-
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË
DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË
D I S E R T A C I O N
VLERËSIMI DHE MENAXHIMI I RISQEVE NATYRORE DHE ANTROPOGJENE
NË RRETHIN E KORÇËS DHE TË DEVOLLIT
Punoi Udhëheqës shkencor
M.sc. Ermira JASHIKU Prof. dr. Vasil TROJANI
Tiranë, 2016
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
ii
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË
DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË
D I S E R T A C I O N
VLERËSIMI DHE MENAXHIMI I RISQEVE NATYRORE DHE ANTROPOGJENE
NË RRETHIN E KORÇËS DHE TË DEVOLLIT
Përgatitur nga:
M.sc. Ermira JASHIKU
Në kërkim të gradës
“Doktor i Shkencave” në Gjeografi
Përgatitur nën udhëheqjen shkencore të Prof. dr. Vasil
TROJANI
Mbrohet_______________2016, para jurisë së përbërë nga:
1._____________________________ Kryetar
2._____________________________ Anëtar (oponent)
3. _____________________________ Anëtar (oponent)
4._____________________________ Anëtar
5. _____________________________ Anëtar
Tiranë, 2016
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
iii
Mirënjohje
Mirënjohje dhe falënderim të drejtpërdrejtë për ndihmën
profesionale e shkencore të gjithë atyre që më ndihmuan të realizoj
këtë punim doktorature. Dua të falenderoj në mënyrë të veçantë
udhëheqësin tim Prof. dr Vasil Trojani, i cili më ka ndihmuar në
realizimin e këtij punimi. Me profesionalizmin dhe durimin e tij,
më ka dhënë këshillat e duhura deri në përfundimin e kësaj pune
studimore
Së dyti, falenderoj në mënyrë të veçantë institucionin ku unë
punoj, Universitetin “Fan. S. Noli” të Korçës, drejtuesit e tij, të
cilët më kanë nxitur, ndihmuar dhe mirëkuptuar gjatë kohës që kam
qenë pjesë e procesit të doktoraturës, duke më krijuar hapësirat e
nevojshme në realizimin e këtij punimi.
Falenderime shkojnë për të gjithë profesorët e Departamentit të
Gjeografisë në Universitetin e Tiranës, për ndihmesën e pakursyer
në lidhje me këshillat dhe literaturën në funksion të temës.
Falenderoj kolegët dhe miqtë e mi në Departamentin e Histori-
Gjeografisë, për mbështetjen dhe inkurajimin në realizimin e këtij
studimi. Në mënyrë të veçantë falenderoj familjen time, e cila
është përkujdesur, duke më dhënë mbështetjen maksimale për punimin
dhe përfundimin e desertacionit.
Faleminderit !
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
iv
Lista e shkurtesave
AMM Agjensia për Mbrojtjen e Mjedisit
AMP Agjensia e Mjedisit dhe e Pyjeve
ARM Agjensia Rajonale e Mjedisit
BB Banka Botërore
BE Bashkimi Europian
CRED Centre for Research on the Epidemiology of Disasters
(Qendra
Kërkimore mbi Epidemiologjinë nga Fatkeqësitë)
IMK Inspektoriati Mjedisor Kombëtar
IMK Inspektoriati Mjedisor Kombëtar
INSTAT Instituti i Statistikave
IRJM Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë
KFW Banka Gjermane për Zhvillim, KfW Bankengruppe (Kreditanstalt
für
Wiederaufbau)
KKKBNK Konventa Kuadër e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet
Klimatike
KRRTRSH Këshilli i Rregullimit të Territorit të Republikës së
Shqipërisë
MBU Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit
MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të
Ujërave
MNBK Mbetje të Ngurta Bashkiake/Komunale
NNAA Konventa mbi Ndotjen Ndërkufitare Afatgjatë të Ajrit
NNAA Ndotjen Ndërkufitare Afatgjatë të Ajrit
OJF Organizata Jofitimprurëse
PKEC Plani Kombëtar për Emergjencat Civile
PKMM Plani Kombëtar për Menaxhimin e Mbetjeve
PMNZSH Policia e Mbrojtjes nga Zjarri dhe Shpëtimit
REC Regional Environmental Center (Qendra Rajonale e
Mjedisit)
SKMMN Strategjia Kombëtare për Menaxhimin e Mbetjeve të
Ngurta
TAP Trans Adriatik Pipeline (Gazsjellësi i Trans Adriatikut)
UNDP United Nations Deveploment Programe (Programi për Zhvillim
i
Kombeve të Bashkuara)
VKM Vendim i Këshillit të Ministrave
VNM Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
v
Lista e hartave
Harta 1. Harta fizike e rrethit të Korçës dhe të
Devollit...............................................3
Harta 2. Harta e ndarjes klimatike të rrethit të Korçës dhe të
Devollit........................4
Harta 3. Harta pedologjike e rrethit të Korçës dhe të
Devollit.....................................6
Harta 4. Harta administrative e rrethit të Korçës dhe të
Devollit 2014 ......................... 9
Harta 5. Harta gjeologjike e rrethit të Korçës dhe të Devollit
..................................... 25
Harta 6. Harta e shpërndarjes së pasurive nëntokësore të zonës
Korçë- Devoll .......... 26
Harta 7. Harta e copëtimit vertikal të rrethit të Korçës dhe të
Devollit ....................... 36
Harta 8. Harta e copëtimit horizontal të rrethit të Korçës dhe
të Devollit ................... 37
Harta 9. Akset e rrezikuara nga bllokimi i borës dhe mundësitë e
rënies së orteqeve në
zonën Korçë-Devollit
.................................................................................................
140
Harta 10. Përmbytjet në rrethin e Korçës dhe të Devollit
2010-2015 ....................... 143
Harta 11. Pyjet e prekura nga procesonaria në rrethin e Korçës
dhe të Devollit ....... 150
Harta 12. Prerjet e paligjshme në zonën
Korçë-Devollit.......................................... 150
Harta 13. Pyjet e prekura nga zjarret në rrethin e Korçës dhe të
Devollit................. 150
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
vi
Lista e tabelave
Tabela 1. Gjatësia e kufirit të zonës Korçë
–Devoll......................................................2
Tabela 2. Ecuria e numrit të popullsisë për periudhën
1945-1990.............................11
Tabela 3. Ecuria e numrit të lindjeve të gjalla gjatë periudhës
1955-1980 .................. 12
Tabela 4. Ecuria e numrit të vdekjeve gjatë periudhës 1955-1980
.............................. 13
Tabela 5. Shpërndarja e popullsisë sipas vendbanimeve
(1945-1990)........................14
Tabela 6. Ecuria e numrit të popullsisë gjatë periudhës
1990-2014 ............................ 15
Tabela 7. Ecuria e numrit të lindjeve gjatë periudhës 2005-2009
............................... 15
Tabela 8. Struktura e tokës në rrethin e Korçës dhe të Devollit
.................................. 16
Tabela .9. Përbërja e prodhimit të përgjithshëm industrial të
rrethit Korçë 1975-1980
......................................................................................................................................
17
Tabela 10. Të ardhurat sipas degëve të ekonomisë (në %)
.......................................... 18
Tabela 11. Përbërja e prodhimit të përgjithshëm industrial në
rrethin Korçë 1960-1984
......................................................................................................................................
19
Tabela 12. Prodhimi i përgjithshëm bujqësor në rrethin Korçë (me
çmimet e 1981, në
miliona lek)
..................................................................................................................
19
Tabela 13. Struktura e sipërfaqes së tokës
...................................................................
20
Tabela 14. Sipërfaqja e mbjellë e tokës bujqësore gjatë
periudhës 2010-2013 ........... 20
Tabela 15. Sipërfaqja e tokës, aftësitë ujitëse dhe sipërfaqet
faktike të ujitura për vitin
2010..............................................................................................................................
21
Tabela 16. Sipërfaqja e tokës, aftësitë ujitëse dhe sipërfaqet
faktike të ujitura për vitin
2011..............................................................................................................................
21
Tabela 17. Sipërfaqja e tokës, aftësitë ujitëse dhe sipërfaqet
faktike të ujitura për vitin
2012..............................................................................................................................
21
Tabela 18. Ecuria vjetore e rrezatimit të përgjithshëm diellor
..................................... 68
Tabela 19. Numri mesatar i ditëve pa diell. Viti 1991
................................................. 69
Tabela 20. Mesatarja mujore e rrezatimit diellor në k.kal./cm2
................................... 69
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
vii
Tabela 21. Sasitë mujore të rrezatimit të përgjithshëm për vitin
1990 (këh/m2 muaj) 70
Tabela 22. Zgjatja faktike e diellëzimit (orë) për periudhën
1956-1985 ..................... 71
Tabela 23. Vlerat e vranësirës për mesataren shumëvjeçare,
rajoni i Korçës .............. 71
Tabela 24. Vranësira mesatare në rrethin e Korçës dhe të
Devollit për periudhën
(1951-1980)..................................................................................................................
72
Tabela 25. Numri mesatar i ditëve të vranëta për vitin 1990
....................................... 73
Tabela 26. Numri mesatar i ditëve të kthjellta për vitin
1990.....................................73
Tabela 27. Temperaturat mesatare të ajrit për stacionin e Korçës
gjatë viteve 1951-
1968..............................................................................................................................
75
Tabela 28. Vlerat mesatare shumëvjeçare mujore të temperaturës
1951-1985 ........... 75
Tabela 29. Temperaturat maksimale absolute sipas datave për
vitet 1961- 1968 ....... 76
Tabela 30. Temperaturat mesatare sipas muajve për periudhën
1985- 1990 për qytetin
e Korçës
.......................................................................................................................
76
Tabela 31. Temperaturat mesatare sipas muajve në qytetin e
Korçës për vitin 2002 . 77
Tabela 32. Temperaturat mesatare sipas muajve në qytetin e
Korçës për vitin 2005 .. 78
Tabela 33. Ecuria e temperaturave gjatë vitit 2007
..................................................... 78
Tabela 34. Ecuria e temperaturave gjatë vitit 2010
..................................................... 79
Tabela 35. Minimumi absolut i temperaturës së ajrit në °C
(1951-1980) ................... 81
Tabela 36. Temperaturat minimale absolute e detajuar sipas
datave për vitet 1961-
1968..............................................................................................................................
82
Tabela 37. Temperaturat maksimale dhe minimale 1980-1985
................................... 82
Tabela 38. Probabiliteti i vlerave maksimale vjetore të
temperaturës së ajrit ............. 83
Tabela 39. Probabiliteti i vlerave minimale vjetore të
temperaturës së ajrit ............... 83
Tabela 40. Temperaturat për mbirjen dhe formimin e organeve
riprodhuese për disa
kultura që rriten në zonën Korçë- Devoll
....................................................................
89
Tabela 41. Temperaturat optimale të llojeve të ndryshme të
perimeve ....................... 90
Tabela 42. Numri i ditëve me lagështirë (30%, 50% dhe 70%)
.................................. 91
Tabela 43. Tensioni mesatar i avujve të ujit në mb (1951-1980)
................................ 91
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
viii
Tabela 44. Lagështira relative mesatare e ajrit në %
................................................... 92
Tabela 45. Numri i ditëve me lagështirë relative (1951- 1980) në
qytetin e Korçës ... 92
Tabela 46. Densiteti mesatar i lagështirës së ajrit në mb
(1951-1980) ........................ 93
Tabela 47. Vlera mesatare e reshjeve sipas muajve
..................................................... 94
Tabela 48. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën e
Korçës për periudhën
1931-1975
....................................................................................................................
95
Tabela 49. Reshjet atmosferike për vitet 1961- 1968
.................................................. 97
Tabela 50. Reshjet atmosferike maksimale brenda 24-orëve për
vitet 1961- 1968 ..... 98
Tabela 51. Mesatarja mujore e reshjeve në mm (1951-1980)
..................................... 98
Tabela 52. Numri mesatar i ditëve me reshje ≥ 0.1 mm
.............................................. 99
Tabela 53. Sasia e reshjeve sipas muajve për vitet 1985- 1990 në
qytetin e Korçës ... 99
Tabela 54. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2002
.............................................................
100
Tabela 55. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2005
.............................................................
101
Tabela 56. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2007
.............................................................
101
Tabela 57. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2010
.............................................................
102
Tabela 58. Numri i ditëve me breshër në stacionin e Korçës
.................................... 103
Tabela 59. Data e fillimit dhe mbarimit me brymë, numri mujor
dhe shuma vjetore për
periudhën 1955-1968
.................................................................................................
106
Tabela 60. Rastisja e drejtimeve të erërave të nxehta dhe të
thata për periudhën prill-
tetor 1961-1977
..........................................................................................................
110
Tabela 61. Numri i ditëve me erëra të nxehta dhe të thata për
periudhën prill- shtator
gjatë viteve 1961- 1977
..............................................................................................
110
Tabela 62. Sasitë vjetore të orëve me erëra të nxehta dhe të
thata me siguri të
ndryshme në %
...........................................................................................................
111
Tabela 63. Vazhdueshmëria e erërave të nxehta dhe të thata në
orë për siguri të
ndryshme në %
...........................................................................................................
111
Tabela 64. Rastisja e shpejtësisë së erës sipas drejtimit për
stacionin e Korçës ....... 112.
Tabela 65. Shpejtësia mesatare vjetore e erës sipas drejtimeve
në m/s.....................112
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
ix
Tabela 66. Rastisja e shpejtësisë së erës në stacionin e
Korçës.................................113
Tabela 67. Shpejtësitë maksimale të erës me periudhë përsëritje
të ndryshme për
stacionin e Korçës
......................................................................................................
113
Tabela 68. Numri i ditëve me shtresë bore për vitet 1961- 1980
............................... 114
Tabela 69. Përqindja e sipërfaqes së vendit sipas numrit të
ditëve të njëpasnjëshme me
mbulesë bore
..............................................................................................................
115
Tabela 70. Struktura e kallamishteve të Prespës së Vogël (2012)
............................. 124
Tabela 71. Përmbytjet dhe dëmet në vitin 2010 në rrethin e
Korçës ......................... 128
Tabela 72. Dëmet nga përmbytjet sipas komunave, rrethi Korçë për
vitin 2015 ...... 129
Tabela 73. Prurjet maksimale në disa akse të lumit Devoll dhe të
Dunavecit me siguri
të ndryshme
................................................................................................................
131
Tabela 74. Sipërfaqet pyjore në ha (hektarë) për rrethin e
Korçës dhe Devollit ....... 135
Tabela 75. Sipërfaqet pyjore 1998-2015
....................................................................
136
Tabela 76. Prekja, përhapja dhe dëmi i shkaktuar nga sëmundjet
në llojet përkatës . 139
Tabela 77. Sipërfaqet e dëmtuara nga procesionaria gjatë vitit
2012 ........................ 139
Tabela 78. Prerjet paligjshme për periudhën 2005-shtator 2012
............................... 142
Tabela 79.Procedime penale për periudhën 2005-2012
............................................ 143
Tabela.80. Procedime administrative për periudhën 2005-2012
............................... 144
Tabela 81. Rastet e zjarreve në pyje në vitet 1992 – 2002
........................................ 145
Tabela 82. Rastet e zjarreve sipas ekonomive pyjore në vitet
2002 – 2007 .............. 146
Tabela 83. Rastet e zjarreve sipas ekonomive pyjore në vitin
2007 ......................... .147
Tabela 84. Rastet e zjarreve në pyje sipas ekonomive pyjore në
vitet 2008-2012 .... 148
Tabela 85. Sipërfaqet pyjore të përfshira nga zjarri në vitin
2015............................ 149
Tabela 86. Përmirësimet pyjore në ha për rrethin e Korçës në
vitet 1965-1990 ....... 150
Tabela 87. Sipërfaqet e pyllëzuara për rrethin e Korçës gjatë
viteve 1965 – 1990 ... 151
Tabela 88. Cilësia e ajrit sipas elementëve ndotës në mg/m3
.................................... 156
Tabela 89. Monitorimi i radonit në ajrin e ambjenteve të
brendshme. Qyteti Korçës
....................................................................................................................................
157
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
x
Tabela 90. Vlerat e ndotjes akustike në qytetin e Korçës, viti
2005 .......................... 159
Tabela 91. Vlerat e ndotjes akustike në qytetin e Korçës, viti
2006 .......................... 159
Tabela 92. Ndotja akustike në qytetin e Korçës në vitin 2011
.................................. 159
Tabela 93. Monitorimi i radonit në ujin e pijshëm , viti 2003
................................... 161
Tabela 94. Monitorimi i Rodonit në ujin e pijshëm 2005-2006
................................ 161
Tabela 95. Sëmundshmëria kronike në rrethin e Devollit në
periudhën 2005-2014 . 164
Tabela 96. Sëmundshmëria kronike në rrethin e Korçës në
periudhën 2005-2014 ... 165
Tabela 97. Gjenerimi i mbetjeve urbane dhe inerte gjate viteve
2003-2011 ............. 168
Tabela 98. Vlerësimi i sasisë së mbeturinave në qytetet krysore
.............................. 172
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xi
Lista e grafikëve
Grafiku 1. Klasifikimi i
risqeve.............................................................................xxxii
Grafiku 2. Ecuria e numrit të popullsisë për periudhën
1923-1927............................10
Grafiku 3. Ecuria e numrit të popullsisë 1945-1990
.................................................... 12
Grafiku 4. Ecuria e lindjeve dhe vdekjeve gjatë periudhës
1955-
1980..............................................................................................................................13
Grafiku 5. Shpërndarja e popullsisë sipas vendbanimeve
(1945-1990).......................14
Grafiku 6. Ecuria e numrit të lindjeve dhe të vdekjeve gjatë
periudhës 2005-
2009..............................................................................................................................16
Grafiku 7. Përbëja e prodhimit të përgjithshëm industrial të
rrethit Korçë..................18
Grafiku 8. Sipërfaqja e mbjellë e tokës bujqësore gjatë
periudhës 2010-2013............21
Grafiku 9. Ecuria vjetore e rrezatimit të përgjithshëm diellor
............................. ........68
Grafiku 10. Numri mesatar i ditëve pa diell. Viti 1991
............................................... 69
Grafiku 11. Mesatarja mujore e rrezatimit diellor në k.kal./cm2
................................. 70
Grafiku 12. Sasitë mujore të rrezatimit të përgjithshëm për
vitin 1990 (këh/m2 muaj)
......................................................................................................................................
70
Grafiku 13. Zgjatja faktike e diellëzimit (orë) për periudhën
1956-1985 .................... 71
Grafiku 14. Vlerat e vranësirës për mesataren shumëvjeçare,
rajoni i Korçës ............ 72
Grafiku 15. Vranësira mesatare në zonë Korçës-Devollit për vitet
1951-1980 ........... 72
Grafiku 16. Numri mesatar i ditëve të vranëta për vitin
1990.................................... 73
Grafiku 17. Numri mesatar i ditëve të kthjellta për vitin 1990
.................................... 74
Grafiku 18. Temperaturat mesatare të ajrit për stacionin e
Korçës gjatë viteve 1951-
1968..............................................................................................................................
75
Grafiku 19. Vlerat mesatare shumëvjeçare mujore të temperaturës
1951-1985 .......... 75
Grafiku 20. Temperaturat maksimale absolute sipas datave për
vitet 1961- 1968 ...... 76
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xii
Grafiku 21. Temperaturat mesatare sipas muajve për periudhën
1985- 1990 për
qytetin e Korçës
...........................................................................................................
77
Grafiku 22. Temperaturat mesatare për vitin 2002 për qytetin e
Korçës...................77
Grafiku 23. Temperaturat mesatare sipas muajve në qytetin e
Korçës për vitin 2005 78
Grafiku 24. Ecuria e temperaturave gjatë vitit 2007
.................................................... 79
Grafiku 25. Ecuria e temperaturave gjatë vitit 2010
.................................................... 79
Grafiku 26.Temperaturat minimale absolute sipas datave për vitet
1951- 1980 ......... 81
Grafiku 27.Temperatura minimale absolute e detajuar sipas datave
për vitet 1961-
1968..............................................................................................................................82
Grafiku 28.Temperaturat maksimale dhe minimale 1980-1985
................................. 83
Grafiku 29. Probabiliteti i vlerave maksimale vjetore të
temperaturës së ajrit ............ 83
Grafiku 30. Temperatura e tokës në 0C për mbirjen
.................................................... 89
Grafiku 30.1. Temperatura e tokës në 0C për formimin e organeve
riprodhuese ........ 89
Grafiku 31. Temperaturat optimale të llojeve të ndryshme të
perimeve ..................... 90
Grafiku 32. Numri i ditëve me lagështirë (30%, 50% dhe 70%)
................................. 91
Grafiku 33. Tensioni mesatar i avujve të ujit në mb (1951-1980)
............................... 92
Grafiku 34. Lagështira relative mesatare e ajrit në %
.................................................. 92
Grafiku 35. Numri i ditëve me lagështirë relative (1951- 1980)
në qytetin e Korçës . 93
Grafiku 36. Densiteti mesatar i lagështirës së ajrit në mb
(1951-1980) ...................... 93
Grafiku 37. Vlera mesatare e reshjeve sipas muajve
................................................... 95
Grafiku 38. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën e
Korçës për
periudhën 1931-1975
...................................................................................................
95
Grafiku 38.1. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën
e Korçës për
periudhën 1931-1975. Stacioni Korçë
.........................................................................
96
Grafiku 38.2. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën
e Korçës për
periudhën 1931-1975. Stacioni
Maliq..........................................................................
96
Grafiku 38.3. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën
e Korçës për
periudhën 1931-1975. Stacioni Sheqeras
....................................................................
96
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xiii
Grafiku 38.4. Mesataret mujore dhe vjetore të reshjeve në fushën
e Korçës për
periudhën 1931-1975. Stacioni Zvirinë
.......................................................................
96
Grafiku 39. Reshjet atmosferike për vitet 1961- 1968
................................................. 97
Grafiku 40. Reshjet atmosferike maksimale brenda 24-orëve për
vitet 1961- 1968 ... 98
Grafiku 41. Mesatarja mujore e reshjeve në mm (1951-1980)
.................................... 98
Grafiku 42. Numri mesatar i ditëve me reshje ≥ 0.1 mm
............................................ 99
Grafiku 43. Sasia e reshjeve sipas muajve për vitet 1985- 1990
në qytetin e Korçës100
Grafiku 43.1. Sasia vjetore e reshjeve për vitet 1985- 1990 në
qytetin e Korçës ...... 100
Grafiku 44. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2002
........................................................... 101
Grafiku 45. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2005
........................................................... 101
Grafiku 46. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2007
........................................................... 102
Grafiku 47. Ecuria e reshjeve gjatë vitit 2010
........................................................... 103
Grafiku 48. Numri i ditëve me breshër në stacionin e Korçës
................................... 103
Grafiku 49. Numri i ditëve me brymë, sipas muajve për periudhën
1955-1968 ...... 107
Grafiku 50. Rastisja e drejtimeve të erërave të nxehta dhe të
thata për periudhën prill-
tetor 1961-1977
..........................................................................................................
110
Grafiku 51. Numri më i madh i ditëve me erëra të nxehta dhe të
thata për periudhën
prill- shtator gjatë viteve 1961- 1977
.........................................................................
111
Grafiku 52. Sasitë vjetore të orëve me erëra të nxehta dhe të
thata me siguri të
ndryshme në %
...........................................................................................................
111
Grafiku 53. Vazhdueshmëria e erërave të nxehta dhe të thata në
orë për siguri të
ndryshme në %
...........................................................................................................
112
Grafiku 54. Rastisja e shpejtësisë së erës sipas drejtimit për
stacionin e Korçës
........................................................................................................................112
Grafiku 55. Shpejtësia mesatare vjetore e erës sipas drejtimeve
në m/s ................... 113
Grafiku 56. Rastisja e shpejtësisë së erës në stacionin e Korçës
...............................113
Grafiku 57. Shpejtësitë maksimale të erës me periudhë përsëritje
të ndryshme për
stacionin e Korçës
......................................................................................................
114
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xiv
Grafiku 58. Numri i ditëve me shtresë bore për vitet 1961- 1980
............................. 115
Grafiku 59. Përqindja e sipërfaqes së vendit sipas numrit të
ditëve të njëpasnjëshme
me mbulesë bore
........................................................................................................
116
Grafiku 60. Struktura e kallamishteve të Prespës së Vogël
(2012)........................... 124
Grafiku 61. Prurjet maksimale në disa akse të lumit Devoll dhe
të Dunavecit me siguri
të ndryshme
................................................................................................................
132
Grafiku 62. Sipërfaqet pyjore në ha (hektarë) për rrethin e
Korçës dhe Devollit ...... 135
Grafiku 63. Sipërfaqet pyjore në ha gjatë viteve 1998, 2005,
2015 për rrethin e
Korçës dhe
Devollit....................................................................................................136
Grafiku 64. Monitorimi i radonit në ajrin e ambjenteve të
brendshme. Qyteti Korçës
....................................................................................................................................
158
Grafiku 65. Ndotja akustike në qytetin e Korçës në vitin 2011
................................. 159
Grafiku 66. Sëmundshmëria në rrethin e Devollit në periudhën
2005-2014 ............. 165
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xv
Përmbajta e punimit
Mirënjohje
.....................................................................................................................iii
Lista e hartave
................................................................................................................
v
Lista e tabelave
.............................................................................................................
vi
Lista e grafikëve
............................................................................................................
xi
Përmbajta e punimit
.....................................................................................................
xv
Parathënie
....................................................................................................................
xix
Hyrje...........................................................................................................................
xxi
II.1. Objektivat e punimit
.......................................................................................
xxv
III. Metodologjia e studimit
......................................................................................
xxvi
IV. Organizimi i studimit
.........................................................................................
xxvii
VI. Kufizimet e punimit
............................................................................................
xxix
VII. Koncepte dhe përkufizime në lidhje me risqet natyrore dhe
antropogjene ....... xxix
VIII. Klasifikimi i rreziqeve natyrore dhe antropogjene
.......................................... xxxi
KAPITULLI I. PASURITË NATYRORE DHE ZHVILLIMI SOCIAL-
EKONOMIK I RRETHIT TË KORÇËS DHE TË DEVOLLIT
............................ 1
1.1.Pozita gjeografike dhe kushtet natyrore të rrethit të Korçës
dhe të Devollit ....... 1
1.1.1. Pozita gjeografike
.........................................................................................
1
1.1.2. Kushtet natyrore të rrethit të Korçës dhe të Devollit
.................................... 2
1.1.2.1. Ndërtimi gjeologjik dhe pasuritë nëntokësore
....................................... 2
1.1.2.2. Veçoritë e relievit
...................................................................................
3
1.1.2.3. Veçoritë e klimës
...................................................................................
4
1.1.2.4. Veçoritë e hidrografisë
...........................................................................
5
1.1.2.5. Llojet e
tokave........................................................................................
6
1.1.2.6. Bota bimore dhe
shtazore.......................................................................
7
1.2. Zhvillimet demografike të rrethit të Korçës dhe të Devollit
.............................. 8
1.2.1. Historiku i popullimit dhe ndarja administrative e
rrethit të Korçës dhe të
Devollit
...................................................................................................................
8
1.2.2. Lëvizja demografike e popullsisë në rrethin e Korçës dhe
të Devollit ......... 9
1.2.2.1. Ecuria e numrit të popullsisë deri në vitin 1945
.................................... 9
1.2.2.2. Ecuria e numrit të popullsisë gjatë periudhës 1945-1990
.................... 11
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xvi
1.2.2.3. Ecuria e numrit të popullsisë pas vitit 1990
......................................... 14
1.3. Zhvillimi social dhe ekonomik i rrethit të Korçës dhe të
Devollit .................... 16
1.3.1. Zhvillimi ekonomik para vitit 1945
............................................................ 17
1.3.2. Zhvillimi ekonomik në vitet 1945- 1990
.................................................... 17
1.3.3. Ekonomia pas vitit 1990
.............................................................................
20
KAPITULLI II. VLERAT DHE RISQET GJEOLOGJIKE DHE
GJEOMORFOLOGJIKE TË RRETHIT TË KORÇËS DHE TË DEVOLLIT.
......................................................................................................................................24
2.1. Veçoritë e ndërtimit gjeologjik dhe pasuritë nëntokësore
................................. 24
2.1.1. Risqet e shfrytëzimit të mineraleve dhe masat për
reduktimin e pasojave
negative në mjedis
................................................................................................
28
2.2. Evolucioni morfotektonik dhe morfoklimatik i relievit
.................................... 31
2.3. Veçoritë morfologjike, morfogjenetike dhe morfometrike të
zonës ................. 33
2.4. Tipet gjenetike të
relievit...................................................................................
38
2.4.1. Relievi strukturor
........................................................................................
38
2.4.2.Relievi lumor
...............................................................................................
39
2.4.3. Relievi karstik
............................................................................................
40
.2.4.4. Relievi akullnajor
......................................................................................
41
2.5. Njësitë morfologjike kryesore të kësaj zone
..................................................... 41
2.5.1. Vargu malor i Moravës
...............................................................................
42
2.5.2. Blloku i Malit të
Thatë................................................................................
44
2.5.3. Blloku malor i Rakickës
.............................................................................
45
2.5.4. Fusha ndërmalore e Bilishtit
.......................................................................
47
2.5.5. Fusha ndërmalore e Korçës
........................................................................
48
2.5.6. Malësia Gorë- Vithkuq
...............................................................................
50
2.5.7. Malësia Gorë-Opar
.....................................................................................
52
2.5.8. Malësia Voskopojë- Vithkuq
.....................................................................
55
2.5.9.Sektori VL (Malësia e Voskopojës)
............................................................ 55
2.5.10. Sektori JP i Vithkuqit
...............................................................................
60
2.5.11.Lugina e Devollit të sipërm
.......................................................................
63
2.5.12. Malësia e Llapishtit
..................................................................................
64
2.5.13.Gropa e Prespës së Madhe
.........................................................................
65
2.5.14.Gropa e Prespës së Vogël
..........................................................................
65
2.5.15.Mali i Lenies
..............................................................................................
66
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xvii
KAPITULLI III. VLERAT DHE RISQET E KUSHTEVE KLIMATIKE NË
RRETHIN E KORÇËS DHE TË DEVOLLIT
....................................................... 68
3.1. Rrezatimi diellor
................................................................................................
68
3.2. Vranësira
...........................................................................................................
71
3.3.Temperaturat e ajrit
............................................................................................
74
3.4.1. Rastisjet e temperaturave minimale absolute për pragje të
ndryshme ........ 80
3.4.2. Efektet negative të temperaturave të ulëta (ngricat) në
bujqësi .................. 84
3.4.3. Efekti i vlerave optimale të temperaturave në bujqësi
............................... 88
3.5. Lagështira e ajrit
................................................................................................
91
3.6. Reshjet atmosferike
...........................................................................................
94
3.6.1. Reshjet e shiut
.............................................................................................
94
3.6.2. Breshëri dhe pasojat e tij në bujqësi në zonën Korçë-
Devoll .................. 103
3.6.3. Efekti negativ i reshjeve torrenciale
......................................................... 105
3.6.4. Bryma dhe vesa
........................................................................................
106
3.7.Erërat e dëmshme në zonën Korçë- Devoll
...................................................... 108
3.8. Reshjet e borës dhe ndikimi i tyre
...................................................................
114
3.9.Orteqet dhe rreziku i tyre në rrethin e Korçës dhe të
Devollit ......................... 117
3.10.Thatësira dhe risqet e saj
................................................................................
118
KAPITULLI IV. RRJETI HIDROGRAFIK DHE RISQET NË RRETHIN E
KORÇËS DHE TË- DEVOLLIT
...........................................................................
121
4.1. Liqenet e Prespës dhe liqeni i Gjançit
.............................................................
121
4.2. Ndikimi i devijimit të Lumit Devoll në Prespën e Vogël
............................... 123
4.3. Lumi Devoll dhe degët e tij
.............................................................................
125
4.4. Përmbytjet nga sistemi kryesor lumor
.............................................................
126
4.5. Shfrytëzimi i mineraleve inerte tek lumenjtë dhe erozioni
ujor ...................... 132
KAPITULLI V. RISQET NË BIMËSI NË RRETHIN E KORÇËS DHE TË
DEVOLLIT
..............................................................................................................
135
5.1. Të dhëna të përgjithshme për bimësinë e zonës
.............................................. 135
5.2. Dëmtimi i pyjeve nga faktorët natyrorë
.......................................................... 138
5.3. Dëmtimet e pyjeve nga veprimtaria njerëzore
................................................ 141
5.4. Zjarret dhe efekti i tyre në bimësi
...................................................................
144
5.5. Ndikimi i elementëve klimatikë në sëmundjet e bimëve dhe
pemëve frutore të
zonës
.......................................................................................................................
151
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xviii
KAPITULLI VI. RISQET TEKNOLOGJIKE NË RRETHIN E KORÇËS DHE
TË DEVOLLIT
........................................................................................................
156
6.1. Ndotja e ajrit
....................................................................................................
156
6.1.1. Ndotja akustike
.........................................................................................
158
6.2. Ndotja e ujit
.....................................................................................................
160
6.3. Ndotja e tokës
..................................................................................................
162
6.4. Epidemitë shkaqet dhe pasojat e tyre
..............................................................
163
6.5.1. Masat kundër efekteve të tyre
...................................................................
166
6.6. Ndotja e mjedisit nga mbetjet urbane
..............................................................
167
6.7. Menaxhimi i mbetjeve urbane
.........................................................................
168
6.7.1. Problemet e menaxhimit të mbetjeve urbane
........................................... 170
KAPITULLI VII. MENAXHIMI INSTITUCIONAL DHE LIGJOR I
RISQEVE NATYRORE DHE ANTROPOGJENE
.............................................. 174
7.1 Konventat Ndërkombëtare dhe OJF
.....................................................................
174
7.2. Legjislacioni kombëtar dhe dispozitat ligjore për
menaxhimin e risqeve natyrore
dhe antropogjene.
.......................................................................................................
175
7.3. Institucionet dhe aktorët e menaxhimit të fatkeqësive
natyrore dhe antropogjene
....................................................................................................................................
177
KONKLUZIONE
.....................................................................................................
182
REKOMANDIME
...................................................................................................
184
BIBLIOGRAFIA......................................................................................................186
Anekse
.......................................................................................................................
190
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xix
Parathënie
Rrethi i Korçës dhe i Devollit si rezultat i pranisë së tokave
pjellore, pasurive
ujore dhe maleve me pyje dhe kullota është populluar që në
prehistori. Për këtë
dëshmojnë gjetjet arkeologjike si vendbanimi shpellor i Trenit,
vendbanimi palafit i
Maliqit dhe Dunavecit, por edhe prania e një sërë tumave ku
dallohet ajo e
Kamenicës. Popullimi i vazhdueshëm i kësaj zone shtonte nevojën
për shfrytëzimin e
pasurive të shumta natyrore. Fillimisht ndërhyrja e njeriut në
mjedis ka qenë e vogël
dhe nuk ka ndikuar në prishjen e ekuilibrit mes tij dhe natyrës.
Por, me kalimin e
kohës situata filloi të ndryshojë.
Zona Korçë-Devoll ofron mundësi të shumta për zhvillim, si
rezultat i
pozicionit të favorshëm gjeografik, në kufi me dy shtete,
Greqinë dhe Republikën e
Maqedonisë. Ajo ka një rrjet të dendur hidrografik që ofron
mundësi për zhvillimin e
aktiviteteve të shumta si zhvillimin e ekonomisë bujqësore dhe
blegtorale, peshkimit
dhe turizmit. Klima e shëndetshme dhe prania e maleve ofron
mundësi për zhvillimin
e turizmit malor duke përfshirë edhe sportet e ndryshme. Fushat
pjellore si ajo e
Korçës dhe Bilishtit ofrojnë mundësi për rritjen e kulturave të
ndryshme bujqësore.
Pavarësisht kushteve të favorshme natyrore për një zhvillim “të
shëndetshëm”
social dhe ekonomik, zona në studim përballet me risqe të
ndryshme, të cilat kanë
origjinë natyrore, si përmbytjet dhe tërmetet. Këtu mund të
përmendet tërmeti i
Korçës në 28 janar 1931, tërmeti i 26 majit 1960, tërmeti i 28
gushtit 2008 dhe
tërmeti i Babanit në 11 Shtator 2010.
Vërshimet e lumit Devoll kanë shkakuar përmbytje të vazhdueshme
sidomos në
ish-kënetën e Maliqit duke shkaktuar dëme të mëdha në ekonominë
bujqësore. Duke
iu referuar të dhënave, përmendim përmbytjet e qershorit 1957,
nëntorit 1960, dimri i
viteve 1962- 1963; 1971; 2002-2003, 2009-2014. Përmbytja e
janarit 2010 shënon
edhe përmbytjen më të madhe me një sipërfaqeje prej 2500 ha
tokë.
Risqet klimatike janë shoqëruar me thatësira dhe ngrica të cilat
kanë dëmtuar
në masë kulturat bujqësore, ndërkohë që breshëri, gjithashtu, ka
shkaktua dëme të
mëdha gjatë viteve 1971; 1999; 2009;2011-2015.
Shkaqet e risqeve nuk janë vetëm natyrore; njeriu me anën e
ndërhyrjes së tij
pa kriter po shfrytëzon pasuritë minerale duke shkaktuar
degradimin e tokës dhe
ndotjen e mjedisit. Shfrytëzimi i minierave si ajo e
hekur–nikelit në Bitinckë dhe
Kapshticë, bakrit në Drenovë, gurit gëlqeror në Zëmblak, Progër
etj., ka sjellë pasoja
të dukshme edhe në konfiguracionin e relievit. Ndikimi human
duket më së shumti
edhe në zvogëlimin e sipërfaqeve pyjore si rezultat i prerjes
dhe djegies së pyjeve
duke shkaktuar edhe erozionin e tokës. Pyjet si ai i Drenovës,
Vithkuqit, Dardhës,
Lozhanit etj., janë kthyer në një gjendje të mjerueshme si
rezultat i faktorëve të
lartpërmendur.
Rrethi i Korçës dhe i Devollit përballen me problematika të
gjera mjedisore
dhe sidomos në lidhje me ndotjen si rezultat i mungesës së një
mirëmenaxhimi të
mbetjeve. Shqetësues është fakti që mungon kultura dhe
ndërgjegjësimi i njerëzve për
mbrojtjen e mjedisit.Hedhja e mbeturinave pa kriter si dhe
moszbatimi i legjislacionit
në lidhje me mbrojtjen e mjedisit është mjaf shqetësues. Jo
vetëm në këtë zonë por
kudo në Shqipëri mungon edukata për seleksionimin e mbetjeve
sipas origjinës.
Mungesa e menaxhimit të mbetjeve është mjaft problematike. Kjo
situatë pritet të
marrë zgjidhje me krijimin e landfillit të Maliqit.
Ky punim ka si synim të japë një pasqyrë më të plotë të
evidentimit, studimit,
Përkon me ndarjen administrative të dy rretheve përkatëse;
rrethit të Korçës dhe të Devollit.
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xx
vlerësimit të risqeve natyrore dhe antropogjene të rrethit të
Korçës dhe të Devollit.
Objektivi kryesor i këtij studimi është analizimi dhe vlerësimi
i risqeve natyrore dhe
antopogjene si dhe dhënia e alternativave të ndryshme për ti
menaxhuar ato.
Vlerësimi i risqeve natyrore dhe antopogjene do të ndikojë në
evidentimin më
të detajuar të problemeve shqetësuese të zonës së marrë në
studim. Gjetja e
alternativave të ndryshme në lidhje me masat për mënjanimin apo
minimizimin e
dëmeve të ndryshme nga risqet, do të çojë drejt një zhvillimi të
qëndrueshëm në
rrethin e Korçës dhe të Devollit.
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxi
Hyrje
Origjina e planetit tonë daton miliarda vjet më parë. Ishin
proceset endogjene
ato që shkaktuan transformime të larmishme dhe të shumta në
brendësi dhe më pas
në sipërfaqe të Tokës. Proceset endogjene së bashku me faktorët
ekzogjenë i dhanë
Tokës pamjen që ka sot. Me shfaqjen e njeriut në tokë, në
fillimet e veprimtarisë së
tij, mjedisi gjeografik nuk pësoi ndryshime të cilat do të
ndikonin në ndryshime të
mëdha deri në transformin e tij. Ndikimi i shoqërisë në mjedis
deri para Revolucionit
Industrial ka qenë i vogël, për arsye të mungesës së
teknologjisë dhe mjeteve për
shfrytëzimin e saj. Me kalimin e kohës, me zhvillimin e shkencës
dhe teknologjisë
njeriu, shpesh pa kriter, ka rritur aktivitetin e tij mbi
shfrytëzimin e mjedisit dhe, në
shumë raste, është vetë përgjegjës për mjaft pasoja katastrofike
të cilat shoqërohen me
dëme shumëdimensionale.
Shoqëria njerëzore, sidomos kohët fundit po përballet me
problematika nga
më të ndryshmet, siç janë ritmet e larta të shfrytëzimit të
natyrës dhe resurseve të saj
për përfitime jetësore dhe ekonomike. Kudo vihet re ndikimi i
njeriut në mjedisin
gjeografik shpesh herë negativisht dhe kjo si rezultat i
mosshfrytëzimit racional të
pasurive të tij. Ai po ndryshon strukturën e tokës nëpëmjet
shfrytëzimit pa kriter, po
zvogëlon sipërfaqet pyjore si rezultat i prerjes dhe djegies; ka
ndikuar në ndryshimin e
rrjedhës së lumenjve si rezultat i marrjes së materialeve
inerte; ka ndikuar në ndotjen
e ujit, tokës, ajrit. Ndotja e mjedisit është kryer si rezultat
i emetimit të gazrave të
dëmshëm në atmosferë, nxjerrjes së mineraleve të ndryshme,
përdorimit të lëndëve
plasëse, përdorimit të plehërave kimike dhe pesticideve pa
kriter etj. Të gjitha këto po
sjellin dëme serioze jo vetëm për mjedisin por edhe për vetë
njeriun. Një nga detyrat
kryesore të gjeografisë është vlerësimi i pasurive dhe risqeve
natyrore të mjedisit
gjeografik në shkallë lokale, rajonale, kombëtare dhe
globale.
Duke njohur vlerat e potencialit natyror, shoqëria njerëzore
përcakton jo
vetëm drejtimin e zhvillimit ekonomik të saj, por edhe sigurimin
e të mirave
materiale. Nga ana tjetër, njohja e risqeve antropogjene e shtyn
shoqërinë njerëzore
për të marrë masa për mënjanimin apo minimizimin e efekteve të
tyre. Duhet theksuar
fakti se risqet natyrore dhe antropogjene kanë “kosto” jo vetëm
për mjedisin, por edhe
aktivitete të ndryshme socio- ekonomike, madje edhe
njerëzore.
Katastrofat natyrore kanë përhapje të gjerë në të gjithë Botën,
por jo me të
njëjtën shkallë të rrezikshmërisë dhe dëmeve. Shtetet si
Japonia, SHBA-ja, Franca apo
Zvicra, edhe pse të zhvilluara, ato preken mjaft nga risqet dhe
për këtë arsye u është
kushtuar një vëmendje më e madhe. Vende si Bangladeshi, India,
Kina, Guatemala,
Kolumbia apo Meksika, katastrofat natyrore përbëjnë një
shqetësim akoma më të
madh. Azia dhe Amerika Latine kanë përqendrimin më të madh të
rrëshqitjeve dhe
risqeve që lidhen me tërmetet, ciklonet, stuhitë tropikale dhe
tajfunet.1 Në Japoni,
gjatë vitit 1983, ndodhën 5000 rrëshqitje toke, rënie dhe
shembje gurësh, ku pati rreth
330 viktima dhe një dëm prej rreth 4 miliard dollarë amerikanë.2
Dëmet nga risqet
gjeomorfologjike në Europën e vitit 1999 u llogaritën rreth 600
milion dollarë
amerikanë.3 Sipas regjistrimit të katastrofave natyrore, të
cilat kanë ndodhur midis
viteve 1900-1999, 42% e numrit total ndodhin në Azi, 27% në
Amerike, 13% në
1
Alvantara- Ajala., I., Geomorfology, natural hazards,
vulnerability and prevention of natural disasters in
developing countries, ELSEVIER, Geomorphology, 47, 2002, f. 113.
2 Studime gjeografike nr 15. Sala, S., Qiriazi, P. Përhapja e
reziqeve gjeomorfologjike në Shqipëri dhe qeverisja e
tyre, Tiranë, 2005, f. 2 3 po aty, f.2
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxii
Europë, 8% në Oqeani dhe 10% në Afrikë.4 Tërmeti në bregdetin e
Sumatrës me 9
ballë të shkallës Rihter shkaktoi cunamin me shpejtësi 500- 700
km/orë dhe shkatërroi
zonat në bregdetin e Azisë Jugore dhe Juglinore. Ky cunam
shkaktoi rreth 220 000
viktima, mijëra të plagosur dhe u shoqërua me dëme të
konsiderueshme materiale.
Dëmet e vlerësuara nga Banka Botërore llogariteshin në rreth 6
miliard dollarë për
Indonezinë, Maldivet dhe Sri Lankën.5Në vitin 1984 si rezultat i
thatësirave të
vazhdueshme në Etiopi dhe Sudan humbën jetën rreth 450 000
persona.
Qindra fatkeqësi natyrore ndodhin çdo vit. Tërmetet, përmbytjet,
thatësira, dhe
rreziqe të tjera natyrore vazhdojnë të shkaktojnë qindra mijëra
të vdekur, qindra e
mijëra lëndime dhe miliarda dollarë humbje ekonomike çdo vit në
mbarë botën. Nga
Qendra për Kërkime mbi epidemiologjinë e fatkeqësitë (CRED) në
Bruksel, të dhënat
flasin për numrin e madh të fatkeqësive, i cili llogaritet mbi
600 të tilla çdo vit.6 Në
një sipërfaqe prej 25 milionë km2, që përbën rreth 19 % të tokës
ku jetojnë rreth 3.4
miliardë njerëz, shanset për t‟u përfshirë nga një rrezik janë
të shumta.7
Në një sipërfaqe prej 3.8 milion km2, ku jetojnë rreth 790
milion banorë, mund
të ndodhin të paktën dy rreziqe.8 Në një sipërfaqe prej 0.5
milion km
2 ku banon një
popullsi prej 105 milion njerëz mund të ndodhin tre apo më shumë
risqe. Në 35
vende, më shumë se 1 në 20 banorë jeton në një zonë të
identifikuar me rrezik të lartë
vdekshmërie nga tre ose më shumë rrisqe.9
Rreth 38 % e sipërfaqes së tokës ka disa nivele të ekspozimit
ndaj thatësirës.
Zonat më të prekura nga përmbytjet zenë 9 % të sipërfaqes, me më
shumë se 2
miliardë njerëz, ku përmenden bregdeti i SHBA-ve, Amerika
Qëndrore, Amerika e
Jugut, Evropa, Afrika Lindore, Bangladeshi, Kina, Gadishulli
Korean, Azia
Juglindore, Indonezia dhe Filipinet.10
Në një sipërfaqe prej 3 milion km2, në të cilën banon një
popullsi prej më
shumë se 300 milionë njerëz, risku sizmik paraqitet relativisht
i lartë. Bregu
perëndimor i Amerikës Jugore dhe Veriore, Europa Jugore, Turqia,
Republika
Islamike e Iranit, Azia Qendrore, Kina jugperëndimore, Nepali,
Tajvani, Japonia,
Filipinet, dhe Zelanda e Re janë zonat me aktivitet të madh
sizmik, në të cilat janë
regjistruar raste me dëme të shumta materiale, mjedisore dhe
njerëzore.11
Sipas
statistikave të Bankës Botërore, shtetet të cilët janë më të
ekspozuar ndaj risqeve
natyrore janë Tajvani dhe Kina. Rreth 73.1 % e sipërfaqes së
tyre është e ekspozuar
ndaj risqeve dhe probabiliteti arrin në rreth 4 risqe natyrore
në vit. Ndërsa
probabiliteti për të ndodhur risqe në Kosta Rika, me 36.8 % të
sipërfaqes së ekspozuar
është rreth 4 risqe natyrore në vit.12
Në Europë risqet natyrore dhe antropogjene kanë intesitet të
ndryshëm në
përmasa dhe në dëme, në rajone të ndryshme të saj. Britania e
Madhe, Danimarka,
Norvegjia, Rumania dhe Hungaria preken më së shumti nga risqet
klimatike të tilla si
stuhia, bora e madhe dhe përmbytjet. Italia është prekur
vazhdimisht nga thatësira dhe
rrëshqitjet masive, ndërsa Hungaria dhe Lituania karakterizohen
nga thatësira dhe
4
Alvantara- Ajala., I., Geomorfology, natural hazards,
vulnerability and prevention of natural disasters in
developing countries, ELSEVIER, Geomorphology, 47, 2002, f. 113.
5 The World Bank, DISASTER RISK MANAGEMENT SERIES NO. 5, Natural
Disaster Hotspots A Global Risk
Analysis,Washington, 2005, f. 7 6 po aty, f.7 7 po aty, f. 2 8
po aty, f.2 9The World Bank, DISASTER RISK MANAGEMENT SERIES NO. 5,
Natural Disaster Hotspots A Global Risk
Analysis, Washington, 2005 f.7-8 10 po aty, f.43 11 po aty, f.43
12po aty, f.45
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxiii
zjarret në pyje. Greqia dhe Turqia kanë pësuar dëme të mëdha nga
aktiviteti sizmik,
por edhe nga zjarret.13
Në Europë rrëshqitja më e madhe ka ndodhur në veriperëndim
të Italisë, në Vion, ku në vitin 1963 rrëshqiti një masë me
volum 250 milion m3 dhe si
pasojë e saj u shkatërruan dhe u përmbytën 5 fshatra, gjetën
vdekjen 1900 njerëz dhe
dëmi u vlerësua në 216 milion dollarë amerikanë 14
Në dekadat e fundit frekuenca e risqeve dhe dëmeve të tyre është
rritur mjaft si
në Europë ashtu edhe në Botë. Mjafton të përmendim tërmetet e
vitit 2009 dhe 2012
në Itali, thatësirën dhe zjarret në pyje të vitit 2012 në
Portugali, reshjet e shumta, të
cilat u bënë shkaku kryesor i përmbytjeve të vitit 2013 në
Europën Qëndrore, stuhia e
breshërit që goditi Francën, Belgjikën dhe Gjermaninë
Perëndimore në vitin 2014 dhe
shkaktoi rreth 3.5 miliardë euro dëme. 15
Europa Juglindore është e ekspozuar shumë ndaj rreziqeve
sizmike.
Mesatarisht në Ballkanin Perëndimor, në çdo 3 vjet, të paktën
një tërmet do të ketë
intesitet deri në VII ballë. Në çdo 15 vjet ka mundësi që të
ndodhë një tërmet me
intesitet VIII ballë dhe, 1 herë në 60 vjet mund të ndodhë një
tërmet me intesitet XI
ballë apo dhe më shumë. Zonat me aktivitet më të lartë sizmik në
Europën Juglindore
janë zona mesdhetare e Shqipërisë, Kroacia veriore, pjesa jugore
e Bosnjës dhe
Hercegovinës, Maqedonia dhe Mali të Zi, Greqia dhe Turqia. Më
shumë se 95 % e
territorit të Turqisë është e ekspozuar ndaj rreziqeve
sizmike.16
Në Ballkanin
Perëndimor, në shekullin e kaluar kanë ndodhur rreth 70 tërmete
të mëdha, duke
shkaktuar rreth 100 000 viktima dhe duke shkatërruar 500.000
shtëpi.17
. Gjatë
shekullit XXI janë regjistruar rreth 14 tërmete shkatërruese me
intensitet të VII-IX
(shkallë MSK) në Bosnjë dhe Hercegovinë. Ndërsa në Shqipëri
permendim tërmetin e
Shkodrës, Ohrit dhe Korçës, të cilët kanë shëuar ngjarje me
ndikim të madh edhe
jashtë kufijve të Shqipërisë.
Duke iu referuar të dhënave mbi rrëshqitjet, ekspozimi i vendeve
të Ballkanit
Perëndimor llogritet të jetë mbi 25 % në Mal të Zi, 18 % në
Shqipëri, 13 % në Bosnjë-
Hercegovinë,11 % në Kosovë dhe Maqedoni, sidomos në zonat
bregdetare dhe ato
malore.18
Klima e Rajonit të Ballkanit Perëndimor ka pësuar ndryshime me
rritjen e
temperaturave nga 0.015 deri 0.020⁰C për vit.19 Sasia e reshjeve
ka ardhur duke u zvogëluar, por në të njëjtën kohë vihet re një
ndryshim i sasisë së tyre në kohë dhe
hapësirë. Prirje drejt rënies së sasisë së reshjeve vihen re në
Shqipëri, Kroaci dhe
Maqedoni.20
Sipas parashikimeve, temperatura mesatare vjetore në rajon do të
rritet në
rangun e 1.8°C deri në vitin 2050 (me rritjen më të lartë në
Shqipëri, Maqedoni, dhe
pjesët jugore të Bosnjës dhe Hercegovinës, Serbisë dhe Malit të
Zi). Në përgjithësi,
parashikohet që reshjet mesatare vjetore të ulen me
10-20%.21
Përsa u përket
pëmbytjeve, ato ndodhin pothuajse në të gjitha basenet e
lumenjve në vendet e
Evropës Juglindore, kryesisht në pranverë dhe në vjeshtë në
fusha dhe ultësira. Në
disa basene lumore, të cilat janë më të ekspozuara ndaj
përmbytjeve, ato ndodhin çdo
13 Enhance, Natural Hazard Risks assessments for improving
resilence in Europe, Paris, f.15 14 Studime gjeografike nr 15.
Sala, S., Qiriazi, P. Përhapja e reziqeve gjeomorfologjike në
Shqipëri dhe qeverisja e
tyre, Tiranë, 2005, f. 2 15 UNDP, Natural Disaster Risks and
Assessments in South East Europe, f.3 16
UNDP, Natural Disaster Risks and Assessments in South East
Europe, f.4 17po aty, f.4 18 po aty, f.8 19 po aty, f.9 20 po aty.
f.9 21 po aty, f.10
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxiv
2-3 vjet. 22
Edhe Shqipëria rënditet si një ndër vendet me dëme të mëdha
ekonomike si
rezultat i fatkeqësive. Humbjet mesatare vjetore të saj nga
fatkeqësitë llogariten në
masën 2.5 % të Prodhimit të Brendshëm Bruto.23
Nga viti 1980 deri në vitin 2010 janë
regjistruar së paku 23 fatkeqësi. Shqipëria është goditur
mesatarisht 1 herë në vit nga
të paktën një fatkeqësi natyrore.24
Në listën e numrit të fatkeqësive vendin e parë e
zenë përmbytjet dhe tërmetet. Përmbytjet përgjithësisht kanë
prekur Ultësirën
Perëndimore në periudhat ku intesiteti i reshjeve të shiut është
më i madh. Përmbytje
të përmasave të mëdha kanë ndodhur në muajin janar 2010 në zonën
Shkodër- Lezhë
dhe në muajin shkurt 2015 në pjesën perëndimore dhe
jugperëndimore të Shqipërisë.
Shqipëria është një vend me aktivitet të lartë sizmik.
Minimalisht një herë në
vit ekziston mundësia për një tërmet me magnitudë ≥ 6.5 të
shkallës rihter. Sipas
përllogaritjeve, shtatë qytete kanë probabilitet të riskut nga
tërmetet deri në 75 %.25
Risqet nga bora e madhe, zjarret dhe fatkeqësi të tjera prekin
zona të ndryshme
të Shqipërisë. Rreth 12-32% e popullsisë që banon në zonat
malore rrezikohet nga
bora e madhe. Zjarret në pyje janë fenomene të pranishme
përgjithësisht në stinën e
verës, dhe shkaktojnë dëme të shumta sidomos ne sipërfaqet
pyjore. Një sërë
fatkeqësish të tjera shkaktojnë dëme të konsiderueshme si në
mjedis ashtu edhe në
shëndetin e shoqërisë njerëzore.
Në rrethet e marra në studim, krahas vlerave të shumta,
ekzistojnë edhe mjaft
risqe të karakterit gjeologjik, gjeomorfologjik, klimatik,
hidrologjik, të cilat ndikojnë
në tokat, botën bimore dhe shtazore. Ndonëse risqet e rrethit të
Korçës dhe të
Devollit nuk janë të përmasave të mëdha, si rastet që u
përmendën më lart, ato përsëri
janë shqetësuese për zonën. Njohja dhe evidentimi i tyre ka
rëndësi për një menaxhim
sa më të drejtë, i cili do të reflektohet dhe do të ndikojë në
zhvillimin socio -
ekonomik të zonës dhe përmirësimin e cilësisë së jetës. Rëndësi
në menaxhimin e tyre
ka ndërhyrja dhe mbështetja që ofron pushteti lokal, qendror,
OJF-të dhe OJQ-të e
ndryshme.
Studimet e deritanishme për zonën Korçë-Devoll janë të pakta dhe
jo të
specifike për risqet natyrore dhe antropogjene. Ato trajtojnë
problematika të
përgjithshme, të cilat janë të pasqyruara përgjithësisht në
tekstet shkollore si
Gjeografia Fizike e Shqipërisë, Vendlindja, në monografi të
veçanta si “Morfologjia
dhe morfogjeneza e gropave juglindore dhe maleve përreth”,
(studim i Prof.dr. P.
Qiriazi) si dhe studime të tjera të fushave të ndryshme si ato
gjeologjike,
klimatologjike, pedologjike etj.
Këto burime trajtojnë problematika të veçanta sipas fushave
përkatëse, të cilat
në mënyrë indirekte ose jo bëjnë të mundur evidentimin e vlerave
dhe risqeve të zonës
në studim dhe ndihmojnë në realizimin e qëllimit të studimit
tonë. Në ndihmë për
realizimin e punimit kanë ardhur edhe studimet nga organizma jo
qeveritare,
kombëtare dhe ndërkombëtare.
Për realizimin e këtij punimi ishte i nevojshëm grumbullimi,
hulumtimi dhe
studimi i një literature të gjerë për të gjithë elementët
natyrorë të zonës në studimet të
autorëve të ndryshëm, të fushave përkatëse të studimit.
Literatura është arritur të
grumbullohet nga institucione dhe profesionalistë të fushave të
ndryshme. Në tërësinë
e këtij punimi janë bërë përpjekje për të pasqyruar rezultatet e
kërkimeve në
Institucione të pushtetit vendor, Shërbimi Gjeologjik Shqiptar
me degë në Korçë,
22
UNDP, Natural Disaster Risks and Assessments in South East
Europe, f.10 23
Duro, F., Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim, 2014, f.1
24
po aty, f.2 25
po aty, f. 3-4
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxv
Institutin e Gjeoshkencës dhe Hidrometeorologjisë, Drejtorinë e
Bujqësisë dhe
Mbrojtjes së Konsumatorit, Drejtoria e Emergjencave Civile,
Drejtoria e Shërbimit
Pyjor, Drejtoria Rajonale e Ujërave dhe e Kullimit, etj.
Materialet e siguruara nga studimet e bëra në funksion të
Organizatës Botërore
dhe Europiane, Raportet e Ministrisë së Mjedisit dhe Pyjeve si
dhe Planet mjedisore
lokale për zonën kanë shërbyer si burim i rëndësishëm në
përmbylljen e kësaj pune
studimore. Informacionet e shfytëzuara në Biblotekën Kombëtare
dhe Biblotekën e
qytetit të Korçës, por edhe atë të Universitetit të Korçës, në
veçanti Buletinet
Shkencore të tij, kanë qenë një ndihmesë e madhe në grumbullimin
e materialit teorik.
Në lidhje me risqet gjeologjike dhe në reliev janë shfrytëuar
hartat topografike
të zonës, të dhënat nga ndërmarrja e gjeologjisë dhe botimet e
autorëve si V. Melo,
Sh. Aliaj, S. Koçiu, E. Sulstarova, B. Muço, Gj. Gruda etj. Në
fushën e klimatologjisë
është përdorur Atlasi Klimatik i Shqipërisë, të dhënat e
stacioneve meteorologjike,
botimi i Klimës së Shqipërisë, C.G. Isidorov etj. Në kapitullin
e hidrografisë janë
shfrytëzuar të dhënat nga Drejtoria e Emergjencës, projekte në
lidhje me parkun
Kombëtar të Prepës dhe strategji të ndryshme mjedisore, botimet
e autorit Niko Pano
si dhe të dhëna dhe botime të Institutit Hidrometeorologjik
Shqiptar.
Në fushën e bimësisë, të dhënat e shfrytëzuara nga Drejtoria e
Bujqësisë dhe
ajo Pyjore si dhe botimet e autorëve të ndryshëm si
F.Bonçiareli, A.Oktova, Th. Plasa,
Ll. Haxhinasto etj. Në trajtimin e problematikave mjedisore, të
dhënat janë
shfrytëzuar kryesisht nga Raportet vjetorë të Ministrisë së
Mjedisit dhe Pyjeve, të
dhëna nga Drejtoria e Shëndetit Publik, si dhe studime të
ndryshme në lidhje me
ndotjen e tokës, ujit dhe ajrit.
II. Qëllimi dhe objektivat e studimit
Çdo ditë dhe më shumë po shfaqen dukuri dhe procese të ndryshme
të cilat
evidentohen si “risqe” apo “fatkeqësi” të cilat shkaktojnë dëme
të konsiderueshme për
mjedisin dhe shoqërinë njerëzore. Një tjetër problem serioz jo
vetëm për zonën e
marrë në studim, por edhe për Shqipërinë e më gjerë për planetin
tonë, ka qenë dhe
vazhdon të jetë ndërhyrja pa kriter e veprimtarisë antropogjene
për interesat e saj në
mjedis. Problematika e risqeve natyrore dhe antropogjene është
mjaft e gjerë dhe e
rëndësishme. Në lidhje me këtë çështje duhet të përfshihen një
sërë studiuesish dhe
aktorësh, të cilët duhet japin kontributin e tyre në
parandalimin e risqeve apo në
minimizimin e tyre. Qëllimi i këtij punimi konsiston në
evidentimin, studimin,
vlerësimin e risqeve natyrore dhe antropogjene të rrethit të
Korçës dhe të Devollit si
dhe marrjen e masave për të menaxhuar sa më mire këto
problematika
II.1. Objektivat e punimit
Për realizimin e këtij punimi, u mbajtën parasysh disa
objektiva:
Vlerësimi i pozitës gjeografike dhe kushteve natyrore të zonës
Korçë- Devoll në funksion të zhvillimit socio- ekonomik.
Studimi i dinamikës së popullsisë dhe ekonomisë në kohë dhe
hapësirë dhe ndikimi i kushteve natyrore.
Evidentimi dhe vlerësimi i risqeve natyrore si gjeologjike,
gjeomorfologjike, klimatike, hidrologjike etj.
Vlerësimi i ndikimit negativ të njeriut në mjedisin e zonës në
studim.
Dhënia e alternativave për zgjidhjen e problemeve që lidhen me
risqet.
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxvi
Hartografimi i risqeve natyrore dhe antropogjene.
Marrja e masave për parandalimin apo përmirësimin e pasojave të
shumta në mjedis nga risqet natyrore.
Menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene.
III. Metodologjia e studimit
Për realizimin e qëllimit dhe objektivave të këtij studimi, janë
përdorur një
sërë metodash si: metoda përshkruese, krahasuese dhe analizuese,
të cilat u bazuan në
shfrytëzimin e burimevekryesore, dytësore apo edhe evidentimin e
problemit në
terren. Metodat e përdorura në këtë punim janë ajo e hulumtimit,
metoda statistikore,
metoda e vëzhgimeve të drejtpërdrejta në terren dhe metoda
hartografike.
Metoda e hulumtumit është përdorur për shfrytëzimin e
literaturës në lidhje me
risqet natyrore dhe antropogjenë të rrethit të Korçës dhe të
Devollit. Janë shfrytëzuar
studime dhe botime të ndryshme nga studiues vendas dhe të huaj
në lidhje me
problemet mjedisore si rezultat i faktorit human apo vetë
shkaqeve natyrore. Një
ndihmesë e madhe kanë dhënë edhe projektet kombëtare dhe
ndërkombëtare të
ndërmarra në kuadër të vlerësimit dhe menaxhimit të risqeve,
përmbledhjet
statistikore të realizuara nga organizma kombëtare dhe
ndërkombëtare mbi ecurinë e
vlerave të elementëvë klimatikë, rënies së tërmeteve, risqet në
bimësi, përmbytjet etj.
Një fond i rëndësishëm të dhënash është siguruar nga
institucionet e pushtetit vendor
si edhe nga Drejtoria e Emergjencave Civile, Drejtoria e Pyjeve,
e Bujqësisë, Ujërave
etj.
Metoda statistikore dhe matematikore është përdorur për të
vlerësuar
përsëritjen e dukurive katastrofike sipas frekuencës si dhe, për
të bërë përllogaritjet e
vlerave sasiore të të dhënave. Kjo metodë është përdorur për të
treguar ecurinë në
lidhje me ndryshimet e elementëve klimatikë si reshjet,
temperaturat, erërat etj. Të
dhëna statistikore janë shfrytëzuar në lidhje me evidentimn e
rasteve të prekjes së
zonës nga tërmetet, përmbytjet, por edhe ndotja me të gjithë
elementët e saj.
Metoda e krahasimit është përdorur për të bërë krahasimin e të
dhënave
statistikore të ndryshme dhe për të vlerësuar ecurinë e
dukurisë. Kjo metodë është
përdorur njëkohësisht edhe në krahasimin kronologjik mbi
zhvillimin e demografik
dhe ekonomik gjatë dy periudhave të ndryshme kohore, para vitit
1990 dhe pas vitit
1990, deri në ditët e sotme.
Metoda e analizës dhe vlerësimit konsiston në analizën e vlerave
dhe risqeve
sipas komponentëve. Ajo është përdorur për të analizuar shkaqet
dhe pasojat në lidhje
me dukuritë apo fenomenet që lidhen drejtpërdrejt me risqet
natyrore dhe
antropogjene. Kjo metodë është përdorur për të analizuar të
gjitha të dhënat e
grumbulluara nga institucionet apo literatura e përdorur.
Vëmendje e veçantë i është
kushtuar analizës së hartave topografike të zonës për të
analizuar karakteristikat dhe
risqet në reliev.
Metoda hartografike ka qenë e nevojshme për përdorimin e
hartave
topografike të zonës në studim si dhe për paraqitjen
hartografike të risqeve në
hapësirë. Për të realizuar sa më mire paraqitjen hartografike
ishte e nevojshme
përvetësimi dhe përdorimi i softëare-ve ArcGIS 10. Nëpërmjet
softëare-it ArcGIS 10
është bërë paraqitja hartografike e vlerave mjedisore dhe
risqeve natyrore dhe humane
të rrethit të Korçës dhe të Devollit.
Metoda e vëzhgimeve të drejtpërdrejta në terren ka ndihmuar në
mbledhjen e
dëshmive dhe gjurmëve mbi evolucionin e dukurive në kohë. Kjo
metodë është
përdorur gjerësisht për të evidentuar dhe njohur më nga afër
problematikat që
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxvii
shqetësojnë zonën në studim si dhe ecurinë e zhvillimit të tyre.
Zonat e prekura nga
përmbytjet, ndotja, erozioni etj., janë vëzhguar për të
evidentuar problematikat që
ekzitojnë në lidhje me menaxhimin e këtyre risqeve.
IV. Organizimi i studimit
Për të realizuar qëllimin dhe objektivat e kësaj pune studimore
u pa e
nevojshme që punimi të ndahet në 6 kapituj, në të cilët
trajtohen me detaje vlerat e
dukurive të ndryshme natyrore dhe antropogjene, konkretizimi me
shembuj, intesiteti
i risqeve dhe masat për menaxhimmin e tyre.
Në kapitulli e parë: “Pasuritë natyrore dhe zhvillimi
social-ekonomik i
rrethit të Korçës dhe të Devollit”, janë analizuar
karakteristikat e përgjithshme
natyrore dhe socio-ekonomike. Roli i pozicionit gjeografik dhe
kushteve natyrore për
popullimin dhe vazhdimësinë e tij për këtë zonë. Pozita
gjeografike në kufi me dy
shtetet Greqinë dhe Republikën e Maqedonisë ofron mundësi për
shkëmbimin e
mallrave, ideve dhe kapitaleve. Në këtë kapitull është bërë një
analizë e
karakteristikave sociale dhe ekonomike dhe evolucionit të tyre
në kohë dhe hapësirë.
Karakteristikat natyrore si gjeologjia, relievi, hidrografia,
klima, llojet e tokave, bota
bimore dhe shtazore jepen në vështrimin e përgjithshëm si kushte
për zhvillimin
socio- ekonomik por edhe për mundësitë e ndodhjes së risqeve në
varësi të
karakteristikave të tyre. Në këtë kapitull gjërësisht është
përdorur metoda përshkruese,
krahasuese dhe ajo statistikore.
Në kapitullin e dytë: “Vlerat dhe risqet gjeologjike dhe
gjeomorfologjike në
rrethin e Korçës dhe të Devollit”, trajtohen vlerat gjeologjike
dhe gjeomorfologjike
si edhe risqet që i bashkëshoqërojnë ato.Shfrytëzimi i
mineraleve nga dora e njeriut si
dhe proceset endogjene si tërmetet trajtohen në kohë dhe
hapësirë. Në këtë kapitull
trajtohen të gjithë njësitë përbërëse të relievit dhe tipat
gjenetikë të tij, gjithashtu është
bërë analiza e karakteristikave morfologjike, morfometrike, dhe
morfogjenetike të
komponentëve të relievit të zonës Korçë- Devoll. Risqet
gjeologjike dhe
gjeomorfologjike janë shkaktarët e dëmeve të mëdha për mjedisin
dhe shoqërinë
njerëzore. Disa nga ndodhitë me përmasa më të mëdha kanë qënë
tërmeti i vitit 1931,
1960, 2010 apo edhe rëshqitja komplekse e Moglicës. Kapitulli
mbyllet me dhënien e
disa rekomandimeve për masat që duhen marë për minimizimin e
risqeve gjeologjike
dhe paraqitjen hartografike të këtyre risqeve.
Në kapitullin e tretë: “Vlerat dhe risqet e kushteve klimatike
në rrethin e
Korçës dhe të Devollit”, janë analizuar të gjithë komponentët e
klimës për zonën
Korçë-Devoll. Metoda më e përdorur në këtë kapitull është ajo
statistikore dhe
analizuese. Një rëndësi e veçantë u është kushtuar risqeve që
shkaktohen si rezultat i
ndryshimeve të menjëhershme të elementëve klimatikë si ngrica,
thatësira, bora e
madhe etj. Gjithashtu janë paraqitur konkretisht rastet me dëme
të konsiderueshme në
të dy rrethet si rezultat i risqeve klimatike, por edhe
rekomandime për të përmirësuar
gjendjen e krijuar.
Në kapitullin e katërt: “Rrjeti hidrografik dhe risqet në
rrethin e Korçës
dhe të Devollit”, është bërë përshkrimi i karakteristikave të
rrjetit hidrografik të
vlerat që ai ka për zonën Korçë- Devoll. Liqenet e Prespës dhe
lumi i Devollit janë
boshti i rrjetit hidrografik të zonës së marrë në studim.
Gjithashu janë evidentuar
risqet me të cilat përballet kjo zonë nga dukuri të ndryshme që
shoqërojnë rrjetin
hidrografik si dhe disa nga rastet konkrete të cilat kanë
ndodhur në këtë zonë. Një
çështje që trajtohet gjerësisht është evolucioni i liqenit të
Prespës së Vogël pasi është
një nga liqenet në fazën e fundit të evolucionit të tij.
Vëmendje i është kushtuar dhe
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxviii
evidentimit të përmbytjetjeve të shkaktuara nga lumi Devoll,
degët e tij si dhe
menaxhimit të tyre.
Kapitulli i pestë: “Risqet në bimësi në rrethin e Korçës dhe të
Devollit”,
trajton risqet në bimësinë natyrore dhe atë të kultivuar.
Dëmtimet më të mëdha në
bimësi janë shkaktuar si rezultat i ndikimit të shoqërisë
njerëzore ku më kryesoret
janë zjarret dhe prerja e pyjeve. Zjarret kanë dëmtuar masivisht
pyjet e zonës Korçë-
Devoll, duke u bërë shkaktarë për zvogëlimin e sipërfaqeve
pyjore si dhe për
rrezikimin e ekosistemeve me vlera unikale siç është p.sh. Parku
Kombëtar, Bredhi i
Drenovës i cili është përfshirë herë pas here nga flakët dhe ka
pësuar dëme të
konsiderueshme. Prerja e pyjeve sidomos në zonën e Dardhë,
Arrëzës, Loxhanit,
Vithkuqit, Parkun Kombëtar të Prespës kanë sjellë zvogëlimin e
sipërfaqeve pyjore.
Në këtë kapitull trajtohen një sërë sëmundjesh dhe dëmtuesish që
prekin bimësinë
natyrore dhe atë të kultivuar si dhe masat që duhen marrë për të
luftuar ato.
Në kapitullin e gjashtë, “Risqet teknologjike në rrethin e
Korçës dhe të
Devollit”, analizohen problematikat mjedisore që lidhen me
ndotjen e ajrit, ujit dhe
tokës në zonën në studim, të cilat u referohen të dhënave
statistikore në lidhje me
karakteristikat e ndotjes. Ndotja e ajrit dhe sidomos nga
përdorimi i lëndës drusore për
ngrohje është një probematikë që shqetëson zonën në stinën e
dimrit. Një vend të
rëndësishëm në këtë kapitull ka zënë problematika në lidhje me
menaxhimin e
mbetjeve urbane, trajtimi por edhe zgjidhja e këtij problemi
nëpërmjet alternativave të
ofruara. Mbetjet urbane edhe pse kanë venddepozitimet përkatëse
në shumë zona
gjenden të hedhura pa kriter. Lumi i Devollit dhe degët e tij
janë kthyer në zonat më të
ndotura. Ndërtimi i landfillit të Maliqit do të jetë një
zgjidhje idelae për menaxhimin e
mbetjeve në të gjithë rajonin juglindor.
Në kapitulline shtatë: “Menaxhimi institucional dhe ligjor i
risqeve
natyrore dhe antropogjene”, trajtohen Konventat dhe Organzatat
Kombëtare dhe
Ndërkombëtare që operojnë në lidhje me mbrojtjen e mjedisit.
Këtu trajtohen edhe
institucionet vendore dhe aktorët që merren me mbrojtjen e
mjedisit dhe menaxhimin
e risqeve. Zbatimi i legjislacionit dhe monitorimi i vazhdueshëm
i problematikave
mjedisore do të çojnë drejt zhvillimit të qëndrueshëm.
Punimi mbyllet me konkluzione dhe rekomandime në lidhje me
vlerësimin e
risqeve në rrethin e Korçës dhe të Devollit. Rekomandimet jepen
në funksion të
alternativave për shfrytëzimin sa më racional të pasurive
natyrore si dhe marrjen e
masave për shmangien apo minimizimin e dëmeve nga risqet
natyrore dhe
antopogjene në rrethin e Korçës dhe të Devollit. Një ndihmesë të
madhe në zgjidhjen
e problematikave të tilla japin edhe institucionet përkatëse që
merren me menaxhimin
e risqeve.
Duke u bazuar në literaturën dhe të dhënat nga burimet e tjera u
evidentua se
për rrethin e Korçës dhe të Devollit nuk ka një studim të
mirëfilltë të kësaj natyre dhe
vendosëm për realizimin e një punimi mbi risqet natyrore dhe
antopogjene, i cili jo
vetëm do të shërbejë për njohjen e problematikave mjedisore që
shqetësojnë zonën,
por për menaxhimin e tyre nga institucionet përkatëse.
Duke u bazuar në analizën dhe vlerësimin e karakteristikave dhe
fenomeneve
natyrore dhe humane të zonës në studim shtrohen pyetje si:
“Sa janë vlerësuar risqet natyrore dhe antropogjene në rrethin e
Korçës dhe të
Devollit dhe sa shqetësuese janë ato?” Në këtë kontekst
trajtohen karakteristikat dhe
elementët kryesorë të relievit, përbërjes gjeologjike,
elementëve klimatikë, risqet në
bimësi dhe evolucioni i tyre në kohë dhe në hapësirë, por edhe
ngjarje të cilat kanë
shkaktuar dëme të mëdha mjedisore dhe materiale.
-
Vlerësimi dhe menaxhimi i risqeve natyrore dhe antropogjene në
rrethin e Korçës dhe të Devollit E. Jashiku
xxix
“Sa mund të parashikohen dhe të parandalohen këto risqe?” Në
lidhje me
këtë çështe trajtohet ecuria e niveleve të risqeve dhe prognoza
e tyre në varësi të
periudhave të rikthimit të ndodhive dhe ndryshimeve
klimatike.
“Cilët janë aktorët dhe masat për menaxhimin e drejtë të tyre?”
Gjatë
studimit janë trajtuar masat që janë marrë apo duhet të merren
për parandalimin,
minimizimin e pasojave nga dukuritë negative natyrore dhe
antropogjene.
VI. Kufizimet e punimit
Gjatë punimit të tezës së doktoraturës ne jemi të vetëdijshëm se
kemi patur
disa kufizime dhe kjo si rezultat i disa faktorëve, të cilët nuk
të japin mundësi për
trajtimin më të detajuar të disa çështjeve, për trajtimin e
evolucionin në kohë të disa
dukurive apo edhe për të bërë të mundur krahasimin e tyre për
periudha të ndryshme.
Disa nga kufizimet dhe vështirësitë e punimit janë:
Së pari, studime të rasteve të ngjashme për rrethet apo edhe për
njësitë e tjera
administrative apo gjeografike mungojnë. Studimet që kemi hasur,
përgjithësisht kanë
qenë nga UNDP për të gjithë Shqipërinë, ose nga planet lokale
mjedisore por këto
studime marrin në analizë vetëm disa nga risqet dhe jo në
kompleksitet.
Së dyti, mungesa e të dhënave statistikore për periudha të
ndryshme kohore,
sidomos pas viteve 1990. Kjo problematikë është bërë pengesë për
analizimin e disa
dukurive. Ndodh shpesh të ketë mospërputhje të të dhënave të të
njëjtit element apo
dukuri nga burime të ndryshme dhe kjo bën që t‟i jepet karakter
teorik disa dukurive
apo fenomeneve duke bërë të mundur vetëm përshkrimin e tyre.
Së treti, trajtimi i një numri të madh komponentësh në lidhje me
risqet nuk të
lejon në thellimin e një dukurie të caktuar për të realizuar një
punim me karakter më
praktik.
Pavarësisht kufizimeve të ndeshura në realizimin e kësaj pune
studimore, ato
nuk janë bërë pengesë për arritjen e qëllimit dhe objektivave të
punimit.
VII. Koncepte dhe përkufizime në lidhje me risqet natyrore dhe
antropogjene
Risqet natyrore dhe antropogjene kanë qenë dhe do të jenë objekt
studimi nga
studiues të fushave të ndryshme pasi ato përbëjnë probleme
serioze në rang lokal,
kombëtar, rajonal dhe global. Rëndësia e njohjes së tyre qëndron
në faktin se pasojat
që lenë ato janë nga më të rrezikshmet për popullsinë, mjedisin
dhe ekonominë.
Risqet natyrore dhe antropogjene janë të shumta, madje shpesh
herë të
padukshme. Ato veprojnë ngadalë duke sjellë edhe dëme të
pariparueshme. Të gjitha
përkufizimet me termin risqe lidhen drejpërdrejt me shkaqet dhe
me pasojat që ato
kanë, ku këto të fundit gjithnjë rezultojnë negative me dëme në
mjedis dhe në
shoqërinë njerëzore.
Me termin “fatkeqësi” kuptohet një ngjarje, pasojat e të cilë
janë shkaktuar
nga forca natyrore të pakontrolluara ose nga arsye të tjera të
cilat kërcënojnë ose
dëmtojnë veten dhe shëndetin e popullatës, të gjësë së gjallë,
pasurinë, trashëgiminë
kulturore dhe mjedisin, në një masë të tillë që kërkojnë marrjen
e masave të veçanta
dhe përdorimin e burimeve të veçanta njerëzore, materiale dhe
teknike.26
Me termin “fatkeqësi natyrore” kuptohen tërmetet, përmbytjet,
thatësirat