan de Protestanten tot revoke:lug gegeven waren. Toen eater de Hardineal van Ri-chelieu het oppergezach der Veen overal wilds vestigen, Hoeg by het beleg voor die ftad EnRochelle verdedigde slab soo wakker. dist sy wellieht niet sod genomen :On geweest, indien deHollanders, (die in Frankra de Eetholgken tegen hnn gelootegenooten onderfteunden, gelijkRichelieu den Protestantfchen Gnat:sat Adolf tegen de :linen) Lodewlik XIII niet to Map warengekomen. Lees voorts: het .preen Ansel, At Rocket, ens kelp Fredrick ens.

s Fredrick. den verdreven Nosing van Boheme, over wien vreeger D. II, biz. 604 gefproken is.s Graef Strafort. ale Deel, IV, bls. 110.

Dee Zoning• „Karel 1."4 Mordros: den Graaf van Nontrofe, over wlen in 't vervolg gefproken sal worden.

1651 BLOEDTBEIILING VAN MAXIMILIAEN TEELING. 87

Kon Burgerlijcke tncht die Moniters niet betemmen,Al 't lant zon tot de keel in bloet en tranen zwemmen:

Want als men fteden ziet het onderfte omgekeert,to Dan heeft men op zijn Schots den Staet gereformeert.

BLOEDTBEULINGH

VAN

MAXIMILIAEN TEELING ,

GROOTE BLOEDTBEIILINGH IN ZEELANDT.

EESTER Teeling hadt een groote bloedtbeulingh ge-geten,

Heel vet gepropt van Apoftelen en Propheten:Maer doen zijn maegh al dit vet niet kon verduwen,Begoft Meefter afgriefelijck te fchieten en te fpuwen.Al de Zeenwfche Teelingen nit hunne poelen en

flootenQuaemen daer op al quaeckende aengefchooten:En fpeelden, flobber op die zoo zuivere voefters.0 klockfpijs, leckerder dan Engelfche oefters IWech Vriegeeiten, Harminianen, en morfebellen,

io Wy flabberen met Meefter Teeling geen paddevellen,Geen pieren, noch alikruicken, noch zotte klanfenVan verfehe Apoftaten, of befchimmelde Paufen;Maer Middelbnrgfche fancijfen en leckere worften,In eene reine ketel van onder en boven uitgeborften.

is Ghy lichte Capellanen, Roelanden en Teulingen,Smnl by gort met ons, dit zijn Leicefterfche beulingen:Geen duivelsbroodt, paddeftoelen, noch morfige kruimen.Meefter Teelings ketel behoeft hiemant to fchuimen:

. Nampo of tames: een *sort van witervegels.e Die soo redeem roosters voor „dit zoo zuivere voedfel;" do& *neon om 't rUm9 Ilarmestanes voor Arraisdaseo. I Selltint dat v. bier de seenwiehe aspirant) to pas !mine.

Is Ante Haulm veer „dime leeringen.”

88 ANTWOORT AEN DEN PAEPSCHEN POEET. 1651

Niemant kan zijn quijl noch inottebellen laecken;20 Want van zijn geelen oocker machmen kaefen maecken.

Jae al zat ganich Poortegael verlegen by kon het gerieven,Niet met bullen of prullen, maer met zijn bezegelde brieven.

P. L.

al Poortersel. omdat de nitvoer van kaae voornameltlk near Portugal getebledde.P L. d. I . pro lsbertato: een der mottoes, welke V gewoon was to bezigen.

Het antwoord liet zich niet wachten: bet verfcheen weldra, tegenover het eerfte van de bovenftaande gedichten gedrukt, en aldus lui-dende :

ANTWOORT

Alit

DEN PAEPSCHEN POEET,

OP 'T NEVENSTAENDE GEDICRT.

Der Papen moordluft (meet byna de werelt neder,Schoot WILLEM met een loot, en foo vervloeckt ale valeHolp Coligny en foo veal duyfent om den hale,

Ja Vranckriicks koningin. Het Buskruyt maeckt onweder,Dat 's Aflaet en Verdienft by dit moorddadigh zaet,Gemeft met martelbloet en vleefch in Neerlandts Staet.

Geen wereltlijcke Macht die Monfters kan betemmen.Dies most heel Chriftenrijck in bloet en tranen zwemmen.

Want ale door vuur en ftrop Godts kerck wort omgekeert,Dan wort het Pauslijck en het duyfter Rijck vermeert.

TOEGIF T.

'k Befcherm geen boosheydt, maer de Godsdienft van ons landt.Swygb van oproerigheydt en deck eerft Romens fchandt.

Want had u OPROER ftil gefwegen,Ghy had dit ANTwooRD niet gekregen.

Van wien deze rijmen waren is my niet gebleken, en my ook ta-melljk onverfchillig. Jammer maar, dat Vondel, door zijne heftige enverre van kiefche uitvallen zich dergelijke antwoorden — want ookzijn overige politieke vaerzen waren dit jaar niet zonder tegenfpraakgebleven — op den hals baalde. Maar 't was nu eenmaal zijn zwak,dat hy geen aanval, noch op de door hem omhelsde leer, noch opde Amfterdanlfche Magistraten, ftilzwijgend kon laten voorbygaan.Deze tweeledige (trekking van zijn neigingen moest hem echter ineen moeilijke (telling brengen, zoodra — gelijk nu werkelijk bet ge-val wend — de handelingen der Regenten in openbaren ftrijd wa-ren met zijn fympathien ala Katholijk : ja zelfs mag by den deerftenopflag, voor wie bedenkt wat onze dichter over de gebenrtenisfen inEngeland fchreef, zijn ingenomenheid met de bovendrijvende partyen zijn haat tegen Prins Willem eenige bevreemding baron, daartoch de laatfte den onthoofden Karel Stuart op de IndependentenWilde wreken en _zijn zwager Karel II op den troon voeren; terwijldaar-en-tegen de nu overmachtige Patriciers met Cromwell en diensvrienden heulden. — Deze fchijnbare tegenftrijdigheid by Vondel lastzich echter verklaren: vooreerat, nit zijn voorliefde voor Amfterdam,'t welk door den Prins beleedigd was; ten anderen nit zijn ingekan-kerden haat tegen al wat near ftreng Kalvinisme en Bruinisteryzweemde. De „Heeren van Amfterdam” waren altijd vyanden ge-weest van geloofadwang en hadden Smont, Cloppenburg, Bogaerdten al wie den geestelijken overmoed ftijven woe, de ftad doen nil-men: en dat was in Vondels oogen ftellig hun grootfte verdienfte:al zag by dus nu gewis met leede oogen, hoe de Staten van Hollandverbanden floten met Britfche Pnriteinen, en hoe zelfs een Amfter-damfche Regent als Geeraert Schaep zich naar het Parlement teLonden liet afvaardigen, by kon dit verfchonen, ale door de wet dernoodzakelijkheid voorgefchreven; want de vrede — behalve met denTurk — gold by hem boven idles: en hy was een te blind aanbid-

1651 89

90 VONDELS LEVEN. 1651

der der politiek van de Staatsgezinden, om niet te vertrouwen, datzy in deze zaak, zelfs tegen hun zin, uit wijze voorzichtigheid han-delden. Wat hemzelven betrof, hy bleef in 't openbaar zijn gehecht-held aan de Stuarts en zijn haat tegen de Engeifche en StaatfcheIndependenten op krachtige wijze lucht geven, waartoe hem her-haaldelijk ftoffe verfchaft was. Karel II namelijk, die zich, ten tijdevan zijns vaders dood, hier te lande ophield, was in 1649 naar Schot-land gegaan, en aldaar tot Koning uitgeroepen ; doch evenmin alsvroeger zijn wader, er fteun genoeg vindende, had hy zich naar 'teiland Jerfey begeven en van daar naar Breda, van waar hy met deSchotten onderhandelde. Intusfchen had een zijner getrouwfte aan-hangers, de Graaf van Montrofe, een bekwaam en wakker krijgs-overfte, aan het koninklijke bloed van Schotland vermaagfchapt, inDuitschland eenige benden geworven, waarmede hy in de SchotfcheHooglanden de Koninklijke vaan opftak. Hy werd echter geflagen,gevangen en als landverrader ter dood gebracht, welk voorval denhandel van Karel II met Schotland een tijd lang ftremde. Eerst inJuny werd die voltrokken en begaf zich Karel er weder heen ; dochalras was een Engelsch leger, onder Cromwells bevel, de Schottentegengetrokken, die in September 1650 by Dumbar verftrooid wer-den. Wel was des-niet-te-min de jonge Vorat in den aanvang desvolgenden jaars in Schotland gekroond; doch zijn troepen werdennogmaals, by Worcester, door die van Cromwell geflagen, en hy zagRich genoodzaakt, naar Frankrijk te wijken; terwijl de EngelfeheVeldoverfte George Monck Schotland tot onderwerping bracht.

Het was op den ongelukkigen dood van den dappere Montrofe enop de dubbelzinnige houding, door de Schotten tegen over Karel IIaangenomen, dat Vondel de twee navolgende gedichten vervaardigde.

GRAFNAELT

VAX

MONTROSE.

4171rimus tinesQui full in Teuerts, it fervantigitaus ayes.

t, PBECHTE Deught, vol viers, en moedigh,,1n 't vechten, fneuvelt al te bloedigh

„Door rampfpoet, niet door vroom ge-weer.

Brittanje had nu fchaemte en eerGantfeh uit, en 't harnas aengetogen,

Zich zadt aen 's Konings hale gezogen,En na 't vertreen van d' oude kroonZijn Vaders al t' onnooflen Zoon

Gefchopt; wanneer Mozintos, te paerdeto Gezeten, met gerechten zwaerde

Befloot op nieuw 't verdruckte bloetTe zetten in het wettigh goet,

Hun aengeftorven door de ryesVan Grooten Alexanders tyen.

Is „Want nimmer zwicht een dapper helt,„Schoon recht moat zwichten voor gewelt:

„Hy hanthaeft 't heiligh recht der voleken;„Al !torten hem de donckre wolcken

„Der kryghsellenden op het hooft.so „Geen water heeft dien gloet gedooft.

.1ndltflons* ow east. • d. 1.: „de rechtvaardigfte en billgkfte onder de Trojanen." Zle den II, 426.s,s donned at te bliedigA Door ranrgpoet, stet door grooms gamer: d. 1.: ,,komt em, niet in eon eer-

igken ftrijd, maar op t Mayor., door 1 onedele zwaard des hauls."s Uit• vertu.• met aanhechUng can I seen wrist. edgelogen.s Ant 'a Sonizsgs hale pesetas: eche dichterlgke voorftelling en nit de natnur gegrepen. Mei weet

dat buntings, wesels en dergelgk ongedierte, de lessen of kongnen, die sy beet krggen, by denhale pakken en het blood er nit suipn, tot dat hen flachtoffer admechtig en dood neder tort.In nu ken Vondel AM verachting yoor de Britfehe opftandelingen niet beter aan den deg leg-gen, dan doer hier een ultelrnkking op hen toe to pasfen, waardoor het beeld van sulks roof-dieren one voor oogen fpringt.

v d'Oude hoes veer „de kroon, door den wader gedragen," of wel, voor diem „Vader" :elven.te Van Creole* Alexander* Sven: voigends de versterde genealogign rekenden de Koningen van Sabot-

land het begin banner regeering van den tgd van Alexander den Groot.. Zia de Opdracht derMARIA STUART. Dell V, bk. 454.

1651 91

92 GRAFNAELT VAN MONTROSE. 1651

MONTROS getrooft zich dan het muitenDer fchelmen op zijn borft te ftuiten,

En ftelt zich, als een vafte wijckDer fceptren, tegens 't hollend rijck;

23 Doch valt in handen des verraders,Die ree 's Gezalfden hooft en aders

Hadt op een' fnooden prijs gezet,En met deze onuitwifchbre fmet

Het rijck bevleckt. „Wie durf zich mengenso „In 'tgeen de hemel wil gehengen?

De Deught, om hoogh altijt geeert,Raeckt onder: Judas triomfeert:

Die zelf den ftrop verdient te dragen,Verftickt de bloem van 's Konings magen,

ss En trapt op 't hart van Stuarts huis.Doorluchte BERGROOS, uit Ferguis,

Den Konincklijcken ftam gefproten,Uw bloet, your 't Vaderlant vergoten

Zal at de volgende eeuwen deur40 Verfpreien zijnen eedlen geur;

De bloeffem van uw brave (ladenHerleven, weer de zon haer raden

Van 't ooften in het wetten drijf.De helfcheit koel' haer' moedt aen 't lijf:

43 De Moort en 't Oproer drijven boven,En ftellen wetten aen drie hoven,

Dat al de weerelt fchricke, en ys';„De Trouw behoudt heur waerde en prijs.

SAT PATRL PRIAMOQUE DATUM.

as—sr De sin is: „doeh by valt dien verraderiØken Scbotten in handen, die reeds ban gesaUden'Coning voor bloedgeld aan sijn vyanden bebben verkoeht."

rs Bergroos: vertaling van Moat-roe.ar Dal voor „zoo dat."41 „Da Owes: de drukker heel hier, geliik ook vs 1-8, 15-20, 29-80, het onde gebrnik gevolgd,

om sederprenken, waar sy in eon gedieht voorkwamen, met aanhalingsteekens („) der opmerk-saamheld dos lasers aan to beveien.SAT PATNA marrows DATUM . het stin de woorden, waarmede de fehim van Rektor (Aar. II, 2910Zneas tot de vineht vermaant, hem to kennen gevende, dat or „genoeg voor Boning en Vader-land geltreden" en ook verdere krsehtsinfpanning nuttsioos is.

1651 93

DE

PINXSTERBLOEM

VAN

SCIIOTL ANT.

E Schotfche Judas, en verrader,Hoe langer hoe veraert en quader,Verkocht en leverde den VADER.

Hy kroonde met de DiftelkroonEn kruifte den onnooflen ZOON.Wat dunckt u van one fijne JoOnt

De GEEST van al dit Reformeeren,Om niet to laten van zijn veeren,Door al dit fchrobben en fchofferen,

to In dezen zuivren modderkuil,Gingk eerft in eenen nevel fchuil,En daelde in fchijn van eenen Uil

Op 't hoofs der uitgepuurde Schotten,Zoo zwart Bruinift ale waterrotten.

is Toen profeteerden al die zotten,Doch elck met zonderlingh geluit.Zoo wert de kerck en kroon verbruit,En daermee was het gecksfpel Uit.

s Hoe lower lox weroerts bier ontbreekt by veraert de comparet. dim men in feeder aantreft.s Des Yoder: „Karel I."4,s Dit slot daarop, dat Karel II wel ale Koning door de Schotten word aangenomen, dock Diets

els verdriet en kwelling van hen lead on ten bests Ain ontwerpen moist opgeven.s Peer lode: lode* worden de Schotten hier genoemd wegens henna handelingen ten opichte

van de beide Bantle, on mss, om bun godsdlenhige gevoelens.f-Is Vondel wil semen, dat even ale de H. Great by den doop van Kristus, in den Win van eon

doff nederdaalde, coo de (near slin gevoelen Wow Great der reformetie op de utigepeurde, d. Iextra Sine Schotten nederdsaide in de gedaante van eon efl.

is Avert Areesp. 1 adj swan Oast liter zoo wel op de swan* kleedIng der Puriteiniche Imams,els op de sielagelteldheid welke V. hue toefehrUft. Wet de Bruiststets of Bressistes betreft, dosehebben hen naam van sekeren Robert Brown, vroeger Predikant to London, die etch in 't hetetder outlands Zenw van het kerkbeitier aftonderde. Hy self herriep sine meeningen en word widerIn de Anglikaanfche Rork aangenomen; doch stine navolgers names seer toe in getal. In dehoollsask verfchilde hen leer niet Teel van die der Hervormde Kerk; doch sy venrierpen betAnglikaanfehe Rerkbefiler, de Heidenfche namen der dagen, de Heidenfche boeken, ens ; voortselle formulieren, den Katechismus, de Akademiln en:. By Vondel is bet woord Bresintsfeefynoniem met dat van Indepetvietstets, en in de dead mochten de eerstgemeiden Ms eon fraktievan leatatgemelden belbbouwd worden.

1651 OP FREDERICK, ERVE TE NOORWEGEN. 94

Was alle geestdrijvery en geloofsvervolging hatelijk in Vondelsoogen, geen wonder dan ook, dat die Vorften, die aan andere deug-den ook verdraagatamheid paarden, hoog by hem ilonden aange-fchreven. Zoodanig een was Frederik III, Hertog van Holftein-Gottorp, die in der tijd aan de Remonftranten, uit Holland gevlucht,een fchuilplaats in zijn Rijk vergund en bun verlof gegeven hadtot het bouwen van Frederikftad 1), welke plaats in 1632 door hemmet ftadsrechten was befchonken. Reeds deze handelwijs moest hemin Vondels oogen gunst doen vinden, en de eerbied voor dien Vorstby onzen dichter nog fttjgen, toen dezelfde voorrechten, welke deRemonftranten in Holftein genoten, ook werden uitgeftrekt tot deMennisten en Katholijken. Wanneer men flier byvoegt, dat HertogFrederik de kuniten en wetenfchappen begunftigde, in de laatstge-melde, vooral in de matliematifche en fyfifcbe, meer dan gewoonldkbedreven was, en geene kosten fpaarde om zijn kunstkamer met dezeldzaamlte zaken to verrijken, dan kunnen wy ons voorftellen, hoeVondel met hem ingenomen moest zijn, en wy verklaren den lof,hem toegezwaaid in dit byfchrift op zijn afbeeldfel.

0 Zia Deal II, Nal. bi. L

OP

ZLJN BOOGHVORSTELLICKE DOORLIICHTIGHEIT,

FREDERICKERVE TE NOORWEGEN,

linty is Sbisiirk, Nalsttiz, kr.

ET wettigh Errefrecht ter Kroone van de NoorenVerciert Vorft VREDKRIJCK zoo rijck niet als

de VreEn vreedzaemheit, dien Helt natuurl►ck aengebo-

.ren ;Terwijl de weerelt raelt, gelijck de wilde zee.

Hy zegent ieder een, en overtuight de Vloecken,

1 De wader van Hertog Frederik was Augusta, doehter van Frederik II, Koning van Denemarkenen Noorwegen: hoe hem dit eehter een erfreela op de from der Noorea besorgen ton, is myniet holder, dear noel: gemelde Koning, nosh diens soon Kristlaan, kinderloos overladen. Heterfrecht was in alien gevalle seer in 't Ter voornitzleht.

a Overeselpht de Visseken: d. 1.. ,,brengt de we:lady:am:igen tot nadenken."

Genoeght zich met zijn erf, en vaderlijck bezit,Bemint de jaght, en ftilte, en kunit, en wyze boecken,

En hanthaeft recht en trouw, om Godt, der vroomen wit.Getrouw het Keizerdom, en 't Rijck, en Duitfche Heeren,

io Kan dees met zijn gemael en bloet een zael ftoffeeren.

Ter opheldering van den laatften regel van dit gedicht diene, datFrederik III by zijn gemalin, Maria Elizabeth van Saxen, nietder dan zestien kinderen verwekt had, en dus wel gezegd mocht wor-den, met zijn huisgezin een zaal te kunnen ftoffeeren. Frederik III,geboren in 1597, overleed in 1659, een jaar na-dat de foevereiniteitover Sleeswijk by verdrag voor goed in zijn Huis was bevestigd.

Onder de verdere gelegenheidsdichten, door Vondel in dit jaarvervaardigd, tellen wy weer een Bruiloftsdicht, op het huwelijk vanDavid de Leeuw en Cornelia Hooft, dochter van Hendrik, 's Dros-faarts broeder, waaruit blijkt, dat by nog fteeds met de fa milie ingoede verftandhouding. leefde, of die althands zocht te bewaren. Ofde Bruidegom een broeder van die Juffrouw De Leeuw was, die bybet feest van Joan de Wolff 1) tegenwoordig was, kan ik niet be-flisfen zeker behoorden ook de De Leeuwen onder Vondels bekenden.

1) Zie hierboven, bk. 118.

95 VONDELS LEVEN. 1651

96 1651

DE LEEUW AEN BAND T.

woos

DAVID LEEUW,EN

KORNELIA HOOF T.

Op de mien van de Mulch.

UN de Jonghmans al rechtfchapen,En by zinnen, die aen d'Echt,

Aen een Jongkvrouw zich vergapen,En verkufl'en al hun recht?

Die hun vryheit laten varen,Om een korte razerny,

En het quickfte van hun jarenSlyten gaen in Ilaverny?

Moet men hierom loopen jancken,to Door den regen, door den wint,

En de lieffte noch bedancken,Zoo men haer gefpraeckzaem vint?

Geeft het zoenen van de ftoepenZulck een blydfchap in de fmart,

I5 Of de wang een zoen t' ontfnoepenZulck een' trooft aen 't bange hart?

Neen, wy zijn to vry geboren:Niemant finite ons in een kou.

Zon een maeght een man bekoren,so Of hem leggen aen een touw?

Zou een Leeuw zich laten toomen,

DAVID Lamm: de naam wordt gewoonla DE Lszuw gdebreven my bent, dat er In 1807 nogeen lfevronw De Leenw op de Hofftede Hilverbeek to 'a Graveland woonde, en later Wide er,zoo 1k my niet bedrieg, een De Leenw, ale Rentmeeftet van Rgnland, op Swanenbnrgb.

vsa Dose rogels worden vooronderlteld to :WI nitgerproken door den braldegom, eer by yarned was.v Het truiekee voor „bet vinglte, bet baste."

1651 DE LEEtTW AEN RANT. 97

Die zijn eige krachten kent?Zou een Leenw voor iemant fchroomen?

Vryheit is zijn element.as In de vryheit moet by leven,

Moet by fterven, als een heft:Z'is hem, als een recht, gegeven,

Dat by by zijn tytels ftelt.Suffers paffen minnejucken,

so En de boei van hun vriendin.Eenwigh mont op mont te drncken

Voeght een flaef van wulpkhe min.Minne hoorde 't ydel ftoffen

Aen den oever van de Vecht:as Daet1ijck wert de LEEIIW getroffen

In den boezem diep en hecht:Want de fchutter doock in d'oogen

Van KORNELI op dit pas.Naeuwlijx was de pijl gevlogen,

40 Of het Leenwshart zeegh in 't gras,Of de LEBOW begun te kermen:

Och, vertrooftme: wat is dit?Laet ick fterven in nw armen,

Mijn vermaeck; mijn eenigh wit.to Al de Nimfen van de vlieten

Vliegen op dat fteenen aen,Uit de biezen, nit de rieten,

leder is met hem befall.D'een brengt water, d'andre kruiden,

so D'andre bloemen op dien kreet,En de koelte blaeft van 't zuiden,

Tot verqnicking van zijn leedt.Meer geen kruit noch bloemen helpen,

Noch het water blufcht geen vier.as Leenwenbloet is quaet to ftelpen.

Och wat raet, wat trooft is bier!Waer is nn de roam gebleven,

Etl dat ftoffen al te rijp?Doch men moet het hem vergeven:

so 't Is een onverzocht vergrijp.Onverzochtheit kan niet vatten

at Mute how& '8 Oa Atm voor „de Yinnaged hoorde de Wee voorafgaande greetlInnak."m Ant den Hoer van de right: men meg nit damn regal opmaken, dat De Leann, of MO famine,

min hated. of somerverbilif hada** aan den oever van de Veeht.as Net Lemorshart mph to 't gray voor „bet overmoedlg hart van De Lewin verklaarde etch over-

women."• BM eimtrosolet eergrifp: „het vergrfjp van lament, die nimmer In versoeking gekomen Is."a, Ottrentotatletit: „mangel aan ondorvinding, aan beproevIng."

• Wit10/111 VAN a VAN VANDAL VI 7

98 VONDELE1 LEYBN. 1651

Wat eeu Jonekvrouw waerdigh zy.'t Huwelijck bewaert de fchatten,

Zet de cleught veel zegens by.e.3 Zonder 't huwen, wonder 't paten

We het met de weerelt nit,Zen de boom gees telgen haven,

Zoo veritorven boom en fpruit.Deze Nootwet is gevonden,

70 OM de vrientfchap wen to van,Die de (lawmen bout gebonden,

Even jeugdigh, even groen.Spaer den jongen Lamm het leven,

En verfchoont hem nit gene:75 WA4it bet lot beefs hem, gegeven

Zijne rechte wederga.Toen KORNELIA. dit hoorde,

Hiefze den gewonden opMet een lonck, die 't hart bekoorde.

ea Wacht voor 'S jaer een jonge pop.

Getrout den 14 van Bloegniaent, mints.

To Ass e• saw: atorosdeis is mist isebrOttlük. deal *Tao 7707,111 a$s aalatavama Cienalg an vlug Sot van fan allarbovallIna /peat.

Op de hofftede Meer-en-Berg onder Heemftede, wordt of werdalthands voor weinige jaien nog bewaard een houten bord, waarophet wapen van Hooft geibhilderd was, en daaronder het navolgendevierregelige gedicht, blVkbaar op hetzelfde huwlijk doelende:

Wat heeftze Godt gedaen ten fp#t,Dat By haer met een Leeu lcaftiit?Hoe bruit de Leeu. Wat of hem !short?1 is kit, dat Hoof!) gebonden wort.

Het verjaarfeest van den Agent Michiel Le Blon gaf Vondel aan-leiding hem het: volgende geboorte-dieht tee to zingen-:

1651 99

GEBQORTEKRANS,

DEN GEER AGENT

MICHIEL LE BLON,

OPOEZET DOOR VEIN NICHT

MARGRIETTE LE BLON ,

IN ANN JAEZE 1651.

liocrrvelgt die utter Sint Michiel,Den Aertsengel, u liet noemen,

Gun 't affetzel van uw ziel,Dat het met een' krans van bloemen

U bekranffe, nu de ringVan uw viermael zeftien jaeren

Todluit zUnen ronden kring.Godt die wit uw leven fpaeren,

Dat Margriet na dezen daghto Grootvaer jaerliicks kranffen magh.

Ter gelegenbeid van het Jubile op Sint. Apollinarisdag te Bruggegevierd en van de wilding der Bisfchoppen van Brugge en vanRaermond, begreep Vondel, die nu, federt het verlaten van zijnwinkett rulinte van tild over had, die plechtigheid te kunuen by-wonen. By reisde derwaarts en bewail; het gehouden feest in betnavolgende gedicht.

100 1651

BISSCHOPLIJCKE STAETSI

DID 3

K AROLUS EN ANDREAS P

fa* at Si/skaffa an Sragp to Isramd.

EEN blinds Apollo 110' mijn fnaerEn cyter, maer Apollinaer,

Dien Cefas zelf to Rome wUdde;Toen Nnmaes fmoock de zon benijdde,

Een heidren kilter, die alomDe grijns van 't heiloos Heidendom

Quam lichten, om zijn helfche vleckenDe wyde weerelt door t' ontdecken.

Apollinaer, die vroom en kuifchto Den halo voor 't zegenrijcke kruis

ICAROLU; ',KURA TAD den Boseb," to Brush geboren, ontfing Ain oplelding ass de Univergieftto Donny, word Kanonik van St. Waltrudis tot Bergen-in-Henegonwen. daarna van de hoofdkerkto Gent, en In NM Deken van hot Kapittel van Sint Donatianns to Brugge. By was ook Kapellaanvan den Aartshertog Leopold en word den 28 July Mal tot lfistehop van Brugge, gewpd doorAntonin Tried, Blefehop van Gent, en Gaspar Nemlus, Bisfchop van Antwerpen. In 1660 wordby Blsfchop van Gent, by welts golegenheld Min intrede gevierd werd door eon dichtwerk vanden Roomfehen poeet Joost Lambreeht, dat Met minder den 40 bladsfiden in 4a befioot en wear-Tea de tytel luidt: „Deagdenlof tot nelleeom-ennebleinge ass den Doorladdiga, Beer Carotin emsdes Bomb, komonde aft sifit Bisdom vas Brugge lot den BiofdsoppeUeken *el was Gesell Die denfleas woken on hebben goon gebroek non eenigh goet, Pfalm 88. In diabi bedroom door J.LANDRUM; tot Brugge, gainer& by de wedume men J. Memel 18410." Van hem mocht — rank degeleerde Kenos* Carton to Brugge, ains Irian. heusheid ik dose bysonderboden verfehuldigdben, to reeht assmorkt — wel gesegd worden goad earnemibum want sftn naam vindt menop eon ander Auk van Joon lanai:sou; getyteld: J. LAXDRICHTS Rachel oft. Mooned vas w-reck& We/der werikomeende door sea herders-jpel, den aerbeid, aide mamma iielde vas des kris-rada• Jacob. getroehen nit Ant H Boat Gemelis Cap 27 ate. goameld biases Brugge op den derdenBey MM. roar 4ne Iloogiamerdigkeid CAnoz.us RAD DID Bosom, aldaer, Balch" van Brugge, Adoau vas Gad, tar frrattflt Mt out seder* oerneerdighe, hoogh end. trofelifbe perfoodem Dial hartvol Bede horn, in vrucht en erode leeft. Tot Brugge gedruoki by de Waimea ma lataaaes Mosectin de Breydel-BlraMe 1682, 52 binds in 44).ANDRUS. Tot vierden llidellop van Roermond word in 1861, nadat de :Mel eon tild long, doorbet bedanken of overliMen der benoemde goestelftken, ledlg had geftaan, door den Honing vonSpanje benoemd Annasse Orman of Oreumniso (volgrnds anderen Craws), geboren to MaastrichLNa Tiff Jaren dat Blink= to hebben waargenomen, word by door denselMen Honing tot opvolgeraangefteld van wijien Jacob Boonen, den Aartabisfehop van Mechelen, en vertrok nit Roermondin Mei 1867 Zia 0 N. Posmas, Befokrifoing vas het Hertogdom Limburg, Ms. 227.

Ip dpollo-dyollinaer woordfpeling. Claudius Apollinarius woe Bisfehop van Bierapolis In Rrygignen leefde ender Softer M. Aurelius. De tIJd van sijn dood is onseker fhy soft, volgends de over-levering, to Ravenna, om 't geloof geftorven siln

Ten beften gaf in 't out Ravenne,Begnnftige onze cyterpenne,

Ter liefde van zijn dagh en feed;Op datwe met een' blyden geeft

is Het koorgezang der BruggelingenZoo ftercken midden onder 't zingen,

Dat zelf de weArklanck van Godts lofVerrucken magh at 't hemelfch hof,

En d'Engelen met duizent reienso In 't Engelfch koor ten dans geleien,

Van vreught, vermits het hoogh autaerZiet neergeknielt dit heiligh paer,

Om zijne wijdinge eens t' ontfangen,Daer zoo veel harten na verlangen.

ss Men ziet hoe Theft, het licht van Gent,(Nu Ooftenrijck hem waerdigh kent

Te lichten, yeder in zijn landen)Hun hoofden zegent met zijn handen;

Daer Nemins, het hooft van 't Schelt,so Hem byftaet met den jongen helt,

La Torre, die in ballingkhappenVerftooten, volght der ouden ftappen,

En door gednit beproeft, aldusDen tittel van zijn Efezus

ss Met Duitfche tittlen zal verrijcken,Zoo Godtsvrucht 't vonnis kom' to ftrijcken.

De Jammers hupplen nu in 't rondtOm 't ronde Brugh en Roeremondt.

Men zoeck' geen ftoffen van Eneas,so Zoo langh ons KAREL en ANDREAS

. Aen rijmftof helpen met hun ftaf.Men kan van yeders myter of

Den zangh opheffen, en beginnen,Hoe zy hun kudde en koy beminnen,

sa En leyden in 't beloofde RUck,Igen vafter borgh, en betre wijck,

Dan daer de dwalende TrojanenZich nederfloegen door veel tranen.

is Privls Antonia/ Tried, Ilisfehop van Gent, die de wilding beftnarde. Hy word later, to gelOrmetBonnie, den Aartsbldehop van Mechelen, atgozet, omdat ay de gevoelens van dentenlas voor-louden: veer sOn dood odder versoenden holden zich met den PansMikan keel

29 Nantes: Gaspar //amine, BlefShop van Antwerpen, word to dozer solids gelegenheld tot Aartabia-khop van Kaineript verheven.

at La raw: de bawds medehelper (esedluter) van Bovenins, In 1647 tot Aartebisfehop van Mesonsewed. ik sal nader gelegenheld hebben van hem to fpreken.

as De a 'agave heart hier kossti. Ik goof het gedlcht hier, do als het, oorfpronkelillt, is plasm ge-drakt word.

se Pon dMass Pans 1nnocentins IV, nit het Hula der Pandit geboren. Zle ON/WA wen Innocent,Deal IV, bls. 411.

1651 BIS8CHOPLIJCKE STAETSI. 101

Pamfilius omzichtigh ooghao Beftraelt ons Neerland van zoo hoogh

Hy aen den Tyber zit verheven,Om Godt zijn offerrecht to geven;

TerwijI hy, onder zijn beleit,De zielen zoo zorgvuldigh weit,

as En ga bet door getrouwe Roeder&Gezalfde Hoofden, Amptgebroeders,

Herboren beide op eenen daghTot laft, en zorgen, en gezagh;

Gekoren meet tot laft dan eere:GO Geen tegenfpoet, noch haet vetkeere

Uw lof in lafter: onderhotitDe vriendtfchap, die eon zelve tout

Genuttight hebt, en in de feholenEon' zelven meefter bleeft bevolen,

as In 't heiligh Rome en in Maeitricht;In Rome, doer de Biffehops plicht

Door leffen, en het leveed voorbeelt,Dat klaer van Gods oraeklen oordeelt,

U ingefcherpt wiert to gekek;'a Volhardt ten bun van Kribs Rijek:

Dat ghy ftw hidden eon slot groeien,Zoo langh de Ley en Miles bevloeien

Uw vruchtbare oevers an weerzy.De hemel zette u krachten by.

MDCLI. Ts Brugge, op S. ApoMaoris dagh.

102 BISI3CHOPLLTOICE STAET8t, 1651

Misfchien dat ook het bezoek, door Vondel by Seghers afgelegd 1)tot dit jaar gebracht moet worden: en vermoedelijk vervaardigde byook op die reis de navolgende byfchriften:

a) ZIG Deel V, Ws. 554

ANTWERPEN:

ALIAS INTER CAPUT EXTULIT URBEIS.

NTWERPEN lint den droom van Etta en hundftol vae-rem,

n werpeti vale de hunt, hen oevers van hetSchelt ;

hie Marckgravih Rijekb, Un Ithopfludt, la vanwaeren,

Baser burs en zennw Reef met in- en nitheemfeh gelt.s Zen Interle zee Flfppus kroon, en Bell's de kroon der fteden

Van gent& Europe, en ale een lamp voor hoogh altaer,Vertelltze met haer glans, godtvruchtigheit en zeden,

En kunften, en bewaeckt de lantgrens in gevaer.Hoewel de ftroom en muur en bnrgerwacht haer ftercken ,

to Hoer fterckfte burgh is Godt, zijn Moeder, en haer kercken.

Ar.us arum, d. : verhlef bet boots boven de overage fteden " Zie Vale. Eel 1, 25i,s Dan dram man Ban as handaol• volgends een made myths, to recht door V hIer als dwaas Ter-

worpen, sot do neanneefleldIng van AM:wpm daaraan stan toe to fchrlIven, dat In made dagenmakers Fens, Antigens genaamd, Melt op de Scheldt onthield, die tol eIschte van de voorby-wade Mappers, en bun, die hem welgerden, do hand athaenw en In de Schelde wimp, van weltHassd-aerpaa de tad, later dear ter pleatfe gebonwd, hear naam sot ontloend hebben.Narekgravla des Maks: men herInbere deb, dat Antwerpen een alarkgraqffehap of margutftsat was.

1651 ANTWERPEN. 103

KEULEN.

PATRIUM SERVAVIT RONOREM.

ERTBISSCHOPLIJCICE ftoel, de voorfte KeurvoritinVan dry, juweel des Rijns, van 't Rijek en 'sKeizers

fteden,Oeboorteftadt en eer van d'oude Keizerin,

Uw ftichtlter na Agrip, hoe vroom hebt ghy ge-ftreden

s Poor 't kruislam, federt nw Matern, Sint Peters handt,U- ruckte van Tentaets en Hefas woutaltaeren;

Getronwe dochter van de Roomfche kerck, ghy (pantDe kroon in Heilighdom en Godtsdienft to bewaeren,

Uw kercken, in getal, op 't jaerlifx daghtal llaen;to Men ziet de zon van Rome in Keulens halvemaen.

PATIMIX IIIYAVIT cum.: d. 1.: „ay headband*e hoar voorvaderlUke ear.' Zia 411111. V, 101,3,a De Iwo*** deurealtin ems dry: aan den Aartabisfebop ea Keervoret van mien wordt albler

door onus diebter do voorrang boron die van Rents en Trier toegefchrevea. 't Kan an, datby dies op dat tgdAlp bout, anden widelden ry dies.Testae& an Was wougaikures: Testate, en Hems wares afgoden der GAHM%F.oht diehterigk godaoht en nitgedrukt. Men west, dat Holden even ale AmIterdam, halvomaans-wijse gelegen Is.

104 1651

R 0 31 E.

IMPERIUM SINE FINE DEDI.

z Bonwheer Romulus zijn' naem gaf aen de vefteVan Roma , web: gezagh op twee paer wQzen draeft,

Door Koninghsdom, door 't volck, en 'a volcks ge-.meene befte,

Door Keizer en door Pans, van Konitantijn be-gaeft.

a Des weerelts HoOftftadt wert de Monarchy befchooren:Zoo heerfchtze in Julius en JESUS erfgebiedt;

Het krnis drongh door, doer zwaert noch itandert in kon booren.Sint Petrns mijter wilckt voor Cezars lanwer niet.

Hoe d'afgront brulde, om zich aen Kriftus ftoel to wreecken,to Noch hoort men, nit Godts ftoel, hier Godts oraekel fpreecken.

Wm= earr.: d. I.: „ik hob (aan die Rad) eon heerfehappy :ender einde gegeven." Zie Am. I, 279.s,4 Voris: „dat ender vier verfehUlende regeeringsvormen gem% geveerd hook, 1. w. ender de

Yeninklifte, de Yolks-, de Reiserllike en de Paull*. heerkhappy."5 fkmosif voor „begiftigd." Dit Met op de (seer problematieke) gift der waerelellke heerfehappy,

ke deer Bentantlin den Groot* sin den Bisfehop van Rome sot gegeven Os.5 Des wereita Hooftltade: lees: „eau de hoofditad der waereld."• Albs: „Janne Cesar."

Nog fchreef Vondel in dit jaar een lijkklacht op de nitvaart vanJacob Vlieger, die door Rovenins tot Pastoor van de Nieuwe Znider-of Sint Jana -ketit to Amfterdam aangefteld, na eon twee-en-veertigjarigen herderlijken arbeid, op den 27 April in zes-en-zestigjarigenonderdom overleed. ZQn zinfpreuk was:

Bt volabo et reguieseam.De Latijnfche Batavia Sacra bevat fol. 409 op hem het navolgende

byfchrift op zijn of beelding :

Sic humilis pieta. miti gravitate VligerumOrnat et ingenuae mends imago nitet.

Amftdague, hoc fidei Paftore beat= avitaeOre fuum indigenous novit, amore patrem.

1651 105

106 OP D'UITVAERT VAN Ma. JAKOB VLIEGER. 1651

dat is:

Zoo ziet men Vliegers beeld 1 weir kloek veritand in woont,En minzame ernst het blijk van itille vroomheid toont..Herken, o Amitelaar, wien deeds zijn trouw geriefde,Een broeder aan zijn fpraak, een Vader aan zijn liefde.

Het gedicht van Vondel kwam in 4 0. nit en luidde als volgt:

OP D'ITITVAtRT

VAN

blit Ezitiv. likkuk

blab JAKOB VLIEGER

g nrattEll hilit in 't eindt de AughtLit deft' benaude ineht,

Verkoo§ met hilt een minter baenNoch hooger dan de maen,

En itreeck daer 't nimmer dnifter wort,In 't Licht van Willebort.

Die bracht den Helt in 't zaligh huis,De kreon van lange kr111.0.

MOLL AMTS.

i Ds V/J11012 voor ,blentand, die vIlegt. Yemenis hetgeea (=trent het gebralk van Mt woordit hilligAtIANtilne DIM it its. 4M.

0 In 7 Mgt vas Wilielart: In de latere isitgave Serandidd la: by Oirooloaer WVIlpiarkr.s Met &It hy „den held In 't sang hula bracht," =ear „ill 't sang huts inusht hy hem do

*non van lange Unto.'it rot lams in*: Vereadlord Int Nis 'I asp Ander en to mint; eok II den biltrdraehtelgkiett sin

van. „Men, vretiteweardleteden" ens verandert Antis nlet van gefiacht, wear bIlift onsgdig. eadna Is van Image knits even verkeerd ale b. v. soar gross/4M* l Otifefellity ant. bottle& wkabn.

1651 OP FILIPPII8 ItOvENICIS. 107

E?IFAP11IUM.

Bac cubat emeritus Pallor Vligerus arena:Noes requiem, nova lux pascua laeta dedit.

PIEEPITAPH= . dit graffehrlft roe, overtime, nagenoeg WU' knnnen Inklen:

'r Is VLIZOIR, once herder, die bier laghints cue verfeholden;

ne Natht Monk hem de list: de Wetly. DegVohnsakter weiden.

Ook overleed in dit jaar op den eeriten October, in acht-en-ze-ventigjarigen onderdom, to Utrecht, na een leven vol zorgen enwederwaardigheden, de *mine en eetwaardige Filippns Rovenius.Ain afbeelding ward door Vondel met het navolgende byfchriftvereerd.

OP D'AFBEELDINGE

TAN DIN I.

FILIPPUS ROVENIU S s

litrIthistrisit It i'llifliti.., _.,...., .....

E ilaf, noch myter, noch 't gewyde feeftgewaetIs ons Aertsbiffchop niet, al geeft by dns den

zegen;Maer met een nedrigh hart to weigren dezen

ftsst,En drywerf twalef jeer in Brack, van ltiiiine

wegen,5 Den ftoel van Willebrort nit liefde to bekicién,

Oat boek den Kraishelt af: zoo kali Godts kerck ROVB€N.s WiltettOort: Wets. ell bob 11 't rime op Vlibget, AMOR V. abbrgaithiti irdiebori, solider /,

108

OP DIEDRICK VAN 08

16M

Minder bekend dan Rovenins is Dirk van Os, Dijkgraaf van deRemitter. Vondel, die met hem bekend was, en hem onder anderenop het tronwfeest van Joan de Wolff kan ontmoet hebben, ver-vaardigde eenige regels voor zijn afbeeldfel door Ovens.

f) Zfe hierboven, ble. SR

OP DEN NEER

DIEDRICK VAN OS,

Llama un kr Susan.

OlifICHILDERT DOOR OVENS.

E Beemiter kranft alas met klavergras en korenDen Os, wiens grijze zorgh den hoogen dijck be-

waeckt,En al den Oceaen, hoe fel die bruit van toren,

Het hooft biet, als by fchnimt ea woefte golvenbraeckt.

a Als Pallas en Parnas den Dijckgraef komen groeten,Dan haelt by Pallas in, en treet het lant met voeten.

DWI Os: was bet Met erg maw, dat een DIfkgrad van de Beeman Yon Os heette, om het hemnog In een veers veer de void= to worpen

1,s Indian 1k date regale wel versa, dan beteekenen ay, dat, wanner Van Os slob met geleerd-held en diehtlinnst bertg hfeld, by doh filet bysonder neer om de Reemtter bekommerdes —een (citrate lot voor een Dagraatl — Ran eehter san, dat de sardIgheid bier WWI= meetIn woord mass (die van een vases namelUk) on dat V. alzoo sewn ,,dan besIngthy hotland In vaersmaat."

Jurriaen Ovens, de Kier vermelde fchilder, was een verdienftelijkleerling van Rembrandt en ook zijne help werd niet lang dgarna inge-roepen tot het ftoffeeren der wanden van 't in aanbouw zijndeStadhttis.

Onder de overige leerlingen van denzelfden grooten meester, dieto Amfterdam eenigen naam begonnen to maken, behoorde Filips deBoning, die, in 1619 aldaar geboren, zich in 't hiftorieele gel& in't landtbhap onderfcheidde. Meermalen fchilderde by Vondels af beel-ding: de eerie reize in dit jaar, waarop Vondel dit gedicht maa,kte.

1651 109

OP MIJNE AFBEELDINGE

DOOR

FILIPS DE KONING.

TANTO LAWS HONORE.

us volght de ktinft het levei altijt nader.Al zwyghtze ftil, noch fpreeckt het ftomme

beelt,Dat KONING FLIPS bekent voor zijnen vader,

Geen Koning, die noch Alezanders teelt,Maer Koning door penfeel en doeck en verven.

Zoo blyft de menfch in 't ]even na AO iterven.T&XTO LAW= 110110111: d 1 : „met sulk ern eer verblad." Zie dms. ITI, NIL

s Verde. ,..1 fpreekt de knnet :elms Wet, nog tpreekt sy door hem sewrosebteg."• i01419: t. w. „VIlippne vim Macedonian."

Jan Vos fchreef er deze regels by:

0-P D'AFBEELDING

VAX DiX ....

JOOST VAN DEN VONDEL 1

DOOR PIMPS DR KONING GESCHILDERD.

Nu Zoning Faded maalt, den ironing der Poeeten,la by ook Xoning in het trefen van zip, beeldt.

Die 't leven ire, behoort sich d' omtrek reeht te weten.Hoe loont by Koning be, die hem met verwen tech,

Met vaerzen, die een ,croon vol paerien overhaalen 1),Die verf tot menfehen vormt is qualyck te betaaten.

11 Voor ,,opwegen, overtreffen "

Nog droeg in dit jaar Vondel een gedicht op aan eene zijnerjeugdige bekenden, die onder de Geestelijke ZnAers of Bagijntjensalhier soft worden opgenomen :

TER ST AETSIV A •

JONGSVROIJW 11): N.

u As, o zalige Xaveer,IBS 'a Howls treon Inv Gegen neer

Qp d'eere der Jongkyrewpren,Die 'Neal hant gaet tronwen.

Zy fchenckt het salver HeilighdomVan hare jeught den Bruidegom

Van zoo veel, ent .MaeghdenAla oit zijn oogh behaeghden.

Van outs was gem triumf zoo groot,10 Dan ala een Maeght in 't hart befloot

Den bloezem van haer dagenDen Hemel op to dragen:

Hem t' offeren den eerften gear,Den verfchen dauw, en 't levend kleur

is Der onbefutette Leli,Geplant door 't Euangeli.

Dat was van onts een klare blUckDer mogentheit van Kriftus Bijck,

't Welck wilder triomfeerde20. Dan Cezar oit regeerde.

D. Dat de naank, die 13A do wide *Item allow, wee dose voorlettars word sangewasen,afgentle; AIR, Roor4488 lulddl, aal 18 Moor aautoonen.Baser. „St. Vranelakna Savories," 'oleos teed sedans — ale wy Men sullen — gond milordto word**.

• Die law hm gait &wpm: A* over doze wiidrlIkkill 118‘ daligateekande op vs. 80 van doOpdr. sew dr /L Naegke.,Deel IV, Ms. 284

▪ Aleotf sif• oog* 4.►•4040: 0.44 Of AM itte*Aareleit sgs, wade no hue oog window," siinmasts en Dybalfehe ultdrakkingen; doeh to segown, dat vele (karma Maagdea lied 00f von k-m bithaardelt, klinkt mush Bybelfah, Hoch moat

• awe: Herr wordt hies waderow, near het mode gebrotik, ons. 'oboes& Zio Ronne.Pr II, 42 eh Dame. NO. as

110 TER EITAE'TSI VAN .TONWEVROUW D. N. 1651

/651 TER STAET8I VAN JONGIEVROUW D. N. 111

Zoo wert by 't licht van 't Roomfch GeloofDe Hans van \Teases lampen doof.

Zoo fchaemden zich haer Nonnen'Poor ons gewijde Zonnen.

as Men twygh' van Dafne, by den ftroomGevinght, en in een' kuwerboom

Verandert onder 't blaeckenDes Godts, die haer wit fchaecken.

her blaeckt een Maeght van HemelI'ch vier,so En ftaet, gelijck een lanwerier,

In 't Paradija geladenMet onverwelckbre bladen.

Zoo zit een Maeght voor Godt te prijck,En wort bier d' Engelen gelijck,

ss Om namaels 't Lam daer bovenTe volgen, en te lovers.

Laet Jakobs Dina onberaenNam. *hem vXY 91) 1 hoeghtiit ten,

By here wulpfehe ***itao Zy haelfer niet dati Men*

Ons Data, wijs en goilt tsyoen(ier,elfelop aneekti anit WO- Wit, ,

ra. 'a weerelta ydeihridenVeemaet, en ktin vet:txeden•

ts Zy ruckt met eeuen, blydea zip, 'Ter loopbaea Tan de kuifebeit in,,

Oock *under eat to kUcken.Zy =I den pallem ftrijciteu,

ss-es Wear ward, In die dagen, de Ifythologie al nlet by te gam gebraeht I al was bet den ook maaron or van to **ppm. ,

n Mobs Dios veer OMR*, Jakois belay•" fie ntdrikkkAng, zoo Os sy filer roorkomt. soli, hoeroaming Joist sy ook mege weson, thands sods In den gemeensamen konverfatietoon niet nearWahl wo/den.

is Sy hare vutpfek* tomb yoor by hare welpfeho bekenden." Ook dose nitdrakkIng, hoewel naiii-robins nog bier en dear ten platten nude in gebruik, heart lets ftnitends in wiser liedelingenverwonde wen, en doet ons aan de dionstboden denten, die, als sy 'a *vends ultloopen, dad„by sec bonnie an.

46 Yerfinest, en but vectrolon veer ,ererinaadt en varireadt," dit pp, Is bier inn diet ongelnitAigetopwoorden, beedesige men by Jena feltavers, die de teal nog niet in hoe saaeht bebben,VieJTV4IIII by Vendei ifp)er 144r Daigsvp TWIT-

46-47 BM beeld is niet gainkiiig geknen: een ineagd, die kutscA sal blOren, rerigngii men Hever

alit as Immo* ism, ale J1 WON& te sten alagoadd

Een herdruk of liever een nadrnk van Vondels Podzy kwam indit jaar uit by Gijsbert Sybes te Leeuwarden, in weinige opzichtenvan die van Hartgers verfchillende. Aileen ontbreken de toewijding„aen mijn vriend," gelljk mede een register der drukfouten, dat echterhoog noodig ware geweest; want het werk grimmelt er van. — On-der de gedichten, niet in vorige uitgaven opgenomen, vindt men hetnavolgende Raadfel, waarvan de tijd der vervaardiging onzeker is.

RAETSEL.

CK droegh mijn moeder: zy droegh my.Van jonghs op hing ick aen beer zy.Toen zy vermoort wert en gepluckt,Ben ick van baere zy gernekt.Hoewel ick !tom geboren ben,En geene talen fpreeck, noch ken,

Noch fpreeck ick klaer in yders lant,En vliege van mijn meefters hant.Mijn laeffenis is bittre gal.

is Ick dien de menfchen overal.Al beeft men mijn natuur befneen,Nochtans bemint my yder een.Kan iemant raden, wat ick ben,Die druck mijn' naem nit met de PEN.

Teen, in 1648, van Baerle overleden was, had ook de jonge Brandt,erkentelijk veer de befcherming, welke hy van dien geleerde onder-vonden had, hem in trenreang herdacht. Wellicht was hy daarbyniet geheel onbaatanchtig te werk gegaan: hy had althinds toenreeds liefde opgevat voor 'a mans dochter Suzanne, en deze was hemook niet ongenegen: alleen kon zy er niet toe befluiten, een horo-logiemaker to tronwen. De liefde, die, volgends de ware of verzierdeoverlevering, Quin* Masfija van een fmid tot 'een fchilder her-vormde, baarde ook bier een dergelijk wonder. Brandt zette zichaan 't leeren van 't Latijn, oefende zich gedurende drie jaren in degodgeleerdheid, by de kweekfchool der Remonftranten door den

112

RAETSEL. 1651

Profesfor Stephanus Curcelleus onderwezen, en werd in 1652 totLeeraar der Remonftranten te Nieuwkoop beroepen: wat Jan Vosin een zijner gedichten fchrijven deed, dat de liefde van een too-neelpoeet een Predikant had gemaakt. Suzanna kon hetgeen Brandthaar ten gevalle gedaan had, niet onbeloond laten en hun verlovingvond plaats. Zy liet by die gelegenheid haar afbeeldiel vervaardi-gen door Gerard Pieterfe van Ztjl, een leerling van den grootenVan I)ijck, wiens fchildertrant by te Londen zoo goed had afge-zien, dat men hem „Van Dijck in 't klein" noemde. Op dit portretvan do Bruid maakte Vondel het volgende byfchrift.

OP

SUZANNA VAN BAERLE,

DE BRUIDT

• • Ilr

GEER AEBDT BRANDT,DOOR GEERABRDT VAN MIL GE8ORILDERT.

IN geenen trouring blonck oit Indiaenfche paerleZoo zuiver als SuzAN, in 't huisgezin VAN BAERLE.

Zy dooft met haer gezicht den klaerften diamant,En floockt in 't kilfte hart een' overkuifchen brant.

s De Schoonheit Jeught en Deught verzamen hier te gader.Maer 't rijp verftant verbeelt het oordeel van haer' Vader.

OSSIAIRDT V. ZUL • Van zat fohilderde Met eileen portretten, maar ook binnenhnizen metmoderns booldtiona nit den fattoonigken Rand, wearby vooral opmerking verdiende het ?malekoloriet der vronwen-aansteziohten en handtjens. By bewoonde Amiterdam tot in 1658

Het huwelijk der jonge lieden werd voltrokken op 't Prinfenhof,en niet op het Stadhuis, daar het nieuwe nog niet opgebouwd wasen het oude niet weer beltond. Op Zondag 7 July namelijk was,'8 morgens te twee ure, de brand gellagen in het oude gebouw,'t welk van achteren, waar het nieuwe verrijzen moest, reeds gedeel-

1652

OP BUZANNA VAN BAERLE.

LI 'BIM= VAX a UM VOIDES, VI

114

OP HET VERBRANDEN VAN 'T STADTHUIS. 1652

telijk was afgebroken. 't Vuur liep van omtrent het torentjen, waar-onder Burgemeesters kamer was, zoo geweldig voort, dat het gand-fche gevaarte, meest van bout gemaakt, in korten tijd inftortte Ge-lukkig waren by dit ongeval geen menfchelevens to betreuren enu as zelfs de fchade geringer dan men aanvankelbk gevreesd had.Wel was er veel gelds verfmolten, waren er eenige fchilderyen ver-nietigd en papieren weggeraakt; doch de meesten van deze doorde hulpvaardigheid en den yver der blusfehers gered. Deze gebeur-tenis gaf Vondel aanleiding tot de volgende tragi-komifche klacht:

KLAGHTEOP HET VERBRANDEN

TAN

'T STADTHUISTAN

AMSTERDAM.

JACET ING ENS LITTORE Tit UNCUS.

AEN HET ZELVE.

ELOUT STADTHUIS, verminckt Stehuis,Gewoon van ouderdom to bucken,En onderftut met jonge krucken,

Hoe ftortghe in 't graf met dit gedruis,In 't ruidden van den brant en 't rooeken;

Nu 't onvoldragen Raedthuis vaftZijn leden krijght, en groeit, en wait?

Ghy w aert verzwackt, verleemt, gebroocken,

JAC= INCIENP LITTONC 'MMUS d I „de greet. tronk (bier romp) ligt op 't &and " Zle Am II, 557.i Yerminekt fiehois V noemt het esrmiski, om dat het bouwvallig, en gedeeItelUk reeds geffoopt was.s Met jonge krreken d I „met nieuwe paler" of boomen, tegen 't inftorten "• $ Onsoldragen RmedUndo hot In aanhouw allude Stadhuls wordt bier vergeloken by een nog onge-

boron kind, dat niet to voorfoblin komt, eer bet voldragen, en aim in alien deele volkomen is.

i

0 afgeleefde Beftemoer!to Verdroot u langer dus te Haven,

Dat ghy u levendt liet begravenIn puin, op uwen flechten vloer;

Terwijl uw droeve kinders fchreeuwenOp uw geraemte? 6 ftut van ftaet,

Is Der Burgren fcheitsvrouw, Hollants Raet,En toeverlaet van weeze en weeuwen.

Den koopman hebtghe, uit uwen fchoot,Gezegent, geftoffeert met fchijven,Om handel Ooft en Weft te drijven;

20 De Stadt en 't Landt geredt in noot.Ghy hebt onbillijckheit geregelt

Door Recht en Wetten, trouw en vroom;Het quaet gehouden by den toom;

Den eedt en 't burgerrecht beAegelt.23 Ghy toonde u gaftvey, waert gewoon

Den vreemdeling, als ingeboren,Met min t' ontfangen, en te hooren,

Te decken met uw wapenkroon.Ghy ziit de Stadt to vroegh ontv alien,

30 Dus out, in 't zaehtfte van haer ruff,Van ramp noch ongeval bewuft.

0 vafte vryburgh van uw wallen,Ghy zaeght den nieuwen gront geleit,

En woudt miffehien, verfuft van jaren,ss Den laft van 't floopen ons befparen,

Uit averechtze zuinigheit:Want al uw houden en beleggen

Was om uw zonen, niet om u,Van ruimte en pracht en grootsheit fchuw.

to Wat vont de Nijt op u te zeggen?Heer Gysbrechts tilt was u bekent,

Toen viffchers fchuiten 't Y noch ploeghden,Met korf en vifchnet zich genoeghden,

Tot nootdrult Hecht en recht gewent.43 Men wilt van Bantam niet te fpreecken,

deheilsoroon in zoo vertu namelUk, ale op het Stadhals veer fehopensbank de twIstraken tusfehende bargeren beilocht warden

i7 Chi owes jehoot• t w. nit de Rads wIlfelbank, In 1609 opgerechtes Des vreersdeltiag bier fpreekt V. met eon to:imam op etch :elven, ale hebbende by, offehoon

nimmer poorter van Amiterdam geweest glo ode, echter de befeberming der Overheld genoten• Hoadea es Waggon woorden, die moor by elkander gobezigd worden, ale b. v. in de Dade fpreek-

wSze: „'t was how on beky,' waarmede kwalilk geputo zaiaigheld, die *Been aan fparen en op-potten denkt, wo. dt nitgedrukt.

at Beer fiyabrecata lift was as behest dat Is wat Berk grfproken. Het ends Stadhuis was gebonwd inde bootie delft dor veltiende eeuw.

is Tom Watchers faunal R Y sod ploeghden: dat dean sy nog, moor de meaning is „toen elmsvisfehersfehniten tone."

1652 OP HET VERBRANDEN VAN 'T STADTHIII8. 115

116 VONDELS LEVEN. 1652

Thoth zocht ten Zniden tijtlijck heil.De Zeeman zeilde noit zoo fteil

In 't Noorden, noch op zoo veel ftreecken.Uw hant ftont open, reede om elck

30 Te ftutten, uit uw onvermogen.Een graeuwe py, aen 't lijf getogen,

Was 't kleet; de koft en dranck was melck.Uit veenen en gebroke landen

Bereickt uw Kroon dit heerlijck peil;33 Terwijl de Voorfpoet blies in 't zeil,

En hoede uw Kogh en kiel voor ftranden.Nu 't lot gehenght dat ghy tot arch

Verftuift, verroockt, en berft aen fcherven,Zoo willen wy, uw wettige erven,

00 Ons trooften met uw rijcke tafch;Met potgelt, renten, kuftingbrieven,

En fchimmelpenningh, langh vergaert,En fpaerpot, uit nw bnick gefpaert;

Dus zal uw lijck ons zachter grieven;ea Terwiil het nieuw Stadthuis vertijs,

Gelijck een Fenix, nit nw afl'en;Verdooft zijn luifter u in 't waffen,

Het houde uw burgerlijcke wijs.De Hemel zegen' het met Heeren,

to Die niet verknifcht zijn met veel fchijns;Maer zien den weerwolf door den grijns:

Zoo zal men belt dees lantplaegh keeren.

46 TUtIffek heil voor „voordeel, wind."so Ulf sow otweresogers voor „hl wearwil van, of, naar nw goring vermomm."SS U., Zook het mule mei der stad voerde een kogfchnit. Men kan die nog, ale roan op 't pale's,

gebeeldhonwd in den gavel dor Mniderpoort, ens, Men.a Schimmapetstaingh• „meat, door 't bewaren befehimmeld.“70 Lees: „die Melt Met laten bedriegen door den niterliMen fchVn."TI Dm weermo4f: him. „al wie 1 op het vented der Sad heeft toegolegd "70 Das latiplayls. wederom de meorwejf, waarvan in 't vorige veers gefproken is. Willem II maalde

him bliikbaar onsen Mater nog in t hoofd.

Het huwelijk van Brandt, om tot hem terug te keeren, werd metverfcheidene kinderen gezegend, waarvan drie, als hy, het Predik-ambt ender de Remonftranten bedienden. Hy zelf, in 1660 naar Hoornen in 1667 naar zijn geboorteplaats Amfterdam beroepen, maaktezich — als ieder weet — door een aantal werken, vooral door zijnLeven van den Amiraal De Rnyter, beroemd. Zijn echtgenoote over-leed in 1674, waarna hy hertrouwde met Katharina van Sorgen.Van zijn betrekking tot Vondel zal ik later gelegenheid hebbett tefpreken.

Onder de geleerde Jeznieten, die omtrent dezen tijd leefden, hadzich vooral een naam gemaakt Athanafius Kircher. In 1602 te Geysfaby Fulda geboren, en zijn eerfte opleiding genoten hebbende by zijnvader, die ambtman was te Hazelftein, was hy door dezen vervol-gends gezonden naar het Jeznieten-klooster te Fulda. Hier beiddehem een reeks van ongelukkige ontmoetingen, by welke by echteraltijd op wonderbaarlijke wijze vrijkwam. Eens geraakte hy vast aanhet rad van een watermolen, een andere reize werd hy by een paar-dewedloop op den grond geworpen, zoo dat al de paarden over hemheen liepen, enz.; dock hy kwam telkens zonder letfel vrij. Voorge-nomen hebbende zich in de Societeit te begeven, ging hy in 1618naar Paderborn; maar overmits de Vaders dier Societeit wegens debeftaande onlusten, en nit vrees vooral voor den Bisfchop van Hal-berftad, nit elkander fcheidden, trok by naar Keulen, waar hy zijnftudidn in de wijsbegeerte voltooide; waarna hy zich naar Koblensbegaf om er zich in 't Grieksch to oefenen. Wegens zijn kunde engeleerdheid benijd en vervolgd, was hy genoodzaakt, naar Hei-ligenitad te gaan, waar hem de Keurvorst van Ments onder zijn be-fcherming nam en vele weldaden bewees. Hy ftudeerde te Mentsvier jaren in de godgeleerdheid en hield zich vervolgends op te Spiers.Hier was het, dat hy kennis kreeg van een boek, hetwelk handeldeover den Obelisk, te Rome door Pans Sixtus V wederom opgericht,en dat het eerst de lietliebbery voor deze foort van ftudie by hemontvlamde. Naar Wurtsburg gereisd, keerde hy fpoedig naar Spiersterug, dewijl zijn Societeit zich, wegens den voortgang der Zweed-fehe wapenen, in Frankenland niet zeer veilig achtte. Hy werd hieropnaar Frankrijk gezonden en met den vermaarden Peirescius bekend,die het zoo verre bracht, dat Kircher, hoezeer tot keizerlijk mathe-maticus benoemd, niet naar Duitschland keerde, maar door den Kar-dinaal Barbozini to Rome werd ontboden. Op reis door ftorm naarCivita Vecchia gedreven, kwam hy niet dan na veel fukkelens teRome aan, waar hy, niet wetende wat men met hem voor had, zijnonderhoud moest verdienen met bet geven van onderwijs in de wis-kunde. In weerwil van zijn benijders, die hem ook hier vervolgden,kreeg hy van Innocentius X, die voornemens was, den Obelisk vanKarakalla weder op te rechten, bevel, niet alleen zoo veel als ervan overig was op te helderen, maar ook de verloren ftnkken teherftellen: welken arbeid hy tot 's Paufen genoegen volbracht: jamen verhaalt, dat het door hem herftelde volkomen overeenkwammet de ftukken, die in handen van anderen bewaard werden. Hetwas op bet verrichte door Kircher, dat Vondel in dit jaar het na-volgende lofdicht fchreef:

1652 VON DEL8 LEVEN. 117

118

1652

OP

DEN EDIPUS OF TEECKENTOLCK

VAN DBV C BEERS

ATHANASIUS KIRCHER,

VERLICHTER VAN DE GEBLOEMDE WLISHEIT DER EGYPTENAREN, EN

OEDENCKNAELT, TE ROME HERSTELT DOOR INNOCENT DEN X.

Ipffe dolor tech, ambagefque refolvit.

I ZANG.

AT baet het, fprack PAMFILIUS,Dat wy van over zee de NaeldenDes Nylftrooms in den Tyber haelden,

Zoo Rome geenen Edipus,Alt: Thebe, vint, om Sfins te ftuiten,En letterfloten op te fluiten?

De roeftpeft, en verloop van tijtHeeft mum en mercken fchier verileten,De zinnebeelden dootgebeten.

to Het wiffelen van tongh bentit,Berooft allenghs ons Licht en kennis.Geen diamant verduurt de fchennis:

Die kaneker kruipt de leden deur,En Iaet u, hier en daer, wat beenen

1ple doles earl : d „by heett de listen Osier „verborgenheden") en verwarringen van het hulaopgelost." Vs des VI, 22Pastpfkos• „Pane Innocent."

s Op te finites: Seat hier voor open te finites, en due Add in de tegenovergeitelde beteekeniewaarin men het woord nn soft °prestos.Merekes ∎ oor „gedenkteekenen."

is Net *fields van Maud voor „bet veranderen van tag."14,i' De sin is „van do vroegere wetenfehap en kennie — hier by eon liohaam of geroande verge-

leken — biUven *ikon eenlge veritrooide overblifffela — wet beenderen — over."

1652 OP DEN EDIPUS OF TEECKENTOLCK VAN A. KIRCHER. 119

III Van dit geraemte, in gruis en fteenen;Daer ltaen de grootite mannen veur,

Als plotfeling voor 't hooft geflagen.Wat zal men bier de ftommen vragen?

O al te wijze Trifmegift,so Die niets met zijnen naem wilt noemen,

Ghy mooght u wijsheit wel verbloemen,Op datze niemant en verquift';

De woeftheit en de dolle buienDes oorloghs zullen blint misduien

2.1 Al wat uw Teeckenfpraeck bediet.Wat ghy met fchaduw pooght te decker,Zal, rijck by rijck, ten doolhof ftrecken;

Als 't volck door valfche brillen ziet.Uw wijsheit wort het licht bevolen;

so En legtghe een fpoor om op te dolen?

I TEGENZANG.

De Geeft van Hermes antwoort hem:Orakel, die onfeilbre blaresOntvouwt aen uw ontelbre fcharen,

Mijn flagh van leeren, zonder item,35 Ontitack, van outs, 't vernuft der braven,

Om deze heirbaen op te draven.De jonge Mofes, Amrams zoon,

Lagh zelf in Zonneftadt ter fcbole.Gelijck een bie op een viole

40 Viel Saba neer voor Jeffes troon,Die al haer raetfels wilt f ontwarren.By duifter zoeckt men 't licht aen Marren.

Pythagoras, nit Grieckenlant,Homeer, en Plato, zoo veel zielen,

43 Ala voor Gebloemde Wijsheit knielen,Haer zochten over zee en zant.

Dna leert de leerzucht zich verpijnen.Men ftroit Been roozeblaen voor zwijnen;

Dat leerde u d'allerwijfte mont,so Die ti de fleutela toebetrouwde,

En Vatikaen ten Hemel bonwde,

If Trfilseg(9• „Mercurius" of „Hermes Trismegistus," aldus genoemd, me dat by wljsgeer, leeraaron toning was, soil, volgends de °mirroring, voor Moses' tijden in Egypte geregeerd en een man-tel geleerde boeken en hieroglyfen gefehreven hebben.

st De Get/1 eon Hermes „Hermes Trismegistus," van wien vs 19 gefproken is.as Zonsefeade• „Heliopolis."as Gobloenode Wttsheti: orlIsheld, in sinnebeeldige vormen gehuld."4s,* Do tekst fpreekt editor Diet van rarebladen, maar van paarten

120 OP DEN EDIPUS OF TEECEENTOLCE VAN A. KIRCHER. 1652

Op eenen afgebeelden gront.Profeten deck ten zoo de waerheitMet loof voor al te fterck een klaerheit,

ss Die op hoer tljt te voorfchijn quam.De zeilfteen van geheime dingenVerweckt het hart der leerelingen.

Uit donckren fmoock ontfpringt een vlam.Al maelt de kunft de zon met kolen,

on Zy leit geen fpoor om op te dolen.

II ZANG.

De weereltkloot zeit INNOCENT,Van outs in dry verfcheide deelenGedeelt, ging maght van afgo6n teelen,

En Godtheen dichten, zonder endt.os Wie zaeide 't zaet van al de Goden,

Die voor hun' vyant henevloden,En angftigh zich in yacht en fchacht

Verftaecken? Al uw merckgeleerdenHet licht in duifternis verkeerden,

To Ja zulx, dat 0 de weerelt lacht,En allermeeft om zoo veel kluchtenVan Godthe6n, droomen, en geruchten,

Waer voor Egypten tempels fticht.Wat noot is 't wijsheit te vertrouwen

is Aen een gevaerte, uit rots gehouwen ?Natuur is een gedurigh licht.

Zy ftelt ons zichtbaer Godt voor d'oogen,Zijn wijsheit, goetheit, en vermogen.

Hy renn', wien 't luft, om 't ftarlicht ront,so Oock hooger dan de veerfte palen;

De Godtheit komt hem tegenftralen:Men loopt den Schepper in den mont.

't Natuurboeck is een duitlijck fpreecker.Wie uit onzeeckerheen het zeecker

83 Moet putten, loopt geen klein gevaer;

Is op amps qfgebeelden grozei• Wet seer duldeltik. WaarfehaniUk aril de diebter seggen;dat het Ye-tikaan, to Rome gebonwd, eon albeeldtel of type ftrekt van bet hemelfche vatikaan.

ice „In drie waerelddeelen afgedeold."m-se Ter gelegenheid van den oorlog tegen de Titans of remen, namen de Goden de vlucht near

Egypte, wear sy slob ender de gedeante van dieren verfeholen hadden het was aan doze byson-derheid dal het aanbiciden door de Egyptenaren van onderfeheidene dierfoorten, door tommIgenword toegefehreven

is Meragelterdes „geleerden, die bekwaam Ain, hot verborgen fehrift op de gedenkteekenen toonteyferen"

Nis De sin is „welke noodzakeitikheld behest or, wise laden in verborgen fehrift op gedenk-iteenen to fehrtiven?"

1652 OP DEN EDIPII8 OF TEECKENTOLCK VAN A. KIRCHER. 121

Gelijck nw furende fcholierenOm deze kaers, als muggen, zwieren:

Dies zwijgh, of fpreeck recht nit, en klaer,Wy kunnen zacht nw nachten derven.

so Wat fpreeckt de blinde van de verven I

11 TEGENZANG.

Genade, 6 Vader, neem gedult:Een tolck, een glans van zeftien tongen,Door alle dampen heen gedrongen,

Den zoom van uw gebiet vergult.95 Men weet van raden, noch van giffen;

Nu ATHANAE8 de duifterniffenVan out Egypten voor zich jaeght.

Al wat misvormt lagh en verlorenWort door zijn wackerheit herboren.

:no Nu dwaelt geen menfch, die KIRCHER vraeght.Dus ftreckte Jofef, in zijn jaren,'t Orakel der Egyptenaren,

En 's vollecks heil, in Faroos rijck.Wie ommewegen zoeckt to fchnwen,

los En twijfelt, vint hier 't rechte kluwenVan waerheit, zich alom gdijck.

Het misbrnick ftijft alleen verkeertheit.Mijn Merckleer diene nw Godtgeleertheit,

Gefijck een dienftmaeght haer means.110 Zy leert van outs Natuur ontleden,

En toont in haer Godts wonderheden,Die 't eerfte en lefts is van haer les.

Mijn ftommen wijzen elck ala tolcken,Den Godtsdienst, uit een Recht der volcken,

Its Door boosheit of gewoont verflimt.Uw KIRCHER brengt mijn' zin to voorfchijn.Gedoogh tech dat die alfins doorfchijn';

Zoo zal men zien hoe hoogh by klimt.Al zweete een menighte op dees ftoffen,

120 Hy heeft ons ooghmerck belt getroffen.

,, :ache: in den sin van: ore, best, lieht." Nog heden zegt mon: „Ik kan dat seeks of sachet Wigan "ci Gasadt: bier in den sin van: „verged my " Zoo soft men in 't Fr. nog sewn. „pardon, owe

pin," en by ow „'k mai n om verfohoning, maar" enses Ben Ow won teflon know voor „een man, die :cation talon verftaat."es Yes west oan radon, Roth PM AVM: d 1 . ,.men behoeft niet meer to radon of to &Am."

10 Ilorekleer volt,. ,,bekwaaMboid In 't onteyferen der gedenkteekenen "lie Voor: „'t begin en 1 Sot, de alfa en omega der kenniefe."us Lees „Ay heeft ooze bedooling (algid die van Hermes Trimmest:4m) best iteration:

F 122 VONDEL8 LEVEN. 1652

TOEZANG.

Toen fprack de Nazaet van Urbaen:Uw antwoort fluit, en kan beftaen

't Is reen dat uw Gedencknaelt rijze,En KIRCIIhR met zijn veder wijze

123 Wat nw vernuft elck gaf te rah,Op dezen diepen Oceaen

Van wetenfchappen, fchier vergeten,Verftroit, verwildert, en gefleten.

Wat zoeckt men leffen aen den Nyl I130 De Tyber leere Hermes 41

Van onderwijzen fix hervatten.Wy bezigen geleende fchatten,

Van Memfis hier gevoert, alomTen dienft van .1Esus heilighdom.

Na het overlijden van Innocent werd Kircher door (liens opvol-ger, Pans Alexander VII, belast met het ontcijferen van zekerenEgyptifchen Obelisk, dien by echter niet te zien kreeg, daar hyzich te dier tijd to Tivoli beyond. Hy liet zich de fchets daarvanbrengen, en men vertelt, dat hy de keerzijde, die daarop niet wasafgebeeld, des-niet-te min volkomen wist te befchrijven. Ongelukkigleidde al de ontzettende geleerdheid van Kircher tot geene uitkom-ften voor de ware wetenfchap, immers voor zoo verre de hierogly-fen betreft, en is er op dit punt machtig veel of te dingen op denlof. hem door Vondel, in navolging van anderen, gegeven. Kirchernameltjk meende in de hieroglyfen de vreemdfte geheimenisfen telezen, en hy bouwde daarop een der zonderlingfte ftelfels, welkezelfmisleiding immer in de waereld bracht, „alzoo — gelijk eengeestige fchrijver het uitdrukt — er in flagende, om de Egypti-fche ftudien met een nevel van duisternis to omhullen, welken hettwee eeuwen vereifcht heeft to doen optrekken." — Wat hy op dehieroglyfen meende te vinden, waren de geheimen der natuur, nietde zegepraal der aeloude kunst. In zeven letteren — AVToKRaToR-die ivaarlijk niet zeer duister waren, ontdekte zijn vernuft de navol-gende belangrijke onderrichting: „de fchepper van alle vruchtbaar-heid en groeikracht is Oziris, wiens voortteelende hoedanigheid vanden hemel in zijn rijk is overgebracht door den Heiligen Moptha."De voortreffelijkheid van Birchers filologie wordt geftaafd door zijntalent om niet alleen nieuwe lezingen, maar ook nieuwe Heiligen

1) GLIODOlf, ampler* 011 widest Egypt.

1652 JAERGETISDE VAN MICHIEL LE BLON. 123

voort to brengen ; immers een Sint Moptha heeft nimmer dan inKirchers verbeelding beftaan. — Op een andere plaats vertaalt hyeen opfchrift, 't welk de hedendaagfche wetenfchap „Cezar Domiti-anus Augustus" heeft leeren verklaren, aldus: „het weldadig wezen,dat de voortteeling onder zijn hoede heeft, dat een hemelsch gebieden viervuldige macht bezit, en den dampkring, door middel vanMoptha (het beginfel van) de atmosferifche vochtigheid overbrengtaan Ammon, den macht.gfte in de lagere kringen (der waereld), die,door middel van een afbeeldfel en gepaste plechtigheden, tot de uit-oefening van zijn macht wordt geleid." 1k onderftel, dat de lezeraan deze ftaaltjens genoeg zal hebben, en flap hiennede van den ver-meenden „Edipus" af, alleen er byvoegende, dat hy in 1680 over-leed, na een Leven vol merkwaardige ontmoetingen.

Wederom vierde onze dichter in den zomer dezes jaars den ge-boortedag van Le Blon, met een lief gedichtjen, waarin 's mans klein-kinderen aldus fprekende werden ingevoerd :

JAERGETUDEVAN DEN MEER

MICHIEL LE BLON,

1652.

MARGRIET. MICHIEL.

MARGRIET.Nur een Huck van 't gilde kalf;Schenckt ons elck een' friffchen romer:

Want zes kruiffen en een half,In het hartje van den zomer,

Zienwe heden voor op 't hooftVan beer Grootvaer net geteekent

0, de hemel zy gelooft.

a I Glide tall. moo west, dot veer een Ode-a algid de vetite genomen ward. Gilde kali Rut ai-m her veer ,,vet kelt"

124

OP Ma. JOAN DE MEER 1652

M1CHIEL.Zufter, ghy hebt net gereekent.

Cier en eer den ouden manw Met een regenboogh van bloemen,

Schooner dan men fchildren kan.Dit 's een dagh, om van te roemen,

Voor Michieltjen en Margriet.Springt, en zingt een vrolijck het.

Ook dit jaar zag wederom meer dan een der vrienden van Von-del fterven, alien, offchoon in zeer verfchillende vakken, beroemd.De eerfte onder hen was Johan Adriaenszoon de Meer, of,gelijk hy meer gewoonlijk genoemd wordt, van der Meer, Priestervan 't Oratorium, Bachelier in de godgeleerdheid, en federt 1627Pastoor to Wognum 1). Waarfchijnlijk was Vondel met hem bekendgeraakt door zijn zuster Bruyninck te Hoorn, welke by dikwijls be-zocht, en tot het Roomfche geloof gebracht had. Van der Meer hadmet zijn broeders, Pieter en Cornelis, welke laatfte Pastoor was teSpanbroek, en die beiden met hem de hofitede 'Guider-meer in West-friesland bewoonden, een fchool opgericht, om de aankomelingen inde befchaafde talen te onderrichten en tot de kerkdienst bekwaamte maken. Johan Van der Meer overleed op gezegde hofitede den19 February, en zijn afbeelding werd door Vondel met het navol-gende byfchrift vereerd.

I) Zie Ottilhakm yaw demenserlaxd, III D biz. 442

OP

DEN EERWAERDIGEN HEER

MR. JOAN DE MEER.

Bus ziet d' eerwaerdigheit en diepe ootmoedigheit,Gelijck Melchifedech, die Abraham bejegent,

JOAN ten oogen uit, als hy Godts MajefteitDoor 't heiligh offer eert, en 't volck verquickt, en zegent.

a Melchifedech genas des afgeftredens fmart;DE MEER ontfloot voor elck zijn gaftvry huis en hart.

1652 HET ORGEL IN DEN ROUW OVER DIDRICK SWELING. 125

De tweede onder Vondels bekenden, die in dit jaar overleed, wasde beroemde organist Dirk Swelicnk. Zoon en kleinzoon van mannen,in dezelfde kunst vermaard I), was by gewoon, telken reize, na heteindigen van de avondgodsdienst in de Oude Kerk, zijn ftadgenootenop een heerlijke orgelmuzijk te vergasten, als wanneer gewoonlijkftoelen en banken met een overgroote menigte luisterende en opge-togen toehoorders waren opgevuld. Hy weld in 't zelfde graf alszijn vader en grootvader bygezet, en door Vondel in dit liikdichtherdacht:

1) Zle Deal II, Ws 161; Dee! V, Ms. 656.

HET ORGEL IN DEN ROTJW

°Vs&

DIDRICK SWELING,relit an imattriona.

MOESTUM MUSA SOLATUR.

HY Zanggoddinnen, valt aen 't fchreien,Aen 't jammeren met heele reien;De Zoon van Orfeus is verfcheien.

Nu zwijght de galm der orgeltongen,Die door de pijpen qualn gedrongen,

Daer hemelfche Engelen op zongen.

Hoe kout en kil zijn deze handen,Daer Jeffes fnaer me komt te ftranden,Met zijn Marenffen, en Orlanden1

Mozart= musk •01J11711: d. Ls „de sanggedin troost den bedroefde" Zle dew X• 191t den 't fithreton: men lette, dat dit gedieht Ousel in depends regale is gefehreven, wat Vends!

meer gewoon is to doers, wanneer by den trourtoon aanflaat 9 Naraters is Or:endear vie Koreas was hob 1k Islet k te weten Icemen. Wellieht list het

sin een verfell in de toning van den naam, wat by Vondel dikwills aangetroffen wordt en donafporingen altgd untwist smell& maakt. Ongetwgfeld was by eon bekend toonkunatenaar, evenIsla Orland= Loam, over visa Trager reeds gefproken is.

126 HET ORGEL IN DEN ROEFW OVER DIDRICK SWELING.

1652

to floe juichte 't hart van oude en jongen,Wanneer zip vingers ongedwongenOp noten en op ftecken fprongen!

Men kon, door kerckgewelf en kooren,Den Vader in den Zoone hooren.

13 Nu zal een zerck die ftemme fmooren.

Geftoelten noch gepropte banckenNiet !anger SWELINGS kunft bedancken,Voor zijn verquickende avontklancken.

Ghy die mijn ziel hebt opgeheven20 Uit dit moerafch in 't eeuwigh !even,

Wat zweep heeft u naer 't graf gedreven?

Is ook uw geeft van 't lijf ontbondenDoor 't baffen van den Hont uit Londen,Die alle nooten heeft gefchonden?

as En los geborften van zijn keten,Op 't dor geraemt des volcks gezeten,Zijn' Heer den ftrot heeft afgebeten?

Ten minfte kus, 6 koor der zingerenMet uwen mont dit ys der vingeren,

90 Deer iederi ooren op verflingeren.

Ten minfte draegh hem, naer zijn waerde,Die zijn vermaeck voor nieniant fpaerde,Noch met dit grafgefchrift ter aerde:

Hier ruften Grootvaer, Zoon, en Vader.13 Zy volgen Davids harp to gader

Een eeuw van verre, om hoogh noch nader.

Is Neaten. do „ultftekende klavieren.as Dm JAW off Loadee ,de opftandelingen tegen Karel I Het was Vondels zwak, dat by Met kon

nalaten, de perfonen of ftanden, op welt° by t in t bysonder gelacien had, er by to hales, ookal Rondos sy met AM onderwerp in goon bet minfte verband Vi oeger waren bet de Piedikantenen de Synods: nu de Independesten en Willem II

SI Die toile styles Ilteefe mehowles voor „die alle harmonics heeft verftoord. 'ys der etagere* voor „deze Vskoude vingeren "

so Knylinpsren. om 't rgm de naauwkeu.igheid der taal soft bier rerfttegerdem hebben gevorderd.

Dat Vondel een lijkdicht ter eere van Swelinck zong, kan onsniet bevreemden, wel dat zijn her geen enkelen toon van rouwe hadvoor de eene of de andere der drie gezusters, die zoo menigwervenhaar item of fnarenfpel aan de orgeltoonen der Swelincks gehuwdhadden, der drie gezusters, die hem zoo dierbaar geweest waren enwaarvan de jongfte althands zoo lang zijn warme vriendin geblevenwas — voor Anna, voor Geertruida, voor Maria Tesfelfchade Roe-mer Visfchersdochter, alle drie achtereenvolgends, op korte tusfchen-pozen, door den dood weggemaaid. De jongfte was haar ouderenzusters voorafgegaan en gefcheiden uit een levels dat hear niets aan-treklijks meer bieden kon. Na het verlies van haar man en haaroudfte dochtertjen 1) had zy zich gelled aan haar jongfte telg, haarnaamgenoot toegewijd. Ook deze was in Augustus 1647, op zes-tienjarigen ouderdom, door een hevige koorts van haar zijde ge-fcheurd. „Maria Crombalchs," fchreef to dier gelegenheid HendrikBruno, die zich juist to Alkmaar by zijn zuster Alida, Tesfelfchadesjeugdige vriendin, beyond, aan Huyghens. „Maria Crombalch, datfchrandere meisjen, Tesfels dochter en eenig kind, en daarby naarhare moeder Tesfel aardende, is, in den bloei der jeugd, onder deomhelLingen harer moeder en harer moei Anna, heden, in een he-vige koorts overleden : een terfgeval, dat mijner zuster vele tranen,my vele zuchten gekost heeft, zoodat het mijne ziel gefchokt, en iknaanw my zelven meester ben." — Na dit fterfgeval had de be-drukte moeder geen gezond oogenblik meer genoten: de flag bad

aar te diep getroifen, hoe „geboochfaam" en zwijgend zy zich ookthands weder zocht te houden 2). „Ik moot u," fchreef Bruno aanHuyghens op 4 February 1648, „ik moet u, voor ik van my zelffpreek, de groete overbrengen van Tesfelfchade, onze heldin, die,hoewel fteeds door koorts gekweld, haar ziekte en _feed door haarftandvastig dulden verwint. Ik was gister by haar, zoo als ik veel,en meer by deze eene weduw ben, clan by at de meisjens, die fuerter ftede in de befchaafde wereld zijn: ik vertolkte haar mijne Tra-nen by den dood van onzen, ja vroeger onzen, van Baerle, en zyWeld haar aandacht zoo zeer op mane nietige vaerzen gefpannen,dat zy de koorts toen of niet voelde of niet kreeg." — Doch byzoodanige enkele vleugjens was het gebleven, en in Juny 1649 wasde edele en rijkbegaafde vrouw van haar aardfch lijden verlost. JanVos 8) en, Alida Bruno 4) hadden haar dood bezongen, dock in vaer-zen, verre beneden het onderwerp. Vondel had gezwegen ; — Huyghensalleen haar, op een wijze, barer waardig, herdacht. Men oordeele:

4) Zie Deal III, biz 209.ei Zie VAN Viovex, Tes fig/Made, bli 60s) Sic Gedlehtea II, b1z.-918-1146.4) Lie Moos !neon II, blz. 112.

1652 VON DELS LEVEN. 127

128 VONDELE LEVEN. 1652

Dit '8 Tesfelfchades graf.Laat niemand zich vermeten

Haer onwaerdeerlickheit in woorden uyt te meten.All wat men van de zon kan zeggen gaet haer af.

Hoe day' om 't leven quamVerhael tk even noode;

Wat dunckt u, moeders? 't was hoer dochter die haer doodde,En die Jr 't leven gaf was die haer 't leven nam.

Twee jaren later was Anna hare zuster in 't graf gevolgd: en nuwas ook met Truftjen de laatst overgeblevene weggenomen uit dat„faligh Roemers' huys" 1), waar eenmaal onze dichter zoo vele, zoogelukkige nren gefleten had. Was hem die tijd vergeten ? Was erverkoeling tusfchen hem en den aanminnigen zustertrits ontftaan? —

1k west 't niet: dit alleen vind ik, niet zonder eenig leedgevoel, myverplicht hier op te teekenen, zoo Tesfelfchade, na de verwijdering,die tusfchen Vondel en den Drost was ontftaan, met laatstgemeldenop een goeden voet bleef, er geen enkel blink beltaat, dat zy ookmet Vondel de onde vriendfchap onderhouden heeft.

Op den 18 October overleed de geleerde Pastoor van 't Bagijnhof,Leonardus Marius, die, als wy gezien hebben, 2) de voornaamfte be-werker was geweest van Vondels overgang tot de Roomfche Berk. —Groot was de achting, waarin de overledene, wegens zijn voorzich-tigheid en geleerdheid, ook by de Onroomfehen geltaan had, diehem, herhaaldelijk, in moeilijke gevallen kwamen raadplegen; maargroot vooral de liefde, welke de armen hem toedroegen uithoofdezijner milddadigheid. Hoe nitgebreid deze moet geweest zijn, blijktnit de omftandigheid, dat, naar de getuigenis der gefchiedfchrijvers,men, .na zijn dood, zelfs de noodige gelden niet vond tot zijn be-grafenis. Geen wonder den ook, dat by algemeen betreurd werd, ener een ongeloofeljke toeloop van menfchen op de been was, om hemHaar de .Nieuwe4ijds Kapel to zien vervoeren: ja er werd zelfs geldgegeven om een plaats op de daken of luifels te hebben. Vondelgaf ens van die Lijkftaatfie een denkbeeld in 't navolgende gedicht:

Zie Net Le der Zama% Deel U, Wu. 182, vs. 476.s) Lk Deel III, DU. 624.

1652 129 1

LIJCHSTAETSIVAS DIN I HEIR

LEONARDUS MARIUS.

DEWS ADDITE DIVIS.

AT pooght men ons naer 't levenHet wezen van den dooden Helt to geven?

Hy voer uit ela gezicht.Het dootkleet deckt dit afgeronnen Licht.

Beftrijck panneel, noch doecken:liVy zien hem belt in eenen ftapel boecken,

Daer pinaftervier _op viel.Zoo leeftde man, en omtreck van zijn ziel,

Hoe riecken deer zijn reucken,to Hiltorien, en leeringen, en fpreucken I

Hoe zweeft die pen, in fchijn,Niet van een menfch, maer gloeiend Serafijn I

Ben bergh geploeglide blaederen,Bezaeit met zaet van d' oude en wijze vaderen,

Is Getuight ons hoe getrouwHy zweete en zwoeghde in waerheits ackerbouw.

By 't Licht van zijne ftarrenKan elck, des nachts, de doling noch ontwarren.

Vie op een' driefprong yit,so ZVn veder volge, en hant, die yder wijft.

Ootmoedige Geleertheit,Involger der weeritrevende Onbekeertheit,

Dims Agues DtViel: d. I.: „set des ;odes (of goddelgke sekenl core by." Zia dm VIII, MI.4 DU afgareinwa WM voor „dose son (of „Ur") die hare bean ten chide gerosusen (of „geloopen") is."s BO** panisul week &idea „mask geese afbeeidlogen van hem."a,/ Besokin,Daw pAsagiersier ewe Wei „de workeu,welke hp, door hoogeren geest geleid, in 't Hat gat"s Verbs: „soo, in die boeken, leeft de man, en soo leeft de omtrek Miner Mel," of, duidelPer,

„zoo vertoont, soo openbaart sick AM Mel."iris Freale verpigking en gelnkidg volgehonden.is 351 voor „tetngdeinst, winker, welken weg to kiesen."ss Imager: dit woord moat bier niet veritaan worden in den sin van: ”toegovends Ian," mast in

dim yen: „op de Mean sittende, In elle fohnilhoeken verreigende."

ie Irsasin VAN C. VAS Tomos& vs,

Verfmader van gewin,Beminner van oprechtheit, vrede, en Dill;

23

Hoe treuren wy, verlatenVan u, die liefgetal by alle paten,

U fchickte naer 't begrijpVan yders brein, of vroegh, of fpader rijp!

Wie kon zoo harten winnen?30 Door eendraghts bant verbinden zoo veel zinnen,

En ftierenze, in dees zeeVan zwarigheen, aen een behoude me?

De tortel laet zich hooren:Ick heb mijn gade aen MARIUS verloren.

33

De Maeght en 1 weeskint krijt:Wy zyn, helaes! ons' tweeden Vader quijt.

Zoo vele letterkloecken,Die raet aen hem en zijn orakels zoecken,

Verftommen, nu by zwijght,40 En niemant op zijn vragen antwoort krijght.

Wy voigen 't lijck met ftaetfi:Een arrem loon voor guide predicati,

Gedienftigheen, en deught.Het paradijs beloon' hem in Goths vreught.

Overleden immix den 18 van namaent.

as lieftetai 4 alto AGMs: ',Bensons= on boudnd by alle dub van Ileden." Zia bet blerbovenvermeldo

130 LIJCKSTAETSI VAN LEONARDUS MARIUS. 1652

1652 OP LEONARDIIS 'MARIUS. 131

's Mans zinfpreuk was, naar aanleiding van zijn naam Leonardus,fortiter fed fuaviter, „krachtig, (loch liefelijk." Vondel zinfpeelde opdeze fpreuk in 't navolgende graffchrift

OP

DEN E. HEER

LEONARDUS MARIUS.

FORTITER BED BIIAVITER.

IER fluimert MARIUS, verfchrickt niet voor den naem:Het is geen Marius, die Rome heeft beftreden:Maer. die met mont en penne en dienften en gebeden

Al 'tRoomfcheKriftenrijck verplichte aen zijne faem.Wie droegh oit naem, die meer eigenfchappen

raeckte?Dees LEO was wel Sterck, doch Zoet, als NARDIIS geur.Zijn wijsheit ftraelt Godts boeck en alle kunften deur.

Nn raft voor 't hoogh altaer die voor Godts kercke waeckte.

s Monne: „Nue Marius, de beroemde Triumvir, die met Sylis om de opperheerfchappy over Romekampte."

e Narita: een welriekend kruid, wasrvan *. a. in 't Ilioglied I. 12; IV: IS, 14 gewaegd sore,.

Hy voegde er nog tilt andere by:

ANDER

OP DEN ZELVEN.

VREEMDELING. ROSTER.

VREEMDELING.WAER raft bier MARIUS? my luft zijn graf t' aenfchouwen.

KOSTER.Een ftapel boocken ftaet op zijnen zerck gehonwen.

Een afbeelding van den waardigen man wordt nog op 't Bagijn-hof bewaard. Vondel gaf daarop het navolgende byrchrift:

OP

DEN E. HEER

LEONARDUS MARIUS.

Pus ftichte MARIUS, by monde en by gefchrift, .Geleerde en ongeleerde, tilt Goddel ijcke drift.Nu zwijght de mont: nn geeft de pen geen' gouden int.Zijn fchriften toonen it zijn levendighfte print.

132 OP LEONARDUS MARIUS. 1652

1652 ENGELEBUEGH IN DEN ROUW. 133

Ik heb gemeend, dat de beeltenis van den man, die geen mindereninvloed dan Reael of Hooft op Vondel als dichter, en op Vondel alsmensch een grooten invloed gehad heeft, niet in dit werk ontbrekenmocht, en ze daarom aan 't hoofd van het vorige Deel geplaatst.

Eindelijk nog overleed in dit jaar, en had dus niet lang vruchtvan de hem verfchafte voldoening, de Heer van Engelenburg, AndriesBicker. Vondel herdacht den dood van zijn befchermer in den na-volgenden klaagzang:

ENGELEBURGH IN DEN ROUW ,

OVER DIN E. 14 HIER

ANDRIES BICKER,ilien flu tapIthrd,

OUT BURGERNEESTER EN 11.A.ET VAN AMSTERDAM, &c.

Integer vitas, aceleriaque purua.

AT tijding komt de Stadt bezwaren,In 't midden van de droeve maren,

En rampen, nit der zee gehoort?0 lantverrijckende Amfterdammers,%rat baert een jammer n al jammers?

Hoe leit de Doot den Staet aen boort!De dappre BICKER, helfch befprongenVan weifelende laftertongen,

"saver efthe cast: d. I.: „rechtfehapen van wander en rein van enveldaden." Me Eon. Own. I:EX11 vs. 1.

a La:stater&kende slmfteritammers• bee epitheton Is bier wain* op age pleats en salts eenigzinsin itrgd met Maven vooratgaas. Wet doet do omaandIgheld, of de AmIteraammers het land ver-rgkten, of niet. tot bun ronw over Andries Bicker?

v-• Ook bier Is glen verband tustehen de twee deelen van den gin. remand, die de gefehtodenlsslot kende, soft at Debt denken, dat Bicker geftorven was van verdriet over den laster, hemaangedaan. Year die historic: met Willem II was homers over en de man In ign ambt heriteld.Dat by etch het gebenrde zoo :wear :oft hebben aangetrokken om or van to fterven, is niet wetto gelooven, en soft slot byzonder ftrooken met de rustigheld, hem door V. toegekend.

11 134

ENGELEBURGEI IN DEN ROUW. 1652

Wort at to vroegh ter ne6r gevelt.to 0 Bataviers, 6 kroon der Steden,

Uw rechte hant leit afgefneden.Wat lijdtghe at fchipbreuck in dien helt!

Wat lijdtghe in eenen man at fchade 1Hoe drijft uw kiel op Godts genade,

13 In 't ftranden van then Amirael,Die Lent- en Zeeraet Reef en ftichte,En braef voor nit, vol wijsheit, lichte,

Gelijck de Noortftar met haer' ltrael.Men wapen' heir, noch onderdaenen,

20 Noch koom' hem op met buffet, en vaenen:Hy leit geruft den Tabbert af,

En neemt verlof van Ampt, en Staten.De Nijt heeft ANDRIES nu verlaten;

Zy triomfeer' vry op zijn graf.as Als 't Hof verleit wort door de booften,

Dan moet de vroomheit zich getrooften't Bevlacken van haer eerlijck wit;

Het heil der trouwe Bnrgeryen,Geplant door Vree, na bloedigh ftryen,

sa Op dat de Vrijheit veiligh zitt'.Al 's Burgermeefters Tuft en leven,Was rultigh recht door zee•te areven,

Aen laft en eere en eedt verkocht.Zijn icloeck beleit in hooge zaecken,

as Zijn doordrift en omzichtigh waeckenHielt eene ftreeck op dezen toght.

Vergunt ons dan nae 't lenge flaven,Dat wy dit wapen by de braven

Ophangen, ter gedachtenis40 Van ENGLEBIIKES, die afgefleten,

Den prijs genoot in zijn geweten.Dus blonck by in ons duifternis.

as Ma deortIr(0. doordrffi Rut bier natandtlk in eea goeden sin, roar ,,vo/bardende yver "as Malt enecftreeek: dit imbede gedieht door sea de Walden nit bet seewesen gammen, dat gem

wonder is, dear Vondels boon, als waarfebOulp de boofdan van ells Nederlanders, Mends Ter-val3 was met de Wimps tilt see.

Ilet was op den 2 December van dit jaar, dat er juist een eeuwverloopen was, federt Franciskus Xaverius, de vermaarde geloofsver-kondiger in de Indien, op reis naar Sina overleed. De herinneringdes grooten Heiligen werd op 't plechtigst gevierd, ook door Von-del in bet nevensgaande gedicht:

EEUWGETIJ

VAN

FRANCISCUS X AVER111S,

Igastti us Onstinhirs.

Nee vero Alcides tantunt telluric obivit.

AT beilbron zal mike dorif en yver leffen,Nu 't Eeuwgety en Eeuwfeeft van XAVEER

Ons opweckt, t' zijner ear',Met rouwloof, noch bedrucktelijck cypreiren,

Maer guide lauwerblaenTe volgen, op de baen

Van zijnen geed;, die heden vlieght naer boven,Om eeuwigh Godt te loven ?

Het is geen tijt zijn dootbaer te geleienio En lichaem, dat noch myrr' noch balffem hoeft:

Een Heiden magh bedroeftHet doode lijck, dat eeuwigh fterft, befchreien:

Nee vero Alcides cast.: d. 1.: „sena Herknles heeft zoo vele landen niet bezocht" (Zie den. VI,802) een gezegde, chit in den mond van Anchises, tot Eneaa fprekende in een Loan dezoogenaamde kolommen van Herkules nog het nec plus ultra Inlet verder) voerden, eenigebeteekenis bad; doch dat, nit de ontdekking van Amerika en van de gemeenfchap met denIndifehen Archipel, Sims en Japan, en federt de minfte feheepsiongen near elle wlndftrekenheel lien maal verder dan Herkulea gereled was, elle beteekeria had verloren.

s Meer gelds lauteerblaan: bier vereischten zoo de zniverheid van den zinsbonw ale de duldeltjk-held het herhalen van met.

7 Die heden slieght naer boven: de Meister ftelt zich hetgeen een eeuw to voren gebeurde vooroogen, ale of het wader op nieuw en wel op bet huidige oogenblik gebenrde.

ti,ts Min inlet: de Neidenen geloofden niet aan het ecuwig fterven der zielen, en Vondel kende zoo-wel de mythologic, ale de wlisbegeerte van Plato to goed, om dit niet to woten; maar Beldenftaat hier vermoodeltlk in den sin van „ongodist, ongeloovige."

EEUWGETIJ VAN FRANCISCUS XAVERIUS.1652

136 EEUWGETIJ VAN FRANCISCUS XAVERIUS. 16a2

Dit onverrot gebeentWil ruften onbeweent;

15 Terwijl die ziel, die groote ziel, gaet zwevenVan dit in 't ander 'even.

De gryze helt en Godtstolck der HebreeuwenZagh van den bergh het lant, aen Abraham,

Dien Godtgetrouwen ftam,20 Gezworen, en belooft voor menige eeuwen,

• Met vroiijcke oogen aen.De ftroomende Jordaen

Den intocht finite, en liet de volgende ervenDit over na zijn fterven.

25 Zoo zagh XAVEER, uit Sanciaen, de kuftenVan 't maghtigh Chine, en 't rijck, dat voor hem lagh.

Wat was 't een blijde daghVoor onzen Helt, wiens yver noit kon ruften:

Alaer Chriftus riep hem t'huis30 Met zijn gefleten kruis:

Dien arbeit had d' Almachtige in 't verholenA en Riccius bevolen.

De tweede zuil van JESUS hooftgebouwenHad, lang genoegh en onverwrickt en waft,

35 Gedragen dezen laft,En op de wacht, met onvermoeit betrouwen,

De hitte en kou verduurt;Ter werelt uitgeftuurt,

Getrooft om hoogh, in hemelfche landouwen,40 Zijn Vaderlant t'aenfchouwen.

Weet iemant na Sint Thomas ons te toonenEen kercktrompet, die wyder wert gehoort,

Daer 't Relit ter zonnepoort'Komt nitgeretni, en al het Ooften kroonen ;

45 Hy noemze by haer' naem,V erdoof FRANCISCUS faem,

17 De grijze hat: „Mozes."25 Uit Sunciaen: een eiland, by de Sineefche kust, waar Xaverius overleed, toen hy van zit!' reis

near Japan was ternggekeerd.ao Met zijn gelleten kruis voor „met het kruis, 't welk hy zoo lang gedragen had."as Riccius: Mattheus Riccius, die, in 1552 to Macerate in ItaliEn geboren, in 1571 in de Soeietelt

der Jezuleten trad, en in 1577 near Goa vertrok, wear by zich vierjaar onthield. Van dear wendby near Sine gezonden. Eerst to Kenton tegengewerkt, ja door 't graanw mishandeld, wist byzich van lieverlede de algemeene genegenheid te verwerven. In 1601 kwam by te Peking, wearby by den Keizer zeer in gunst ftond en tot aan zijn dood verbleef, die in 1610 voorviel. Byheeft verfcheidene geografifche, astrologifche, theologifehe en andere werken in de Sineefchetaal nagelaten.

as De tweede salt: Vondel noemt bier Xaveer de tweede znil der Kerk, zonder dat het zeer duidelijkis, wien hy els de eerie aanmerkt. Waarfehijnifik heeft by daarmede Sint Thomas bedoeld, wiende overleveling voorftelt als den eerften geloofsverkondiger in de Indien: en de nitdrukking,die vs. 41 voorkomt, na Sint Thomas, verftel kt my in doze gisfing: — offchoon het my dan toehsteeds raadfelachtig blfift, wet V. meent, als hy fpreekt van Jesus hooftgebouwen: dat tech nietop „de Indien" kan flaan.

— —

1652 EEUWGETIJ VAN FRANCISCUS XAVERIUS. 137

Die eene ronde, als dry paer wereltklooten,Bereiit heeft onverdroten:

G-eenfins om fchat, noch goude en zilvre mijnen,50 Noch heerfehappy en A lexanders ftaf;

Al roock, al whit, en kaf:Maer om door 't licht van Rome te befchijnen

Den nacht van 't Heidendom,En duidelijck alom

53 Ontelbre woefte en wilde en ftomme volcken•Godts boeckftaef te vertolcken.

Dees yver dreef hem, door woeftijn, en baren,En fchipbreuck, heene in vaft en driftigh lant.

Geen menfeheneters tart,co Vergift noch fchicht noch lagen van Barbaren,

Vernielden den Gezant,Die met zijn eige hant

In 't krui,ladt wafcht elf hondertduizent zielen,Die voor het Kruislam knielen.

05 Japon voor al den Bouwheer heeft te dancken,Die zegenrijck den afgront leit aen bast,

Den rechten wijnftock plant,En zoo veel velts beflaet met eedle rancken,

In weinigh jaren tilt,70 Begrimt van helfchen nijt.

Hoe woelt het daer, in 't leggen van Godts drempelsIWat wijt zijn hant al tempels I

Al trapt de liel daer kerck by kerck tot mortel,En gruis en puin, en fchuimbeckt jaren lang,

73 Tot waerheits ondergang,Ja fchijnt den boom van 't Kruis met tack en wortel

're rucken uit den grout,Daer die in 't bloeien !tont;

De hemel weet zijn uren en zijn tijden,BO En eb en vloet van 't lijden.

%Vat noot is 't of bet bloet en tranen regent,By vlagen niet, maer jaren achter een,

En fmilt een hart van fteen:Noit eilant was met martelbloet gezegent,

47,43 Lees: „die zoo veel weegs had afgelegd, als hadde by drie malen den aardbol rondgereisd."Ronde ftaat hier, als meermalen, veer rondte, „omtrek_"

so God's boeckftaef: dichterlijk veer „de Heilige Schrift, het Woord Gods."se Driftigh lant: driftig is wet uit zijn cart drip:end is, even els machtig wet uit zijn aart vnacht,

verdrietig, wet verdriet heeft, enz. Dm:Rig land ftaat alzoo tesenover vast land; doch worth biergebezigd voor „eiland."

65 Japon: zoo eel men oudtijds, even als nog de Franfchen, voor Japan: en van die vroegere fpel-ling is nog in ooze teal „een japonfehe role," of, by verkorting, een japan overgebleven.

is En "mill een hart van fleen: herhaal bier: „tvat noot is 't, al (milt" enz.84,85 Verita: „in gems eiland ftierven ooit zoo veel martelaren."

138 EEUIVGETLI VAN FRANCISCUS XAVERIUS. 1652

85 Geheilight als Japon;Daer fchijnt de martelzon

Ons ftarren doof, en alle martellchriften,En gloejendige driften.

Ay, Goa, flaep, ay flaep geruft en veiligh,Op dit geluck, dat u te lute viel,

Na'et fcheiden van de ziel,Het heiligh lijck van zulck een' grooten Ileiligh

T'omhelzen in uw' fchoot;Een toevlught in - der Hoot;

05 Naerdien 't gebeent van een' Profeet oock 't levenDen dooden heeft gegeven.

FRANCISCUS, nu in 't licht van zijn herboorte,Den afgodt eer door wonderdaen verwon,

En dooden wecken kon;too Dewijl by droegh den fleutel van de poorte

Der onverzoenbre Doot.Hoe zou by in der noot

Vergeten u, die nu met heele fcharenHem lof zingt voor d' altaren.

103 Die Navarrois, een eer van Pampelone,Zijn Adelijck en overout geflacht

En Hof en Staet veracht,Om d' arme Kribbe en armoe van Godts Zone,

Verfmilt zijn' wil in Godt,11P Zijn hooghfte en eenigh lot:

Waer 's hemels wil hem roepen wil en leiden,Zijn wil is onverfcheiden.

Maer van wat karat zal ick dees zucht ontginnen,Die nacht en dagh, fangs 't ongebaent en fteil,

3 De Mooren brengt tot heil,En onverzaet bun zielen zoeckt te winnen:

Dat is zijn hartejaght,Hier (pant by al zijn kracht

En netten nit, en flaeckt zijn hazewinden,

86,97 De zin is: „de glans, die afftraalt van de martelaren, in Japan omgckomen, is een zon, in ver-gelijking met den glans der martelaren, ten onzent geftorven."

88 Gloejendige driften voor „laden van heiligen yver:" — geen fraaie of duidelijke rjjmlap.so Te tote voor „ten deele, door 't lot n toebedeeld."so 't Gebeent van een' Profeet: dat van „Elifa." Zie 2 Kon. XIII: 21.s7 Berboorte voor „wedergeboorte."ss Lees: ,,overwon weleer de afgoden door wonderdaden."

los Die Navarrois, een eer van Pampelone: zie het aangeteekende: Deel IV, blz. 621.ni Waer 's hemels wil hem roepen wit: een wit die wil: deze nitdrukking moel non Vondel gedachte-

loos ontfnapt zijn: waarfchijnlijk heeft er vroeger voor 't eerfte sell een ander woord, als b. v.mach!, last, flees of iets dergelijks geftaan, dat hy, later, om het in tegenitelling met de woorden :rijn wit, die volgen en voorafgaan, to brengen, in wit veranderd heeft, zonder op het w.woordto letten. lk west by ondervinding, hoe licht zulke abuizen kunnen plants hebben.

ns Zijn wit is onverfeheiden: d. , zijn wil verfcheidt (of „vericheeln niet van den wil des llemels."113 Zest ick dees zucht ontginnen: d. „zal ik aanvangen, dien onvermoeiden yver to befchrijven."

120 Uit loft tot zulcke hinden.De Grieck magh Circe en toverdranck verzieren:

Hier fpreeckt een tong, die wolf en beer en zwijnVerandert, niet in fchijn,

Maer reden fchept in redenlooze dieren.

125 Hier boort men Orfeus Item.De bofkben volgen hem.

Amfions her herbouwt bier vefte aen vefte,In 't Indiaenfch gewefte.

Mijn keel wort lieefch: mijn tang bezwijckt in 't midden,130 En ziet geen eint van hongersnoot en dorft,

En ]aft, op reis getorft;Van bairekleet, en koorde, en endloos bidden,

En waecken, tart natuur,En 't zuigen van quetzuur

1a3 En ettrigh bloet der fmettelijcke krancken.Hy rieckt de roos uit ftancken.

Ghy worftelaer en kampioen, die hedenHet harrenas hebt afgeleit om hoorah,

En uit den rijcken boogh110 Van Godts gewelf uw kinders bier beneden

Met finarte worftlen ziet,Verfma bun belle niet.

Behaeght u dat uw voorbede ons bevrijde,Zoo kroon uw Eeuwgetijde.

un Zuicke hinden: de ?linden zijn de „zieien der heidenen," die door de redenen en wonderon vantiaveer. zijn hazocinden, tot het Kristendom gebracht werden.

121 Circe: do bekende tooveres.134,135 „Het uitznigen der wonden van kranken, die nail befmettelijke ziekten leden."136 Hy rieckt de roos nit fiancken: by Vondel is de roes meermalen, en zoo ook bier, genomen in

geesteliiken zin voor „de hemelfehe vreugde, de paradijstucht,' die aizoo veronderiteld wo: dt,Xaveer tegen to waimen nit den (tank der pestlijders.

137 Ileden: d. „op de dagteekening van heden." bet aangeteekende op vs. 7.

11;52 EEUIVGETIJ VAN FRANCISCUS XAVERIUS. 139

140 OP DE MARMEBBEELDEN YAP LOIOSA EN SA VERTU'S. 1652

's Mans borstbeeld, nu of kort daarna met dat van Lojola doorden beroemden beeldhonwer Artus Quellinus uit marmer vervaar-digd, gaf aan Vondel aanleiding tot de navolgende byfchriften:

OP

DE MARMERBEELDEN DER HEILIGE VADEREN

IGNATIUS DE LOIOLA,

glf

FRANCISCUS XAVERIUS,

DOOR ARTUS OUELLINUS,

WHO= us lambdas.

MMUS IN IMPERIUM MAGNUM.

IGNATIUS, de vierighite befchermerVan JEsus naem en leer,Verrijit hier tot Godts eer.

Zijn heiligheit verdooft dit salver mariner.Num cum: .,naar eon groat rUk gesonden." ZIG Aim. VI. 811.

SUPER GARAMANTAS & INDOS.

XAVERIUS, een Kruisgezant geworden,Voert Chriftus Kruis, noit moe,Den Indiaenen toe:

Nu fticht by noch in manner 'haus Orden.Sums G4144444srrAs cam.: „Over Garamanten en Indllo." Ale Ans. VI. 794.

1653 VOSDELS LEVEN. 141

Dan het is tijd, dat wy weder eens zien, welke gebeurtenisfen in-middels in ons vaderland waren voorgevallen: gebeurtenisfen, waaropVondel o. a. in zijn lijkklacht op Bicker gezinfpeeld had. Tus-&hen de nieuwe Republiek in Engeland en de Staten was, inweerwil der toenadering, die van de zijde van Holland reeds dade-lijk na de verandering van regeeringsvorm had plaats gehad, deoorlog uitgebarften. Het is hier de plaats niet, noch om de aanlei-ding tot dien oorlog uit een te zetten, noch om een omftandige be-fchrijving te geven van de zeegevechten, dien ten gevolge geleverd.Aileen moet hier herinnerd worden, hoe aan den Luitenant AmiraalTromp, den held van Duins, den man, aan wien ons Vaderland hetherftel van het zeewezen te danken had, na 's Prinfen dood door eenwangunftige kabaal het bevel over de vloot ontnomen en aan deRuyter was opgedragen. Noch deze, noch de With, die vervolgendshet beleid over een zeetocht had gevoerd, waren voorfpoediger te-gen de Engelfchen geweest dan Tromp; en, daar niemand meerdan deze laatfte in den zeeoorlog ervaren en niemand meer bemindwas by het zeevolk dan hy, achtten de Staten het raadzaam, hetgepleegde onrecht te herftellen en wederom het opperbevel aan zijnehanden toe te vertrouwen. Met Jan Evertfen, de Ruyter en PieterFloriszoon als onderbevelhebbers, in zee geitoken, had hy op den10 December de Engelfche vloot onder Blake ontmoet en genood-zaakt, de zee to ruimen. In den aanvang van 't volgende jaar naar't eiland Rhee gezonden om aan een talrijke koopvaardijvloot totgeleide to ftrekken, ontmoette by op den laatlten February, omtrentPortland, de Engelfche vloot onder Blake, en had er een hevigeilrijd plaats, die drie dagen aanhield. De uitflag van het gevechtwas onbellist en beide partyen fchrijven zich de overwinning toe. In-tusfchen, het hoofddoel van den tocht was door Tromp bereikt ende koopvaardijvloot kwam behouden in het Vaderland. Ook het ge-ringfte voordeel, op de vloot van 't Parlement behaald, was gefchiktom Vondel to verheugen; geen wonder alzoo, dat hy zich opgewektgevoelde, om in een gedicht de wakkere daden van den onverge-telijken zeeheld of to fchilderen.

VRYE ZEEVAERT,

ONDER DE VL1GGE

vex

DEN DOORLIICHTIGEN ZEF,HELDT,

MARTEN HARPERTZ. TROMP,

Clam

L. AMIRAEL VAN HOLLANT EN ZEELANT.

Puldrompe siori fisecurril in amis.

E plaegh van inheemfch en uitheemfch,'t Gedroght, dat met zijn dolle honden,

In 't bloedigh moorthol, aen den Teems,Den Grooten Herder had verflonden,

Zich droncken zoogh aen 'sKoningsftrot,En knaeghde, op 't Koninghlijck geraemte,

Den romp, van hooft en kroon geknot;Die moortpeft, zonder Godt en fchaemte,

Nu vlammende op een' verfchen buitto Van Franfch gewas, quam nederzacken,

En dreef voor ftroom den bloetftroom nit,Om balgh en buick met roof to packen:

Maer die den afgront palen ftelt,

Pradismasmos owl meet • 4. 1.: „en bet &Mint one Moon toe, In 't wepen to 'term.' Uskn. II 317.

, Ma &exams awls ace ''s Soiling* 'trot: zoo seat by In den GrgrnaeU MI Ifoldroft: Brittanjo hadBM so& ates 's kostaga hair gesopen.

EN bet aangetoekendo hlorbovon, Ids. 91, vs. 811,10 Sas' verfeAss bait Rat Irnm/bIs ow* • „tohopen, met Franfchen wtin geladon.'•

142 1653

En ketent helfche monfterdieren.13 Ontfonckte 't hart van onzen belt,

Tot voorftant van zijn Batavieren.Dees zagh den gruwel in 't gezicht,

Die helfch met vijfmael veertien koppenDe zon bedroefde, en 't hemelfch licht;

20 En, om ons zee haer keel to itoppen,Zich dwers voor Hollants kielen Imeet;

Waer op de Ridder aen quam rennenOp zijne vleugels, vlugh en breet,

Voorzien met vijfmael veertien pennen.2, Ily voerde een flaghzwaert in de vuift.

Het Monfter braeckte donderklooten,Granaten, blixems, baldert, bruifcht;

Bedreef gewelt met ftaert en pooten;Blies roock en fmoock, en vlam en vier

30 Uit zijne kieuw, en kopre keelen:Maer Hollants Perfeus trof het Dier,

Dat zalf noch k•uit de borft zal heelen.Drie voile dagen hiel by 't ftaen.

hoe beet het op zijn yfre tanden!33 Hoe fchoot het toe! gelijck d'Orkaen

Op d'Indiaenfche golf en zanden;Tot dat het endlijck, afgemat,

Gefcheurt, verminckt, begon te deizen,En liet ons rijcke vloot, van fchat

40 En rijckdom zwanger, henereizen:Iloewel 't alree de vrucht vermant,

Verflonden had, ten roof gefchonckenAen zijn alvratigh ingewant,

Van moors en diefftal dol en droneken.Due quam de Hollantfche Amirael,

Die voor geen' zeehelt vlagh moet ftrijeken,Een man, gelijck een punt van ftael,

By geen Romainen to gelijcken,Zijn' Maesftroom in, en wert begroet

so Van 't Vaderlant, en Zeven Staten,Die hem verfchenen te gemoet,

Ten trots van all' die vroomheit%Vie vreeft nu fchutgevaert, of fcherp,

is Vafmael Her** koppeas de BrWebs [chapels worden bier koppoi van een monger genoemd,gen* later, vs. 24. de Nederlandfehe Mopes plums van een gewapenden Perfeus vormen

at Hollants Perfeus• Tromp wordt bier vergeloken met Per)bus, den soon van Dana, die, gerlengeldvan de voeten, Andromeda verloste van het monger, dat bear verilinden soft.

a,* Lees: „Imeael bet do vrnoht alined* bad overmend en verdonden."ea R. 94101 Romaine* le gelbreken• wil bier Wet sown; „Wei waardlii," maar ,,ie waned*, om by

Romoinen vergoleken to worden."

1653 VRYE ZEEVAERT. 143

1 44 VONDEL8 LEVEL I 6W

Of zeegevaerte, en waterfmetten?ss 0 HARPERT8ZOON, ghy zijt ons harp!

0 TROMP, men zal uw deught trompetten,Waer 's Ilemels gunft ons Zeevaert botm t.U komt een Scheepskroon toe van gout.

Het is waarfchijnlijk op dezen zegekrans, ter eere van Tromp ge-vlochten, dat Vondel zmfpeelt in een gedicht, dat hy omtrent dezentijd ten gevalle van een reizend tooneelgezelfchap vervaardigde.Leopold Willem, Aartshertog van Oostenrilk, Bisfchop van Pasfau,Straatsburg enz. en Grootmeester der Duitfche orde, — die in 1614uit Keiser Ferdinand III en Maria Anna van Beyeron geboren was,en zich in weerwil van zijn geestelijken staat, als Veldhecr zeer hadonderfcheiden, inzonderheid in de oorlogen tegen Zweden gevoerd,was in 1648 door Filips IV tot Landvoogd aangefteld over de Ne-derlanden, welke betrekking hy tot in 1656 bekleedde. Deze Vorst,die een groot minnaar der fchoone kunften was en o. a. een kost-bare verzameling fchilderyen maakte, had o. a. ook, als vele Poten-taten, een vast tooneelgezelfchap. Vermoedelijk kon dit echter nietalleen beltaan van de bezoldiging welke het van hem ontfing: al-elands bet fchijnt Denemarken, Holftein, to hebben rondgereisd enook Amfterdam bezocht to hebben: geen wonder kan het ons baren,dat deze kunstenaars een aanbeveling gehad hebben by onzen dich-ter, met zoo velen in de Spaanfche Nederlanden bekend. Althandshet blijkt, dat hy zich hunner aangetrokken heeft en huu tolk heeftwillen zijn by de Amfterdamfche overheden, om deze dank to zeg-gen voor do eer. welke zy aan de Tooneelisten hadden aangedaan,door by hun fpel tegenwoordig to zijn. Die dank luidde als volgt:

DE TOONEELBROEDERS

V •

DEN AERTSHERTOGE

LEOPOLDUS,

AEN DE MAOISTRAET EN WETIIOUDERS VAN AMSTERDAM, TOENZE

MET MINER TEGENWOORD1OLIEIT HET TOONEEL VEREERDEN.

EBT lof, o eedle Amftelheeren,Die onze bede niet ontzeit,En met uw tegennoordigheit

Hier quaemt het treurtooneel vereeren.Dus is ons fpeelrol afgerolt

In 't Debt der Denemerckfche kroonen.Dna moghten wy de kunft vertoonen

Den Seizerlijcken Leopold,En Holftein, Hollants bontgenooten,

io Beminners van den hoogen fohoen,Die geeft en wetenfchappen voen

In hoven, en op trotfe floten.Nu bloeit Athene in Amfterdam;

Dewyl het milt met zijne gunftenis Het hooft der zeevaert kranft met kuniten

En loof, dat van Parnaffus quam.Zoo moot het nienwe raethnis rijzen,

Het Ooft en Weften eenwen langkVergulden nwe beurs en banck.

se Zoo -moeten wy uw heufcheit prijzen.Grontachtbre Vaders, dat uw heilZich wyder ftreck' dan eenigh zeil.

s boa .IeberWeken Leopold: „den Aartsbertog," ale soon des Selzer, aldus betyteldileralseers van des hoop.* /*chops: d. I : „voorftanders van het treurfgel," waaryan de „kotharn"bet tytabool was, even all de „broos" van het Mine).

is MI kooft der seevaert: Amtterdam self wordt blermede bedoeld.

1653 145

DIIVIIMUI VAX 8.VASVONDZI. TI

JO

Terwijl Tromp de eer onzer wapenen handhaafde op de Engel-fche kusten, deed de inoedige Kommandeur van Galen hetzelfde inde Middellandfche Zee. Reeds in het vorige naar had hy den Engel-fchen Kommandeur Bodley by het eiland Monte-Christo aangetast,hem binnen Porto-Longo, een der havens van het eiland Elba, ge-dreven, en hem aldaar ingefloten gehouden. Dan, daar deze havenaan een onzijdige Mogendheid toebehoorde, had hy geene vrijheidgevonden, hem aldaar aan te vallen. Nu gebeurde het echter, datde Staten, zijn gedwongen werkeloosheid toefchrijvende aan onver-fchilligheid, hem, in 't begin dezes jaars, het verb ijt lieten doen, dathy den oorlog tegen de Engelfchen te flap doorzette. Zulk een ver-wijt was niet te dulden voor een man zoo opbruifchend van aart alsvan Galen, en, terftond willende bewijzen, dat hy dien blaam niethad verdiend, gaf hy den vyand gelegenheid, Porto Longo te verla-ten; terwijl by zelf naar Livorno zeilde, alwaar zich de EngelfcheSchout-by-Nacht, Appleton, beyond. Bodley maakte dadelijk gebruikvan de gelegenheid, hem aangeboden, en zeilde insgelijks naar Li-vorno, hopende aldus van Galen tusfchen zijn fmaldeel en dat vanAppleton in to fluiten en met voordeel aan to Casten. Den 13 Maartkwamen de drie flnaldeelen in elkanders gezicht: dock, eer Bodleynog binnen 't bereik van 't gefchut was gekomen, had van GalenAppleton reeds aangetast en zijn !'chip tot de o% ergave gedwongen;terwijl er van de overige fchepen van dat eskader maar een ont-kwam: waarop Bodley, een gelijk lot voor het zijne vreezende, allezeilen byzette en zich wegmaakte.De overwinning, hoe giansrijk ook, was dour betanld geworden

met den dood van den zeeghaftigen vlootvoogd. Reeds de tweede vyan-delijke kogel had hem het rechter been verbrijzeld. Lang verborgby de wonde, tot dat zijn onderftuurman die gewaar werd en hemwaarfchuwde tegen het doodbloeden. Op den ballast nedergelaten,moest hy gedoogen, dat het been hem onder de knie werd afgezet.Hierop dronk hy een glas wijn en tweet het glas tegen den grond,zeggende: „die Engelfche koningsmoorders moeten bet toch betalen."Naauwluks was by verbonden, of by wilde weer naar boven, wathem echter belet werd; offchoon by niet afliet, de zijnen met luiderftemme aan te moedigen. Na den flag to Livorno gekeerd, overleedhy aldaar op den negenden dag (23 Maart). Vondel bezong zijnoverwinning in het navolgende gedicht, 'twelk in piano by 'Nikolaasvan Raveftein in 't Licht kwam.

I 146 VONDELS LEVEN. 1653

SCHEEPSKROONBEHAELT, IN DEN SCHEEPSTRLTT, BY LIVORNE,

DOOR

DEN DOORLIICIITIGEN ZEEHELT,

JOAN VAN GALEN,

is It 31kitlatisrit

Tempera muds fulgont roftrata corona.

ou de Leeuw van Hollant ilaenwen,Na een zeegevecht of twee?

Neen, by flaet at weer zijn klaeuwen,Op de Middelantfche zee,Onder het Tuskaenfche ftrant,In bet hart van Engelant,

Ruckt en fcheurt het voort aen flentren.Schreeuwt nu dat by niet durf entren.

Kielen neemt by op zijn tanden,io Steeckt haer buskruitkamers aen,

Als zijn grimmige oogen branden,Die gelijck twee lonten ftaenIn het hooft, wanneer by raeft,Vier en roock ten neus uit blaeft,

is En het zeefchuim komt gedropenUit zijn' mail, in bloet verzopen.

Om den Zeevloeck t'achterhalenPaft maetroos op zijn gety,

En de moedigheit van GALENTampon. :malt meta d. L: asekrOon ilttor om saa dapen." Zle dee. VIII, 886

1653 147

148 BCHEEPSIEROON BEHAELT DOOR JOAN VAN GALEN. 1653

20 Zet nu alle zeilen by,Daer hy vijftien roovers ziet,Buiten Medices gebiet,

Tuimelen op zoute gronden,Als een jaght van waterhonden.

as Valt nu, riep hy, valt aen 't firoopen,Dieven, tuck op fcheepsverraet,

Die een' Fenix of kunt loopen,Daer men zich op trouw verlaet,En al ftil, aen 's Hertoghs kuft,

ao Onder zijne vleugels rust,In den fchoot der vrye haven,Daer men weet van Bier, noch raven.

Zijtghe krijgbsmans, haelt uw ftaertenNiet verbaeft, als reekels, in.

ss Neftelaers in zeegevaerten,Geen patrys in Engelfch tin,Geene fauffen fchaft men hier,By het brandende oorloghsvier.

Hier befchoit men andre tonnen4o Als de brouwer brouwt to Lonnen.

Hier gelt bulderen, noch ftampen,Noch geen boritweer van een mijl.

Ruftigh boort aen boort to klampen,Is der Batavieren AUL

u Dus riep GALEN: op dat woortKlampt men moedigh boort aen boort,

Dat de borft en ribben kraecken,Onder het falpeterbraecken.

Al de kuften van Tuskanen,so Ganfch Livorne, op muur en trans,

Duizent duizent ItaljanenZagen zeewaert wien de kansVan dit onweer in de lent,Van dit dondrende element,

u Zwavelvier, en lucht, en baren,Eerft verilinden zoude, of fparen.

al Wien roarer, Terfta „vifftien Britfehe fehepen."Is Banes Medices gebtel. d. I : „niet Terre van de Toskaanfehe knit."V Eve FelliX een (chip, door de Britten op de Hollanders in de haven van Livorno overrompeld,

doeh later door Kapitein De Boer bernomen.i9 RebhOlg voor „befchoelt, befehlet."ss Is de lent. 3 was half Maart, en dna vermoedelak in Italilin reeds lente-weer

1653 SCHEEPSKROON BEHAELT DOOR JOAN VAN GALEN. 149

GALEN, in zijn been gefchoten,Staet op 't ander eens zoo vaft,

Even trots, en onverdroten,so Ale eon fteenrots, voor de mall;

Even ruftigh, even fier,Onder d'yzers, in het vier;

Wel getrooft zijn lijf en levenVoor ons Vaderlant te geven.

as Niemant fchrickt 'er aen te vallen,Te befpringen 't godtloos hol;

En al ftormtmen, van de wallenA fgeftorremt, even dolOverweldight men in 't left

to Het verdadight draeckeneft,In zijn eigen net gegrepen,Uitgefpannen voor ons fchepen.

Onder 't vliegen van de voncken,Daer het oorloghsonweer ruifcht,

is Een gefprongen, twee gezuncken,Drie verovert voor de vuift,Biezen d'andere, op die lucht,Liever een gewilfe Alight,

Om in zee het lijf te bergen,so Dan den Waterleeuw te tergen.

Laet nu Livius vry pralenMet zijn helden op papier:

Weeght hun denght op tegens GALEN,D'eer van Hollants zeebanier;

as Vraeght den Hertogh, die het zagh,Wie zijn kuften met den dagh

Van dees glori quam befchijnen,Daer de Peften voor verdwijnen,

Dat heet eerft de ftraet te vegenso Van dit heiloos ichuim en llijck.

Smirne loopt ons vloten tegen,Om hot Perfiaenfche Rijck

es Oade• Cetera: d. I. ,,onder de bat van yseren bagels on granaten" ens.GI Utley de RomeIntobe getehledfehrever van Men naam.so Zits /olden op 't papier voor „sibs helden, ran wig by In Ala gefebledents moor rooms toekent,

dan sy In de dead vsrdienden.as Des Rertaels: „den Hertog van Toskanen."sa,u eas het Perfitseafeke Me/ Is des Itatatier te lags: Route ignur, om to seggen : „de Perfirche

gooderen near ons land to veryomen."

l50 VONDELS LEVEN. 1653

In den Batavier te Jaen,En te ftreven herwaert aen,

Os In 't gezicht van 's Zoning's Vlegel,Zonder Godt, en wet, en regel.

flat beet nu de zee bevryen,En den handel voor gevaer.

Zoo verwiffelt men Turkyen,100 En al d'Italjaenfche waer

Aen onze Indiaenfche vracht,En wat Neerlant, nit zijn kracht,

T'zamenhaelt, en kan verzinnen,Om de Beurs vol gouts te winnen.

a 's Zonings Vivel. even ale Attila vroeger de viva Gods genoemd was, noemt V bier de Britfeberegeering, of bear boofd, Cromwell, 's Zonings idegel.

Het lijk des zeehelds werd naar Amfterflam gevoerd en aldaarop 's Lands kosten plechtig begraven in de Nienwe kerk, alwaar nogzijn graftombe te zien is, met zijn beeld in mariner. Vondel vervaar-digde te dier gelegenheid de twee volgende gedichten, die by Abra-ham de Wees verfchenen.

TER LIJCKSTAETSIE

VAN WIJLEN DEN EDELEN HMV

JOAN VAN GALEN,

Ural in kr giliblinds* Om

Jaculatua puppibus igneis.

GESPRECK.

VREEIIDELINGH. AMSTBRDAMMER.

VREEMDELINGH.NVIEN deckt dit graf?

AMSTERDAMMER.Den Edelen van GALEN.

VREEMDELINGH.Vie zagh hem left?

AMSTERDAMMER.Het Florentijnfe ftrant.

VREEMDELINGH.Waer hlonck z4n denght?

AltSTERDAMMER.Op zee, in bloet, en ftralen.

VBEEMDELINGM.Pat trofze daer?

AMSTERDAMMER.Het hart van Engelant.VREEMDELINGH.

a Hoe eert men hem?AMSTERDAMMER.

Ala 't licht der Amiralen.

/sestets* popes, !pacts: & I.: ' ,du brand In do fahepen hebbande sotto:dm." Zia A... II, 278.a ardent t. w. Arden man, tilt bet gerobat loagebrand.

1653 151 1

152 °HAMMITT VAN JOAN VAN GALEN. 1653

VREEMDELINOH.VVat fchroomde hy?

AMSTERDAMMER.Geen beenbreuck, maer de fchant

VREEMDELHIGH.En waerom ilechts hem 't eene been gelaten?

AhISTERDAMMER.Een piper ftut de Beurs van zeven Staten.

GRAFSCHRIFT

VAN DEN ZEIHELT

JOAN VAN GALEN.

HIER deckt de zerck het lijck van GALEN,Wiens dapperheit alle Amiralen

De heirbaen van de glori toout,Deer 't eindt zijn brave daden kroont,

s Die gout en marmerfteen verduren.Hy ftorf, en leeft door zijn quetfuren.

Geen dezer beide opfchriften, maar een ander werd op het graf-gefteente geplaatst, 'twelk aldus luidt, en, zoo het niet van Vondelis, hem althands waardig fchijnt:

Bier left in 't graf van eer den dapperen van Galen,Die eefft ging butt op buit Kaftiliin alhalen,

En met een Lseumen hert, naby 't Toskaanfche ftrant,.De Britten heft verjaagt, verovert en verbrandt.

Niet lang duurde het, of de dood van een anderen zeeheld gafonzen dichter itof tot nieuwe jammertoonen. In Mei weder in zeegeftoken, had Tromp den 12 Juny de Engelfchen ontmoet; maar

1653 VONDELS LEVEN. 153

ten gevolge zoo van de meer dan fchriele wijze, waarop van ftaats-wege voor de vloot gezorgd was, als vooral van de lafhartiglieidder meefte Kapiteins, had hy zich genoodzaakt gezien, voor den over-machtigen vyand to wijken. Hy en zijn medevlootvoogden haddendie uitkomst voorfpeld en, zoo wel hy als De With en De Ruyterverklaarden, niet weder in zee te willen gaan, ten zij de vloot metmeer en beter fchepen verfterkt werd. De Staten begonnen nu zelvede nadeelen in te zien van hunne te onpas aangewende zuinigheid :ten gevolge van betere en met kracht doorgezette maatregelen,zag zich de vloot tegen Augustus in ftaat, weder zee te kiezen.Hier tegen beftond echter een bezwaar, te weten : 's Lands fchepenlagen gedeeltelijk in Texel, gedeeltelijk in de Wielingen en in Goe-ree; terwul de vyand met 120 fchepen onze kusten gadefloeg. Trompliet zich echter door deze bedenking niet terug houden, maar ver-liet met 82 fchepen de Zeeuwfche ftroomen, hopende, zich met Godshulp door de Engelfchen heen te flaan en zich met het iinaldeel tevereenigen, dat onder De "With in Texel lag en 27 zeilen fterk was.Op den 8 Augustus ontmoette by den vyand op de hoogte van Kat-wijk en hield het tegen diens overmacht gaande tot op den 9den,wanneer De With hem to hulp kwam en de ftrijd op den 10den, terhoogte van het dorp ter Heyde, hervat werd. Nog maar kort haddie geduurd, toen Tromp door een musketkogel derwijze getroffenwerd, dat hy oogenbliklijk den geest gaf. Hoezeer men zijn doodgeheim hield, de geest, die alley bezielde, was heen, en, na een hard-nekkig gevecht, zag De With zich genoodzaakt, to wijken. Wel iswaar, de Engelfche vloot was zoodanig gehavend, dat zy de openzee moest kiezen : en het hoofddoel van den tocht was alzoo bereikt.

Aan Tromp werd door de Algemeene Staten openlijke hulde be-wezen, die zijn lijk plechtftatig ter aarde lieten beftellen en hem eengraftombe oprichten in de Oude kerk to Delft. Vondel herdachtzijn verdienften in de navolgende gedichten :

154 1653

UITV•EltTAN RUM

DEN DOORLUCHTIGEN ZEEHELT

MARTEN HARPERTSZ. TROMP,Bert,

L. AMINALI. VAN ROLLANT EN WEEITVRIESLANT.

Vincet =tor Patrice.

AET zich Europe niet verwondren,Al fcheen de weerelt to vergaen,Toen, nit den Noortfchen Oceaen,

Dat oorloghsonweer op quam dondren, ,En baldren over duin, en ftrant,

Een' halven clagh, en noch een' heelen;Tweehondert drijvende kafleelen;

De bare zee in lichten brant;De baritende falpeterwolcken,

io En d'elementen altemaelGeloft van 't zwangere metael,

Op 't vlack, daer twee vermaertfte VolckenTe water, boort aen boort geklampt,

Hun' welluft fchepten, in 't vernielenis Van eicke ribbon, mail, en kielen,

En menfchebeen, tot ftof geftampt;Dat moortgefchrey, en yzerbraecken;

De do6n en levenden, gemengt,Gebraen, verdroncken, en gezengt;

20 Dat weerlicht, blixemen, en kraecken;Zoo veel gewelts heeft altemael

Gezweet om Etutrzwrs to befchreien,

rifiCa amor patrka• d. 1.: ,,de MMe roar bet vaderland sal overw1nnen." Zia de*. VI, 824.Ism fisee eermaerefie Verdes re water: Indian eermaergle bier Raat, als In 't Lat. voor: „seer ver-

maarde," tan bet er door, doeh &adore son de teal vorderen: „de twee vermaardlte" of: „tweeder vermaardka." re water behoort by eermaer4(1e.

1653 IHTVAERT VAN WIJLEN MARTEN HARPERTSZ. TROMP. 155

En 't lijck en d'uitvaert te geleienVan Hollents Grooten AIHRAEL;

25 Die trots om hoogh, op zijn kampanje,Zich offerde aen het krijghsaltaer,Deer by den Zeegeweldenaer,

Den Ryatyran van Groot Britanje,Met zijne fabel in de vnift,

so Ter vierfchaer daeghde, om al ons fchepen,Met zijnen havicksklaeuw gegrepen,

Van onverzoenbren moort begruift.De Turck van 't Engeifch Barbaryen,

Met zijn Janitfers, hoort, vol fchrick,33 Van 't moortftrant af, elle oogenblick,

Zijn opgepreft gewelt in lyen.Hy ziet den brant van 't maftbofch aen,

En zijne nit ftof gewaffe Renzen,Gereet ous beckeneel te knenzen,

so In water, vier, en roock vergaenDie Vloeck des volcks, om 't hart benepen,

Ontveinfde al wat by veinzen moght,Tot dat zijn vloot de tijdingh broght,

En hare lenden na quam flepen.43 Vat raet? wat middel om 1 gerucht

Met kracht op zijnen mont te kloppen?Is dit de keel van Teffel ftoppen?

Den Leenw verbieden zee, en lucht?Hy rept zijn' klaeuw by d'Indiaenen,

50 Ontruckt den Teems dien rijcken oeft.De Bears van Londen wort verwoeft.

Ons eilant zwemt in bloet, en tranen.Dus klaeghde 't nitgeputte Rijck,

Met d'overweldighde onderzaten;as Terwijl de Zeven Vrye Staten

De ftaetfi van 't doorinchtigh lijckBeraemden, om den Zeebefchermer

Te kroonen, als den braeflten Helt,Die 't leven voor de Zeevaert ftelt,

so En meer verdient als gout, en marmer.Hy rufte nimmer onbeweent.

Al heeft de Doot het lijf verflonden:De Faem is aen Been graf gebonden.

De Denght verduurt het kout gebeent.se Defra(lt dant op 1 vooratgaande hastkakkatsw.ss Ds retrek : natnurlillt Cromwell, wien hy pen hatelper teheldnaam weet to pven.as LW do/ games Reuss, Cromwell en sodere laaggeboren manna als hy, door de omwenteling

aan 't bewind geraakt.

l56 1653

TER GEDACHTENIS

VAN DEN EEENELV

MARTEN HARPERTSZ. TROMP,

imirati us &Haat is Serial.

IER rust de zeehelt TROMP, de dappere beichermerDer zeevaert en de zee, ten dienft van 't vrye lant;

Dat 's mans gedachtenis bewaert in kunftigh marmer,Zoo levendigh gelijck by ftorf voor 't Hollantfch

ftrant,Beluit met moortgefchrey en donder van kortouwen,

Daer groot Britanje in brant al 't water viel to kleen.Hy heeft zich zelf in 't hart der burgren uitgehouwen,

Dat beelt verduurt de pracht van graf en marmerfteen.

. Bele* met moortgefekroy ens : een tpreekwlJze, ontleend aan 't gebroik, om, by hounds W-uxi's-battening de klokken to laten Bilden Basun FRANCK, Werell-beeek, D. II, fol. 77. aleAy oerjbAeydas is, lo bride men kern met ale clocker Os by ryek) in den Ansel Vondel bedlent etchmeermalen van doze ultdrukking en west, door hetgeen by er byvoegt, er een eigenaardigeeieripbeld aan by to sedan Zoo z5n bier bet moortgef,Arty on de deader der kartonwen eongelni, den zeeheld weardig.

Van C P. Hurt, — ale Deel II, biz. 52L — aegt by. niet minder fru!:De balling, wen en wees Widen flier met felsreten

Has mere. hoer man, hoer wooed —en zubter drat by etch nit, wear by van Kristine van Erp fpreekt (Deel II, biz 2110j

Belnit Xr(iRfs met droeven sanghVergeli►k ook de plutfen, ungebaald by linvozcoraz, Pr III, 108.

1653 157

OP DE AFBEELDINGE

VAN

MARTEN HARPERTSZ. TROMP,

BIDDER,

t. Imiral uan Erdlad at liNstarinient,

DAER liT ALS NEPTUITLYS, OP EEN WADER VAN ZEEPAERDEN SORT TOORTGETROCKEN

Zoo hielt de Zeevooght van de Zeven vrye LandenIlet roer des Oceaens, en tarte voor ons ftrantDo doot, den donderkloot, den blixem, en den brant :

Zoo nam de deugiit van Tromp de Vlooten op haer tanden.. Oes Ave! be roars nitgaven hebben verkeerdellik fire:Aden, waardoor bract condor rlJmwoord

MUM Wil men echterftroades behondes en voor den bract, het branden lemn, ik heb er vrede med.e De deught reran• „de krIksdeugd, do dapperheid." Bet beeld van die deugd, die 'lookm op

hoar Camelot neemt, Is echtor Met gelnkklg.

OP DEN ZELVEN.

AFT Titus Livius met Rooinfche Heiden pralen:De Leitfche Livius braveert alle Amiralen,

Kartage en Rome zelf, met eenen treck en zwier,Terwiji de Zeehelt TROMP herleeft op dit papier,

En met zijne oogen dreight de Blaeken, en de Pennen,Die zoo veel duizenden van zeekortouwen fehennen

Op Ain grootmoedigh hart, deer al hun maght op ftuit.Zoo fterft de Helt op zee, met grof gefchut beluit.

a De Lelefehe Lisle*: „Jan Lievenu " Zia Deal V, biz 658.a De Diadem ex de Peones voor „de Brittche vlootvoogden, Blake en Penn."

158 PROTECTEUR WEERWOLF. 1653

In Engeland werd inmiddels de Rijkswet veranderd, het Park-ment door Cromwell uit een gejaagd, en hy self tot Lord Protectorvan Engeland verkoren, wat aan Vondel itof gaf tot een zijner meestbijtende hekeldichten:

PROTECTEUR WEERWOLF .

ILORD 'SEG RIM, van den boozen Geelt bezeten,Had den goeden Herder de keel afgebeten;Nu wort hem de Kudde, die dus langh gingh doolen,En den Stal met Schapen, en Bocken bevoolen,Hy bewaert de Vleifchhal en Big met zijn Vleifch-

houv;ers honden,En hun Hoofden met Halsbanden als Reekels gebonden,Hy mach de Schapen fcheeren, villen en itroopen,Lardeeren, braden, en met hun eigen Vet bedroopen.Hy ontfangt, in fpijt van Blinden en Ztenden,

to Koftuimen, en Schipgeldt, Vrijbuitgeldt, en tienden.Meer als hy uit zijn Bijbel begint to 1preecken,Dan hoortmen de Duivel de Paffi preecken:Dan kan hy puler', en Verckenstranen huilen,By heele plaffen, daer Kokedrillen in fchuilen.

is Oeh arme (Tentelmans, befchreit uw oude zonden :Nu wort u de Staert eerft to deegh opgebonden.(Thy bruide Koningh Karel, zoo na, als veur:Nu bruit u een Schrobber, een Protectenr.

e &drooping set Imadratipes neaten an.

Wy hebben vroeger 1) gezien, hoe Vondel den lof van KoniuginKriftina bezongen, en zy hem daarvoor bear erkentelijkheid betuigdhad. Zy had zich op nieuw laten afbeelden door hear hoffchilder enkamerheer David Becks, en hear beeltenis aan al de Vorften vanEuropa gezonden, in rail tegen de hunne. Het was op deze beelte-nis, dat Vondel de ondertcheidene gedichten vervaardigde, welke ikhier laat volgen:1) Zle Deel IV, Ws. 8" 404.

1653 159

AFBEELDINGE

TAN

K R I S T I N E,DElt SWEDEN GOTTEN EN WENDED

SONINGINNE,

DOOR DAVID DECKS, HARE X4IFJITEITS EAMERLING, GOICHILDIBIrr.

Ramie insignia olince.

E weerelt wort getoomt can wyder te verwilderenDoor goddelijck gezagh, dat nit de wolcken ftraelt:

Maer 'shemels Majefteit, van niemants hant te fchil-deren,

Met haer gezagh en glans in Voriten is gedaelt;D'onfterflijckheit in klay, die fterflijck is, verfchenen,

De Godtheit in den menfch, de mogentheit in itof.Dus drijft de hooghfte maght al d'ontucht voor zich henen,

En khenckt de deught haer prijs en wel verdienden lof.D'aeloutheit koos hierom de heerelijckfte deelen

to Vit encklen, om een' Godt te brengen aen den dagh.Zy fehiepen let volmaeckts en goddelijcks nit veelen,

En broghten 't woefte volck tot ootmoedt en ontzagh,Want nimmer leit Natnur den rijckdom van haer giften

Aen een alleen te kolt, maer giet haer fchoonheit uitis By druppels, dies penfeel en beitel leerden fchiften

Het minder fchoon van 't fchoonite, om 't hemelfche geluitRants dafigseto Naas: d. I.. „lenbaar aan den oliittak" Oils sinneboeld des vredeM. Ele Aen. VI, 808.

7 DAWN: al. meermalen, voor bet tegengeitelde van teen, en alsoo voor ordeloodield, melte-looshad."

,,.o V stet hier op hetgeen van Apollo. verhaald worth, die, om eons Venus to melon, eon untilMoons mune& tot voorbeeld nem, ten elude vat elks van bear datgene to 'Lennon everne-men, waardoor ay skit bysonder onderfeheidde.

is-m Zen sin van lien regd. is emit* long genoeg in een gedlcht.

160 AFBEELDINGE VAN KRISTIN& 1653

Van een rechtmatigheit en zwier en 't vier der ledenTe vinden, dat ons oogh, gelijck muzijck het oor,

Vernoeght, en krachtigh treckt, en overtuight door redenso Dat eerens waerdigh zijn, alle eeuwen door en door,

De Majefteiten, die al 't uitfchot wilt verdooven,Door 't leven, in den doeck of marmerfteen gevat.

Zoo dreef de Kunft van outs, t'Athene en Rome, boven,En wert op haer waerdy, ja goddelijck gefchat.

as Hoe veel geluckiger was Becks nu boven d'ouden,Die niet te zoecken had, uit duizenden, een fchets,

Een eenigh voorbeelt, op dat wy zijn kunft aenfchoudenMet opgetogenheit, en [dat ick niemant quets1

Een Godtheit, die de kroon van boven wert gefchoncken;so Een Godtheit, daer Natuur de voile Majefteit

Der Koningen in blies, en kracht van eedle voncken;Waerom zy hier van zelf de kroon heeft afgeleit,

En koningklucken ftaf, en 't rijsgewaet, vol kroonen,Als ftarren, dicht gezaeit. 1Vat hoeftze diamant,

as Of gout, of purperverf? Zy durf-zich zelf vertoonen,Gelijck Natuur haer fchiep, beftiert van hooger Rant.

Wie noit Guitavus zagh, aenfchouw' hem in deze oogen,De fpiegels van haer ziele en trotfe minzaemheit.

Zy heerfcht door dit gelaet: maer neen, ick word getogen:to Ick volgh van zelf, en zie hier loutre Majefteit.

Gezegent was 't penfeel, dat, zonder 't recht te breeckenDes opperften Jupijns, aen dit opgaende licht,

Aen dit gezegent vier, zijn' yver moght ontfteecken,Gelijck het nu ontvonckt den geeft van mijn gedicht.

ts Apelles hadze diep gevat in zijn zinnen,Als kriftalljn den fchijn van 't aenfchqn, dat in 't glas

Zich fpiegelt ongetoit, en Beene gunft wil winnenDoor 't vleien van een kunit, die d'ydelheit genas.

Hoe wenfcht de Min een pees te vlechten van die locken,so Te fpannen zinnen boogh met zulck een heerlijck hair!

Maer vreeft dat blaeuw turkois. Haer geeft wort opgetrockenIn kunft en wetenfchap, voor Pallas hoogh altaer,

Van waerze den olyf met eere heeft ontfangen,In 't barnen van den ftrijt; waerom dees wyze mont,

83 't Orakel van onze eeuw, uit blyfchap en verlangen

so-ss De sin dozer drle regels is verre van daldelijk. Zoo 1k Men wel verfta, heeft V wftlen zeg-gen: „dat de AInfestelten (en alzoo bier de SonMen), ala verre verheven boven het gros dermenfehen (t wigehof), waardlg sUn, eere to ontfangen, en elle eenwen door, In beeltenis teWives liven."

ss Srgtolea dim fah& was 't awychUls• dose 4m:igen fehtfaen hier wel opzettel8k aangebracht;:loch lk sot se alit ter nevolging durven aanbevelen.

a: flat Wont twrkois met dot blame horkois, hetwelk den MInnegod zoo bevreesd maakt, dat bygeen boos durft (pennon met KrIllineas halrlokken, bedoelt V. waarfehttn18k het blaanw vanhare oogen.

1653

AFBEELDINGE VAN KRISTINE. 161

Naer pais, de heiren dreef van Duitfchlants vetten gront.0 gonde mont, wat vloeide uit u een dauw en zegen ;

Toen, op uw fiere item, de trommel en trompet,De donders van kortouw en buffen teffens zwegen,

so En 't briefchend paert van Mars gehoor gaf aen uw wet!Waer plaghten Koningen bun ftaetzucht in te toomen,

Ter liefde van het volck, en hondert duizent manT'ontwapenen, om 't bloet te ftelpen, dat by ftroomen

Quam bruizen naer de zee? Haer zucht tot vrede fpann'03 In eenwigheit de kroon, en prickele alle geeften

Te zweven op haer' lof, die zoo veel hooger zweeftDan bloedige triomf, en duizent lauwerfeeften,

Waer over 't aertrijck fchreit, en 't hart der weerelt beeft.Zoo leef KRISTINL in 't velt der geeftighfte papieren.

to Zoo draefze op Pallas loof, veel trotfer dan laurieren.

OP DE ZELV E.

EN tweede Apelles heeft de bent% eft dna te malenDe Majefteit, waer in d'aeloude delight herleeft.

Al voert bet hooft geen kroon noch diamante ftralen ;De heerlijckheit, die Godt en vrouw Natuur haer

geeftIn 't wezen en gelaet, geen rbckdom hoeft te leenen

By armoe van gefteente, en gout, en purpre ftof.Guftaef, de Groote, fchijnt door deze ooghappels leenen,

En blixemt wederom, en bruit van hof tot hof.Maer neen, zy heeft den helm. en 't harnas uitgetogen,

to En zoo veel heiren, aen haer kroon en eedt verplicht,Ontwapent met een' wenck en opilagh van deze oogen.

Men ziet nu vrede in 't hart, uit dat bedaert gezicht.Een enckle pais behaeght haer meer dan triomfeeren,

En duizentmael in 't velt te draven door het bloet.13 Laet alle Koningen van haer dees hooftdeught leenen,

Die uit geen ftaetzucht twift noch bloedigh oorlogh voedt.Zy heeft den dollen Mars ganfch Duitfchlant uitgebannen,

En dreight, indien haer 't lot de krnisbanier vertrouw,Den noit gedwengen hals der grimmige Ottomannen

20 Met kracht te ketenen, en in een kopre kouTe voeren in triomf, ten fchimp van alle hoven.

i Meg de kausteed root. „hoeft het voorrocht."

DR ZZZZZZ VAN i TAR TOXIMI. TI

162 AFBEELDINOE VAN KRISTINE. 1653

Wie voeght dit heter dan ons dappere Amazoon,Die met de Zweedfche 41 den Ysbeer 't hooft zal klooven,

En zelf den wreeden Cliam beftoocken op zijn' troon?23 Dan zal de Tarter niet in China kobnen duren,

Daer by de fluierkroon en tulbant trapt in 't zant;Maer bruizen door de breuck der endelooze muren

Te rugge, om met KRISTIJN te vecliten, bent voor hant.Hoe wil dees Noortilar dam, gelijck do middagh, blincken,

30 Terwijl ze ftreeft door fneeuw en fteil geberght van ijs!Haer fawn in 't noorden zal tot aen de zu'd-as kliucken,

Wanneerze wederkeert, bevlochten met dien prijsEn overfneeuwden palm, daer d'ouden noit van hoorden.

My dunckt ick boor alre6 haer trommel en trompet93 En zwangere kortouw beftormen eerlt het Noorden,

Dan zuidwaert donderen in 't heir van Machomet.Mijn zangluft rijft, en voeght het briefchen van haer paerden.

De hoefbron berft met kracht op 't kleppen van den hoef,Op 't vliegen van haer vaen, en 't fchittren van haer zwaerden.

40 Zoo blinckt de dapperheit, geloutert door de proef.Vergeefme, o Koningin, indien mijn pen de wolcken

Van zulck een Majefteit te traegh bereicken kan.Vereenigh en bedwing met ons de woefte vnlcken,

En Root dien Cerberus, den fchendigen tiran,its Te London uit het nett, met al zijn dolle honden,

Die, tegens eer en eedt en 't heiligh recht en Godt,Met 'a Konings lieverey zoo helfch in 't barna:4 itonden,

En zopen Stuarts bloet, dat afdroop van 't fchavot.Die gruwelijckfte fmaet, geleen in 't recht der kroonen,

so Eifeht wraeck van Hollants Leeuw en uw metale vuift,Dees fcepterkancker en dees roeft van Vorftentroonen,

Dees Knipperdolling, die de Majefteit vergnift,Vereifcht de ftale kling, en kan geen uitftel Iyen.

De Teems, nu half geworght, met zijn benaude keel,

as Des sonatas Magi, of Kim*, den „Opperfte der Tartaren." Zoo nowt hem nag LLIEGINDLINC,wear by, in 't Wederr6da Haseliksbedror, Jan last zeggen:

Er was de dodgier vac Paap Jaw, di* sour Me faresGlerouged is met den Chain of Reiser der Airforce.

m-ss De sin is:,,,dat sullen de Tartaren, die nu in Sinn beerfcben, niet kunnen nithouden, mastden mnnr, ate Sine omgeeft, wader nitkonien door do bras, welke zy er eeninsal bebben in-geraaakt, em" ens

si-io Men befebuldige Venda], die, c# in dit gedieht, vrede tusfohen Kristen Bailin precinct endie vroeger self* geen oorlog In 1 belling van 't Buis van Stuart wilds, diatom Met, dat by zieh:elven niet gait* bijjft, door nu Kristina tot oorlog tegen Cromwell aan te fporen. Men vergeteniet, dat, federt 1650, de oorlog tusfchen Groot-Brittaide en ons was nitgebarften, en er dos vooronsen diehter geen reden beltond, om niet, voor zoo veal 't in hem was, near bondgenooten nitto elan, die Wet eileen 0111I can de overwinning, maar ook de Stuarden weer op den troon kon-den helpen.

41 Net 'a Eosin's &sere• bet Parlament had Wean wat later de Staten deden en 's Konings gardetot de bonne gemeakt.

ss Eisiprerdoilier men weet, dat doze do ben' en handlanger was van Jan Bakelszoon van Leyden,den konfog van Munfter

I 1653 OP DE KONINGIN KRISTINA. 163

ss Roept jammerlijck om hulp. Leeuwin der heerfchappyen,Ontruck 't gedroght dien roof: vergun ons het tooneel

En al den Helikon op 't heerlijckft te ftoffeeren,Met uw manhaftigheit, die, op Alcides trek,

Ter moortfpeloncke inberft en Kakus helpt verleeren,on Geen' diefftal van een os [dat fchelmftuck was te kleen]

Maer zulck een' vadermoort, 't verflinden van drie Rijcken.Hy fchrickt, daer by op 't lijck des Konings leit geftreckt,

Alree voor 't zeegewelt, waer voor de golven ftrijcken,Zoo wijt ons beider vlagh en vloot de Noortzee deckt.

os Ick zie ons d'eilanden van deze moortpeft vagen,En hoor ons door Europe, op een gemein gefchal,

Den tytel en den naem van Kroonverloffers dragen;Een' tytel en een' naem, die eeuwigh leven zal.

Zoo dancken u de ftek, en lang verdruckte wetten.to Zoo moet uw knodts en deught Gods vyanden verpletten.

,, lofts eon vermaarde ftraltroover van de ondheid, door Herkulee gedood.es Door Earopo: verfta: .,geheel Europe door"

OP

DE KONINGIN

KRISTIN A,

DOOR DAVID BECKS, BARER KAILIELIEG, OVICHILDERT.

BE liefde tot de kunft luickt op, met grooter hopeVan eere en prijs, nu Becks de Vorften van Europe,

Uit laft der Koningin, door zijne kunft herteelt,En hun KRISTIJN vereert, in beer onfterflijck beelt.

Zoo wort Guftavus bloet, van hof tot hof, herboren.Wie klaeght, dat aen dees verf en wiffel wort verloren.

164

1853

DE

KONINGKLIJCKE IDEA.

'IDEA van de Deught en Sclioonheit was verloren:Natuur, verlegen om een voorbeelt, zoch t in 't ront,Tot datze Schoonheit, Deught, en Wijsheitt'effens

vontIn eene Koningin, ter heerfchappy geboren.

Zy had, uit Tuft tot Vrede, in 't brullen van zijn' toren,Den Oorlogh afgevoert van Duitfchlan,ts vetten gront:Nu zaghze Plato zelf d'orakels uit den mont,

En ketende aen Mier tongh zoo veler vorften ooren;

Die zagen noit de zon, des morgens opgeftaen,la Zoo rijck in haren glans met meer verbaeftheit aen

Als deze, die men wenfch' dat eeuwigh 't rijck befchijne.

Toen riep Natuur: ons oor en oogen zijn verzaet :In eene triomfeert al 't edelft, zonder maet.

De hemel helpe ons aen afzetfels van KRISTIJNE.

1 D Imes wy souden thuds, eveeseer met een baetertwoord, zeggen „het Mews'."

Het was te dezen jare, dat zekere Andreas Dionijszoon Winiusdoor den Tfaar van Rusland, Alexis, naar Holland werd gezonden,als overbrenger van een brief, houdende verzoek om een grooteparty wapenen en voorraad van knit en lood te mogen inkoopen:wat door de Staten goedgunftig werd vergund. Winius deed die in-koopen te . Amfterdam en nam daar tevens onderfcheiden perfonenaan your de dienst van zijn meester; waaruit eenige moeilijkheid ont-ftond. Ten tijde van zijn verblijf werd zijn afbeeldfel vervaardigddoor Kornelis de Visfcher, een der bekwaamfte graveurs, waar opNederland zich beroemen mag, en die, in de eerfte helft der zeven-tiende eeuw geboren, zijn loopbaan als kunftenaar pas begon. Von-del ftelde daaronder dit byfchrift:

1653 165 \

OP

DEN DEER

ANDREAS DIONYSZOON WINIUS,

ZIJNE ZAERSCHE MAJESTEITS VAN =SLANTS COMMISSARIS,

EN MOSKOU8 OLD ERMAN.

E kroon van Moskou, fteil en hemelhoogh gerezen,En van den beer begrimt, die goude itarren

draeght,Heeft WiNtus tot haer Bevelheer uitgelezen,

Den Olderman, die zulcks Alexeis oogl, behaeght,Door zijn oprechte trou, dat hy hem van z kin ftranden,

Der Zaerfche Majefteit ten dienft, den laft betroutNaer 's Gravenhaegh, den noel der Zeven vrye Landen,

In fchijn gelijck de kunft zijn weezen hier ontvout.Dus leeft de man, die 't recht der Ruffen trou verdaedight,

to Maer anders als zijn Zaer hem weder begenadight.

Bevelheer • „kommandant."a Olderman een tytel, nagenoeg met dien van „wethonder" overeenkomende

Zukka voor „In sulks mate, zoo seer."Alesets „Alexius Miehaelowits, die in den Jere 1645 stun vader Micheal Fedrowita ale Grootvorstvan Moskovilin of Rusland vas opgevelgd. Hy beh taide groote overwinningen op de Polen envoegde o. a. Smolensko by MJn gabled. Hy overieed in 't Jeer 1656

to Daze regal is niet seer dntdelbk t woord begersadiqh1 ken hier niet in den gewonen zin wordenopgevat, want er is vroeger geene fprake geweest van eenige ongenade, waarin Wining soft ver-vallen apu, maar veeleer van het tegendeel Ik mean des hier het woord begeaachgen alleen temoeten verftaan, ale. „iemand met zlin genadig aentehen beftralen,' en volgenda daze opvattingsoft de sin van vs 7-10 daze sUjn „hy is op daze grant afgebeeld, gel& by to "s .Gravenhageals Gaunt van Alexis optreedt, matt' by slat er ander. nit, by is ander. nitgedoseht, wenueerby wader verfehljnt voor de oogen van Ain Tfaar."

Dat joist deze Winius by voorkeur door den Tfaar naar dit landgezonden was, laat zich te lichter verklaren uit de omftandigheid,dat zijn vader een Hollander was, die zich voorheen, als velenzijner landgenooten, te Moskou had nedergezet en aldaar tot deGriekfche godsdienst was overgegaan. Hy was de eerfte, die gefchut-gieteryen in Rusland oprichtte, welke door watermolens werden ge-

166 VONDELS LEVEN. 1653

dreven, en de eerfte fabriek van dien aart was in 1632 gefticht aande kleine rivier Tonlitza, 15 werften van Soolo 1). Wat Andreasbetreft, behalve dat hy tot den rang van Olderman opklom, gelijkwy leeren uit Vondels gedicht, zoo is het ook bekend, dat hy eenman was van grooten bedrilve, en perfoonlijk bevriend met den be-roemden Widen, met wien hy briefwisfeling hield. Volgends Jaco-bus Scheltema 2), zoit hy nog,maals te Amfterdam zijn gekomen, enwel ten jare 1706, met een byzonderen last, om zich, onder de leidingvan den voorzittenden Burgemeester, in de geloofsleer en plechtighe-den van de II ervormden te oefenen, en na to gaan, waarin zy van dieder Griekfche Berk verfchilden of er mede overeenftemden. Alleswerd echter zoo fteil gezet, dat de berichten, door den Rusfifchen god-geleerde aan zip: meester overgebracht, niet konden ftrekken omdiens oogmerken te verwezenlijken. — Tot zoo verre Scheltema, dieer echter niet by fchijnt bedacht te hebben, dat de Andreas Winius,die in 1653 reeds Olderman van Moskou en dus geen kind meerwas, en bovendien een zending kwam vervullen, hoedanige men al-leen aan lieden van ervarenis toevertrouwt, niet wel dezelfde kangeweest zijn ala de man, die niet minder dan drie-en-vijftig jarenlater een nog moeilijker en ingewikkelder taak volbrengen kwam,waarby een geheel andere foort van kennis vereifcht word. Waar-fchijnlijk zal de theoloog een bloedverwant, misfchien de zoon ofkleinzoon des gefchutfabriekants geweest zijn.

Wy hebben vroeger 3) gezien, dat Vondel in vriendfchapsbetrek-king ftond tot Jacob Jacobsz. Ilinlopen, Oud Schepen en Raad teAmfterdam. Het huisgezin van dozen beftond, voor zoo verre ik ditheb kunnen nagaan, uit drie zoons, Jacob, Joan en Michiel, en tweedochters, Anna en Katharina. De zomermaanden bracht het door opeen hofftede, buiten Naarden gelegen, en Rustenburgh geheeten, waaronze dichter een welkome gast blijkt to zijn geweest: althands wykunnen dit befluiten uit de drie gedichten, welke by daarop ver-vaardigde.

I) Zie Nautical Magazine van November 1863, peg 585.s) liasland en de Nederlanden, bin 136-187,a) Zie Duel 11, blz 820

1653---- I167

DE

GESTUITE MINNEGOD T.OP

DE HOFSTEDE VAN DE HINLOPENS

1110 ITEM

NAERDEN.

E fiere Venus fprackTot haeren kleenen dwergh:

Ga heen beftorm het dackVan 't forffe Ruftenbergh,

Dat met ons torts en wapens fchimpt,Zoo trots, dat my 'er 't hart of krimpt.

Kupido fchoot en tooghZijn fnelle vleugels aen:

Hy nam zijn' taeien booghto En koocker, zwaer gelaen

Van pijlen, fcherp gewet, en gladt,En daer me hene op 't lachtigh padt.

In 't vliegen zagh de Godt,Die al de weerelt toomt,

is De toppen van het PlotVan verre door 't geboomt

Uitfteecken, en by ftreeck 'er in.Wat not, wat fterckte keert de min!

Doch 't_ gingh hem in dit perckso Uit zijn gifting: want

s IIM ?wren ketoses dwergh• „tot 'Cupid°, den Minnegod " Zie vs. 76 leafterobergh. de naam van hot buitenverbilif; doch — solidi( nit de beide volgende regale Mat —

tiler genomen voor dien der bewonerss bat tut oat torts ea mapetes felatopt voor „the 't oor flatten voor minnepraatjens," of „die onge-

voelig :an voor de liefde."s Dar mg 'er 'r hare of krlaspe voor „flat het hart or my van fchUnt to krimpen," t w. „van [AIL"

168 DE GESTIIITE MINNEGODT. 1653

Een ieder op zijn werckBoodt ruftigh wederftant,

Zoo ras hy toeley om terftontTe treffen wat by bezigh vont.

25 De voorfte klonck de fcheerMet yver hem naer 't hooft;

Een zorgelijck geweer.Hoe ftont de Min verdooft 1

Een andre fmeet met kracht en ftiif,ad Den looden inckpot hem naer 't lijf

De derde kerft en kruift,En fnijt en fteeckt to fel.

Het fnoeimes in de vuilt[Al naem de Min de hel

33 Te baet] ontzagh noch pees noch fchicht.De looze fchutter viel to licht.

De vierde fufte niet,Maer greep het lange roer,

Dat menigh Vogel fchiet.40 Hy mickte, en dreigbde, en zwoer

Den fchutter in een omzien rasTe fteecken in iijn vogeltas.

De Minnegodt, in 't endtGekeert van daer hy quam,

45 Zijn moeder heeft bekentDat 01 noch minnevlam

Niet hechten kan op dit gellacht,Dat bezigh ledigheit veracht.

21 Ben leder op stet werck voor „leder yverig in den arbeid, waarmede by sich onledig Meld." De sinvan 1 geheJle gedicht ftrekt om to betoogen, dab besigheld het baste behoodmiddel is tegen de min.

st,se De woorfie klonek de Meer... hem naer 'I hooft• „sy, die yeoman eat, en vermoedeltik metnaaiwerk WW1; was, fmeet hem de fchaar near 't hoofd."

a7 Ent sorgeljjah gamer • d. I. „een geweer, wear voor men gorges, (zich hoeden) moat."as Verdooft veer „verfuft."as,:o Lees „eon ander, 't ati jongeling of pulse dochter, die met fchrtiven bests was, fmeet hem met

den inktkoker" — geltik Maarten Luther den duivel deed.si-ta Met dose regale wil de (Molnar to kennen wen, dot een der Hinlopens sick yverig met den

tninbouw bezig hieldss Viel le UM „fchoot to tort "117 De tderde. vermoedeItik deselfde, die in een volgend gedicht ale „de Jager van Eickhor wordt

bezongen.ts Ain rogelteu de teach, waarin de Jager bet doode mope& bergt, dat by gevangen of gefchoten

heeft De weilaseh is de teach, waarin men de doode hazes, kontinen ens. bergt, de diem, diemen by 't toe(Ipel vangt.

toor Dal pUl nods minneolans fad heckles has• nogmaals een voorbeeld van dubbele ontkenningMen vergel(ike voorta met het bovenftaande Here gedichten den 8trOd tusfchen kafshat en

Wane (I) 11, biz 215) waarin hetzelfde gronddenkbeeld voorkomt; wat bier echter op eon go-heel andere wlJze en met een andere bedoeling 1e nitgewerkt.

WILTZANGH.

OP DE ZELVE HOFSTEDE.

AT zongh het vrolijck vogelkijn,Dat in den boomgaert zat1

Hoe heerlijck blinckt de zonnefchijnVan rijckdom en van fchat1

Hoe rnifcht de koelte in 't eicken hout,En verfch gefproten lof1

Hoe ftraelt de boterbloem als gout!Wat heeft de wiltzangh ftof!

Wat is een dier zijn vryheit waert!to Wat mift het aen zijn' wenfch;

Terwijl de wreck zijn potgelt fpaertl0 &eft o arme menfch!

Waer groeien eicken t'Amfterdam?0 kommerziecke Benrs,

is Daer noit genoegen binnen quam1Wat mift die plaets al geurs!

Wy vogels vliegen, warm gedoft,Geruft van tack in tack.

De hemel fchaft ons dranck en koft.zo De hemel is ons dack.

Wy zaeien noch wy maeien niet:Wy teeren op den hoer.

Als 't koren in zijn airen fchietBeftelt al 't lant ons var.

2% Wy minnen zonder haet en nijt,En danffen om de bruit:

Ons bruiloft bint zich aen geen tijt,

u PonveIt: „geld, in eon pot versameld ' Doch °et nog heden ten dage segt men oppoilen voor„geld byeen samelen," en NW% men den naam van „rpaarpor bohemian, al is 't geen pot maare'en When grommet of fteenen varken

m One bridle but rids aen geen WI men vatte bier WI suet op In den sun van „isarstetUde"; want•het s5n inlet de vogels, due een bepaelden paartild hebben, maar de bedoeling is, ale nit denvolgenden regel Mkt, dat de resell bun Leven lang kunnen pares, sonder °oft door onderdomdeath: verhInderd to worden. Dit gedlcht is, even als 't vorige, een inweeltjen an paw.

1653 169

170 DE GIETROUNVE HAMMEL 1633

Zy duurt ons ]even nit.Wie nu een vogel worden wil,

so Die trecke pluimen aen,Vermy de ftadt, en ftraetgefchil,

En kieze een ruimer baen.

DE GETROUWE HAEGHDIS.

OP DE ZELVE HOFSTEDE.

Integer view, scelerisque gurus.

ELUCIUGH is zy, die bier leeftVan zorgeu en gevaer bevrijt,

En altijt eene fehiltwacht heeft:Want zelden leeft men zonder ftrijt,

En ongeval en harteleetGenaeckt den menfche, oock eer men 't

weet.Twee jonge maeghden waren nit-

Gegaen, in 't kriecken van den dagh,Daer niemant heck noch draeiboom fluit,

io Het Goy voor ieder open lagh.Natuttr haer keur van bloemen miltAlibis to pluck," gaf in 't wilt.

De lentezon befcheen bet groen,Met puick van ftraelen overal:

is Het lantfchap Mont in zijn faizoen:De byen zogen bergh en dal

Van honigh ledigh to gelijck,En alle honighkorven rijck.

lisleger Was cad d 1.. "Arse van wandel en Stdeer The fabelmeryen." Zie HORATION, Caren. 1,XIlt, 1.

r Twee Joao nkleglidea• „Katharine en Anna 111nlopen."SS Nil ke■VulaP !tom to stee false:ea. a. 1.: „het amid son Moon, ale 1 Jaargettde inedeksebt."

1653 DE GETROUWE HAEGIIDIS. 171

De maeghden op een heuvelkijnw

Gelegen, en van plucken moe.Befchut met loof voor zonnefchijn

En zon, haer oogen loocken toe,En fliepen zoo geruft in 't gras,Als of de flaep haer hart genas.

2.5 Maer midden onder 't flapen quamEen adder uit haer duifter hol

Gekropen, langs een' eicken ftam.Zy glom om haeren hals, en zwol

Allengs van boosheit in den dagh,30 Toen zy de zufters leggen zagh.

Dit merckte een wackere Haegedis,Die vrouw Natuur in ftilheit dient,

Den menfch bemint, en gunftigh is,En gadeflaet, en houdt te vrient.

33 Hoe was dit lieve dier zoo bang!Zy kroop verbaeft op hals en wang.

Zy ftreeckze, en weckteze op het leftMet ttrijcken, recht als ofze riep:

Waeckt op: waeckt op: ontvlucht dees pelt.40 Het paer ontwaeckte, en zagh, en liep,

En ftroide in 't loopen voor ►evaerDen &hoot met bloemen hier en daer.

Nu twbfel ick niet langer, ofHet een of 't ander ftomme dier

o Bewaeckt d' onnooflen, en haer lofBehoeft noch hantbus noch rappier.

Al fchiet een adder gift en gal,De deught is veiligh overal.

is tea heavelt(fa• pipit in bet vorlge gedlcht vs. 1 'twig*: bevallige vormen; docb door Vondelmear zeldzaam gebezigd, en te recht, want sly behooren joist tot de zoodanige, wasnmn hetnylsbrnik aan het gedicht, wear zy in voorkomen, lets gezochts en onderwets geeft.

m tea adder waartchguitik &mint het valuta op een wezentlbke gebeurtenfts en offchoon by onsin 't land geen flengen helium, die de meofchen opzettellik aanvallen, zoo kan het ecbterwesen, dat de beide Jouge dames, door een hagedis wakker gemaakt ande, een adder — hoe-danige men in die ftreken wel aantroft — In de nabybeid beipeurd, en bet op een loopen gezethebben

so Is den dagh• meet terag gebracht worden tot glom.si-s‘ Dat de bagedis den much gunftig en genegen soft wesen, Is een onde overievering Men kan

er van seggen wet LA FONTAIIIII van den doltlJn zegtCet animal est fort amt

De nod.* cipher is Jon It(lloirePine le dit, a fast le aro**.

WasrfchlInitik is bet volksgeloof daaraan toe te fcbrilven, dat de hagedis zich veal in moron enheiningen, en dm naby de woonplaatfen der menfehen, onthondt, en zich gemakkela last temmen.

172 OP ANNA HINLOPEN. 1653 1

Dat Anna Hinlopen de muzijk op een gelukkige wijze beOefendeen een leerling was van den beroemden Swelingh, leeren wy uit denavolgende regels, haar door Vondel toegezongen:

OP

JOFFER

ANNA HINLOPEN, TWINER IN /WHIM VAN CECILIA GESCHILDERT SOD WORDEN.

Z oo fchijnt Cecilia in ANNA te verrijzen.Een Engel 't orgel blaeft, terwijize Davids wijzen

Op Swelinghs noten volght, en zelf het ParadijsTen dans leit en ontvonckt in 's Allerhooghften prijs.

3 Haer vingers 't brailoftaliet van Salomon ontvouwen.Wel hem, die zulck een hant en vingers eens zal trouwen.

g Cecilia: non herinnere ski!, dat asn de Ileillge Cecilia de nitvindIng van het orgel wordt toe-gerchreven.

s Raw vingers •.... fret.. ossivoutoes. door namelUk het klavier te berpelen

Het fcbijnt, dat zich de Hinlopens later op een ander landgoed,Eikhof geheeten, en mede in Gooiland gelegen, hebben nedergezet,of misfchien ook ward dit Wit& buitenverblijf door zijn noon be-trokken I) Immers vinden wy twee andere gedichten van Vondel,die daarop zinfpelen:

I) Ik Ting op eon ends kaart van Gooiland ook „ond Mutual" ala Horned° van den beer Hinlopenaangewesen; doch daze Ran wel een ander geweest an.

I 1653 173

AEN

DE JOFFERS

KATHARIJNE EN ANNA HINLOPEN,

IN HET GOT.

IJN geeft, tot lantvermaeck geneight,Had nwen Eickhof hardt gedreight,Daer eick by eick zoo vrolijck groeit,Het velt vol zoete boeckweit bloeit,En levert aen de honighbyEen levendige fchildery,

Die 't oogh milleit door groeizaem kleur,In noodt den reuck op verfchen geur;Maer och de damp van eene koorts,

lo Die 't naefte bloet, gelijck een toorts,Zoo vierigh blaeckt, benyde myDat fchoon gezicht en zomerty,Waer door het weimans hart ontluickt;Wanneer 't in koele fchaduw duickt,

is In 't groene gras, en 't piepend kruit,

2 Uses Mak' het bultenverblUf der Hinlopene. Offchoon men de eigennemen van lusthoven inden regal onsOdig neemt, volgt V bier, ook in de famenftelling, het mann gegacht, dat aangoi. in de beteekenis van „tub)," wordt toegekendHerds pedretphi t. w „met een beseek."

7 Oroeisaent kleur men sot al licht genelgd sun to denken, dat V 't woord klear bier, &leen omde meat, one. besigde. Dat dit het well eater Met le, blUkt o a nit Needs. VI, B, vs 89,wear wy lesen.

De marte limp oerdiept het &hie Mew is 1 oophMyatt !chooser hierop of —

wear by even goad de &hie kliegr bad kunnen fehrijven. Maar by volgde 't oude voorbeeld,near 'twelk near, even ale de meeste baltertwoorden, one. genomen ward. Zia HUTDZOOPER, PrU, 142 en de aidear sangehaelde fchrUvers

is 'S Zhu* blast „bet blood van hem of hear, die my 't mute Is " met andere woorden „mgnmute bloedverwant." WaarfchljnIgk lag, toes by dit fchreef, an dochter Anna aan de koorts

is Het edam= hart: weiman is „Jager," gait* we(ipet de „jacht," en weitafch de „sak dear 'twild in gedregen wordt."

174 AEN KATHARIJNE EN ANNA HINLOPEN. 1653

En Titer volght met keel en fluit;Of vlieght en jaeght, door 't ParadijsVan 't lachend Goy, naer eel patrijs,En haes, en vos, met valck en hont,

20 in 't kriecken van den morgenflont.Noch rebel ick u die vreught niet quilt,Maer fpaerze op een' gelegen tijt,Die Goylants herderinnen ftichtIn Duitfch met Maroos herdersdicht,

23 Alrede in 't rijmeloos vertaelt;Waer door mijn geeft wat adems haelt,Terwijl eens anders koortsverdrietMy uwe hoef en 't velt verbiet.

is las Titer oolght • rot& hangt nog Ikeda at van t voorafgaande het winos, hart, dat voor denwinos oaken genomen moot worden, die geaegd wordt Titer, d I „den herdereknaap," na tovolgen met gezang en flnItfpel By dozen regel zweelde Vondel de eerfte Ekloga van VirgIllusvoor den geest.

Myra, to vitalise recubans fhb tegmine /aptfidoottrens geoid MON. meditoris even*.

se u De sin fa: „wanneer lk de Gootfehe berderinnen — hier, de beldejonge melsjans, *an welkeby febreef — vermeke met eon yertalIng In vaerzen van Mama berderuangen, reeds In prosedoor my overgebraebt."

as Wow door m(te good oat edema haelt . d. I : „wear door lk mita peat wat opbenre, my fehade-loos IUDs voor bet verdrfet, dat fir Wet by n button ken komen."

a/ Eons enders hoorgsverdriet voor „de !worts, de zIekte, die eon ander kwelt."

I 1653 175

OP

DEN JAEGER

VAN

EICKHOF.

INDELOPEN loopt de hindenEn de hazen achter aen.

Al de Joffers laet by ltaen.Hy bemint de hazewinden,

En zijn bracken, en het wilt,En het velthoen, en de lijfters,

Meer dan al de jonge vrijfters.Is dat niet zijn jeught gefpilt?

Hy magh rennen, by magh jaegen,to Maer by zal zijn jaght beklaegen.

I MadeWes love de kinden• de onde snebt tot woordfpeling drOft wader boron. Bier eehter isdie ongezocht, ja was fchier onwermildelpt Wel veroorlooft :fell Vondel den seam Gallitzinsnit to breiden; dock wy sullen 't Vos ook elan doen in een ftraks aan to Men byfehrift enop het varieeren van Gen famillenaam, wet tegenwoordig een doodzonde sot geseht worden,sag men teen zoo unarm Wet ik moot nog ten overvloede doen opmerken, dat de seam dertad, van wells het geflacht vermoedellik af tomtit was, ook no nog, Makin* en Made:opengefpeld wordt.

s AI de Jeffers last kg flaen• 'tzelfde verwilt, of, wil men, dezelfde lot, hem en sun maagfehap Inde Geftsite illaaegedt gefebonken.

le My sal sea is& beklaegent wy sondes tbands seam: „sieh beklegen." De sin is- „bet eel hemlater fawn, dat by, door sick alleen met Jurgen besig to honden, versuimd heeft, de genegen-held hove vrouw to Trianon — Dear nu Joan en Jacob hoiden tronwden, sullen wy 't ermaar voor houden, dat Nichiel Hinlopen de bier bedoelde ruatelooze Jager geweest b.

Hoe naauw of Jacob Hinlopen Tymenfz. Vermaes, die in dit jaartrouwde met Urfula van Bergen, aan de reeds genoemde Hinlopensbeftond, kan ik niet beflisfen. Zeker is het, dat 12y mede tot de vrien-den of bekenden van Vondel behoorde, die hem het bruiloftsdichttoezong, 'tw elk ik hier achter last volgen. Uit dat gedicht zelf enuit de opdracht, welke Vondel hem, vijftien jaar later, deed van zijn„Herkules in Trachin," blijkt, dat deze Hinlopen Bewindhebber was

176 TER BRUILOPT VAN J. HINLOPEN TZ. MOUES, EN U. VAN BERGEN. 1653 I

der visfchery op Groenland : en, uit Wagenaars regeerings- en an-dere lijsten, dat by in 1655 werd aangefteld tot Mederegent van hetMannentuchthuis, en in 1675 tot Kommislaris voor de wislelbank.

TER BRUILOFT

VAN DIN Z NEER

JAKOB HINLOPEN TYMENSZ. VERMAES,

ZN DB Z JO PREZ

URSULA VAN BERGEN.

E heerfchappy des !ants ontfloegh den walvifchvangerVan 't bezige bewint op Groenlant, voor een pons,

Om bet den krijgh ter zee te ftyven door maetroos;Wanneer de wackre Min zijn' golden koocker,

zwangerVan ,fcherpe pylen, hing op zijnen zachten rugh,

En fprack: het is geen tijt nu langer te verzuimen,Te flapen op de wacht, het vryen heeft zijn luimen.

Nu left de ledigheit voor my een goude brugh,Waer langs ick onverhoeds den jongling kan befpringen,

to Die mijne krachten terght, en d' outfte wet verfmaet.Het Rijck van Minne, dat de weerelt houdt in ftaet,

Dien walvifchdwinger zelf betemmen zal, en dwingen.Zoo filreeckt de Min, verkieft een' fchuilhoeck in der yl,

En legert zich al ftil in UREIELS zedige oogen,is Daer hy haer winckbraeuw fpant [wie denckt om zulcke bogen U]

En treft, nit haer gezicht, den Helt met zijnen pijl.Bewintsman, die dus laugh harpoende woefte dieren,

Ghy vlught, helaes, te fpa deze ongewoone pijn:Nu Venus zoon n heeft gebonden aen de lijn,

so Zijt ghy u zelfs niet meer, maer moet u laten ftieren.

i-s tilt decen aanhef van bet gedleht leeren wy, dat de eselieden, die enders ter walvisehvanptnitvoeren, in de nolo Jaren waren geprest geworden tot 's Lands dienst.

e yentas „nn verfehaft de omftandIgheld, dat de Bewindhebber der viefeherti met AM vrtien tlJdgeen weg west, een heerliike gelegenheld" ens

1653 TER BRUILOFT VAN J. HINLOPEN TZ. VERMAEB, EN U. VAN BERGEN. 177

Te voren font het vry te ftreven overal,Door 'sweerelts ruime zee te fpelen met de zinnen:Nu leit de geeft aen bant, en om een hart te winnen,

Verlieft men zich geheel, de Liefde te geval.ss De Liefde hoopt, en vreeft 't geliefde te verliezen.

Wanneerze in 't minnend hart haer taeie wortels fchiet,Ontzietze hagelbuy, noch wint, noch regen niet,

En zou Been' vryheit voor dees ilavernye kiezen.Hoewel men zomtijts trooft en licht van ftarren derft,

so Daer 't water is bezaeit met rotzen en gevaren;liechtfchapen zeeman fuft voor ftorm, noch holle baren,

Al eifcht de noot dat by zijn malt en kabels kerft.Leander troofte zich te water, onder 't zwemmen,

Ter liefde van zijn far, die op den oever blonck,33 En hem van verre 't licht van hare fackel fchonck.

Zijn yver fchroomde niet de wilde zee te temmen.De hoop van verre allengs den Minnaer trooft, en fuft,

Terwijl hy vaft genaeckt de langh gewenfchte haven,Die, na veel moeilijckheen en dat gedurigh flaven,

40 HINLOPEN kroonen zal met aengename ruft.Geen water kan de vlam van zijn verlangen bluffen.

Verlangen naer 't genot der Schoone, alle eere waert,Om haer oprechte denght, en goedertieren aert.

Geluekigh is de mont, die dezen mont zal kuffen.43 Hy yvert om 't beiluit: maer toen haer teere hant

Den vrydom, 't waerde pant, ten idle zou verfchrijven,Scheen 't Jawoort op de tongh en in de pen te blijven,

Het hart te fiddren, voor den knoop van zulck een' bant.Ziy ziet, aen d'eene zy, haer' toeverlaet, haer Moeder,

so Wiens kuifche borft zy zoogh, wiens zuivre melck zy dronck:Aen d'andre zyde trooft haer JAKOB met een' lonck:

Ala of hy fprack: Ick blijf uw dienaer, en behoeder.De keur baert angft. Wat gaet d'onnoofle Joffer aen?

Wat anilers is 't van veer, wat anders onder d'oogen.ss 0, zuShtze, dit befluit gaet boven mijn vermogen;

Milli lieve Moeller af, een' Bruigom aen te flaen.Al 't maeghfchap moedight haer. Zy blijft in twijfel hangen.

De trouwe Bruidegom verquickt de flaeuwe Bruit,

I-40 Hoe muntwkenrig, en bee eiernik tuella is bier wederom bet gekosen beeld, aan de walviseh-'Tanga en seeveart ontleend, tot in gyringe byzonderheden volgehonden.

as Dv cirtirdost .... sou verjbAr6sven: d. 1 : „Rich tehriftelek verbinden en deardoor hear viten Meatverliesen soh."

14 Lees: ,,saken, die, an verre befehonwd, gemakkelilk febtinen, varkriken eon sliders gedaante,wanner men se van naby ballet."

ss Ms NMI Yowler dif, in' lesion an At floes: de nItdrakking Mane wat rresmd, sy is eaterseer ustsarlijk, en Joist. De dochter wordt voorgefteld aen den arm der moeder Implode symutt aleh van dime los — of /lad haer of — en geeft hear arm den Br:Mourn — of Maihem au.

Mt WIBIM VAN I TAN VO3DElt VI. 12

Ontvouwtze wat al beils uit bruiloftsfeeften fpruit,co En wifcht eerbiedighlijck de tranen van haer wangen.

Nu klaert het aenfchijn op: de zonnefchijn breeckt door:De roozen luicken op: de blyfchap wort geboren.De Min zijn vleugels rept, en weetze to bekooren,

En baent het bruiloftspadt, en treetze ruftigh voor.63 Ilier op beftemt de Bruit de trouwbelofteniffe,

En teeckent hare ti ouw ftantvaftigh op papier.De hemel koeftre zelf voortaon dit wettigh vier,

En zulcs, dat hun noch heil noch bloeiende afkomft mitre.

Behalve Vondel, was ook Jan Vos een befehermeling der Hin-lopens. Wy kunnen dit althands opmaken uit verfcheiden gedichten,door hem aan die familie toegezongen. Zoo b. v. vinden wy byhem 1) een gedicht op Leonora Huydecoper van Maarsfeveen, diemet Joan Hinlopen Jacobsz. trouwde, een 2) op Maria Huydecoper,de echtgenoote van Jacob Jacobsz. Hinlopen, en blijkt het uit an-dere vaerzen van denzelfden fchrijver 3), dat Iaatstgemelde een yverigkunstverzamelaar en liefhebber van fchilderyen is geweest. By zijnafbeeldfel gaf Vos dit byfchrift:

't Ie Ilindeloopen, die men /tier door verf ziet leeven.Zijn inborft ziet men belt waar dat by recht of raadt 4);

De geeften worden door geen doode verf befchreeven.Zijn zorgen zijn tot hell van burger!, en ftaat.

Bet lichawn van one land vereift geen andre leeden,Le Staatfche Staat houdt ftoel door wakkere Overheeden.

Nog twee anderen paren, die in ditzelfde jaar in den epht ver-eenigd werden, zong Vondel een feestlied toe. Wat Jacob van Pa-penbroeck betreft, die met Maria Koeck trouwde, het is my onbekend,of by een bloedverwant was van Gerrit (v.) Papenbroeck,*die in 1655tot Regent van het Tuchthnis werd benoemd, en van den beroem-den Gerard van Papenbroeck, die in 't begin der vorige eeuw leefdeen bekend was door zijn belangrijke verzameling van fchilderyen enhandfchriften. De Braid, Maria Koeck, was de dochter van NikolaasHeimenfen Koeck en van Marie Broers, aan welke laatfte Vos eengedicht opdroeg over de woorden: „ Vrouw, dcuir is 71W zoon." 6) Eenbroeder van Nikolaas, Jan Heimenfen Koeck, was krijpbouwmeester

1) JAN V08, Gedlehten, i, 384Vos, Qed., I, 27s

s) Vos, Gad, 1, 880 voigg.4) D 1. „ t atl by als Sebepon, of ala Ltd van den Read, gin plaats bekleade."s) Yes, GM., 11. 438

178 VONDELS LEVEN. 1653

1653

VONDELS LEVEN.

en bevelhebber van 't gefchut te Amfterdam. Hy trouwde met Eli-zabeth van Kesfel, aan welke Vos insgelijks een gedicht opdroeg,getyteld: Aen de wondt in Chriftus ziji). Voorts had Maria Koeckeen broeder, Heimen Koeck, die Pastoor was 2). Dat zy een goedezangeres moet geweest zijn, blijkt uit de navolgende regels, welkeVos haar, na haar huwlijk, toezong:

VW keel, Maria! doet de naehtegaal verdoven.Zinn zang is voor een pons.Akar d'uwe is voor altoos: (?)

Al wat beftendig is verdient een eeuwigh loven.

Gy kunt, als Orfeus, door uw ftem de dieren lokken.Zoodanig was 't gefehalDat Theben met een wal

Van fteenen tot het dak der fterren heeft getrokken.

Gy weet mijn ooren aan uw gorgel vaft te binden, enz.

Voorts droeg by haar zijn gedicht op van den wanhoopigen Ju-das 8). — Het lied, waartnede Vondel de echtelingen begroette,luidde als volgt:

I) Vos, Gat , Ti, 878.s) Yoe, Ged , II, 878.s) 'foe, (led, II, 427.

179

M U Z IJ C K

TER BRUILOFT

VAN

DEN E. BRIIIDEGON

JOAN VAN PAPENBROECK,I N

DE E. BRUIT

MARI A KOECK.

VOORZANG.

NARRT uw veelen,Spant uw keelenOp een blyde bruiloftswijs.Huwt de zanglaft aen het fpelen.

Ziet, ay ziet het ParadijsOpengaen. Nu heft uw toonen

Hooger: rijft nu altemael:Want hier daelt de nachtegael

Om 't gezegent feet to kroonento Met zijn wiltzangk. Geeft gehoor.

Proeft dees leckerny van 't oor.

ZANG.

Son de MinOns Zanggodin,

Tot gezang en fpel geboren,is Met zijn leckerny bekoren?

11 Leeteray ran 't oor. do altdrukkIng Is by one in onbrnik geraskt• de DnItlehen fpreken nogMI Olsrenfehmass.

180 1653

1653 VONDELS LEVEN. ] 81

Deze tong,Die eeuwigh zong,

D'eer der maeghdelijcke reien,Kan die uit haer welluft fcheien?

so Smaeckt de gloetVan Min zoo zoet?

Is 'er zoeter fpel ale zingen?Laet dan al miin fnaren fpringen.

Geeft de kroon23 Aen geenen toon.

Laet ons al to bruiloft varen.Speelt den fcheyzangk op uw fnaren.

SLOTZANG.

Nu fterven ons gezangen.Muzijckers, vaert nu wel.

30 Nu itreckt al ons verlangenNaer minnelijcker fpel,

Dat niemant heeft verdroten.De zang heeft zijn verdriet:

Maer trotm e mingenoten33 Verdriet

Dit leven niet.Het zingen heeft zijn wren:

Dit kan duren.

sr Des ftheysawk veer „den affcheiduang."as Ma(fekers veer „mnakliefhebbers, musiceerende Wen." 't Woord is ongewoon, en onregelmatig

boveadlen; dear er goon w w. mopes ballast.

Niet lang duurde het geluk van Papenbroeck ; immers vind ik ophet Rekeningen-boek der Bagijntjens 1) Maria Koeck reeds in 1655als overleden opgeteekend. Ik laat de opgave hiervan, benevens eenigeandere aanteekeningen, beider familie betreffende, bier volgen:

Fol. 27. In 1655 opgefchreven „ter ewigher me-morie" Elijsbet Pracras (Pan-cras?) wedu van S(injeur) Pa-penbroeck f 20.

i) Dit Rekeningen-boek, dat zorgruldig is bygehonden, heeft my, ale in 't vervolg blirken sal,menigmalen sea leidraad sea de hand gedaan, om hater met de onderlinge betrekking van perfonen,met wie Vondel omgang had, bekend to worden.

182 VONDEL8 LEVEN. 1653

Fol. 27. „ 1655 Maria Koeck, buysvrou vanS(injeur) Papenbroeck. . • „ 20.

n 81. „ 1670 Aeltie Claes Koeck . . . „ 25:4 (8 Dukatons)97. „ 1674 Trijntie Claes Koeck .,,, . . . „ 20.

„ 101. „ 1675 Joan van Papenbroeck • . . „ 22:1„ 187. „ 1695 Anna van Papenbroeck • . . „ 24.„ 211. „ 1701 Pietertije Koeck „ 20.

Reeds in ben vroeger Rekenboek komen omttreeks 1641 voor:

Fol. 83. Pieter Papenbroeck t 19 Apr. . . f 20.,, „ Martijn Papenbroeck t Nov.

Aldaar in 1633:

Fol. 56. Aefje Papenbroecks.

Omtrent Marten Looten, die met Christine Rutgers trouwde, endien Vondel in het navolgende gedicht bezong, is het my niet ge-lukt eenig naricht to erlangen. Vat de Bruid betreft, wy hebbenhear reeds eenmaal ontmoet als fpeelnoot van Agnes Block 1) en, vol-gends een gisfing van wijlen mijn vriend Mr. Jeronimo de Vries 2),zoft zy een zuster geweest zijn van Ida Rutgers, de vrouw van ArentBlock, en de moeder van Agnes. Dit is echter niet aannemehjk: im-mers Ida Rutgers had in 1649 reeds een twintigjarige dochter, enChristine, die in het volgend gedicht

D' outfits van Baer Ouders krooft

genoemd wordt, zoit dan een jeugdig bruidtjen van ten min(lenveertig jaren geweest zijn: wat ik niet kale aannemen. Zy was defpeelnoot van Agnes geweest en dus niet de tante, maar de tijdge-noot, waarfchijnlijk de voile nicht, van deze: immers dat zy haar nain den bloede beft,ond houd ik voor onbetwistbaar.

I) Zle hierboven, ble. 18e) Zle J. Di Vein' en J. C es Jose', Nederl. gedenip eerklaard, 1839 II Deal, blz. 180.

1653 183

DE

HOOGHTIJT

NAM

MARTEN LOOTEN

ZN

CHRISTINE ltUTGERS.

Ecn nu met begraefniscedel:Wech met rouwkleet, lijck en baer:

Stel de blyde bruiloftsvedel.Strijck den boogh op uwe fnaer.

Trouw de fnaren aen de rumen.Volgh met fpel en zang den trant

Van den jeughdelijcken HymenNaer de groene ledekant.

Al het lant begon to mindrento In getill van burgery.

D'ouders (molten en hun kindren,Longs den Aemftel en ons Y.

Niemant docht om Bruiloftstoortfen,Geene jeught had vryens lull;

td Want de brunt der heete koortfen

1-1. De vermelding her taillike fterfgevallen, ten gevolge van beets koortfen, heeft my een oogen-bilk doer twUfelen of dit gedieht wel to read in de 40 nitgave de jaarteekening 1853 draigt,en of bet ook gefteld moest warden na het jaar 1855, teen er werkelUk sulk een hevige pestwoodde, dat bet land, en Amherst= voorel, folder ontvolkt word — Intesfeben, V. fpreektbier van geen pest, maar van hide koortfee, en die kiusnen seer wel in 1852 of 1853 gowned envele offers medegeffeeit hebben, minder dat do gefebtedfchrifvers bet de moons waardig geachthebben or — veoralmet bet oog op de latere veal grootere ramp — gewach van to maken lkfond althands goon vitheld bet jaartal, solider ftellIg bewtis dat het verkeerd opgegeven was,bier to veranderen.

a from de Aare* aea de newer one hedendaagt.he dlehtere gebrulken in dozen sln nog wel 'tw w. Mimi; maar dat Tat &owes, hoewel 't denkbeeld even goed ultdrakkende, is in onbruikgeraakt.

L

184 DE H000HTIJT VAN M. LOOTEN EN O. RUTGERS. 1653

Al haer minnekoortfen blufcht.Onder 't nypen van die maeren

Sprack ons Vryer in zijn' zin:Zal men dus ten grave vaeren,

ao Zonder afkomft, zonder min?Zal de bloem van onze dagen

Dus verfticken zonder geur?Durf men 't hylixlot niet wagen?

Heeft de jeught geen minnekeur?as Noch om leven, noch om fterven

Wil ik fchuwen d' oude wet,Die de huizen helpt aen erven,

En haer' zegen geeft aen 't bedt;Aen den boomgaert, daer de LOOTEN

30 Den geflachtboom houden hen,Die door enten planten pooten

Nimmer zal noch kan vergaen.Zonder king te zitten wachten,

Of te zuffen zonder trooft,93 Schiet Caniannv in zijn gedachten,

D'outfte van haer ouders krooft,Rijp van zinnen, rijp van reden,

Wacker ruftigh in den aert,Afgerecht op deught en zeden,

to Ala een puickbloem, minnens waert.In der yl daer heen gevlogen,

Zet het flonckerdiamantEn de fchoonheit van haer oogen

Voort zijn hart in lichten brant.4s Wat al vlammen, wat al fmarten

Pynigen den trouwen helt,Die het minne vier durf tarten,

En zich waeght in 't vlacke volt.Want bier worftelen gepeinzen

so Hoop en wanhoop tegens een,Openhartigheit en veinzen,

Koelten en gedienftigheen,Luft en onluft, naer de vlagen

En de buien van weerzy.as Och, wat leert de min verdragen,

Daerze wacht op haer gety!Zoo het door verloop van tyen

Eens de maeghden valt te beurt,

0-4, Verna. „ale de beftaande orde van silken eons verandert, en de tIjd komt, dat de masgdennit viten moeten gun, dan sullen de knapen het hear betaald mitten, dat sy hen zoo long ensoo wee.' duor alle weer en wind bebben opgohonden," ens.

1653 DE MOOGHTLIT VAN M LOOTEN EN C. RUTGERS. 185

Datze nit noot de jongmans vryen,to Die haer wreetheit heeft gefleurt

Door den bagel, wint, en regen,Heele nachten lang, zoo fpa;

Zal de wraeck het leet opwegen,Wacht u voor hnn ongena.

93 Doch het is nu tijt te duicken.Vlaggevoeren is te vroegh.

Laet u, als een' flaef, gebruicken,Achter dezen gouden ploegh.

D'acker zal het zweet vergelden:to Ploegh en arbey met gedult.

Denck hoe d'air de korenveldenIn den zomertijt vergult.

En CHRISTIJN is teen noch manner.Neen, haer hart, van maeghdewas,

73 By uw vier allengskens warmer,VV il haer Minnaer niet in afch,

Na dien arbeit zien begraven.Neen, haer koelte voelt een vlam.

Deernis krijghtze met uw flaven,so Dat tot noch geen einde nam.

Hy verwerft hier op zijn bede,En het Jawoort datze traegh

Met haer verfche lippen knede,Op zijn drift en vraegh op vraegh:

93 En de hantveft van het zoenenWort verworven. Brnidegom,

Klaegh om geen geflete fchoenen:Want de nachten komen om.

Hoortze nu bun keelen paren90 Met een minnelijck muzijck.

Op zijn galm en luitefnarenVaert de Bruit in 't minnerijck.

Onder zang en galm te weckenGroeit de nieuwe vrientfchap aen.

93 Ziet die tortels treckebecken.Kan dees vrientfchap wel vergaen 1

was Verfta, in verband met hetgeen voorgaat. „maar, dewill die Mid nog niet gatemen is, knnt gy,viler, nog geen trlomf roepen, maar dient nog een will beithelden to On en n als do onder-danige Mensar ewer minnares to gedragen "

scow IM hanteed vas het semen, ens.. d. I. „Hantretft wordt bier niet, zoo ale blz.161, vs 1 van hettweede gedioht op de JOH:ding* van SW roes onelgenlijk voor „voorrecht" genomen, maar in deware beteekenis van „versekering met de hand gegeven," en ale zoodanfg is het woord in dozenbrniloftszang treffeliik to pas gebracht. De dnbbele aardIgheid, welke in dozen sin list opgeflo-ten, is no gemakkelUk to vetten: „de bruigom •erkrijgt de bevestiging van de bevrediging eli-te wenschen en tevens, by de versokering met de hand verworven, het recht om On brnldtjenvrijelijk to unman." Lemon voor paenteare, „versoenen," bier „bevredigen," vindt men, behalveby KILL= en anderen. ook by Room Zie OW. Woordenb. in o.

Brnigom LOOTEN, met CREt8TIJNE,Uwe Bruit, zoo trouw gepaert,

Dat Godts zegen u befchyne.wo Sla uw oogen hemelwaert:

Die u t'zamen will te voegenSchencke u beide, in dezen ftaet,

Eenen rijckdom van genoegen,Dat al 't gout te boven gaet.

Behalve Christina Rutgers hebben wy ook als fpeelnoot van Ag-nes Block vermeld gevonden Kornelia Noortdijck 1), hetgeen myeerst op de gedachte had gebracht, dat zy het was, die bedoeld werdin het navolgende briefjen, door Vondel gefchreven aan Pater Cou-vrechef, van wien mede vroeger 2) geTproken is.

„D. Carole, optima pater,

Bollpecto Reverentia► taam eras, Nora fecunda. 'allay& no. in liortionpia vivo Nordivia. Adoentus neer illi grabs* exit.

Teta ex amino

J. VONDELIUS."

d. i.

„Heer Karel, treflijke Vader I

„Ilx wacht uw Eerwaarde morgen ten twee ure. De vrome jeerNoortdijck heeft ons in den twin genoodigd. Onze komst zal haar aan-genaam zUn.

Van harts de awe

J. VAN DEW VONDEG."

Onder aan de linkerz(jde ftaat in gewone letters: „op de princegraft, op een hula ta het hoeckhuis vati de Beereftraet by vanVeerle." Vermoedelijk logeerde de •ater daar, en diende deze op-gave tot naricht voor den brenger.

Op zich zelf mil dit brieOen, hetwelk zich beyond in het boekjen,waarvan vroeger gefproken is en dat door den Heer Snellaert opeen boekverkooping te Antwerpen gekocht was, een niet onbelang-rijke kuriofiteit zijn. Wy lereen er uit, dat luffrouw Noortdijck Katho-

i) Zia Merboven, biz. II.a) Zle Deal V, DU 771.

186 YONDELS LEVEN. 1653

I..c-, ;;$

~ ~ ;s

.,;.. ... t: ~~ -:-s;;..

---4 ; ;-~ .... ? tS ~ , ~ --- ~ -h ;.. '~ ~ ) 0; ::!.

--' "-'.J

~ ~ 1$ L ~

r§ '::.. '-. ~ ~ ~ ...

~ ~

~ '- ,

f = , 0 :. '-

~l('\

(0 .... <:. ~ (

~ ~ (. ; ..., ... ..... ' .....

~ J, .... '{ ~ ! '-i- f! :.;.-> .,.r .:

;1 0

~ T I r- ; ) s ..... 4 ' <:::::

~ 1. ....;,.. J: ':) :> " -:: ~ . -:; - - :,

~ -~ +, :: <"" ....,

-;... t- ~ -- :.- l .r &;..... .".

~ ~ <::. .~

> , ~ / ".. -.-... J) ~ '- r;;:.. I. - ~

~ :: , ~

t "'" ':> ... ~ ~ ,

~ .::..- r ~ -- .. , '- ~ ~

J ... ? ..., -.r . ~ f...,. " ..

-~ (.J f .,-0 ¥' r.:...., . ..,; ..

- ...

i ~

1 f

~ • ' 4 .: .::-.-=

t .. .. < 'r> S

i .., •

~ -" ~ .... .. S .. ' i :::. $ - .

: • ..:: , 4

i--= . '! ;;;,

~

J

~

-; - l

I) EWE R 1\ I,; ~ \' ,\ 'i \' CL'I LJ I': I, , \' 1 , I, b .. IS (j - 1 S H.

J-\ ~ ~ e-tA q{ i.-...1e '\,. GVl-\ ~e-o. E. H ~~ k a"reA C o ... vW"ech~/

0",4- --P..,·or ;;4e,y- J< ~.,....d~ -TA n.A-",e-.--r"U"-)

"n/h '7 h' ~~f!/V- I A "' It-~ <V'M

A l..A..v) J ... ~ ~(,.~ f~JI-l J ~ ...eJe. GL<I'), e"'II,"u"J,~( u.. J4t-) ~e.t- '1 ~ ~~J~ Lu.rt-, of w,·u-•• "j(r- VOU" ~ k ... rfiA"o "

N / I A.1.~..4 o-t-'V" ... dq.... ~.: ........ ) ~1" Je~/r- .dco~ rv/.; e- k .. + /

En ~ .... ed<r '1'"' "( ....... ,,(... h~r .... J3 'I. or ~~~ ..... ~ l/~l""~)

Fejlo-O ~h..... -v..... Je.' I .. eo ... r-e.. 1 e",.., our, e.... <WI" ~n .... "'- e-Lc-.

At ",H ~ k 1 " .e... '-~"' J c ~ e.lt:- I 0/- .. tA, 0 "{ ~ A&-. jt-f//(jr.,.." .... .Il.. ... ,

or I"" ..... _d Ic..c../*- ~1k h~/ ,...U-~£ .. <-+. t1l 'd.n-j ........ o.ek-., v_ L'~~ ~t- J.~ M~«-1JL.-.1 deM. ,-1-oe. ... 1«j4 ..M~ v .. .,,~~ I

W'e...~ ~~u- ~ n1~jl. ... Q.e.--' VCNtA'~~ "'eA- ee ... kr"",

<. 1 (r~ ) ~ 1 V\ 0...) (...V~O'" I V'-C' ha...reft lcoJ tAt ~ ............ .

M . D. CL 111 . lUSTE t V V:.:J.~ ~

1653 VONDELS LEVEN. 187

liek was, en met Vondel bevriend. De Heer Alberdingk Thijm, dieuit dit briefjen, uit den vroeger gemelden Bloemkrans voor Joan deWolf 1) en andere ook in mijn verhaal opgenomen byzonderheden,aanleiding genomen had tot de famenftelling van een oorfpronkelijkverhaal, betyteld: Op het Hof 1), had aldaar Kornelia Noortdijck alseen Bagijntjen voorgefteld, en dan ook geoordeeld, dat met den „tuin"of „hof," waarvan gefproken wordt in het briefjen van Vondel, de„13agijnhor bedoeld wordt 8). Voorts ftelde by Kornelia voor ale dedochter van Pieter Noortdijck, die een der Hoofdluiden was der Seal-Peering, en. die zich, in 't jaar 1643, met zijn drie ambtsbroeders,Jaques de Win, Gerrit Kuycken en Gerbrant Anslo, benevens denknecht der Saaihal, Jan Stockmans, voor eigen rekening der Hoofd-luiden liet uitfchilderen door Abraham van Diepenbeeck 4). Er isin deze geheele voorftelling niets, waarmede ik my niet volkomenkan vereenigen; alleen op een punt zijn wy beiden tot de overtuiginggekomen, dat zy min juist Is. Niet Kornelia Noortdijck was de Bagijn,welke Vondel ging bezoeken, maar Dyna Noortdijck, die ale zoodanigin 't Rekenboek voorkomt en in 1678 overleed. De omliandigheid,dat er op dien tijd geene ander Bagijn op het Boek voorkomt, wiernaam diezelfde aanvangletters D., N. heeft, en dat het D. N. was terwier eere Vondel, toen zy den geestelgken ftaat omhelsde, gezongenhad 6), dit een en ander maakt deze mgn onderftelling meer dan wear-fchijnlijk.

Wie nu echter de Van Veerle was, in wiens woning de Paterzijn intrek genomen had, is my geheel onbekend. Nergends is myde naam elders voorgekomen. Dear het briefjen niet vermeldt, aanwelke zijde der Beereftraat het huis van Van Veerle zich beyond,zoo kan dit even goed het perceel BB 516 of 5-19 zijn, naarmatemen, die (treat uitkomende, rechts of links de gracht opgaat. Beidenzijn .kleine Wizen, die by afwisfeling tot woning van partikulieren entot Trinket kannen gediend hebben. Slechts een dezer twee huisjensheeft nog den geveltop, die van Vondels t4d zott kunnen getnigen.

Maar het briefjen, dat Vondel aan Couvrechef fchreef, brengt nogmeet byzonderheden aan het Licht. Wy 'exert daaronder, van de handdes Paters, bet navolgende:

Tune Rd rnanifeftavit 2. Vondeliue generofum zelum erga CatholicamRomanam Religionmn foam, et me honoravit elegantisfimia Jule feriptia tte.

dat is: „te diet gelegenheid leide Van den Vondel zijn edelmoe-

i) SIC Iderboven, biz. 16e) De panels tytel ran 't °offal Iola. Or see Hoy. Bydrage tot de gefehtedents ran let !leder-

landleh-dathalieks Lewes der XVII ears, sit fehr(ftelOile oorkonden en gedrune bronnen, deck woorge-field, &els ofgekki. en can sent geliarde wester Dorothea Anna opgedragen door Jos. ALB. Atm-meat TSUJI, Ord. s. Oreg. M. Sq. 6 Deo. 1886.

s) Op het Hof, bin. $8 volgg.4) Op *a Me, bin. 48, IA. Weastraae, 4'0. Deal VII, biz. 140.s) Zie Ugrian's, Me. 110.

188

AFBEELDINGE VAN KAREL COUVRECHEF. 1653

digen yver aan den dag voor zijn Roomsch-Katholieke godsdienst envereerde my met zijn keurlijke fchriften" enz.

Vondels briefjen draagt geene dagteekening, evenmin ars de aan-merking van Couvrechef. Wanneer wy het echter omkeeren, leerenwy het jaar, waarin het gefchreven werd, kennel'. Waarfchijnlijk om't adres, dat er in opgegeven werd, had de Pater 't briefjen mede-genomen, en nu itelde Vondel op den rug daarvan het navolgendebyfchrift op 's mans afbeelding:

AFBEELDINGE

TAN DIN N. BEERS

KAREL COUVRECHEF,

dint litin ksr Ituntlitta rintiontra

RN

PRIESTER T'AMSTERDAIL

LEM fchenckt Godts genaede aen Couvrechef eengunft,

Het zy by zeden leert, of wieroockt voor d'altaren.Aldus ontvoncktNatuurzijn'geeft door tekenkunft,

En treckt zijn zuivre hant, als zy op zuivre blaren,Feftoenen van gebloemte, en ooft, en airen maelt.

Al woont by aen zijn Schelt, of aen onze Aemftelftroomen,Op Karmel kelt zijn hart, met eenen pip doorftraelt,

Van liefde tot de Maeght, den toevlught aller vromen,Wiens beelt by menighmael vercierde met een kroon.

to Zy fterck' zijn onderdom, nit haren hoogen troon.

a Later op dens ages •erenderd.Aldus oleartusekt Natuur sVn hart.

• Ala sr: do latare taws beet; min elerlek ale hi.

Onder aan dit gedicht leest men met kapitale drnkletters, gelijkVondel doorgaands hiervoor bezigde, het woord IVSTE en daarnaast het jaartal MDCLIII adatis fuse 66. anno (in het zes-en-zestigftejaar zijns levens). Het gedicht, waarvan ik even als van de keer-zijde het fac-fimile hiernevens voeg, is blijkbaar voor de vuist ge-maakt: de vaste hand, waarmede het gefchreven is, en het niet beftaanvan eenige verbetering of doorhaling, getuigen van 't gemak en devaardigheid, waarmede Vondel dichtte.

Ik heb ftraks gezegd, dat de Hoofdlniden der Saaineering zichhadden laten uitfchilderen door Abraham van Diepenbeeck. Doze, in't jaar 1607 of daaromtrent to 's Hertogenbosch geboren, had, eerstala glasfchilder, naderhand ala leerling van Rnbbens en fchilder inoliverf, geen kleinen naam gemaakt. Italian bezocht hebbende, hieldhy zich vervolgends in Engeland op en to Antwerpen, waar hy in1641 Direktenr werd der Akademie. Voor het bekende folio-work„de Tempel der Zanggodinnen," tafereelen voorftellende nit de Her-fcheppingen van Ovidius, hebben zijne teekeningen de grondftof ge-leverd. Te recht vereerde Vondel zijn afbeelding met het naIrol-gende byfchrift:

1653 VONDELS LEVEN. 189

190 1653

OP

DEN KUNSTRUCKEN BEER

ABRAHAM VAN DIEPEBEECK.

us tekende ABRAHAM zich zelven niter het leven.Wy kennen hant en geelt aen ommetreck en

ftreeck.Zy vloeien even rijek, gelijck een DIEPE BEECH.

't Welfchicken, van Natuur aen weinigen gegeven,Is 't vrye welt, waer in by weit met zijn penfeel.

De vont van 'a mans vernuft ontziet Been zonneftralen,Noch self Appellee oogh, in kercken en in zalen.

Laet tuigen print en doeck, en koorglas en panneel.

• .1 Wepitiekos: de „goods ordennantle," gellJk wy die thande — lk weet nlet waarom — noemen.s,r Yerltat „de vrnehten diner veronfdge vludIngen kunoon even geed het holders dagllcht, ale

het hand's oog des kunstkennere doorftaan."

Green mindere vermaardheid dan Diepenbeeck begon omtrent dezentijd een andere fehilder te verwerven, te weten Govert Flinck. Opden 25 January 1615 te Kleef geboren en eerst voor den handelopgeleid, had by zich reeds in zijn prilite jeugd door ,een onweder-itaanbare neiging aangetrokken gevoeld tot de fchilderkanst: en zelfshet magazijn, waar zijn wader hem had heengezonden om zaken teleeren, verlaten. ten einde naar de ouderryle woning te keeren. Hierwerd zijn zncht tot de beöefening der kunst op allerlei wijze tegengegaan; toen gelukkig de Doopsgezinde Leeraar Lambert Jacobsz.,van wien reeds vroeger is gefproken 1), to Kleef kwam pre/ken. Deoude Flinck en zijn vrouw, die vermoedelijk tot dezelfde gemeentebehoorden, kwamen naar 's mans ftichtelijke onderwijzinge luisteren,en, eerlang vernemende, hoe de groote man zelf een bekwaam fchil-der was, begonnen zy het mogelijk to achten, dad men te gelijk eenfehilder en een braaf menach kon zijn. De zaak kwam den leeraar

d Zie Deel 11, tole. 111, 117.

ter oore, die de gemoedsbezwaren der ouders geheel wist to over-winnen : waarvan het gevolg was, dat Lambert Jacobsz. den jongenGovert met zich naar zijn woonplaats Leeuwarden nam en als leer-ling in de kost hield. Na genoegzame vorderingen in de kunst ge-maakt to hebben, trok Flinck naar Amfterdam, wear hy zich widerde leiding van Rembrandt verder ontwikkelde. Gewis had hy vanzijn eerften meester een aanbeveling bekomen aan diens ouden vriendVondel, en het zal ons ook uit het vervolg blijken, op welken vriend-fchappelijken voet by met dezen verkeerde. In dit jaar vervaardigdeby des ,dichters afbeelding, waaronder Vondel dit byfchrift plaatfte:

OP

MIJNE SCHILDERY,

TOEN GOVERT FLINCK MY IIITEICUILDERDE,

IN ROT JAILS XDOLIII

ex iluit van daegh een ring van zesmael ellefjaeren,En zie mijn hooft befneeuwt, en tel mijn gryze

haeren,Oock zonder glazen oogh, in deze fchildery,En noch ontvonckt mijn hart in tuft tot podzy ;

TerwijI lek Lucifer zijn treurrol leer volfpeelen,En met den blixem fla, op hemelfche tooneelen,

Ten £chrick en fpiegel van de Staetzucht, en de Nijt.Wat is mijn ouderdom? een roock, een damp, geen tijt.

B loader glans oogA roar „sender bril."a les roock, ete damp, pees aft: sold diehteritik gesegd, om nit to drukken, dot by niet op latere

levensjaren relent. Pm tech heeft hy in die litters Jaren meet ten Wooer gehracht don veleMatters in hen goheele lever, :ender dat aan die gewrochten van aUn onderdom fporensvanrow* of damp to befpeuren Mjn.

1653 OP MIJNE SCHILDERY DOOR GOVERT FLINCK. 191

192 VONDELS LEVEN. 1653

Jan Vos fchreef er het nevensgaande by:

JOOST VAN VONDEL 9

DOOR GOVERT PLUCK GESCUILDERD.

Due ziet men Vondele beeldt: wie dat hem pooght te hoorenMoet luifiren naar zijn geeft, de bron der Fogey.Het beeldt der wileheidt :8 de fchoo,:lte fchilderil.

De Treurtooneelen zijn door dit vernuft herboorenEn d'and'ren door zyn pen vol traanen, bloedt en gal (I?).Bet fpel vertoont den mei:I -eh, het weiflen van 't gecal.

Zoo is de Rijnzwaan one, tot roem van 't Y, vericheenen.De dichtkunft bindt zich niet aan Roomen noch Atheenen.

Ook wederom in dit jaar had Vondel het verlies te betreuren vaniemand, voor wien by hooge achting koesterde. Deze namelijk wasSteven Kracht, die in 1570 te Kampen geboren en een zusterszoonwas van den beroemden Albertus Pigius, den befchrijver van Italienen reisgezel van Pans Adriaan VI. Licentiaat in de godgeleerdheidgeworden, was by een tijd lang Aarts•diaken en vrije Kanunnik derkerk van Sint Viktor te Xanten geweest; doch later tot Dekeng ekozen, en in 1610 door den Vikaris Sasbout Vosmeer aangefteldtot Pastoor der Nieuwe zijde of der kerk van de H. Maagd en St.Katharina te Amfterdam. By het verlaten van Xanten Het by dewoning zijns ooms, die met alle foort van huisraad voorzien was, tenalgemeenen gebruike aan zijn voormalige liadgenooten over. Hyoverleaf op den 27 Juny 1653, den roem achterlatende van min-zaamheid en hnlpvaardigheid. Zijn zinfpreuk was: Corona.eapientiaetimor Donaini. Eccles. 1. 22.

Het afbeeldfel van den drie-en-tachtigjarigen grijzaart, gefchilderddoor den beroemden Dusfeldorper fchilder Johannes Spilberg, enkeurig gegraveerd door Matham, werd met dit byfchrift van Vondelvereerd:

1653 193

OP

MR. STEVEN KRACHT,

Biktu ru *then.

Bus hoot de Iinnit d'eerwaerdigheit van STEVEN,Den Deken en den Prieiter noch in 't leven.

Het lichaem is gefleten op zijn wacht:De ziel aenfchout de Godtheit in haer KBACHT.

De Latijnfche Batavia Sacra geeft fol. 407 nog het volgende by..fchrift op Kracht, met de navolging, die, zoo zy niet van Vondel,hem althands niet onwaardig is:

Sic fedecim poit luftra, vere tertio,Se Crachtlue marcefcere, ut flares, videt.Volvensque mente vivida Warms dies,Ad Amfteloy fluenta necdum deficit..Sed Entheal prudential vir prolaue-Becolligendis Batavorum ecelefiie.Nand fidelis pafkr atque oraculumTandem ut coronam repo/itam fibi ferat.

be navolging hat:

Aldus ziet STEPHANIIS in zesmael veertien jaerenVerweleken zUne Itssoirr gelijck een bloom haer blaeren,

Terwiji zijn wackre geeft verlanght naer 't eeuwigh lichtEn, by den Aemftel-ftroom voor geene zorgen fwicht,

Meer met voorzightighheit van hemelfch vuur gedreven,Volhart in 't Herdersampt en Hollant raet to geven,

Herbonwende Godts kerck door twist en lift verfpreit,Opdat by eindlijck draegh de kroon voor hem bereft.

MI 111.1311 TAN J. TAM 70110t& TI. 18

Ook tot een ander geestelijke richtte Vondel in dit jaar een ge-dicht, en wel tot een man, voor wien hy als voor een geest- enlotverwant een licht verklaarbare vriendfchap moest gevoelen. Dezewas Bartholdus Niehaus, die, vroeger Luthersch predikant, in1622, toen Marius te Keulen de godgeleerdheid onderwees, doorhem tot het Roomsch geloof was gebracht. Tot Abt van Ilfelden in:Neder-Sakfen benoemd, was by van daar door de Zwaben verdre-ven, en vervolgends werkzaam geweest by de Ilollandfche Zending 1);terwip by te Amfterdam het opzicht had over het drukken der ka-tholyke boeken. 't Schijnt, dat by eater in dit of in het vorige jaarwederom van hier vertrokken was. Althands blijkt uit den navol-genden dichterlijken brief van Vondel, dat hy zich omtrent dezentijd te Regenaburg moet hebben opgehuuden, omtrent of kort nadat Ferdinand Franciskus, zoon van Keizer Ferdinand III, in dieclad tot Roomsch Koning was gekroond geworden. Wat er later nogvan gemelden Niehaus werd, zal ik te zijner to vermelden.

0 Els Oudh. van SeimeinerL, II D. bls. 289

BRIEF

DEN HOOONWIEEDICIEN EN HOOGEGELEERDEN SEER

BERTHOLDUS NIEHUSIUS.

NDIEN mijn lage ftijl uw' hoogen geed: behage,Uw' zwacken ouderdom een weinigh onderfchrage,

Zoo fchort het aen mijn' plicht indien ik NiE-nuts niet

Begroete met mijn pen, daer d'oude Donau fchietMet water, fchuim, en Breen door zoo veel ftkene bogen,

Gelijck een ronde kay ten bergh komt afgevlogen,En in de laegbte rolt. Uw yver en uw zorgh,

1-7 Ken treffend bewUs lever& wederem dose befobrilving, hoe V deli, ook in diehtitakken vanondergefebikt belong. er op teeleide in elke byzonderbeiti naanwkeurig to Ain. Hier legt bywader, in torte maim treffende trekken, gin kennis &an den dap van de gefteldheid van Regens-burg en wy leeren nit doze regale, boo die Rad In een dal gelegen is, en er de Donau met eenfterken val ender de beroemde Reopen brag dooritroomt, die de beide oevers verblndt. Diebrag, in de 12. °env gebonwd, telt 16 wtide bogen, en Mat eon lents van 1091 op een breedtevan 28 'oat.

194 BRIEF ALEN BERTHOLDIT8 NIEHUSIITS. 1653

Gedurigh in Godts oegft, vercieren Regensborgh,Daer 't vierde regement van Rome voortijts waeckte,

io En onlangs Ooftenrijek met kroon en fcepter blaeckteVan gout en diamant; toen 't Keurgezagh den ZoonVan FERDINAND verhief op 's Roomfchen Konings troon,

Tot vreught van 't Heiligh Mick, en 's Keizers onderdanen,Die, van den oorlogh wars, met voile vredevanen

is Onthalen hunnen Heer, en zien den overvloet,Ons Duitfchlant in den fchoot gegoten, to gemoet.

Den Hemel zy gelooft, die al de donckre wolckenVan Nydigheit verdrijft, en d'onderdruckte volcken

Verheft, en overftraelt met deze zon van pais,so Gerezen uit den troon van 't Keizerlijck palais.

Dat heet de vredekroon gelijck Auguftus fpannen.Nu groeit heel Chriftenrijck: nu fchricken d' Ottomannen,

Tot voor de poorten, daer de Groote ConftantijuNet Kruis voorheene plante, en nu de manefchijn

25 Van Mahomet den glans, de ftralen van de WaerheitZoo flout in 't licht durf ftaen, en pooght ons middaghsklaerheit

Te dooven met een' damp, en vuilen fmoock, en fmet,Ja zelf daer Chriftus left zijn voeten heeft gezet.

Nu Duitfchlant adem fchept, na veel gelede fmarten,ao zaet der letteren, in d'ackeren der harten

Geworpen, jaer op jaer, ons kroonen met zijn vrucht,En fpreien eenen gear van billijckheit en tucht,

Godtvruchtigheit en trou ter ftede, daer de fpiefl'en,Geweer, en buffektuit, en ftherpe diftels wieffen.

as Men zal Athene zien herbouwt, van lant tot lant,Waer Pallas den olijf, gelijck een' zegen, plant.

In hare fchaduw zal uw grijsheit noch ontluicken,En diep in winterfneeuw de zomerroozen pluicken:

Want wie hier, !evens zadt, verduft zit, en verduft;so Uw brain, gehick uw naem, blijft nieuw: uw out vernuft

Wort jeughdigh, en verquickt, els zommige plantfoenen,En bladers, die al 't jaer gednrigh blijven groenen.

Uw yver voor geen' Taft van letterarbeit zwicht;En onder zulck een pack van zwaeriche6n verlicht

45 Het goddelijck muzijck, een ftrael van uwe gaven,Uw' geeff, die dickvrils diep in boecken leit begraven,

Gedompelt, en bedeckt: en vreemt weer 't zoo men hierV, onder eenen zerck van godtgeleert papier,

o V ;Verde repent yen Rome: „de vierde legion."sa Pluiskso voor „platten," ale mourns's..41 Ha Fed*** '18N:fah: even zoo, In bet itraks opgenomen bruilofradlcht op Looten, blz 185, vs 90.

Met era rairasitrat eses(fat. Het woord !fast op beide plastron niet voor de „kunst," maw voor„rod,. of „plaid," en wordt Swum door v. ens. genomen.

1653 BRIEF AEN BERTROLDIRI NIERUSIII8. 195

Diet overftullept vondt, of hooger dan de klocken,so Gelijck een mariner beelt, zaegh ftaen, als opgetrocken,

En in den geeft verruckt: want zulck een letterheltVerfmaet het muffe bedde, en yvert om in 't velt

Van ftarrelichte blaen, in 't midden der geledenEn benden, die voor d'eer van hun' verloffer ftreden,

as Te fterven met de fchacht en veder in de hant,En onverfaeght het gras to bijten met den tant.

Zoo fterckte nw drift den Leeuw Alatius in 't ftrijden,Gelijck een Grieckfch Romain, en haelde d'oude tijden,

En zeden, langh van gras en onkruit overgroeit,so Geluckig voor den dagh, zoo klaer als onvermoeit:

Zoo voede uw milde pen de hongerige zielen,Die op den bloeffem van uw blaen en brieven vielen,

Als byen, op een velt, vol bloemen, dau, en kruit.Zoo hebt ghy langh, op 't fpits van redenen, geftuit

os Den vreeffelipken storm van 't heir der duifterniffen,En al wat zich vermomt met verwen en verniffen,

In 't Licht ten toon geftelt; de Hel de grijns gelicht.De Vaders hebben zoo van outs de Serck geftieht;

Het zy men Marcion Godts menfcheit zagh verbafteren;To Het zy Arrins tough de Godtheit dorft verlafteren,

Op 't fpoor van Ebion; het zy PelagiusDen toevloet der Gena verriet met Judas kus;

Zoo dickwerf by Natnur, en ons gezwackt vermogenTe hoogh in top verhief. De Waerheit en de Logen,

is Van 'sweerelts aenvangh af, elckandre 't voorhooft bo6n;Gelijck mijn treurfpel nu door Lucifer den troon

Van 't hemehijck beftormt; daer Michael van bovenDen blixem op hem worpt, die angftigh in de kloven

Der aerde zich verfteeckt, en zijn wanfchapenheitso Geplondert ziet van glans en d'eerfte Majefteit.

0-51 lilebullus wordt bier voorgefteld als eon foort van Simon StyMos of ander hoUlge, die etchboven op eon kolom — bier hooger dan de klokken, shoo op eon torenfpits — aan gedvrniatigeoverpoinzingen overgeeft.

ss Getedes voor getederes, als elders gassed's, feeds% ens. voor gestoederes, ens.ss His gras to kites: of, Bever, as 't gras Sc bytes is eon seer gewone ultdruklang voor „op 't flag-

veld, op 't bed van ear, omkomen " Do byvoeging met des last bederft die echter, &swill sy nietalleen overtollig is ammers wear Mit men finders mode als met de tanden?)maar tot eon geheelmotorise]e rooritelliaa maakt wit den loser als beeldfpraak wordt sangeboden.

sr Des lamas Allatiss• „Leo Allatinst die, in 16613 op het Wand Chloe geboren, etch beroemd matedoor gin geleardbeid. By genoot de befeherming van verfobillende Pastan, word nangeftold totOpsichter der Darbertinfehe boekery, en later, door Alexander VII, der boekery van 't Vitamin.Als eon morirweerdigheld wordt van hem verheald, dat by islet tronwde, omdat hem aft sob belethebben, wanneer by t verkoos, den geestelfken cleat to omhelsen, en tot goon goestelffke ordetootrad, omdat sulks hem soft verhusderd hebben, to tronwen. In dose slobbering tusfehen denkerkelijkon on den haweleken Seat bereikte by eon moor dan taehtiglarigen onderdom, en list, by:tin overitiden, Writ's(' fehriften achter.

Ism Mareion, Arrive, Enos, Pelsgtas : vermaarde disfenters, over mike Darold. is of later gefprokensal warden

78 Gensteki van makes, „lam, krachteloos, week make,,:" 't w.woord is nit de mods geraakt of!weft voor den moor aktieven vorm :wakes pleats gemaakt.

196 BRIEF AEN BERTROLDUB NIEHUSIUS. 1653

1653 VOISDELS LEVEN. I97

Eechtfchape dapperheit verduurt Godts tegenwrijters.Nu fchept ghy ademtoght, in 't midden van twee Myters,

Wier gunft en zegen u gedyen tot een' nigh;Keur MENTZ aen d'eeno zijde, aen d'andere OZENBRITGII,

ss Twee Heiden door hun deught zoo hoogh in top geklommen,Veritercken u, gelijck twee vierige kolommen.

Mijn geeit verlanght user u, en dien gewenfchten dagh,Dat ick uw aengezicht gezont aenfchouwen magh.

De jaeren glyen hone, of vallen af, als bladers:so De tijt wort niet geftuit. Zoo miffen wy ons Vaders,

En vrienden, dagh op dagh. De vrientfchap is het zout,Het welck door zijne kracht gemeenfchap onderhoudt.

Ick wenfch dat d'Engel, uw behoeder, u geleide,En voere, door woeftjn, en over ftroom en heide,

93 Gelnckigh herwaert aen. Op zulck een bly gezichtVerwelkome u mijn her met eer- en welkomdicht.

By het zoo even vermelde keur- en krooningsfeest, voerde deKeurvorst van Brandenburg, 't zij in perfoon, 't zij door een verte-genwoordiger, den ftaf als Rijks Aartskamerling of Opper-kamerheer.Op doze omftandigheid wordt door Vondel gezinfpeeld in het hiervolgende byfchrift op 's Vorften afbeeldfel, welk laatfte door GovertFlinck vervaardigd was:

OP

G. FLINCKS

AFBEELDINGE♦VAN

DEN DOORLUCHTIGESTEN VORST, EN DEERE,

FREDERICK WILLEM,

Sword lies N. Ituutsrfts itiirks, Igarrkgrut it Erstkrukurgly.

MINUS IN IMPERIUM MAGNUM.

1.8 Keurvorft FREDIUCK op den doeck begon toleven,

Te pralen met den ftaf van Keizer Ferdinand,En zijnen zoos, die trots de kroon van Rome fpant,

In top van 't Heiligh rijck, aen 'evaders zy, ge-, heven;

s Toen riep Natnur verbaa: wy zien geen ydel beelt,Maer 't wezen zelf, het hooft van vele _xositeidommen.De KleefTche Apelles, door zijn' geeft zoo hough 'geklommen,

Een' Alexander, of een' Duitfche Achilles teelt.De ftralen van 't gezicbt bet hart des volcks ontvoncken.

to Geen voorzaet heeft, gelijck dees nazaet, uitgebloncken.

MINUS IN IIIPIZIUX tumor: d. 1.• „,afgevaardigd (of „heengesonden") near SOU groot Itilk '. Ziadm VI, 818

i Op des dose*• doeck Mat bier nlet voor de ftof, maar voor den lap self, en daarom In i manne-lijk Wachs. 't Kan eager Ain, dat het lidwoord bier overtolUg Is, en dat men lezen moat:

Ale Keureorft Frederik op dock began Se Awes.Do 011de nitwit heeft

Ale lemmata Frederik op den dock bevels Se levee,wet Itellig verkeerd ie.

s Des fief t. w van Opperkamerheer.1 De Skeffehe Apdles. „Flinek."s See' Alexaoder, of sew' DoWehe ifehOks• esker maakte etch Frederik Willem beroemd en verwIerf

self. den naam van „du greet. Keurvorst," maar de elgenlao Alexander van do familia moestsent eon eanw later in do perfoon van Frederik den Groote een rol fpelen.

198 1653

1654 VONDELS LEVEE. 199

Uit het hierboven aangehaalde gedicht van Vondel op zijn eigenafbeelding, gelijk mede nit zijn brief aan Niehnfius hebben wy kun-nen leeren met welken arbeid hy zich thands onledig hield. Weldraverfcheen nu ook zijn „Lucifer" in 't Licht: en, zoo hy langen tijd ver-traagd had met het fchrijven van een treurfpel, het bleek nu, dat hyzijn krachten alleen gefpaard had om ftonter fprong te doen, en omeen dramatisch werk of liever een epos te leveren, voortreffelijkermisfchien dan al -Nzat hy tot dien tijd vervaardigd had. Zijn dicht-vuur, verre van met de' jaren te' zijn verminderd, bleek met geftadigkrachtiger gloed to blaken, en in dbn „Lucifer" kwam een meester-ftnk te voorfchijn, dat aan den dichter, die het fchreef, en aan detaal, waarin het gefchreven werd, tot een altijddurend gedenkteekenzott verftrekken.

0 ZIG biz. 191

LUCIFER

TREURSPEL.

1654

201

202

Preseipitemgue immani turbine adegit.

[Hy deed hem nedertnimelen in een ontzachlijken dwarrelwind.]Zie VIEG. Aen. VI. 594.

DEN

ONVERWINNELIJCKSTEN VORST EN HERE,

DEN szsaz

den trim,GEICOREN

ROOMSCHEN KEIZER, ')

ALTIJT VERMEERDER DES ELTGIES. 2)

ELIJCIC de Goddelijcke Majefteit in een on-

genaeckbaer licht gezeten is; zoo zit oock

de weereltfche Mogentheit, die haer licht uit

Godt fchept, en de Godtheidt afbeelt, in

haeren glans verheerlijckt: maer gelijck de Godtheit, of

liever opperfte Goetheit, den allerminften en ootmoedigen,

Romalbhest Hearers Deter: Roonesch Heiser. Ben „Roonsfehe Keiser" is eon Reiser, die de Roomibbegodadienst eon „Reeearch Keiser" by, die over 1 H. Roomfche Rbk regeert. Een gelljkfoortigverfehil behest tusithen een 'root-Wrier on een greets.. Wrier. Hot blUkt my ecbter boe langerhoe meer, dat de onderksbelding in Vandals hid nog Met soo seer word in add genomen.

si serzesserder des flake: op dime wpse pleegt de tytel des Kaisers Bows dureftees vartealdte worden, hoewel vra dewfl fist Aileen de bylap des rifeks Met hi bet Catlin toden is, meat self. nog getwiiteld wordt of empishis van ammo („ik venneerdern of van auger(„wiehelaar") afftamt.

203

204 OPDRACHT AEN PERDINANDII8 DEN DERDEN.

met den toegangk tot haeren troon, begenadight; zoo ge-

waerdight de tijdelijcke Mogentheit oock den allerkleenften

dat hy zich eerbiedigh voor haere voeten verneedere. Op

deze hoop verftout zich mijne Zanggodin, van verre, aen

uwe Keizerlijcke Majefteit op te offeren dit treurfpel van

Lucifer, wiens ftijl wel rijckelijck de deftigheit en ftaetig-

heit vereifcht, waer van de Pad 1) fpreeckt:

Omne genus fcripti gravitate 7'ragcedia vineit;

Hoe hoogh men drave in ftijl, en toon,

Het Treurfpel (pant alleen de kroon;

Doch wat aen de vereifchte hooghdraventheit des ftijls ont-

breeckt, dat zal de tooneelfto4 titel en naem en doorluch-

tigheit des perfoons vergoeden, die hier, ten fpiegel van

alle ondanckbaere ftaetzuchtigen, zijn treurtooneel, den be-

mel, bekleet; 2) waer uit hy, die zich vermat aen Godts zijde

te zitten, en Gode gelijck te worden, verftooten, en recht-

vaerdighlijck ter eeuwige duifterniffe verdoemt wert. Op dit

rampzalige voorbeelt van Lucifer, den Aertsengel, en eerft

1) WM die Poll is heb ik Dimmer tussles te weten komen.s) &Akar bekkafes wordt bier, gelük meermalen, in den sin gebesigd, welken de Frantchen bech-

ten aan 1 woord figurer fir of dam. Zoo beet: figurer fur us Was. „een troon bokleeden," figurerler la Mos, „een teased bekleeden," figurer doss us rift.. „een rol bekleeden," figurer dose usfauteuil, „Gen armitoel belleeden," ens. Mks** is anders fgnoniem met „ftoffeeren."

OPDRACHT AEN FERDINANDUS DEN DERDEN. 205

heerlijekiten boven alle Engelen, volghden federt, bykans

she eeuwen door, de wederfpannige geweldenaers, waer van

oude en jonge hiftorien getuigen, en toonen hoe gewelt,

doortraptheit, en liftige aenflagen der ongerechtigen, met

glimp en fchijn van wettigheit vermomt, ydel en krachte-

loos zijn, zoo lang Godts Voorzienigheit de geheilighde

Maghten en Stammen hanthaeft, tot ruft en veiligheit van

allerhande Staeten, die, zonder een wettigh Opperhooft, in

geene burgerlijcke gemeenfchap kunnen beftaen: waerom

Godts Orakel zelf, den menfchelijeken geflachte ten befte,

deze Mogentheit, als zijn eige, in eenen adem, beveftight,

gebiedende Gode en den Keizer elck hun recht te geven. 1)

Chriftenrijck 1) doorgaends, gelijck een (chip in de wilde zee,

aen alle kanten, en tegenwoordigh van Turck en Tarter,

beftormt, en in noot van fchipbreucke, vereifcht ten hoogh- .

fte dime eendraghtige eerbiedigheit tot het Keizerdom, om

den -algemeenen erfvyant des Chriften naems te ftuiten, en

den Rijcksbodem en zijne grenzen, tegens den inbreuck der

woefte voleken, te veiligen en te ftercken; waerom Godt

te dancken is, dat het hem beliefde 't Gezagh en de Kroon

des H. Roomfchen Rijeka, voor 'sVaders overlijden, op den

jongften Rijeksdagh, in den Zone, FERDINANDII8 den Vie den,

I) De trederfpcmige getreldencers — eta hos recht te pens: men lotto op dese belangrUke periods.It sal dam later op tertigkomen

a) ChrQlesereek: 't woord wordt Mer, ala elgen itaam, en dna minder lidwoord, gebesigd, even alrsans in I Eng. gebrnikelOk is.

t

te verzekeren; 1) een zegen, waerop zoo veele volcken moedt

draegen, en de tooneeltrompet van onze Nederduitfche

Zanggodinne te moediger, voor den troon van Hoogh-

duitfohlant, 2) den overwonnen Lucifer, in Michaels trioznf-

ftaetfie, ommevoert.

UWE KEIZERLIJCKE MATESTEITS

Allerootrnoedighfie dienaer

J. V. VONDEL.

0 re sersekersa • Me bet verhasIde hlerboven, Ws. 1S4.s) likagadsegthWast• de neam van Deffsahload, wamonder men thands by nitfintting die tandem bo-

mipt, wear Iloopleibeh gefproken wordt, bad Vends% in gin tad bier ntet kannen besigen condoreon onwaarbold to seggen. Immers ender dies algemeenen naam van Dritschland verttond men Menook nog de tandem wear Naterdsitsa gorproken word, Mt over dose bad Ferdinand goon heerfobappy.

206 OPDEACHT AEN FERDINANDII8 DEN DERDEN.

0 P

DE AFBEELDINGE

V•11

KEIZERLIJCKE MAJESTEIT,

FERDINANDUS DEN DERDEN;TOES JOACHIXUS SANDRART VAN Srocaou, NY, WV WIESEN IN 0081ENRUCE, EMI

NAJZSTE1TS AIBIELDINGE, NET BAER 1001WERCE EN CIERADEN, VERZERDE.

Deus noble ham otia fecit.

E Zon van Ooftenrijck verheft haer fchoone ibraelen,int fchaduwen van kunit, veelfchooner in elx oogh,

Dewijlze, in haeren troon geitegen hemelhoogh,Zich niet ontziet zoo laegh op ons gezicht to daelen.

De derde FERDINAND, gefchapen tot regeeren,Gelijck eon tweede Align% en Vader van de pais,Zijn' Zoon de heirbaen wijft naer 't hemelfche palais,

En leert met wapenen van Vrede triomfeeren.

Or Da Assasisaras VAN zusaarstaia itrazararr. Zoo neat sr bayou bet gedleht, gent bet,voor den Lucifer en tnefehen de opdraeht en 't „borscht," In t llcht gekomen Is. lk wit isletbedIsfen of 't Aron seise lifer voor de woorden kiserteeke outiesteit by toeval In de pen gable..nof deer sea Willa' van den setter nItgevallen fa, dan wel of V. het overtollIg heeft geleht, engemmed, dat psegde woorden, als tytal aangemerkt, het arUkel of pronomen Mad= Waren,even good ale b. v. Seater of SeeingSANDiART...V5ISEID1. flit dose byvoeging kan men opmaken, dat de vriendfchap twitch=Sandrart en nnnnn dlehter nog fmmer Land hfeld.Dan nab awe etas /mitt „God heeft one den rust gegeven," de meermalen aangehaalde resod aftKaroo. mite Iferderskont.

207

208 OP DE AFBEELDINGE VAN PERDINANDII8 DEN DEBDEN.

Gezegent is het Rijck, gezegent zijn de volcken,10 Daer zijn voorzienigheit genadigh 't oogh op hondt,

En hem de Weeghfchael wort van 't heiligh Recht betrout.

Een Arent broght zijn zwaert en fcepter nit de wolcken.Een kroon verciert het hooft, ter heerfchappy gewijt:Dit Hooft verciert de Kroon, en fchept een' gulden tijt.

209

BERECHT• 1411

ALLE KUNSTGENOOTEN,

Zit

BEGUNSTIGERS PER TOONEELSPELEN.

IFS wort u, om uwen trunk-yver weder Vontfteeeken,

en uwen gee ft Wrens te (Oaten, en te verquicken,

het beiligh treurtooneel, dat den Hemel afbeelt, opge-fchoven. De groote Aertsengelen, Lucifer, en Michatil,

elek met hunne aenhangelingen van wederzijde gefterckt,komen de ftellaedje ftoffeeren 1) en bun rollers fpelen.

Het tooncel en de perfonaedjen zijn zeker zoodanigh, en zoo beer-

( IQ& data) eenen heerliicker Itij1 vereifchen, en !longer laerzen dan ickhaer weet aen to trecken. Niemant, die de fpraeck van d'onfeilbaere ora-

kelps des goddelijeken Qeses verftaet, zal oordeelen dat wy een gediCht-

fel van Salmonella 2) bybrengen, die midden in Ells, op zijnen waxen en

metaele brugh, Iupyn braveerende, en met een brandende fackel den

blixens on donder nabodtfende, van den donder geflagen wert: nochte wy

1) ISloPerat of „bekleeden " ZIG de Aant. ander de Opdrada, bk. 204.a) astmotan va : over damn Vorst is reeds meermalen. o a. Dell V, bls. VIC gefproken en sal ook

natter wordea gebandeld ter gelegenkted ►1111 het trenrfpel, dat atla name driest.

II VIM= TAP 1 YAP TOIDIL TI. 14

vernieuwen hier geen grijze fabel van den Reuzenftrijdt, onder wiens

fchorffe de Poezy haere toehoorders reuckelooze verwaentheit, en godt-

looze kerckfchenderyen zocht is verleeren, en natuurkennis in te boeze-

men ; namelijck, dat Incht, en winden, in den hollen buick en bet zwa-

velachtigo ingewant der aerde, beflooten, by wijlen ademtoght zoeckende,

met gewelt van geborfte lteenrotfen, roock en fmoock, en vlammen, 1) en

aerdtbevingen, en fchrickelijck geluit, nitberften, en hemelhoogh opgeltee-

gen, in bet nearftorten, den gront van lant en. zee met affche en fteenen

beftulpen, en ophoopen : Onder de Profeeten verzeeckeren ons van den af-

val des Aertsengels, en zijnen aanhang, Izaias, en Ezechidl; by den Enan-

gelilt, Chriltus, bet allerwaerachtighlte orakel , ons met eene ftem uit den

hemel bevolen te hooren ; Sint Peter, de Prins der Apoftelen, en endelnek

Judas Thaddeus, zijn getrouwe Apoftel; welcker fpreucken waerdigh zijn

in eeuwigh diamant, en waerdiger in onze harten geprint to worden.

Izaias roept: 2) 0 Lucifer, die vroegh opgingt, hoe sifighe ter aerde geploft?

die de vokken quetjle, in via harts fpraeckt: Ick wil its den hemel jlijgen,

mipen foil boven Godte geftarnte verhefen, op den bergh des verbonts aen

de noortsiide sitten. Ick wil boven de hooge wolcken fteigeren, den .elllerhoogh-Item worden: maer ghy salt ter hells toe, in den poel des afgronts,

vernedert worden. Godt fproeckt door Ezechiel 3) aldus: Ghy sift een uitge-

druckte gelifcienis, vol unjaheit, en volkomen fchoon. Ghy tvaert, in de weelde

van Godts paradaja, bekleet met allerhande kofielsjake fteenen, Ardis, en to-

pazen, en jafpis, en chrisoliten, en onix, en beril, fafier, en karbonke4 enfmaragden: gout was uw cieraet. Op den dagh uwer fcheppinge waren uwe

fchalmeien vaerdigh. Ghy braids u nit, gelijck een befchaduwende Cherubsyn,

en ick setts u op Godts bergh. Ghy wandelde midden onder de blaeckende

fteenen. Ghy waert volfchapen in uwen tredt, van den dage uwer fcheppinge

aen, tot flat men a op booeheit betrapte. Beide deze fpreneken (ken, naer

den letterinekea zin, d'eene op den Koning van Babilon, d'andere op den

Koning van Tyrus, die, by Lucifer, in hunne heerlijckheit en hooghmoet,

geleecken, beftraft en gedreight worden. Jesus Chriftus 4) ziet made op den

val van den wehrfpannigen Lucifer, doer by zeght : Ick sash. den Satan, ge-leck eenen blixena, nit den hemel vallen; oock Sint Peter, 4) zeggende : Godthellt d'Engelen, die sondighden, niet verfchoont, maer, met de koorden der

i) Rooek, en Jkeooek os stamoven en: ye over dose herhaling Tan het koppelwoord e000k is pro-:Wit, en over de kraeht, die het nen den sin byset, hot betoog in norms; Pr. I, St.

0 hake roept: Jed XIV 12 volggs) &eche,: Beech. XXVIII. 12 voigg.a) Jesus Clartfirs. ZIe Lukas X 18.s) &V Peter II Per. II 4.

210 BERECHT.

BERECHT. 21 1

hello afgeruckt, in den afgront overgelevert, om gep9night, en ten oordeele be-

waert te worden; en Thaddeus 1) ontvouwt den atval der Engelen, en him

mifdaet, en de ftraf deer op gevolght, zonder eenige bewimpelinge, be-

knopt op deze wijze: Doch hy heeft de Engelen, die hunne hoogheit niet be-waerdeu, maer bin behuizinge 2) verlieen, met eeuwige banden van duifterniffe,tegena het °ordeal des grooten Godts bewaert. Wy ftniten dan met deze goude

fpreueken, en inzonderheit met Sint Peter, en Judas Thaddeus. afgezan-

ten des Konings eller Koningen, gelijck op eenen diamanten fchilt, alle de

pylon der ongeloovigen, die de zeeckerheit van der Geeften afval zonden

durven in twijfel trecken. Behalve dit onderftut ons ten overvloet door-

gaends d'eendraghtige en eerwaerdighfte aelontheit der godtvruchtige Out-

vaderen, die in den gront dezer gefehiedeniffe overeenftemmen : doch om

de Kunftgenooten niet op te houden, zullenwe one met drie plaetfen genoe-

gen; d'eerfte getrocken uit den heiligen Cypriaen, Biffchnp en Martelaer

to Karthago, deer by fchrijft: Hy, die te vore door een Engelfche Maje/leit

onderfieunt, Gode aengenaem en waert was, borft, tom hy den menfch naerGodts kelt gefchapm zagh, door eenen boomerdigen naeryver nit, hem door

iegeven van dien naeryver niet eer ten val brengende, voor dat hy zelf door

dies naeryver ter eels. geftort lagh, gevangen eer hy wing, bedorven was eerBy hem bedorf; terwiji hy, van Nijdigheit aengeprickelt, den menpie van de

genade der onfterfelyckheit, hem gefchoncken, beroofde, en self oock verloor het

gene hy te voce hadde. De groote Gregorins 3) beftelt ons de tweedo fprenck:

Dee8 afvallige Engel, gefchapms ons boom d'andere regementen der Engelen uitto blincken, ie door zips hoovaerdy vslz ter seder geftort, dat hy nu de heer-

fehappye der ftantvaftige Engelen onderworpm bltyt. Het derde en lefte be-

'wits feheppen wy uit de predikatien van den honighvineienden Bernardus: 4)

Schmitt de hoovaerdy: ick bidde u fames* toch, d'oirfprony van alle overtre-

ding. is hoovaerdy, die Lucifer zeif, klaerder dan alle flarren uitblinckende,

met een eeuwige dm:Item:ye heeft verdonckert, zy heeft niet alleen eenen En-gel, maer den oppetylen van alle Engelen in eaten Duivel verandert. De Hoo-

vaerdy en Nijdigheit, twee oirzaecken of stenftoockers van dozen afgrijffe-

Iiicken brandt van tweedraght en oorloge, hebben wy uitgedruckt i onder het

4) /Saddens• Ind...a) Bedusisktge: 't woord is button gebrnik mulct; offehoon Isaislosff nog bedfast en behuttd, ale b.

v. taw. gemereen, nog dagelgke gehoord wordt, eehter doorjaande met can aftenrende byvoeging,ale b. v. „Mein itehtdsd, fifth; tredvisd." Ashstriag ea hutting AM woorden van eenerlei beteekenie,even ale iekul, en AO), bettr(tden en ortgest ens.

e) Greporks. oGregoriae Navas," die in bet lastet der sonde eenw den Pan'elDken zetel bekleedde -t) Berearchtt • eerfte Abs van Clairvattx, die in het begin der twasifde eenw bleelde en etch door

Min febriften vetineard maakte.

gefpan van twee beltarnde dieren, den Leeuw, en den Draeck, 1 ) die voorLucifers oorloghswagen gefpannen, hem tegens Godt en Michael aenvoeren;aengezien deze dieren twee zinnebeelden van deze hooftgebreeckenverftrecken:want de Leeuw, der diet en Koning, gemoedight door zijne krachten, achtnit verwaentheit niemant boven zich zelven ; en de Nijdigheit quetft met'lucre tong den benijden van verre, gelijek de Draeck, met het fchietenan zijn vergift, zUnen vyant van verre quota. Sint Auguftijn, deze twee

hoottgebreecken Lucifer toe-eigenende, maelt ons den aert der zelve leven-digh af, en zeit dat de Iloovaerdy is een liefde tot zijn eige grootsheit;maer de Nydigheit een haetfter van eens enders geluck : weer uit klaer ge-noegh blijelt wat bier nit geboren wort: want een iegelijA, zeit by, diezijn eige grootsheit bemint, ben* zijns gel ijoken, neer diense met hem ge-'tick ftaen ; of bentit zijnen minder, op dat die hem niet gel tick werde;of die gtooter zijn dan by, om dat se boven hem ftaen. Nu dewijl de die-ren self van verdoemde Geeften misbruickt en beseten worden, gelijok inden aenvang de Paradijsflang, en in de heileenwe de zwijnskndden, 2) diemet een groot gedruis in zee ftortten; en dewill de geftarnten son den hemelsells by dieren afgeteeekent, neck by de Profeeten gedacbt worden; 11)gelijok de Pleiades of Zevenftar, en Arctw us, Orion, en Lucifer, zoo ge-lieve het u de weeligheit en leerzaemheit der tooneelponsye to vergeven,dat de rampzalige Geeften zich op ons tooneel Kier mode wapenen, en ver-weeren: want den helfeben gedroghten niets eigener is dan flimme treken,en bet misbruick der fehepfelen en elementen, tot afbrenek van d'eete ennaem des Allerhoogiiften, zoo verre by dit gehengt. Sint Jan, 4) in sijneOpenbneringel heels de hemelfehe geheimen:ffen, en den ftrijt in den hemel,door den Draeck nit, wiens flaert nafieipte het derde deel der Marren, by deGodtgeleerden op d'afvaliige Engelen geduit; waerom men in Pottsys degebleenule wilse van fpreeeken niet al to neuswijs behoott to silken, nechteneer de feherpsinnigheit der fehoolleffen to regelen. Oock moeten wy on-derfeheiden de tweederhande perfonaedjen, die dit tooneel betroden, name-lijekltutetwillige en goede Engelen, die een ieder hen eige rot fpeelen;gelifek Cieeao ea de voeghelijekbeit self one eloke perfonaedje, neer heavenitems en aert, leeren us:tbeelden. Ondertuftbhen ontkennen wy geenfins dat

8) Ika Longo, ea den &woke. dat Vends]. yammer by den Loam on des Doak Invest* Met &Beenbedeeide de Rataaardo en 74fdigkot to tehetten, maar wet degolpt nog uglier bedaideniste ass altnvoorftelling meende to *even, hoop ik nader aan to teems.

al Do etr(foskodien: Ws MaiM. VIII . 90-19.a) Do is Profestea voialeAt wordem see b. v. Jon 1E: 9, XXXVIII. 31.4, !kW Jan. ohs Open& XII. 4

BERECHT.

BERECHT. 2131

heilige ftof den tooneeldichter nanwer verbint, en intoomt dan wee •eltfthe

hiftorien, of Heidenfche verzio: role ; onaengezion d'oude en befaemde 1:ma-ven der Podzye, by Horatins Flacons, in zijn3 Dehtkunfte, met dezo veer-

:en nitgedruckt:

De Schilder 1 ) en Podet ontfingen beide een !might

Van idles to beftaen wat elck zich dienftigh edit.

Doch bier dient inzonderheit aengeteeckent hoe wy, om den naeryver derhooghmoedige en nydige Geeften to heftiger t'ontfteecken, den Engolen degeheimenis van het toekomende menfchworden des Woorts, door den Aerts-

fingel Gabriel, Gezant en Geheimenistolck der Godtheit, eenighzins ont-decken ; bier in [onder verbeteringe] volgende, niet het gevoelen der meefien,

maer zommiger Godtgeleerden, naerdien dit ons treurtafereel rtjeker ftofen luifier byzet ; zonder dat wy evenwel, in dit punt, noch in andere oro-ftandigheden van oirzaken, tijt, plaetfe, en wyze [weer van wy ons dien.den, out dit Treurfpel kracbtiger, heerlijcker, gevoeghlijoker en leerzamer

nit to voeren;] de reohtzinnige waerheit opzettelijck willen in hot lichtAssn, of iet, neer ons eige vonden, en goat duneken, yid ftellen. Sint

Pauwels, I) Godts geheimenisfchrijver nen de Hebreen, verheft self, benij.denewaerdigh genoegh, tot afbreuck van het Rijek der logenen en verlei-dende Geeften, do heerlijckheit, maght en Godtheit van het menfchgeworden

Woort, door zijn uitfteeokentheit boven elle Engelen, in naem, in soon-

fehap, en erfgensemfehap, in het aenbidden der Engelen, In zijne zalvinge,in sijne verheffinge can Godts reehte hant, in de eenwigheit zijner beer-&happy*, de een /Coning over de toekomende weerelt, en de oirzaeck enMt erode eller dingen, en een gekroont Hoof der menfchen en Engelen,

lijne aenbidders, Godts bodes, en Geeften, gezonden ten dienft der men-Cohen erfgenaemen der saligheit, welcker natunr Godts 'loon, de Engelen

voorbygaende, in het bloat van Abraham aenneemt. By gelegenbeit vandaze onfehult I) *Ate ick niet ongerijmt bier ter loop iet nen to roeren tot

onfehuIt 4) van tooneel ea tooneeldichteren, die Bybelftof voorftellen, niter

diens. by Ilion opfpraeck onderworpen sijn ; gelijck trouwen 'smenfchen

1) es Solsilder ene. Vertaltsg van bet betendePectoribtu algae podia

Quillibet ardeadi limper fait sequel polesiaa.Illosts. Ara MR vs. 9, JO.

s) ENRI .Passslar ale Bar. I : 4-19a) Due ealabsit roes „doss veroaffeatildigial."4) Tai oraftatala vow „tot steriehotsing."

211 BERECHT.

I zinnelijckheit verfcbeiden is, en d'ongelijcke getempertheit der herffenenveroitzaeckt dat d'een trock tot een zelve zaeck heeft, die den anderen te-

gene het hart fteeckt. Alle eerlijcke kunften en oefeningen hebben haerebe-yveraers. en tegenwrijters, oock haer recht gebruick, en misbruick. Deheilige treurfpeldtchters hebben, onder de oude Hebreen, tot hun voorbeeltden Poeet Ezechiel, 1) die den uittoght der twalef Stammen nit Egypten inGriex nagelaeten heat : onder d'eerwaerdige Ontvaders hebben zy het groote

licht nit den °often, Gregorius Nazianzener, 2) die zelf den Gekruiften Ver-

loffer in Grieckfche tooneelvaerzen nitbeelde ; gelijok wy noch van wtjlenden Koninglijcken Gezant, Hugo de Groot, dat groote licht der geleertheiten vromigheit onzer eeuwe, Sint Gregorius fpoor naerltrevende, voor Aintreurfpel van den Gekruiften, in Lat1jn befchreven, en dien onvergangklij-

eken en ftichtigen arbeit eer en danckbaerheit fehuldigh blijven. Onderd'Engelfche Onroomfchen heeft de geleerde pen van Richard Baker, 2) Lu-cifer en al den handel der oproerige Geelten, oock vry bred in 't rijme-

loos uitgeftreecken. Wel is weer dat de Vaders der oude Korae de ge.kriftende tooneelfpeelders buiten de gemeenfchap der Kereke keerden, enbet tooneelfpel van dien tijt heftigh beftreden ; miter let men 'er wel op,de tilt en reden van dien was heel• anders gelegen. De weerelt lagh toennoch diep, op veele plaetfen, in Heidenfche afgoderye verzoncken. De gront

des Chriftendoms was noch onbeftorven, en de touneelfpelen werden Cy-bele, der gedroomde Goden moeder, een groote afgodinne, ter eere ge-fpeelt, en gehouden your een verdienftigh middel om hier door lantplagen

van den hale des volcks of to keeren. Sint Auguftijn getuight, hoe deHeidenfehe Aertspriefter, een bedienaer van Numaes inftellingen en afgo-

dendienft, to Rome, ter oirzaecke van een zwaere pelte, de tooneelfpeleneerft inftelde, en door zijn gezagh bekrachtighde. Scaliger self bekentdatze, om de gezontheit des volx to verwerven, door ingeven van de Si-

bille ingeftelt waren; in voegen dat dit fpelen eigentlijck ftreckte tot eenkrachtigh voedtfel van de blinds afgoderye des Heidendoms, en verheflinge

der afgoden; een ingekanckerde gruwel, wiens uitroien den eerften kruis-

9 Dee Poeet Burka. dose was een Jood, dle, volgends fommigen, reertlgjaren voor KrIstus, vol-gouda anderen onder Trajanns of liadrlanns leedde. Hy fehreet Griekfche gedlcbten, die echteralmost verluren sgu gegaan het bier bedoelde kwam, door Morel vertaald, In 1609 to Parris In tMM.

s) °reveries Nasiessenert V. vergeet bier, dat who to Teel bewgst, Wets bewgst. De liter be-doeldo Kerkvader dramatIseerde de getchledenls van des Holland!, krnladood, doch ftellig Wet methet doe! ow :On dlchtftnk op een gewoon toonell to doen opvoeren.

sj Richard Baker due was Ghent In 't graaffchap van Oxford onder Jakolms I en <marbled tg-dens don maven der twIsten tnsfchen Karel I on sgn Parlement. Behave het hier genoemde workfchreef by een Ar' ontik NM Rayeland en een Verklarieg vas lot (lobed des Buren. welke balite nogal opgang maakte.

helden, en de gednurigh worftelende Kercke op zoo veel zweet en bloet

ftont, maer nu lang uitgettorven, geene voetftappen in Europe laet. Dat

dan de H. ()lava(lers die tooneelen hierom, en te gelijck om het bederf

der zeden, en andere openbaere en fchaemtelooze miebruicken van nacckte

jongelingen, vrouwen en maeghden, en andere vuiligheden, beftraften, was

noodigh en loflijck, gelijck het in dien gevalle noch zoude zijn. Dit nu

overgeflagen, laet ons het nut en den oirbaer van ftichtelijcke en vermae-

ckelijcke fpelen niet te licht wechworpen. Heilige en eerbjcke voorbeelden

dienen ten fpiegel, om deught en Godtvruchtigheit t'omhelzen; gebreecken,

en d' elenden, daer aen gehecht, te fchuwen. Het wit en ooghmerck der

wettige Treurfpelen is de menfchen te vermorwen door fchrick, en medoo-

gen. Scholieren, en opluickende jongkheit worden door fpelen, in talen,

welfpreeckentheit, wijsheit, tucht, en goede zeden, en manieren, geoofcnt,

en dit set, in de teere gemoeden en zinnen, een ploy van voeghlkickheit

en gefchicktheit, die hun, tot in den ouderdom toe, byblVven, en aenhan-

gen : ja het gebenrt by wijlen dat overvliegende vernuften, by geene ge-

meine middelen to bnigen, noch to verzetten, door fpitsvondigheden 1 ) en

hooghdravenden tooneelftij1 geraeckt, en, buiten hun eigen vermoeden, ge-

trocken worden: gelijck eon edele Manlier geluit geeft, en antwoort, zoo

dra hour weergade, van de zelve natunre en aert, en op eenen gelijcken

toon, en undere luit gefpannen, getockelt wort van eon geeftige hant, die,

al fpeelende den tuimelgoeft uit eenen bezeten en vorftockten Saul drijven

kan. De hiftorien der eerfte Kercke bezegelen dit met do gedenekwaerdige

voorbeelden van Geneflus 2) en Ardaleo, 8) beide tooneelfpeelders, in den

Schonburgh, door den Heiligeu Geeft verlicht, en bekeert; terwillze, onder

het fpelen, den Chriftenfehen Godtsdienft willende befchimpen, overtuight

wierden van de waerheit, dieze geleert hadden, nit hun deftige fpeelrollen,

doorgaends beter geftoffeert met pit van wijaheit dan laffe redenen, uuren

lang in den wint geftroit, en eer verdrietigh dan leerachtigh. Men worpt

ons, ten ►zichte van Bybelftoffe, voor, dat men goon fpel met heilige

0 apUsiotodighedos: dlt woord asst hler In een goedon zln, en men moet er ,Alne vIndIngen"door verItaan.

a) &Reps duo was, volgends Samna, Ton. IV Martyr. Rom een tooneelrpeler, die ten tUde vanDlokletianna, om den Holzer en den volke te behagen, de Kristenen op het tooneel gewelalgdoorltreek en belaehlak :oat to mekon Bens, dat by een dulvel moest voorftellen, soli by sulkeen vreemde verfehllnIng hebben gehad, dat by plotfeling bekeerd word en nu openlük verklaarde,an al:swill at to zweeren en &Dans als spa verlosfer to aanbldden Borst meenden de toefehon-wore, dat 4n rol tit medebracht, maar Loan by, your het outer van Venus gebracht, om het teaanblddes, sulks welgerde en, In 'a Keiser/ tegenwoordigheld, slIn belUdenbt herhaalde, ward by doordozen eerst ran de mIshandellugen van 't gepenpel overgeleverd en vervolgends aan den °verdePlautlanna, dle hem plInIgen Bet, doch, Coen (lit nlet butte, hem op a Kaisers last deed onthoot-den, op den 25 Aug van 't Jeer 803.

a) drdakot met dozen soft ongeveer hetzeltde ate m.t Gauen. slin voorgevallen ZIe Marthrol.Roman. 14 April.

BERECHT. 215

216 BERECHT.

zaeoken beboorde te fpelen ; en zeker dit zon wat (chips hebben in onzetaele, die juift het woort Spel mede brengt maer wie fiechts een woort

of anderhalf Griecks ken uitftamelen, weet wel dat dit woort by Grieckenen Lattinen Been gebruiok heeft in dien zin : want TRAGOICDIA is een kop-pelwoort, en beteeckent eigentlijck Bockezang, neer der herderen wedge-zangen, ingeftelt om met zingen eenen bock te winnen, uit weleke ge-woonte de treurzangen, en federt de tooneelfpelen, hunnen oirfprong namen :

en wil men ons immers due ongenadigh knuffelen 11 om het woort Spel,weer blijvenwe den met orgelfpel, Davids harp- en zangfpel, en bet fpel vantien fnaeren, en ander fluit- en fnaerefpel, by verfeheidenheit van Onroom-

fohen, 2) in hunne vergaderingen ingevoert? Wie dan dit ondereeheit vat,sal wel het misbruick der tooneelkunfte beftraffende, het rechtmaetigh ge-

bruick niet ongenadigh vallen, en dezen heerlijcken ja goddelijeken vont,een eerlijeke uitfpanninge, en honighzoete verquickinge van 'elevens moeie•lijekheden, de jeught, en kunftbeminnende burgerye niet iniaguneen ; op datwy, bier door gemoedight, Lucifer met meer yvers ten Treurteoneele frodren,deer by endelUck, van Godts blixem getroffen, ter belle Mort, tett klaerenfpiegel van elle ondanokbaere ftaetzuchtigen, 3) die sick ftoutelijek tegensde geheilighde Maghten, en Majefteiten, en wettige Overheden durven var.

heffen,

• tut, lea, of beter kaniffeen, is bet frequent. van knuivas of kbireen, en van ongeveer (Milks ba-tmen's's ale „by herbaling kungen. knaauwen, knljpen."

▪ 3, ver/cheidenkeit van Oisroontlehes: yore& „by (of door) verfehillende fekten van Onroom-Men."

• Oidatudbaero fteelssiohttges. wy sullen nader glen, wie bier bedoeld wordt.

217

INHOUD T.

uczazn, d'AertPengel, opperfte, en doorluchtiglifte boven elle En-

gelen, hool aerdigh en ftaetsnehtigh, nit blinde liefde tot zUn eige,

benyde Godts onbepaelde grootbeit, oock den menfch, naer Godts

beet gefchapen, en in het weeligh Ppradijs met de heerfchappye dos

aerdtbodems begiftight. Hy benilde Godt en den menfch to meer,

toen Gabriel, Godts Heront, alio Engelen voor dienftbare Geeften verklaerde, en de

geheimeniffen van Godts toekomende menfchworden hun ontdeckte; weer door bet

Engeledom voorbygegaen, de waerachtige menfebelljcke natnur, met de Godtheit

vereenight, een gellicke maght on Majefteit te verwachten front: waerom de hoovaer-

dige en nildige Geeft, poogende rich selven Gode gellick to (tenon, en don menfch

beim deo hemel te houden, door xijne modeftanders, ontelbare Engelen oproockende,

wapende, en tegens Michael, 'a !lamely Veltheer, en sting heirkrachten, onaengesien

na falls waerfehewinge, aenvoerde; en afgeftreden, na de nearlaegh, nit wraecke den

seem menfch, en in hem elle sUne nakomelingen, ten vsl broght, en by self met

aline weerfpanneliugen ter hello geftort, en ecuwigh verdoemt wart.

Het tooneel is in den hemel.

PERSON AEDJEN.

BELZEBUB,

BELIAL, wedottpannigo Ot orfton.

APOLLION,

GABRIeL, Godts Goheimenietolek.

REY VAN ENGELEN.

LUCIFER, Etedehouder.

Hataraus: ook wel Baal-ssbub gefehreven, is eon Rehr. woord, dat nit Baal „Hear," on ZAN*„allay," flimengeitold. De num werd woven aan een God nut Nkron (zie 2 Boa. I): 't 4 flatmen hem als den „God der vliegen" of ale den „God die de vIlegen verdreef" vereerde, t zg,dat de naam eon fohempnsam was, door de Joden gegeven, en ids fynontom met „drekgod" to ver-klaren.

Daiwa letterlijk one „deng-niet" PAULUS Bor. VI: 15, verftaat er Satan zelven onder. In hotDade Testament wordt hot maar eenmeal condor byvooging gevouden, on wel Job XXXIV. 18.Zoos& moo MS sea dosing seggas• Og :loch herbaaldellik met een byvoegtng, als &flak-man, Bslials-k(ad, asaals-soon, Bslials-doolter, Belials-getusges, Belials-woord. Zelfs 2 Samuel XIII:5 en Notes. XVIII: 5, Beskas-Relials: — algid In de beteekenis van: „verkeord, ondengend, onge-temd," ens.

Apoltion Deter. Apollyon; doch V. is men gewoon, even ale vele fchrgvers van zgn — on ookvan lateren — tgd, de Oriekfche o met t to verwiefelen. Daze naam Is Wet Oostersch, geligt debeide vorige, mean Orleksch. Antatituv beteekent de „verdener," on wordt in Men Mn gebeztgdOpal*. IX: 11. Eh sr Aeddss over has tot masa Zoning den mega des qfgroads. s(fa isqam mat to 'tifriessasssek Abaddon ea to ds &Woks Mk had hp dal weans Apollyon. Noch do Grieltfche, nookde sell* beteekenende Hebreenwiehe seam worden elders in de Schrift gebezigd

GAsailit: doze naam, die wederom Hebreenwsch is en „de man Gods • of „de krscht Gods" be-teekent, komt voor by Dana VIII: 16 en IX 21, on by Lukas I: 19, 26, ale die des Engels, vanwien eentgemelde het profetiach sunlit ontiengt, en die aan Zacharias on Maria de geboorte bun-ner ldnderen voonegt.

Imam: deze seam L noch Or. noch Hebr, , meat zutver LBW: by beteekent „licht-aanbrenger,"in le, ale zoodanig, aan de Morgsaftsr gegeven. Hoeceer an Jesus, Opeab. XXII 26, onder deco be-naming wordt aangeduld, zoo kon dle ale tytel eater aan alle grooten en machtigen wordentoegokend, en rechtvaardigt V. dan ook in gin Borscht — sle blz. 210 — het gebrnik dat by er vanmalts, nit de aldaar aangehealdo pleats van Juana.

218

PERSONAEDJEN. 219

LUCITERISTEN, Oproerigo Cloche:2.

MICHAAL, Vehhoer.

RAFAIL, Befeherm-engel.

URIEI, Michaele St hihkneep.

logeffer(ftess de vorige nitgaven bebben ledeiferisten. De eenige rodeo, welke V bewogen kenbebben, de „au:hangers van Lucifer" shoo en niet Loci/Striates to noemen, Is, ten elude, by de ann.dniding der fprekende perfonaadJen, dose door bet besigen van Lac voor Lucifer en Ltd. voor led-etferisien, to onderfehelden. Dewal no in mine nitgavo de nemen vomit gedrnkt worden, en er &booBeen vrees voor verwarring beitond, oordeelde ik den naam to mogen fehrOven gait* by behoortgefch to warden.

Mrou.slix dose, wlens naam wederom Hebr is en beteekent: „wie Is gen* God?" komt a1s Anna-angel roar Dania V 18, 21, en XII. 1, en wordt in bet N. Verbond twee melon voorgefteld ale metden Daivel itrUdende. n.1 Judas 9 en Opesb XII: 7. De rol, welke by in Vondels trentOel ver-Tuft, Is shoo valkomen wettig.

'Urals: dose Engel wordt nisi Anders genoemd dan in het apokryfe verhsal van Tobin. ZUn naamIs Hebr. en beteekent „God der genestng," wearom by dan bier ook ale de „vertroostende, met-wedge Eager,' words Ingevoerd.

Harris: dose naam komt niet in de Schrift moor. Volgens Lours JACOB Du Pnr, Trait! des bad,p 101, heat men sheen MeeMel, Gabriel en Read, ale Aartsengelen ftellIg to vereeron, doch is hettwUfelachtig of Orlin befebonwd mag warden all tot die orde to behooren Hy fpeelt dan ook byV. maar eon ondergefekikte rol.

LUCIFER

71ET EERSTE BEDRYF.

BELZEBUB. BELIAL. APOLLION.

BELZEBUB.tut Bellal ging hene op lucht en vlengels drijven,Om flit to zien weer onze A pollion magh blijven.Vorit Lucifer zondthem,tot dezen toghtbaquaem,Naer 'tnertrbeb, op dat by eensnaderbenrasnaem'Van- Adams bell en ftaet, waer in d'Almogent-

hedenHem ftelden. bet wort tijt om weder van benedenTe keeren bier ter &de: ick gis by is niet veer.

Een wackar (Benner ylieght op 't wencken van 2411' Beer;En itut aija ineefiers troon getron met hats en &bonder.

s D'Afinegaveirdeni bet bier gebruilite mem 1sst slob vecbtreerdIgen met deselfde feint/blur-piastres, treareede de Theolegantes de DrieVenbeId" bewilsce, b v. met Gembfe 1• Id.

ses De &maw is bier Apollion, en de Aver in vs 8, gellik de wester In vs. 9, Is Lucifer. be nit-drubbing bp *Dean betrekkeliiii, en meet eitgelegd wordea near de boogere weardigheId, doorLucifer bekleed. Vergellik vs 241, vela&

221- -1

222 LUCIFER.

BELIAL.to Heer Belzebub, ghy Raet van 's hemels Stedehouder,

Hy fteigert fteil, van kreits in kreits, op one gezicht.Hy ftreeft den wint voorby, en laet een fpoor van lichtEn glanffen achter zich, waer zijn gezwinde wieckenDe wolcken breecken. by begint ons lucht to riecken,

is In eenen andren dagh en fchooner zonnefchijn,Deer 't licht zich fpiegelt in het blaeuwe kriftalijn.De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder,Terwijl hy rijft, hem na, een ieder in 't byzonder,Verwondert om dien vaert en goddelijcken zwier,

so Die hnn geen Engel fchijnt, maer eer een vliegend vier.Geen ftar verfchiet zoo fnel. hier komt hy aeng,eftegen,Met eenen gouden tack, en heeft de Rae wagonVoorfpoedigh afgeleit.

BELZEBUB.Wat brengt Apollion?

APOLLION.Heer Belzebub, ick heb, zoo vlijtigh als ick kon,

ss Het laegh geweft befpiet, en offere u de vruchten,Zoo diep beneden ons, in andre zon en luchten,Gefproten: oordeel, nit de vruchten, van het lant,En van den hof, door Godt gezegent, en beplant,Tot welluft van den menfeh.

BELZEBUB.Ick zie de goude bladen,

so Met perlen van de lucht, den zilvren dan, geladen.Hoe lieflijck rieckt dit loof, dat zijne verf behoudt IHoe gloeit dit vrolijck ooft van karmozijn, en gout!'t Weer jammer zoo men dit ontwijde met de handen.'t Gezicht bekoort den mont. wie zou niet watertanden

ss Naer aertfche leckerny? hy walght van onzen dagh,En hemelfch mann', die 't ooft der aertle plucken magh.Men zon ons Paradijs om Adams hof verwenfchen.'t Geluck der Engelen moet wijcken voor de menfchen.

APOLLION.Niat wiser, hoer Belzebub? al fchijnt de hemel - hoogh,

•0 Wy leggen veal to laegh. het geen ick met mijn oogh

* waled yaw amen Mph. vas ids Waite{ Is een nitdrukking, die niet allies door Venda, maar ookdper %lake ander° SiskrIvere, reads vroeg gebesIgd word. Zia HITYDSO. Pr. ill, biz. PH. Wanner wyinimatehon letten op Is naSsussipke beteekenis van 't woord, en bedenken, dot men door mighty enwave iota is wesibeernbstgt, drnraisosit *ft en niet lets, dot by doet, dan volgt daralt, datms biter setts , my veldt, fan BWafg, Weir or Mari, &adroit/ t, beroust, oerheugt, WI, ens. en zooin ander* nildrikkingen. die een aandoening bebeekenea, welke owe Met of lichaam ondergaat

Het weirs hi* In de maag plots en harpoon wolgt le Is fpiie, ale sy or nlet in (liven kon,moor gonad% wait, mete of *welt, ale om wader ter keels nit to kernels Zoo ups V self to rechtJirerfriepp. B. VI. vs. 909.

't Illebrafte ea walgende *waistre breakers aft de leet.

11m

Eyzm

, — E

erste

Bed

rijf,

vs. 2

1— 2

3.

Boe

kd

ruk

va

n B

inge

r C

o.

LUCIFER. 223

Gezien heb, miftme niet. 't vermaeck van 's weerelts hoven,Een eenigh Eden gaet ons Paradijs te boven.

BELZEBUB.Laet hooren watghe zaeght: wy lniftren *amen toe.

APOLLION.'k Verzwijgh mijn henevaert, om niet te reppen hoe

45 Gezwint ick nederfteegh, en zonck door negen bogen,Die, fneller dan een pijl, rontom hull midpunt vlogen.Het radt der zinnen kan zoo fnel niet ommeflaen,In ons gedachten, als ick, lager dan de maenEn wolcken, afgegleen, bleef hangen op mijn pennen,

so Om 't Oofterfche geweft en lantfchap t'onderkennen,Op 't aenzicht van den kloot, daer d'Oceaen om fpoelt,Waer in zoo menigh flagh van zeegedroghten woelt.Van verre zagh men bier een' boogen bergh verfchieten,Waer nit een waterval, de wortel van vier vlieten,

as Ten dale nederbrnifcht. wy ftreken fteil, en fchuinVoorover met ons hooft, en ruften op de krninDes berghs, van waer men viack de zalige landonwenDer onderweerelt en hoer weelde kon aenfchonwen.

BELZEBUB.Nu fchilder ons den hof, en zijn geftaltenis.

APOLLION.so De hof vak ront, gelijck de kloot der weerelt is.

In 't midden rijft de bergh, waer nit de hooftbron klatert,Die zich in vieren deelt, en al het lant bewatert,Geboomte_ en beemden laeft, en levert beeken nit,Zoo klaer gelijck kriftal, daer geen gezicht op ftuit.

as De ftroomen geven flib, en koefteren de gronden.

vs Nepea bop*: walk eon aftronomisch ftglfel bier door Apollion gevolgd wordt, dart 1k Met be-Alden. Waartchpaliftist komt het my voor, dat die verdeeling van den hemel in negen itrekenIn verband teat met de neon onion der hemelfche hierarchy, waarvan vs. 242 en volgg. ge-[proton wordi.

es Mfdpnish zoo Ifferfatepp. B. VI, vs. 85 medlar. Virg. En. B. I, vs. 481 midwout. Vergel. BuyoutPr H, 141. Vandal besigt add en midden of nAldei near Sit mast of welliddendbeid fchUnt tovorderen. Zoo linen wy Marauder vs. 290.

Om 1 ass as eaelph middelpant.MAO Volgends de konfiralite van amen sin, soft Apothem Mager sfn blUven kaages, thin het rat

der :Innen ban oftiven. Dit Is eater do bedoellng Met. V meant, hem to doen :Gingen, dat byAdler (Weed dam ens.

ee "I tiolkdifte posy!. V. ondetftelt hierby, dat bet aardfche Parana slob In Asian beyond, eh Oarbob* credo met; took by bet bedgsn der attdnikking Oesterfeke peered heat by or niet opgesownen, dat de landareek, door hem bedoeld, Om do eoeterfeke kan genoemd wombs doorlewenere van Europa of Milks, en Sat or voor de Hemelbewonen neck ()oaten ouch Weston opma rondo an wentobade bol ken bollaan.

at Verge* met Se Ilidldwitsbag imilia.11.1111ot Mar soft ism is seeds S eel Neiman gesien, betburden der Berge IrsereId. door BOIterdiftc schter sea linos geplante,.

se VerftMetes voor „Mei opdoen." In minim xis bezigt V. ook bet woord opftkkies als Eye. VI. vs U.Het slimed Knee toast reek' ever opgefcboten

Vergel. Huron , Pr. III, 259, de sant. Demilfde beteekenic van 1 voorvoegfel oar vindt menoak In whittles.

se Wp itrekva om de behoorltJke Janata man 't suers to given, voor it fired

224 LUCIFER.

Bier worden Onixfteen en BdeIlion gevonden.Doe klaer de Memel oock van ftarren blinckt, en barnt;Bier zaeide vrouw Natuur in fteenen een geftarnt,Dat onze itarren cleoft. bier bbnckt het gout in d'aderen.

to Bier wou Natuur haer' toilet in eenen fehoot vergaderen.BELE &RUB.

Wat zweeft 'er voor een luoht, weer by dat fehepfel leeft?APOLLION,

Geen Engel, under ons, zoo zoet eon' adorn beeft,Oelijck de friffehe geeft, die bier den menfch bejegent,Ilet aengezicht verquickt, en 'Iles Alvah, en zegents

to Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur,En knop, en telglt, en bloetn, en allerhanden gent,.De dare ververfehtze 'snachts. het rUzen en het dalenDer zone weet zijn meet, en matight zoo haer ftralenNeer eifch van eleke plant, dat allerhande groan

so En vrucht gevouden wort, in eeneriey faizoen.zraienun.

Nu maelme de gedaente en 't wezen van de methhen.zruwoN.

Wie zon ons Engelsdom -voor 't menfchdom willen werribhen,Wanneer men ibbepfels ziet, die 't al to boven gaen,En onder wiens gezagh alle Andre dieren ftaen.

ss Ick zagh den omwegang van bandertduitent dieren,Die op bet sertrijek treén, of in de woicken zvrieren,Of zwemmen in den ltroom, zob ieder gewent,En levee. feltept in zip byzonder element.Wie sou een ieders aert en eigenfehappen ramen

so Ala Adam! want by Fifee op eerie ry beer rumen.De berghleeuw quifpelde hem aen met zijnen item*En loegh den meefter toe. de tiger ley zijn aert'Voor 'a /Coning; yoeten af. de lantitier boogh zijn' horen,

es datell•fft w Afalitoos lit is lottergek volved" de Vulgate, (lea. lf: Lt. 414 drafoitar id*** atIMMO oeMeMen6.74•01,2 Ow N Deniwithop, vs. 1114,

floe Amami (toners Aar we Mellish Miss'.,Karitaddea, onlidteen, as ilastrend diesont.

De litetee-artelbeit brat t. a. 1•- doer b (oidg) 144401.10d• • Aye 80•4•1 11: OP AN* Xis 7,ea* Pao afros lb w. vs hot Passe) was gis ale NW* sus &Welsh. — Wane Don *atter doord.t ideates of bedsits beteekend wordt, knonen de kommentatoren niet weals.

la Ste Wisr ss pima • fehilabeor s. Wialeei wait de dam woes rat liorabOrols inlaeltdonaosAreak wee brooders 'weenies kobben aangensunen; Mar I Wet hior de aitdlokkbg bo-som tern& Derma I: !I so 34 be lssio sear slims wart.

211 9. hiligherf Ism gusckt wto le tegenlbeUtog to Ansa sot den (vs. VD vo•rolisandsobetykleaufai war In beide gevaben 'tenon die nitireiiingen yen bet wort furof Dew "Deantog bwerdergag liar salgetdsWisaid.. V. bosigt anwesalen No biairaceeelog mat lend water datby or eon Stopeatde beteekeala ass bead. Zoo Oared by la den flivir. vs. 114es

Do Langres' is er men —ter 'arranging van het watts

rent die is er wee —daimon :madras' to "ler plaatbs Each ter ondosichelding no swigs, Week-, eater-. ofnosh sia tegesftelltag, east

LUCIFER. 225

En d'olifant zijn' limit. de beer vergat zijn' toren.93 Griffoen en adelaer quam luiftren naer dien man,

Oock draeck, en Behemoth, en zeif Leviatan.Noch swijgh ick welck een lof den menfch wort toegezongenEn toegequinckeleert van 't luftprieel, vol tongen;Terwill de wilt in 't loof, de beeck longs d'oevers fpeelt,

too En ruifcbt op een muzijck, dat nimmer 't hart verveelt.Had zich Apollion in zijnen left gequeeten,Hy had ons hemelrijck in Adams Rijck vergeeten.

' BELZEBUB.Wat dunckt u van het paer, dat ghy beneden zaeght?

APOLLION.Geen fchepfel heeft om hoogh mijn oogen zoo behaeght

tos Als deze twee om laegb. wie kon zoo geeltigh ftrengelenHet lichaem, en de ziel, en feheppen dubbele Engelen,Uit klaiaerde, en nit been. het lichaem, fchoon van leeft,Getnight des Scheppers knnft, die blinckt in 't aenfchijn meeft,Den fpiegel van 't gemoedt. wat lidt my kon verbazen;

no Ick zagh het beelt der ziele in 't aengezicht geblazen.Bezit het lijf iet fchoons, dat vint men bier by een.Een Godtheit geeft heel.' glans door 's menfchen oogen heen.De redelVcke ziel komt nit sijn troni zwieren.Hy heft, terwijl de ftemme en redenlooze dieren

its Naer hunne voeten men, alleen en trots bet hooftTen hemel op user Godt, zijn' Schepper, hoogh gelooft.

BELZEBUB.Ily looft hem niet vergeefs voor zoo veel rijcke gaven.

APOLLION.Hy heerfcht, gelijc,k een Godt, em wien het al moet flaven.D'onsichtbre ziel beftaet uit geeft, en niet nit ftof.

I20 Z'is heel in ieder lidt. het brein verftreckt haer hof.Zy leeft in eenwigheit, en vreeft noch roeft, noch fchennis.Z'is onbegrijpel4ck. voorhiclitigheit, en kennis,En- deught, en vryen wil bezitze in eigendom.Voor hare majefteit hen elle geeften atom.

Iss De wUde **welt, sal eer fang van menrchen krielen.Zy wacht, nit lintel zaets, een' rijcken oegft van zielen;En hierom hnwde Godt den man aen zijn mannin.

mom Dew took stkt Wet daldel5k, Imams, ale ApollIon het hemelrifek In dat van Adam verged.*bad, cot by sick seer Becht *de sea lad hebben gaystete* My Is tomtUds In do gedachte geko-men, of wy bier ook vase to Mime loft to lesen hebben no diem left.

Im,ne Say. Uotnitaerni, Pr. 1, 28 volgg. plat V , dat by to dozer plead* het onderfeheld tusfehen"oar on tut In eclat neemt. lk ben het met hem eons, om dat saer bier Hems boteekent, onwil ook toegeven, dat het stIn not ken hebben, den rogel, daaromtrent gefteld, „near to komen" (sok U. 93briven). Doch dat men tilt laatfte nlet segt, bew8st, dat do regel nlet altIldnagekonsen wordt. re fa de dead le het gemaakte onderfeheld geheel wIllekeurlg, soodra hotdo yodeling geldt van pod en feoluuluss, tusfehen welke elgenilpt seen verfchll hottest.

PI WELKIN TAN J V131 to7DIL 1/• 13

BELZEBUB.Wat dunckt u van zijn ribbe, en lieve gemalin?

APOLLION.Ick deckte mijn gezicht en oogen met mijn vleugelen,

190 Om mijn gedachten en genegentheén to teugelen,Zoo dra zy my gemoete, als Adam met der hantBaer leide door het groen. by wylen hiel hyBefchoudeze overzy, en onder dat belonckenBegon een heiligh vier zijn zuivre borft fontvoncken:

135 Dan kufte hy zijn bruit, en zy den bruidegom:Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekomEn brant van liefde, niet to melden, maer to giffen;Een boner zaligheit, die d'Engelen noch miffen.Hoe arm is eenigheit! wy kennen goon gefpan

140 Van tweederhande kunne, een jongkvrouw, en een' man.Helaes! 1.y zijn misdeelt: wy weten van geen trouwen,Van gade of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.

BELZEBUB.Zoo wort 'er met der tijt een weerelt aengeteelt?

APOLLION.Door een genot van 't fchoon, in 's menfchen brein gebeelt,

as En ingedruckt met icracht van d'opgelOanne airmen.Dat houdt dit peer verknocht. hun leven is beminnen,En wederminnen met een' onderlingen Ina,Onendelijck gelefcht, en nimmer uitgeblufeht.

BELZEBUB.Nu pasme deze bruit naer 't leven of to mien.

APOLLION.iao Dit eifcht Natuurs penfeel, geen verf, maer zonneftralen.

De man en vrou zijn bey volfchapen, evenfchoon,Van top tot teen. met recht (pant Adam wel de kroon,Door kloeckheit van gedaente, en majefteit van 't wezen,Ala een ter heerfchappy des aertrijx uitgelezen:

iss Meer al wat Eva heeft vernoeght haer brnigoms eifch:Der leden tederheit, een zachter vel en vleifch,

• Een vriendelijcker verf; aenminnigheit der oogen,Fen minnelijcke mont, een uitfpraeck, vriens vermogenBeftaet in eedler klauck; twee bronnen yvoor,

too En wat men heft verzwjjge, eer dit een' Geeft bekoor',Bejegent Engeleij, hoe Ichoonze uw oogh behaeghden;Het zijn wantcha1enhe6n by 't morgenlicht der maeghden.

BELZEBUB.Het fchijnt ghy blaeckt van minne om 't vrouwelijcke dier.

iso FreureiVeke deer; deer wordt bier niot gatemen in de beteekenla van• „melden," waarta 1r,het vtooger moormalon bobbin gen gobrulken, ale b v. Deal II, biz. 182, 9114; Ili, bls.109.5111;sonar In den rnhuften Ms, dle aan 't woord gehocht tan worden, t. w. dim van: ,,fchapfeL"

226 LUCIFER.

APOLLION.Ick heb mijn flaghveer in dat aengename vier

:as Gezengt. het vielme zwaer van onder op te ftijgen,Te roeien, om den top van Engleburgh to krijgen.Ick fcheide, doch mclt pijn, en zagh wel driewerf om.Nu blinckt geen Serafijn, in 't hemelfch heilighdom,Als deze, in 't hangend hair, een goude nis van ftralen,

ITO Die fchoon gewatert van den hoofde nederdalen,En vloeien om den rugh. zoo komtze, ale uit een Licht,Te voorfchijn, en verhenght den dagh met haer gezicht.Laet perle en perlemoer u zuiverheit beloven;Haer blanckheit gaet de perle en perlemoer te boven.

BELZEBUB.its Wat baet al 's menfchen roem, indien zijn fchoonheit fmelt,

En endelijck verwelckt, gelijck een Moon op 't velt?APOLLION.

Zoo lang die hof beneen niet ophoude ooft te geven,Zal dit gezalight paer by zulck een' appel leven,Die daer in 't midden groeit, bevochtight van den ftroom,

Ise Waer by de wortel leeft. does wonderbare boomWort 'elevens boom genoemt. zijn aert is onbederflijck.Hier door geniet de menfch het eeuwigh en onfterflijck,En wort den Engelen, zijn' broederen, gelijck,Ja overtreftze in 't eindt; en zal zijn maght en Rijck

:es Verbreiden overal. wie ken zijn vleugels korten?Geen Engel heeft de maght zijn wezen nit te MortenIn duizent dnizenden, in een oneindigh tal.Nu overreken eens wat her nit worden zal.

BELZEBUB.De menfch is maghtigh dus ons over 't hooft to waffen.

APOLLION.190 Zijn wafdom zal ons haeft verfchricken, en verraffen.

Al duickt zijn heerfchappy nu lager dan de maen;Al is die maght bepaelt; by zal al hooger gaen,Om zijnen ftoel in top der hemelen to zetten.Zoo Godt dit niet belet, hoe konnen wy 't beletten?

to Want Godt bezint den menfch, en fchiep het al om hem.BELZEBUB.

Wat hoor ick? een bazuin? gewis bier wil een ftemOp volgen: zie eens nit, terwijlwe hier verbeien.

as Attgkiergh Treat bier imams veer „yerbliff der Engelen."tre Rem pude m e weefrolear eonlgstna mama Is do vergelgkIng tnefehen Evan bate, dat bet am

bet hoofd lisp, ea een ws, trier eIgenfehap het is het te ago. Doch V Relde slob bierhooN ea beveling yea lira veer ala eon bentbeeld, In een Ws gust, waarran bet gonden hairde lift Tamle.

ire Geextrart root ,,golvend."

LUCIFER. 227

228 LUCIFER.

APOLLION.D'aertsengel Gabr"el, gevolght van 's hemels Reien,Genaeckt in 's Hooghften naem, om nit den hoogen troon

zoo Tontvouwen, als Herout, het geen hem wiert geboOn.BELZEBUB.

Ons luft te hooren wat dAertsengel zal gebieden.

GABRIeL. REY VAN ENGELEN.

GAMBOL.Iloort toe, ghy Engelen: hoort toe, ghy hemellieden.Do hooghfte Goetheit, nit wiens boezem alles vloeitWat goet, wat heifigh is; die nimmer wort vermoeit

zos Door weldoen, noch verarmt van haer genadefchatten,Tot noch met geen begrtjp der fchepfelen te vatten;Dees Goetheit fchiep den menkh haer eigen beelt gelijek,Oock d Englen, op dat zy te zamen 't eeuwigh RijckEn noit begrepen goet, na 'et vierigh onderhouden

zto Der opgeloide wet, met Godt bezitten zouden.Zy boucle 't wonderlijck en zienelijck HeelalDer weerelt, Gode en oock den menfche to geval;Op dat by in dit hof zou heerfchen, en vermeeren;Met al zune afkomft hem bekennen, dienen, eeren;

213 En ftijgen, lenge den trap der weerelt, in den transVan 't ongefcbapen licht, den zaligenden glans.Al fchijnt het Geeftendom alle Andrei], fovertreffen;Godt (loot van eenwigheit bet Menfchdom to verheffen,Oock boven 't Engelsdom, en op te voeren tot

220 Een klaerheit en een licht, dat niet verfchilt van Godt.Ghy zult het eeuwigh Woort, bekleet met been en aren,Gezalft tot Ileer, en hooft, en redder, al de kharenDer Geeften, Engelen en menfchen te gelijck,Zien redden, uit zijn' from), en onbefchaduwt Rijck;

223 Deer fleet de floe! alree gebeilight in het midden.Dat alle d'Engelen hem paffen aen to bidden,Zoo ras by innery, wien 't menfchefilck geftalt,Oock boven one natnur verheerelijckt, gevalt.Dan fchijnt de heldre viam der Serafijnen duifter,

en Menefee& veer „Mehtbaar " 't Stet teg stesulelleek, wear het onzlehtbase" mei wordtaangeduld.

sts Dst hap plat „het panne," wanneer V. 't woord mann. :Mt gebezIgd hebben, mear het es. 211genoemdo Iftelat.

itil S1001 veer bOtoot.ate Dat aka verlaellt near de regels der fpreakkunst moest hler Alms „eft Wet eerfeetiktar want

de bedeeling Is, het betrekk, voorn.w. seowel op kiaerken als op Lehi Is latex dean. De gabs-sIgdo vrtjheid Is twiner In polio), verrehoonbeer.

an 8 affitithellick Wald: V. gebralkt het woord elders vr, , ale b. v. In den Goer., vs. 1351Gael feheep Or dle piton.

be one. vorm is thands batten gorilla.

230 By 'smenfchen licht, en glans, en goddelijcken luifter.Genade dooft Natnnr en al haer glanfen uit.Dit 'a noodlot, en een onherroepelijck beflnit.

REY VAN ENGELEN.Al wat de hemel ftemt, sal 't hemelfch heir behagen.

GABRNL.Zoo paft u tron in Godts en 's menfchen dienft te dragen:

23.3 Naerdien de Godtheit zelf de menfchen zoo betnint.Wie Adam eert, het hart von Adams vader wint.De menfch en Engel, beide uit eenen ftam gefproten,Zijn medebroeders, uitgekore lotgenooten,Des Allerbooghften zoons en erven, zonder fmet.Een ongedeelde wil en liefde zy uw wet.Ghy weet hoe 't Engelsdom moet onderfcheiden wordenIn dryderhande ry, een negenvoudige orden;De hooghfte in Serafijn, en Cherubijn, en Troon,Die zitten in Godts Raet, en ftercken zijn geboOn.

213 De middenry beftaet nit Beerfchappyen, Krachten,En Maghten, die op 't woort van Godts Geheimraet a widen,Tot 'smenfehen nut, en hell, en help in 't algemeen.be derde en laeghile ry, gewijt uit Vorftenheen,En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken

230 Voor 't woort der middelrye, en laten zich gebruicken,Beneden het gewelf van zuiver kriftalijn, -In hun' byzondren laft, zoo wijt 't geftarrent fchijn'.Wanneer de weerelt koom' zich verder nit te fpreiden,Wort elck van doze ry in zijn geweft befcheiden,

263 Of weet zijn eige ftadt, en hnis, en wat perfoon'Lyn zorgh bevolen blijft, ter eere van Godts kroon.Getronwen, gaet dan hone, onfterfelijcke Goden,Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Goths geboden.Bevordert *shemels eer, in 't menfchelijek geflacht,

200 Een Seder in zijn wljck, een ieder op zijn wacht.

us Eta ookerreepelfek 1444 ta de node van het non Tait bier midden in ten woord, wat RUYISLC.Pr. III, 404 rigs. aikenrt; deck wet ik to deter plastic slot ale een font ken nanmerkrn, om-dat bet estkonnend dud van hot woord, 't walk nu eenigaine van 1 °vertigo gefeheiden wordt,tech eon kern MSS sonny Meth vordert. 8031 dat or Loud: tin MIST (of its NOWT) herroepelljkkaheN, es 't soil idessaarldsderen. Na kook me bier dezelide kraeht van net of 1100ii. Zie oversoodanige doorloopende vaeraregele, die iederdasd toms eon aangeneme afwisibling to weeg bren-ses, Pavane TAM Doves, Unbend. ever des lied. eaerabouur, bit. 966 voles

attics Dec.-werAsaling der Engelen is drill hoofdatdoelingen, elks Indorse) van Brie orden, is 'toareirweargeheid in eon wen „is hierarehio melee," dat met vele anderen, can Dionydne Ano-mi*: teogeibluirsts, is 1444 to Pares het liebt sag. 't Bleck echter, dat al dot worken van deveble maw afkomitig snn, gelijk dit o. a. door MUMS is v Aug.. wordt aangetoond. — Voorhot envies de men, metres& dose in de volgende nelson hetgeen daarover is aangemerkt inhet Brit. Oven. blsraehter.

sse lielehokimar yowl* own het mans* van dit woord HERDIC , Pr. I, 6 velgg.ear Orthsrfeffeke faker wederom wordt Mow, in des sin, waarop herhaaidel8k reeds gewesen is, de

near yea Godes eau itimpfelen toegekend. Hier echter ken V. sick beroepen op ondericheidenfehriftnerplaatibn, waarin evenseer de Engelen Godes worden geneemd, als b. v. Pa IICVII 7,9, Zaehar. XII: 8.

LUCIFER. 229

Laet zommigen voor Godt de fchael vol wieroock branden,En brengen voor Godts troon der menfchen offerhanden,En wenfchen, en gebegn, en zingen 's Godtheits lof,Dat zich de galm verfpreie in 't eeuwighjuichend hof.

205 Een ander draey' geltarnte en ronde hemelklooten,Of zett' den hemel op, of hon de luclit geflotenMet wolcken, om den bergh to zegenen om laegh,Met eenen zonnefchijn, of verfche regenvlaeghVan manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden,

270 Door d'eer(te onnozelheit, de burgery van Eden.Wie door de lucht, en 't vier, en aerde, en water rent,Die matige op zijn pas een ieder element,Naer Adams weufch, of legg' den blixemftrael een banden,Of breidele den norm, of breeck' de zee op ftranden.

213 Een ander fla de treen des menfchen gade op 't velt.De Godtheit heeft zijn hair tot op een hair getelt.Men draegh' hem op de hant, dat by zijn' voet niet ftoote.Wort iemant, als gezant, gezonden van een' GrooteAen Adam, 's aertrijcks Vorft, dat by zijn left verricht'.

sso Zoo luidt mijn lalt, waer een de Godtheit u verplicht.

REY VAN ENGELEN.

ZANG.

Wie is bet, die zoo hoogh gezeten,Zoo diep in 't grondeloose licbt,

Van tijt noch eenwigheit gemeteniNoch ronden, zonder tegenwight,

AM By sich beftaet, geen fteun van bnitenOntleent, maer op zich zelven ruft,

En in stin wenn kan beftnitenWat om en in hem, onbewuft

Van wancken, draeit, en wort gedreven,260 Om 't een en eenigh middelpunt;

Der zonnen zon, de geeft, het leven ;De ziel van apes wat ghy kunt

Bet roên, of nimmermeer bevroeden;Het hart, de bronaer, d'oceaen

sot 'a Godtheits loft en Met ;Pis Goellseid 144 zoo ak Hands melal gefohreven — dock fteDig doorMemand gezegd — wordt.

we Nonighdas: bier In goeden sin genomen, Ms Deel H, bk. 536.are 16110 Nati& IV : 6. Waal deer is Warm" dal ey Arne Bagelas yen * bawls* fat, made (6177) Ai

op de hawks JWka amen, op del ff nisi e easeger rift lam sod am mesa flees am sajteoi.an Silos hair tot op as hair: zinfpeUng op Math. X: 10. De sitdrukking klinkt eenigzins yr:14=d,

doch Slut onbevallig.ris .ibe Greets: voerbeolden, dat het woord Groote voor „gnat, maehtig, hoer," In 't enk.gebezigd

wordt, SUD my Met deS zeldsaam voorgekomen.am Wiser ass de Godtheid a verpliehtt 'emend tot lets verpliatten Is een gewonealtdrnkking. bier eeh-

ter, wear het w.w. met atm 1r Atmengevoegd, heeft hot de beteekenls van: „onderwerpen, vastmakes." Zle Uttl. Woordenb op HOODS is S.

as. doaden• t. w. „der eenwlgheld." VergeL via IN.au Bp doh: d. L: „nit on door zich 'elven."

230 LUCIFER.

In En oirfprong van zoo vele goedenAle nit hem vloeien, en beftaen

By zUn genade, en alvermogen,En wijfbeit, die him 't wezen fchonek

IIit niet, eer dit in top voltogensee Palais, der heemlen hemel, blonck ;

Deer wy met vlenglen d oogen decken,Voor eller glanfen Majelteit;

Terwijlwe 'a hemels totem wecken,En vallen, nit eerbiedigheit,

oes Uit vreeze, in zwijm op 't aenzicht neder?Wie is bet? noemt, befchrUft ons hem,

Met eene Serafijne veder.Of fchort het aen begrijp on Item?

TEGENZANG.

Dat 'a Govr. Oneindigh eeuwigh Wezen310 Van elle ding, dat wezen heeft.

Vergeef het ons; o noit volprezenVan at wat leeft, of niet en leeft,

Noit uitgefproken, noch te fpreecken ;Vergeef het ons, en fchelt ons (kit

$15 Dat geen verbeelding, tong, noch teeckenU melden kan. gby waert, ghy zUt,

Ghy blijft de zelVe. elle EnglekennisEn nitfpraeck, zwack, en onbequaem,

Ia maer ontheiliging, en fchennis:sve Want ieder draeght zijn' eigen naem,

Bebalve ghy. Wie kan u noemenBy uwen Mem? wie wort gewUt

Tot nw Orakel? wie dud' roemen?Ghy zijt alleen dan die ghy zUt,

U self bekent, en niemant naderU mix te kennen, ale ghy waert

Der eeuwigheden glans en ader;Wien is dat Licht geopenbaert?

Wien is der glanfen glans verfchenen?us Dat zien is noch een hooger hpil

Dan wy van uw genade ontleenen;Dat overfclutt bet perck, en peil

as &Wee: nlet voor re/acres, als meermalen elders, mane veer „goede dIngen," In welken sin alleenhot oak. good als collect. thands gebrulkt wordt.

an Mein gli►: HUIDIOOPS11, Pr, ITI, 160, komt op tegen daze nItdrukkIng en beweert, dat menmeet semen: Maks a. Intuatehen worden beide women reeds by ooze candle folutvers gebe-:lid. Zoo lesen wy by ease Bybelvertalers I Iron. XVII: 20, deer en to gees Go& behalven gy..1n. : 4 Geo nye Ann het Metz behalven gy. Dear en tegen Jet %LH. 11. Doer is geesWoof behalve say. In de meads gevallen sal men :ashler Tiede., dat het gebrulk van denacenfat. een gebeel anderen sin to weeg brengt, den men bedoelt. Least men bier: *der draegtsits slows seam behalven n, dan sot dit konnen beteekenen, dat „leder, behalve sin elgen num,ook God dross." Of ow nog fprekender voorbeeld to nemen, fteI, dat men Iemand doe semen„My millen opeaan em die onrnatmalers to verjagen," en dat daarop een ander antwoordt:„belt:dye ear," den salter sal leder meenen dat de fproker itch mode ender de onrnstroakersrang:011kt, ten* het alleen Ban bedoelhro was, to seggen. dat by Diet behoorde tot degenen,die mode op linden Amu. — Behave Oast doorgaands in don sin van „nitgenomen, ultgeson-deed," ea betake dt behead alsdan, even *alp stegestonen th, belchonwd to worden ale een lodenomlnaL, dle, 511 het den. ook tegen den tart der teal, door 't algemeen en yentas:lig gebrulknatnrallsatlebrIeven heel% verkregen.

LUCIFER. 231

232 LUCIFER.

Van ons vermogen. wy veroudenIn onzen duu•; ghy nimmermeer.

33s Uw wezen moet ons onderhouden.Verhell de Godtheit: zingt hacr eer.

TOEZA\G.

Beiligh, heiligh, nosh eons heiligh,Driemael heiligh: eer zy Godt.

Buiten Godt is 't nergens veiligh.340 Haigh is het hoogh gebodt.

Zijn geheimenis zy bondigh.Men aenbidde scijn betel.

Dat men overal verkondigh'Wat de ti came Gabriel

345 Ons met Ain bazuin quam leeren.Laet ons Godt in Adam eeren.

Al wet Godt behaeght, is wel.

us Verouden• tbands :widen wy by voorkenr den frequent. vornt vererderess gebralken$41 No pelatinsexis sy bootlick de beteekenis van desen regal is niet seer duideliik . misfehien belA

ben wy or door to verftaan „de ons geepenbaarde geheimenis sa voor ons verbindende": mis-!Men ook moeten wy dezen regel asn den voigenden verbinden en lezen: „hoe bondig, hoe be-knopt en alzoo onverklaarbaar hot one medegedeelde ook sti, mon behoort to unbidden en togehoorsamen."

HET TWEEDE BEDRIF.

LUCIFER. BELZEBUB

LUCIFER.

Ghy fuelle Geeften, hondt nu (taut met onzen wagen:Al hoogh genoegh in top Godts Morgenftar gedragen;

us Al hoogh genoegh gevoert: 't is tijt dat LuciferNu duicke, voor de komft van deze dubble (tar,Die van beneden rijft, en zoeckt den wegh naer boven,Out met een' aertfchen glans den hemel to verdooven.Borduurt Been kroonen meer in Lucifers gewaet.

us Vergult zijn voorhooft niet met eenen dageraetVan morgenftarre en ftrael,'waer voor d'Aertsenglen n4gen;

864 liffipl: *Own en *gen :en bepaaideltik snderfcheiden: het eerie is eon act. en lynonlein met„baton, krusinmen:" bet tweed. Is ons en drnkt de handeling or dead nit, die het gevoig is vandie bewegleg Zoo meet see vronw, by 1 greets., hoo', bovenief en kniedn veerover, en Ige-volg hiervan is, dat sy *fgt. Zoo nevi %mend an cores tot eon voorftsi, en is entegen het toaanvaarden,

233

234 LUCIFER.

Een andre klaerheit komt in 't licit der Godtheit ftijgen,En fchijnt ons glanfen doot; gelyck de zon, by daegh,De Marren dooft, voor 't oogh der fchepfelen, om laegh.

soo 't Is nacht met Engelen, en elle hemelzonnen:De menfchen hebben 't hart des. Opperften gewonnen,In 't nieuwe Paradijs: de menfch is 'shemels vrient:Ons flaverny gaet in. gaet hene, viert, en dient,En (sort dit nienw geflacht, als onderdane knapen.

sea De menfchen zijn om Godt, en wy om hen gefehapen.'t Is tijt dat 'a Engels neck hun voeten onderfchraegh',Dat ieder op hen pale, en op de handen draegh',Of op de vlengels voere, op d'allerhooghfte troonen:Onze erfenis komt hun, als uitverkore zonen.

no Onze eerltgeboorte leit nu achter, in dit Rijck.De noon des zeften daghs, den Vadet zoo gelijckGefchapen, ftrijckt de kroon. met recht is hem gegevenDe groote itaf, waer voor elle eerftgeboornen. beven,En fidderen. bier gelt geen tegenfpraeck: glay hoort

ans Wat Gabriel bazuint voor 'a howls goude poort.BELZERUB.

O Stedehouder van Godts opperheerfchappyen,Wy hooren 't al to wel, en, midden in 't verblyenDer Reien, eenen klanck, die 't eeuwigh feeft bedroeft.De laft van Gabriel leit klaer: dat woort behoeft

sso Geen Cherubynetong om ons den zin Contvonwen.Men hoefde Apollion neer d'onderfte landouwenNiet of to vaerdigen, om nader ga to !leenWat Adam al bezit, zoo laegh beneen de maen:Het blijckt hoe heerlijck hem de Godtheit begenadight,

335 Oock door een lijfwacht van veel duizenden verdadight;En hanthaeft in zijn' ftaet en aenzien, min noch meerOf by gehnldight weer tot aller Geeften Heer.De poort des hemels ftaet voor Adams afkomft open.Een aerdtworm, uit een' klomp van aerde en klay gekropen,

sso Braveert uw mogentheit. ghy suit het Menfchdom zienZoo verre beven u, en vallende op uw knien,

s“ Oadercfand haves: meermalen besigt V. onderdaas voor oittardaatg, als lierfeh. B. IV, vs. 92.Waer 't vole*, n onderdaen,

Tan writ toalatda.on vs. N.

Lad one, die onderdaenPew dteall yaw Pallas, eta veal alter Godthett, Am.

Wenneer editor HUYDZOOPKI, Pr. II. 3 beweert, dat V. tilt woord on 't r(fat besigt, toontby, dat hem de bier voorkomende pleats nlet ender 't oog gevallen was. 't ls wear, filer mill bykannen bowmen, dat bet an de meal gebesigd was; — doch ik me geen radon, waarom menredsnen van irerithoning most loopen seek" voor 't gebrniken ale adject. vas een woord, Oatnit sun cart adject. is Oatterdasa tech that, gelijk H. self het t. a p. mgt., Your toultrdatetg

we Op d'slierdoogMe meows: Terns. ,,om hen is semen op d allerh. tr."us Adage: bier In den its van inuftOurs, apanaglnm.su Vergellik GabrIlls last, vs. 271-274.

LUCIFER. 235

Met nederflaghtigheit en nettirgeflagene oogen,A enbidden zijne inaght, en hoogheit, en vermogen.Het zal, verheerelijekt van d'allerhooghite maght,

an Zich zetten, aen de zy der Godtheit, in zijn kracht;En heerfchen, Langer en noch wijder dan de rondenDer entlooze eeuwigheit, aen tijt noch plaets gebonden;Om Godt, haer middelpunt en omloop to gelijck,Zich draeien, zonder ruft. wat Weft men klaerder blijck

400 Dat Godt de menfchen wil verheffen, ons verne4ren;Wy zijn ter dienftbaerheit, de menfchen tot regeerenGeboren. legh voortaen den fcepter nit der hant:Een lager is 'er, die de kroon daer boven fpant,Of fpannen zal eer lang. legh of uw morgenftralen,

405 En hulfel voor dees zon, of pas haer in to halenMet zangen, en triomf, en goddelijck cieraet.Wy zien den hemel haeft veranderen van ibid.De liftmen zien vaft uit, en wijcken met verlangeu,Om met eerbiedigheit dit nieuwe licht t' ontfangen.

LUCIFER.410 Dat zal ick keeren, is het enders in mijn maght.

BELZERUB.Dater hoor ick Lucifer, en zie hem, die den nachtVan 'shemels aengezicht verdrijven kan, en jagen.Waer by verfchijnt, begint het heerlijck op to dagen.Zijn waffend licht, het eerlte en allernaefte aen Godt,

415 Vermindert nimmermeer. zijn woort is 't hoogh gebodt;Zijn wil en wenck een wet, van niemant t' overtreden.De Godtheit wort in hem gedient, en aengebeden,Bewieroockt, en geviert: en zou een lager ftemNu dondren nit Godts troon? gebieden boven hem?

420 Zon Godt een' jonger zoon, geteelt. uit Adams leaden,Verheffen boven hem? dat weer het erfrecht fchendenVan 't alleroutfte kint, en zijn ftadthouderyOntlnifteren. naeft Godt is niemant groot als ghy.De Godtheit zette u eens in glorie aen haer voeten:

425 Geen menfch verftoute zich onze orden om to wroeten,En dit bezworen Recht t'ontwijden, zonder men;Of al de hemel raeckt in 't harms tegens een.

LUCIFER.Ghy vat het recht: het paft rechtfchape heerfchappyenGeenfins haer wettigheit zoo los to laten glyen:

430 Want d'oppermaght is d'eerfte aen hare wet verplicht;Verandren voeght haer minft. ben ick een zoon van 't licht,Een heerfcher over 't licht, ick zal mijn Recht bewaren:Ick zwicht voor geen gewelt, noch aertsgeweldenaren.Laet zwichten 41 wat wil: ick wijck niet eenen voet.

433 Hier is mijn Vaderlant. noch ramp, noch tegenfpoet,Noch vloecken sullen ons vervaren, noch betoomen.Wy sullen fneven, of dien hoeck te boven komen.Is 't noodlot dat ick vall', van eere en ftaet berooft:Laet vallen, als ick vall' met deze kroone op 't hooft,

410 Dien fcepter in de vuift, dien eerfleip van vertrouden,En zoo veel duizenden a14 onze zude houden.Dat vallen ftreckt tot eer, en onverwelckbren lof.En liever d eerfte Vorft in eenigh lager hof,Dan in 't gezalight Licht de tweede, of noch een minder.

443 Zoo trooft ick my de kans, en vrees nu leet noch hinder.Maer bier komt 'sbemels tolck, en wackere Herout,Met Godts geheimnisboeck, zijn zorge toebetrout.Het waer niet ongeraen hem nader iondervragen.Ick hem tegentreen, en aftreen van den wdgen.

GABRIeL. LUCIFER.

GABRIeL.430 Beer Stedehouder, hoe? waer heue leit de reis?

LUCIFER.Naer u, Herout, en thick van 't hemelfche palais.

• GABRIgL.My dunckt ick zoude uw wit aen 't voorhooft kunnen Oen.

LUCIFER.Ghy die den duiftren gront van Godts geheimenifenDoor 't 'fiat van uw vernuft ontdeckt, en openbaert,Verlichtme met nw komft.

GABRIeL.Wat is 't dat u bezwaert?

LUCIFER.Het raetflot en bank der Godtheit, die de waerdeDes hemels lager (chat dan 't element der aerde,Den hetnel onderdruekt; het aertrijek uit een' poelDoor alle ftarren voert; bet menfchdom op den ftoel

sos Der Englen set; berooft hun 't Recht der -eerfte gaven;Gebietze om 'a menfchen nut te sweeten, en teHet Geeftendom, gewijt tot amptenaers van 't hofDes hemels, zal voortaen een' aertworm, uit het ftofGekropen, en gegroeit, ten dienft ftaen, op hem paffen,

663 En, in getal en ftaet, ons over 't hooft zien wairen?

en Dim hoed to bona hones: een ultdrukkIng, min de seemanataal ontleand.me regent:WA, as afarda vas des wages doze woorden waren beter omgezet geiteeat.ma Ragthet ea What floe en What 4n woorden van de:tattle beteekenm.MI 8. — osa over *5 hooft stew staffed: bier soft de zniverbeld der teal verelfeht hebben, Qat hem

wlerde tnatehen gevoegd; — want sea amewornt, wear bier op sedoeld wordt, haat, vs. 463, in den&Mee, on ken Met to geltik In den Wavle* naamval Sean.

236 LUCIFER.

.qc) .0

0m

g I

WJ ynA

ppoir71 101 1 /11 4

11

14

-01

11

Weer toe vernedert ons d'oneindige GenaZto vroegb? wat Engel pafte op zijnen dienft to fpa?En hoe waer 't mooghlijek dat de Godtheit zich zou mengelenMet menfchen? de natuur der uitgekorene Engelen

410 Voorbyflaen, en zijn' aert en wezen itorten inEen lichaem? d'eeuwigheit verknoopen aen 't begin?Het hooghfte aen 't allerlaeghft? den Schepper aen 't gefchapen?Wie kan uit dit befluit den zin te zamen rapen?Zal 't eeuwighfchijnend licht nu fchuil gaen in den neck

415 Der weerelt? zullen wy, Stadthouders van Godts maght,Voor dit geleent gezagh, een vulpfch vermogen, knielen?Ontelbre lichaemlooze en godtgeltjcke zielenZien buigen voor een grof en zackende element,Daer Godt zip majefteit en wezen inneprent?

4e0 Wy Geeften zijn te grof om dit geheim te vatten.Ghy, die het flot bewaert van Godts geheimnisfchatten,Ontvou (ma, magh het zijn, dit donckere gerchil,Uit uw- gezegelt boeek: ontvou ons 'shemelt wit.

GABRIeL.

Zoo veel 't geoorloft zy te melden uit Godts b'aden.4E4 Veel wezen kan altijt niet vordren, zomtijts fchaden.

De Hooghfte ontdeckt ons flechts wat by geraden vint.Het al te ftercke licht fchijnt Serafynen Mint.De zuivre Wijsheit won ten deer haer wit bezegelen,Ten deele ontflniten. zich te fehicken en te regelen

490 Neer hour geftelde wet, dat voeght den onderzaet,Die aen zijn meefters Taft en wit gebonden ftaet.De reden en het wit wacrom wy namaels wachten,Na 'et overleven van een tafel erfgeflachten,Den Heer, die, Godt en menfch geworden in der tijt,

498 Den fcepter voeren zal, en breet en overwijt41. Verknoopen• dit wow., dat weInIg moer voorkomt, is de indnItivus, wear oerkaoch8 van wordt afge-

laid, even als verkoeht van verkoopea478 Bea walpftk 'remove*: t woord walpfdt Is bier echt poelitisch en volkomen joist aangebrscht.

Adam is In de oogen van Lucifer niet enders den een welp, een Jong, onbeduldend, onervarenwessg, welks vermogen niet seders den tonlpsch — d. 1:: „swat en nietig," kan an, in tegenitel-Hug ran het vast en kr:chits Tormoneu des fitedehonders van God.

477,4/11 De „lianas:oar. ' dot zijn, do „etherlfche, n.t session gevormde Engelen, Tier natnur hot le,sick opwaarts to heffen" warden bier In tegenitellIng gebracht met don ,,van card. en kid ge-vormden month, die near den greed getrokken wordt."

47s Grof ea snobs& element: het soft kunnen fchgnen dat V. bier zoo tegen de fpraakkunstals tegende konfognentie zondigt en had behooren to fehrllven grove en aseketode of grof on sackend; &teltby fehgut — its nog nit Welke Soorbeelden biljken sal — van mooning to zgn geweect, dat dodoelwootden, by am on:. Lb& gebruikt, de e aannamen, al wierpen de adjective die wog ZiaDeel IV, blz. 345.

4110 Vents hlerby: „offhhoon wy Geesten alias behalve grof van natnur zijn, als Adam, man wy toehnog to grof, om" on:. De fpoling met het woord is echter niet gelukkig.

ass DB donekere galekli: d. i.: ,,due onverklaarbant tegenttrbdinheld."ma Besegekx. Met In den sin, Men wy than& hechten can versegeka, t. w. ,,gehohn, verborgeni

honden."ass Bea tafel erigglksekten: tefel heeft Kier de beteekenis van 't Lat. tabula, on de dlchtor ttelt etch

een „beaten bard' voor, lint een lenge genealogle or op gefchreven, torn Cu seer swoon men-bel in vele huizen

LUCIFER. 237

238 LUCIFER.

De ftarren, aerde, en zee, en al wat leeft regeeren,Verberght de hemel u: do tijt wil d'oirzaeck leeren.Gehoorzaem Godts bazuin: ghy hebt zijn' wil gehoort.

LUCIFER.Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hooghfte woort

soo Hier box en voeren, en een ingeboren zwichtenVoor vreemde heerfchappy? de menfch een' zetel ftichten,Zoo verre boven Godt?

GABRIdL.Genoegh u met uw lot,

En Itaet en waerdigheit, u toegeleit van Godt.Hy hief u in den top van elle Hierarchyen:

sos Doch niet om iemants glans en opgang te benyen.De wederfpannigheit verplet haer hooft en kroon,Indienze wederftreer des Opperiten gebo8n.Uw aenzien fchept zijn licht alleen uit Godts vermogen.

LUCIFER.Ick heb tot noch miin kroon voor Godt alleen gebogen.

GABRIeL.sio Zoo buighze oock voor 't befluit der Godtheit, die het al

Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal,Beftiert tot zeker eindt, hoewel ivy 't niet befeffen.

LUCIFER.Den menfch in 't heiligh licht der Godtheit to verheffen,Den menfch, zoo hoogh met Godt vergodlijckt in zijn' troon,

sts Te zien het wieroockvat toezwaeien, op den toonVan duizent duizenden eenftemmige kooralen;Verdooft de majefteit en diamante ftralenVan onze morgenftar, die ftraelt nu !anger niet;En 's hemels blbfchap flaet aen 't qnynen van verdriet.

GABRAL.no De zaligheit beftaet in een geruft genoegen,

In 1 ftemmen met Godts wil, en zich naer hem te voegen.LUCIFER.

De majefteit van Godt en Godtheit wort verkleent,Indienze haer natuur met 'smenfchen bloet vereent,Vereenight, en verbint. wy Geeften grenzen nader

us Aen Godt, en zijn natuur, als zoonu van eenen VaderGeteelt, en hem gelijck, indien 't geoorlooft isTe ftellen tegens een dees ongelijckenisVan een oneindigheit en 't eindigh; de bepaeldeBy d'onbepaelde maght indien de zon verdwaelde

aso Uit hare ftreecke, en ,fah bekleede met een' fmoock,Om al den aerdtkloot toe te lichten, uit een' roock,En zwarten damp; hoe zon de vrenght der weerelt fterven IWat son het aertfch geflacht al glans en leven derven 1

LUCIFER. 239

De zon al majefteits ontbeeren, in haer' loop!sa Ick zaegh den hemel blint, de ft,arren overhoop,

Wanorden orden en gefchiektheit overrompelen,Indien de bron van 't Licht haer klaerheit quern te dompelenIn 't graf van een moerafch. verfchoonme, o Gabriel,Indien ick uw bazuin, de wet van 't hoogh bevel,

541) Een lattel wederftreve, of fchijn te wederftreven.Wy yvren voor Godts eere: om Godt zijn Recht te geven,Verftont ick my, en dwael dun verre, buiten 't fpoorVan mijn gehoorzaemheit.

Gauntlet,.Ghy yvert krachtigh voor

De glori van Godts naem; dock zonder t'overwegenus Dat Godt het punt, waerin zijn hoogheit is gelegen,

Veel bete kent dan wy; dies ftaeck uw onderzoeck.De menfehgeworden Godt zal dit geheimnisboeck,Met sleven *egeten gefloten. zelf ontfluiten.Nu fetaecktghe niet het pit, maer ziet de fchors van buiten.

55o Dan zal men d'oirzaeck zien, de reden, den waeromVan zijn verholentheen, en diep in 't heilighdomDer heilighdommen pen. an voeght het ons te thicken,En dozen dageraet faeuhidden, to gebrnickenMet danekbaerheit, tot dot de tennis in haer kracht

su De twijfeliug verdrijf', gelijck de zon den nacht.Nu leeren wy allengs Godts wkisheit tegenftappen,Eerbiedigh, en befehroon5t. sy openbaert by trappenHet Licht der wetenfchappe en kenniffe, en begeertDat ieder, op zijn wacht, zich onder beer verneert.

wo Heer Stedehonder, nit, en hanthaef d'eerfte one wetten:Ick ga, deer Godt my tent.

warm,Men sal 'er fcherp op letten.

BELZEBUB. LUCIFER.

BELZEBUB.De Stedehouder heort waer dit plackaet op draeit,Dat Gabriela bazuin zoo trot* heeft uitgekraeit..Hy gaf Godts otsghmerck n, oock fcherp genoegh, to ruicken.

5o5 Men zal nw mogentheit- aldus de vleugels fnuicken.LUCIFER.

Zoe- Licht niet: neen gewis, men kan 'er in voorzien.Geen minder droome hier zijn' meerder to gebien.

No Dos wawa: wanness non Warble, ale waren, hoe, rawer, ens. els Cablientiva Nutlet, tentmen hen &aspen& het one. genseht toe.

240 LUCIFER.

BELZEBUB.Ily dreight weerfpannigheit hoer hooft en kroon to pletten.

LUCIFER.Nu zweer ick by mijn kroon het at op een te zetten,

570 Te heffen mijnen ftoel in aller heemlen trans,Door alle kreitfen hens, en ftarreltchten glans.Der heemlen hemel zal my een palais verftreeken,De regenboogh een troon; 't geftarrente bedeckenMijn zalen; d'aertkloot blijft mijn fteun, en voetfchabel.

515 Ick wil op een karros van wolcken, hoogh en fuelGevoert door lucht en Licht, met blixemftrael en donderVerbrijzelen tot ftof, wat boven, of van onder'Lich tegens ons verzet, at waer 't den Veltheer zelf;Ja eerwe zwichten, zal dit hemelfchblaeu gewelf,

sso Zoo trots, zoo I aft gebouwt, met zijn doorluchto bogenTo berften fpringen, en verftuiven voor onze oogen;'t Gerabraeckt aertrijck zien als een wanfchapen romp;Dit wonderlijck Heelal in zijnen mengelklomp,En wilde woeftheit weer verwarren, en verkeeren.

SS Laet zien wie Lucifer durf trotfen, en braveeren.Men dage Apollion.

BELZEBUB.Hier treet by voor den dagh.

APOLLION. LUCIFER. BELZEBUB.

APOLLION.0 Stedehoudor van Godts onbepaelt gezagh,Orakel, in den Raet der onderdane Goden,Irk offer u mijn' dienft, en wacht op uw geboden.

ioo Wat eifcht de- majefteit van haren onderdaen?LUCIFER.

Het luft ons uwen zin en inzien te verfitten.Op een gewightigh (tuck, dat zalme niet mislucken.Het wit is Michael de flagliveer uit te rucken;Op dat ons toelegh niet op zijn vermogen Ituit'.

595 Hy voert met zijnen art* zoo- vele Orakels uit,Als oit de Godtheit heeft met hare hant gedrevenIn eeuwigh diamant: daer wort de menfch gehevenIn top der hemelen, door alle kreitfen been,En ziet het Engelsdom zoo diep, zoo laegh, beneen

coo Zijn voettapijt, in Rot' waft grimmelen, als wormen.Het luftme met gewelt dien zetel te beftormen,En op te zetten by dat opzet, in een' flagh,

as Des Veltheer• , Mleha51." Zie ee. 593.

LUCIFER. 241

Al teffens wat mijn ftaet, en star, en kroon vermagh.APOLLION.

Een loffelijck beftaen: dat uwe kroon vermeere,cos En aenwaffe op dien voet. ick reken my tot eere

Te raden, onder u, tot zulck een brave daet.Het zy die recht en wel, of averechts beflaet,De wil is prijffelijck, al wou het niet gedyen.Maer om niet reuckeloos noch radeloos te ftryen,

sto Hoe treet men allerbeft tot zulck een flout beftaen?Hoe veilighft tegens 't punt van 't raetflot aengegaen?

LUCIFER.Men kante bier met lift ons eigen raetflot tegen.

APOLLION.bat zeggen heeft wat in. geleende maght to wegenIn eene zelve fchael met d'Almaght; haer gewicht

ow Weeght over. wacht uw kroon: wy vallen veel te licht.BELZEBUB.

Zoo Licht niet, of de kaus zal eerft in twijfel hangen,APOLLION.

Van wien, of hoe, of waer dien aenflagh aengevangen?Het overpeinzen quetft alree Godts majefteit.

LUCIFER.Men lion haer ongequetft, en ftappe met beleit

aso Die fteile Iteilten op, en noit gebaende rotfen.Beleit en moedt verwint, en durf gevaren trotfen.

APOLLION.Geen Almaght, noch haer kroon: men koomze niet te na,Ten zy men leeren wil met naberou te fpa.De minder moet gedwee voor zijnen meerder wijcken.

LUCIFER.1)25 Laet d'Almaght ruften: zet gelijckheit en gelijeken

Te zamen. laet eens zien wiens wapen zwaerder weegle.Ick zie ons vyanden gevlught, den hemel leeghMet eenen flingerflagh; ons heiren overladenVan heerelUcken roof: dan wijder zich beraden.

APOLLION.aso Ghy weet wat Michagl, Godts Veltheer, al vermagh:

Godts regementen ftaen verplicht aen zijn gezagh.Hy draeght den fleutel van het wapenhuis, bier boven.De wacht is hem betrout. by boudt op alle hovenGetrou een wakende oogh, zoo dat 'er niet een ftar

607 Mcsel• {Maas heeft Mee de beteekenis van . oiltvallen," doch near den eIsch der teal had bierWle moeten Sean.

so Meat me kroos voor „pas op nw kroon " 't Is eentelns In Laginfehe vorm, doch ook by one,vowel in jagerstaal, niet ongevroon.

eel Dan Alder gull &wades: dlehterllik veer: „dan moge men slob wilder beraden."

IDI WWI'S TIC I: WI VONDSL T. Is

442 LUCIFER.

635 Van al het hemelfch heir, in 't minft, zich reppen dar,Noch op dien hemeltoglit uit zijn gelit verroeren.Alen vangt haeft aen, maer zulek een oorlogh nit te voeren,1)at draeft ons maght voorby, en fleipt een' langen ftaertVan zu aricheden na. wat tuigh, wat ftormgevaert

640 Kan tegens hem beftaen, en d opperbenden floopen?Al zette 's hemels flot zijn diamantpoort open,Het vreesde tilt, noch laegli, noch overrompeling.

BELZEBUB.Indien men ons belluit bekrachtigh' met de kling,Ick zie de morgenflar op onzen hoogen ftandert

615 Braveeren, 'shemels Net en heerfchappy verandert.APOLLION.

De Veltheer Michael voert, ruim zoo trots en fier,Godts wonderlucken Naetu in 't velt van zijn banier,be zon in top.

LUCIFER.Wet beet een naem met licht gefclweven?

Een heldenftuck, als dit, wort geenfins doorgedreven650 Met tittelen, en pitch'', maer dapperheit, en moedt,

En treken, van vernuft en loosheit uitgebroet.(illy zut een meefter, tuck om Geelten in te Iuien,Te rugen aen uw hoer, te leiden, op te ruien.Gby kunt bederven zelfs de vroomften van de wacht;

653 En leeren weifelen wat noit op weiflen dacht.Begin, wy zien Godts heir gereten aen twee deelen;be hoofden en de leen aen 't woeden, en krackeelen;be meefte maght alree geblintdoeckt, en verdooft,En Overften en elck vatt roepen om een hooft.

660 Indienglie een vierde deel op onze zy kunt troonen,Men zal uw kloeck beleit met eere en ampten kroonen.Oa Ilene, en overlegh dit 'tuck met Belial:Bet moet 'er duifter zijn, daer by verdolen zal.Zijn troni, gladt vernift van veinzen en bedriegen,

ass In 't mommen niemant kent, die haer voorby kan vliegen.Ick ftijgh te wagen: legh het over met u twee.De Holraet is vergaert, en wacht ons komft alree.Men zal, zoo dra ghy komt, u beide binnen roepen.Meer Overlie, bewaeck de hofpoort met uw troepen.

as Dar voor davit, all meermalen.GaAs. versa. „hot beginnen is Meta, maer den komt de zwerigheld."11411 Drammen bier voor „prgken, In top Rain. Dealop dolt bet antwoord van Anellion.as Legh Ate over voor overleg ;see (gel& vs 662 nand), doeh verkeerd Dear, wear de nadruk op over

vet, als in overblitoev, overheat:is, overfehletto, ens is hat roars. affebeldbear, islet alsoo In wool ,den els overmeesteren, oeerrompelen, overvonierea, weir de nadruk op het tweeds, deel der Amen-Selling telt. It leg over, ik mix aver beteekent &shoal Jets enders den. a ~Hey, a merely.

am Beer Overlie dlt nordt tenon Belsebnb gesegd, die voorgeiteld won't, can foort van kommawdement to voeren. slo but Krit. Olen

LUCIFER. 243

BELIAL. APOLLION.

BELIAL.ato Godts Stedehouder dient zich van ons beide om hoogh.

APOLLION.Wy vliegen te gelijck, ale pijlen van zijn' boogh.

BELIAL.En doelen op een wit, dock hachelijck te raken.

APOLLION.Sta vaft, de hemel wil van dezen aenflagh kraken.

BELIAL.

Laet kraken at wat wil: het moet 'er nu op ftaen.APOLLION.

CU Hoe grijpen wy dit Ruck met kans en voordeel aen?BELIAL.

De wapens dienen 0118: men moet van 't heir beginnen.APOLLION.

De hoofden eerft, met een de ftoutften zien te winnen.BELIAL.

Door iet wat glimpelijx, en met een fchijn verbloemt.APOLLION.

Zoo geef het dan een' naem: laet hooren hoe ghy 't noemtBELIAL.

680 Men hanthaef 't Engelsdoth, zijn hantveft, eer, en ftaten,En kieze een hooft, waer op zich ieder magh verlaten.

APOLLION.Dat hebtghe recht gevat: ick wenfch geen fchooner ftof,Noch zaet tot muitery, om burgery en hofTe fchennen tegens een, en fcharen tegens fcharen:

ass Want ieder is gezint zijn' ftaet en eer te waren,En wettigheit, waer toe d'Almogentheit hem riep,Eer zy de menfchen vormde, en zoo veel fpader fchiep.Het hemelfche. palais is ons tot erf gegeven.Den Geeften, die dus hoogh op hunne vleugels zweven,

ass En, vry van lichamen, niet zacken naer om laegh,Paft beter dit geweft dan 't aertfch geflacht, te traeghOm tegens zUn natuur te kiezen deze bogen.Hier valt de dagh te fterck, te krachtigh, en hun oogenVerdragen geenfins 't Licht, ons vroeger aengewent.

ass De menfch beware dan zijn eigen element,Ala andre dieren: by genoegh' zich met de palenVan zijnen rijcken ho£ het rijzen en het dalen

473 Op eon wig: lees; op No mama Wares veer „hoiden, hoiden," zoo zest men derrwaarder, kretteaarder, Jtokwaarder Waren is

/aware, &MIMS Is eefgeremire; dock soo wel in t Lat. ale in 't Roll wo den hoiden meermalenvoor eilcander gebrulkt.

244

LUCIFER.

Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jaer.Hy neem' den ronden loop der heldre Barren waer.

TOO Hy nuttige zijn ooft, en at den geur der kruiden,En keer' zich ooft, en weft, ten noorden, en ten zuiden.Dat zy zijn tijtverdrijf: en wat behoeft by meer?Wy kennen nimmer bier een' aertfchen opperheer.Zoo fluit ick. kuntghe, help dien zin beknopter uiten.

BELIAL.

103 Den menfch in eeuwigheit ten hemel uit te fluiten.APOLLION.

Dat klinckt alle Engelen te wonder wel in 't oor.Dat vlieght, gelijck een vier, van 't een in 't ander koor,Door negen Ordens heene, en ale Hierarchyen.

BELIAL.Zoo zal men allerbeft verfufte traegheit myen.

710 Ons heil en uitkomft hangt aen iiielheit, en aen (poet.APOLLION.

Niet min aen kloeck beleit, en dapperheit, en moedt.BELIAL.

Die zal, door toeval van ontelbre vanen, groejen.APOLLION.

Zy morren vaft: men moet bier heimlijck onder roejen,Zich meiigen in dien hoop, en voeden hun heklagh.

BELIAL.715 Dan diende Belzehub, een Vorft van groot gezagh,

Zijn n apen aen bun klaght en wettigheit to hangen.APOLLION.

Niet plotfling, maer allengq, en ale door zijdegan• gen.BELIAL.

De Stedehouder met zijn tegenwoordigheitBie zelf de ftercke hant aen zulck een trots beleit.

APOLLION.120 Wy zullen in den Raet zijn' zin en voorftel hooren:

Hy veinze voor een poos, en geve in 't endt de ii)orenAen 't opgeruide heir, verlegen om een hooft.

BELIAL.Aen 't hooft hangt al de zaeck. hoe veel ghy hun belooft,

.a•im Waarfehlinlek sweefden Vondel bier de freaks regal/ van Virgin= voor den pest, wear bysegt, Age. VI. 848 feg.

Esordest ohi Ofrarstke mollies fora;Oredo sysidem; vim deceit de evermore mak&ablest mesa esellgue meatusDefcrlbent radio at fargentla Adam dleent.

Wel bleft de flotregelrevere Overt° popish's, Romero, memento,

adder, doch de gedaehte Is daarom nlet minder by Apollion to onderftellen.712 Door Weal vas osteibre waxen: d. L. „door Men ontelbare sedan ens toevallen, once slide Meson."716 Mapes heeft bier do hetes/reds van „segel," en Bellal verlangt Mar ran Beiretseb, wet by, vs.

van al des lb:Own verlangt.

LUCIFER. 245

Zy sullen zonder hooft dien optoght niet beginnen.APOLLION.

725 Wat ree gewonnen is, behoeft men niet te winnen.Wie meet gequetft wort in zijn heerlijckheit, en itaet,Dien gelt het eerft; die ftapp' vooraen, en fla de meetIn zoo veel duizenden.

BELIAL.

De billijckheit en redenVereeren hem dees kroon: doch eerwe dieper treden,

730 Zoo laet ons al 't gevaer eerft wegen, niets beftaen,Of al de Hofraet fteeck' hier zelf zijn zegel aen.

BEY VAN ENGELEN.

ZANG.

Hoe zien de hoffelijeke gavelsZoo root? hoe ftraelt het heiligh licht

Zoo root op ons gezicht,us Door wolcken en bedroefde nevels?

Wat damp, wet mitt betrecktDat zniver, noit bevleckt,En loutet e faftier ?Die vlam, dien glans, dat vier

740 Van 't heldere Alvermogen?Hoe fehijnt one nu de diepe gloetDer Godtheit toe, zoo zwart als bloet?

Die flus zoo klaer alio oogenVerheughde? wie begrijpt, wie kent

us Deze oirzaeck, onder d'Engelsdommen,bie, boven Adams element,

Noch flue op galm van keelen zwommen;Op lucht van Geeften, in den glans,Die galery, en tin, en trans,

no Gewelf van koor en hof vergulde,En met een ziel van vreught vervulde

Al wat hier boven leeft, en zweeft?Wio is 'er, die one reden geeft?

TEGENZANG.

Teen wy, op Gabriela bazuinen,133 Ontvonckten, en een nieuwe wtja

Aenhieven, Godt ten prijs;De roozegaerden, en de tuinen

Van 't hemelfch paradijs,Door zulck een' dau en fpija

160 Van lof en zang verblijt,Ontloken; fcheen de Mit

Van onder in te fluipen.Een groot getal der Geeften ftom,En bleeck, en dootfch, ging, drom by drom,

763 Misnoegend henedruipen.

246 LUCIFER.

De winckbraeu Mug verflenft op 't oogh.Het gladde voorhooft zette een rimpel.

De hemelduiven, hier om hoogh,Onnozel eerft, oprecht, en (impel.

110 Aen 't zuchten floegen, zoo het fcheen;Ala of de hemel vial to kleen

Voor haer, toen Adam wiei t verkoren,En zulck een kroon den menfch befehoren.

Dees fmet ontftelt het oogh van 't Licht.Its Z'ontfteeckt die vlam in Godts gezicht.

Wy willen ons uit liefde in 't midden van hun mengen,En deze oploopentheit weer tot bedaren brengen.

247

HET DERDE BEDRTF.

LUCIFERISTEN. REY.

LUCIFERISTEN.

Hoe kan men in zijn waen zoo vroegh bedrogen worden!Hoe is 't alree verkeertl wy fchatten niemants Orden

?so Geluckiger dan d'onze, in dit opgaende Rijck,Ja achtten onzen Staet den Opperften gelijck,En onveranderlijck, en boven aertfch gezegent;Wanneer ons Gabriel met Godts bazuin bejegent,En uit de goude poort verbaeit met dit gebodt,

585 Het welck al 't Engelsdom verfteeckt van 't hooghfte lot,Hun uit den vollen fchoot der Godtheit eerft gefchoncken.Daer leggen wy to laegh, en zien de fchoone vonckenEn itralen van onze eere en heerlijckheit gebluit,De ganfche Hierarchy des hemels ongeruft,

too Den menfch, in top van Staet en maght, zoo trots verheven,

Dat wy, als haven, voor zijn heerfchappye beven.0 onverwachte flagh, en ftaetverwilfeling!Och treurgenooten, zet u hier in eenen ringIn 't ronde: zet u bier te zamen: helpt ons treuren,

793 En zuchten: het is tijt ons feeftgewaet te fcheuren,Te klagen: niemant kan ten minfte ons dit verbien.De blyfchap fmilt, en zal nu d'eerfte droefheit zion.Helaes, helaes, helaes, gebroeders, hemelreien,Leght af uw liooftcieraet: verandert uw lievreien,

see En vrolijckheit in rou: flaet near uw aengezicht.Zoeckt fchaduwen, als wy. de droefheit fchuwt het lichtEen ieder volge ons ftem, en bongo jammerklaghten.Verdrinckt in jammer: zinckt in droevige gedachten.Het klagen helpt, en zet de droefheit oock van 't hart.

603 Nu fchept in kermen luft: het kermen beelt de finart.Nu roept uit eenen mont, en volleght ons misbaren:Helaes, helaes, helaes, waer is ons hell gevaren!

REY.Wat weeklaght hoort men bier? onaengenaemen toot;De hemel ijft hier af. dees lucht is niet gewoon

ow Te hooren eon muzijck van Bruck op noten galmenDoor 't juichende gewelf. triomfen, kranfen, palmen,En harpen paffen ons, en fnaren. wat wil dit?Wie of bier hangends hoofts in een gekrompen zit,Verlaten, en bedruckt, en zonder noot beladen?

sil Wie geeft bun treurens ftof? wie kan does oirzaeck raden?Mijn Reigenooten, volght: 't is noodigh dat men vraegh'Naer d'oirzaeck van hun leet, en doze donkre vlaeghVan droefheit, die den glans van onze pracht ontluiftert,Het licht van 't eeuwigh feeft benevelt, en verduiftert.

820 De hemel is eon hof van weelde en vreught en vree.Hier neftelt aen dit dock noel' rou, noel' hartewee.Atkin Reigenooten volght, en trooltze in Jinn bezwaren.

LUCIFERISTEN.Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren!

REY.Genooten van ons boil en blyfchap, breeders, hoe?

Ins 0 zoons van 't vrolijck licht, hoe dus bedroeft to moe?Wie geeft u ftof aldus to jammeren, te treuren?Gby had begonnen 't hoott ten hemel op to beuren,Te bloeien in den dagh, die neerftraelt van Godts glans.De Hemel broght u voort om vlugh, van trans in trans,

us Geneolen van ono hal• t woord moot, In den :In van „makker," wordt tegenwoordlg, 1k sweetntet om wat redon, :olden of noolt meer gebesigd, ten Ai In famenftellIngen, Ms deeyenool, hal-'afoot, nal:yawed, ftedgenoot, ens.

us Bedroefl to nwe • ale over de nitdrnkking to moede 01111)10., Pr. 11, 82, 88.

248 LUCIFER.

1

LUCIFER. 249

830 Van 't een in 't ander hof, to iteigeren, te zweven,In 't onbefchaduwt licht, vernoeght, verzaet to leven,Op een gedurigh feeft, to fmaken 't hemelfch mann'Van Godta onfterflijckheit, in een geruft gefpanVan feeitgenooten. hoe? dit voeght geen burgeryen

895 Van Engleftadt, o neen: dit voeght geen Heerfchappyen,Geen Maghten, Troonen, noch geen heerfchend Hernelsdom.Ghy kropt uw droefheit in, en zit verfuft, en ftom.Laet hooren wat u deert: ontdeckt het uw gefpeelen.Ontdeckt uw hartquetzuur, dat wy die mogen lieelen.

LUCIFERISTEN.840 Och broeders, vraeghtghe noch met errenft wat ons let?

Ghy hoort, zoo wel als wy, wat Gabriel trompet:Hoe wy, door 't nieuw bevel, van onzen ftaet vervielenIn eene flaverny der aerde, en zoo veel zielenAls uit een luttel bloets en zaets to fpruiten ftaen.

843 Wat is by ons alree mishandelt, of misdaen,Dat Godt een waterbel, vol wint en lucht geblazen,Verheft om d'Engelen, zijn zonen, to verbazen?Een bafterdy verheft, gevormt uit klay, en ftof?Wy waren pas gewijt tot pijlers van zijn hof,

ow Bekleedden onzen plicht, als trouwe rijagenooten,En worden op een' fprong gebannen, en geftootenUit deze waerdigheit, verdruckt te ftreng, en ftraf.De hantveft en het Recht, dat ons de Godtheit gaf,Wort ingetrocken, en, in ftede van regeeren

833 Met Godt, en onder Godt, zal Adam triomfeeren,En heerfchen, in zijn bloet en afkomft, onbepaelt.De zon der Geeften is te plotfeling gedaelt.Och lotgenooten, volght ons droefheit, en misbaren.Ilelaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren I

REY.me Ontfteltghe u om den Taft van Godt en Gabriel?

Dit fchijnt een razerny. wie darf het hoogh bevelBerifpen? wie verwaent de Godtheit wederftreven?Wy zijn gehouden Godt zijn Recht en eer te geven,Te ruften in zijn wet. wie treat bier in gefchil

885 Met Godts almogentheit? zijn wenck, en woort, en wilVerftrecke ons eene wet, en maet, en vafte regel.Wie tegenfpreeekt, die breeckt des Allerhooghften zegel.Gehoorzaemheit behaeght den Heerfcher in dit RijckVeel meer dan wieroockgeur, on goddelijck muzijck.

sin Ghy zijt [och, weeft zoo trots en hoogh niet in uw wapen,]

so Verbose,,. gam hler In den :in van. cowtermare, „met drootheld Dean, ontftellen," 't Eng. to abash,%Turin het ook by KILIAZS voorkomt.

Tot onderdanigheit, tot hoerfchen min, gefchapen.Och medebroeders, ftaeckt dit kermen, en geklagh,En buight u onder 't juck van 't eenigh hooftgezagh.

LUCIFERISTEN.Zeght liever: onder 't juck van grimmelende mieren.

REY.s Wanneer het hem behaegh' moet ghy u laten itieren.

LUCIFERISTEN.Wat hebben wy verbeurt? geeft reden, en befcheit.

REY.Verbeurt? ghy quetft Godts kroon door ongeduldigheit.

LUCIFERISTEN.Wy klagen van verdriet, en enkel ongenoegen.

REY.In fte van uwen wil geruft naer Godt to voegen.

LUCIFERISTEN.883 Wy fteunen op het Recht, ons wettigh toegeftaen.

REY.Uw Recht en hantveft blip' de Godtheit onderdaen.

LUCIFERISTEN.Hoe kan de meerder voor een minder zich verneèren?

REY.Die zich gelaten ftelt. Godt diencu is regeeren.

LUCIFERISTEN.Gewilligh, zoo de menfch regeere daer beneAn.

REY.885 De menfch leeft met zijn lot vernoeght, al is het kleen.

LUCIFERISTEN.Den menfch is boven dat een hooger lot befchoren.

REY.Na menige eeuwen wort zijn opgang eerft geboren.

LUCIFERISTEN.Een eeuw beneden is om hoogh een oogenblick.

REY.Het ga zoo 't wil, zoo 't moet, zoo d'Oppermaght dit fchick'.

LUCIFERISTEN.no Men had ons nutter dees geheimenis gezwegen.

REY.De Godtheit openbaert haer hart, tot u genegen.

LUCIFERISTEN.Noch milder tot den menfch: zy zet hem boven aen.

1171 Lees: „getchapen, minder om to heerfohen, dan om onderdean to zgo "117,110 Te dezer pleatte valt de redeneerIng van de goede Engelen wet zwak en le de te-recht-wifzIng,

ban door de Luelteristen gegeven, volkomen gegrond.et* Het bewjfe der gexefealleid wordt Mar Met In de geheinunstre gefteld, maar In het openbarex daarvan.

250 LUCIFER.

LUCIFER. 251

REY.Verknocht met Godts natuur; een wonderlijck beftaen.

LUCIFERISTEN.Och Engelsdom, wou Godt zich paren met uw wezen!

REY.sos Wat Godt behaeght, en fchickt, dat wort met recht geprezen.

LUCIFERISTEN.Hoe heeft by 's menfchen peil alree zoo hoogh gemerckt ?

REY.Het is at wel, al goet, wat Godt bepaelt, en werckt.

LUCIFERISTEN.Hoe wil de menfch de kroon der Engelen verdooven!

REY.Alle Englen zullen Godt in 't lichaem zien, en loven.

LUCIFERISTEN.000 Zy zullen flijck en ftof aenbidden in het ftof?

REY.Bewieroocken Godts naem, met geur, en prijs, en lof.

LUCIFERISTEN.Den menfch bewieroocken, van hooger hant gedwongen?

APOLLION. BELIAL. REY.

APOLLION.Zy mompelen alree? ghy hoort een' ftrijt van tongen.

BELIAL.Wat fcharen treuren hier, gedompelt in den rou,

we De fluiers om de borft, en lenden; niemant zouBegrijpen dat men dus, in 't midden van de Geeften,Op 't eeuwige bancket, en d'endelooze feeften,Bon treuren, zaegh men niet dit jammerhjek getalVerflenfen van verdriet. wat ramp, wat ongeval

ow Ontfteltze? Broeders, hoe? wat 's d'oirzaeck van dit kermen?Beledight iemant u? men zal uw Recht befchermen.Wat deert de Broeders? fpreeckt: laet hooren wat u deert.

REY.Zy klagen dat de fiaet der menfchen triomfeert,Door Gabriela bazuin, en opftijght boven d'Engelen:

out Dat Godt zijn wezen wil met Adams wezen ftrengelen :De Geeften onderworpt het menfchelijck gebiet.Daer hoort ghy kort en klaer den gront van hun verdriet.

APOLLION.Zoo groot een ongelijck valt laftigh te gedoogen.

we Zen woad...Wel beam woRderl(fek ftaat bier niet in deo sin van. „sonderling," maar an „bewon-derenswaardig," min woord, dat in Vondels tgd nog ver te zoeken was.

252 LUCIFER. - 1

BELIAL.Ilet overtreft bykans ons krachten, en vermogen.

REY.020 Wy bidden dat ghy toch dien twift met ons beflecht.

APOLLION.Wat raet? hoe paeit men lien? zy fteunen op hun Recht.

REY.Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breecken.

APOLLION.Hoe kan Rechtvaerdigheit een onrecht oordeel fpreecken?

REY.Beftraft Godts oordeel eens, en fchrijft hem wetten voor.

BELIAL.on De vader leer' het kint hem volgen op zijn fpoor.

REY.Zijn fpoor te volgen is het zelve als by te willen.

APOLLION.Verandring van Godts wil veroirzaeckt dees gefchillen.

REY.Hy zet den eenen van, den andren op den troon.De minder waertfte wijck' voor eenen waerder zoon.

BELIAL.too Gelijckheit van gena de Godtheit belt zou pafl'en.

Nu durft de duifternis het hemelfch licht ontwaffen.De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagh.

REY.Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh,Die elck zijn wezen gaf, en mindre en meerder waerde.

035 Wanneer het hem belieft, zal 't element der aerdeVeranderen in lucht, of water, of in vier;De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier;Een menfch in Englefchijn, of onbegrepen wonder.Een maght regeert het al, en keert het bovenfte onder.

ow Wat d'allerminfte ontfangt is loutere gena.Hier gelt geen willekeur. bier komt vernuft te fpa.In d'ongelijckheit is Godts heerlijckheit gelegen.Zoo zienwe tegens 't lichtfte het zwaertte zwaerder wegen.Dus fteeckt het fchooner of op 't fellow]; de kleur op kleur;

943 De diamantfteen op turkoisblaeu; geur op gear;Het ftercke op flauwer licht; gettarrent tegens ftarren.Ons fchicken is den Staet van dit Heelal verwarren,Misfchicken al wat Godt gefchickt heeft, en beleit;En wat het fchepfel fchickt, dat is wanfchapenheit,

ow In 't allerminfte lidt. men ftaeck' dit murmureeren.

sos Verfta: A:Men wy ens gingen belasten met het befohlkken of belt:wen der zaken via 't Heelal,minden zy geheel In de war loopen.

•GA vs 11 rium im

— *am

ong'

LUCIFER. 253

De Godtheit kan den ftaet van 't Engelsdom ontbeeren.Zy is met niemants dienft beholpen. eeuwigh rijckEn heerelijek, behoeft zy wieroock, noch muzijck,Noch geur, haer toegezwaeit, noch lof, litter toegezongen.

oss Ondanckbre Geeften, zwijght: betoomt uw fnoode tongen.Ghy weet Godts reden niet: genoeght u met uw lot,En onderworpt u Godts en Gabriela gebodt.

APOLLION.Is dan de ftaet en 't lot der Geeften onbeftendigh?Zoo itaenze glibberigh, zoo zijnze alreede ellendigh.

REY.oco Om dat een minder zal regeeren in dit Rijck?

Wy blijven diewe zijn: gefchiet ons ongelijck?BELIAL.

Zy zijn de naefte aen Godt, hun' toeverlaet, en wader,En lagen hem aen 't hart: nu leit een minder nader.

REY.Zich over 'sanders Neil bedroeven, is gebreck

sos Van liefde, en rieckt naer nijt, en hooghmoet. laet dees vleckOp Engle zuiverheit en louterheit niet kleven.Elckandre, in eendraght, liefde, en trou, voorby te ftreven,Behaeght den Vader, die het at in orden fchiep.

BELIAL.Zy houden d'orden, daer cle hemel hen toe riep;

ow Maer kunnen traegh verftaen des menfchen flaef to worden.REY.

Dat 's ongehoorzaemheit: zoo fpattenze uit hun Orden.Ghy ziet hoe 't hemelfch heir, geharrenaft in 't gout,En in 't gelidt geftelt, zijn beurt en fchiltwacht houdt;Hoe deze ftar gedaelt, en gene, in top daer boven,

ois De klaerfte een minder klare in luifter kan verdooven;Hoe d'eene een kleiner ronde, en d'andre een grooter fchrijft;De laeghfte hemel fnelft, de hooghite langfaem drijft;En evenwel verneemtghe, in deze oneffenhedenVan ampten, licht, en kreits, en ftant, en trant, en treden,

oso Geen tweedraght, nijt, noch ftrijt: des Albeftierders itemGeleit dit maetgezang, dat lniftert fcherp naer hem.

BELIAL.'t Geftarrent blijit in ftaet, daer Godt het in won fcheppen.Behaeghde 't hem den Staet der Englen niet te reppen,Zy woken geen geftarnte, in eendraght, noch in pais,

oss Noch fteurden met geklagh de raft van dit palais.REY.

Zie toe, en wacht u wel deze ongenoeght te ftijven.

Is. Oagenotgla voor ongenopen.

APOLLION.Wy wenfchen dat does lucht en wolck mach overdrijven,Eerze uitberfte, en t geweft des hemels zette in vier.Zy groeien in getal. wie ftiltze ? wie komt hier?

LUCIFERISTEN. BELZEBUB. REY.

LUCIFERISTEN.990 Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren?

BELZEBUB.'t Gaet wel: wy groeien aen: onze Engelen vergaren,En fteecken, vol misbaer, de hoofden vaft by een.Wat port u Engleburgh met kermen en gefteenT'ontruften? kan de bloem der zaligheit verflenfen?

oos Geruft bezitten al wat eenigh Geeft kan-wenfehenVan Godt, den zegenaer, vernoeght u dat noch niet?Zoo ftaetghe u zelfs in 't licht. en koeftert een verdriet,Waer van ick d'otrzaeck noch befeffen kan, noch radon.Houdt op van kermen: fcheurt veltteeckens, en gewaden

woo Niet longer, zonder men, maer heldert uw gezicht,En voorhooft met een' ftrael, o kinders van het licht IDe fchelle keelen, die met zang de Godtheit dancken,Zien om, en belgen 't zich, om dat ghy valfche klanckenEn bafterttoonen mengt, in 't goddehjck muzijck.

mos 111w bittre weeklaght fteurt de maet van 't hemelrijck.'t Gewellef built u na. de rougalm, in den hoogenGeftegen, rolt at voort, van d'een in d'andre bogen:En zonder misdaet wort, door zulck een ongeluit,De wasdom van Godts naem en glori niet geftuit.

LUCIFERIS TEN.Mio Heer Overfte, op wiens wenck ontelbre keurebenden

Lich wapenen, ghy komt van pas om onze ellendenTe zalven, en den fmaet en onverdienden hoonTe fchutten door uw maght. zal Gabriel de kroonDer heilige Engelen op 't hooft van Adam zetten,

tons Door Adams erfgenaem Godts eerftelingen pletten?Wy waren nutter niet gefchapen, eer de zonTe wagen fteegh, en licht den hemel geven kon.De Godtheit koos vergeefs de Geeften tot trouwantenVan 't onbeweeghbre hof, indienze zich won kanten,

low En fpitfen tegens 't Recht der Geeften, zonder fchult,

sw,ws Doze regels zegt Belzebub tegen ApollIon en Banal, of wel ter slide.MS liter wendt Lich Belzebub tot de Laciferlsten.

moo Bridal ww (wick: luskieres Mist hler voor „ophelderen, verklsren"mos Beiges 'i rich de nitdrukking side Leto beiges hebben wy reeds moor ontmoetwoe Oigelsii voor wangelutd. zoo elders impasseiolootal Orerfie, op ideas. wesek Wear* kesrebendes Bich imposes :Jo vs. 889

254 LUCIFER.

LUCIFER. 255

Tot wederftant geterght, uit noot, en ongedult.Wy juichten, in den lof der Godtheit opgetogen,Aenbadeu, wieroockten met fchalen, neighden, bogenOnze aengezichten neer. de hemel gaf gehoor,

Km Verflingert op den dans des galms, van koor in koor,Ja fmolt van voile vreught op tongmuziick, en harpen;Toen Gabriels bazuin zich plotfeling quam werpenMet dezen donderflagh in 't midden van Godts eer:Daer lagen wy verbaeft, verftroit, verdruckt ter near.

1030 De blyfchap gaf den geeft. de zwangre keelen zwegen.De jongftgeboren ftreeck de kroon, den Ref, den zegen;En d'outfte zoon, onterft by d'Oppermajefteit,Gemerckt bleef voor een' flaef. dat valt gehoorzaemheit,Godtvruchtigheit, en liefde, en trouwe, uit Godts trezooren,

1033 Ten deele, dompelt biter in rouwe, ontvonckt den toren,En wraeckzucht, om den menfch, nit een' gerechten haet,Te fmooren in zijn b'oet, eer by der Englen StaetVerplette, en zy geboeit, als fnoode en arme haven,Gedwongen worden naer zijn zweep en wil te draven;

too Geluck by daer beneen de dieren houdt in dwang.Heer Overfte, ghy kunt der Geeften ondergangVerhinderen, en by bun hantvelt hen bewaren:Befchutze door uw maght: wy ftaen gereet uw fcharen,Uw' ftandert, en uw heir te volgen: treck miter aen.

1043 't Is eerlijck voor zijn eere, en kroone, en Recht te ftaen.BELZEBUB.

My deert uw ongelijck. o Koning eller Heeren,Verhoe dit Bever. geef geen ftof tot muitineeren,Noch tweedraght. geef geen ftof tot wederfpannigheit.Wat raet? hoe ftil ick u, en d'Oppermajefteit?

LUCIFERISTEN.

1030 Zy quetft het heiligh Recht, aen d'Engelen gefclioncken.BELZEBUB.

Het Recht to quetfen kan den onderzaet ontvonoken,Een vier ontfteecken, daer de lucht of branden zou.0 averechtfen loon van onbevleckte trou IHoe zullen wy ons belt in deer vertwijfiing dragon?

LUCIFERISTEN.

toss Men troofte zich een kans, een' ftouten (prong, te wagen.BELZEBUB.

Waer toe zich zelfa gewaegbt? men ga een' zachter gangk.LUCIFERISTEN.

Hier gelt alleen gewelt, en kracht, en wraeck, en dwangk.

toss 0 avereekifen ken V. geeft meermalen, gel& bier, op 't toorbeeld van 't Lat/In, aan denvoltatIvna den vorm van den accutat

256

4

LUCIFER.

BELZEBUB.Men kon, waer 't mogelijck, een veiligh middel kiezen.

LUCIFERISTEN.Met uitftel zal men hier niet winnen, maer verliezen.

BELZEBUB.moo Men geef zijn ongelijck met reden te verftaen.

LUCIFERISTEN.De reden heeft hier uit: men zet ons onder aen.

BELZEBUB.Met fmeecken moght ghy belt en eerft uw' wenfch verwerven.

LUCIFERISTEN.Het (tuck ontdecken, is den handel gladt bederven.

BELZEBUBMen kan dien aenflagh naeu ontveinzen voor het licht.

LUCIFERISTEN.

toes Wy groeien maghtigh aen, en ftaen in evenwight.BELZEBUB.

De kans begunftight hun, the met Godts Veltheer vechten.LUCIFERISTEN.

Hier is met fufferye en fchrick niet uit te rechten.BELZEBUB.

IVat zeit Apollion hier toe, en Belial?LUCIFEBISTEN.

Zy trouwen onze zijde, en ftercken het getal.BELZEBUB.

toto Hoe heeft men dit verhaeft? het is nu ver gekomen.LUCIFERISTEN.

De hemel vloeit ons toe van zelf met voile ftroomen.BELZEBUB.

Betrout a op geen heir, vol lichte weifelaers.LUCIFERISTEN.

Wy zien airee meer kans, en voordeel, min gevaers.BELZEBUB.

Wie reuckeloos begint, beroem' zich van geen voordeel.LUCIFERISTEN.

Ion Aen d'uitkomft hangt het al, voor d'uitkomft dwaelt het oordeel.Dit ganfche leger eifcht u tot een opperhooft,En leitsman op dien toght.

BELZEBUB.Maer wie is zoo berooft

Van zinnen, dat by uw gerechtigheit verdadigh',En 's hemels heirkracht terge? ay, weeft u zelfs genadigh.

lose Verfchoonme van dien laft: ick kieze geene zy.Men legge met verdragh deze ongehjckheit by.

REY.Gebroeders, geeft gehoor. houdt boven aen met fmeecken

By Godt, door middelaers: men wint met tuffchenfpreeckenGemackelijcker velt dan door dien fteilen wegh

1093 Van oproer. handelt koel met raet, en overlegh.Wy willen to gelijck uw Becht om hoogh verweeren.Bedaert: ghy quetft de kroon van Godt, den Heer der heeren:

LUCIFERISTEN.En ghy ons wettigheit: verftout n hooger niet.Heer Belzebub, aenvaert dit wettige gebiet,

1090 En zet de heiren fchrap: wy volgen u te gader.BELZEBUB.

0 yveraers, bedenckt, bedenckt n liever nader.Ick wil n voortreen naer den troon van 't groot palais,En ons gerechtigheit bemiddelen door pais,En onderling verdragh, gewilligh, onbedwongen.

BEY.1093 Houdt ftil: houdt ftil: ghy wort van Michael befprongen.

MOWS& BELZEBUB. LUCIFERISTEN.

MICHAeL.Waer zOnwe? wat gedruis verneemt men hier alree?Dit fchunt een hof van twift en oproer, niet van vree,Gehoorzaemheit, en trou. Prins Belzebub, wat redenBeweeght u, als een hooft van wederfpannigheden,

Itoo Dien oploop, zwanger van een goddeloos verraet,Te ftyven tegena Godt, ons eller toeverlaet?

BELZEBUB.Genade, 6 Michael, gewaerdigh ons te hooren,Eer ghy een vounis velt, nit yverigen toren,Ter eere van Godts Naem. belaft ons met geen fchult.

MICHAëL.1105 Ick zal uw onfchult dan aenhooren met gedult.

BELZEBUB.De ezamenrotting van zoo menigh duizent troepen,Gelteurt om hoogh gebodt, ten rtjatroon uitgeroepen,Op Gabriela bazuin, vereirchte een tuffchenfpraeck,Tot fliffing_van dien brant; waerom ick van• hun zaeck

tato En klaghten kennis koom te nemen, om het muiten,By alle middelen en mooghlijckheen, to ftuiten:Zy vaeren eater voort, al razende en ontaintAen 't hollen, buiten fpoor, en dringen 't klaghtbewintMet kraght ons op den hale. ick poogh de maght to fcheien,

nos Gelceerviith one le hoorea• even ale in 't Fr dairies sous Mosier &awareWee Is dignari. 81eMr. in a. Hier wordt bet w.w. ons gobs:lad later (vs. 167a) active.

itee Wasik Rant Nor woderosn in den sin van. „reroutfchuldiging," evep ale hier boron in 't„Boreal," bis. 918.

LUCIFER. 257

WEJIMIN ?A J VA• V021011 VI. 17

1115 [Laet tuigen van mijn trou dees Godtgetrouwe Relen t]Te raeden hunne klaght to florten voor Godts Itoel;Maer )vre vruchteloos, in 't midden van 't gewoel,En oproer, als een zee ten hemel toe verbolgen.De Veltheer tre nu voor: wy flaen gereet te volgen,

1120 Indien hy middel ziet tot flechting van 't gefchil.EIICHAeL.

Wie durft zich tegens Godt en zijnen heilgen wilVerzetten? wie dus flout den oorloghsltandert planten,In 't koningkrijck van pais? indienghe door gezantenWilt haudelen om hoogh, tot voorftant van uw lot;

1125 11'y willen uwen zoen bemiddelen by Godt,Of anders wacht uw hooft: dit zal u niet gelucken.

LUCIFERISTEN.

Zoudt ghy met wapenen ons heiligh Recht verdrucken?Zy zijn den Veltheer niet tot zulck een eindt betrout.Wy lteunen op ons Recht: Rechtvaerdigheit is flout.

INCHAOL.

liso D'infpanner tegens Godt is allerminil rechtvaerdigh.LUCIFERISTEN.

Wy dienen Godt: by kenne ons tot zijn dienften waerdigh.De hemel blijve maer in zijnen eerften Rant.Men Hell' geene amptenaers van 't hemelfch VaderlantBeneden 't aertIch geflacht: dat ftaet de Hierarchyen,

1135 De Troonen, Maghten, hooge en !age HeerfchappyenDer Geelien, Engelen, en Aertsenglen nimmermeerTe lijden: neon geenfins; al zoude uw blixemfpeerDoorIlooten borit aen born, en d'allertroufte harten:Wy laten ons geenfins van Adams afkomlt tarten.

micHea.Ick wil dat elck vertrecke, op 't wencken met xthjn hant.Hy kant zich tegens Godt, en Godtheit, wie zich kant

eineedigh tegens ons. vertreckt naer uwe vaenen.Dat pail foldaten, en gehoorzaeme onderdaenenDes hemels. wat gewelt, wat moetwil drift men bier!

i us Wie anders oorelooght dan onder mun bather,Beoorlooght Godt, en is een vyandt van zijn Rijcken.

LUCIFERISTEN.

Wie op zijn Recht ftaet, hoeft voor geen gewelt te wijcken.Natuurelijck is elck befchermer van zijn Recht.

MICRA6L.

'k Gebiede u datghe flux de wapens nederleght.1150 Door t'zamenrotten wort uw eer en eedt gefcl►onden.

tuso Disfpanner wens Godt een infpaaner Is „Iemand, die een gefpas of aandag Colima." 't Woord,hoeseer than& in onbrulk, Is klaar en joist, en vei Mende weder In gebrulk te komen . to meet,dewQl foniegfersair nog gebezigd wordt

258 LUCIFER.

LUCIFER. 259

LUCIFERISTEN.Natuur heeft d'Engelen door eenen bant verbondenElckandre by te &ten: oock wort niet een alleenGeraeckt in dit gefchil, maer 't raeckt ons in 't gemeen.

MICHAdL.Zoudt ghy met wapenen den hemel dan beroeren?

1155 Die zijn u niet betrout om tegens Godt te voeren.Misbruicktghe uw maght, zoo vreeft des Allerhoogliften maght.

LUCIFERISTEN.De Stedehouder wort alle oogenblick verwacht.Hy is in aller yl gedaghvaert, en ontboden.Wy willen al op een, en Goden tegens Goden

me Opzetten, Thayer dan van ons gerechtigheitAftreden door gewelt.

MICHAeL.Zoo groot een onbefcheit

Verwacht ick nimmermeer van 's hemels Stedehouder.LUCIFERISTEN.

Het zweemt naer onbefcheit een' eerfteling, een ouderTe ftellen onder 't juck des jongften, als een' knecht.

ties Dat d'Engel de natuur der Engelen bevecht',En tegens zijns gelijck, in Itaet, en aert, en wezen,De wapens voere, wort met onbefcheit geprezen.

tittcHAëL.Hardneckighe aert, ghy zijt geen zoonen meer van 't licht,Maer eer een baftertflagh, dat voor geen Godtheit zwicht.

alto Ghy terght den blixemftrael, en onverzoenbren toren:Volhartghe, wat een ramp en val is u befehorenlGhy luiftert naer geen' raet, noch onderwijs: laet zienWat d'Allerhooghfte Item ons boven zal gebiAn.Welaen, ick wil dat zich d'oprechte en vroome Reien

tits En fchaeren daetlijck van rebelle rotten fcheien.LUCIFERISTEN.

Laet fcheiden at wat wil: wy houden ons by een.BlICHAAL.

Getrouwe Reien, volght Godts Veltheer.LUCIFERISTEN.

Treckt vry heen.

BELZEBUB. LUCIFER. LUCIFERISTEN.

BELZEBUB.De Veltheer vaert naer Godt, om over u te klaegen.

rue (lodes kgens Godes: verge& de noot op vs. 257.uff Wort ewe ensbefeheit gepreses even als men no nog zeggen :oft. „wordt van onbefeheldenheld

getaxeerd."

260 LUCIFER.

Schept moedt: Vorft Lucifer, gefteegen op zijn' wagen,tiso Wort herwaert aengevoert. ghy moet u kort beraen.

Een heirkracht, zonder hooft, kan nimmermeer beftaen.Wat my belangt, die laft s alt my te zwaer te tillen.

LUCIFER.De ganfche hemel waeght en dreunt van uw gefchillen.De keurebenden ftaen gereten en gedeelt,

tugs Het oproer flaet al voort. de hooge noot beveeltIlierinne te voorzien, en onheil voor te komen.

LUCIFERISTEN.Heer Stedehouder, wijck en toevlacht alter vroomen,Wy hopen mmmermeer dat ghy, als Michael,Den hals van 't Engelsdom tot eene voetfchabel

1190 Van Adams afkomft zult verwerpen, en verdoemen,En zulck een' finaet en hoon vergulden, en verbloemenMet fchijn van billijckheit, en ftijven door uw maghtDen opgang van den menfch, een grof, een aertfch geflacht.Wat wieroock fchenckt by toch den fchaers van hem gezienent

gigs Waerom belaft men ons een' fnooden worm te dienen,Te draegen op de hant, te luiftren naer zijn item?Schlep Godt de hemelen en Englen flechts om hem;Wy waren nutter noit gefchapen, noch geworden.Ontfarm n, Lucifer. gedoogh niet dat ooze Orden

!zoo Zoo laegh vernedert werde, en zonder fchnit verzinck',De menfch, gelijck een hoofs der Englen, ftraele, en blinck',In 't ongenaeckbre Licht, waer voor de Serafijnen,Al beventle van angft, als fchadnwen, verdwijnen.Indien ghy n verneert zoo groot een ongelijck,

12o5 Tot vooritant van ons recht, te flechten in dit Rijck;Wy zweeren nwen arm eendraghtigh t'onderftutten.Aenvaert dees heirbijl: help, och help ons Recht befchutten.Wy zweeren n met kracht, in voile majefteit,Te zetten op den troon, aen Adam toegeleit.

1210 Wy zweeren uwen arm eendraghtigh t'onderftutten,Aenvaert dees heirbijl: help, och help ons Recht befchutten.

LUCIFER.Mijn zoonen, op wier trou geen vleck van ontrou hecht,Al wat de liodtheit wil, en van ous eifcht is recht.Ick ken geen ander Recht; en ftutte, als Stedehouder

1213 Der Godtheit, zijn befluit en raetflot met mijn fchonder.Den fcepter, dien ick voer, ontfing mijn rechte hantVan zijn Almogentheit, als een genadepantEn teken van Godts gnnft en liefde tot ons alien.Is nu zijn hart en zin op Adam juist gevallen,

1220 En hilt het hem den menfch, in voile heerfchappy,iii !Kerins's voor Merin. Zoo Ook elders ism veer fn.

LUCIFER. 261

Te zetten boven aen, en, boven n en my,Te kroonen, fchoon we noit in onzen plicht bezweecken;Wat raet hier toe? wie wil dat raetflot tegenfpreeeken?Indien by Adam noch een zelve heerlijckheit,

1223 En d'Engelfche natuur gelijck, hadt toegeleit,Dat waer verdraegelijck voor alle hemeltelgen,Gefprooten nit Godts ftam: nu moghten zy 't zich belgen,Zoo belghzuclit geene vleck om hoogh gereeckent waer.Maer hoe men 't vat, dit loopt van wederzy gevaer,

1220 Het zy men zwichte uit fchroomte, of moedigh wederftreve.Ick wenfche dat by u deer belleghzucht vergeve.

LUCIFERISTEN.[leer Stedehouder, ay, aenvaert dien heirftaf toch,En hanthaef 't heiligh Recht: wy volgen in uw zogh.Wy volgen, ftreef vooruit op uw gezwinde veeren.

1233 Wy willen fnenvlen, of zeeghaftigh triomfeeren.LUCIFER.

Dit ftrijt met onzen eedt, en Gabriels gebodt.LUCIFERISTEN.

Dat ftrijt met Godt, en zet bet Menfchdom boven Godt.LUCIFER.

Laet Godt zijn eer, en noel, en majefteit bewaeren.LUCIFERISTEN.

Bewaer uw' eigen heel: wy willen, als pylaeren,1440 U ftutten, en den ftaet der Engelen met een.

Geen menfch zal onze kroon, Godts kroon, met voeten treen.LUCIFER.

De Veltheer Michael, gewapent onder 't zegenenVan boven, wil ons flux met al zijn heir bejegenen.Lijn heirkracht by nw maght, wat is 't een groot verfcheel I

LUCIFERISTEN.1245 Is 't geene helft, ghy fleipt een' ftaert van 't derde deel

Der Geeften mede, indienghe u geeft op onze zijde.LUCIFER.

Dan is de kans gewaeght, ons gunft verloren by deVerdrackers van nw Recht.

LUCIFERISTEN.De moedt, de dapperheit,

De hoon, de fmaet, de fpijt, de wanhoop, het beleit,1230 De wraeck, het ongelijck, niet anders to beflechten,

us. Betoksoott voor „oproerigheld." Wy glen hier en drie regale warder het woord in twee 'Formanbesigen.

seas Die bet krligvoeren tegen Gods rae(do1.seal Dat• bet ragdoe self.mu Nen' Mere vaa t derde deet voor „het derde deel, ale een UAW' Vergelek bier het aangehaalde

nit de Opotharing ln 't „Borscht," Ms. 212.ma By de• eon dente wiles van bet ram aan to brengen, die bier goon Beate working doot, doch

over t aigemeen goon navolging verdlent.

262 LUCIFER.

En wat Mier aenhangt, zal ons ftijven, onder 't vechten.BELZEBUB.

1Vy hebben 't heiligh Rijck alleen in onze maght.Wat raetflot men befluit', de wapens geven 't kracht,En nadruck. zoo wy flechts ons in flaghorden ftellen;

1233 Wat nu noch weifelt ftracx op onze zy zal hellen.LUCIFER.

Ick trooftme dan gewelt te keeren met gewelt.BELZEBUB.

Zoo ftijgh de trappen op, 8 allerbraeffte Helt.Heer Stedehouder, ftijgh dien troon op, datwe u zweeren.

LUCIFER.Vorft Belzebub, getuigh, en ghy, doorluchtfte Heeren.

1260 Apollion, getuigh, getuigh, Vorft Belial,Dat ick, uit noot en dwang, dien laft aenvaerden zal,Tot voorftant van Godts Rijck, om ons bederf te keeren.

BELZEBUB.Nu brengt den ftandert voort, dat wy den ftander zweeren,Getrouwigheit aen Godt, en onze Morgenftar.

LUCIFERISTEN.1205 Wy zweeren te gelijck by Godt, en Lucifer.

BELZEBUB.Nu brengt het wieroockvat, ghy Godtgetrouwe fchaeren,Bewieroockt Lucifer met wieroockkandelaeren,En fchaelen, rijck van geur. verheerlijckt hem met licht,En glans van fackelen. verheft hem met gedicht,

1210 Gezangen, en muzijck, bazuinen, en fchalmeien.Het voeght ons, hem aldus met ftaetfi te geleien.Heft op een' heldren toon,Ter eere van zijn kroon.

LUCIFERISTEN.Op, treckt op, 8 ghy Luciferisten,

1275 Volght dees vaen.Ruckt te hoop al uw krachten, en liften.

Treckt vry aen.Volght dezen Godt, op zijn trommel, en trant.

sms Foe Baal: Banal, die In den aanvang moor een ondergefchlkte rol vervulde, wordt bier onderde Vorflew genoemd. ik heb 'rosier getwIlfeld, of :On vermelding alleen om 't rOsn gefohiedde,en omdat by met Belsobnb en ApoMon de eenige ender de oproerige volgers van Lucifer Is,die genoemd wordt; dooh tk heb by nadenken de overtulging bekomen, dat :On vermeldingbier seer gepast Is, wegens het werksaam deel, dat by can de oprutOng der geesten genomenbad ten gin olge w by in amnion by Lucifer moest geresen sin By omwentelingen Metmen algid de yverlgen en behendigen slab boven Min Band verheffen en fpoedlg tot hoop be-dlenlogen geraken.

tees Standert—fiander: beide vormen gebrnIkelOk, mear selden worden sy beide In ems en den-selfden regal gebrnikt.

Ins Volght dazes Oodt, op siffn troounet, en tract de bedoeling Is „volgt dezen God, ale aanvoerder,op de meat van sOn krOgsnynak." De uitdrukking op s(ja trommel en groat, die wel eenlpinsvreemd, doch hoogat bevaliig en clerlUk klinkt, been dezelfde kraeht als later TS. 1284 op Vsborate, en Irons

Befchermt uw Becht, en Vaderlant.1280 Helpt hem Michaels heirkrachten ftuiten,

Houdt nu moedt.Helpt den hemel voor Adam nu ffuiten.

En zijn bloet.Volght dezen Helt, op zijn bazuin, en trom

1283 Befchut de kroon van t Engelsdom.Ziet, ay ziet nu de Morgenftar blincken.

Voor die prachtZal des vyants banier haeft verzincken,

In den nacht;1290 Wy met triomf kroonen Godt Lucifer.

Bewieroockt hem: aenbidt zijn Star.

BET VAN ENGELEN.

ZANG.

Water zijn we toe gekomen.Dat 'shemels burgertwiftDe regementen fplift,

En 't zwaert is opgenomen,Te zinneloos en blint?

Wie is 'er van ons benden,Hy fneuvelt, of verwint,

Geluckigh? die d'elendenVan hunne broedren zion,

En Rijx- en Reigenooten?Of die verwonnen vlién,

In ballingfohap geftooten?O zoons van eenen Godt,Waer toe verdwaelt uw Lot.

TEGENZANG.

Helaes! waer toe verdwaelenDe Geeften? wat verleitHen uit de zeeckerheit

Van hunnen Staet en paelen1810

Te fpatten, zonder noot?Zich op het fpits to waegen?

Ons weelde was to groot,Te dertel om to draegen;

De hemel niet genoegh1315 Om Engelen to paejen:

De Nijdigheit molt vroeghDit zaet van oorlogh zaejen,

In 't vreedzaem Vaderlant.Wie leit dien twig aen bant?

Ms Hie is 'or fan mu Medea• in de ands unwell was bet wooed is nitgevallenins Hy Amen of vermin's om 3 am wordt hier da indleat. gebezigd Bator ware by Amami, of

oerwiame.asisosis Hier dacht V. aan ilifeekwoord• „'t sin Serbs b , die de weelde bunion dragon "isu Om Rageles lepa400: patios been bier Ain oorfpronkelpke beteekenis van „voldoen," 't Fr payer.

1393

1300

nos

LUCIFER. 263

TORZANG.

1320 Is dit krijgbsvier niet to fmooren,Door een maght van hooger hant,Wet wil blijven in zilin Dant?

Staetzucht zal alio Orden ftooren:Hemel, aerde, zee, en ftrant

1323 Zullen Nen in lichten brant.Staetzucht, eens door triomfeeren

Ala gewettight, zal verwoetGodt en alle maght braveeren.

Staetzucht kent noch Godt, noch bloet.

204 LUCIFER.

265

HET YIERDE BEDRYF.

GABRIEL. MICHAEL.

GABRIEL.1330 De ganfche hemel gloeit, in eenen lichten brant

Van oproer en verraet. 'k verdaegh u, als GezantVan Godt en zijnen ftoel, nu daetlijck op to trecken,Met eenen gloet van vier en yver deze vleckenTe branden nit Godts naem, en 't zuiver Hemelsdom.

1333 Vorft Lucifer braveert: by roert trompet, en trom.MICHAEL.

Is Lucifer, helaes, in zyne trou verandert?GABRIEL.

Des hemels derde deel heeft reede zijnen ftandert,Die valfche Morgenftar, gezworen, zijnen troonBewieroockt, ala een' Ciodt, en met een laftertoon

1340 Van goddeloos muzijck hem eere toegezongen.

nu Vorft Lucifer braosert voor „fteekt drolgend het hoofd op."

266 LUCIFER.

Zy komen herwaert aen in voile kracht gedrongen,En dreigen fchrickelijck de poort van 't wapenhuisTe rammen met gewelt. een woeft en wilt gedruisVan onweer buldert vast, van boven, en van onder.

1313 Het weerlicht, ftormt, en raeft. de blixem, en de donderIn arbeit, fchudden vast de pylers van ons hof.Men hoort geen Serafijns, noch wedergalm van lof.Een ieder zit in druck gedompelt over d'ooren.Dan zwijgen plotfeling, dan huilen al de kooren

1330 Der Engelen, van druck, en medelijden, omDen blinden afval van 't gezalight Engelsdom,En d'Engelfche natuur. 't is meer dan tijt om hedenTe quyten uwen plicht, en op uw heilige eeden,[Die ghy, ala Veltheer, op het punt des blixems zwoert,

1333 By Godt en zijnen naem] te paffen.MICHAëL.

Pat vervoertGodts Stedehouder dus zich tegens Godt te kanten,Als een verwaeten hoofs van dolle vloeckverwanten?

GABRIOL.De hemel weet hoe noode ick Godts gerechte zaeckVerdadige, op dees wijs, hoe bitter wil de wraeck

laco Hem treffen 1 want men weet geen middelen te vinden,Om dit verdoolt geflacht rampzaligen en blindenTe leiden op de baen, de heirbaen van hun trou.Ick zagh Godts blyfchap zelf zich met een wolck van rouBefchaduwen; in 't endt de wraeck een vlam ontfteecken

1963 In d'oogen van het Licht; eer, om dien flagh to breecken,Het laft gaf tot den toght. ick hoorde een wijl het pleit,Hoe d'opperfte Genade, en Godts GerechtigheitElckandre in wederwight, met pit van reden, hielen.Ick zagh de Cherubijns, hoeze op hun aenzicht vielen,

taro En riepen vast: gena, gena, o Heer, geen Redd.Men had dit zwaer gefchil gezoent, en fchier gellecht;Zoo fcheen de Godtheit tot genade en zoen genegen:Maer ala de wieroockftanck in top komt opgeftegen,De fmoock, die Lucifer om laegh wort toegezwaeit,

11113 Met wieroockvat, bazuin, en lofgezangen, draeitDe hemel zijn gezicht van zulcke afgoderyen,Gevloeckt van Godt, en Geeft, en alle Hierarchy en.Gena had uitgedient. waeck op, in 't harrenas.De Godtheit daghvaert u, eer 't oproer ons verrafr.

1380 Betem met uwen arm de woefte Behemotten,wools; no woes Behemotten, Be Leviathans voor „de woeete mutters," Ungeheuer, soil men to 1 II D.

amen. Op enkele plaatfen in de Schrlft vindt men het laatfte woord, waardoor eigenla eongroot zeegedrocht ichUnt vorRaan to worden, gebezigd om „eon machtigen vyand" aim te dui-den. Zoo b. v. Pfahn LXXIV. 14; Jes. XXVII. L

LUCIFER. 267

.

En Leviathans, die dus godtloos rzamenrotten.MICHAft.

Uriel, fchiltknaep, flux, men breng' den blixem hier,Mijn harnas, helm, en fchilt. breng herwaert Godts bather.Men blaze de bazuin. te wapen, flux te wapen.

1385 Ghy Maghten, Troonen, wat getrou is, en rechtfchapen,Dat wapen' zich met ons. ghy regementen voort,Een ieder in 't gelidt: de hemel geeft het woort.Men blaze de bazuin: men fla de holle trommels,Verdaghvaerde in der yl ontelbre dicke drommels

1390 Gewapenden. blaeft op: ick fchiet de wapens aen.Het gelt Godts eer alleen. het moet 'er nu op ftaen.

GABRIeL.Dit harnas paft zoo braef, al waer 't u aengefchapen.her komt de veltbanier, waer in Godts naem en wapenU toeftraelt, en de zon in top u heil belooft.

1395 Hier komen de Kornels u groeten, als het hooftVan 't heir der hemelen, die Godts baniere zwoeren.Schap moedt, Vorft Michael: ghy zult Godts oorlogh voeren.

MICHA4L.Zoo zal ick. hou mijn woort om hoogh: wy trecken heen.

GABRI6L.Wy volgen uwen toght met wenfchen, on gebeen.

LUCIFER. BELZEBUB. LUCIFERISTEN.

LUCIFER.1400 Hoe itaet het met ons heir? hoe is 't 'er me gelegen?

BELZEBUB.Het heir verlangt, gereet om, onder uwen zegen,Te vliegen regelrecht op 't fpits van Michael.

LUCIFERISTEN.Zoo doet het: ieder wacht op Lucifers bevel,Om teffens d'armen en hun vleugels eens te reppen,

1405 Dien grooten vyant lucht en winden t'onderfcheppen,En, als by leght in zwijm, to ketenen met kracht.

LUCIFER.hoe talrijck is het heir? waer in beftaet ons maght?

BELZEBUB.Die groeit alle oogenblick, en brat uit alle tranfenOns toe, gelijck een zee van vier en heldre glanfen.

1410 'k Vertrou het derde deel des hemels houdt ons zy,Is 't niet de halve ftreeck: want Michaels gety

on Sou men wort on hoogh voor „Ita milne :oak om hoog voor " Wy linden dezelfds nitdrukkIngIn den Adana:, vs 869

Smolt ay ow woort ten hove, {eh vie u bruidegom.

268 LUCIFER.

Verloopt alle oogenblick, en ebt aen alle kanten.De helleft van de wacht en eerfte hoftronwanten,Uit ieder Olden, van een ieder Hierarchy,

1413 Verzweeren hunnen Heer, Vorft Michael, als wy.Men ziet 'er Cherubyns, Aertsengelen, SerafynenDe vanen voeren. zelf het paradijs, aen 't quynenGeflagen van verdriet, verfchiet zijn groente, en verf;En waer men d'oogen keert, daer fchijnt een wis bederf,

1420 En boven 't hooft een buy en donkre wolck te hangen.Dat voorfpoock !pelt ons heil: men heeft flechts aen to vangen.Ghy draeght alree de kroon des hemels op uw kruin.

LUCIFER.Die klanck behaeghtme weer dan Gabriela bazuin.Boort toe en geeft gehoor, beneden deze trappen.

1423 Hoort toe, ghy Overften: hoort toe, ghy Ridderfchappen,En luiftert wat wy u vermelden, klaer, en kort.Ghy weet hoe verre wy alree zijn uitgeftort,In wraeckzucht tegens 't Hooft der opperfte palaizen,Dat het een dolheit waere, op hoop van zoen, te deizen;

1430 En memant dencken durf deze onnitwirchbre filletTe znivren door gena: dies moet de noot een wet,Een wife toevlught van te waucken, noch to wijckenVerlirecken; ghy, met kracht en zonder om te kijcken,Dien ftandert en mijn ftar verdadigen, met een

1433 Den vrijgefchapen Staet der Englen in 't gemeen.Het ga zoo 't wil: volhardt groothartigh, onverdrietigh:Geen almaght heeft de maght dat zy geheel vernietigh'Het wezen, dat ghy eens voor eeuwighlijck ontfingt.Indienghe fel en fors met nwe heirfpits dringt

1440 In 't hart van 'slants heir, en komt te triomfeeren,Zoo zal de tiranny der hemelen verkeerenIn eenen vryen Staet, en Adams zoon, en bloet,Gekroont in top van eere, en met een' aertfchen ftoetOmcingelt, nwen hals niet boeien aen de keten

1443 Van flaeffche dienftbaerheit, om hem ten dienft to zweeten,En onder 't kopren jack te hygen, zonder endt.Indienghe my voor 't hooft van uwen vrydom kent,Gelijckghe nit eenen mont dien itandert hebt gezworen;Zoo ftaeft den eedt noch eens eenftemmigh, dat wy 't hooren,

1450 En zweert getrouwigheit aen onze Morgenftar.LUCIFERISTEN.

Wy zweeren te gelijck by Godt, en Lucifer.

141s Clierubytes — Sergroses• bier vIndt men eon voorbeeld van twee woorden op pa, in denzelfdenregal met verfehfilende vormen van 't meerv.

lass Based= dm trappew• Lucifer wordt bier veronderfteid, sifn Croon te hebben beftegen.lam Onverdriegigh. d. i . ' ,sender dat bet n verdriete, minder te verflaanwen:'

BELZEBUB.Maer zie hoe Rafael, verbaeft, en vol medoogen,Met zijnen vredetack van boven komt gevlogen,Om uwen hale, op hoop van ftilftant, en verdragh.

RAFAeL. LUCIFER.

RAFAgL.1435 Och, Stedehouder, mont van 't gocIdelijek gezagh,

Wat heeft u buiten 't fpoor van uwen plicht gedreven?Zoudt ghy den Schepper van uw glori wederftreven?Lichtvaerdigh weifelen, en wancklen in uw trou?Dat hoop ick nimmermeer. helaes, ick zwijm van rou,

Imo En blijve om uwen hals bekleint, beftorven hangen.LUCIFER.

Oprechte Rafael.RAFAeL.

Mijn blyfchap, mijn verlangen,Ick bidde u hoorme.

LUCIFER.Spreeck, zoo lang het u behaegh'.

RAFA6L.Genade, o Lucifer. verfchoon u zelven: draeghGeen harms tegens my, die trenrigh fmilte, en quyne

1403 Van druck, om uwent wil. ick koom, met medecijneEn balfem van gena, geftegen uit den fchootDer Godtheit, die, gelijckze in haren Raet beflootU, boven duizenden gekroonde Heerfchappyen,Gezalft heeft op den noel van haer ftadthouderyen.

14t0 Wat dolbeit is het, die uw zinnen dna verruckt?Zy had haer zegel en gelijckenis gedrucktOp uw geheilight hooft, en voorhooft, overgotenMet fchoonheit, wijsheit, gunft, en wat 'er komt gevloten,En ftroomen, zonder maet, uit alley fchatten bron.

Ins Ghy blonckt in 't paradijs, voor 't aenfchijn van de zonDei Godtheit, nit een wolck van dau en verfche roozen.Uw feeftgewaet ftont ittif van perlen, en turkoozen,Smaragden, diamant, robijn, en touter gout.De zwaerlte fcepter wert uw rechte hant betrout,

1490 Zoo dra ghy fteeght in 't licht, en, op bazuin en bommen,Door 't blakende gefternte en fteenen quaemt to brommen:

wit Min Wasp, mg% eerie:spear d. I.: „gy, our wien lk zoo verlangd heb, wlen ik zoo verhengdben to ontmoeten."

me Verrnati voor „van 't fpoor voert."imi-lest VergeIIIk de woorden nit &WWI, in 't „Borscht" aangehaald, biz. 210.met 't Maude Mena* in Peons dlchterlUk voor „door fterren, dle ale Items* (t. w. ale edel-

gefteente), blaakten of Bonkerden "

LUCIFER. 269

270 LUCIFER.

En zoudt ghy reuckeloos u ftorten uit (lien troon?Verrenckeloozen at dat heerelijck, en fchoon?Zoudt ghy uw glanfen, die de hemelen vercieren,

1483 Ons Licht verduifteren, in eenen knoop van dieren,En mengfel van gedierte en ondier onder een,Griffoensklaeu, drakenhooft, en andre gruwzaemheenMisfcheppen onbedacht ? en zouden 's hemels oogen,De ftarren, u zoo laegh berooft zien van vermogen,

1400 En eere, en majefteit, door 't fchenden van uw trou?Dat keer' de goede Godt, wiens aenfchijn ick aenfchou,In 't zaligh Licht, daer wy, geheilight alle zeven,Hem dienen voor zijn' troon, en fidderen, en bevelsVoor zulck een Majefteit, die op ons voorhooft ftraelt,Verquickt en leven geeft wat leeft, en adem haelt.Heer Stedehouder, magh mijn bede uw hart bewegen;Ghy kent mijn zuiver wit, en hart, met u verlegen.Ruck of dien trotfen kam: fcbud uit dit harrenas:Smijt neder nit deea hant de heirbbl, de rondas

1300 Uit d'andre. hooger niet: legh neder, och, legh neder,Legh neder, ftrijck van zelf den ftandert, en de vederVan uwe vleugelen, voor Godt, en zijnen glans;Eer by n nit den troon, den allerhooghften transVan eere, nederklincke aen gruis, en ftof te mortel,

1503 Ja zulx dat van den ftam der Geeften tack, noch wortel,Noch geen gedachtenis, noch leven overfchiet;'t En ware een leven van ellende, van verdriet,De Doot, de Wanhoop, en een worm, eeu eeuwigh knagen,En knerfetanden moght den naem van leven dragen.

1310 Verne& u: heck dien toght: ick offere u gena,Met dien olijftack: grijp, of echter 't is te fpa.

LUCIFER.

Heer Rafel, ick verdien noch dreigement, noch toren.Mijn helden hebben Godt, en Lucifer gezworen,En, onder 'a hemels eedt, dien ftandert opgerecht.

t3I5 Men ftroie wat men wil den hemel door: ick vecht,En oorloge onder Godt, tot voorftant van zijn kooren,De hantveft, en het Recht, hun wettigh aengeboren,Eer Adam zijne zon zagh opgaen, eer de daghZijn paradija befcheen. geen menfchelijck gezagh,

1320 Goan juck van menfchen zal den neck der Geeften plagen;Geen Engelsdom den troon van Adam onderfchragen,Met zijnen vrijen halo, gelijck een dienftbaer flaef,'t En zy de hemel ons in eenen poel begraef',

tars All* sawn. Beal wee, volgends de overlevering, een der :even Hootdengelen, die by Gods troonitem, ook op do Ithst der Perfoneadjen in den Gyabreglit komt by els zoodanig voor.

ieee Nederklineke: eat febilderaehtige tdtdrnkking.tat alder voor cselasr, d. 1 „later, naderhand "

LUCIFER. 271

Met zoo veel fcepteren, en kroonen, glans, en voncken,1523 Als ons de Godtheit uit haer' boezem heeft gefchoncken,

Voor oeuwigh, en altijt. laet berften al wat berft:Ick hanthaef 't heiligh Recht, door hoogen noot geperft,En, na veel wederftants, my entlijck overdrongen,Op 't klagen en gekerm van duizenden van tongen.

133o Ga hene, bootfchap dit den Vader, onder wienIck dus, voor 't Vaderlant, den ftandert voere, en dien'.

RAFA6L.

Och Stedehouder, wat verbloemt ghy uw gepeinzenVoor 't alziende oogh? ghy kunt uw ooghmerck niet ontveinzen.De ftrael van zijn gezicht verraet de duifternis,

1333 De ftaetzucht, doer uw geeft zoo grof van zwanger is,En reede in arbeit gaet, om dit gedroght te baren.Waer bergh ick my van fchrickl hoe rijzen al mijn haeren 1Verdwaelde Morgenftar, verfchoon u zelve toch.Ghy kunt d'Alwetentheit niet paeien met bedrogh.

LUCIFER.

1340 Wat ftaetzucht? heeft mijn plicht in eenigh deel ontbroken?RAFAgt..

Wat hebt ghy in uw harte of heimeltjck gefproken?Ick wil in 's hemels top, door alle wolcken heen,En boven Godts geftarnte opftijgen, van beneen,Godt zelf geltjck, geen maght beftralen met genade,

1345 't En zyze aen mijnen ftoel het leen verheergewaede.Geen majefteit braveer' met fcepter, nochte kroon,Ten zy ick haer beleene uit mijnen hoogen troon.Bedeckt uw aengezicht: valt neder: ftrijckt uw pennen,En wacht u, boven ons, een hooger maght te kennen.

LUCIFER.

1330 Hoe nu toe? ben ick dan Godts Stedehouder niet?RAFAAL.

Dat zyt ghy, en ontfingt van 't onbepaelt gebietBepaelde megentheit, en heerfcht uit zijnen name.

LUCIFER.

Ilelaes, hoe lang? tot dat Vorft Adam ons befchame,En, boven de natuur der Engelen, zijn lot

1335 Uit .6 hemels lchoot ontfange, en aenzitt' neffens Godt?BAWL.

Wit d'opperfte Monarch zijn maght met mindren deelen;Ja d' eerlte kroon den menfch opzetten, en bevelen,Bern wijden tot een hooft der Geeften, boven al

MO- so Vergelllk de woorden nil Auden, In 't „Borscht' . aangehaald, bls 210.am Bet tees serheergewaede. d. 1 ,,de holds toebrenge, welts de leenman aan alja leenheer ver-

fchuldlgd le."use Hoe us toe. verits. „hoe gaol het on toe? wat sal er nu gebeuren?"

Wat kroon en scepter voert, of namaels voeren zal;:so° Zoo leer ootmoedigh u Godts raetflot onderwerpen.

LUCIFER.

Dat is de wetfteen om dees heirbijI op te fcherpen.ILLFAëL.

Ghy fcherptze reuckeloos voor uwen eigen neck.Bedenck eens waer wy ftaen. de hemel kan geen vleckVan afgunft, haet en nyt, noch hovaerdy verdragen.

1363 De Wraeck des hemels dreight dees fchantvleck uit te vagen.Ilier helpt geen veinzen. och, of voor d' alziende Zon,Het aldoordringende oogh, ick deze laftren konBedecken. Lucifer, waer is uw glans gebleven?

LUCIFER.

Mijn glans is Adam en zijne afkomft long gegeven.taro Men noem' my langer niet den eerftgewijden zoon,

Den outften erfgenaem.RAFAAL.

Vorft Lucifer, verfchoonU zelven: onderworp u 't opperfte behagen.Gewaerdigb ons dat wy die blijde tijding dragenNaer boven: ieder ziet mijn weerkomft te gemoet.

ists Ick valle ootmoedigh dus uw beerhjekheit te voet.Om Godts wil, wacht u toch wegrfpannigen te ftijven,Die op uw' wil en wenck, als op bun aspunt, drijven.Zoudt ghy, in wederwil van 't hemelfche palais,Dees lucht, vol heiligheit, vol vrede, d' eerfte reis,

1380 Met duizent duizenden in 't harrenas, beroeren?Op trommel en trompet den oorloghsftandert voeren,U kanten tegens Godt, den fterckften worftelaer?

LUCIFER.

Men kant zich tegens ons. was Adams afkomft maerEen zelven ftaet en ftoel, als d'Engelen, gefchoncken;

1383 Dat fcheen verdraegehjck: nu vliegen vaft de vonckenVan dezen hemeltwift door alle daken heen.Zwijgh Engelsdom: verhef eerbiedighluck het leenVan al wat ghy bezit aen Adam, en zijn neven.Den menfch wegrftreven, is de Godtheit wederftreven.

moo Hoe magh het Godt van 't hart, dat by zoo laegh, zoo diep

1507 Wren voor „febelmitukken," als meermalenism aemaordtgh tate• bier wordt gemaarltima active gebesIgd. VergeIllk bet eanget. op vs 1102.ow CI hates brat Godt ik Deb my yenta's, hier een verandoring te maker In den text, gel&

de ends ultgsve dlen beeft. wear men se tante* least Nu Is karats voor sick *ante* niet alleentans w w my onbekend, maar ook lasso wy In den volgonden regal area toot sick, en t Is nietwearfeblin18k, dat V. goo dadeljjk op elkander betselfde w w one en wederk soft beslgen.heb nit dlen hoofde gemoend, dat bier tan eon fehrlif- of drukfout to denken viol, en men svoor se te lezen hebbe.

11117,11116 Verkef.... hot lea Vas al was Or Suit ate Adam d I „kon Adam els nw leenheer," of,„mask n self tot vasal van Adam veer al wat gy Zia by Kic de ultvoerige verklaring,die by van de nitdrukkIng AM loos verhejles geeft.

272 LUCIFER.

LUCIFER. 273

Vernedert dien by tot den grootften fcepter fchiep?Een edelmoedigheit, geheilight tot regeeren,Voor eenen minder zich zoo zwaerlijck kan verneeren,Van heerlijckheit ontkleen, en opftaen uit haer' ftaet,

1303 En ftoel, dat zy vervloeckt den glans en dageraetVan haeren opgangk, en veel liever had geblevenFen fchaduw, zonder verf, een niet, en zonder leven:Want niet zijn, overtreft verkleening duizentwerf.

RAFA6L.Geleende heerfchappy ftaet los, en is geen erf.

LUCIFER.

WOO 'k Misdanckme dan dit leen, als 't immers leen moet heeten.RAFA6L.

Bewaer uw ampt: of is zijn ooghmerck u vergeten?De Stedehouderfchap uw v■ijsheit wert betrout,Op dat ghv 't al in rufte en orden ]louden zoudt:En hebtghe tegens Godt het panfer aengefchooten,

loos Ala een meineedigh hooft van blinde bontgenooten?LUCIFER.

Wy fchoten flecks, uit foot en nootweer, 't panfer aen;Zoo luttel wouden wy de Godtheit wederftaen.De reden fpreeckt, al waer 't dat fchilt en wapen zwege.Wy vrijen onzen Staet: benijt men ons die zege?

RAFAeL.MO Geen zege is heereltjck, deer, in een zelve Rijck,

Slaghordens van een' Staet beftrijden beers gehjck:En deerlyck is bet, zoo gebroeders van eene OldenDoor hun gebroeders zelfs in 't endt verwonnen worden.Om onzent wil, om Godt, en zijn gedreighde ftraf,

1815 Och Stedehouder, voer uw regementen af:Voer af; en laet u toch vermorwen door gebeden.Ick hour, 't is fchrickelijek, alreede ketens fmeden,

tea An edetetoodtglsett. bier wordt de tytel gebezigd om de perfoon sae to dulden. Gellik monmeermalen best ems sigteektt voor „een boning," zoo Stoatbier ems edeinteedigheet voor „iemandvan *dela afkomst, een edelman."

MOO 'k Ntsdenekne dos dig teem voor „lic bodank voor dit leen."ma De ihmhtionderfehapt Men soft thanda het wood onz gebrniken. Teel is er reeds door fpraak-

konfteltaars over het 'attach& dier woordon op Map gefchreven, solider dat het iemand gelnktIs vast. regela to ftellen aangaande bun gellacht De Hoer DRILL zegt In sljn Sprookker, blz.DM en 1110,„dat fommige woordon de beide geflachten in :Her voege vereenlgen, dat zy In deeteterete beteattesis van sane eersanteiing vas perfeeett het ♦rouwelijk geflacht behonden, tomtitsy in do itterekft beteekostis van de betrekking of den float het ongidtg geflacht hebben aange-nomen, dos verfchlilen: de printer/chap en het priesterfehap. de bergerfehap en het buryeefehap:de wettylettep en het seaagicilap. Zeor wear, doch, zoo als de geleerde fchrijver self aanmerkt,fagot sulks alleen voor Jbanatge woordon to golden on ban men er geen regal nit afielden.Immers segt men: de eeoydyllisop (en zegt V bier ter plaatfe de fiedehouderfehap), wear 't weldwell& eon kerekkial veldt, en fpreekt MU beftendig van de graaf/chap, wear men de inris-diktle of rechtsbanne bedoalt (maar van „het gragffehetp Holland ") Het gebralk dient in dozentot rIchtfaoer to ftrekken.

1404 Pastier: Dees finning sonder e last etch verdedigen door de Wielding des woords van pence ofyen OM, zio 4U.D. GYM is tr. — Pea(/er of pan(der is echter lister, omdat hot moor 't Ital.pansferd teens weft, waar ooze vooronders 't aan outleend hebben.

No Wy pills* voor „wy beortidta," of elgenlek. „wy verdedlgen."

as W CCCCC fee J IVIDIS4 VI. I t1

Om, na de negrlaegh, u, geketent, door de luchtTe voeren in triomf ick hoor alree gerucht,

1620 En zie allengs het heir van Micha61 genaecken.Het is hoogh tijt, hoogh tijt dien dollen toght te ftaecken.

LUCIFER.Wat baet het, fchoon men zich op 't uiterfte bera?Hier is geen hoop van pais.

RAFAeL.'k Verzeker u gene,

En ftelme, als middelaer, om hoogh voor u te pande.LUCIFER.

1625 Mijn ftar te dompelen in duifterniflb, en fchande:Mijn vyanden te zien braveeren op den ftoel!

RAFA6L.Och Lucifer, waeck op. ick zie den zwavelpoel,Met opgefpalckte keel, afgrijsluck naer u gaper.Zult ghy, het fchoonft van al wat Godt oit heeft gefchapen,

1030 Een aes verftrecken voor het vraetige ingewantDes afgt outs, nimmer zadt, en nimmer uit gebrant;Dat hoede Godt. och och, bewilligh onze bede.Ontfang (lien tack van pais: wy ofiren u Godts vrede.

LUCIFER.Of ergens fchepfel zoo rampzaligh zwerft als ick?

1635 A en d' een zy flaeuwe hoop, aen d' andre grooter fchrick.De zege is hachelijck, de neArlaegh zwaer te mijden.Op 't onwis tegens Godt en Godts banier te ftrijden?Den eerften ftandert op te rechten tegens Godt,Gun hemellche bazuin, en openbaer gebodt?

1640 Zich op te si orpen, als een hooft van Godts rel.:ellen,En tegen 's hemels wet een wederwet te ftellen?To vallen in den vloeck der fnootfte ondanckbaerheit?Te quetfen de genade en liefde en majefteitDes *ken Vaders, bron van alle zegeningen,

1643 Die noch t'ontfangen ftaen, en wat wy reede ontfingen?Hoe zip we nu zoo wijt verzeilt uit onzen Odd!Ick zwoelmiin' Schepper af. hoe kan ick voor dat lickMijn lafterftucken, mun verwatenheit vermommen?Hier beet geen deizen, neen, wy zijn te hoogh geklommen.

1050 Wat raet? wat belt geraemt in dees vertwijfeltheen?De tijt geen uitftel lijdt. een oogenblick is geenGenoeglizaemheit A an tijt; indien men tijt magi' noemenDees kortheit, tulfchen heil en endeloos verdoemen.Maer 't is te fpa, en hier geen boete voor ons fmet.

1053 De hoop is uit. wat raedt? deer hoor ick Godts trompet.

1433 Wy often bier hoeft often deselMe boteokonle ale 't Fr opts., 1. w. die van: „aanbledon."Evensoo vs 1520.

274 LUCIFER.

/L .0

1s E

P M

I —

Vie

th B

edrij

f, vs

. 166

6, •;

o195

.71

60.d

ruk

run

Bing

er

LUCIFER. 275

APOLLION. LUCIFER. R 4FAAL

APOLLION.Heer Stedehouder, op I het is Been tijt te marren:De Veltheer Michael, in aentoght met zip ftarren,En regementen, daeght u uit in 't vlacke velt.De tilt gebiet dat ghy u in flaghorden ftelt.

won Treck op, treck op met ons: wy zien den ftrijt gevtonnen.LUCIFER.

Gewonnen? dat 'a te vroegh: de ftrijt is niet begonnen.Men weegh' dien zwaeren flagh en oorlogh niet te licht.

APOLLION.Ick zagh alree den fchrick in Michaels gezicht,En at zijn benden doots fchier omzien naer de hielen.

loos Wy willen, twijfel niet, beer floopen, en vernielen.her komen d'Overften met onzen ftandaert aen.

LUCIFER.Een ieder in 't gelidt: een ieder keen' zijn vaen.Nu ruftigh de bazuin en krijghstrompet gefteecken.

APOLLION.Wy wachten op uw woort.

LUCIFER.Zoo volght ons op dit teecken.

RAFAgL.1070 Helaes, by ftont alreede in twijfel, en beraet:

Nu voert hem Wanhoop aen. helaes, in welck een' ftaetVan jammerniffen fort d' Aertsengel at de zijnen INu magh by nimmermeer in vreught om hoogh verfchijnen,'t En zy de Godtheit dit medoogende belett'.

lots Ghy Hemelreien, komt, en geeft u in 't gebedt:Millehien of noch dien flagh te fchutten waer met fmeecken.Het bidden kan een hart van diamantfteen breecken.

arm In eaten, Beoordeeling over den Lucifer roe ?andel, door Dr. EREILLEN5, Rotterdam 18 Mel 1782,keurt de fehrever dozen regal at flamers, xegt by, sou men 't is gees goeden sin opnemen, wan-neer de eine mends den anderen ergene ons wade maeeken, dat Ay, on het noodsakellike eon Gebedse de mogelpheid van verhooriag aen te dutden, dese redea gal

Het bidden ken een hart van diamantfteon breeckenRea hart vas diamant beteekent, Gr dtt geval, een hart dat ongeroelig is ewer Ineekingen, dat on-

&signings is, en yids door niets tot sagtheit tact bermes, (a welt Wks men de Godheid Ater ook be-A7/10111/t, inglet ik of men dese sildrukking wet kan goedkenren 1k beken, dat ik ongaarno dozenfraalen en treffenden regel in hot Treurfpel soft misfen on daarom ongsarne genoodzanktdo aanmerking to onderfchrtiven Ik geloof, in de eerste pleats, dat men de woorden vanRafael op do navolgende vase kan ultieggen. „zelfs een diamanten (of fteenen) halt kan doorfaseekingen bewogen worden. hoe veel to meer dat der Godhead." Yemen* de woorden vanGabriel vs. 1366-1878. Maar bovendien, al wordt bier aan het hart der Godhead die adamanti-fche hardbeld toegetchreven, dan is dit neer verklaarbaar nit de berchouwingswaize dor seven-Made eenw, die vat wat weer ond-testementisch was den de hedendaagrehe. Retain, bewnstdat God do rechtvaardigheid salve is, bereft dat yen zoo grnwzaam opzet ale dat van Luciferdoor die rechtvaardigheid getroffen meet worden en het hart des Beaters dasrby tot Momentverfteenen moot, zelfs nasuw1Uks door 't gebed ce vermurwen.

276 LUCIFER.

REV VAN ENGELEN RAFAeL.

REY VAST ENGELEN.

0 Vader, die pen wieroockvat,Noch gout, noch lofzang waerder rata

1080 Dan godtgelatenheit en ftilteVan 't fchepfel, dat uit nedrigheitBehaegen fchept aen nw belert,

En in uw' wit zrch zelf verfrollte;Ghy ziet, 6 alter telgen itam,

ass Hoe 't hooft der Geeften zijnen kamDud kanten tegens uw behagen;

Roe by trompet en trommel roert,En blint, van Staetzncht aengevoert,

II terght op zijnen oorloghswapn.1190 Ontreim u over 't laftertluck,

En keer, och, keer het ongeluckVan duizent duizent lotgenooten,

Die al to jammerldek mifleit,Met zulck een wederfpannigheit

I 093 Het harnas hebben aengefchoten.

Banta.

Verfchoon genadigh, och verfchoonDen Stedehouder, die de kroon

Der kroonen op zijn hooft wil zetten,Om neffens u, en boven al

noo Te triomfeeren. och, wie zalHem zuiveren van zulcke fmetten?

REY VAN ENGELEN.

Gedoogh niet dat de fchoonfte ziel,Waer op uw oogh genadigh viol,

Gedoogh niet dat d' Aertsengel fneve.1105 Hy boete deze ondanckbre daet,

En blijr gehanthaeft by zijn' ftaet.Dat uw gena zijn fchult vergeve.

277

HET YLJFDE BEDRYF.

— ------

RAFAeL. unia,

RAFAeL.

De ganfche hemel, van den gront op tot de kruinDer aertspalaizen, jtucht op Michaels baznin,

itto En zwaeiende banier. de veltflagh is gewonnen.Ons fchilden fchitteren, en fcheppen nienwe zonnen.Uit elcke fchiltzon ftraelt een triomfanten daghDaer komt Uriel zelf, de Schiltknaep, nit (len flagh,En zwaeit het vlammend zwaert, dat, fcherp van wederzliden,

its Gewet van 's hemels wraecke en gramfchap, under 't ftrijden,Door fchilt, en harrenas, en helm van diamant,Gevaeght heeft, flinx en reclitg, al wat de horens kantEn opfteeckt tegens Godts doordringende alvermogen.

ins Rot triomfanten dagh • offehoon triontf door 't gebrItIk het borgerrecht In ooze tanl ‘orkregenhebbe, blUft trlomfant, voorat om den nitgang, vrt, barbaarsch klInken In mIJn kIndsheld ech-ter song men nog vrU algemeen een Iledtjen, wearvan de aanhef was

Triomfeegat in de Pe

Vet al de trtomfantJens med

Geftrenge Schiltknaep, die het fcherprecht uit den hoogen1720 Bekleet, en 't ongelijck, dat tegens 't eeuvvigh Becht

Zich opworpt, met een' flagh rechtvaerdighluck beflecht;Gezegent is 't geweer, gezegent zijn uwe armen,Die d'eer van Engleftadt hanthaven, en befchermen.Nat leghtghe al prijzen in, by d'Oppermajefteit I

1223 Verhael ons tech den ftrijt: ontvou ons at 't beleit,En 's hemels eerften toght: wy luiftren met verlangen.

URIEL.Uw luft ontvonckt mijn' geeft om ruftigh aen te vangen,Dien vreeffehjeken ftorm t'ontvouwen op een ry.Geluckigh vecht het heir, dat Godt heeft op zijn zy.

1730 De Veltheer Michael, [verwittight uit den hoogen,Door 's hemels afgezant, die neder quam gevlogen,Noch fneller, dan een ftar, die door de lucid verfchiet,Hoe Lucifer zoo trots zich tegens 't hoogh gebiedtHad opentlijck gekant, gereet hen aen te voeren,

1735 Die hem bewieroockten, zijn ftarre en ftandert zwoeren dSchoot %oort, op 't aenftaen van den trouwen Gabriel,Ilet fchubbigh panfer aen, en gaf terftont bevelAen al zijne Overften, en hoofden, en Kornellen,De heiren, in Godts naem, in hun geleén to ftellen,

1710 Om met gemeene maght en kracht, op 't luchtigh ruimVan 't zuivre hemelsblaeu al dit meineedigh fchuim,Te vangen, al dit fpoock in duifternis te dompelen,Eer zy op 't ongezienfte ons moghten overrompelen.Op dozen laft vergaert Godts heitkracht in der yl

1743 Slaghordenswijs, zoo fnel gelijck een vlugge pijl,Gedreven van de pees men zagh ontelbre drommen,In een driekantigh heir, aen (tile kanten brommen,Gelijck een driehoeck fteeckt en ftraelt op ons gezight.Men zagh een enckelheit in een driepuntigh Licht,

1730 Zoo fpiegelgladt, gehjek een diamant, geflepen;

1719-1711 'Grin wordt Kier, gelbk later In den „Adam In Dallingfchap," voorgefteld ale de nitvoerdervan Gods vonnisfen.

17U Vera& „achtereenvolgends het veilmal te gevon van Men veldflag."1721 a Hemel, afgezant „Oahritl." Me vs 1331.1782 &loin voor gelederen, als meermalen170 Al ad/pooch voor ge/pook, of, ale ay no meer zeggen, „gefunis "1742 Op t ongesienfie d 1 . „tender dat hot zich list aanzien dat zoo lets gebenrem kon. Zie over

de underfehaidene beteekenlsfen van ongezien het OW Woordeab or iloorr.1744-174$ Wag zegt dat brommen? Waer beflond het in? traer in was het brommen crier ontelbare drom-

men gdiik aen het (token en &e'en can can driehoek op ono gestgi? vraagt Dr EMMEN. in ginBeoord. biz 198 en voegt er achter it oerfta het Wet — Illerult blbkt, dat by met Vondels tealen (WI Wet genoegzaam bekond was Ily had enders kunnen weten, dat brownest by onzen Well-ter altlid In den tin van „braveeren' voorkomt, en chit by Vondels vergelpingen de beide deelenobit altijd even naanwkenrIg fluiten, vooral door het weglaten van 't betrekk voornw Hiermoot dan ook golezen worden „men sag ontelbare drominen, of benden, in eon driekant ver-cenigd, braveeren genii( een drlehoek, die ftekende (oogverblindende) ftralen van zich fchiet"Men herinnere sich hierby, dat de Godheld doorgaands fymbolisch door een aralenden do tehoekword' efgebeeld en hlerop zinfpelen nog nader de volgonde vaerzen.

278 LUCIFER.

Een heirfpits, eer van Godt dan eenigh Geeft begrepen.De Veltheer, met den gloet des blisems in de hant,Ilia recht voor Godts baniere, in 't hart van 't leger, 'taut.Wie moedt wil houden, en triomf en zege baeren,

nu Die moet voor at het hart verzeekren, en bewaeren.RAFA6L.

Waer bleef 't verwaten heir, dat ons beftormen won?uRiêt..

Het yam vol moeds ter baene, en had zijn eerften trouGehoorzaemheit en ecr en eedt en al vergeeten,Te heiloos en verwaent op Godt en ons gebeeten.

Ino Het groeide fnel, en svies, gelijck een halve maen.Het ss et zijn punten, zet twee horens op ons aen;Gelijck 't geftarrent van den Stier de hemeldierenEn andre monfters, die rontom hem heenezwieren,Met goude hoornen dreight. de rechte horen wort

ins Vorft Belzebub, op dat by ons de vleugels kort',En zijne wacht betrout; Vorft Belial de flincken.Alen ziet hen beide om itrijt in hunne rufting blincken.De Stedehouder, nu Veltmaerfehalck tegens Godt,Verzekerde den buick des legers, om bet clot,

ino Der regementen knoop, in 't midden te bewaeren.De trotie ltandert, daer de dagh fcheen op te klaeren,Uit zijne morgenftar, wert van Apo!lionGehanthaeft, achter hem, zoo moedigh als by kon,In zijnen vollen krits, om hoogh ten toon gezeten.

RAF.OL.

Mt Helaes, wat durf, wat durf d Aertsengel zich vermeten!Oa, of ick hem by tijts tot afftant had gebroght.Befchrijfme niet te min het aenzicht van dien toght,En in wat fchijn de Vorft de benden quam geleien.

tiRlëL.Omringt van zijn ftaffiers, en groene lievereien,

'no Hj, wrevligh aengevoert van onverzoenbren wrock,In 't gouden panfer, dat, op zijnen wapenrockVan gloeiend purper blonck, en uitfcheen, fteegh te wagen,Met goude wielen, van robijnen dicht beflagen.Do Leeuw, en felle Draeck, ter vlucht gereet, en vlugh,

itu Met ftarren overal bezaeit op hunnen rugh,

one Vorft Mist tie het eanget. op vs. 1260De Autos. flit moest In alien gevelle de Aide sIln. • woord Seat in den I nv. on er kan geenfprake AM van een meery Het leger toch had niet meet dan twee herons (tie vs 1661) wan i ande rechter was betronwd aan Relzebub, da Slake nan Bell.11

ins By: t. w. „Lucifer "ins Ix attmes troika bite (voor knits), In de beteekenis van ansplitudo, of ale wy nu tendon zeggen •

„in voile eerie."1154 De Lento ea felle Drank. ale bet „Berecht" Ms. 212.

Ter viscid meet. d. I • „gereed — Met tot oneelaten, maar — tot Weems."

LUCIFER. 279

280 LUCIFER.

In 't parrele gareel, gefpannen voor de widen,Verlangden naer den ftrut, en vlamden op vernielen.De heirbijl in de vtuft, de fcheernrende rondas,Waer in de morgenftar met kunft gedreven was,

I Too Hing aen den flincken arm, gereet de kans to wagen.RAFAeL.

0 Lucifer, ghy zult dien hooghmoedt u beklagen.Ghy Fenix, onder al wat Godt daer boven looft,Hoe fteeckt ghy, onder 't heir, zoo fier met half; en hooft,En helm, en fchoudren nit! hoe heerluck part u 't napen,

1195 Als waer 't natuurelijck uw Wezen aengefchapen0 hooft der Engelen, niet hooger: keer weerom.

URI6L.

Zoo ftonden zy gekant, en flaghree, drom by drom,Een ieder op zun lucht, en hoefflagh, en by rijenGefnoert aen hun gezagh, om 't fchoonft van wederzyen;

!Boo Wanneer de dolle trom en klinckende trompetZich mengen, het geluit geweer en handen wet,En fteigert in den trans van 't heiligh Licht der lichten;14'en klanck, waer op terftont een zwangre wolck van fchichtenGeborften, flagh op flagh, een' gloenden hagel baert,

mos Een' ftorm en onweér, dat de hemelen vervaert,De hofpijlaeren fchudt, de kreitfen, en de ftarren,Verbijftert in hun ronde en omineloop, verwarren,Of zwijmen op de wacht, en weten niet waer beenTe druven, ooft of weft, of boven of beneen.

umo Al weArhcht wat men ziet, al wat men hoort is donder.Wat blijft'er in zijn' ftant? het bovenfte raeckt onder.De heiren, meet gedreun van 't eerite khutgevaert,Geraecken hantgemeen met knods, en hellebaert,En tabel, (peer, en dolck. het gaet'er op een kerven,

1813 En fteecken al wat kan. wat toeleit op bederven,Op fchenden, rept zich nu, bederft, en treft, en fchent.De broederfchap heeft uit, en niemant ziet noch kentZUn' medeburger weer. men ziet'er pane huiven,Gekrolde vlechten hairs, en pluim, en pennen ftuiven,

1920 En fchitteren, in 't vier der blixemen gezengt.Men ziet turkoisblaeu, gout, en diamant gemengt,En perlefnoer, en wat de hairlock kon vercieren.De vleugels, half geknot. gebroke pijlen zwierenEn zweven door de lucllt. een gruwzaem veltgefchrey

1823 Verheft zich uit den ftoet der groene lievery;

nos Hoefflogh• KILIABN yerkleart dit woord met „fchaerwacbt," in Let. Ratio, bons engodial militantsdeputaless. 't Selqut famongefteld nit here (niet hoef) on /fag. Over de &fielding dearvan wordtnimoerig gebandeld by HUTDEC. Pr I, 3 volgg.

ism Per groene Ueeerg • verfta „der volgelingen van Lucifer, die in 't given ziJn ultgemonfterd"Deze kleur, ale die for Jiang, wordt doorgaands toegekend aan bozen en verwatenen.

LUCIFER. 281

Daer lijt het krijghsheir laft, geperft uit noot te deizen.De dolle Lucifer hervat den ftrijt drie reizen,En ftut de flaeute van zijn regement zoo trots,Gelijck het zeegedruis at fchuimende op een rots

1890 Geftuit wort, reis op reis, en meer niet uit kan rechten.RAFAeL.

Gewis het lieeft wat in de Wanhoop of te vechten.unteL.

De dappere Michael laet blazen: Eer zy Godt.De regementen, op die lens en zijn gebodt,Gemoedight, te gehick aen 't fteigeren, en ftijgen

1833 Naer boven, om de loef van 's vyants heir te krtjgen;Dat ftijght met een om hoogh, maer met een' traeger vaert,En raeckt in 't ende in ly: als of men hemel waertEen' valck zagh, van om laegh, op zijne wackre pennenLich geven in de lucht, eer hem de reigers kennen;

Ism Die fidderen van fcbrick, in 't bofch, by eenen beemt,Zoo dra het hooge nett dien vyant daer verneemt.De reiger fchreeut en ftijght, en, bang voor 's vyants pooten,Verwacht hem op den beck, om door de borft te ftooten,Van onder, als by ploft van boven op den buit.

RAFAAL.1843 0 Lucifer, wat met! het ziet'er fcbricklijck nit.

Ghy zweeft bier op een vlackte, en zonder poort, en wallen.Een gruwelijcke Orkaen wil plotsling u bevallen,En zincken in een' poel, en afgront, zonder grout.

unter,.Wat gaf 't een fchoon verfchiet, om laegh een hallef ront,

um Of halve maen; om hoogh een driekant fpits eaenfchouwen;De regementen, die zich flniten, en ontvouwen,Op 't wencken van hun hooft, een ieder in zijn vaen,Te zien zoo pal, gelijck metaele muuren ftaen,Als op een wederwight van !nag en eige zwaerte,

um Met at hun flingertnigh, gerchut, en itormgevaerte.Zy hangen even als men zich een wolck verbeelt,

Ise-444 Hoe joist bet aangobrachte beeld van den ftrljd tufehon valk en reiger ook gin moge terfehddering van de betrekkellike (telling der beide fiagorden, Is het Mar eater eenlgzIns mis-plaatat De vi aag

Bi Met, in panda, exempla grandibus ail,dot Is „of men In Moine oaken verhoven beelden gebroiken mag," moge by wUlen toeftemmendbelniwoord kunnen worden; bet tegenovergettelde is min gepast

1847 Bemoans (tut bier voor „overvallen."3848 Snakes. bier bedr. gebezIgd, gelUk men bet nog wel hoort In nitdrukkIngen als „paten :fakes"

um. „paten In(hum."Afgront solder groni• zoo ook In den Noah, vs. 1508 volgg

DryhonderUarige ea.*,Die met Maine amen door het evert de mass berelten,Bun worlds felneten weer den afgront zonder grout.

Zia over due nitdrnkking Hurozcorza, Pr III, blz 108.rue Gefehat: gun ,.prof gefohnt," mear, volgends de gewone beteekents In Vondels depth ails

fohletgeweer. Zia Heel 1, blz 177, 716.

282 LUCIFER.

Een wolck, waer in de zon met heure ftraelen fpeelt;En fchildert en fchakeert door luchte regenboogen.De hemelfche adclaer, zoo fteil in top gevloogen,

nos Befpiet Godts vyandin, de havicksvlucht, beneénHy klapt van moedigheit zijn pennen tegens een,MisguntAe 't weiden niet, en I ruchteloos braveeren,Terwijl hy vlamt om lifter to zitten in de veeren,Te plonderen eerlang van haere gladde pluim;

toss Zoo ras de kromme beck en klaeu, op 't luchtigh ruim,Het aes bevalle, of drijft voor w int af, uit zijn oogen.Dus komen ze afgeftort, en ftroomen uit den hoogen,Gelijck een binnenzee, of noortfchen waterval,Die van de rotfen bruifcht, en ruifcht, met een gefchal

nos Dat dies en ondier fchrickt, in diepgezoncke daelen;Daer fteenen, van (le fteilte, en dicke waterftraelen,En maften zonder tal, verpletten, en vertreen\Vat tegens woeft gewelt van ftroom en bout en (teenNiet opgewaffen is. (le heirfpits treft den navel

lets Der halve maene fel met roode en blaeuwe zwavel,En vlammen, flag') op flagh, en donderkloot op kloot.Dat baert een luchtgefchrey. het hart van 't heir in noot,Begint van langer Kant den wrevelen t'ontzacken.De boogh der halve maene, aen kraecken, en aen 't knacken,

1880 Zoo ftijf gefpannen ftaet [want d' einden krommen van]Dat hy in 't midden moet bezwijcken voor dien laft,En fpringen, wort hem flux geen' ademtoght gegeven.De trotfe Lucifer, don hier dan daer gedreven,Schiet toe op dit gefcbrey, en geeft zich ruftigh bloot,

1883 Om zijn groothartigheit, in 't nijpen van den foot,Te toonen voor de vuift, op zijnen oorloghswagen.Dat geeft den flaeuwen moedt. hy &but de wreetfte flagenEn fcheuten op gebit van zijn verwoet gefpan.

nal Het aes bewail* voor „op het acs invalle, nederftorter Zia vs 1847ten-lam „Hoe Peat Eammaxs, Beoordeei. blx. 201) doze boog en het fpringen sax densely., door

het is Berk kronen.* der einem, sick bier voordoet, dunkt m(f dat er naive fir(fdtpleeld in plansbee, inners, indict ems lager dat halvensamanise gefehaerd is, door het 4site van ens driekantHeirleger amplest wordt, es de boopen der halve mane side weer en ineerder kroneneen en tot (*-ander** *edema, is make gem bliik, dat dB leper het Islet tepee attend has uithouden, of dathet in 't gevegt snide verfianowen, versals het door het krommen der hoarsen, den eeand hoe langshoe nwerder naki horst, ea het due, in plans wan le waken. avaneeert en Misr door desselfs park'des to tinter ka* aenvallen es benanswens fames het oak weer is, dat den halve mans, of boog, doorhet trossmen der /women tot elkasder, is, dwelt. midden wit *thunder sal seffkes, is het ender on-weer, dal lad naderen der hoarse,, tot elkoaderen, een NO is, dat het leper des Vifand islet longerhet hoofd ban Medea, dwell het, door Wok due Sc bulge's, hem hoe tangs hoe murder sadert, en amwedersedms ban trees en anwalless. Sehlinbaar joist sangemerkt, en in de dead vlak verkeerdlDr. Emmen vergeet, dat bet voordeel Met soo seer gelegen is in het naderes van den vyand,ale in bet verbreken van sijn flagorde. Hy vergeet verder betgeen V. vs. 1764 on 1755 en verdervs 1789 on 1770 gesegd heek ten betooge, dat de kracht dor militaire bewegIng gelegen is inhet bewaren en bevellIgen van het mIddelpunt, „het hart van 't lager, den kneop der regemen-ten." Is die on gebroken, is die is swot, goltlk vs 1877 er van gengd woidt, dan is de eenheldvan beftuur en beweging to niet on dan beat bet weinIg of de vleugels at voornit slJn, Jo bieren daar eenig op itch self (Mond voordeel behalen. Hun treat Is verlamd en by bet genie dernoodIge Develop moot er alras ook by hen work- on moedeloosheld ontftaan.

LOCIBIER. — Vryide Bednif, vs. 1815, Rig Bothdruk wan Biwa* S Ca

LUCIFER. 283

De Leeuw en blaeuwe Draeck aen 't woeden, vliegen van1890 Zijn hant, op elcken wenck, met vreefelijcke driften.

D' een bruit, en bijt, en fcheurt, en d' ander fchiet vergiften,Met zijn gefplitfte tong, ontfteeckt een pelt, en raeft,En vult de lucht met fmoock, dien by ten neuze uitblaeft.

RAFAeL.

flier wil de barrening van boven hem beknellen.umeL.

1893 Hy . zwaeit de heirbij1 waft, om Godts banier to vellen,Die neerftijght, en waer uit Godts naem een fchooner LichtEn fchooner ftraelen fchiet in 't glan van zijn gezicht.Men dencke eens na of by dit voorfpoock ons benyde.De heirbij1 in zijn vuift, aen d' eene en d' andre zyde,

1900 Den toefcheut ftuit, en floopt, of fchutze - op zijn rondas,Tot dat hem Michael, in 't fchittrend harrenas,Verfchijnt, gelijck een Godt, nit eenen kring van zonnen.Zit af, 43 Lucifer, en Beef bet Godt gewonnen.Geef over uw geweer, en ftandert: ftrijck voor Godt.

1905 Voer af dit heiloos heir, dees goddelooze rot,Of anders wacbt uw hook zoo roept hy uit den hoogen.D'Aertsvyaut van Godts naem, hardneckigh, onbewogen,En trotfer op dat woort, hervat in aller ylDen ilagh, tot driewerf toe, om met zijn oorloghsbijl

me Den diamanten fchilt, met een Godts naem, to kloven:Maer tie den hemel terght gevoelt de wraeck van boven.De beirbij1 klinckt en fpringt op t heiligh diamantAen ftucken• Michael verheft zijn rechte hant,En klinckt den blixemftrael, gefterckt door 't alvermogen,

1913 Dien wrevelmoedigen, door helm en booft, in d' oogenAl t' ongenadigh, dat hy achterover ftort,En nit den wagon fchiet, die omgeflingert, kartMet Leeuw en Draeck en al, den meefter volght in 't zincken.De ftandert van de ftar vergaet hier op het blincken,

1920 Zoo rag Apollion mijn vlammend zwaert gevoelt,Den ftandert geeft ten roof, daer 't barrent en krioeltVan duizentduizenden, om 't hooft der helfche fchaerenIn 't vallen, voor den val en neerfmack, to bewaeren.Hier yvert Belzebub: daer trotit ons Belial.

lest Blame* Draesi waarom bkautt► oen fang Is fmmers preen Zia vs. 1826 — Zeer weer, dochbier wordt de dreak voorgelteld ale zwellende van serglft — tie vs. 1891 — waardoor by lood-klettrIg of blaaew wordt.

loos Dees poddeloose rot • rot wordt thands doorgaands ens , maar word vroeger yr. gebezlgd. ZieBtu) et/I. in v.

11112-1.14 Knock' beide relsen voor „float," doch kraehtlgor.11114 Alt onpenadiph „dit al to ongenadigh," segt EftwaLeas, Beoord, bls 20'2. komt hier niet le post

dll :mutat sells seer eene befeltaldlpinp op stin best is het een flop, die Wets Meekest — De be-oordeellng gut mask, door dot EltKELEN8 de beteekenis niet verftaan heeft van at le, dot bier,ale meermalen, In den tin van „seer, hoogst," moat genomon worden. Al 2' onpenadip is dosfynonIem met: „op seer geweldige wIfie."

284

LUCIFER.

1023 Dus wort de maght ontfnoert, en met den zwaeren valDes Stedehouders breeckt de boogh der halve maeneIn ftucken. eater komt Apollion ter baeneMet zoo veel monftren als de kloot des hemels draeght.De Reus Orion fchreeut, dat al de lucht vertlkeght,

ton En pooght met zijne knods ons heirfpits 't hooft te kneuzen,Die op Orions pail;, noch knodzen, noch op Reuzen.De Noortfche Beeren op hun achterklaeuwen ftaen,Om met een dommekracht in 't hondert toe to flaen.De Hydra braeckt vergift, en gaept met vyftigh keelen.

1093 Ick zie een gaiety, vol oorloghs tafereelen,Geboren nit dien flagh, zoo wyt men of kan zien.

RAFAeL.

Gelooft zy Godt: valt veer: aenbidt hem op nw knien.Och Lucifer, helaes. waer blijft uw valfch betronwen?Helaes, in welck een' fchijn zal ick u left aenfchouwen?

1040 Waer is uw klaerheit nu, die alien glans braveert?URI6L.

Gelijck de klaere dagh in naeren nacht verkeert,Wanneer de zon verzinckt, vergeet met gout te brallen;Zoo wort zijn fchoonheit oock, in 't zincken, onder 't vallen,In een wanfchapenheit verandertt al te vuil;

1943 Dat helder aengezicht in eenen wreeden muil;De tanden in gebit, gewet om ftael te knaeuwen;De voeten en de hant in vierderhande klaeuwen;Dat glinftrend parlemoer in eene zwarte huit.De rugh, vol borftlen, fpreit twee draeckevleugels uit.

1030 In 't kort, d'Aertsengel, wien noch flus alle Englen vieren,Verwiffelt zijn gedaente, en mengelt zeven dierenAfgrijflijck onder een, naer uiterlijcken fchijn;Een' leen, vol hoovaerdy, een vraetigh gulzigh zwijn,Een' traegen ezel , een rinoceros, van toren

1033 Ontfteecken, eene fim, van adder en van vorenAl even rchaemteloos, en geil en beet van aert,Een' draeck, vol nyts, een' wolf en vrecken gierigaert.Nu is die fchoonheit inner een ondier, te verwenfchen,Te vloecken, zelf van Godt, van Geeften, en van menfchen.

um, De Rao Orion V. heeft bet invoeren decor perfoon verdedigd in gin „Barecht," biz 212 In-tuarchen kan 1k EMMEN., Beoord blz 202, toegeven, dat noch Orion, noch de overlge Sem-beelden, waarvan bier melding gemaakt wordt, to dozer piastre een gelnkkigo uftwerking doenIndien V. se had willen to pas brengen, had by ze al vroeger moeten doen werken No komensy zoo onverwacht, en verdwUnen zoo 1'0111(411k, dat sy ale overtellig berchonwd, en seer goedgambit hadden kunnen worden. Doch er is meer. Zoo lang V woorden, beelden en toeltandenbezigt, ace het gewone aardrehe leven ontleend, ktinnen wy dear vrede mee hebben en :takeal* by ftilswilgende overoenkomst goedkenren, dock bet by name In% oeren van perfonen nit defabeleenw, en die nog moesten geboren worden, gnat wet al to ver

issi-1997 Onder de gedaante der seven diem+, bier genoemd, worden de seven hoofdzonden bedoold„hoovaardy, vraatsticht, lulheid, toorn, wellust, nide en glerigheld," alle in Satan vereenlgd

ma Ben' wolf en cream gierfgaerl ex Seat bier Becht' tot sanvniling en mon moet leven „eennekken, gierigen wolf"

LUCIFER. 285

1300 Dat ondier yft, indien 't de blicken op zich flaet,En deckt met damp en miff; zijn gruwelijck gelaef.

RAFAeL.Dat leert de Staetzucht Godt naer zijne kroon te fteecken.Waer bleef Apollion?

URIeL.Ily zagh zijn ty verftreecken,

Op 't ondergaen der fterre, en vloodt: een ieder vloodt.alos De hemelfche kortou van boven, fchoot op fchoot,

Met weerlicht blixemen en donderen aen 't rollen,De monfters, in het licht geklautert, holp aen 't hollen,En groeide in zulck een jaght. Wat was 't een dwarrelingVan buien onclereen! hoe ruifcht'et hier! wat ging,

tom Wat ging 'er een gety I ons maght, van Godt gezegent,Ruckt voort, en treft, en floopt voor 's hants wat zy bejegent.Wat green hier overal, waer 't op een vlughten ging,Een wilde Iroefthett, een geftaltverwiffeling,In leden, en in leeft! men hoortze brullen, baffen.

lots D'een janckt, en d'ander built. Wat ziet men a! grimmaffenIn Engletronien nu zweemen naer de hel,En helfche gruwzaemheen. Daer hoor ick Michael,Om triomtant in 't Licht met Engleroof te praelen.De Reien groeten hem met lofzang, en chnbaelen,

1980 Schalmeien, en tamboer. Gy treden hier vooruit,En ftroien lauwerloof, op 't henielfche geluit.

REY VAN ENGELEN. MICHAeL.

REY VAN ENGELEN.Gezegent zy de Heft,Die 't goddeloos gewelt,

En zijn maght, en zijn kracht, en zijn ftandert1983

Ter neder heeft gevelt.Die Godt (tack naer zijn kroon,Is, nit den hoogen troon,

Met zijn maght in den nacht neer gezoncken.Hoe blinckt Godts Naem zoo fchoon I

1990

Al brant het oproer fel,De dappre Michael

Weet den brant met zijn hant uit te blufl'chen,Te ftraffen dien rebel.Hy hanthaeft Godts r.

1993

Bekranft hem met laurier.

rota Grees• van grifseess, „fehrelen, bonen "NU Amplest naer de het verfta..,nemen een Mach, atzlehtel1jk voorkomen aan"ens Trionkroat: ale het aanget. op vs. 1712.

286 LUCIFER.

Dit palais groeit in pais, en in vrede.Green tweedraght boort men hier.Nu zingt de Godtheit lof,In 't onverwinbaer hot*.

2000 Prijs en eer zy den Heere aller Heeren.Hy geeft ons zingens ftof.

BlICHAëL.

Gelooft zy Godt, de ftaet bier boven is verandert.D'Aertsvyant leieer toe. by laet ons zijnen ftandert,En morgenftar, en helm, en vaenen, en rondas,

was Dien afgejaeghden roof, aen 's hemels heldere as,Met juichen, en triomf, en eere, en lofgezangen,Bazuinen, en trompet, ten klaeren ipiegel hangenVan wederfpannigheit, en Staetzucht, die den kamVerheffen tegens Godt, den onverzetbren clam,

aolo En oirfprong en de bron en Vader aller dingen,Die wezen en natuur en eigenfchap ontfingen.Men zal niet meer den glans der OppermajefteitBezwalckt zien door den damp van fnoode ondanckbaerheit.Zy zwerven in de lucht, en tuimelen, en woelen,

2013 Heel diep benedeu ons gezicht, en deze ftoelen,Benevelt, en verblint, en yffelijck misvormt.Zoo moet het gaen, die Godt, en zijnen ftoel beftormt.

REY VAN ENGELEN.

Zoo meet het gaen, die Godt, en zijnen ftoel beftrijden,Den menfch, naer 't hemelfch beeldt gefchapen, 't licht benijden.

GAMMA. MICRAëL. REY.

GARRI6L.2020 Helaes, helaes, helaeq, hoe is de kans gekeert I

Wat viert men hier? 't is nu vergeefs getriomfeert:Vergeefs met wapenroof en ftanderden te brallen.

MICHAeL.Wat boor ick, Gabriel?

GAREN&

Och Adam is gevallen;De vader en de itam van 't menfchelijck geflacbt

sons Te jammerlijck, te droef alree ten val gebraght.Hy leieer toe.

MICHAeL.Dat is een donderflagh in d' ooren.

Al yze ick, my verlangt die nederlaegh te hooren.seer My vertex,* voor „Hs verlang ' Zoo ook Hoops Warenar. balite Soonest

HUn verlangbt nae de tramway**.Ned. IMor. Biz. W. Om al dit 'whine my seer nags 't goedt befivit oar deems kande: Velma):aide men eny gedenkt, nee lateral, my evert, en: en zegt men nog• „my last. nay walgt, ens.

Heeft dan 't verwaten Hooft het aerdtrijek oock beftreiln?GAnntêt.

Hy ruckte, na den flagh, 't verftroide heir by een.2030 Doch eery zijne Overiten, die voor elckandre gruwen;

En zette zich, om 't licht van 't aiziende oogh te fchuwen,In eene holle wolck, een duiftre moortfpelonckVan nevlen, deer geen vier dan uit hun blicken blonck;En, midden in den ring des helfchen Raets gezeten,

2033 Hid uit zijn' zetel aen, te helfch op Godt gebeten:Ghy maghten, die zoo trots voor ons gerechte zaeck,Dien afbreuck hebt geleen; nu is het tijt om wraeckTe nemen van ons leet, en Haigh, en verbolgen,Met onverzoenbren wrock den hemel te vervolgen,

2040 In zijn verkoren beeldt, en 't menfchelijck geflachtTe fmooren in zijn wiegh, en opgang, eer het maghtIn zijne zenuw krijge, en aenwinne in zijne erven.Mijn wit is Adam en zijn afkomft te bederven.Ick weet, door 't overtreen der eerftgeftelde wet,

2043 Hem aen te wrijven zulck een onuitwifchbre fmet,Dat hy, naer 1ijf en ziel, met zijn nakomelingenVergiftight, nimmer zal ten zetel innedringen,Weer uit men ons verftiet: edoch gebeurt het alDat iemant bovenftijge, een kleen, een dun getal,

Iwo En noch door duizent do6n, en arrebeit, en lijden,Gal fteigren tot den Staet en kroon, dieze ons benijden.Elenden zullen zich terftont, op Adams (poor,Verfpreiden zonder endt, de wude weerelt door.Natuur zal van dien flagh getaiftert, fehier verteeren,

2031 En wenfchen in een Diet of inengelklomp te keeren.Ick zie den menfch, die naer het beelt der Godtheit zweemt,Van Godts gelijckenis verbaftert, en vervreemt,In wil, geheugenis, en zijn verftant ontluiftert,Het ingefchapen licht benevelt, en verduiftert,

2000 En wat den dagh befchreit, in 's moeders bangen fchoot,Gevallen in den mail der onvermijbre Doot.Ick wd de tiranny verheffen, altijdt ftouter,En u, miju zoons, gewijt tot Godtheen, op het outer,In kereken, zonder tai, tot aen de lucht gebout,

2003 Vereeren offervee, en wieroockgeur, en gout,Oock zoo veel menfchen, als geen tong vermagh te noemen,En al wat Adam teelt in eenwigheit verdoemen,

soso Die goer elekeedre firesseei• al. stInde Allen van bun oorfpronkelijke feboonheld berootd.seas (I, nee* toms, gsw(ft tot Gait/seas: een nlenw bewtfs van hetgeen Ik elders reeds heb aangemerkt,

en nog wel In do gelegenheld sal Ajn to Omen, dat, near het vrlj algemeen begrip In de dagenvan Vondel, de valfohe Goden goon bloote vIndIngen waren, nit het menithellik brain voortge-komen, dock werkeltIk beRaande Kwade Geesten, die den naam — fomtOds ook de gedaante —van Ball, Apollo, Venus ens. aannamen.

LUCIFER. 267

288 LUCIFER.

Door gruwelftuck op stuck, Godts naem ten trots begaen.Zoo dier wil hem mien kroon, en zijn triomffeeft ftaen.

MICHateL.

2010 Verwaten vloeck, zoo trots de Godtheit noel: braveeren IWy willen u eer lang dat lafterftuck verleeren.

GABROL.

Aldus fpreeckt Lucifer, en zent Vorft Belial,Op dat hy datelijck den menfchen breng' ten val.Dees fchiet de boosheit zelf, de liftighfte aller dieren,

2015 De flang aen, om met glimp van woorden te vercierenHet loekaes, 't welck aldus d'onnoofle feliepfels wing,Daer zy geflingert om den tack der kennis hing.Heeft Godt, op halsftraf, u zoo dier, zoo ftreng, benomenDen vrydom van dit ooft, den fmaeck van 't puick der boomen?

2090 Neen Eva, fimple duif, geenfins: ghy zijt verdwaelt.Aenfchou eens, bid ick u, dien appel ay, hoe ftraelt,Hoe gloeit dit ooft van gout en karmozijn te Bader!Hoe noodt u dit bancket I ay dochter, tre wat nader:Hier neftelt geen venijn in dit onfterflijck loof.

2093 Hoe lockt dees vrucht 1 ay pluck, ay pluck vry: ick beloofU weetenfchap, en licht. wat deiftgho, bang voor fchennis?Taft toe, en wordt Godt zelf, in wijsheit, en in kennis,En weetenfchap gelijck, en eere, en majefteit,Hoe zeer hy 't u beny. zoo vat men 't onderfcheit,

2000 Het wezen en den aert en d' eigenfchap der zaecken.Terftont begint het hart der fchoone bruit te blaecken,T'ontvoncken, en zy vlamt op d'aengepreze ∎ iucht.De vrucht bekoort het oogh, het oogh den mont, die zucht.De luft beweeght de hant al bevende te plucken.

scow Zoo plucktze, en proeft en eet (dat wil haer afkomft drucken I)Met Adam, en zoo dra hunne oogen opengaen,En zy hun naecktheit zien, bedeckenze, met bitten,Met vijgenloof, hnn fehaemte, en fchande, en erfgebreecken,En gaen zich in geboomte en fchaduwen verfteecken,

2100 Verfteecken, maer vergeefs, voor 't aldoordringende oogh.De lucht betreckt allengs. zy zien den regenbooghGefpannen, als een bode en voorfpoock van Godts plaegen.De hemel treurt in rou. geen handen wringen, klaegen,Noch fchreien helpt den menfch en zijne weergade. ach,

ala3 Het weerlicht, reis op- gels: het dondert, flagh op flagh.Al wat men hoort en ziet is fchrick, en angft, en zuchten.Zy vlughten voor hun fchim, maer kunnen niet ontvlughten

MO Flack- ale meermalen, roar „vieekwaardig fehepfel "use grfgebreeckes versa: „de fehuldfmet, die voortaan hen afkomst barren sal "34)4am De regenboog, dle later aan Noach eon belofte moest Smitten van betere tUden, Rrekt bier

een stnnebeeld van naderende plagen. En te recht. bier verkond1gt by hot opkomen — asnNoach verkondlgt by bet elnde — van den florin.

LUCIFER. 289

Den worm, die 't hart doorknaeght, het overtnight gemoedt.Zy knickebeenen beide, en ftruicklen, voet voor voet.

2:10 Het aengezicht ziet doots, en d'oogen, diep verdronckenIn traenen, zien geen licht. hoe is de moedt gezoncken IHoe (tack by flus het hooft zoo moedigh in de lucht IHet Haien van een bladt, of beeck, een klein geruchtVerbijftert hen; terwUl een zwangre wolck komt daelen,

2113 Die fcheurt, en baert allengs een licht, en glans, en ftraelen,Deer d'Opperfte uit verfchijnt, hi dien bedruckten ftaet,En dondert met zijn item, die lien ter aerde flaet.

R,EY.

Och och och och, de menfch waer nutter noit gefchapen.Dat leert zich aen een vrucht, een' mont vol Paps, vergaepen.

GABRI6L.

2120 0 Adam, dondert Godt, waer zijt ghy toe geraeckt.Vergeefme, 6 Heer: ick vlught uw aenzicht, bloot, en naeckt.Wie leerde a, vraeght hem Godt, uw fchaemte en naecktheit kennen?Duet ghy uw lippen aen verbode vruchten fchennen?Mijn gade, mijne bruit bekoorde my, helaes.

2125 Zy zeght: de flimme Hang bedrooghme met dit aes.Dna fchuift elck van den hals den oirfprong der gebreecken.

REY.

Gene. wat vonnis wort op dit vergrijp gebreecken?GABRIAL.

De Godtheit dreight de vrou, die Adam heeft verleit,Met ween, en baerensnoot, en onderworpenheit;

also Den man met arbeit, zweet, en zorge, laftigh flaven;Den acker, die den menfch ten lefts zal be graven,Met onkruit, en veel ramp; de Slang, om 't loos misbruickVan haer doortrapte tong, zal kraipen op den buick,Langs d'aerde heene, en flechts by ftof en aerde leven.

21311 Maer om den armen menfch een' vaften trooft te geven,In znlck een jammernis, belooft de Godtheit trouTe wecken, nit het zaet en bloet van d' eerlte vrou,Den Stercken, die de Slang, den Draeck, het hooft zal pletten,Door erfhaet,. van geen tijt noch eeuwen te verzetten.

sue En fchoon dat fella Dier hem naer 3e hielen bijt,Noch triomfeert de Helt met eere, na dien ftrijt.Ick koom nit 's Hooghften naem dat onheil a ontvonwen.Stel daedijek orden, eerze ons moeite op moeite brouwen.

RICEIU.

Uriel, Schiltknaep, die het heiligh Recht bewaert,2145 En renckeloosheit ftraft; grijp aen nw vlammend zwaert:

Vliegh heene naer om laegh, en drijfze beide uit Eden,

nos Xstickebeemen• gar edgenaerdlg en wettlg gevormd woordsus Jammersis voor 't eenvondige Jammer Zie ouk vs 1672.

DX Witlill VAN J. VAN VONDIL VI 19

Die d'eerfte wet zoo blint zoo reuckloos overtreden.Bewaeck den ingang van 't ontheilight paradus,En keen de ballingen met kracht of van de fpijs,

vs° Den boom, die 't leven reckt. gedoogh niet datze pluickenD'onfterfehjcke vrucht, en 't hemelfch ooft misbruicken.Glty wort op fehiltwacht voor den hof en boom geftelt.Dat Adam buiten zwerve, en, vroegh en fpade, weltEn klaigront ommeploegh', waer uit hem Godt bootfeerde.

2133 Ozias, aen wiens vuift de Godtheit zelf vereerdeDen zwaren ]lamer van gekloncken diamant,En ketens van robijn, en krammen, fpits van tant,Ga yang en fpan bet heir der helfche dieren,Den Leeu, en fellen Draeck, die tegens ons banieren

2100 Dus woeden: vaegh de lucht van dees vervloeckte fight,En boeize aen neck en klaeu, en ketenze met kracht.Dees fleutel van den put des afgronts, en zun Nolen,Wort, Azarias, u en uwe zorgh bevolen.Ga fluit in 't hol al wat ons maght beftrijt.

mos Maceda, neem dees torts, die vlam is u gewijt:Ontfteeck den zwavelpoel, in 't middelpunt der aerde,En pijnigh Lucifer, die zoo veel gruwlen baerde,In 't eeuuighbrandend vier, gemengt met killen vorft;Daer Droefheit, Gruwzaemhe.t, Verfteentheit, Honger, Dorft,

2170 De Wanhoop, zonder trooft, de prickel van 't geweten,En Onverzoenbaerheit, een ftraf van 't boos vermeten,Verfteecken van den glans der Godtheit, in dien mock,Getuigen 'shemels ban, gevelt op 't heiloos Spoock;TerwUl 't beloofde Zaet, verzoenende Godts toren,

2175 Herftelle nit liefde al wat in Adam wert verloren.BEY.

Verloffer, die de Slang het hooft verpletten zult,'t Vervallen Menfchdom eens van Adams errefi'chultVerloffen, t'zijner tijt, en meér, voor Evaes' fpruiten,Een fchooner paradijs hier boven openfluiten;

2100 Wy tellen d'eeuwen, en het jaer, en dagh, en uur,Dat uw gout verfclujn'; de quynende NatuurHerftell', verheerelijcke, in lichamen, en zielen;Stoffeerende den troon, daer d'Engelen nit vielen.

sioo mair.te. Ivor Oates, ale vintager meermalen.siu, sus, sees arias, Aserios, Natleds: ik ploof Wet, dat er een enders pond bollatat, waarom V.

aan do drie Ensign, welke auchat bier toefpreekt, by voorkenr doze namen gegeven beefs,dan sheen om dat sy nog al Oosteroch kllnken on in de mast goad to pas komen.

mu Dees reredoeckie fright. jaght wordt bier gebesigd voor „wild."SW is slam is a pups wil bier seggen, dat de viam In de oogen van liaesda, gew(id,

d. „being' meet gen? Ik ganef islet, dat dis in 's diektors bedesling liggen kw; map mull-eer, flat gacljd bier moot worden opgenomen ale fymonlem met. „toevertronwd "

siei Storeerende voor „bekleadende."

290 LUCIFER.

KRITISCH OVERZICHT

VA ,:

LUCIFER.

Wanneer men tot de ovenniging is gekomen, dat de „Lucifer" Venda, meesterftnkis, dan volgt bier nit van self, dat — voor zoo verre Vondel onder de nitgelezenftedichters mag gerekend warden, walks de waereld heeft voortgebracht — zifn voor-treffelbkst gewrocht ook een cereplaats beboort in to nemen onder de nitnemendftodicbtwerken, walks de letterkunde van alle volkeren beefs voortgebracht. Lot menbovondien op den start van het onderwerp, dan kan er voor het trendpel goon ver-hevenor worden uitgedacht, en !last het als zoodanig eemg in zijn foort. Wel is do"Val der Engelen" door eon aantal dtchters bezongen; wel is het tooneel daarby inden Banal geplaatet: dock — zoo Ter als my bewnst is — word die ftof nimmerdoor een ander gedramatizeerd: en de ear van dit beproefd to hobben toms nitflui•tend aim Vondel toe.

Die lof echter ware op sick 'elven niet genoegzaam; In maple volutes fat eat, iseen ftelregel, die Diet doorgaat: en moge men al, met don dichter van een meer aan-neembare beweering, zeggen:

Oak 't melt self is greet m 't worfielperk der ear,

die leffeliike poging zelve vormt het volbracI►te work nog niet tot een moosterftuk,on wauneer men - lkarns prbst, om dat by moods genoeg had, met aangefchoten vleu-gelen am hoof; to ftdgen, den kunnen wy tech met nalaton hem to benspen, dat hy,to veetiap *igen Armin vortrouwende, en do les der voorzichtigheid nit het oog ver-Hossein, itich hanger Imagde dan by moist, en daardoor self oorzaak ward van zbnellendigea val. Maar onverdeeld komt de lof toe man Dedalus, die niet alleen delucid invloog, maar zich voor 't nedorttorten hoedde en den aangevangen tocht go-lnkkig volbracht

291

292 KRITISCR OVERZICHT VAN LUCIFER.

En diezelfde lof komt ook aan Vondel toe. Ook by heeft met alleen gepoogd;maar by is in zijn poging gefleagd • by is en in famenf•elling, en in vorm, en in toon,Reeds op de hoogte gebleven van het onderwerp, dat by zich gekozen had

Men heeft meer dan eons den „Lucifer" en Miming Puradgfe lost in tegenftellingmet elkander gebracht, en de vraag is geiipperd, of Vondel by het bewerken vanzun treurfpel ook by den Britkhen (hater, dan of deze by hem ter markt gegaanzu. Een opzettelüke, tot in byzonderheden nfdalendo vergelbling is eater, leer zooverre ik weet, nimmer ingefteld geworden. Zeker is bet, dat V. mete aan den Engel-fehen epos heeft kunnen ontleenen, die niet voor 1664, en al/oo tien jaar later dende „Lucifer," in 't lieht verkheen: en bovendien geloof ik met, dat by de Engelfehotanl machtig was. Milton dear en tegen was, volgends de getnigenis van D'Isaaecxin zun Curiofities of Literature, in 't Nederduitsch onderwezen door zekeren Roger Wil-liams, die later Richter werd van den Staat van Rhode Island in Noord-Amerika, enwas Sekrotaris geweest voor de buiteulandfche korrespondentie van het aldaar ge-vestigd gezath, nicer bepaaldeluk voor die, welke met Holland werd gevoerd. Be-kend claarby is het, dat het oorfpronkeluk in het plan van den Engelfehen dkhterlag, een drama van het Paradgfe lost to makon. Nu soft het seer waarkbunluk kunnengeacht worden, wanneer men bet beftentlige verkeer in aanmerking neemt, 't walktusfchen Engeland en Holland beftond, dat Milton tennis had bekomen van hetwork van Vondel; to meer, wanneer mon orerdenkt, dat dit loathe by still rerfehu-ning grooten opgnng maakte, ja in weinige degon een twoeden drnk beleefde. Entoch, in woks il hiervan, in wetrwil zelfs van de ovoreenkomst tusfchen enkele brok-ken in botde dichtftukken, wil ik met ale nitgemaakt aannemen, dat Milton Vondelof diens treurfpel gekend hebbe. Het ta een seer gewono verfchuning, dat mannon%an vertu& omtrent denzelfden tijd hun geest op deselfde onderwerpen vestigen, enseer good ken, in een tudvak toen theologifehe vraagpnnten can de orde van dendag waren, het denkbeeld om den Val der Engelen to bezingen by elk van beidenYour den geest gekomen zun, solider dat bet work van den eenen daartoe eenigenaidettling aan den anderen gegeven hebbe. Wanneer in zoodanig goval twee man-nen van genie een gelukfoortige hot' behandelen, den kan het wel Diet anders, ofbiome dichtt ruch.en mooten pnnten van aanraking opleveren: to meer soo, wear bei-den uit een gemeenfehappeluke huofdbron, den Bybel, geput hebben; — dock voor't overige waren ten doze de vorm en de nisei van behandeling, welke de twee dick-ters zich kozen, zoo geheel verfehillend, dat de wegen, welke zy infloegen, noodwon-dig nit elkander moesten loopen. Het inftellen eener opzettoluke vergeluking tusfchende beide dichtftnkken soft dab ook (behalve dat zy niet in mbn plan ligt en mybniten mijn beftek voeren soft), de moeito niet lootien. Misfebien sal it, wear sulksto pas mocht komen, bier en dear eon enkel punt befpreken, waarin Vondel en Mil-ton elkander ontmoet Lebben, en, of een wul gelijken koers gevolgd, of van elkanderafgeweken zibt. In 't algemeen echter zal ik een work, waarin Vondel geheel oor-fpronkeluk was en op eigen wieken dreef, ook ale zoodanig befehouwen .en bc6or-deelen.

Eer ik echter daartoe overga, moeten wy, mijn loser en ik, eerst eon overeenkomsttreffen aangaande een punt, it aarop ik by de befehonwing solve niet palm° terug

soft willon komen. Hoewel de handeling van het huk voorvalt in den tud, onmid-deluk dien voorafgaande of wel famenvloeiende met then, van welken de jaartellingvoor do beftaande waereld begmt, bezigb Vondel — ik bob er in de aanteekennigen

reeds meer dan cans op gowozen — tolkens woordon, gedachten en beeldon, ontleend

RRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 29:3

aan taken, hnndelingen, bedrijven en toeftanden, die eerst later, in de gewone men-fthen-maatrchappy ontftonden. Hy tooit niet alleen zijn Hemelgeesten met edelge-fteenten, pinimaadjen en wapenen: by doot hen uitdrukkingen bezigen, nu eons Rande krligskunde, dan wader aan bet jagers- of zeemansleven ontleend• in een woord,by last hen overal fproken en zich gedragen ale heldon, ja, nit een vroegero eenw,doch niet-te-min onder den in%loed ftaande eener geheel menreheluke befchaving.Dit moge een font zun, en onze dichter is er meerinalen over hard gevallen; maarhet is een font, waarvan hy zich by geene mogelijklield geheel kon vruwaren, enwaarvan noch Dante, noch Milton, noch Klopftock, noch Moore. noch Byron, nochDe In Marline, noch wie ook wezens van den voortud fpiekende hebbe ingevoerd,zich gevrijwaard heeft. Zelf mensch, en fprekentle tot menfchen, moest Vondel ookeon Mal bezigen, the zijn gedachten voor menfchen verftaanbaar maakte, en zelfs alhad by de taal der Engelen gekend, by zotl zich daar niet van bediend hebben danop ftraffe van door memand begrepen to worden. Vrachteloos soil by, vruchteloossoft remand, by do behandeling eener gelukfoortige ftof ale de One, zich hebben zoe-ken to ontflaan van een noodzakelukheid, welke bet onderwerp zelf medebracht: jaer is misfchien geen uitdrukking denkbsnr, die, in den mond van een Engel uit devooreenw gelegd, niet op goeden grond, ale ongepast en anakronistisch ware of tokeuren. Men name b. v. dit woord „afkenren" self. 't Is ontleend aan do taal vanden zilverfmid, van den vischboer, van den paardefokker, van ieder, wiens wear Rankeur onderworpen is, en 't brengt alzoo reeds van self 110 gedachte made aan een

maatfchappeluke handeling, hoedanigo in het geestelijke loven der Engelen nict topas kwam. Doch er is moer. Om de Engelen en bun wezen voor menfchen annfchon-welijk to waken, moest Vondel hen bekleeden met menfehelijke hartstochten en nei-gingen, met menfehelijke deugdon en ondeugden: — de eenige, waarvan zich dotnensch een denkbeeld vormen kan• en by deed dit op bet voorbeeld der gewudeschtifvers xelve, die, in him beeldfpraak, Ann Jehovah grimmigheid, berona', fpijt, enandere bloot menfehelijke, ja in God self niet denkbare gemoedsaandoeningen toe-kennen. Maakte de dichter alzoo zijn Hemelgeosten, wat do zedelgke voorfcelling be-treft, aan menfchen gelijk, met even veel recht mocht hy dit doen, wear het de zin-

n4jk6 voorftelling gold. Zoodra by hen een taal last fproken, voor menfi hen ver-ftaanbaar, kan by hen, 'sender merkbaren overgang, voorzien met ftoffeluke klee ly,ivapenrnsting en wapentnig: — en Vondel, doorg tends oordesikundig en kiesch van(mask, zorgt met opzet, goons wapenen to noemen van geheel moderne vinding enwaarvan de vermelding al to anakronistisch fchljnen soft, maar alleen de zoodanigo,welker gebruik Lich in de nacht der eeuwen verliest. En is or nog verdere recht-iitardiging voor Vondel noodig, wanneer by zich ook to dozen opzichte kan beroepen

by het voorbeeld dor H. Schnft? Lezen wy niot reeds in bet Derde Hoofilftuk vanGenesis, van het vlammende lemmer eons zwaarils, waarmedo de Cherub den toegangtot Eden verdodigt? Words niot de Engel, die Siloam tegen komt, voorgefteld metoen zwaard in de hand P Vertoont zich met de aanvoerder van 'a hemels heirfcharenop gelljke wdze aan Josue? Treden niet de Hemelgeeaten, waarvnn zoo de Profeoten

ale het Book der Openbaring melding waken, met zinnebeelden op, aan do itoffelukewaeseld• ontleend, met final- en wapentuig, met holmen on kroonen, met Bolen en

"Boatels, met boeken en vederfchachten? Men sal moeite hebben, my een enkel voor-werp saw to wgsen, want Vondol in zip] trenrfpel molding van maakt, en hetgeenniet even seer bier of daar in den Bybel genoemd words. En dan nog• wie hem ho-fehuldigt, dat by de huisbonding der Engelen op menfcheluke hest gefchoeid heoft,

sot mon dien niet met reeht kunnen vragen, of by wel van de waarheid van zUn be-weeren overtaigd is, on of niet integendeel de menkbeluke buishouding ruin blootenavolging is der hemelfehe? Hy son ea met het antwoord waarfchUnluk verlegonlinden. :— Neen, de vraag, of Vondel wel deed, do Engelen-maatfchappy op geldken Use in to kloeden ale die der menfeben, is eigenluk ondergefebikt aan een andere,die ons later ter behandeling sal voorkomon, t. w. of by wel deed, den Val der En-gelen tot ondorwerp van eon tronrfpel to kiezen. — Doch laten wy, voor 't oogen-bilk, em dat treurfpel recbt to kunnen genieten, one van bet naauwlettcnd ziften Nanfehbubaar min pasfonde nitdrukkingen ontbouden, en hover to (amen overeenkomen,ons aan de taal, welke Vondel sun perfonaadjen in den mond legt, niet to funten,en die aan to merkeo els een teal van konvenrentle, waartnede wy even seer erodemoeten hobben ale wy er erode mede hobben, dat sy Neerduitsch en in vaorsen fpre-ken. 't Is niot do dorro wesenlOkbeid, welke de dichter hoeft in 't oog to houden,'t is de geidealizeerde waarheid.

Bldft Vondel in sUn Terheven drama sick geldk altUd, op de Griekfehe treurfpol-dichters riebten, by veroorlooft rich ook bier wodor een loffeluke afwblung, iu zoo%erre namelbk ale de expofine niet door een Voorredenear, maar in een levenchgefamenfpraak gegeven nordt. Lucifer, do Stedebonder Gods, on ondor alto Engelende machtiglie on meest boweldathgde, Weft Apollion, een zUver getrouwen, near hetaardrbk gozondon om kondfdrap in to winnen van den ftaat der nieuw gefchaponoon door den Hoer mild beroorreehre wozens. Be!zebu!) on Bolial, mode aanbangersvan Lucifer, verbeiden de terngkomst Tan den sendeling. Bolial, over diens ultblUvenongeduldig, hoeft reeds do hoogero ffeer, waarin by zweefde, verlaton, om neat hemnit to zien. Zoodanig is do toeftand waarmedo het f.uk een asuman neemt. Verret-keluk van fehildering is do befebrUving, welke vs. 10-23 van Apollions terugtochtwords gegeven. Wear sedis gessoinde stricken de wolken breken, lent by sea 'poor vanlick en &Wen ticker inch, terstl do hemelbollen hem retwonderd neytaren. Kan deAiello vent on goddelUke zwier ran den homeling met fraaier en fprekender trekkenworden aangowezen?

Apollion, nu gonaderd, is gebeol venuld van hotgeen by cm laag gesion 'reek enmot glooientle Tern en fehildert by Iran sijn beide vrionden do fehoonheden van hetPared* — vs. 24-102 — de hoedanighoden van het cern° monfehenpaar, hen go-&mute, bonding, leost, de voortreffelukherd banner aid boron 't liebaam, do bekoor-lUkheld van Eva, den gelukftaat, die beidor deal is — is. 103-192. „Lewis," zegtUnarm% 9, „reogen wy do befarbiing van onse eerfte onderen ftellen tegen die,well. Milton ran dozolven heat geget en, Arundel sal or niets by afvallen, de Moon-fro trekker', welke de Engelfche drawer heeft, on die door tine Natio ale onnavolg-bear sUn voorgefteld, sun by omen Nederlandfehen dichter to viuden, hot sachto onleader° in hot boeld dor Vrouwe, bet verhevene on majeftuouze in dat van den Maneijn bier door cone lovendige verboelding, onnavolgbaar afgemaald, on in eon kortbeftek, mei kragt van taal befehreven."

Maar ny !rabbet' by het lezen van dit tooneel niet (Moen to letten op de hoorlbkepoesy dos dichtcrs, (die ons bier op con der fdroonfte pobetifehe brokken vergast,welko ooze lettorkunde bczit, maar ook up do oordeolkundige wipe, wear op by het1 orhaal van Apollion tolkens door den forhaler schen of door Belsobub brat afbre-ken, on do nandaeht neet to fpannen in Lode van die to lormoeieu. — Terms biedt

0 Beoordeel., Db. 176.

294 KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

ons het onderhoud al dadeljjk eon volkomen inzicht in bet onderwerp, welks behaude.bog zath do dichtcr voorftelt. Het is de gelukftaat der menfchen, die aanleiding mootgeven tot den opftand der Engelen en tot den %al zoo wel van gene als van doze.Out ontwikkelen zich, reeds in dit eorfte tooneel, de karakters der fprekers. Tot nutoo waken de voorreehten, aan Gods nieuwe fchepfelen verloend, goon andero ge-waarwordingen by hen op, dan die van jaloezy, afgunst on enema:the:4; maaryodel:but Gabriel, Gods geheimenistolk, en het bevel, dat by mode brengt, en waarbydie voorreehten nog vermeerderd worden, geeft krachtiger voedfel nail hen ontevroden-held en set hen tot wederfpannigheid ann. Vol majosleit en hedige ernst is de toe-(prank van Gabriel, on ik moet de aandacht des lezers daarop vostigen, dat Vondelzich nim tergonoegt, met eenvoudig Gods bevel to laten vorkondigen, maar by dat bevelovens de roden opgeefi, waarom do mensch op sulk een verhet en ftandpant doorsun Stheppor geplaatst words. Is. 213-216, 221-229. Op eon ongczochto en biervolkomen pasfende wIlze words tevens eon deukbeeld gegoven van de Hierarchy dosHemels, — vs. 241-256 — en men words met den maatfchappeluken toeftatid — omhet zoo to nommen — der ingevoerdo perfonaadjen en mot hun onderlinge betrekkin-gen bekeud gemaakt. Eindeljjk nog Men wy bier, hoe — vs. 258 — de hoogfte rangboven elle Hemelgeosten bIllft toegekend aan Lucifer: oen omftaudigheid, die donheld an 't ftuk verheft en die, zoo zy aan de eene slide zljn ondankbaarheid togrooter, aan do andero sun fptit on hooraclizuclit meer Iorklaarbaar mankt. Hoe boo-ger loch iemand geplaatst is, hoe hooger by Ierlaugt to ftijgen, on hoe lastiger hothem rah, 'emend boron of zelfs novena zich to dulden.

De bereldwilligheid der Hemelfche Geosten om zich aan Gods last to onderwerpen,words in den roisang nitgedrukt, die bet Eerfte Bedrijf befluit. To algemeen bekendis die roi on to menigmaleu sUn er de fehoonheden van &angst% ezen, den dat hetnoodig ware, daarby ftil to ftaan. Aileen wil ik doen opmerken, dat daze lierzanggeen op web self ftaand gedicht is, maar wel degelUk (treks om het geheel to vol-makes, on dat, zoo bier als elders in 't ftuk, de Rei van goods Engelen goon blootWendt) rol fpeelt, maar een bedrdvig aandeel in de handeling neemt.

Iloezeer Belzebnb in do beide vorige toonoelen hot woord niet gevoerd heeft, isby echter — Si. vs. 201 toehoorder gebleven van hetgeen Gabriel verkondiple,en by verbeidt de kotnst van Gods Stedehouder, die met den aanvang van hot TweedsBedrijf, ,op zUn vlammenden wagon gezeten en prijkende op 't hoofd met de Morgan-home, near welke by nun naam draagt, zich toms beklagen over bet bevelfehntt,dat beet reeds bokend is. — vs. 849-375 Op behenrdige wUze west de flaws Bel-sebab, die Dorgan:1s mja listigen On eehten duivelonaart verloochent, de hoovaardyvan Limiter, die tot nog toe alleen met ergernis over het gebenrde besield wan, opto wekkan ea hem tot optsidken waded:and aan to zetten vs 376.-427. Het karakterWag Lucifer wipt door do It:gent:ening. Hy is hear:lel:et:6dg; maar nog is by op-reebt: by' is reeds misdulig; toter iu zUn nusdaad nog an ztelsgroothead that ont-bloot: 4in by verwerit deardoor die belangftelling, welko de held van een treurfpelmoot bliteta Inboesemee, ook (Ian wanner men zijue euveldaden bejammert.

H.. wait Umlaut, in sijn vertsling van de Theories der fehoone Weteetfchappen, doorF. Blum., segt op blz. 96: "Do fterkto des gemoeds dat slob nergens door Metneer fittest gene ftmetheid die geen geyser aeht; oen mood die door gm hludernis-fen overweldigt words, heeft lets grouts, fchoon doze ftorkto egter kwaluk gebriuktwords." Is doze felling wear, gel& ik zo daarvoor houde, dan sal men weiangvoorbeeldon aantreffen, die zoo fork het kenmerk van het grootfihe dragon, als de

KRITISCR OVERZICHT VAN LUCIFER. 295

fronts uitdrukkingen, door Lucifer — vs. 431-445 — gebezigd. Hy laat zich doormete needles% sun froutheid acht goon gevaar; hy vreest selfs de geduchte handder Godheld met zun mood words door geene hindermsfen overweldigd goon tref-fender voorbeeld van het groottche on verhevene In bet kwade, waarvan VAN ALPHENfpreekt• en het mag bevreemding baron, dat by Jess pleats met als zoodanig heeftaangehaald: to meer, dewul hy, na in sun Inleiding gezegd to hebben, dat het hem todoer was, de Theorie der Kunften voor den Nederlander gemakkeluker en verftann-baarder to waken en daartoe voorbeelden nit onze dichtere aan to halen — hior dowoorden van Satan nit MILTONS dichtftuk aanhaalt•

Hail horrors, hail,!genial world, and thou profoundest hellReceive thy new pcifsetior: one who bringsA mind not to be chang'd by place, or tune:The sand is its own place, and in itfelfCan make a heav'n of hell, a hell of heav'm Here at leastWe (hall be free: th' Almighty hag not biriltHere for his envy, will not drive us hence

Ik pleats bier do woorden van MILTON in 't oorfpronkelbke, offchoon VAN Ai.rminse vertaald opgeeft. Hy had er ook de volgende rages kunnen byvoegen:

To reign is worth ambition, though in hell;Better to reign in hell than ferve in heav'n.

Dinh wellitht had van ALPHBN, die den „Lucifer" seer goad kendo, maar de fchoon-heden er niet van wildo mon, befpeurd, dat Lucifer betzelfde zegt met andere woorden:

Dat voila ftredet tot eer en onverwelckbren lqf,En haver d'eerfte Vorfi m eenigh laeger hqfDan in 't gnialight lick de tweeds of noch eon minder.

Hoe fraai nu ook do aangehaalde pleats van MILTON 4, ik geloof dat sy bierminder aan bet doel beintwoordt, dat VAN ALPHEN inch voorftelde, dan de teal vanLucifer by Vondel. De Dime], by den Engelfohen dichter, fpreekt na sun val ontoont alleen eon kwaadaardige tevredenheid, die zia near de omftandigheden fchikt,an daaraan toch niets to verandoren valt. Lucifer by Vondel daar-en-tegen ie nog in eonftaat, waarin by kiesen kan tusfchen onderwerping on wederfpannigheid. Door sich ge-hoorzaam to toonon, kon by in 01 ftaat van hemelfche gelukzaligheid bevestigd bluven;torwijl by, den wearftand kiezende, den donder van Gods toorn to wachten heeft. Hyvreest echter niot on wapent sich tegcn de Godbeid solve. Hoe veel fterker ftraaltbier bet nN erhev en e in bet kwade" door, dan in de aangehaalde plants nit Milton!Maar VAN ALPHEN, die beweerde to vergeefs gozocht to hobben naar een voorbeeldwit ouzo diatom, bield willens bet oog voor de fchoonheden van Vondels trearfpelgefloten: — ik sal dear later op terugkomen.

Nog nader ontwikkelt sith het karakter van Lucifer in sqn ondorhond met Gabriel,in nelken Imam de Dichter do ernsthnfie waardsgheid, welke don hoogen twits-

296 HRITIBCII OVERZICHT VAN LUCIFER.

KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 297

beambte betaamt, perfoonlijk heeft voorgefteld. Reeht sielkundig is do fehildering,welke Vondel hier van Lucifer geeft. Doze, een kwade seek voorftaande, ziet zich,ROB ondanks, genoodzaakt, de hem ingefchapen rondborstigheid to laten varon, en,ten einde zun tegenftreven to vergoeluken, tot fpitsvindige redenen sun toevlucht tonemen. Hot is Gods eer, wearvoor by yvert: — vs. 522-540 — het is om God todienen on to verheerlijken, dat by Gods wil wederfireeft — vs. 540-543. Zia daarde taal, ten alien tulle gevoerd door al wie zich kantte tegen het wettig gezach.'t Was nimmer togen den Vorst, maar tegen de Ministers, die hem kwaden read gaven,dat de opftand heette gericht to zun.

Het befluit van Lucifer is nu gonomen en wordt in de volgende toonoelen ten nit-voer gelegd. Door de aanhitfing van Belzebub — vs. 562-567 — nog feller in toornontftoken, sweert by — vs. 569-585 — alles to wagon, om itin oogmerk to berei-kon. Men siet hier, hoe do eene (tap op een verkeorden weg fteeds tot erger flappenvoert. De rusks nog opreehte Lucifer is er alreeds toe gebracht, bedrog on list into roepen, om sUn opzet to doen flagen. Apollion en Belial ftekon de hoofden byelkander: fehrander en wolberaamd is bun overleg. Beloften van vrüheden en voor-rechten! zie daar het gewone lokaas, aan de mindere ftanden voorgehouden, wanneermen die tot oproer aan wil setten: en hot sal den ook bier stin nitwerking niet mitten.

Liefehjk worden alsnu die klanken van wangunst on mnitsucbt afgewisfeld doorhet aandoonldk beurtgezang der Engelen, die de verbroken harmony des Goestenrijksbetreuren, en het befluit vormen, de ontevrodenen tot hnn plteht terng to brengen.

De slid en de onrnst der misnoegde Engelen, door Vondel Lueiforisten genoemd,worth met den sanvang van het Dorde Bedrijf aanfchonweltik voorgefteld, on zoomade de pogingen Or stelgesinden, om hen tot een betere hemming to doen keeren.Apollion on Belial Werfehijnen, on verheugen zich, by 't befpeuren, hoe onder de Gees-ten reeds gemompel, wrovel en tweedracht sijn ontftaan. Hun task, om hen tot op-ftand aan to fporen, sal hierdoor to lichter worden. Met oordeel last de Dichter, nahunne optreding, de Lueiferisten swilgen en sheen de geboorzame Engelen bet woordvoeren; waardoor het opzet der onrustftookende Vorften, zoo niet verhinderd, althandsvoor eon wUl belemmerd wordt, on gelegonheid gegeven tot een wisfeling van rede-nen, the dim.° levendigheid aan bet drama byzet. Vol wsardigheid en klem isvooral do toefpraak Or Engelen — vs. 983-958 — waarby sy de bon Goesten totgebborisambeld en pliebtabetraebting pogen aan to fporen. Dan de listige Belzebubkomt bp,-en de grondon, welke by aanvoert, in felmjn om do mnitelingen tot bedarento bringen, dienen album om hen in feller drift to doen ontbranden. Het is my on-verklaarbaar, hoe Manama 9 beweeren kon, dat de handelwijze, bier door Belzebubgehoudea, niet ftrookt met het karakter, dat by vroeger on later vertoont, en hoe bydaze (soogenaamde) vlek in den "Lucifer" met geene redenen wilt good to makcn.431Vitbaar horinnerde sick Emmen' niet, wet in het gefprek, door Apollion on Bella]la.bet Twoede BedrUf gevoerd, is befloten, inzonderbeid, welke rol daarby vs. 715voles. aan Belzebub is toegedacht. Die rol, van to veinzen en door südegangest totbet doel to komen, vervult by hier. Hy fpoort de Luciferisten tot kalmte aan, byontraadt elle gewelddadige pogingen en wuet hen den, soo 't beet „wettelUken” wegtot het verkrOgen van berftel banner vermeende grieven; maar by went seer good,dat silo fineekingen en verzoeken niet baton sullen, ja met boogheid sullen wordenafgewezen; en heeft die pleats gohad, clan sal de blinds hoop van self tot geweld-

a) Beoordest., Mk. 190.

298 KRITLICU OVERZICHT VAN LUCIFER.

dadige maatregelen gebracht worden, en op dat dwaalfpoor, van wear elle terngkooronmogoldk is. Zlin redo words geftoord door de onverwachte verfchuning van GodsVeldheer Michael, nfgezonden om het rumoer to Wen. Wel gezien van den Diehteris het, dat by Michael, die als do outtroerende arm" words voorgefteld en goenoandere dan ftkfeho krijg.manstaal roert, het gefprek kat houileii met don voorzich-tigen Beizebub (die ook bier wederom s el zorgt zich niet to kompromitteeren) enmet de Luciferisten, die by en de hoogte bohandelen kan; — dock hem niot tegonover Lucifer zelven ftelt. Deze tech kon, volgends het karakter, dat de (hater hemtockent, met den achtbaren Gabriel of met den zachtmocdigon Rafael over hot read-flot der Godheid redetwisten, en, door don eonen op din verftand, door den anderenop zik gevoel laten werkens maar den gebiedenden soon van Michael, die louter on-derweeping, goon redenoering daldt, soft by niot bobbin bunion verduren. Mushall onby — zoo als zy sib voorgefteld — konden elkander &Been op het flagvold ontmooten.

Naauwldks beefs deb de Veldheer met de Godgetrouwe Reba verwdderd, of doStedekonder dant op. Gellik do volksleiders van elle eeuwen %dust hy lang nog,den ftaf, hem door do muitelingeu aangeboden, to willon afflaan: eon kunstgreep, omken in ken oproerige voornemens to Capon on terons don blaam, welken hy geroeltto vorchenen, van deb of en op Immo verantwoordelukhoid to %logien. 't Is, wan-neer by — vs. 1259 — de gotuigems van Belsobuli en diens modoftandera inroept,als of by met alleon de Almackt, maar ook sick zelven, °wrest elk bedoolingensocht to nualeiden. — Ily words ten croon gevoerd: de misnoegden zweeren hemtronw, en — wat vooral niet voorbygezien moot worden, sy beividsen hem — vs.1266 — goddelijko core: con handeling, die gewis oorfpronkelijk slid bodoeld word,dock waartoe sy door Bobolink gebracht worden, en die bun drill volkomen maakt.Het lied, waarmede sy vervolgends to veld. trekken, is allerkeurigst gedicht. Detree-keen, anapesten en daktylen, die elkander al hortende vervangen, Colleges, metsnored warizheid als do muzijk let soil kunuen doen, de onrustige en Wilde ftem-ming, waarin bet oproerige heir zich bevindt. Ben fchoon kontrast levers hiermodede weemoedige trenrsang Or Engelen, in kahnon, edit Ijrifchen trans gefebroven.

In hot Vierde Bedrly won't Michael door Gabriel opgeroepen om sick to wape-nen for ftraftb der °prodigies. In de redo van Gabriel — vs. 1366-1378 — merkemen op, hoe oeaige eigenfekappen van God, als sUn algidfehap, sUn Gonad., sibGerechtigheid, als zoo lel° byzondere perfonen worden voorgefteld. Hetzelfde doetook Hoonvianr in zips Abraham de Aartavader ; --- doch boo blinks bier Vondebadverts fmaak boron diem an sin navolger nit. Hoopliet lent de verfebillende eigen-ft:klippen der Godheid in zip dichtftuk ale handelende perfonen optredon on lengeredovoeringeu 'louden: al 't walk op den dune iota ftuiiends heeft, waarmede het ge-send rerftand sick niet kan vereenigen. Vondel dear-en-tegen noemt so niet dan in't voorbygaan, soo dat do loser den Aid niet keeft, del in bet ongewone der voor..Milling to verdiepen, en naanwlipts weer, of by do woorden van Gabridl bier letter-hik, den wel figuurluk hoofs op to vatten.

Wederom verplaatat ons de Dicker by het leger der oproerlingen, aan welko sinLucifer, attar do gewoonte dor volksmenners, de prachtigfte behind' doot — vs.1489-1450 — en moral do woorden, ovidlicid, tirannv, flaaffche dienstbaarheid"co antlers) dergeltike effekt-makende nitdi ukkingen met fpaart. De vreesfolijko ftrijdftaat op hot punt eeu aan‘aug to mimeo; maar nog words de ontknooping, op eontreffende, aandoenldke °Use, %edam en. Niemand, hoe vordorion ook, of by boort,alvorons gohecl to vallen, de ftem dos gewetens, die hom vermuant, de hum van Gods

I

gonads, die hem tot inkeer roept; ook tutu Lucifer doen hoiden zich hooren, nu Ra-fael, do Befeherm-Engel, in de roorendfte klanken hem ‘erzoening en lorgiffents komtaanbieden en tot terugkoer van mjn dwaalweg now. lk sod in goon letterkundigvoortbrengfel, vau welke eenw of van welk yolk ook, een dichterluke tweefpraak wetenaan te wbsen, die apweegt tegen deze heerlIjke redowisfeling tusfchen den Tolk dorHerneMho liefde en den nog niet goheel rerftokten zondaar. Treffend blinkt in ditTooneel het sedelijk olerwicht nit der reins onfrhuld boron do sonde. Lucifer, diebedreigingen en goweld soft getart hebben, is naanwlijits Ireland tegen de (tom dormedelijdonde Liefde. Norgends veroorlooft by zich een hard woord tegen Rafael: integendeel, akin hart getulgt al weer on meer, hoe reel barer dere is dan by zelf, enin uolken pool van jammeren zijn hardneklughetd hem ftorten zal• — en hartver-fcheurend is de bangs wanhoopskreet, welken ziju fchuldbefef hem afperst in dontrcffenden regal:

Of ergens fchepfel zoo rampzaligh zwerft airs ickt

Voorwaar, we) een ontzettende tamp most in het hart gevoord wordon, wanneersulk een uhboezeming vernomen wordt uit den mond van hom, die, boy en ale 'In-dere fehopfelen gezegend, het mast aan den troon der Godheid float. Door Luciferbier zoo du* boklagenswaardig voor to ftellen, weet Vondel voor zijn boofdpetfoon,zoo lang men nog op diens behoud mag hopen, do innige belangftelling des lezersen voortdurend diens modelthlen op te wekken, en von nit by hierdoor aan eon hoofd-vereischte van het drama, hot levendig houden dior beide gewaarwordingen. Reedsvisit men zich, dat Lucifer, zoo wear Rafael den laatften flag weet te Haan, sal af-sien van olju opset, waarvan by self het doemenswaardige insist; maar tot dat laatfteworth can den Befuherm-Engel do tbd niet moor gegund. De flag is sangevangen.ApoHion komt zijn Veldbeer ton ftrbde reopen: en de Item van den valfeben trotsverdooft by Lucifer die van het ontwaakte gewetea. Hy trekt op met stjn heir; maarnog wil Rafael zün pogingen tot behoud van den fchuldige niet (taken: on ken byhem selves niet larger tot bekeering vermanen, by sal voor minst nog bet eenigevoor hem doen, dat overblijft: by sal voor hem bidden. Roerond en IiofeliJk klinken,tubfehen de oortopkreten in, de versuchungen, waarmede de vrome Engolen nogtot in 't tanks beproeven, den gerechten toorn Gods van den sondaar at te wenden.

In bet VWde Barbie komt Uriel, Michaels fchildknaap, den nitflag van den ftrbdverkouttigen. Ztjn %wheal is niet alleen meesterlijk fchoon als dichtftnk; maar ookut ✓uen ftrategisch oogpunt merkwaardig. De berchrbving dor beide flagorden is evenvernuftig menden ale kunftig en cierlbk uitgowerkt. Eigenaardig was het deukbecldem hot heirleger Gods ale eon driehoek — bet gowono zinnobeeld der Godheid,

Bon eackelheit in eat dryptostigh licht —

voor to ftellon: on dear tegen over de flagorde van Lucifer te lorgeluken mot eenboog of haktptuaan (het fytubool der Turken, die in Vondeis oogen niet 'eel beter

warts. 4101 de -hose Geesten), die zieh mot twee drolgende platen of hoornen voor-does oni ai tilper en Libra• gekromd en gefpannen, ten tests in 't midden berftenmoot v.. 1644-1670. — En welk con lever, welk eon gloed, welk een afwisfe-ling doer 'het gandfche tafereel I De hodondaagfche fchool, die all. tango verhalenwraakt, soft misfchien den ftrbd Never ohm voorftellen, dan er de befchrbving vanhooren, maar welke vertoaning ware in ftaat ons alles zoo natuurldk en aanfehon-welbk wader to men als het verhaal van Uriel sulks doet? Wie nog cenig gerool

•

KRITINCH OVERZICRT VAN LUCIFER. 299

300 'Emmen OVERZICHT VAN LUCIFER.

voor ware dichtkunst behouden heeft, met hier allos ale voor zijn oogen gehenren,en fmaakt ruimer voldoening dan hem de Inisterrukfte melodrama-toeftel soil kunnendoen genieten.

De zegevierendo Michael wordt nu door de Roien ingehaald en geeft een kortverflag van Lucifers val. Dan, al is de sego op de wederfpannigen bevochten en dehoofdperfoon van bet tooneel verdwenei, zy die, als MITCHAM; 9 on anderen, ge-meend hebben, dat daarmede de handeling kon geacht worden to zijn afgeloopen, endat al hetgeen volgde met meer was dan een onnut aanhangfel, hebben ['Been be-wezen, dat zy bet eigenluke onderwerp van het drama niet begrepen, of nit het ooghadden verloren. Immers, de vraag bluft over• is de behaalde triomf volkomen? is,door den val van Lucifer, de mensch, Gods nienw en bovoorrecht fchepfel, welltsgelukftaat by benbcido on waarom by de wapens opvatte, in then ftaat bevestigd?Ziedaar wat wy behooren to weten, eer wy zeggen barmen, dat het fink eon voldoendClot heeft bekomen, en waaromtrent one Gabriel in het laatfte tooneel een droevigte-leur-ftellend bericht komt hrengen; maar dat tevena aanleiding geeft om to wb-zen op eon range toekomst en alzoo het treurfpel op een even vorhevene ala roe-rende a ajze to fluiten.

Gewis, hot dichtftuk kon goon treffender en troostender einde nemen dan met diefehoone niiboezeming der Engelen, zoo gefehikt om den loser in die godsclienftigeftemming been to render), welke het treurfpel, naar zijn ondorwerp, beftemd was, byhem aan to kweoken.

Ala drama is dna ook to dezen opzichte do "Lucifer," naar miln oordeel, onberis-polijk: ala karakterfaildering nisi minder, on ik soh het naanwlijks noodig oordeelen,dit bindle nader to betoogen, had ik Vondel niet to verdedigen tegen de beeordeolingVan yaw ALPREN, die, a) Vondels Duivels tegen die van Milton en Klopftock over-ftellende, ze to „menfehelUk" acht. Tegen doze bofchuldiging mag , in de eerfte pleatsworden aangemerkk dat, zoo al de Dnivels van Vondel niet zoo uiterst affehuwelijkworden voorgefteld ale die van den Britfchen en die van den Hoogduitfchen dicbter,milks dolman is toe to farbven, dat zy nog goon Duivels zijn. Lucifer en zijn aan-hangers waren nog Met gevallen, nog niet geftrafl, en wy zien hen alzoo in een tijd-perk van overgang nit een ftaat van gelukzalighoid tot eon haat van boosheid roor-gefteld. Milton en Klophock daar-en-tegen vertoonen bonne duivels niet in perfoon,mar bekhrtiven hun boosheid on vinokwaardige eigenfcbappen. Milton vooral maskons do gruwzaamfte wezene en verfehrikkelukfte beeltenisfen af, die, zonder dat zyeenige wandaad bedrijt en, one reeds ala Infra° monfters bekend zbn; zy zijn reedsin de het, en bun maatfehappelijke toeftand flak derhalve van zelfs alles nit wat eenfchljn van „mensehltikheid" vertoonen kon. Maar ten &adore, wanneer men de be-raadflaging van Lucifer en zijn medeitanders in het Tweede Bedrtjf vergelUkt met dieder Duirelen in bet Pandemonium a), sal men, by 't in aanmerking nemen van hunonderfcheiden toeftand, een grooter overmaat van boosheid, eon grooter verhevenheidin het kwade, con onverfaagder mood en flouter endernemingszucht by de eerstge-melden vinden dan by de helfche Geesten van Milton: de rand van Belief vooral isby den Engelfshen diehter to zwak on to W om nit den mond eons Duivels voortto komen.

Wat betreft de goode Engelen, overal vertoonen zy, in don "Lucifer," een karakter,

I) Beoord , Hz 204a) flower der Bob. Rug** ens bl 99a) Zle Parade/. Lost, B. Tr, vs. 110-2515.

I

KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 301

vorheven dienaars van den grooten God waardig• in Olken toeftand handhaven zy opgrootfche wdze de hemelfche majefteit, en verrichten nieta, dat ftrudig zott kunnengetleht worden met hen nattier als Geesten: in dit opzicht overtreft Vondel denBrufehen dichter, die van Engelen fpreokt, door honger gedroven en bet overkhotvan hun voedfel nitwafemende, zy eten en driuken in den home!, liggeu in troepento flapen en zun van bonder kunne zoo dat men eer van de Engelen van Milton zoftmooten zeggen, dat zy to monfeholuk zun voor Hemelfehe Geosten en Dienaars derGoddeluke Majegteit.

Eon andere vraag is, of bet onderwerp evenzecr gefchikt was voor een dramatiftheels voor een epilthe behandeling. Die vraag is grootendeels door Vondel zelvenbetintwoord geworden in sun „Plettrede" en in zun „Bereeht," en wy sullen hem inzijn „Bereeht" voor den „Salmoneus" er nader up men terugkomen.

Gewis is op de rodonen, welke by in die verfaillende apologien aanvoort, wel beteen en ander aan te merken, en in onzen tud, waann men zelfs geen gebed miserop don Sehouwburg hooren wil — of het moot gezongen worden — zof een opvoe-ring aldaar van den „Lucifer" weer ergernis dan Mating geven; maar Vondel faredvoor eonw, en moat in overeenftemming daarmede betiordeeld worden. De Schouw-burg — 't slj bier herinnerd — was nit de Rederukerskamers geboren, en daze nitdo MyMinh der muldeldenwen, wear niet enders dan ftiehteluke of Bybelftoffenwarden opgevoerd. De klasfieke ditbtkunst, die in Vondels tud een alvermogendeninvloed op de Tooneelpoizy verkreeg, ftrekte wel om hear te befehaven en te ver-cieren, en wat vroeger eon bloot fehonwfpel of een drooge en ftijve redeneering was,voor oog en hart behagelijk en treffond to maken; zy opende aan den dichter eenmimer veld; maar by het aanbiedon van niouwe ftoffen, nit de fabeleenw geput, Bootzy daarom de kenze niet nit van onderwerpen, als creepr ran da He'lige Schriftontleend. Maakten vele naanwgezette lieden er een versvdt van aan bet Tooneel, dathet to Heidensch was, gingen vele enders° or been, met goon ander doel dan omrich to vermaken, dit gat' noch aan gene noels aan daze het reclit om tegen Vondelnit to varen, omdat by een ftiehteluk fiuk vervaardigdo en Joist daardoor poogde tobewijzen, dal de Schouwburg seer wel kon dienatbear gemeakt worden aan de ver-fpreiding van vrome en godsclienftige begrippen, en eke sateen tot tUdverdnif, maarook, meer bepaald, tot leerfaens tudtverdrtif beftemd was I). Doch, welke redeems dePredikelpipp en andere tegenftrevers van Vondel ook hebben mochten, om by de ver-fehlinliarian den „Lucifer" den bauvloek tegen hem on sun trenrfpel nit to fpreken,den hedendaagfdien fchonwburgbezoekers voegt dit met; ban, die b. v. in KotrebuesKruisvaarders hoiden historifehe waarheld on godsdienftig gevoel men verkrachten,die den Heiligen Profeet Moses in een bravour-arsa gaan toejuichen, wien de moord-tooneelen van de Sint Bartels nacht, op muzuk gebracht, tot tutfpanning !trekkers•of die hen vronwen en dochters near die fchool van ontucht voeren, welke het Fran-fche tooneel met sun clubbelzinntgheden hen aanbiedt. — Neon voorzeker! de fehouw-burgzalen, waarin al dio onzin, al die wartaal, al die zedeloosheid, al die grnwelenworden eftgek,rsamd en voorgefteld, sifts de meesterftukken van Venda niet waardig!en wie thands van ergernia praten wil, ergere rich over dat alles, maar ergere rich

niet over den "Lucifer."De wise, waarop Vondel sijn onderwerp heeft behandeld, had niet-te-min een go-

growls rodeo prgernis kunnen geven; wear aan ecbter niemand in zimen tied taunt

i) Zle Deel III. biz. NO.

302 KRITISCH OVERZICUT VAN LUCIFER.

I

gedacht to hebben, en die ook lung onopgemerkt is gale% en by latere bebordeelaars.

Wear die in gelegen was, zal tk thands ontvouwee.

In den winter van hot jaar 1844 Mehl ik in de kunstkweekende Maatft happy FelixMends to Amftertlam ern reeks van loorlezingen over Vondol en meer bepaaldelukover zijn „Lucifer." By deze opzetteltjke bohandeling van het drama was het natant.

lijk, dat ik het meer in at zijn byzondei heden leerde konnen, dan vroeger het gevalwas geweest, en dat, by onderlinge lergeluking der plaatfen, mun aandacht net op

raken on bedoelingen, welke ik to voren met bad opgemerkt. Het was, of my roil

lichtftraal voor den geest kwaw, die my in dit werk con gehetmen zit bet lezen, tot

dies tijd voor intin oog %erborgen. en, °fa hoon ik self in don aativang omtrent de

waarheid mutter ontdekking twufel en wantrouwen bloef voeden, ern hernienwd tinder-

sock ftrekte taken out my te et ertingen, dat ik good gezion had, en dat de „Lucifer,"

by al sun overige N erdienften, nog de verdicnfto — zoo 't (hen naam mag dragon —

beat, eon allegoric te sun: — en wel — con verbloemde voorftelling van den opftand

der Nederlanden tegen Mpg.lk heb hier boven op de tweeds blailstide van dit Overzicht gezerl, dat hetzelftle denk-

beeld rich in hetzelfde tudvak by re& hillendo perfonen ineermiden voordoet ; — en zoo

is het ook bier het geval. In den Ovorusfelfchon Almannk van 't jaar 1850 verfcheen,onder den tytal van: VONDELS Luctran, eene poldteke allegorie, ern opftel van Prof. Jonck-

bloet, die van mijn lemon noch van bet aldaar ntedegodeelde eenige kennis tlroeg,dock wien eigen onderzoek tot hetselfde residual geleid had ale waartoe ik geko-

men was. Aileen vond tk dear meer breedvoerig niteon geset, wet ik aan mtja we-

hoorders in korte trekken had medegedoeld. Het is die boknopte modedeeling, welke

tk hier wensch to geven; wie moor verlangt te woton near bet gezegde opftel verwtjsentle.

„Wet was" — zoo fchreef ik in 1844 — de eerfte asnlelding tot wederfpannigheid

tegen den Honing van Spanje by de Nederlandfche Edelen? Wy vinden bet antwoord

by alle frbrUvers• hot was do meerdere gang, door Ftlips aan de Spanjaarts be-

wesen. "Dear &builde eon heimlijk duchten;' zegt Hooft, „dat de lieftle der gemeentotot den Honing niet sonde orkend worden, met de bejeegeningen, waartoe sy gewend

was van sOne Voorzaaten, die hear tnet elle aantmuntgheit geftreeld en gefteofd

haddeu" — en vorder: — „de Grooten 'a Lands en getytelde Herren, gewoon de

Witten naest aan 't hart to legghen, en met de blaakendfte ftraalen der jonftebefeheenen to worden, zaagen sick verfthooven, on do vreemdelingen in 't bezit vanden Honing."

„Het is ern iegeltjk bekend, hoe Karel V fchier by nitfluiting aan de Nederlanders

sUn vertrouwen gofehonkon, en hen niet flecks liter to lande, mar in Spanje sells

met hooge bedieningen had bekleed, tot groote ergernis der Spanjaarts. Onder nipsmidland de reaktie, en bet was niet te - verwonderen, dat de voormalige gunftelingendes Vsders rich niet dan met fpUt en misnoegen door den soon zagon terag genet,on Spanjaarts met die eerambten voorzien, waarop ay vermeenden nitfluitend gerech-tigd to stjn.

„Wet nu woks in hot treurfpel de ontevredenhetd op van Lneifer en de ovorigo

Vorfton? Het is de meordere gamut, aan den mensch bewozen: de eerfte rang, vroe-ger aan de Engelen, thands aan hem toegekeud:

De ininfeh is nutehagh dos one boven 't hooft te waffen.Zun wafdom zal ons !weft verfehricken en verrq/fen.

303KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

Ons flaverny gad in: — gad heene, viers en dientEn eert dit nieu geflaeht all onderdaene knaepen

Onze erfnis komt hun toe, all ustverkoren zonen. ens.

„Zoo de beganftiging der Spaanfehe Edelen boven do Nederlantlfthe nan den moat-hen vooral een duorn in 't vleesch was, daarby kwamen, om niet flochts hen, maarook de gemeente to 't harnas to jagen, de plakkaten.

,Wy vtndett evenzeer in den „Lucifer" do aankondiging van Gabriel, door Belzebubmilts eon plackaet gettoomd•

De Stedehouder hoort waer cht plucked op draw —

ale ecn tweedo en voorname minim:ling tot wederfpannigheid vermeld.„En aan wie worden, in de Gefchiedenis zoo wel all in bet Tretufpel. de handba-

Ting on nitvoering der plakkaten in de eerfte pleats opgedragen? — Least den briefvan nips II aan skin Stedehouder Willem van Oran* „ende gonierld hetgeen in do-zen can u is hangout* faint de gencegenheid om my lust en dienet to doen, wear-mode ik vertrouw, dat gy n bier aan zult to koete leggen, last ik a, en verzook ern-ftelijk, dat gy 's salve bevordort met bewits van elle vereischte genet en behulpzaambeid"ens. — en vergeltik dies met do gezegdeu van Gabriel, betreffende en tot Gods Ste-dehouder:

Gehoorzaemt Lacier, verknocht aan Gaits geboden —

(leer SAsdeliouder, tuft, en hanthaef creerfte one waxen.

„Zoo eenig Edelman by silo floeverein in Wog° ecr en aanzien ftond, bet wasWillem van Oianja, de gunfieling van Karel V, de Stedehouder van Holland, deBidder van 't Golden Vlies, do aegis in den Rand van State enz.

"Desgeigks wordt ook Lucifer voorgefteld ala macbug boven alle Engelen:

Gehenets in den top von alle hierarchyen —

Overgotenifet fehoottleit, lotisheat, pc*t en seat er kunst geolotenEn ftroonsen solider mad set oiler /chattel bros.

,,fotusfchen lien wy zoo wel den (tenon all don andoren :kb aan 't boofd plain fender ndsnoegdon.

Wio was de man, op wien vooral do Nederlandft:he Edelen geheten waren? Wasbet Wet Grinvelle, de man van mindere afkomst, tegen wion men moor gegrondo re-denen van beklag kon aanvoeren, dan dat by eon vreemdeling was en boven do in-boorlingen door den Honing onderfeboiden en met gunatbowilzen overladen ward?En hoe last zich Lucifer nit over den begnnfugden Adam?

304 KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

't Is tut dat LuciferNu duicke voor de komft van deze dubb'le fler,Dee van beneden reit en zoeckt den wegh neer boven,Om met een aertfchen glans den hemel to verdooven.

Ben acrdtworm, use een klonsp van aerde en klay gedraopen,

Ens Jaeger is 'er die de kroon deer boven fpant.

Zoo sal een vreemdelingh, een worm, het hooghfle wortHier boven voeren, en een ingeboren zun'chtenVoor 1 reemde heerfchappy?

Zullen wy, Stadthonders van Godes maght,nor dit geleent gezagh, een wulpfoh vermogen, knielent

„De tegenftanders van den Kardinaal vorwisfelden de livreien banner bedienden,fatten bun eerst een sotskap op den moues en lieten hen later bet grsauwo kleedder rouw dragen met een pijlbundel vercierd. — En wat zeggen de Luciferistent

Leght of ow hooftcieraet: verandert uw lievreionBo vrolijckheit in rou.

„De Edelen klaagden over bet asnbldren der Spaanfche foldaten. Lucifer zcgt vanAdam:

Het blyckt, hoe heerluck hem de Godtheit begenadsght,Oock door eon ldfwacht van veel duizenden verdadight.

„Maar niet alleen do Edelen, ook de gewone burgers in de Nederlanden hiovenltude klachten aan, zoo wel dat de byzondere handvesten en rechten der Steden,ale dat de privilegiin der Staten gefchonden werden• — zoo klagen ook de Lu-ciferisten:

Wy waren pas gewut tot pylers van suit hof,Bekleedden omen plscht ale frowns njxgenooten,En warden op eon fprongh gebannen en geftootenMt ders waerdsgheit, verdruckt teftrengh mitre.De hantvest en het recht, dat one de Godtheit grit,Wort agetrockea, ens.

Geen snenfch vet-flouts zsch, once orden om to wroetenOf die bezworen recht to ontwuden.

KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 305

,En welke sun de antwoorden, op die klachten gegeven ? — Wy behoeven er Burnosh Boort voor op to fleet. Wy bison bet in Vondels treurfpel:

Die wetter geeft.... vermagh de wet to breecken. —

Uw Recht en handveft bluf de Godtheit onderdaen. —

(Gods) zee den eenen ran, den andren op den Croon. —

„elle uitdrnkkingen, die wel wat heel zonderling klinken, wanneer men die niet al-legonsch opneemt.

,,Eer nog de opftand in de Nederlanden een bepaalde organizatie verkrugt, hebbener onderhandeltngen pleats, en men zoekt near iemand, die door geboorte en rangde meeste aanfpraak heeft om de misnoegde Eedgenooten to vertegenwoordigen. Welis de hoop van 't algemeen meer op Oranje gevest; maar doze was, in de !Idling,welke by bekleedde, beftemd, een andere rol in het omwentelings-drama to vervullen. —In hot treurfpel abet men het gebeurde lignurluk voorgefteld. Apothem en Bella, deLodewijk en Marna van Lucifer, beraadflagen, hoe sy de Engelen tot wederfpan-nigheid sullen aanzetten, en de flotfom, waartoe zy geraken, is:

Men hanthaef 't Engeledoni, zips hantveft, eer, en ftaeten,En kieze een hooft, waer op etch ieder magh verlaten..

Dan doende Belzebub, een Vorft van groat gezagh,wapen aen hen klacht en tvetagheit to hangen,

Met plotfling, lacier allengs, en ale door zudegangen.De etedehouder stet zyn tegent000rdigheitBie self de ftercke hens aen snick een trots beton.Wy sullen in den Russ son' sin en voorflel hooren:By ream voor een pool, en geve in 't ends de fporenAen 't opgeruide heir, verlegen om eon hooft, ems.

he niet, of Vondel plastfen nit de brieven in de Ardaves de la wasfon de Nasfau,had gelezen en op rijm gebracht? Roe kan men duldelijker dan in de voorafgaanderegale de bonding den afgebeeld. by den aanvang der beroerten aangenomen, doorBrederode, — het hooft, dat, ale afftammeling der Hollandfehe Graven, bekleedwas met groot gezagh, en stip adeluk wapen Ling aan de klacht der Edelen? — doorOranje, die, Lid van don Bast der Landvoogdes, sick buiten de handelingen der feem-verbmidenen bleef honden? — Op then Read der Landvoogdes, gelük op de geheolemachtsverdeeling in de Nederlanden, is volkomen toepasfeluk de befehruving, doorGabriel van de Hentell'ehe hierarchy gegeven:

De hoogVe to Serafin, en Cherubuts, en Tivon,Die mums in Goes Raet, en ftercken zijn geboOn.

,,Zoo ward de Landvoogdes in de Nederlanden ter Ode gentian door den Readvan State, den Geheimen Rand, on den Read voor de Geldmiddelen.

DM WWI= TAN I TAN TU'PflL vi 2u

306 KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

Ds middenry Wad nit Heerfchappyen, Krachten,En Maghten, die op 't woort van Godte Geheimraet wachten.

„Do Staten der Provincien, de Adel, en de Hooge Geestelukheid, die het woordvan hear geestelbk Opperhoofd, den Pans, bekomt.

De derde en laeglifte ry, gewut nit Vorftenheen,En groote Aertsengelen, en Engelen, most deackenVoor 't woort der meddefrye, en laten etch gebruicken....In hen' bgzondren laft.

,,De KrUgehoofdes, Landvoogden en Stedehouders." Dat Vondel die ale van demiddelrye, en due van de Staten, afhankelbk voorftelt, at overeenkomftig de valfchebegnppen, die in de zeventiende eenw, aangaande bun wederzudfehe betrekkingenwaren doorgedrongen.

„Aileen door de hier sangehaalde vaerzen in figanrluken sin op to vatten, en welin zoodanigen ale er door my aan gehecht wordt, last het zich rti►en, dat Lucifer,wien voor 't overige de hoogfte rang nails; God wordt toegekend, ja die, in den top vasalle hterarchyen wordt gefteld, imps, 't geheele fink door, geen hoogeren tytel draagtdan then van Aartsenged, waardoor by tot de dards of ondergefchikte klasfe behoorenzoit. In Vondels oogen — on near do algemeene begnppen van die dagen — wasOranje wel, ale Vhesridder, Lid van den Read van State, ens., vooral door zdn ge-boorte, de voornaamfte onder de Nederlandfche Edelen, maar ale Stadhouder (Ands-engel) aan de Staten ondergefchikt.

„Even ale Brederode in 1666 door de Brnsfelaars, zoo wordt Belzebub door deLucifensten verwelkomd. Men leze de geheele pleats, welke aldus (vs. 1010) begint:

Beer Overfte, op towns wench **tellers keurebendenZech wapenen

„en men herinnere zich daarby dat Brederode een „bends van Ordonnantie" kom-mandeorde.

„Brederode ftelde zich aan 't hoofd der Eedgenooten, die zich met een zoogenaamdfmeekfchrift tot de Landvoogdes wendden. Belzebub bandelt op gelbke wuze. Tot deLucifensten zegt hu:

Met fmeecken moght ghy heft en eaft tau' wenfch vertoerven. —

Ick wit u voortreen neer don troon van 't groot pedals,En one gerechugheit bemiddelen door paw.

„De grieven, in het fmeekfchrift vervat, over de benoeming van Spanjaarts tot Staats-ambten, enz. vinden wy door de Lucifensten aan Michael opgege% en, b. v.:

.D8 hentel bluve maer in zunere eerften Rant,Men Pell' gems amptenaers van 't hemeVch VaderlantBetted= 't aertfch Wheat.

„Men hebbe hier fleehts de woorden hemel en heinelfch in Nederlanden en Neder-

landsch en aertfch in Spaansch te veranderen.„Michaels autwoord luidt als dat van Margareta

Indeenghe door gezantenWilt handelen om hoogh, tot voorftant van uw lot;Wy eviller& uwen zoen bemiddelen by Godt.

„Men denke aan de zending, eerst van Egmond, later van Bergen en Montigny,near Spanje. —

„De opftand, eenmaal algemeen geworden in de Nederlanden, werd, overeenkom-ftig de lens fiddles on roe 'tapes a la Wanes, alleen tegen Alva, en in 's Koningsnaam, gericht. Even zoo betuigt ook Lucifer alleen tegen Michael en voor de cereGods to oorelogen:

Wy yvren voor Godte ear, om Godt zun recht te geven,Verftout sck my en dwael this verre India; 't fpoorVan snips gehoorzaanheit.

Geturgh. .. doorluchtfte Heeren ...Dat ids, eat moot en dwang, drat loft aenvaerdex zal,Tot voorftant van Godts Buck, om one bederf te keeren.

Wy :were* te gelyck by Godt, en Lucifer

Ick vecht,Es oorloge ender Godt, tot voorftant van zbn kooren,De hantveit, en het Reeht, lutes wettigh aengeboren.

Ick hanthaef 't heiligh Recht, door hoogen swot geperfi,Ex, xa veal wederftants, way &aka overdrongex,Op 't klagen en gekerm van duizenden van tongen.Ga hene, bootichap dat den Fader, osder messIck skis, voor 't Vaderlant, den ftandert voere, en dies'.

„Zie daar de glimp, door Lucifer atteden opftand gegeven. Ook by beet pro lege,rage at grege to ftrilden. Maar wat is 't daar men op dock?

Zoo sal de *mug der hemelen verkeerenIn eases vryen Staet.

„Wel is dit blijkbaar nooit het oorfpronkelüke doel van Oranje geweest, en heeftmen zelfs na sljn dood nog een poos de heerfchappy is koop geveild; doch het isde flotfom, die na den opftand door zeven Gewesten verkregen ward, en Vondel konvan aljn Ilandpant bet verwerven daarvan berchonwen ale reeds van den aanvang atin bet plan gelogen to hebben.

KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 3O7- - -

308 KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

Indtenghe my voor 't hooft van uwen irydom kept,Zoo fine den eedt noch ems enz.

„zegt Lucifer, en ongeveer zoo fprak ook Prins Willem.„Waar de Rot aan het fiot van het Derdo Bedrijf zegt

Hemel, curds, zee, en ftrantAllen ftaen in hchten Brant.

herkent men daar den ftrud niet, zoo door de geworven troepen to lande, als op zeedoor de Watergeuzen gevoerd? Ontfangt Michael met denzelfdeu last ale Alva, om

Met eaten gloet van vier en yver doze vleckenTe branden tat Godes noon —4

„poet de halve maan van Lucifers flagorde one met denken aan de fpreuk derGeuzen: Lzever Thrksch dan Paapsch,

"Leest men in vs. 1729, 1730:

Gelvck het zeegedrws al fchuimende op een rotaGeftutt wort, rd. op rein, en met weer aft ken redden —

„het devies met van don Prins: faevis tranquilly. in undis? — Nerves niet Lucifer, totdriewerf toe, den flag, gel& Oranje dno malen in de Nederlanden viel? Kan menhet er met voor houden, dat de Lee= en (Zee)draak, die voor Lucifers wagen zOngefpannen, op Holland en Zeeland zinfpelen, de twee Gewesten, die voornameltjk envoortdurend 's Prinfen zUcle fteunden, en zich door zijne hand listen befturen? Zot by't verhaal der misfchepping van Lucifer in seven dieren onder eon ook gedacht zijngeweest aan de Urns der seven Provincien ? En kan men in die godgetrouwe Reien, dietwee derden van de Engelen intmaken. de Spaarlfche Nederlanden ook herkennen, wierbevolking met die der afgefeheiden Gewesten ongeveer ftond ale 8 tot 2?

n't Is wear, het treurfpel eindigt met de tiederlaag van Lucifer en zijn Engelen;terwul het aan Oranje en zun zonen, hoezeer dan ook na vele tegenipoeden, gelnkte,de onafhankelukheid van den vrugevochten Staat to verkrugen. — Maar toch, zoowel Lucifer ale Oranje verbenren de gunat van hun Opperbeer en de hooge waardig-heden, vroeger door hen bekleed: — en zoo de een ale de ander bekomt hierin zbnwil, dat Adam batten het Parades, en de Spanjaarts buiten het grondgebied van denbevrijilen Staat worden gebannen."

Dit alley fohreef ik in 1844. Ik voegdo er. toen een apologie by, welke ik oordeelde,dat ouzo dichter behoefde. Ik gaf ale nnjne mooning to kennen, dat Vondel, altUdbezorgd out in zun voorftellingen zoo getronw mogeluk de waarheul of to beelden,en nimmer iota fchrOvende dan met een type of voorbeeld voor oogen, 01* by hetvormen van het plan om den val van Lucifer to bezingen, in de wezenitjke gefchie-denis naar een opftand gezocht had, op welken by dien der Engelen kon modelleeren,en dat het hem eenvondigat was voorgekomen, rich to regelen op den opftand tegenSpanje, die een ieder nog versch in 't geheugen lag. Ik gaf to kennen, dat by by diekeuze zich minder om de ftaaterechteltike kwestie bekommerd had, dan om de by-zonderheden, welke by to pas kon brengen, en dat men hem, wegens het fehtlivenvan zijn „Lucifer," nog niet van Spaansgezindheid kon befchuldigen. Ik hob federt

KRITISCH OVERZICHT VAN LUCIFER. 309 1leeren inzien dat mthi verdediging ten eenemale mank ging, en dat Vondel er metmode zott gediend zdn geweest. Ik heb dit ontdekt, van toen ik, de hand geflagenhebbende aan de nitgave zuner werken, deze in kronologifche orde had gefteld, enallenga gewaar was geworden, hoe, met zijn verandering van geloof, ook verandenngvan politieke denkwijze hand aan hand was gegaan• tk heb het begrepen nit zijnwuze om den Munfterfchen vrede te bezingen, nit de gunftige wuze waarop by inzijn "Leeuwendalers" de „Zuidzdde" voorftelt; uit zun lof- en eeredichten op Spanjaartson Zuld-Nedertanders; nit de flotpenode van het „Berecht," dat hy voor zijn treurfpelplaatste. — Maar vooral heb ik die ingenomenheid van den rechtfehapen en zacht-=wen Vondel met Filips II en zijn hoiden kunnen verklaren, federt ik in de lestejaren zoo vele fchrdvers, die ik inegeluks ala rechtfchapen, ja ale zachtzinntg vancart meen te kennen, de gefehiedenis van den opftand tegen Spanje op geheel anderewijze heb men beiiordeelen, dan vroeger door Hooft, dan later door Motley gedaanis. Die befchonwingewuze, waarby de gefehiedenis, zoo men 't noemde, gerekonftru-Gerd werd, en die zoo veel ergernis verwekte, was niet nieuw, geluk velen geloofden;zy had voortdarend hier to lands in meerdere of mindere mate by velen beftaan,en, aangekweekt vooral door de Loden der zending, welke de Jezuieten bier federthet begin der zeventiende eenw geveetigd hadden, was zy van de ftreng Katlic)Ibkedenkwdze onafTeheidelbk geworden — Het onderfeheid tusfchen Vondel en de laterefehrtivers, bier bedoeld, beftaat datum, dat deze laatften vnjelijk en open voor hengevoelen zbn mogen uitkomen, terwui Vondel na de dubbele lea, welke hem eerst zdn„Palamedes," later zdn ,,Maria Stuart" hadden berokkend, het rune niet dan bedek-telUk en onder bet kleed der allegorie heeft durven verkondigen. Van dear dan ook,dat zijn tUdgenooten zun bedoeling met fehijnen doorgrond to hebben; of in suntrenrfpel wellicht album een toefpeling gezien hebben op de omwenteling in Enge-land: — ja, 't soft my niet verwonderd hebben, zoo hy oorfpronkeluk bedoelde,Cromwell tot type van zip „Lucifer" te nemen en van dit voornemen is afgegaan, doorde nieerdere pitmen van overeenkomst, welke de opftand tegen Ftlips hem aanbood.

Maar behoorde dan Vondel tot de zoodanigen, the de Spaanfcbe heerfehappy inNederland terugwenschten? — Ik mag niet van den „Lucifer" afftappen zonder dozevraag to onderzoeken, on ik vind te meer sanleiding daartoe, omdat mun geleerdevriend Jonekbioet hear op biz. 8 en volgg. van zijn opftel toeftemmend beintwoordt.,,De Nederlandfche opftand was veal meer nog nitgebarften ter verkrijging der vrd-held van geweten, dan ter befeherming van politieke rechten, on Trigland fprakwaarheid, toen by beweerde: „Men zag in bet cent zoo zeer niet op die Hooghe-„den en rechten: 't hart en was zoo hoog• niet; .... men deed situ best om de tiranny„te verdrUven, inzonderheid van de confeientien dergenen die de ware Religie, ook„onder bet kruia en aware vervolgingen, hadden aangenomen.” Goon wonder danook, dat de partU die de osde godsdienst was bluven aankleven, die zich bedroefdeover de kettetlj, die noode de heerlukheid der kerke zag ondergaan, den blik gerichtbleef houden op den Spaanfehen Monarch, door wien taken RI herftel van het om-vergeworpene kon hopen. Maar bnitendien, zoo het protestantisme, dat bet juk vanden kerkelijken Monarch had afgeworpen, door acme onvermddeluke konzekwentiemoot overbellen tot liberals ontwikkehng onder republikeinfehe vormen, — betKatholicisme moest nit den aard der sake meer monarchaal geftemd blUven; en ge-luk het de knie boog voor Gods Stedebouder ale voor het gekroonde hoofd der Berk,zoo moest het ook meer den traditionelen eerbiod bewaren voor den Gezalfde desKaaren, het gekroonde hoofd van den Staat.

310 KR1TISCH OVERZICHT VAN LUCIFER.

„Zoo werd den ook de fiend van :Akan bier to lands befchonwd. Maakte men in1588 plakaten ”tegen de Padeluke afgrijfeluke afgodery," doordien onder anderenook dasrdoor ,,de gemeene rust verftoord werd," nog Wens de handelmgen overhet &hand matte men zwartgheld om den Katholteken eenige vrulteld van gods-dienstoefening to geven, „dewul de Roomfchen, altyt Spaensgennt dijnde....licht tot„cinch fchadelijck ontwerp fonden worden gebracht De ftreng Katholteke Von.del, de doortastende uverige zanger van de Hekeldichten, kon geen transactiegeestvoeden; zune begrippen waren die der Katholieken van 1584."

Tot bevestiging der bier door hem gage meemng, dat ooze dichter werkelijk deSpaanfehe heerfchappy met alleen betreurde, maar zelfs terug wenschte, hash defchruver in de volgende bladzuden onderfcheidene plaatfen aan, soo nit de „Leen-wendalers" ale nit de ”Berptegelinghen van Godt on Godtadienst," en de „Hoer-luckbeit der Kercke," alzoo uit werken van veel Yroegere en veel latere dagtee-kening dan de „Lucifer." Op de gewtchtige beduidenie der plaatfen uit de „Leen-wendalers" hob ik self in miln Overzicht van dat ftuk reeds gewezen, op die vande aangebstalde plaatfen nit de beide andere sal ik to zuner tkjd wdzen; — dochal moge men utt deze en nit honderd andere plaatfen meer kunnen bewuzen —wat wel momand meer sal tegenfpreken, — dat Vondel den opftand tegen Spanje ver-foeide, den Pans aanhing en den diepften eerbied had voor het goddeluke recht derVorften, ik vind nergens eentg bewijs, dat hy eon omverwerping van de beftaandeorde van salon en een terngkeer tot bet onde verlangde. Reeds tildens zjn overgangtot de Roomfche Berk sod zoodanig verlangen een dwaasheid geweest zijn; want deRepubliek was machuger geworden dan bet eons zoo machtige Spanje ooit geweestwas: on na 1648, no Spanje self de Vereenigde Gewesten voor „een Vrijhett op slobself" erkend had on er elle aanfpraak op had laten varen, zon dat verlangen alleenby een volflagen krankzinnige hebben kunnen opkomen. Maar bovendien — ik heber elders reeds moor op gewezen en zal er nog dikwuls op moeten wgzen — omtrenteven hoog ale den Pans en de Gekroonde hoofden fcbatte Vondel de StaatsgezindeMagian aten en de Arofterdamfche Burgerheeren, en even als by terzelfder tgd dat byde „Leeuwendalen" fchreef, ook sign dichterlijke hada aan de Burgemeesters bracht,die 't Vredewerk hadden helpeu doordrUvon, even soo vervaarcbgde hy fchier on-middelijk nit zgn „Lucifer" z(jn echt Amfterdamfche „Inwijding van 't Stadhuis," enbelette hem op meer gevorderden leeftud zijn beftendige sucht voor 't thus der Stu-arts niet, in fehitterende vaersen tegen Karel U not to varen, en de heldenfeitenonset zeehelden to bezingen. — Wat by wenschte was nimmer, herftel van het ver-ledene, maar vrede en verdraagzaamheid insfehen de Kristen natten, en zoo by zich&ILO getrouw Katholuk betoonde, 't was vooral daarin, dat by de onde lens der Gen-son omkeerde en in ftede van „Bever Turkech dan Psapach," tot wachtwoord had:,,liever wat bet ook sy, dan Tstrksch." De verdrgving der Ongeloovigen nit Europa,ziednar de hoofdgedschte die sun politick voondurend bezielde, wanr elks anderegedachte aan ondergefchikt bleef, en tot verwezenluktng waarvan by vooral, den al-gemeenen vrede telkens innep. Wat sot de goede man, mdien by weer op aardekon terngkeeren, gejamsnerd hebben by bet vernemen, dat, as twee eonwen, die doorhem gowonschte heirvaart niet alleen nog geen pleats had gegrepen, maar dat zelfseen Katholülte Selzer on Gen Protestantfche Koningin zich vereenigd hadden met denTurk om gezamentIgk een Griekfchen Keiser to beftnjden I

De „Lucifer" kwani by De Wees in 't licht, vercierd met een ty-telplaat, waarop Michael was afgebeeld, die den wederfpannigen Engelnit zijn wagen doet tuimelen. Jan Vos vervaardigde, tot ophelderingdaarvan, het navolgende gedicht:

OP

DE TITELPLAAT

VAX

LUCIFER.

flier ziet men Lucifer in 't harnae op zijn waagen.De wreede Leeuw en Draak z(jn in 't gareel geflaagen.

De hoverdy maakt flout om 't quaatfte te kftaan.Seer morgenjlar, ey keer I uw hoop van winft is waan.

Gy rent uw val te moet. de booawicht Apt zijn ooren.De zucht tot heerfchaFpy gedoogt geen nauwe fpooren.

Wie fteil wil klimmen moet geen doodtagevaar ontzien.Men koopt de kroon voor bloedt Wie (tout is kan gebién.

Z#n boezem is van nijdt en hoverdy bezeeten.By zwaait zijn legerbijl, om dol en godvergeeten

Met 'ahem& heir te wan. de ftaatzucht drift hem voort.Hy poogt de goude wal en diamante poort

Van 't eeuwig .Engknburg door ftormen om te Itooten.Maar Michai verfchijnt met gloende donderklooten,

Met blixemichichten, en verplet dit boos geflacht.Wit met zits fterker vecht betoont meer moedt dan kracht.

VermeeteUeeidt bedriegt het brein in alle deelen.Bier ziet men hoe dat Godt, in d' eerie der ftaatskrakkeelen,

De trouwloosheit verdelgt, tot fchrik van d'Eigenbaat.De Ifni verftrekt een zuil daar hof en- land op ftaat.

311

Het was, gelijk wy dit reeds vroeger, o. a. met „de Gebroeders"gezien hebben 1), in die dagen de gewoonte, de tooneelftukken opte hristeren met vertooningen, hoedanige wy er nog een zweem vanover hebben in den „Gysbreght," en welke federt verdrongen zijndoor de later ingevoerde ballet-pantomimen. Eene dergeluke vertoo-ning, beftemd um te dienen by den „Lucifer," werd door Jan Vosvervaardigd, en is ons bewaard gebleven met den brief, of — zooals men nu zoit zeggen, de „memorie van toelichting," — die er bybehoorde. Ik laat een en ander hier volgen.

„Mijn Heer

„De dana van Engelen, dear gy met my van gefprooken hebt, zalmijns bedunkens niet raadzaam zijn, dewijl gy de Engelen, om deval van Lucifer, een wettige reeden, met een treurigh gelaat op hettooneel laat koomen: ik heb er een gemaaltt, die zich wonderlijker,geloof ik, voor d' oogen der aanfchouwers zal vertoonen: want indeeze wordt het vervolg van 't fpel, de goude en zilvere eeuw, uit-gebeeldt.

„Belchrijving van de Dana achter het fpel van Lucifer.„Adam en Eva, van Liefde, Onnoozelheit, Trouw en Eer gevolgt,

verfchijnen in 't Paradijs. hier op komt het Bedrog uit d' afgrondtrijzen, maar omheint van Welfpreekentheidt, Meineedigheidt, Smee-ken, Vleien en looze laagen. zy 2) heeft haar pruik vol flangen van't hooft en 't vergift in haar mondt geleit. nu komt zy met eenaangezicht vol aanminnigheit, aan Eva, dan aan Adam een fchooneappel bieden. dit wordt haar door een Engel, die zich hier tusfenvoegt, elke reis belet. endelijk, door de vrucht bekoort, krijgt Evad'appel en eet van 't verbooden ooft en geeft het aan Adam, die't zelfde doet: d'Engel vertrekt met een deerelijke zucht. het Bedrog,dartel door zulk een vervloekte zeege, volgt met wufte fprongen.

„'t Bedrog, vol heilloosheidt, verfchuilt haar pruik vol flangen,En berfi door 't aardtrajk hem, daar zy haar kunft voor ftelt. -

Wie 't oog bedriegen wil moet zich met glans behangen.Bet vleiende Bedrog is fterker dan 't Geweldt.

Zoo deedt zy 't eerfie paar van 'shemels /poor afwenden.Wie dat Godta wet verwerpt verwacht niet dan ellenden.

„Terwijl Adam en Eva, die zich naakt bevinden 42) bezich zijn meteen but te bouwen 2), vertoont zich een Engel, die de gramfchap

i) Zle Deel III, Ms 699.s) Die sy — men vergisfe skit niet — is 't Bedrog.s) Zen vreemde wtjae om anderen te vergeven, maar Bedrog is bier de „Siang," en die drugt

vergif in bear bet4) Hoe of dot ward voorgetteld? Men bedenke daarby, dat de vroawerollen toen nog door mans

yervuld werden.s) In t Paradija? Riot seer Bijbeiseb.

312 VON DELO LEVEN.

afgrijfelijk ten oogen nit komt blaaken: hy drijft het verleide paardoor het brandende ffagzwaardt, dat hy in zijn hand heeft, uit hetlusthof. Honger, Armoedt, Arbeidt, Ouderdom en Doodt voegen zichby d'eerfte BaBingen. de Goude eeuw wordt door de Yzere verjaagt:de Tijdt komt vaardig voor den dagh fpringen. hy heeft Staatzucht,Nijdigheidt, Oorlog, Roof en Moordt aan zijn zijden. nadat deze Gruu-welen een pons 't zaamen gedanst hebben, verfpreiden zy hen overde werreldt. Liefde, Onnoozelheit, Trouw en Eer worden in een wolkvol ftarren ten hemel gevoert.

„Wijkt Liefde, Trouw en Eer. de plaagen zijn aan 't ftijgen.De lionger, Arbeidt en de Doodt betreeden d'aardt.

Bet voedfel is niet dan door zorg en zweet te krijgen.De Staatzucht, Wreedheit, Roof en al wat onheil baart,

Bekoomen voile macht om 't aardtrzjk te overheeren.De gruwlen zijn niet dan door 't fehilt des deugts te keeren.

„Nu komen de Faam met haar trompet, en de Tijdt met zijn feis-fen gewapent, op het midden van het tooneel. Zy hebben Adam enEva aan hun rechte zy: den Dag en Nacht aan de !Enke. Honger,Armoedt, Arbeidt en Bedrog volgen. Staatzucht, Oorlog, Moordten Roof leeveren hnn waapens aau de Faam en Tijdt. De Doodtdeurfchiet Adam, Eva, d'ellenden en d'andere grnuwelen: hierop gee-ven de Faam en Tijdt al wat zy van deeze Pesten ontfangen hebben,aan de Doodt; die, om haar macht te betoonen, de Faam en Tijdtbeneevens alle de anderen deurfchiet 1). Natuur, die met haar vierdochters, Aardt, Water, Lucht, en Vuur, het geweldt poogt te ont-vluchten, wordt door de Doodt, die haar hier ontmoet, bevochten.Hier tusfchen verfchijnt er een heldere wolk, daar men een waagennit ziet koomen, die van" een Fenix voortgetrokken wordt: op deezevertoont zich d'Eeuwigheidt: zy is in 't wit gekleedt, en behangenmet een blaanwen itaatlymantel, die met ftarren overzaait is. haarpruik wordt van een Hang, die de ftaart in haar bek heeft, omringt.Zy verdelgt door de blixem die zy in haar handt heeft, de Doodt:en zet Natuur op haar waagen en voert haar ten hemel. De hoofdt-ftoffen verdwijnen 2).

I) Wel had de boar, even ale in de 41nchtige betchrljving van den Aran es Titus" desselfdentehrEven, ook van deco Vertooninglannen denken

alai dat fpul soo wort,Dan word's op het ion de kykere ook oerstoort.

s) Er bleat shoo can „Natnnr" over, dock veritoken van datgene wear eon Maim nit harm! —Dock wet not ik verder hebben aan to teekenen op can vertooning, die Wet eileen vol onsinnighe-den is, mean eigenlEit Met den in een verwthlerd verband is gebracht met het onderwerp, waartoeay beet te behooren, en mete aanbiedt dan eon kende allegoric.

VONDELS LEVEN. 313

3 I 4 VONDELS LEVEN._

„Elk komt zijn waapene aan de Iliam en Tijd opdraagen.Deez' worden weeder van de Doodt in 't graf geleit.

Wat immer aasfem fchiep word door de Dood verflaagen.Noch moet zy zwiehten voor de handt van d'Eeuwigheidt.

Deez' wordt vergeefa beftreen van d'allerftarkfte krachten.Wie geen begin/el heeft, heeft ook geen eind te wachten.

„Mijn Heer!

„De wijsen, om op te dansfen, heb ik nu droef, dan blijt, naard'eigenfchap der gemelde perfonen gevoegt.

„Uw E.Genegenlie dienaar

JAN Vos."

Hoe voortreffelijk ook de „Lucifer" ware, niemand zal verwonderdzijn, dat het treurfpel aanleiding gaf tot vrij wat opfpraak. Niet, datmen toen den verborgen zin, die er in fchuilde, dadelijk ontraadfeldfchijnt te hebben: althands het is my niet gebleken, dat de politiekeftrekking van dat ftuk door de tegenfchrijvers werd aangetast: —op welk terrein Vondel zich moeilijk zoft hebben kunnen vrijpleiten ;doch er was, behalve dat, ftofs genoeg om aan bekrompen verftan-den en vreesachtige gemoederen aanftoot en ergernis te geven. Deopdracht aan den Roomfch Keizer, de toefpelingen, welke men indie opdracht vond, de keuze zelve van het fink, het brengen vanden hemel in den fchouwburg en het ten tooneele voeren van boven-menfchelijke wezens, dit alles was een fchandaal en heiligfchennis inveler oogen en verwekte een nitberfting van de hevigfte klachten.Vooral waren het de Predikanten, van onds her op Vondel gebeten,die ook nu wederom tegen hem to velde trokken. Sommigen onderhen gingen zoo verre, er openhjk op den kanfel och en wee overnit te roepen, dat men zulke bybelftof en den Hemel met de Enge-len ten tooneele bracht; dat men 't heilige mengde met menachlijkevonden, en daar een fpel nit maakte. In dit fpel, zeiden zy, warenonheilige, onkuifche, afgodifche, valfche, en gants Route dingen, tefpitsvondig nit menfchelijke herfenen geroepen, begrepen. Hun pre-dikatien en beklag by de Overheid hadden zoo veal uitwerking, datmen den „Lucifer," na dat by twee malen was opgevoerd, van hettooneel weerde. Doch zoo dit tot fchade ftrekte voor den Schouw-burg, wegens de kosten, gemaakt tot opluistering van het dekoratief,het bezorgde daar-en-tegen groot voordeel aan den boekverkooper.Gelijk het altijd gaat, en ook by de verfchijning van den„ Palamedes"het geval was geweest, de nieuwsgierigheid werd opgewekt om telezen wat men verbood to fpelen: de gandfche oplaag van duizendexemplaren was in acht dagen tijds uitverkocht en een tweede uitgavehad fpoedig hetzelfde lot.

Onder de Predikanten, die het meest tegen het treurfpel geyverdhadden, was Petrns Wittewrongel (een Soutelander van geboorte enin 1638 van Zierikzee naar Amfterdam beroepen) wel de voornaam-fte, die dagelijks in zijn preeken den Schouwburg met de tooneel-fpelers doorftreek, die noemende fcholen der ydelheid, zondige hoog-ten, overblijffels van 't heidendom, aenleidingen tot zonden, godloos-heid, onreinheid, lichtvaardigheid en tijdfpilling.

VONDEL8 LEVEN. 315

316 VONDELS LEVEL

Vondel, als wy meermalen gezien hebben, was de man niet, omzich door befchuldigingen te laten ontmoedigen. In tegendeel namhy, te zijner verdediging, behalve den reeds zoo yank door hemgebrnikten fcherpen geefel der fatyre, deze reis ook het middelvan ernftig betoog te baat en fchreef zijn „Tooneelfchilt of Pleit-rede voor het Tooneelrecht."

317

TOONEELSCHILT

OP

PLEITREDE

HET TOONEELRECHT.

1654.

Cedo nulli.

Ilk wijk voor niemand.]

318

319

TOONEELSCHILT.

z naemhaftige en rnftige Hollander 1), die vanwijsheit en letteren t'zamenhing, eenen ftapel nitge-leerde boecken 2) naliet, en wien endelijck het me-taelen pronckbeelt van Rotterdam, zijne geboorte-ftadt, toegekeurt 6,) wert, zeide, dat men nauliftiet moght nitgeven, of hoefde het 6) met de fchilt-wacht van eene voorrede te befchntten. Het ge-

meene fpreeckwoort zeght: wie by den wegh timmert, lijdt veel aenftoots.Zoo gaet het oock met den fchonburgh, en tooneel en tooneeliimlen,die oordeelooze gezellen te bijfter in het licht ltaen, om dat hunnetedere hariFens $) niet knnnen begrijpen de waerdy van eene over-oude knnfte, one door zoo veele wijzen en treffelijcke verflanden aen-geprezen. Wy bekennen ront nit noch niet te konnen begrijpen waeromde kerckuil 6) een fchiltknaep van de Wijsheit en Pallas vogel is:want een kercknil bemint de dnifternis, en haet het licht. Hy znight

1) Hollander: „Erasmus."s) Maeleer* b000ken voor „door en door geleerde booker' " oven zoo op de velgende bladzijde

reg. 3• des nitgoleerden Grieodes‘a) foepekeurt: oferl0ker den: „toogekend," en meer de hooge coating nitdrukkende, door de op-

rioliters van hot handbeeld hnnnen dadgenoot toegedragen. Zoo ook Deel V, biz. 707e) Of hoefde US veer „of men beyond Mob in do yorplichting het...."si Tedero Wan voor „wake hersfens"s) De derail:JP Vondel matte bier, om met de geostelijka heeren, die het tooneel verboden, to

(shortfall, van Minorvass nil een herknll. Zeker whit hy, zoo good ale lemand, dat die vogel cande godin dor wgshoid word toagewiid, om dat de geleerden, even als de Mien, meermslen de naoh-ten wakende doorbrengen. Verge10k voorts do Plarierbloons van azleaked, blz 93, vs. 12.

320 TOO N BELSC H ILT.

den olijfoli nit de gewijde koorlampen, en vangt by nacht het licht-fchuwe ongedierte, als een lecker wiltbraet; eigenfchappen die luttelgemeenfchap met de wijsheit fchijnen te hebben: doch zulcke natuur-geheimeniffen, den uitgeleerden Griecken t' Athene, het hoogh al-taer der wijsheit, grondigh bekent, moghten ons klaer blijcken, had-den wy van kintsbeen of by den hoogh verlichten Trismegift 1) ende natuurkandige Egyptenaers, zijne wackere fcholieren, in Zonne-ftadt 2) ter fchoole gelegen, en onze onbeflepe zinnen op hun heiligh-dom, het uitgefneden beeldewerck 3), op grafnaelden ter eeuwigegedachteniffe uitgehouwen, gefcherpt. Ondertuirchen willen wy onsliever over dit zinnebeelt verwonderen, dan, met gevaer van den halete breecken, fteil opklauteren naer een geheimteken, met ons onver-ftant !loch niet to bereicken. Tegenwoordigh was het voornemen voorhet wettige tooneelrecht noch een weinigh ten overvloet te pleiten,hoewel het voorheene al met genoeghzaeme reden en bewijs verdae-dight is: verzoeckende dat de toehoorders, die het gigagen 4) end' aenklaghten der tooneelfchenderen aenhoorden, zich gewaerdigenoneenzijdigh hnn oordeel een luttel op to fchorten, om de heerlijckefpreuck Boor Party, eertijts met goude letteren, boven den ingangkvan het onde ftadthuis, gefchreven, met der daet te voltrecken, enniet zonder grondige kennis van zaeeken te nemen, een ontijdighvonnis, ten lafte van fchonburghoofden en tooneelieren 4), te vellen.Wy willen dan, op deze hoop getrooft, voortvaeren, en terftont vande bepaelinge des tooneels aenheffen.

Het tooneel is een verheven plat, toegeftelt naer den eifch der rollevan de perfonaedjen, die elck volgens henren ftaet ingekleet, en ge-lijck vermomt, door Itemmen en gebaer uitbeelden eene hiftorie, ofwaerfchijnende verzieringe, of klncht, waerdigh tot ftichtigh ver-maeck, 6) in het openbaer, gehoort en gezien to worden. Uit dezeeenvonwige bepaelinge kan de verftandige oordeelen of tooneelknnftzoo ftrafwaerdigh zy, als vernuftelozen, onder fchijn van hun bezwaertgeweten t' ontlalten, haer nitroocken. 7) Deze bepaelinge heeft medeeenige gemeinfchap met den ftoel des redenaers, die in hooge &boo-

0 Trinnegia „Hermes TrIsmegistus." me bet deswege eangeteekende op den „Mips* of Tuckers-Iola." biz 1111.

I) tonfacfladf: „Heliopolis."s) Het tragelleedefe beekiererek by bedoelt bier niet Aileen de allegoric, maar ook het bieroglyllfeh

fehrift, op de gedenkteekenen to vindene) Givegen gammon. of gigag is de benaming aan bet gebalk van den ezel gegeven.,, Toomelieres: de worm goomelier, hoewel even wettig ale die van koetjter, !wager, kruidesier,

warneoesenier, aaineoesetaft, is min gewoon en Vondel self besigt meestal dien van tooneelia.e) Janda . tot fileletigh versweek: ceker, wie de klnchten van die dagen gelesen of maar ingeke-

ken heeft, sal slob eenigsins verwonderen, hoe het woord itiehligh daarby to pas kan gebracht worden.7) Utteeockes. voor „ultluchten," en, even ale dit, bier In de beteekents van „nitmaken, nitkraten"

gebesigd.

TOONEELSCHILT. 321

len zijne wijsheit en geleertheit den fehoolieren en braven vernuften,oock door heilige en weereltfche hiftorien, naer het ongeftadigh be-loop der weerelt, ontvout. Zy deelt mede in de tafereelen der hiftori-fehilderkunfte, beftaende uit welgefchickte vertooningen, die, op haerenrechten dagh befpiegelt, naer d'afgemaelde ftof, ftichten of ontitich-ten: en de hiftorifchilderkunft verdiende by d'ouden den naem vanftomme pazye, gelijck de pazy den titel van fpreeckende fchilderyebereickte, dat eigentlijcker op tooneelpoezy fleet, die haere fpreeckendeperfonadien regelrecht, terwyl een redenaer perfoneerende, die niet re-gelrecht invoert. Het onderfcheit, tuffchen redenaer en tooneelier, be-ftaet oock ten deele hier in, dat de redenaer doorgaens alleen fpreeckt,en, naer den ftijl der rederijekkunfte, by wijlen perfoneert 1), en uit dennaeme van eenen anderen fpreeckt; het zy uit den mont van Godt,of eenen engel, of koningk, of amptenaer, of vryen itaet, of ander-fins, gepaft op de leeft der ftoffe, om bet hart des toehoorders teroeren, en lieflijck, buiten zijn weten, tot des fpreeckers ooghmerckaen te leiden. Het ooghmerck der treurfpelen is, zoo wy voorheenezeiden, den verwilderden aert in te toomen, en zeden in te fcherpen,gelijck de grijze en wijze Pythagoras dit oock door de muzijck be-ooghde. Het blyfpel verlicht zwaermoedige geeften, en geneeft de har-tewonden der ftaetheeren en amptenaeren, door gedurige bekomme-ringen en beflommeringen, tot heil der gemeente, afgeflaeft. Is nuhet ooghmerck des redenaers, en der fchilderkunfte goet; hoe kanhet zuivere wit der tooneelknnfte zwart en quaet zijn? nimmermeerkan eene zaeck, nit haere nature goetaerdigh, quaet genoemt wor-den, ten zy een uitgedruckt verbodt van Gode, of Godts ftedehouderen,over het heilige en weereltfche, en verftandige ouderen, die pit ach-ter d'ooren hebben 2), tnffehen beide inkome: dan kan zelf de fchooneparadijsappel, nit ztjne nature goet en goet blijvende, en alleen tenopzichte van bet verbodt quaet, ziel en lichaem vergiftigen, en eenenendeloozen fitted van bederf naer zich fleepen. Moft men altijt, omder dingen misbruick, het recht gebruick verworpen; wat zou 'erter weerelt onomgewroet en in zijn geheel blyven ? Dat waer, gelijckPlutarchus in een voorbeelt bybrengt, elle wijnftocken, om het mis-bruick des Nina, met wortel met al uitroien: en wy hooren bet on-faelbaere orakel der wijsheit beveftigen, dat de wijn Godt en menfchverheught. 8) De fehonburghboofden kunnen dan met geene reden

0 Perfeneert: 't Lat perJonam aga , een rol vervult"a) Pa cockier Caere,' &Men voor „kloek On " Zoo segt men in tegongeltelden sIn van aen onbe-

dreven mensch. „hy is nog ntet droog &clam de ooren "11) Doi de WUn Go* en amen/CA eerkeugla ale Pfaha CIV. la.

Di WIWI! VA/I J. VAN VONDEL VI

21

vatten, dat men het tooneel zoo fchendigh over de hekel behoordete haelen, en betuigen dat de fchouburgh t'onrecht van afgoderye,en hoererye, hun in der waerheit onbekent, eerloos en fchaemteloosgefchantvleckt wort. Zy zien met kit dat kerckglazen, orgeldenren,en het nienwe Kapitool een achtfte wonderwerck, met uitgehouwenbeelden, en heilige en weereltfche fchilderyen praelen, en rekenenhet den kunftigen predickftoel geenfins tot afgoderye, dat de werckenvan bermhertigheit den leergierigen door uitgefneden beeldewerckaengeprezen worden: want beelden, gelijck men van outs zeght, zijnder leken boecken. Slaet den bybel op, van het boeck der fcheppingetot Sint Jana- openbaringe toe; ghy ziet 'er doorgaens hoe Godt,voor en onder en na de wet, den aertsvaderen, koningen, profeeten,en kruisgezanten, op velerhande wijze in droomen en gezichten, aledoor levendige vertooningen, verfcheen, en hun zijne genade, liefde,en gerechtigheit, en majefteit en heerluckheit en wit openbaerde.Noah, d'eerfte wijngaertplanter, zagh den eerften regenboogh aen delucht gefchildert, hem verzekerende, dat Godt het menfchdom nietmeer door het element des waters zoude verdelgen. Aertsvader Jacobzagh te Bethel in den droom eene ladder, die van d' aerde aen denhemel reickte, daer Godt boven op ftont, en engelen op en afklom-men. Jofefs droomen van korenfchooven, tonne, en mane, en elfflarren, die hem aenbaden, fpelden zijne toekomende verheffinge; dedroomen des fchenckers en korenmeefters, in den kercker, de ver-heffinge van den eenen, en het bederf van den anderen ; Faroosdroomen van vette en magere koeien, en voile en doove korenaerende vruchtbaere en onvruchtbaere tijden. Mofes hoorde Godts of desaertsengels Item nit het doornebofch, dat in brant fcheen te ftaen.Godt verfcheen Salomon 'a nachts in den droom, na het brantofferente Gabaon. Ezechiel zagh, onder veele andere vertooningen, Godtsheerlijckheit en majefteit, van geen fchilders penfeel, noch dichtersvernnft t' achterhaelen. Nebukadnezers droom van het geweldigebeelt, met een goude hooft, zilvere borft, kopere buick, en yzereen leeme voeten, was, naer Daniels nitlegginge, eene vertooningevan vier booftheerfchappyen der weerelt. De vertooninge op denbergh Thabor, daer Chrittns hooft en aenfchijn [korts hier na opden dootahooftbergh, met de doornekroone gekroont] gelijck de zonftraelde, en Mofes en Elyas met hem in gefpreck verfcheenen, ont-voude bet voorfpel van de glori, waer in de gekruifte boven allehemelen zoude verheerlijckt worden. Godts onfaelbaer ftedehou-der, wien d'almaghtige de fleutels des hemels toebetroude, zaghde vertooninge van een vat, vol dieren en vogelen, nit den ontfloten

322 TOONEEISCHILT.

hemel nederduelen, gelijck eenen grooten lijnen doeck, aen vier hoec-ken gebonden: en de Heilige Geed; fchuift, voor den EuangeliftSint Jan, de gordijnen van zoo veele vertooningen open, vol gehei-menifTen en gebloemde wijsheit, te zijner tijt te kennen, ondertuirchenby wijlen jammerlijck van neuswijzen misduit en verdraeit. Maer wybehoorden den gelovigen helt Samfon, op den triomfwagen der Hei-ligen omgevoert, niet voorby to gaen, die, naer de getuigenis derGodtgeleerden, in Dagons kerck fpeelde, en al danffende en zingendeen fpringende Gode zijnen geeft opofferde. Al de weerelt gewaeghtvan de gefchicktheit, en bequaemheit der Societeit 1), in het manie-ron regelen en zedevormen der leergierige jongkheit, het welek zymade uitwerckt door Godtvruchtige en ftichtehjcke tooneelfpelen, entooneeldanffen, wijt afgefeheiden van lichtvaerdigheit, en bederf vangoede zeden, by haer ten hooghften gehaet. De Spartaenfche maegh-den plaghten, in Lykurgus geftrenge en gemanierde eeuwe, den har-nasdans te danffen, hoedanigh Julius Seatiger, voor Keizer Maxi-miliaen, door laft van Bonifacius, 'a Keizers oom, niet zonder grooteverwonderinge van geheel Duitslant, vertoonde. De hooghgeleerdeVofflus, zoo diep in letteren gedoopt en gedompelt, en wien fchijn-geletterden geen hantwater mogen geven, zeide deer dryderhandemusijck was, montmuzijek, hantmuzijck, en voetmuzijck. By montmu-zijck verftont by maetgezangk, by hantmuzijck vingerfpel, op tam-boeren, cymbaelen, flniten, en fbaeren, ons van den koningcklijckenprofeet aengeprezen, en by voetmuzijck het geregelt danffen. Of mennu op eenen vloer, of op een tooneel danffe, dat gelt evenveel, be-houdens -dat de dans geene lichtvaerdigheit of ongemaniertheit, metream itrafwaerdigh, neer zich fleept. De Heer van Bartas in Vranck-rijck, boo befsemt om ztjne heerlijcke gedichten, weer op Goulart,leeraer te Geneve, zulcke geleerde aantekeningen ftelde, voert, opde bruiloft van Salomon en Faroos dochter, Saturnus, Jupiter, Mars,Merkuttr, en Venus ten reie, en zon en maen, die bruidegom enbruit, Chriftus en zijne kerck, afbeeldende, de Spaenfche pavane 2)danffen, en, elckandere onderling kuffende en belonckende, het ge-trippel der voeten, op hun engelfch gezangk, en luit en violons,paffen. Verbeuren nu zuleke groote kerckmeefters niet, die heilighen onheiligh onder een mengende, en Godts bruit, de kerck, by derhant neemende, met beer de Spaenfche pavane danffen: en durf menzoo terftont den tooneeliften den danffenden droes op het lijf fchen-den, en hen, als padden en kickvorfchen, in den helfchen zwavelpoel

De Societe& die der Jetlieteh smelt*.s) De Spaelfehe parsed. sle Deel I, biz 877

TOONEELSCHILT. 323

324 TOONEELSCHILT.

flingeren ? zeker zulcke printtekenaers itellen zich zelfs ten toon, enhoefden noch eerft het boeske van goede manieren te leeren, eerzy anderen onderwijzen Hun hooft is te plomp en onbeflepen, omfchuim van gout, en onkruit van tarwe te onderfcheiden. Indien mennu hier aen hechte de bewijsredenen, tot voorftant der tooneelpoezye,by verfcheide treurfpelen voorheene gevoeght, zoo zal een opmerc-kende oordeel den loffen grontflagh onzer wederpartye vatten, ende reden en billijckheit gaerne plaets gunnen, fchoon eene onbe-fchaemde tronie haere verwe niet eens verfchiet, en de kaep derlogentaele en laiteringe al stout voorby gezeilt is. Maer waerom be-pleiten wy het behantvefte 1) en gewettighde tooneelrecht, naer diendomme onwetenheit geene ooren heeft om te hooren. Het fchijnt eenbehantveft aenk!aeger magh teffens rijp en groen, en al wat hemluft, ftraffeloos uitbraecken op d' oefeninge eener vrye kunfte, byweledele burgermeefters en wethouders, nu al over zoo veele jaereningewillight. Eenen gemelijeken aert, zwanger om te bedillen watjuift zijne fmaeckeloze tonge niet fmaeckt, ontbreeckt het nimmer-meer aen lalterftof, en ongeruft, uit zijnen donckeren pruilhoeck, metdonckere en norffe winckbraeuwen grimmende, rekent den vrolijckenhemeldans der Goden zelf bedorven, zoo Venus gekurckte pantoffel 2)eens kraeckt. De heilige Sruisgezant Thaddeus 8) tekende al vroeghfommige pylaerbijters en domme dwaelgeeften, lafterende het geenzeniet verftonden. De betnelfche Waerheit, in den vleefche verfcheenen,wert doorgaens van fchijnheilige Farizeeuwen en fchriftgeleerden be-laeght en geplaeght. Zy taifterdeze oock doorgaens met den titel vantooneelfpeelders, door het Grim) woort ImoveTa eigentlijck uitgedruckt,doch met den naem van geveinfde in den Leitfchen bybel 4) oneigent-lijck vertaelt: want hoewel men, niet fonder reden, zeght dat at deweerelt eene tooneelrol fpeelt, nochtans pafte het fchijnheiligh kamer-fjpel der fchriftgeleerden eigentlijck op de leeft van quade geveinft-heit en mommerye, die, om in fchaduwe te fchuilen, een momaen-zicht en andere perfonadie aentrecken: want wie zijnen fchijn gelijckis, kan by geenen kamerfpeeler geleken worden. De Waerheit 6) noemdede fchijndeughden muggenzifters, kameelverflinders, en fplinterkijckers,die menfchen eer hooger dais Godts eer fchatten, onder fcliijn vanootmoedigheit, hoogh in hun wapen, zich zelfs boven aen zetten, enop merckten, in lange kleederen aenftappende, zich kittelden, wan-

t) Beltantrelt „geprivilegleerd," tendon wy seggen.a) Venus gekurckte panktfel• Me Deel 1, his 178.s) 7/Judders,' het is Petra., the dit gegt, 2 Peer II 124) In den Le{/Chen Wel dun „fitatenbybel," ale eerst te Leyden gedrukt.a) De Waerheit: „Kristus."

TOONEELsCRILT. 325

neerze Rabbi gegroet werden. Zy gelijcktze by gewitte graven, nit-wendigh fchoon en heerlijck opgepronckt, inwendigh vol ftanck enverrotte beenders en beckeneelen. Zommige tooneeliften 1 ), hun eigenvlecken kennende, waerdeeren zich niet boven de waerdy, en hieromdeelenze niet zoo diep in fchijnheiligheit, als voorheene eenige ftoocke-branden en blaesbalgen. De Waerheit zelf beveftight dat openbaere zon-daers by wylen de boetvaerdigheit en den hemel nader zijn dan fchijn-deughden, daer de hartekenner van walght. Een Farizeeuwfche Lyn-ceus 2) waende, met den verrekijcker van zijne benevelde oogen, doorhet dack des fchouburghs heene te zien, en daer een hoerenouterVontdecken : maer het mine den opfnijder, en de rchonburgh, ComcediaVetus opflaende, las 'er, dat de kerck een dight dack is, daer eertijtsde dnivel onder gefcholen hadde, gelijck meefter Peter, de grootekercktooneelier 8) in groot Britanje, noch onlangs getuighde: want hetzijn terftont alle geene engelen, die verengelde menfchen fchijnen,naerdien de geeft der duifterniffe zich in eenen engel des lichts kanvermommen. Is het nu waerachtigh, dat Lacedemoniers de tooneeliers,zich kantende tegens de wijze wet van den wijzen wetgever Lykur-gas, uitbanden ; hun gefchiede recht: gelijck oock oproerkraeiers, mettoghtfchuit en wagen uitgevoert 4), niet verongehjekt werden. Degoddelijcke Plato getnight dit van de dichteren, die toch nimmer-meer eenen aenhang maecken, en waer onder oock de tooneeldich-ters wel mogen gerekent worden : Poeta: nunquam turbdrunt rempu-blicam, fed oratoree non fernel. Dat is: Noit holpen paten eenen vryenftaet op hollen, dock redentsees 5) klaerden cid meer dan ans. Maer hetwort tijt dat wy flniten, en een koftelijck borftjuweel aen de ketenvan deze pleitrede hangen.

De fchouburghhoofden vonden onlangs by geval eenige letters,in het perck van de halve mane des fchouburghs, geftroit, en, ge-lijck hemelval, nit de lucht, door het dack gevallen. Zy met YVERde t' zamengevoeghde letters by lettergrepen duidelijck fpellende,fpelden 'er deze twee wonderiprencken uit: SOFIRTF SpEELEN, MAERRIMEL MET: LUCIFER GAET TEN TOONEELREIE. Hier over ftondenzealle gelijck voor het hooft geflagen, en hadden noit gedroomt dathun een orakel, zoo onverwacht en vervaerlijck, zoude voor de

3) roonsee101en• hler besigt V. wetter den gewonen vorm.a) Ems 1Parisesaneshe Immense: Lyncens was beroemd In de fibel wagons sun feherp geslcbt.

GewoonIllk noemt men met dien naam lieden, die beweeren, verborgene slam te Men. Met seePeriemenselses Apses*. ken wok eon soodanige bedoete sen, die den splinter in sena anders oog be-*end en den balk In het :Una voorbyslet.

a) Neater Peter, de gnat* Mermt-tooneetter •rie V. bier bedoeld ken hebben Is my niet dnidelgk.a) Oproereraders, wet toolOhell en wage* teigteeert: een hateltJkheld, in 1 voorbygaan, tegen de

Predikanten, wig° by 't gebeurde met Smoot berinnert. Zie Deel III, bls 88.a) Redeemers. waarmede by de Predikanten meant.

fcheenen fpringen. Indien nu d' Amfiktyonifche raet der vrye Neder-landen hier op befloot deze wonderfpreucken, op het poortael of voor-hooft van Apolloos Nederduitfche kercke, uit to houwen ; het moghtnabedencken geven of men tooneelfpel en tooneeldans, door een al-gemeen raetsbeffuit, over al zoude opfchorten, en den fchouburghmet een diamante grendelffot, by Vulkaen, der goden wapenfmit,gefmeet, eeuwigh toefluiten, en bezegelen: doch echter betroudenzedat doorluchtige en hooghwijze ftaetheeren verder zagen, en, onderandere loflijcke kunften, de tooneelkunft van Klio en Thalye, zoo veeleeeuwen achtereen en tot noch toe, in alle keizerdommen, koningk-rijcken, vorftendommen en vrye ftaeten, ten hove gewelkomt, zoudenhanthaven, zoo lang die, ter eere van onze wijtbefaemde koopftadt,de pylaer der goude vrijheit, tot eerlijcke ftichtinge van inheemfchenen uitheemfchen, gebruickt en niet misbruickt, en met hantgeklapvan brave heeren, helden, en jongelingen, en fchoone jofferen toege-juicht wort.

326 TOOT EELSC HILT.

1654 OP WITTEWRONGEL. — IIITVAERT VAN ORFEITS. 327

Men ziet, dat ook in dit ftuk de fcherpe roede der tuchtiging nietgefpaard was. Meer indruk echter dal] dit betoog, 'twelk hier en daarniet wemig ftof tot tegenfpraak zott hebben kunnen verfchaffen, tnaak-ten de beide hier achter solgende liederen, die fchijnbaar niets metde zaak gemeens hadden, (loch bedektelijk, voor hen die 't wisten,de Predikanten op kluchtige wijze doorhaalden, en in 't byzonderWittewrongel, op wien by bereids deze regels had toegepast:

OP

WITTEWRONGEL.

Trompetter van de Zeeuwen,Gy terght een nett vol fpreeuwen.

UITVAERT VAN ORFEUS.

OEN Orfeus met zijn keel,Toen Orfeus, met zijn keel, en vegl,In 't maftbofch, zong, en fpeelde,

Tierelier, tierelier,Dat fehoone luftprieel;

Scheen hemel aerde en zee, _Scheen hemel aerde en zee, alree,

Op zang en fpel, te danffen,Tierelier, tierelier,

to Gevolght van wilt, en vee.

1 Orfese: dogs was, als bekond Is, do Thratacks ganger, whine hearlUlto muzBk niet eileen Ooden,en =sachem, =Aar =Us do Magmas Caren, ja de onbestelde wenn*, tot :la trok. By hetgeenV, bier =ht.= van hem asp, tan men nada moats godurige toepoIlngen op den dichter =Ivanherkemnen

s ,M= sus keel, as yea- opmerkenawaardlg Is bier de sangertge en gemakkelps r(Imflag, die telkensan don maiden regal het Botwoord opvangt. Wet den eoll of yodel betreft, offchoon het bier depints stet Is, ons In eon geleerd en moan= ondersook to Dolmen, walk fnaarotig °dens welsat hebben gebesIgd, goo mag Ik Wet nalaten, bier can te teekenen, dat V. do gewone voorftel-lIng voigt, gent die ook in de fchIldsatakken van son tgd word pitmen, en waarby Orfensaltqd met eon foort van vlool of cede: In de band wad agebaold

s D41,17:1worso biltprtea: dit behoort by 1 auulboseA, waarvan vs. 3 Is gefprokon• — en warmed.„Amfterdam" tan bodoold 4n.

328 UITVAERT VAN ORFEUS. 1654

Hy zat op een tapijt,Hy zat op een tapijt, gewijt,

Een' regenboogh van bloemen,Tierelier, tierelier,

is De Deught braveert den Nijt.

Een krans van lauwerier,Een krans van lauwerier, heel fier,

Vereert de heldre locken,Tierelier, tierelier,

20 Een' Godt gelijck in zwier.

De lange witte rock,De lange witte rock, van vlock

Gefponnen door zijn moeder,Tierelier, tierelier,

23 Hielt ftreeck met boogh en Lock.

Hy zong wat Reuzerot,Hy zong wat Reuzerot, den Godt

Jupijn aen boort durf klampen,Tierelier, tierelier,

90 Beftormen 't hemelfch flot;

Hoe elck zijn krachten verght,Hoe elck zijn krachten verght, en terght,

Hoe zy een itormkat bouwen,Tierelier, tierelier,

ss Van fteenrots en geberght;

Hoe zy met torts, en knods,Hoe zy met torts, en knods, en rots,

De Goden zelfs matteeren,Tierelier, tierelier,

40 In Rijck des Dondergodts;

En hoe Jupijn in 't left,En hoe Jupijn in 't left, dees pet,

Met blisemftrael en donder,Tierelier, tierelier,

43 Begraeft in 't helfche nett.is Op se* Wet, gaw(fis „op een gawp tap& "is Ben' regenboogh vas blooms• nadere onifehrSvfng van 't voorafgaande MINAis Venial. met dlt woord is aangeduld dat de laurierkrans aan Orfons ale pits der overwlnulng was

toegekend. lk sal bier later op torugkomen.as Yen Week. d. I.. „van wolle."ss nunaler• de sanggodln Salllopi. Zia vs. 98.es Mali Argent voor „wapperde op."ss Matteeren: d f „atmatten, vermoelen." 't Woord Is 't Spalumeh maker.

1654 IIITVAERT VAN ORFEITS. 329

Terwijl by fpeelde, en zong,Terwijl by fpeelde, en zong, ontfprong

Een bron van melck, en honigh,Tierelier, tierelier,

so Gevloeit van zijne tong.

De boomen in het ront,De boomen in bet ront, teritont

Vergaeren om den Zanger,Tierelier, tierelier,

55 En kuiren zijnen mont.

De wiltzang tiereliert,De wiltzang tiereliert, en zwiert

Rondom den Speelman heene,Tierelier, tierelier,

co Oock wilt, en tam gediert.

De nachtegael ontfteeckt,De nachtegael ontfteeckt, en breeckt

Zijn' toon aen Orfens gallem,Tierelier, tierelier,

-5 Die duizent zangers queeckt.

De leeu zijn brullen ftaeckt,De Ieeuw zijn brullen itaeckt, en blaeckt,

De duiven treckebecken,Tierelier, tierelier,

ro Pat Godt blijft ongeraeckt I

Maer onder fpel en zang,Maer onder fpel en zang, eer Lang

Een Rey van Bofchbachanten,Tierelier, tierelier,

is Nam derwaert haren gang.

Daer zagen zy Godts Helt,Daer zagen zy Godts Helt, in 't velt,

En 't botch; en d'elementen,Tierelier, tierelier,

so Bekoort door 't zoet kewelt.

mon Bretekt 2W too*: d. I.: „wilsigt," of, coo als men 't met *en ondnItsch woord sot seggen. „mo-duleert sin Coon."

Is Eat Rey van Bofekbeeekeesiesu lees bier, in gevolge Vondels bedoeling, en met behond van 't Omneon rat van Predlkanten."

Zy holden door den dranck,Zy holden door den dranck, dout kranck

Van zinnen en van zeden,Tierelier, tierelier,

so Dat bleeck aen haren gangk.

Zy bulckten overluit,Zy bulckten overluit, vol uit:

Wat plaeght ons al dit fpeelen!Tierelier, tierelier,

oo Daer Bacchus vreught op Ault.

Dees Speelman wou zijn oor,Does Speelman wou zijn oor, ons koor

En wijngertfpiets noit gunnen,Tierelier, tierelier,

CM Hy houdt Apolloos (poor.

Al is 't Apolloos zoon,Al is 't A.polloos zoon, en kroon;

Trots Kallioop zijn moeder,Tierelier. tierelier,

loo Hy zit ons nu to fchoon.

Valt aen, als dol en doof,Valt aen, als dol en doof: dien roof

Zal niemant ons ontrucken,Tierelier, tierelier,

los Wat bulp men hem beloof.

Dus raeft de Wijngodts Rey,Dus raeft de Wijngodts Rey: hey, hey;

Valt aen: by moet 'er onder,Tierelier, tierelier,

ilo Valt aen met veltgefchrey.

Met worp de Menu feel,Met worp de Menu fuel, en fel

De Speelmana borft met kaien,Tierelier, tierelier,

1 lo In watch verkeert door 't fpel.

is Door des draw... does kranek de cede befebaldlging tegen Trigland en de Synodusheeren. ZleDeel III, biz. 102, Duel IV, DM. 488.

gess De prone klachten over de Akademie, ens. Zia Duel III, Ws. 88.m-ss Lees: „die Vondel weft van ons noolt jets wesen."as Wflomertipieis: de „thyrs;" maar 't was weer eon kolf of knods den *en Wei.a: De Memo Maas Is eenslnidend met „Bacchant "

830 IIITVAERT VAN ORFEUS. 1654

Een andre breeckt uit wrock,Een andre breeckt uit wrock, een' sock

Op 't beckeneel des zangers,Tierelier, tierelier,

120 Het brein befpat den rock.

De vedel rolt daer heen,De vedel rolt daer heen, beneen,

En Wilt en Vlught verftroien,Tierelier, tierelier,

123 Hoe lillen al zijn leen!

Schoon hy den jammerpoel,Schoen hy den jammerpoel, en floe!

Van Pluto had bewogen,Tierelier, tierelier,

130 In 't onderaertfch gewoel;

Euridice en haer ziel,Euridice en haer ziel, wiens hiel

Van d'adder was verbeten,Tierelier, tierelier,

133 Hem wear in d'armen viel;

Schoon hy den wiltften sort,Schoon by den wiltften aert, bier paert,

En breidelt 's tigers toren,Tierelier, tierelier,

140 De wijnkroes niemant fpaert.

Zy rucken met gewelt,Zy rucken met gewelt, dien Helt,

En fpreien al zijn leden,Tierelier, tierelier,

143 Gefleurt, verfcheurt, langs 't velt.

Daer rolt de fchelle keel,Daer rolt de fchelle keel, en veal,

Voor wint geplompt in 't water,Tierelier, tierelier,

'so Valt Hebrus kil ten deel.

us Wale en night Tam ,,boschilleren on vogels "110,ISS &Aeon h dee fanseterpeei, ea Axel Van Plato had Owego s: hy had emelt*, door Min vemtk-

hank fpel, Pluto, den God der Onderwaereld, bewogen. hem gin afgeftorren vronw. Enridiee,terug to geven.

in Lees. ,,en de Mel van Eurldiee, wler bleb" 't was irridiee, en Met hoar sled, walks door deadder In den Mel was gebeten.

148 Your whit. ,,soo dot die met den wind been dreet"no Rehm, kil• de Uebrus is eon rivier, die, door de valelen tnsfehen den Remus en do Rhodope

itroomende, sich In do Egesfehe see outlast.

1654 IIITVAERT VAN ORFEII8. 331

332

IIITVAERT VAN ORFEUS. 1654

De vedelgallem zucht,De vedelgallem zucht, en vlught,

De keel en vingers beven,Tierelier, tierelier,

iss 't Geluit verdwijnt in lucht.

Toen fchreide al wat 'er was,Toen fchreide al wat 'er was, een plas,

Een heels beeck van tranen,Tierelier, tierelier,

too Die vloeiden over 't gras.

De beeck- en boomgodin,De beeck- en boomgodin, niet min

Betreurden haeren zanger,Tierelier, tierelier,

tos Met eenen droeven zin.

De Wijngodt ftrafte voort,De Wijngodt ftrafte voort, dien moort

Aen alle Bofchbachanten,Tierelier, tierelier,

170 Zoo ftraf als oit gehoort.

Apollo van Parnas,Apollo van Parnas, quam ras

Met negen Zanggodinnen,Tierelier, tierelier,

ins Daer 't lijck gemartelt was.

Zy zamelden 't gebeent,Zy zamelden 't gebeent, befteent,

En zoncken 't lijck met klaghten,Tierelier, tierelier,

180 In 't graf van elck beweent.

De Vader treckt een' fchicht,De Vader treckt een' fchicht, van Relit

En itraelen, nit zijn' koker,Tierelier, tierelier,

185 En fclutft dit grafgedicht:

Gun ORFEUS, hier gebluft,Gun Oarzus, hier gebluft, nu raft,

MO zang- en fpelorakel,

me Bier 'ebbe. d. I.: „wlens leeenelleht bier word ultgedootd."

I 1654 ITITVAERT VAN ORFEUS. 333

Tierelier, tierelier,190 Hy plants deught met luft.

Apollo ve61 en boogh,Apollo veel en boogh, om hoogh,

Ten toon hing in de ftarren,Tierelier, tierelier,

193 Een trots voor 't nijdigh oogh.

Terwijl voer Orfeus geeft,Terwul voer Orfeus geeft, op 't feeft

Der zielen, by Godts reien,Tierelier, tierelier,

200 Doer vreught den rou geneeft.

Het hooft, voor ty in zee,Het hooft, voor ty in zee, alree

Te Lesbos aengedreven,Tierelier, tierelier,

205. Broght tijding van dit wee.

Een zeeffang, wit van tong,Een zeeflang, wit van tong, zich wrong,

Om 't bloedigh hooft to licken,Tierelier, tierelier,

210 Te flicken op een' fprong.

Apollo qua% op flagh,Apollo quam op flagh, en zagh

De thing afgrijfluck gaepen,Tierelier, tierelier,

213 N'och wUder danze plagh.

De Godt hier door onteert,De Godt hier door onteert, verkeert

Uebit en beck in marmer,Tierelier, tierelier,

no En 't bijten haer verleert.

les By Godes rein voor ,.by de goddelgke. by de hemelrefen"sot Voer iy • „met den ftroom med.."ses Te Gabes• het elland Lesbos, de geboorteplaats van Sato, wis van ends beroemd als aan den

sang gewtjd.200007 trit dose seeflang, wler witte tong glob wrong, ken men den naam van den Leone Wittewroa-

gel tpellen.SUMS AfgridAfek gaspers, Nock wilder dense ptagh: met andere woorden „nog harder ultvaren en

balken dan near gewoonte."no Hoer. „de gang"

MELSTRIJT

VAN

APOLLO EN PAN.

Godt Apollo wert,De Godt Apollo wert, heel hardt,Om tegens Pan te zingen,

Tin tin tin tin tin tin,Geterght, en uitgetart.

Zy quamen beide in 't perck,Zy quamen beide in 't perck, heel fterck,

Met herderen, en Nimfen,Tin tin tin tin tin tin,

io In Godt Apolloos keick.

De rechter hoorde toe,De rechter hoorde toe, noit moz4

Om fpel en zang te hooren,Till tin tin tin tin till,

13 Toen loeide ftier noch koe.

Apollo hief eerll aen,Apollo hief eerit aen, met Magri

Van lanwerier belommert,Tin tin tin tin tin tin,

so Hy zong gelijck een zwaen.

334 SPEELEITELIT VAN APOLLO EN PAN. 1654

Nu vrees geen' haet en nijt,Nu vrees geen' haet en nijt, noch ftrijt,

Wat kan een dier ons fchaden,Tierelier, tierelier,

223 Dat gaept, maer niet en Mit.

set Haet en nit de gewone famenvoeging dier beide woorden Zia Josef in Dothan, Dee' III, blz 732225 Maar do arme Offene was er Web al OM loud!

1654 SPEELSTRLIT VAN APOLLO EN PAN. 335

Toen Herkles nit den' noel,Toen Herkles nit den ftoel, en poet

Des jammers op quam dondren,Tin tin tin tin tin tin,

23 Wat zagh men een gewoel I

't Was middagh by de klock,'t Was middagh by de kloek, en kock,

In Pallas ftadt, Athene,Tin tin tin tin tin tin,

so Toen al de lucht betrock.

Een ieder riep: gewis,Een ieder riep: gewis, wat is,

Wat mil dit yiltjek voorfpoock?Tin tin tin tin tin tin,

as Wie fehept dees duifternis?

Zy liepen naer de mert,Zy liepen naer de mert, benart,

Daer zagen zy den wachter,Tin tin tin tin tin tin,

40 Den Helhont met zijn !tart.

Zy hoorden veel gefchals,Zy hoorden veel gefchals, een valfch

Geluit in drie geluiden,Tin tin tin tin tin tin,

43 Drie hoofden, eenen hats.

De Wilde drool* dien gaft,De Wilde dreef dien gaft, heel vast

Gebonden aen zijn keten,Tin tin tin tin tin tin,

30 Wie fchrickt niet, ala by bait!

By quam in Platoos fchool,Hy quam in Platoos fchool, de kool

In 't backhuis glom ala fackels,Tin tin tin tin tin tin,

as Dat ftonck, als een giool.Anorktochugss is dit lied van Apollo, en eon model van hetgeen men in Frankrlik older den

naam van erased( en later hier to lands onder dien van boerttoo of lalmfge potsy opcbschte.TUden en gewoonten worden hler op 1 vermakelpItst door elkander gehaspcid. Die kiok te Athene(vs. 26), die twaalf that, d.e fierkules die hier (vs. 46), ale eon soogenaanyle Wideman op kermis,

heihond, die nit drie keelen blaft, komt vertoonen, die Drees (vs. 63) en die Thaler met sinWool (vs. 61-71) hier seer suakroniatisch te pas gebracbt, Ain ongemeen vermakelOk.

es Wool: of geed, eigenlOk ,,kool of kerker," van dear ogle poet illafehlen heeft echter V. 't ver-ward met rlooi.

De wijze en grijze baert,De wijze en grijze baert, vervaert,

Wert grazer om dit monfter,Tin tin tin tin tin tin,

6o De fchool kroop achterwaert.

Nu zwijght het fchoolkrackeel,Nu zwijght het fchoolkrackeel, geheel,

En klooft geen hair in zeven,Tin tin tin tin tin tin,

85 De Droes ziet al te fcheel.

Die in den tabbert zat,Die in den tabbert zat, vergat

Zijn boecken, en zijn fchriften,Tin tin tin tin tin tin,

to En wift niet hoe by 't had.

En Thales fprack in 't left,En Thales fprack in 't left: o peft,

Ghy fteurt ons goude leffen,Tin tin tin tin tin tin,

is Loop heen naer 't helfche neft.

By ging van deur tot deur,Hy ging van deur tot deur, recht veur

Den Wildeman, zijn' temmer,Tin tin tin tin tin tin,

so De ftadt verfchoot haer kleur.

Het geemlijck kint kijckt bril,Het geemlijck kint kijckt bril, zwijght ftil.

Het gaet nu vroet te bedde,Tin tin tin tin tin tin,

83 En volght zijn moeders wil.

Hy quam in 't heilighdom,Hy quam in 't heilighdom, hoe flour

Zat Pallas op het outer!

is De teOze as alike baert. die der hIer geseten wijsgeeren.Is Om *I monfter %oor ,,op hot sten van dat monftor."is De Dross stet at te lama: „de helhond kijkt one al te fehninsch, al to kwead eau."n Males. een der seven wgzen van Grlekenland, die eater lang voor Plato leefde en du wet

goon onderwija In diens fehool (sle ve. 61) gegeven sal hebben.st Afell bra voor „kgkt bangs sh nous." Zie Deal II, his. 210.ss Her gad as onset te beads: greet heeft bier de dal:obeli beteekenls die t Fr. fags beef[. V. wil

xenon. „het gaat to bedde ale een coot, gehoorsaam kind."

336 SPEELSTRIJT VAN APOLLO EN PAN. 1654

1654 SPEELSTRIJT VAN APOLLO EN PAN. 337

Tin tin tin tin tin tin,so Al d'uilen keecken om.

Nu zochten zy niet meer,Nu zochten zy niet meer, als eer,

Den oil uit de lampen,Tin tin tin tin tin tin,

93 Noch vlogen heene en weer.

Toen fchreeude een halve roes,Toen fchreeude een halve roes: wat droes

Verfteurt de Hierofanten ITin tin tin tin tin tin,

too Hoe ftaet hun hooft zoo kroes.

Meduzaes flangenhooft,Meduzaes flangenhooft, berooft

Geen' menfch zoo van zijn zinnen,Tin tin tin tin tin tin,

tos 't Gebas ons Item verdooft.

Dus zong Apollo voor,Dna zong Apollo voor, in 't koor,

En Pan begon in 't ende,Tin tin tin tin tin tin,

1 to Een ieder gaf gehoor.

Hy zong verwaent en ftout,Hy zong verwaent en ftout, van woudt

En tempel, by Dodone,Tin tin tin tin tin tin,

Its Daer zich Jupijn onthoudt;

Daer hy orakels queeckt,Daer hy orakels queeckt, en breeckt,

Door 't korren van zijn draeiers,Tin tin tin tin tin tin,

tut Ale 't volck hem bidt, en fmeeckt;

w Foams de „Predlkanten " Zie tiler boven 2'norenfddit, bk. 819.a Dec oh „bun Inkomften."a De Hien:Vona.: de „Printers." t. w. In Vondels meaning: „de Predikanten."

:m-ils Nay Dodone, een dad In Epirus, beyond rich Gen hell* woad, geheel an eikeboomen, en,Moen dat wood, het ondfte der orakels van Grlekenland. Twee heillge (Moen, bier — vs 118 --droners genoemd, on waarvan HIBRODOT138, Lib II, cop 57, „waarsegfters" maakt, gaven er ant-woord op de orogen der weetglerlgen. Dot Joplin er shoo onkel. kweekte, Is overeenkomftlg doonde overlevering: dat by se eater cot brak, fohlint War saloon om 't HA vermeld

DM AllKKK 'WV J !AI VOIDEL VI

2/

338 BPEELSTRUT VAN APOLLO EN PAN. 1654

Daer boomen, groen als palm,Daer boomen, groen als palm, door galm,

Verlege vraegers raeden,Tin tin tin tin tin tin,

125 Gelnit ffaen als een halm;

Daer klinckend koper fpel,Daer klinckend koper fpel, en bel,

Hun' klanck verdubbeleeren,Tin tin tin tin tin tin,

no En klincken hel en fchel.

Oock won zijn zangk hunlien,Oock won zijn zangk hunlien, bedien,

Hoe zommigh flagh van beeften,Tin tin tin tin tin tin,

135 Met kracht geen wit magh zien;

Een ander aert zich (toot,Een ander aert zich hoot, aen 't root,

Een verf by d'olifanten,Tin tin tin tin tin tin,

f40 Gehaet, gelijck de Doot;

En hoe zich 't buffels velt,En hoe zich 't buffels velt, ontitelt

Om 't root, en roode rocken,Tin tin tin tin tin tin,

145 Bezuurt van menigh helt;

Wie niet ontrennen kan,Wie niet ontrennen kan, wort van

De buffels doot geknuffelt,Tin tin tin tin tin tin,

150 Al waer 't een oorloghsman.

iss-tss Volgenda enders fehrilvers waren bet de eikeboomen solve, die de orakele given127.130 In het woad van Dodone bevonden doh twee booge kolomman. op den top van de ease

ftond een koperen bekken op de enders bet beeld van een knaap, met eon beweegbaren kope-ren vlegel in de hand, die, wanneer by door den wind bewogen word, op het bekken floeg eneen gelnid maskte, dat tang asahield en Tend gehoord ward.

us Zommigh flagA sax &q/ten • de „Puriteinen en Independenten "us 0640 well. ,,geen wine koorklesderen."137 't Root: 't „ftlefehoppeltik gewead."Ise D otiloottont do „Predlkanten," ale Abide, even ale de Waldo*, In 'S mart sallied. Op gall*e

wOse bezigt V. In zan Piststo•bloent, vs. 14 his. 98, de ultdrukkingtZoo smart Brests(01 ola tooterrottoss.

143 Bolds wen. Cromwell. Independenten droegen lederen holders.

1654 SPEELSTELTT VAN APOLLO EN PAN. 339

Nu zweegen ze alle bey,Nu zweegen ze alle bey; elck zey:

Apollo wint de prijzen,Tin tin tin tin tin tin,

133 Beftemt van rey by rey.

Maer Midas, tegens men,Maer Midas, tegens men, Aileen

Gaf Pan den prijs van 't zingen,Tin tin tin tin tin tin,

too En daerme ging hy heen.

De plompert, by een' vliet,De plompert, by een' vliet, beziet

Zijn' eigen fchijn in 't water,Tin tin tin tin tin tin,

ass En zucht, van groot verdriet.

Hy ziet, van zin berooft,Hy ziet, van zin berooft, zijn hooft

Verciert met ezels ooren,Tin tin tin tin tin tin,

t to Wie had dit oit gelooft I

Eer 't iemant wort gewaer,Eer 't iemant wort gewaer, hy 't hair

Met eenen hoedt gaet decken,Tin tin tin tin tin tin,

113 Noch loopt de fchant gewaer.

De fcheerder merckt het ras,De fcheerder merckt het ras, toen was

Het melden hem verboden,Tin tin tin tin tin tin,

ISO Hee fterck men hem belas.

Hy groef, op dat hy 't zweegh,By igroef, op dat hy 't zweegh, om leegh

Een deepen put in d'aerde,Tin tin tin tin tin tin,

183 Waer in hy nederfteegh.

Daer riep hy overluit,Daer riep hy overluit, recht uit:

us Betitent voor „near 't corded van"

340 VONDELS LEVEN. 1654

Zwijgh ftil van Midas ooren,Tin tin tin tin tin tin,

too Te lang en ruigh van huit.

Hy ftopt na dit gehuil,Hy ftopt na dit gehuil, den kuil

Met zant en aerde weder,Tin tin tin tin tin tin,

193 Noch ging de fchant niet fchnil.

De herder leert dit haeft,De herder leert dit haeft, hy blaeft

Op 't riet, hier uit gefproten,Tin tin tin tin tin tin,

200 Dees' klanck die hem verbaeit:

Wie u naer Midas vraeght,Wie u naer Midas vraeght, by draeght

En roert twee ezels ooren,Tin tin tin tin tin tin,

203 Met recht aldus geplaeght.

Le openbare meening, hier te•ande, toen, even als thands en altijd,machtig bevreesd om iets, dat van den gewonen flew afweek, goedte keuren, rchaarde zich ook deze reis aan de zijde der Predikanten,en nog een dertigtal jaren later gaf Pels hun gelijk in zijn Gebruiken Mislffuik des tooneels, waar hy zegt:

Men hoort dan wel te recht de Predikftoelen dreunen,Ken zich het fpeeltoneel toil met Gods t000rd bekreunen.

Een Leeraar, die dat niet beftraft, vergeet zijn pligt,Verraadt zijn ampt, en ftaat zich zelven in het licht.

Ook L. Bidloo vereenigde zich met deze nitfpraak in een ernftigvertoog, te vinden in zijn Pan Paticon, blz. 60 en 61 — en wy mo-gen aannemen, dat beide fchrijvers de meening der groote meerder-heid uitdrukten. Zoo gaat het ten alien tijde: men bewondert deVondels; doch men laat zich door de Pelzen en Bidloos regeeren: —en dit bluft ook zelfs daar het geval, wear 't geen poezy geldt.

Wat Wittewrongel betreft, hy liet zich niet nit het veld Haan;maar bleef Vondel kloekmoedig beftrijden. In zijn work, getyteld:„Oeconomia Christiana ofte Chriftelijcke Huyshoudinge, vervat in tweeboeeken, tot bevoorderinge van de Oeffeninge der ware Godtfalig-

1654

VONDELS LEVEN. 341

heydt in de byfondere liuysgelinnen, naer den regel van het fuyverewoort Godts te famengeftelt," en dat in 1661 te Amfterdam uitkwam,yverde hy I) zeer ernftig en uitvoerig tegen de tooneelfpelen in 'talgemeen, en inzonderheid tegen die tooneelpoezy, waarin gewijdeftoffen behandeld werden. Vry gevoelig tastte hy te dier gelegenheidVondel aan, zijn „Lucifer" een „ganfch aenftootelijk treurfpel" noe-mende, en den dichter zelven, wegens zijn geftadige verdediging dertooneelpoezy, tamelijk fchamper den naam gevende van „Tertullus."

Eer wy van Wittewrongel affcheid nemen, wil ik nog vermelden,dat hy den 7 December 1662 in drie-en-vijftigjarigen ouderdom over-leed, en dat de rijmelaar H. F. Waterloos, in zijn byfchriften op d'af-beeldingen der rechtzinnige leeraars t'Arnfterdam, hem aldus bezong:

Zo leeft den Amfion des hemele, die de oorenVan 't woefte menfchendom kon .1?reelen en deurbooren.

De kleyne werelt hanght an zyn geleerde tong.Zo werdt door hem geen Theb', maar zulken flat getintmert,Daer 't niet van paerlen, maer van loutre Godheit fchimniert 2).

Ach dat zijn gouda luit dan noit in feukken 'prong.

Onder 's mans portret leest men:

Dit 's 't aenfchijn, dat de booze werelt gaat braveeren,En met zyn wenk en woord de Chriftenkerk regeeren.Des, ale hy dan zijn honigzoette tong laat hoorenZo wert de werelt jong en Chriftue kerk herbooren.

En nu, ten flotte, nog een der vaerzen, die tegen den „Lucifer" uit-kwamen, en 't welk tot bewijs kan ftrekken, hoe men in dat werk,zoo men er al een politieke ftrekking in ontdekte, die niet toepasteop den afval der Nederlanden, maar op dien der Engelfche Parle-mentsgezinden :

De heylige Ark van Gods verbondStaat op der Philifteenen grondin Dagons huys, nu Jooftene dichtDen throon van 't driemaal heyligh Licht,

a Waarachtig Godt, geen Jupiter,Beftreeden trots van Luger,Scoot in een Byrnkaft met gefpeel,Ontflooten op het boos Tooneel,Quanfuys tot ftichtelijke leer,

to Opdat hy England ga te keen

1) Aid. Deal 11, 'MOM 44.0 Voor achemert, fohlttert."

342 VONDELS LEVEN. 1654

Soo, rraag dan niemant: waarom wortWeer Dagon niet omver geftort?Coda: vreefe ftraalt niet uyt dat boeckHoe fchoon bewunpelt met een doeck;

is Maar 't toont, hoe Vondels welluft woontWaer dat zich Lucifer vertoont.Vol lochs, omdat JO hemelval

De Schouburgh oock bekoopen fal.Die met dees groote godtloosheyd

20 Verdient in koolen neergeleyd,Wanfchapen lot een gloinde hdVoor Duyvel fpeelders in fulek fpel.Of wilt men fors den Hemel daer?Dat dan Godes kerk die plaets bewaer.

28 Of dat men aelmoesfe en recht Ilicht.Twee dekklein voor 't Toonneel verdicht.

Van geheel anderen aart dan de „Lucifer," offchoon mode vangeestelijke (trekking, waren eenige gedichtjens, welke Vondel in dit-zelfde jaar in 't licht gaf. Het eerfte daarvan, ter gelegenheid vande Vasten vervaardigd, heeft alien fchijn, een vertaling of omwerkingte zijn van een dier mystieke liederen nit vroegero dagen, hoedanigemen nu weder in de mode zoekt te brengen ; offchoon ik wat mybetreft er nimmer fmaak in heb leeren krijgen. Ook Vondel was teveel doortrokken van den geest der klasfieke oudheid, om op denduur behagen te fcheppen in dergelijke dnistere en gezochte aliego-riOn en vernuftfpelingen, en de voorbeelden, welke men daarvan on-der zijne werken vindt, zijn dan oak gelukkig uiterst zeldzaam. Hethier bedoelde, dat, in piano gedrukt, by Pieter Zachariasz. Harteveltte Hoorn verfcheen, en wellicht door Vondel voor zijn zuster of harekinderen gemaakt was, munt echter uit door een allerkunftigfte ver-fifikatie, en ook hem, wien de iuhond duister en verward toefchijnt,zal de worm behagen.

1654 343

EENZAEME AENDACHTI/f

DE VASTEN.

Secura quies 4. nefcia fallere vita.

EN eenzaem KluizenaerNam zijn getijden waer,Daer 't beeckje fpiegelklaer

Lange 't kluisje vloeit,De klaverweide fchaeft,Zijn dorre lippen laeft,

Geboomt met vocht begaeft,En milt befimeit.

Hy docht om geen verdriet.io Dan zagh hy, in 't verfchiet,

By wijle een fpits, of set,Gelijck een kerck.

Zijn aendacht, ale een boogh,Gefpannen, voert zijn oogh

is En zinnen fail om hoogh,Ja boven 't zwerck;

Daer d'Engelen zingen,Krioelen, en klingen,En danffen, en fpringen

so Om Godt, hnn lot, hnn eenighfte wit.0 jenght, 8 vrenght, wat Leven is dit I

Dan zat, dan fprong hy wat.Dan badt, dan tong hy dat.Of fchreef, of las een bladt.

as Dan prees zijn tong,

Remora gates, cad.• d. II. „min versokerde rust, en een levenswandel, die nlet in Best is tot be-drog." De pleats Is ontleend san Visa. Georg II, 467.

is-ss Ott het vervolg bIUkt, dat de geftpende hornet, welken do klaizensar meende to sten, eensinsbedrog was, door den Boss verwekt.

344 EENZAEME AENDACHT IN DE VASTEN. ]654

In aengename alit',Zijn' Godt, zijn hoop, zijn' !ChildDaer d'afgront vier op fpilt,

Die hem befprong.30 Toen fprack by onbevreeft:

Ghy zijt dat fpoock geweeft,De zelve tuimelgeeft,

Die met Godts SchriftHet afgevafte Woort,

35 Mljn' Kruisheer, klampt aen boort,Met Staet en eer bekoort,

En heliche drift:Maer hoe ghy dit mengelt,Uw doolhoven itrengelt,

40 Uw troni verengelt;Ghy zijt de Nijdt, de baerlijcke Droes.Hou ruft: my luft geen giftige Imes.

Ick ken uw nucken wel,Tooneel- en guighelfpel.

45 Uw hemel is een hel,Vol druck, vol wean.

Hoe fchoon ghy u vergult,En oefent mijn gedult,Schoon ieder braft, en fmult,

ao My luft geen fteen;Die koft is veel to raen.Al wort het lichaem flaeu,Ick leef by manne en daeu.

0 plompe vont!55 Ghy (pant vergeefs dit net.

Een kay is geen bancket;Maer locker aes ballet

En lockt den mont.Uw aenflagen ftincken.

Bo Loop elders rinkincken.Laet anderen hincken.

Godts knecht houdt recht, en fimpel, en flecht,Het padt naer ftadt, daer JESUS voor vecht.

Wat fmaeckt zoo zoet, als fpijs05 En vrucht van 't pradijs,

st 0Ap set dal fpooek geteeq/1- d I.: ,.gy, *sale vertooning van singende Engelen ens , zgt nlets denmisleiding "

as Hot tifgevafte Woort: „den afgevasten Motu& "si Dross „dttivel," als meermalonso My 1%11 gees fees: zinfpellng op Zeikel IV. 8.

1654 EENZAEME AENDACHT IN DE VASTEN. 345

Genut met lof en prijsIDees voedt mijn ziel.

Dit heiligh hemelfch broot,Een troop in druck en noot,

70 Uit den genadefchootDes Vaders viel.

Geen winter fchent Godts palm.En waerom fpreuck en galmVan Boning Davids Pfalm

75 Dus loos misduit,Op dien verkeerden zin?Hier &Millen flangen in.Ick ftortme van geen tin,

Op zulck een fluit.so Mijn ooren verduren

Dat zoet tureluren.Zy kennen uw kuren.

Uw fpoock is roock, en nevel, en wint.Wie wijckt, en ftrijckt, is razende blillt.

es Al bietghe noch zoo veel,En toontme, op 't berghtooneel,

Pat in dat InftprieelDe zon befchijnt;

Ick luifter naer geen' eifchoo Van wnlpfch en weeligh vleifch,

Noch eer van 't aertfch palais,Die fnel verdwijnt.

Mijn welluft is mijn boeck,In een' vergeeten hoeck.

so Dees ftomme leert me kloeck,En fpreeckt met my.

Daer val ick Godt to voet.Zijn Geeft, het hooghfte goet,Mijn' geeft ontvonckt door gloet

too Van Pazy.Schuif toe uw vertooning.Mijn JESUS, mijn Boning,Is al mijn belooning.

Ick eer den Heer van 't kruis, in mijn kluis.too Dat zwaert vervaert het logengefpnis.

Is let !Sorbu van geen Ms: evonseer starling op Lukas IV.

346 GETHSEMANE OF ENG ELETROOST. 1654

De twee volgende gedichten zijn minder mystiek, ja zy lijden —het eerfte althands — veeleer aan een tegenovergefteld gebrek, t. w.aan trivialiteit in de voorftelling.

GETHSEMANE

OY

ENGELET ROOST.

E Godtheit frock in 't lichaem van MARYE,Het lichaem aen, op datze lijden zon,

Tot 'smenfchdoms heil, wat wet en profecyeHad afgebeelt, en voorgefpelt zoo trou.

Dees our genaeckte, als JESUS, met verlangenNam: 't heilzaem Sruis, zijn lichaem en zijn

bloetHad nitgereickt, daer datickbaer met gezangen

Het twaleftal Godt looft voor 't hemelfch goet.De leerling had den meefter, hier in 't midden

to Ter Paefchfeefte, al op fnooden prijs gefchat:Nu gingenze nit met Godt, om Godt to bidden.

De bidtplaets was d'Olijfbergh, by de Stadt.htefftas fcheit zich of van alle d'anderen,

Op dat by zich nu wapen' met gebeen.Is Het treurtooneel zal draeien, en veranderen:

De bende komt, en Judas treet voorheen.D'aenftaende (chimp en (meet, de fmert van 't lijden

Ontvouwen zich voor zijn alwetende oogh:En fchoon de Zoon dit fins zagh met verblijden,

so Niet minder dan de Vader zelf om hoogh;De kranckheit der nature is niet gefcheien

Van 't lichaem, daer de geeft den ftrijt gevoelt,En duizent ween, noit uitgebeelt met fchreien;

Een' gloet van pijn, door tranen noit verkoelt.

IA froet voorheen: lees „treedt voorolt," of, met fplItang van bet tweede woord: „treedt voor heen."

za Hy voelt alree de koorden, d'yfre vniften,En 't laftigh kruis. Hy hoort den fmaet, en fehimp,

Hy kent alree wat vyanden hem kruiften,Met fchijn van fchrift, en Farizeeufchen glimp.

Het bloetgelt ziet by zijn' fcholier ontfangen,ao En tegens Godt den Ouderling gekant;

Het purpren kleet om zijne fchouders hangen,Den rieten ftaf hem fteecken in de hant.

Hy voelt de fmart der doornekroone en roedenEn nagelen. Hy proeft, gefmacht van dorft,

33 De gal en eeck der tigerfche gemoeden.Hy voelt de fpeer, den moortfteeck in zijn borft.

Hy worpt zich neer wel driemael, fchijnt te zinckenIn 't graf des doots, en bidt in dit gefehil:

0 Vader, laet my dezen kelck niet drineken;to Doch Vaders wil fin boven mijnen wil.

Hy worftelt met de doot in zijn gebeden.Het dootzweet breeckt hem nit, zoo root ale bloet.

Het bloet, uit angft, komt vloeien, langs zijn ledenOp d'aerde, daer by neerftort, flaeu van moedt.

43 Den Vader komt dit moortgefchrey ter ooren,En zent ten trooft, uit 's hemels hooghften troon,

Een Engel neer aen zijnen eerftgeborenEn eenigen en troofteloozen Zoon.'

Hoewel de naem des troofters wort gezwegen,50 Het was mifl'chien d'Aertsengel Gabriel,

Die voortijts broght de bootfehap van Godts zegenA en Jofepbs bruit, in d'onbefmette eel.

Hy vint hem op zijn aenfchijn neergevallen,In ftof en bloet, dat van dit aenfchijn droop,

53 Daer Cherubijns om wenfchen met hun alien.Hy heft hem op, en heldert JESUS hoop.

Hy kit den hals en 't hooft, en ftreelt de kaeckenMet zijne hant, nosh zachter dan fluweel.

Hy kuft Godts moat, en fchijnt hem aen te blaecken,so En fterckt het hart, met geur uit Godts prieel.

14.40 Duo voorftelling, alsof de doodssngst, In Gethfemane door den Reiland ultgeftaan, moat toegefehreven words* can Tram veer amitaand, liohamelijk laden. Is al heel ongelnktig, en bewifst,welts materieele begrippen men slob in Vondels dagen nog van goestelUte oaken vormde.

es Mooregefgrev: wollicht een drukfont In do eorfprontelüke nitgave voor nootgefehrey, :1st biertooter puts.

es Ms seal seas Iran volgends do regale van den goeden sinsbonw niet afhangen van de* seder, 'twelt in dative limit: en de zniverheid der teal vorderde — wat wellicht in vondeis handfohriftFond — lip smut.

so Pried• bier veer: „Instplaats, tang verbliJL" BILDIRDIJIC vertlaart In sOn 0g/I 't woord met „bid-vertrelden." Zot in dat gavel eon famentretting moeten oiln van prie-dieu ofprig-dies, zoo alldit wooed ondtfids inkide. lb herinner my eehter Met, het in OUZO teal oolt in die beteekenisto hebben geyouden; althands reeds seer vroeg is het niet anders genomen den voor watbrastases,„overfohadnwd plelden," en it sot het daarom ear voor 't selfde ale pries semen.

1654 GETHSEMANE OF ENGELETROOST. 347

Hy fpreeckt ten lefte: 0 eenige uitgekoren!0 erfgenaem van Godt en 't hemelfch Rijck

Wat is uw hooft een kroon om hoogh befchoren IWat is die kroon uw fchimpkroon ongelijck!

63 Hoe wil uw naem en tittel alle naemenVerdooven, als de hemel aerde en hel,

Voor u geknielt in JESUS Naem, te zamenZich buigen voor uw' troon, en voetfchabel I

De heemlen en elle Engelen verlangento Naer uwe komfte, en blijde hemelvaert.

Ons Paradijs luickt op van groot verlangen.Alle oogen zien, vol hoops, benedenwaert.

Al wortghe in 't aertfch Jeruzalem verfchoven,Ter poorte nit naer den Kruisbergh heen geleit;

is Een fchooner ftadt, Jeruzalem daer boven,Ontfluit voor n haer' glans en heerlijckheit.

De mantel, uw triomfkleet, wort gefchapen,Vol zonnen en vol ftarren rijck gezaeit,

Vol fenixen. Het krnis, nw heerlijck wapen,so Zal glinfiren, waer de zon haer oogen draeit.

Hoe kan 't geloey der Schriftgeleerde ftieren,Dat vloecken, dat verlaftren uwe Faem

Verdooven? geen gebnlck van tempelierenVerdooft de loftrompet van JEsus Naem.

85 Bloetdruppelen verkeeren in robijnen,In perlefnoer de tranen, hier geftort.

De zon en maen ftaen doof hoe fchoon zy fchijnen,Als ghy uw kleet met diamant omgort.

Dat tittelfchrift, ten fchimpfehrift van de waerheit,so Aen 't Kruis gehecht, eerlange der Hebreen

Schijnheiligheit, met goddelijcke klaerheit,Verwijten zal dien hoon, by n geleen;

Wanneerghe heerfcht door nitnmer eindende eenwen,In 't onbepaelt en eenwigh erfgebiet,

93 Ala Godts Gezalfde en Koning der HebreeuwenEn Onhebreen, waer 't licht zijn ftralen fchiet.

Verbergh nw' glans en Godtheit noch drie dagen,Een oogenblick by d'aenftaende eenwigheit;

Zoo ras de zon dan 's morgens ftijght te wagen,too Zal 't licht n zien geweckt met majefteit.

Dan zullen Doot noch graf n longer honden;Uw grafwacht, al verbaeft op dat gerucht,

90-00 Toolpeling op Irilippetlf. 1I• 10Verftlsovels voor „veraoht, ter ado pfteld," wasrvan nog verichovding.

ss Tenareltersts voor „tempoldlensare90 Eeriest* voor eerlang

348 GETHSEMANE OF ENOELETROOST. 1654

I 1654 GETHSEMANE OF ENGELETROOST. 349

Zoo menige als op zichtbre maght betrouden,lilt fchaemte en angft, zich geven op de vlught.

los Ten fpiegel van de quaen, ten trooft der vrome,Zal Godt uw bloet hereifchen van hun hant;

Wanneer de wraeck en roode Roe van RomeHaer' ftandert bier op 'stempels puinhoop plant.

De Rechter, met de Wetgeleerde Vloecken,no Gedaghvaert voor uw' ftrengen rechterftoel,

Zal fchaduwen in moortfpeloncken zoecken,Op hoop of eens uw grimmigheit verkoel'.

Terwijlwe noch dat hooghfte Recht verbeien,En ghy alleen de wijripers treden moet,

115 Betrou dat wy uw fmeecken en uw fchreienDen Vader bign, en voeren te gemoet.

Ghy kent zijn hart en vaderlijcke liefde.Heeft hy van zelf het menfchdom zoo bemint,

Dat zijnen Zoon, zijn hart, zoo bitter griefde;120 Wat liefde draeght hy zijn gehoorzaem kint!

Gezegent hooft der Serafijnfche Geeften,Getrooft u dan dit worftlen voor Godts eer.

Om Godt, om uw triomfen en uw feeften,Aenvaert dien kelck, een' kruiskelck, dan geen' meer.

123 D'aertsengel wafcht het aenfchijn met zijn flippen,En Juus niet zoo dra dien kelck ontfong,

Met eenen kus van trooft voor mont en lippen,Of mift hem, als een blittem, op een' (prong.

tit WaarfchtinlVk bedoelt V. bier. „sal, self. In een moordfpelonk, itch nog velliger achten, of eenminder erg lot te wachten hebben, den hem nw toorn doet verbelden. • WellIcht fpeelde bierden diobter bet gesegde van Kristus voor den geest, Lakes XXI 21." Zia ook Lukas XXIII 80.

its Verdi. „wanner gy, ale reciter optredende, awe vyanden itraffen stilt" De nitdrnitkIng isBljbelseh en ontlittind aim law, I. 16 Vergelijk ook Opeeb. XIV. 19, 20, XIX 16.

193 Met seis flippen• V. [telt itch lifer den aartsengel voor gelijk die op fchilderyen of prenten isafgebeeld, met een kleed of mantel om 't Iljf. Den teekenaar Is soodsnige Ilse van voorftellingte vergeven, om de swarigheden, die 't elbeelden eener geestellike dour mode brengt, doch inden dlchter, die bet in an macht heeft, het ftoffelljke to vergeestalUken, Is bet Wet to Ter-fchonen, wanner by, ale dit geheele gedicht door gefchledt, in tegendeel het geestelijke, zooannelUk ale maar wezen ken, voorltelt. — Intuarchen, zoo V. nn leefde, by sod enders gefchre-yen hebben.

350 1654

ECCE HOMO.

IEN brengt de grijze Rechter daerTen rechthuize uit in 't openbaerDoor zijnen hoffoldaet ten toon?Gekroont met eene doorne kroon;De koorde om d'armen ftijf en ftraf;Een riet, quanfuis de goude ftaf,

In zijne hant; het purpre kleetHangt om de rchouders. Wat een kreetVan (chimp ver.heft zich uit de wolck,

to En drang van 't opgehitfte volck,Het welck, vol wrock en helfchen haet,Om laegh hem aengrimt, van de ftraet ISchijnheiligheit van FarizeenNoch Schriftgeleerden hier beneen

13 Ontbreecken, ftont en trots van geeft.Wie fcherrep toeziet, (pelt en leeftDe wet van Mofes, in den boortVan hunnen mantel, met Godts woortBeftickt, zoo vol Hebreens gezaeit

20 Als deerlijck door hun tong verdraeit.D'een torft het wetboeck in den arm.Een ander terght een' zwarten zwarmVan horfelen, die al bereitZijn angels om d'Onnozelheit

23 Te quetfen, vinnigh fcherpt en flijpt.Het bloet dat door de dorens zijpt,

• Hongt• dewUl de w.woorden dle by de koorde en by het rtes behoorden, ale genoegzaam nit densin op to molten, sib weuelaten, had bawl evenseer kunnen wegblgven 't Luldt nu, ale hingesMet alleen bet kleet, maar ook de koorde en de ftaf

it Het welch dlt woord, waarvan de eerfte grasp geheel toonloos Is, ken in gem veers goduld wor-den, ten ag ale 't welsh.

sr-ss Lees „eon ander bitch eon smarten :worm sen van horfels, (akolyten, )engdige Tossers, aleb. • Seamus en desulken) die reeds vaardig Baas en bun angels (zwearden, of, fignurDik, fmaad-redenen) fcherpen en aansetten om de Onfchuld (Jeans) to grieven." Dat de :worm evert ge-noemd wordt slat weer op de Prodlkanten of Puriteinen. Zie Ptasterbtoent, blz.98.

is Zap:: „drupt," ale meermalen.

1654 ECCE HOMO. 351

En langs den hale en boezem loopt;Dat aenfchijn, in zijn bloet gedoopt;De ftramen, in die zuivre borft;

so Zijn armen, root van bloet bemorft;Onnozel bloet, van top tot teen,Zoo root gevloeit door at zijn lek;Verzachten noch de helfcheit niet,Die dit elendigh fchoufpel ziet,

as En onverzoent, en onverzaet,Hierom alleen geen tranen laet,Maer vloeckt hem noch, door haet verblint;Daer 't Roomfch Gerecht geen fchult by vint,Wie magh dit zijn? wie anders, och,

40 Dan mums zelf, die geen bedroghNoch fmet, noch vleck, noeh misdaet kent.Aertsprielters, Wetgeleerden, fchentGhy dus uw handen aen Godts Lam,Aen 't heiligh bloet van Abraham,

ss En David? hoe verantwoort ghyDees dolheit? wet en profecyOp niemant oogen dan op hem.0 Koning van Jeruzatem,Hoe ftaetghe hier van glans berooft!

so 0 doornekroon, ghy drackt dat hooft,Om 't welck de glans der Godtheit ftraelt,En daer Godts Duif op nederdaelt.Is dit het ftralende aengezicht,Waer nit op Thabor 't hemelfch licht,

as Gelijck een zon op d' aerde fcheen?En heeft dees mont de zuivre fpeenDer MAEGHT gezogen, then de tongDer Englen Godts geboorte zong?Is dit het konincklijck geftalt,

so Waer voor het Ooften nedervalt,En offert wieroock mine en gout?Noch hoopt Pilatus, en betroutDat zulck een' fchoufpel 't wreet gefchalDen laftermont eens ftoppen zal:

es Maer al vergeefs. Helaes, de ItemIs: Kruift hem, kruift hem. Voort met hem.Al heeft by Lazarus geweckt,De weeuw en wees een kruck verftreckt,Den blinde een oogh, den lamme een voet;

so Geen weldaen, geen genoten goet

as Op *lemma pogo* dos op hoos• d. I „betiogen hem ellen."

352 ECCE HOMO. 1654

Gedenckt d' ondanckbre, al ziende Mint.Alreede flaet men in den wintHoe zy Hozanne zongen, toen,De wegh beltroit, met pallemgroen

is En hunne kleedren, by de ftadt,Ala Boning, innereedt, en zatZachtzinnigh op zijn ezelin.Zoo veel vermagh die booze fpinDer Schriftgeleertheit, overtuight

so Van boosheit, als zy moortfap zuightUit roozeblaen, en heilzaem fchriftVan Godts Oraklen in vergiftVerkeert, en daer de honighbyHaer' dau uit treckt, en leckerny.

03 Pilabia, met zoo veel gefchreeusDes opgerockenden HebreeusEn der Rabijnen la(terkeelVerlegen op Godts fchimptooneel,Verwijft in 't ende Emanugl.

so Aenfchou hier Godt, els guighelfpel.

In het vierde der ftichtelijke gezangen, dit jaar door onzen dichteruitgegeven, koos by weder tot voorwerp van zijn lof die zelfde heilige,welke by ruim twintig jaar vroeger reeds bezongen had 1), de mar-telaresfe St. Agnes.

1) Zie Deal 11, Ms. 140.

1654 353

LOFZANG

V A 32

S'INTE AGNES.

Op de Wyse van, 0 SCHOONE EUROPEA.

oz zaligh was de Maeght,Die Gode zoo behaeght,

Dat op haer zielHet oogh van JESUS viel,Die dees bedande row;Tot zijne bruit verkoos,

Zoo ras zijn lichtVerheughde haer gezicht

En zy hem opdroegh den morgenitontto Van 'sleven geuren

En kuop en kleuren;In 't hart gewont.

Sinte AGNES was dees bruit,Die oogh en ooren fluit

Is En hat en zinVoor 's weerelts meremin,Wiens honighzoete keelDe jeught naer 't luitprieel

Van Rome troont,20 En aenlockt, en vertoont

Wat rijdkdom adel en eer vermagh,Ben fleip van &ten,En onderzaten,

En fpel, en lach.

23 Dit fpeet Symfronius,Toen zy zoo fier den kus

s maim: relelnistlger ware bier, In verband met betgeen voorafgast en vole: behaapde.fe 's Weenies ISM,* t swans (Irene) Seat bier woos „TerlehlIng."of d04fivaire: ale Deet It, bls. 1St.

Di Willi= VAR S. VAR VOADZI. VI 23

354 LOk'ZANG VAN SINTE AGNES. 1654

30

33

Van 's levens mayZijn' eedlen mont ontzey,Juweelen ring en fchatOp ftraet met voeten trat.

Hoe blaeckt de deughtVan hare fchoone jeught

Den Roomfchen jongeling, dagh en nacht.De vlam door 't weigrenBegint to fteigren

Met grooter kracht.

De vader van Symfroon,Beladen met den zoon,

De Schoone vrijt,40 En aenlockt, en beftrijt:

Maer AGNES, even trots,Houdt pant, gelijck een rots,

In dit gedruis,Getrou en rein en kuifch.

45 Zy weigert Vefta de wieroock-eerDoor hooger kennis,Acht fchant noch fchennis,

Hoe jongk en tear.

Maer d'Oppermajefteitso Bewaert haer zuiverheit,

Door 's hemels Geeft,Voor 't eeuwigh bruiloftsfeeft.Symfroon, ter door geplet,Verrijft, door haer gebedt,

as En looft de krachtVan 't krnis, dus lang veracht.

De Wraeck verwijft ten viere Godts bloet,Dat bluff, in 't middenDes brants, door bidden,

so Den rooden gloet.

Het ongefchonden Lam,Geredt door vier en viam,

Biet onvervaertDen hals het punt van 't zwaert,

Gs En erft de martelfaem.

is Ma' oodles owe roar „bent, eon' 'dolman."as Beladm iroor „bopso, bokommerd."or den facet flock Alma's Ivor „bat doh idot strohrIkkon door room row fohoodo othhoarita"so Das law to „tot op dies tlid."• Godts blare: ”Gods Mod."

It; Ot LOFZANO VAN SIETE AGNES. 355

De daet beftemt den naem.Haer Geeft by nacht

Verfchijnt eer tang de wachtBy 't graf, daer d'ouders haer kout gebeent

1.1 En afch bewaecken,En Godt genaecken,

Niet onbeweent.

Zy blonck in eenen reyEn goddelijck geloy

to Van zuiverheen,Die op de wolckea treen.Een kroon, die 't licht verdooft,Beitraelt haer vrolijck hooft.

Een Lam by haer,so In 't midden van de fchaer.

Zy fprack ten lefte de moeder aen:Hon op van yzen:Neer deze prijzen

Heb ick geftaen.

83 Gekroonde Kruisheldin,In oude en teerheit min,

Doch meer in krachtEn wijsheit, waert gedacht;Die 't eglfte van uw tijt

so Den hemel had gewijt;Och, flit uw oogh

Uit 'shemels gouden boogh.Verbidt uw fpeelnoots in 't Englekoor,

Die bier benedenos Om Godt betreden

Uw zuiver fpoor.

• De rade: dlt woord Is bier Wet gelakkig geplastat: by 't lemon tech denkt men cent can eau„waeht van Moisten," by hear pat, even ate vroeger by dat van Kristus, gephatet; doch tweeregale verder ontdekt men, dat men doh bedroom been en dat door the mute hare ,,ouders'"ream worden, ,,dte 't vat bewaken."

Vs Sisivenimbs voor "solvers, gelouterde stolen."eras Is onde en MarAeD nen, Deels mem de kraeld Bos w(fakell lees. wander om Owen jengdigen en

teederen leettljd din om owe aelekraeht en wifehekt "use Verde. „bid, dat owe tgeelsoota ono. In 't Engelekoor worden opgenomen."

356 LOFZANG VAN SINTE KI.ARA, 1654

In het vijfde lied bezong Vondel Sinte Klara. Noel' over haar,noch over den H. Franciskus, die haar orde ftichtte, zal ik bier nit-weiden. Wien 't lust, die kan by Bayle to recht komen, in wiensDictionnaire philofophique een menigte kurieuze byzonderheden be-treifende laatstgenoemden kerkbeilige zijn iamengebracht. Het gedichtluidt als volgt:

LOFZANGVAR

SINT}, KLARA.

Op de uujze: CUPID . ONLANCie OELEtti.

SSISIUZI verplichtEurope om 't kloofterlicht,

Dat int inter bet altaer der KlaerilTenGebonwt heeft en gefticht.De zwangre moeder hadViet ydel, toenze bads

Op de knien, al voorzien deze klaerheitVan haer geboorteitadt.

Dit voorfpel van de faemio Gaf KLARA haeren naem

Naer de daet en den ftaet van haer leven,Eer 't 's weerelts nacht befchaem'.Men zagh in d'eedle vrnchtGodtvruchtigheit en tucht,

Is Op de vont, nit Godts mont ingeblazen,Een zuivre drift en lncht.

. 461,1em eon fted to I liertogdom Spoleto, beroemd wegens do geboorte van S. Frandsen'Seraphim, die or in 1212 de Orde van Klara of der Meriden dictate.

a Dot wit hoer het after men lette bier en by elken derden en sevenden regal van leder konyletop do kunitig sangebrachte tnefebenrgmen.

Haer tijt- en ftadtgenootFrancifcus, naeckt en bloot,

Niet van moedt, maer van goet, neemt behagen20 In znlek een kerckkleinoot.

Hy leertze 's weerelts lotVerfmaen, nit luit tot Godt,

En by wijdt haer verblijt met zijn handen,De weelde en pracht ten fpot.

25 De zufter Agnes wortDoor haer gebeen geport,

Naer Godts raet, eer en ftaet te verlaten,In 't haire kleet gegort.De heilge KLARA, naeckt

so En arm, van yver blaeckt.Zy regeert, due verneArt, ala Abdiffe,

En bidt, en vast, en waeckt.

Op 't voorbeelt dezer MaeghtHet duizenden behaeght

as Hooffche pracht en geflacht te verfmaeden,En luft, van elck bejaeght.Het zyze leek of bidt,Of opgetogen zit,

Boven 't volck, in een wolcke van ftraelen,40 Zy mickt op 't hooghlte wit.

In armoede is zy rijck,In nedrigheit gelijck

't Minfte kint, en gezint elck te dienen.Het outer is haer wijck.

43 Haer fpiegel, klaer en knifch,Is JESUS, en zijn kruis,

En de !tam, daer Godts Lam heeft gehangen.flier leght haer aendacht t'hnis.

Dees kloofter-Serafijnso Ontzagh geen Sarazijn,

Die geftoort muur en poort quam beftormen,

is Nee& ea Sleet deco woorden dean Mar gees geluttlge nitwerking, Toon!, omdat nit de rotgoads rejels bipkt, dat sy letteripic moeten worden opgevats an na blade „die man, die naakten bloot, maar toeh seer moedig is, en In dat kerkinweel (het kings melajen) behagen heeft,"een schwa ander beeld, dap de dlohter bedoeld heeft.

as De "Ur Agnes: bier behoorde is Aaan: „hoar sinter:" want nu bipkt er niet, of er Tan de seatervsa Klan of van die van Franelskus gefproken wordt.

se Ds heilge laors, amens al die fosatthedas maken bet gedicht Diet fraaler.4• Hof outer is loser week: Iterlamelng van we. 1177 van den „Gysbroght." Zle Deel III, bls 888.

Zia bet aangeteekende op „Gystr. v. Mattel," ter :elver pleatfe.

1654 LOFZANG VAN SINTE 'MARA. 357