Page 1
v..kk gtkjsiz.khr Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyu
vkf.k nfyrizfrdkj
lfpu x:M] bLykeiwj
v..kk gtkjs ;kaP;k Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyukus Hkkjrh; jktdkj.kkP;k dsanzLFkkuh
vR;ar IkzHkkohi.ks Hkz"Vkpkjkpk iz'u vk.kyk vkgs-;k vkanksyukP;k dkgh eksB;k e;kZnk
jkfgY;k vLkY;k rjh R;kP;k frrD;kp egRoiw.kZ ;ksxnkukyk xkS.kgh ys[krk ;s.kkj ukgh-
vkanksyukP;k usr`Ro'kDrh *mtO;k*mPptkroxhZ; jkfgY;kus R;kyk frrD;kp izHkkohi.ks
vf/kdkf/kd izek.kkr nfyrkauh fojks/k dsyk vkgs-v..kkaP;k ekx.;kauk fojks/k dj.;klkBh
dkgh nfyri{k&la?kVukauh fun'kZusgh dsyh vkgsr- R;kaps vkanksyu gs mPptkrh;vfHktukauh
pkyfoysys vlwu rs vkschlh] nfyr] vkfnoklh o vYila[;kd lewgkP;k fgrfojks/kh
vkgs]v'kh Hkwfedk ?ksr R;kauh vkanksyukps tkrh;okLro iq<s vk.kyss-vkWy bafM;k dUQsMjs'ku
vkWQ ,llh],lVh vkWxZuk;ts'kups izeq[k mfnrjkt ;kauh nfyrfgRkS"kh ^cgqtu yksdiky*pk
elqnk r;kj d:u v..kk VheP;k tuyksdiky fo/ks;dkrhy tkrh; i{kikr Li"V dsyk
vkgs-ewyfuoklh] ckelsQlkj[;k la?kVukauh izfrvkanksyus NsMrkauk ?kks"k.kk fnyh&^tuyksdiky
ugh] czg~eiky gS!* vkf.k v..kkaP;k vkanksyukr izpkjkr vk.kysY;k ^vk; vWe v..kk
gtkjs* ;k xka/khVksihP;k izfrdkjkFkZ ^vk; vWe ukWV v..kk* v'kh izfr&?kks"k.kk R;kauh fnyh
vkgs-
v..kkaP;k xka/khoknh oSpkfjdrk o O;ogkj ;keqGs rs ewGkrp vkacsMdjfojks/kh
vlY;kph Vhdk vkacsMdjokn;kadMwu lq# vkgs-rj fojks/kklkBh nfyr]vYila[;kd
i{k&la?kVukaPkk okij dkWaxzsl djhr vkgs]vls v..kkVheps usr`Ro izR;qRrjknk[ky lkaxr gksrs-
vkiY;k vkanksyukpk lokZr tkLr Qk;nk nfyrkauk gksbZy]vls v..kkgh lkaxw ykxys vkgsr-
nfyrkaP;k fojks/kkP;k izHkko{kerseqGs v..kk o R;kaP;k lgdk&;kauk v[ksjhl ,dizdkjs nfyr
vuqu;kph Hkk"kk okij.ks Hkkx iMys vkgs-ek= nfyrkapk R;kaP;koj fo'okl ukgh-ek/;ekauh
v..kkauk izfrxka/khP;k izfresr clowu izpkjhr dsY;keqGs ;k nql&;k xka/khP;k izfrekukoj
rlsp [kqí v..kkaP;k xka/khoknh fopkj o O;ogkj ;kaoj nfyrkapk fo'ks"k vk{ksi vkgs-
izfrxka/khPkh gh izfrek nfyrtk.khosr xka/kh&vkacsMdj ;kaP;krhy la?k"kkZPks ,sfrgkfld
iquLeZj.k tkx`r djrs-vkacsMdjkaP;k nfyreqDrhla?k"kkZP;k vkanksyukfojks/kkr
Page 2
oXkZtkrhleUo;kP;k Hkwfedspk iqjLdkj djhr xka/khauh miks"k.kdsanzh lR;kxzgkpk O;ogkj
nckora=kus okijyk vkf.k tkrhO;oLFkk u"V dj.;kP;k lektdzkarhdkjd d`rhdk;Zdzekyk
cxy nsr fczfV'kolkgroknfojks/kh jktdh;y<;kyk izk/kkU; fnys-vFkkZr~ xka/khoknh
fopkj&O;ogkjkrhy oxZtkrhleUo;kP;k Hkwfedsyk nfyrkapk fojks/k vkgs-xka/khoknkP;k
dsanzLFkkuh vlysY;k oxZtkrhleUo;kP;k oSpkfjdrsr o orZuO;ogkjkr oxZtkrhla?k"kkZ,soth
rMtksMokn]ân;ifjoZuokn oxSjs ekxkZpk voyac dsyk tkrks- R;kr nfyrkaP;kizrh Hkwrn;syk
vf/kd egRo fnys tkrs-vkacsMdjhpGoGhpk okjlk vlysY;k y<kÅ o LokfHkekuh
nfyrkapk Eg.kwup xka/khoknh Hkwfedsyk rhoz fojks/k vkgs- gh Hkwfedk iw.kZr%
vkacsMdjhfopkjiz.kkyhfo#/n vkgs--];kpsgh nfyrkauk Hkku vkgs-jktdh;n`"V;k fo'ks"k tkx`r
vl.kk&;k vkacsMdjhlewgkr v'kk*xka/khfojks/kk*ph rhozrk vf/kd vkgs-¼tks egkjk"Vªkr
uockS/n rj moZfjr Hkkjrkr clik&ckelsQlkj[;k i{k&la?kVukaOnkjk jktdh;n`"V;k tkx`r
>kysyk uockS/nsrj peZdkjkfn rRle nfyrtkrhapk vkgs- egkjk"Vªkrhy uockS/n leqgkyk
vkacsMdjhpGoGhpk okjlk vkgs-½
v..kkaP;k miks"k.kdsanzh vkanksyukPkh dk;Z'kSyh gh ?kVukckg; Lo#ikph vlwu
*yksdikyk*lkj[;k ;a=.ksP;k gkrh izpaM vf/kdkjkps dsanzhdj.k dj.kkjk dk;nk fuekZ.k
dj.;klkBh rs MkW- ckcklkgsc vkacsMdjfyf[kr ?kVusykp vkOgku nsr vkgsr]vlk izcG
let nfyrkae/;s fuekZ.k >kyk vkgs- Hkkofud vkokgukOnkjs miks"k.kkpk nckora=h okij
djhr lalnsyk osBhl /kj.kk&;k vlalnh; o yksd'kkghfojks/kh ;k vkanksyu'kSyhph fuHkZRluk
nfyr vkanksyudR;kZauh dsyh vkgs-ckcklkgsckauh miks"k.kknh xka/khoknh
vkanksyu'kSyhyk*vjktdkps O;kdj.k*vls lacks/kwu Lora= HkkjrkP;k lalnh; yksd'kkgh
iztklRrkdkr R;kauk LFkku nsÅ u;s]vlk xfHkZr b'kkjk fnY;kps Lej.k nfyr cqf/nthohoxZ
d#u nsr vkgs- *vjktdkps O;kdj.k*fuekZ.k d#u ckcklkgsckaP;k lafo/kkukr gLr{ksi dj.kkjs
*izfrxka/kh*v..kk o R;kaPkh mPptkroxhZ; Vhe ;kfo#/n ckcklkgscfyf[kr lafo/kku vls OnaOn
nfyrtk.khosr lkdkjys vkgs-nfyrfojks/kkph n[ky ?ksr nfyrvuqu;klkBh v..kkauk ckcklkgsc
vkacsMdj o R;kauh fyfgysyh ?kVuk ;k nksgkasfo"k;h fu"Bk iznf'kZr dj.ks Hkkx iMys vkgs-
vFkkZr~p v'kk fu"Bk izn'kZukckcrhr nfyrkae/;s fo'oklkgZrk ukgh-tarjearj rs jkefyyk
eSnkukojhy ,fizy rs vkWxLV ;k ikp efgU;kaP;k dkyko/khrhy miks"k.k&vkanksyu&vfHk;kukr
jkefyykojhy miks"k.k lksMrkuk v[ksjP;k fno'kh v..kk o dstjhoky ;kauk ifgY;kankp
ijarq okjaokj lafo/kku o MkW- vkacsMdj ;kapk mYys[k djkok ykxyk-brdh nfyrfojks/kkph
n[ky R;kauk ?;koh ykxyh]gs ;ko:u Li"V fnlr gksrs-
Page 3
nfyrpGoGhph vkdyun`"Vh tkrdsanzh vlyh rjh frus tkrhoxZla?k"kZkpk vkf.k
vkiY;k vkanksyukps tkrhoxZpfj= nMow ikg.kk&;k v..kkaP;k Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyukiq<s
tkrhla?k"kkZpk]tkrh'kks"k.kkpk ;{kiz'u mifLFkr dsyk vkgs-v..kkVhee/;s lekfo"V
vlysY;k*flOghy lkslk;Vh*]*bafM;k vxsULV djI'ku*vkfn laLFkk&la?kVuk vkf.k R;kaps usrs o
dk;ZdrsZ jk"Vªh; Lo;alsod Lka?k¼vkj,lsl½]Loa;lsohlaLFkk¼,uthvks½b-
czkge.kh&HkkaMoyh&*mTkO;k*'kDrh'kh ?kfu"Vi.ks lacaf/kr vlwu rs loZ mPptkrhoxkZrwu vkysys
vkgsr]gh vkanksyudR;kZaP;k tkrhoxZpfj=kph oLrqfLFkrh vkrk fufoZokni.ks iq<s ;sÅ ykxyh
vkgs-R;kapk mPptkroxZusr`Rodsanzh fopkj&O;ogkj BGdi.ks fnlwu vkyk vkgs- vkanksyukpk
Hkk"kk]izrhdknh vkd`rhca/k vkSipkfjdr% jk"Vªh;oknkpk fnlr gksrk]rFkkfi frph
oSpkfjdpkSdV dkghizek.kkr m?kM o NqI;k i/nrhus fganqRooknh&czkge.kh ewY;k'k;dsanzh
jkfgyh vkgs-v..kkaoj FkksioysY;k izfrxka/khP;k izfrekpk izpkj&okij djhr fuekZ.k dsysY;k
feF;k xka/khoknh ekgkSykP;k vkoj.kk[kkyh ,uthvks]vkj,lsl]dkWiksZjsV~l o ehMh;k ;kaP;k
vknku&iznkUkkps okLro nMo.;kpkp vkVksdkV iz;kl gksrk-dkgh fopkjoarkuh ;k okLrokph
cktw mtsMkr vk.kyh-¼mnk-v:a/krh jkW;]dkapk bYkk¸;k]'kcue gk'eh]ikSf.kZek tks'kh]fnyhi
eaMy vknh½v:/karh jkW;us rj ;k Hkz"Vkpkjfojks/kkP;k mBkokyk oYMZcWadspk vtsaMk vlY;kps
EgVys vkgs-f'ko fo'oukFku ;kauh Eg.kwup *vkanksyuyk ,d lksgGk*vls lacks/kwu rs
xka/khoknkpk vigkj dj.kkjs vkgsr]vls EgVys vkgs- ;k fopkjoarkP;k fo'ys"k.kkrwu
vkanksyukph HkkaMoyh cktw izdk'k>ksrkr vkyh-rj nfyrfopkjoarkaOnkjs R;kP;k tkrh;]czkge.kh
ik;kHkwr cktwapk Hksn dsyk xsyk vkgs-rkRi;Z] Hkz"Vkpkjfojks/kkP;k ;k egkmBkokpk varL=ksZr
czkge.kh&HkkaMoyh fopkjiz.kkyhpk jkfgyk vkgs-tarj&earj rs jkefyykeSnkukrhy miks"k.kkP;k
vkanksyu&vfHk;kudkGkr xka/kh]f'kokth]>k'khph jk.kh]Hkkjrekrk b-izrhds Lohdkj.;kr vkyh--
*oansekrje~*P;k t;?kks"kkcjkscj r#.kkauk vkdf"kZr dj.;klkBh ekDlZoknh
Hkxrflax&lq[knso&jktxq# ;kaP;k*bfUdykc f>ankckn*;k ?kks"k.kspk lekos'k dj.;kr vkyk-
R;kaP;krhy ekDlZoknh izsj.kk oT;Z d#u oxZtkrleUo;oknh jk"VªHkDrhps izrhd Eg.kwu R;kaps
izrhdkarj dsys xsys- v'kk izrhd]?kks"k.kkanh Lohd`rhr R;k izrhd]?kks"k.kkanhae/khy
tkroxZizHkqRokP;k]Hkkjrh;ijaijsrhy iq:"klRrsP;k lkaLd`frd vf/kekU;rsP;k izlkj&iz{ksi.kkyk
xrh fnyh tkrs- lalnsrhy ppsZP;k izlaxh dsysY;k Hkk"k.kkr 'kjn ;kno ;kauh
*O;oLFkkifjorZu ?kMo.;kl fu?kkysY;k v..kkauh fdaok R;kaP;k lgdk&;kauh ,dnkgh
Qqys&'kkgw&vkacsMdj ;kaps ukao R;kaP;k LVstoj dk ?ksrys ukgh\* v'kk iz'u mifLFkr
dsyk-gk e/;etkrh;kapk izLFkkfir usrk ,dkaxh tkrdsanzh n`"Vhrwu vkanksydusr`Ro'kDrhyk
y{; djhr vlyk rjh vkanksydusr`Ro'kDrhyk tkrhvarkps egk/;s; Bso.kk&;k
Page 4
Qqys&'kkgw&vkacsMdjkaps foLej.k gksrs]gs R;kaP;k mPptkrtk.kho&us.khosps orZu m?kM djrs-
xka/khaukp jk"Vªh;izrhd Ekkuwu cWujoj LFkku ns.kk&;kauh Qqys&'kkgw&vkacsMdj ;kauk vkiys
jk"Vªh;izrhd Eg.kwu ekuysys ukgh-;kpk vFkZ]Hkz"Vkpkjfojks/kkph y<kbZ rs tkrhvarkP;k
la?k"kkZ'kh tksMr ukghr-Eg.kts R;kauk tkrhvarkP;k Yk<;kyk cxy n;ko;kph vkgs-QkjRkj rs
lks;huqlkj tkrhfojks/kkph izrhdkRed Hkwfedk ?ksr jkgrhy-o tkrhla?k"kkZyk VkG.;klkBh
oxZtkrleUo;kpk jk"Vªokn iq<s djhr jkgrhy-vkanksyudR;kZauh gsrwr% okijysyh izrhds]?kks"k.kk
vkf.k RkFkkdfFkr*flOghy lkslk;Vh*pk ,dw.k fopkj&O;ogkj vkfn ckchao#u R;kauk vfHkizzsr
vl.kk&;k jk"Vªªoknkph pkSdV mPptkroxZopZLooknkph vkgs]gs Li"V fnlwu vkys-
nfyr&cgqtuoknh i{k&la?kVukuh R;kpk dsoG tkrdsanzhn`"Vhrwu vUo;kFkZ ykoyk-vkf.k R;kauh
vkanksyudR;kZaP;k*czkge.kh*orZukph Li"V vkykspuk dsyh- ewyfuoklh]ckelsQus
R;kauk*euqoknh*Bjoys rj tekroknh&/kkfeZd n`"Vhrwu eqfLye la?kVukauh R;kauk fganqRooknh
Bjoys- tkekef'knhP;k bekekus ;k vkanksyukr okijysyh*Hkkjrekrk*]*oansekrje~*b-
izrhds*fganqRooknh*Bjoys-*flOghy lkslk;Vh*r nfyr]vkfnoklh]eqfLye o moZfjr vYila[;
;kaps izfrfu/kh lekfo"V dsys ulY;kps vk{ksi ;k nksUgh i{k&la?kVukarQsZ ?ksrys xsys-ek= gs
nks?ksgh v/kZokLrop ekaMr vkgsr-vkanksyudR;kZ 'kDrh NqI;k fganqRooknh&czkge.kh vlY;k
rjh R;k fuOoGp mPptkrh; vkgsr],o<sp okLrolR; iqjsls ukgh-fganqRookn] ij/keZOns"k gs
czkge.kh&HkkaMoyh'kDrhaps ckg;koj.k vkgs-R;kps varjax mPptkroxZopZLokps vkgs-Hkkjrh;
HkkaMoYk'kkghpk fodkl izkjafHkd vkS|fxd VII;kiklwu rs l|dkyhu dkWiksZjsVkWdzlhi;Zar
tkrhO;oLFkkd prq%lhesr >kysyk vkgs Eg.kwu O;oLFkk tkroxZfir`lRrsP;k okLrokph vkgs-
vkf.k ;k O;oLFkkarxZr gs vkanksyu mHks jkfgys vlwu R;kps usr`Ro mPptkroxZiq:"klRrsyk
iwjd jkfgys] gs lkis{k vkdyu vkiY;k ,dkaxhi.kkP;k e;kZnkaeqGs nfyrpGoGhdMs
ukgh]rls MkO;kpGoGhdMsgh ukgh-MkO;kadMs tkrhO;oLFkk o czkge.kh/keZlaLd`rh lkis{kr%
letwu ?ksÅ 'kd.kkjh oSpkfjd vL=s ukghr]r'kh Qqys&vkacsMdjhpGoGhauh HkkaMoy'kkghP;k
vkfFkZdfo'ys"k.kkph n`"Vh fodflr dsysyh ukgh-vkanksyukr ;k czkge.koknkcjkscj ;qrh
dj.kk&;k ,uthvks] ehMh;k vkf.k dkWiksZjsVkWdzlh ;kaP;k tkxfrd HkkaMoy'kkghP;k jktdh;
vFkZdkj.kkps lE;dvkdyu ;k nksUgh lektifjoZrdpGoGhauk nsrk ;sr ukgh-Mkos
oxZdsanzh&vFkZdsanzh vkdyu ekaMr jkfgys rj nfyr tkrdsanzh cksyr jkfgys- HkkaMoy'kkghP;k
vkfFkZdfo'ys"k.kkph izxYHk n`"Vh ulY;keqGs vkacsMdjokn tkrdsanzh vkorkZr lkiMyk vkgs-
v..kkpk miks"k.kpk@vkanksyukpk ekxZ ?kVukckg; vlwu R;kauk czkg~e.kh
fopkjlj.khuqlkj ^vykSfdd foHkwrh*ph izfrek iznku dsyh tkr vkgs- v'kh foHkwrhJ/nk
Page 5
yksd'kkghfojks/kh vkgs- gh nfyr cqf/nthohoxkZus dsysyh Vhdk ;ksX; vkgs- ijarq rh
,dkaxhgh vkgs- v..kkaP;k vkanksyukus ckcklkgsc vkacsMdjkaP;k jkT;?kVusykp vkOgku fnys
tkr vkgs] vls okVY;keqGs nfyrla?kVukauh R;kfojks/kkr ^?kVuk cpko*ps vfHk;kugh lq:
dsys- nfyrkae/;s MkW- ckcklkgsc vkacsMdjkauh fyfgysyh jkT;?kVuk vkf.k tkrhO;oLFkk
fu%ikrklkBh R;kauh fnXnf'kZr dsysyk *lalnh; yksd'kkghekxZ* ;kfo"k;hgh ,dkaxh foHkwfrJ/nk
izcG vkgs- nfyreqDrhdjhrk fdacgquk tkrhO;oLFkkvarklkBh dsoG ?kVukRed pkSdVhrp
la?k"kZ dsyk ikfgts] dsoG lalnh;ekxkZus la?k"kZ dsyk ikfgts- v'kk /kkj.ksyk]*ckcklkgsckaph
?kVuk*;kfoHkwrhJ/nsyk nfyr izLFkkfiriq<kjhoxZ]vfHktuoxZ R;kaP;k fgrlaca/kk[kkrj mpywu
/kjrks-nfyrtursr oxhZ;tk.kho izcG ulY;kus ,dsjh tkrtk.khoseqGs gh foHkwrhJ/nk ikslyh
tkrs-ckcklkgsckauh fnXnf'kZr dsysY;k mnkeroknh yksd'kkghP;k ?kVukRed pkSdVhph]
lalnh;ekxkZph vaxHkwr e;kZnk vkf.k frus /kkj.k dsysys l|kfLrRokrhy cgqLrjlRrkd tkrh;
yksd'kkgh 'kklui/nrhps okLro&Lo:i ;keqGs nfyreqDrhlkBh vkf.k tkrhvarklkBh eksBk
vVdko fuekZ.k dsyk vkgs] ;kph fo/kk;d fpfdRlk ek= dsyh tkr ukgh- v..kkaP;k
tuyksdiky fo/ks;dk}kjs nfyr o dfu"Btkrh;kauk nMi.;klkBh mPptkroxhZ; lRrsps
dsanzhdj.k dj.;kpk ?kkV ?kkryk tkr vkgs];k Hk;kiksVh udkjkRed i/nrhus ^?kVukcpkok*ph
Hkwfedk ?ksryh tkrs-ek= ?kVusP;kp pkSdVhr fdaok ?kVusP;k ukaok[kkyh xsyh lkBsd o"ksZ
mPptkroxhZ;lRrsus vkiys opZLo fVdowu Bsor nfyreqDrhpk] tkrhvarkpk ;{kiz'u dk
fp?kGr Bsoyk vkgs\ ;kgh fn'ksus fo/kk;d fopkj dj.;kph xjt vkgs-?kVusP;k/kkjs xsY;k
lkBsd o"kkZae/;s nfyreqDrhpk iz'u lqV.;kP;kn`"Vhus fdrhizek.kkr o d'kk r&gsph izxrh
>kyh vkgs];kpkgh rkGscan ekaMyk xsyk ikfgts- 'kkLR;ktkrhoxkZP;k fgrkrwu ?kVukf/kf"Br
lajpusP;k pkSdVhr fuekZ.k >kysY;k cgqLrjlRrkd tkrh;yksd'kkgh 'kklui/nrhPkh fo/kk;d
fpfdRlk fodflr dj.;kph [kjh fudM vkgs-lafo/kkukfo"k;hph foHkwrhJ/nk gh v'kk
vfpfdRlrsP;k vdzkarhdkjh ifjfLFkrhyk laiksf"kr djr vlrs-gkgh vkacsMdjnzksgp vkgs]tks
vkacsMdjkP;k ,dizdkjP;k foHkwrhJ/nsOnkjs]R;kaP;k pkSdVc/n oSpkfjdfpfdRlsrwu fuekZ.k dsyk
tkrks-nfyr&'kksf"kr TkkrhoxkZyk Hkkjrh; ?kVusOnkjs izkIr >kysyh lalnh; yksd'kkghiz.kkyh gh
dkgh izek.kkr iwoZikj tkrh&lkearh fucZa/kus Hksnwu O;fDrfodklkps]HkkaMoyh vk/kqfudrsps
ykHk feGowu ns.kkjh vkgs]gs fo/kk;d rF; vkgs-;k rF;kojgh v'kh foHkwrhJ/nk mHkh vkgs-
R;kpcjkscj ojP;k tkrhoxkZauh gh yksd'kkghiz.kkyh R;kaP;k izHkqRok/khu Bso.;kpk iz;kl
lkrR;kus dsyk vkgs-vkiY;k yksd'kkghrhy gk varfoZjks/kgh xkaHkh;kZus letwu ?ksryk ikfgts-
Page 6
nfyrpGoGhph fo'ys"k.ki/nrh tkrdsanzh vlwu frP;ktoG Hkz"VkpkjkP;k fdaok
dkWiksZjsV HkkaMoy'kkghP;k vkfFkZd fo'ys"k.kkph oSpkfjd gR;kjs ukghr- dkWiksZjsV
HkkaMoy'kkghr dsoG mPptkrh;kapsp fgrlaca/k ,dkjysys jkgrkr] gs R;kaps pqdhps vkdyu
vkgs fdaok dkWiksZjsV HkkaMoy'kkghP;k Li/kkZRed [kqysi.kkeqGs ux.; nfyre/;eoxZ o
mPpoxhZ;kauk Qk;nk gksr vlY;kus frP;krhy lhfer tkrhfojks/kh vodk'kkyk rs fujis{ki.ks
tkrhfueZwyukpk vodk'k ekurkr- R;keqGs nfyr ok dfu"BtkrhLrjkae/kwu HkkaMoynkjoxZ
fuekZ.k dj.;kps fdaok izpfyr tkroxhZ;lRrkizk:ikrp lalnh;ekxkZus lRrk/kkjh tekr
gks.;kPks jktdh; vkokgu gs vkacsMdjh fopkjkaP;k ukok[kkyh dsysys vkR;afrd
lqyHkhdj.kp uOgs]rj ljGljG izLFkkfirhdj.k vkgs-
nfyrpGoGhr tkrhdsanzh fo'ys"k.k}kjs ^Hkz"Vkpkjkph ewGs tkrhO;oLFksr
vlY;kps*ekaMys tkrs- *v..kk gtkjs ;kaps vkanksyu tkrhO;oLFkk u"V dj.;kckcr dkghp
cksyr ukgh dkj.k R;kaph laiw.kZ Vhe mPptkrh; vkgs- R;kr ,dghs nfyrizfrfu/khgh ukgh-*
v'kh ,dkaxh tkrdsanzh Vhdk dsyh tkr vkgs- m|k dnkfpr v..kkauh R;kaP;k Vhee/;s
,[kknk nfyr izfrfu/kh ?ksryk] R;kauh okjaokj ckcklkgsckaps ukaogh ?;k;yk lq:okr dsyh
vkf.k dke ek= mPptkroxhZ; fgrlaiks"kd jkfgys rj R;kauk tkfrO;oLFkkfojks/kh fdaok
nfyr&fgrlaiks"kd Eg.krk ;sbZy dk;\ cgqLrjlRrkd tkrh; yksd'kkgh 'kklukar
mPptkroxhZ; iz/kku 'kkLR;kaps fdaok jkT;krhy ojp< 'ksrdjh tkrh; 'kkLR;kaps vkfJr
cuysys fdaok nq;;~e&fr;;~e ntkZpk lRrspk okVk feGfo.kkjs nfyrizLFkkfiroxZ [kjs
nfyr&fgrlaiks"kd Eg.ktsp [kjs vkacsMdjoknh rjh Eg.kkosr dk;\ vkacsMdjoknh
vl.;klkBh*tUetkr*dlksVh yko.;kizr uockS/nkae/khy *tkrhdj.kk*P;k izo`Rrh v|ki izcG
vkgs- nfyr&vkfnokLkhaP;k fgrkyk izk/kkU; ns.kk&;k Bksl izkxfrd fopkj o d`rh[ksjht
dsoG R;kaP;k izfrfu/khauk LFkku fnY;keqGs iz'u lqVr ukghr-dfu"BtkrhLrjkrhy tSfod
izfrfu/kh izLFkkfir PkkSdVhrp lekfo"V dsY;kus eksBk y{k.kh; cny gks.;kph 'kD;rkgh
ulrs-izrhdkRed izfrfuf/kRokph ekx.kh Eg.kwup vdzkarhdkjh Bjrs-
v..kkaP;k vkanksyukP;k pkyd'kDrh mPptkroxhZ;&fir`lRrkd vkgsr] R;k dsoG
mPptkrh; uOgsr! vkf.k *Hkz"Vkpkjkph ewGs dsoG tkrhO;oLFksr ulwu tkrhfir`lRrk vkf.k
HkkaMoy'kkghr vkgsr- R;keqGs Hkz"VkpkjfueZwyukPkk y<k gk tkroxZfir`lRrkfojks/kh la?k"kkZpk
,d Hkkx vlyk ikfgts- Hkz"VkpkjkP;k leL;sps vkdyu tkroxZfyaxHkkohifjizs{;krwu
dsY;k[ksjht v'kk dzkafrdkjh y<;kph ;kstuk iq<s usrk ;s.kkj ukgh- nfyrfojks/k tkrdsanzh
Page 7
fo'ys"k.kkP;k e;kZnseqGs ;k dzkafrdkjh vkdyukdMs u tkrk izLFkkfirhdj.kkyk fdaok
tkroXkhZ; vkorkZyk cGh iMrks-
nfyrkae/;s v..kkaP;k tuyksdiky fcykP;k vaeyctko.kh}kjs ?kVusr
mPptkroxhZ;kaP;k lRrkdsanzhdj.kkpk /kksdk tk.korks vkgs- ^yksdikyk*lkj[;k ,[kkn;k
;a=.ksP;k gkrh izpaM vf/kdkj ns.;kr vkY;kus mPptkroxkZP;k neukpk nfyrkauk lkeuk
djkok ykxsy-v'kh nfyrkauk okV.kkjh Hkhrh eqGhp vokLro ukgh- tkrh; iwoZxzgkuqlkj
R;kPkk nfyrfojks/kh xSjokij gksow 'kdrks- ;k Hkkoh /kksD;kpk fopkj djrk nfyrkauh dsoG
udkjkRed fojks/kkph Hkwfedk ?ksÅu dkghrjh izfrfdz;kRed d`rh dj.;kis{kk vkiyk
tkrhoxZfir`lRrkfojks/kh gLr{ksi dlk izHkkohi.ks djrk ;sbZy];kdMs y{k dsanzhr dj.ks
vf/kd lektifjorZudkjh Bj.kkj vkgs- dsoG udkjkRed fojks/kkeqGs rs izpfyr ;a=.ksrhy
cgqLrjlRrkd jpusrhy mPptkrh; o ojp< 'ksrdjhtkrh; lRrk/kkjh oxkZP;kizrh nfyrkaP;k
vkfJrhdj.kkyk izR;{kkizR;{k ekU;rk nsr vkgsr- ;k cgqLrjlRrkd tkrh; 'kklu ;a=.ksr
T;k dkWaxzslus R;kaph ikGseqGs xsY;k pkGhl&iUUkkl o"kkZr vR;ar [kksyoj :toysyh
vkgsr]R;k dkWaxzsliz.khr cgqLrjlRrkdrsyk ekU;rk nsrs vkf.k R;krhy nfyrkaP;k
vkfJrhdj.kkP;k fojks/kkr tksjnkj dzkarhdkjh mBko dj.;k,soth izR;{kkIkzR;{ki.ks ,dk
Hkz"VkpkjhlRrsyk laj{k.k ns.;klkj[ksp djrs- Hkz"Vkpkj fdaok vkfFkZd 'kks"k.kkP;k
tkR;kf/kf"Br oxhZ; cktwadMs nqyZ{k djhr jkfgY;kus g;k izLFkkfirhdj.kkpk /kksdk vf/kdp
jkgrks] gh tkrdsanzh fo'ys"k.kkph e;kZnk vf/kd /kksdknk;d vkgs];kpsgh foLej.k Ogko;kl
udks!
nfyrkae/khy ,dk eksBk izokg v..kkaP;k vkanksyukdMs mPptkrh; 'kDrhaps
nfyr&cgqtukafojks/kh dVdkjLFkku Eg.kwu la'k;kus ikgr vkgs-mPptkrhopZLokyk
vkschlh]nfyr]vkfnoklhaOnkjk eksBh vkOgkus mHkh jkgr vkgsr-R;kfojks/kkr izfrdzkarh
dj.;klkBh gs vkanksyu ,dizdkjP;k*czgeks& dkULihjUlh*e/kwu mHks jkfgys vkgs]vlk
tkrdsanzh la'k;xzLr¼dkLV&LdsfIVd~ vWizksp½n`"Vhdksugh nfyr&cgqtuoknh m?kMi.ks O;Dr
djhr vkgsr-gs vkanksyu iw.kZr% fu;ksftr i/nrhus mHkkjysys vkgs]gh oLrqfLFkrh vkgs-ijarq
rh dsoGp*czkge.kh dVdkjLFkkukRed ;kstuk*vkgs]v'kk x`ghrdkP;k vk/kkjs lektdzkarhdkjh
Hkku fodflr djrk ;s.kkj ukgh-vkf.k rs okLrokyk /k:u ulY;keqGs pqdhps vkgs-vls
vkanksyu dks.kR;k izdkjP;k oxZtkrh'kDrh mHkkjrkr]R;kauk dks.kR;k ifjfLFkrhr dks.kdks.kR;k
tufoHkkxkrwu ekU;rk izkIr gksr vlrs] R;kaP;k fgrlaca/kkps Lo:Ik dks.krs vkgsr]R;krhy
varfoZjks/k o 'k=qHkkoh fojks/k dls vkgsr b- lkis{k vkdyukrwu vkanksyukP;k dsanzLFkkuh
Page 8
vlysY;k iz'ukps ;k O;oLFksrhy la?k"kkZps Lo#i dks.kR;k izdkjps vkgs ;kfo"k;d lexz
xfr'kkL=h; fo'ys"k.k fodflr dj.;kP;kn`"Vhus v'kk r&gsps*tkrh;& la'k;oknh*x`ghrd
vVdko fuekZ.k dj.kkjs vkgs-
vkanksyu fu;kstuiwoZd vk;ksftr d#u R;kpk O;kid ifj.kke ?kMowu vk.k.;kr
vkj,l,liz.khr fujfujkGs xV&rV o vusd Lo;alsoh LkaLFkk ;kaP;klg dkWiksZjsV~l txr
vkf.k ehMh;k b-e/khy izLFkkfir'kDrh xrh'khy jkfgyh vkgs-vkanksyu ewGkrp turGkrwu
fodflr >kysys ulY;kus ;k 'kDrhauh rs ,[kkn;k bOgsaVizek.ks eWust dsys-turGkrhy
mRLQqrZrk uDdhp ;kr n`"Vhl iMyh ukgh ek= ,dizdkjpk >qaMhpk mUekn i/nr'khji.ks
?kMowu vk.kyk gksrk-mtO;k fganqRooknh&czkge.kh'kDrh],uthvks]dkWikZjsV~l vkf.k ehMh;k
;kauh bOgsaV eWustesaV d:u vkanksyu ?kMoys-MkO;k]nfyr&cgqtuoknh
'kDrhauk*bOgsaVeWustesaV*izek.kss izLFkkfir ekxZkpk voyac u djrk tu'kDrh la?kfVr d:u
vls vkanksyu mHks djrk vkys vlrs-ijarq R;kaP;k ukdrsZi.kkeqGs mtO;k'kDrhauh rs
IkzLFkkfirekxkZus mHks dsys vkgs-egkxkbZ] Hkz"Vkpkjklkj[;k tulkekU; tursr izpaM larki
vlysY;k eqí;kyk R;kauh fu;kstucð ;a=.ksph tksM nsr ns'kHkjkrwu eksB;k izek.kkr izfrlkn
izkIr dsyk- mPptkroxZ] mPpe/;eoxZ rs dfu"Be/;eoXkZ Lrjki;Zar R;kauk izR;{k ikfBack
feGkyk- ijarq T;k ns'kkr lÙkj VDds turk]th ekxkltkrhoxkZrhy vkgs]fryk
Hkz"Vkpkjvarkph y<kbZ izk/kkU;dzekus y<.;kfo"k;h ^tSfod* fudM okVr ukgh] gs okLro
vkgs-dkj.k turspk izk/kkU;dze vUu]vkjksX;]f'k{k.k]?kj]jkstxkjknh thoueku mapko.;kP;k
HkkSfrdy<;kauk vkgs-gs y<s lkekftd&vkfFkZd fo"kerk u"V dj.;kP;k fn'ksusp tkr
vlY;kus R;kr tkroxZiq:"klÙkkfojks/kh la?k"kkZf'kok; vkxsdwp djrk ;s.kkj ukgh-v..kkaps
vkanksyu ek= tursP;k tx.;kP;k iz'ukaiklwu dkslks eSy nwj vkgs-R;keqGsp xjhc
nfyr&Jfed turk ;k vkanksyukiklwu nwj vkgs-gs vkanksyu ns'kO;kih tursP;k y<;kps
vkgs]vls ts i=dkj] o`ÙkokfgU;k fcacfor vkgsr]rs d`rd izpkjkph ,d eksfge ,uthvks]
dkWiksZjsV~l ;kaP;k izHkkok[kkyh jkcfor vkgsr]gsgh okLro vkgs- vkanksyukph O;kIrh eksB;k
o e/;e 'kgjkae/khy mPpe/;e rs e/;eoxZ ;k tkroxZd{ksiyhdMs foLrkjysyh ukgh-
xzkeh.kHkkxkr vkanksyukpk IkzHkko ukgh]rj bysDVªkWfud ehMh;kus rs [ksM;kikM;kr iz{ksfir
dsys vkgs-VhOghlkj[;k ek/;ekauh rs tulkekU;kai;Zar usys vkgs-;k iz{ksi.kkrhy czkge.;gh
Li"Vr% fnlwu ;sr vkgs-;k vkanksyukP;k rqyusr izpaM tuikfBack vl.kk&;k
nfyr]vkfnoklh]dkexkj]'ksrdjh vknhaP;k jLR;kojhy y<;kaph lk/kh n[kygh ehMh;kus
?ksrysyh ukgh-ehMh;kph tkroxZi{kikrh Hkwfedk ;kfufeÙkkus dGhph ckc vkgs-vR;k/kqfud
Page 9
Kku&ra=Kkukoj mPptkrhaps opZLo vlY;kus vkanksyukP;k gk;Vsd izPkkjkyk tkroxhZ;]ySafxd
cktw vkgsr-baVjusV pWfVax]Qslcqd]vkdqZV] fOVVj]bZ&esy],l,e,l vknh vR;k/kqfud bysDVªkWfud
ek/;ekapk okijgh ojP;ktkrhoxkZus dsyk vkgs-gh R;kaph laidZek/;es cuyh vkgsr-v'kk
lks'ky usVodhZaxOnkjs izPkkjdkj.k jkcfo.kkjsgh izkeq[;kus la?kifjokj]R;kaP;k brj
la?kVuk],uthvkst~] vkf.k dkWiksZjsV~ltxrkrhy vkgsr]ghns[khy oLrqfLFkrh vkgs-ekStetk]euksjatu
;klkBh lks'ky ehMh;kpk tks vf/kd okij gksr gksrk]rks vkrk v'kk mPptkroxZdsanzh
pGoGhP;k izPkkjdkj.kkpsgh lk/ku cur vkgs-[kksVk izpkj dj.;klkBh Qslcqdlkj[;k
lks'kyusVodhZax lkbZV~lpk eksB;k izek.kkoj okij gksr vlY;kps fun'kZukl vkys vkgs-
lks'kyusVodhZax lkbZV~leqGs v..kkauk Hkkjrkckgsj fons'kkrgh eksBk ikfBack feGkyk vkgs-ijarq
lks'kyusVodhZax lkbZV~llkj[;k yksdfiz; fo'oO;kih ek/;ekOnkjsgh lkezkT;oknh
jktdkj.k&vFkZdkj.kkyk xrh feGr vkgs-;qjks&vesfjdu vkfFkZdeanh vkf.k
bftIr]V;qfuf'k;k]fyfc;knh vjctxrkrhy gqdwe'kkghfojks/kh tumBkokyk izksRlkgu ns.kk&;k
Qslcqd o brj lks'kyusVodhZax lkbZV~l ;kapk laca/k l|dkyhu HkkaMoy'kkghrhy vfj"Vkoj
ekr d: 'kdsy v'kk lkezkT;oknh jktdkj.k&vFkZdkj.kkP;k Mkoispka'kh tksMyk tkr vkgs-
Qslcqd]vkdqZV] fOVVj vknh lks'kyusVodhZax ehMh;ke/khy dkgh izek.kkr O;DrhLokra×;iwjd
vfHkO;Drhpk vodk'k tjh fo'oO;kid Lo:ikpk vlyk rjh rks HkkaMoy'kkghvf/klÙkk
fu;af=r vkgs-lks'kyusVodhZax lkbZV~lpsgh lkezkT;oknh cktkjdsanzh vFkZdkj.kgh xrh ?ksr vkgs-
v..kkaP;k vkanksyudkGkr Qslcqd]xqxy]fyaDMbu] fOV~Vj vknhaP;k 'ksvlZP;k ok<R;k
myk<kyhauk 'ksvjcktkjkr xrh izkIr >kY;kps Li"V fnlr vkgs- Qslcqd]xqxy] fOV~Vj b-
lkBh Hkkjr gs vesfjdsuarjps o txkr nql&;k dzekadkps HkkaMoyh xqaro.kwd&dsanz cuys
vkgs- Qslcqd] fOV~Vj ;kaP;kis{kk vackuh]VkVk ;kaPkh ,dw.k laiÙkh nqIiVh&frIiVhus tkLr
vlwugh Qslcqd] fOV~Vj ;kaP;k cktkjewY;kP;k rqyusr R;kaps cktkjewY; ek= deh vkgs-;kpk
vFkZ lks'ky lks'kyusVodhZax ehMh;kpk fc>usl lkezkT;oknh dkWiksZjsV~ldaiU;kaizek.ks ok<r
vkgs-vkf.k Hkkjrh; lanHkkZr v'kk vkanksyukrhy R;kaP;k okijkekxs HkkaMoyh
vFkZdkj.kkcjkscjp tkroxhZ; vFkZ&jktdh; lÙkklaca/kkP;k O;wgjpukRed iz;ksxkP;k vusd
laHkkO;rk vlw 'kdrkr-
vkanksyu dkWiksZjsV~lOnkjk fu;af=r dsysys vkf.k ehMh;kus vfrjsdh izfl/nh nsr
izR;{kkizR;{kfjR;k fpFkkowu tuO;kid dsysys gksrs] vls vusdkauh ekaMys vkgsp rjhns[khy rs
eksB;kizek.kkr Hkz"Vkpkjfojks/kkr vl.kk&;k e;kZfnr tuikfBaC;kph lkis{k n[ky u ?ksrY;kus
udkjkRed Bjrs- vkanksyukps fu;a=.k dkWiksZjsV~l djhr gksrs] gh oLrqfLFkrh vkgsp- Hkkjrh;
dkWiksZjsVkWdzlh mPptkroxZfir`lRrkd vlwu rhp [kjh fu;a=d'kDrh vkgs- iMn;kekxs
Page 10
dkWiksZjsV~l'kDrh vkgs- i.k turs'kh FksV laca/k vlysY;k VhOghlkj[;k bysDVªkfud
ehMh;kP;k gkrpyk[khP;k izpkjdkj.kkus tufoHkkxkPkk ok<Rkk d`rd ikfBaCkk ^fuEkkZ.k* djhr
,dizdkjs ^tulaeksguk*Onkjs *esanwfu;a=.k*dj.;kph Hkwfedk rRijrsus ikj ikMyh vkgs-
ehMh;kojhy mPptkroXkZopZLokrp Hkz"Vkpkjkph ewGs vkgsr- uhjk jkfM;k o dkWiksZjsV~l xzqi
;klkj[;k ehMh;klacaf/kr egkHkz"Vkpkj izdj.kkauk tufoLe`rhr <dywu nsr] ehMh;kus djksMks
#i;kaP;k tkfgjkrhapk rksVk lkslr vkanksyukps v[kaMi.ks]czsd u ?ksrk pksohl rkl ykbOg
VsfydkLV nk[kfoys vkf.k R;kaP;k g;k rFkkdfFkr *lkekftd mRRkjnkf;Rok*P;kckcrhr R;kauh
Lor%p Lor%ph ikB FkksiVwu ?ksrYkh- lektifjorZd'kDrhaP;k nqcZyhdj.kkeqGs jktdh;n`"V;k
tkx`r tula?kVukaP;k izHkkoh gLRk{ksikph ifjfLFkrhp fuekZ.k gksÅ 'kdyh ukgh- R;keqGs
vkanksyukps Lo:Ik tkLrhrtkLr izfrdkjkRed jkfgys-izrhdkRedrk vkf.k foosdghu
Hkkofudrk ;kaP;kojp vkanksyu pkyys-fdeku Hkz"VkPkkjfueZwyukP;k dks.kR;kgh
tud`rhdk;ZdzekP;k O;ogkjkf'kok; rs ,[kkn;k eksB;k*lksgG;k*lkj[ks lktjs djhrp laiys-
Hkz"VkpkjfuewZyukpk y<k [kjks[kjp O;oLFkkifjorZukP;k fn'ksus Eg.kts oxZtkrhla?k"kkZP;k fn'ksus
oGw u;s]Eg.kwu gh R;kph HkkaMoyh&czkge.kh ifj.krh!
v..kkaP;k vkanksyukP;k fufeRrkus T;k dkWiksZjsV~l txr o ,uthvks ;kaP;k lkezkT;oknh
HkkaMoy'kkghP;k mPptkrh;&czkge.kh varjaxkcíy nfyr cqf/nthohae/kyk ,dizokg ppkZ
djrks vkgs]R;kr ,uthvksaP;k xka/khoknh fopkj&O;ogkjkfo"k;h vkf.k la?kifjokjk'kh lacaf/kr
vlysY;k 'ksdMks ,uthvksaP;k dk;Ziz.kkyhfo"k;h ,dkaxh fo'ys"k.k ekaMys tkr vkgs-ek=
nfyrpGoGhP;k ,uthvksdj.kkph ppkZ dj.ksgh frrdsp izklafxd vkgs-'kkLR;ktkroxkZP;k
lkfeyhdj.kkr izLFkkfir nfyri{k&la?kVukaP;k vkfJrhdj.kkeqGs vkf.k nfyrpGoGhP;k
v/k%irukus nfyrpGoGhP;k ,uthvksdj.kkykgh xrh izkIr >kyh vkgs-nfyrkae/kyk
izLFkkfiroxZ ,dhdMs ?kVukRed]Lkalnh; ekxkZpk leFkZd cuyk vkgs-rj ljdkjh uksd&;kae/;s
mPpinkoj dk;Zjr vl.kkjs vusd nfyr vf/kdkjh mi;qDrrkoknhn`"Vhus nfyriz'ukaoj dke
dj.kk&;k ,uthvksauk lgk¸;Hkwr Hkwfedk ?ksr vkgsr-Lor%yk v&jktdh; fdaok
fcxj&jktdh; Eg.ko.kk&;k ,uthvks vafrer% izLFkkfirO;oLFksP;k PkkSdVhr dke djhr
dzkarhdkjhpGoG lkdk# u;s Eg.kwu oxZtkrhiq#"klRrkfojks/kh la?k"kkZRed iz'ukaps
v&jktdh;hdj.k djr vlrkr- cgqla[; ,uthvks vkt lokZf/kd dk;Z nfyr]vkfnoklh o
fL=;kaP;k iz'ukaoj djhr vkgsr-lqV;k i/nrhus nfyrkaP;k fdaok fL=;kaP;k iz'ukaoj dk;Z
djrkauk MkW-vkacsMdjkaPks ukao o izrhd ?ksÅu ;k ,uthvks] vkj,l,liz.khr fdaok
xka/khokniz.khr ,uthvksaizek.ksp nfyrkaps v&jktdh;hdj.k djhr vkgsr-uomnkjeroknh
Page 11
HkkaMoy'kkghP;k ifj?kkr vkj,l,liz.khr fdaok xka/khokniz.khr ,uthvksa
mPptkroxZoPkZLoiwjd dk;Z djhr vkgsrp]ijarq nfyriz'ukaoj dke dj.kk&;k ,uthvksns[khy
nfyrkaP;k vkfJrhdj.kkP;k izfdz;syk xrh nsr O;oLFkklaiks"kd Hkwfedk ikj ikMr vkgsr-
nksUgh izdkjP;k ,uthvks vafrer% tkroxhZ;la?k"kkZps O;oLFkkiu djhr vlrkr-,uthvksaP;k
izHkkok[kkyhy v..kkVheP;k*flOghy lkslk;Vh*rhy mPptkroxhZ;'kDrh T;k v&jktdh;
i/nrhus izLFkkfirpkSdVhrhy lq/kkj.ksps jktdkj.k djrkr-R;kp r&gsus nfyreqDrhP;k iz'ukps
v&jktdh;hdj.k dj.;klkBh nfyriz'ukaoj dke dj.kk&;k ,uthvks tkrhlq/kkj.ksPkh Hkwfedk
?ksrkr-e/;eoxhZ; nfyrcqf/nthoh o izLFkkfir nfyrusr`Ro ;k nksgksauh v..kkaP;k vkanksyukph
xka/khoknh],uthvksiqjLd`r oxZtkrhleUo;oknh laHkkouk dsyh-ijarq v'kh udkjkRed Vhdk
nfyrpGoGhP;k ,uthvksdj.kkcíy lkis{k vkReVhdk djhr ukgh-v..kkaP;k vkanksyukyk
fojks/k djrkauk dkWaxzsliz.khr lRrk/kkjhtkroxkZaps vkfJr jkg.;kr /kU;rk eku.kkjh
nfyrpGoG nql&;k cktwus cgqLrjlRrkd tkrh; yksd'kkgh lajpukae/khy
Hkz"Vkpkjizo.krsfojks/kkr lkis{k dzkarhdkjh fo'ys"k.k ek= nsÅ 'kdr ukgh-;kmyV ;'koar
lksuo.ksiklwu rs ,-jktki;ZarPks Hkz"Vkpkjko#u cGh xsysYks lxGs yksd dfu"BtkrhLrjkrhy
gksrs];k r&gsPks ,dsjh tkrdsanzh n`"Vhrwu dk<ysys fu"d"kZ ekaMrkr-ijarq cgqLrjlRrkd tkrh;
yksd'kkgh 'kklui/nrhP;k ;a=.kseqGs ;qih,ps ljdkj ,-jktkoj dkjokbZ dj.;kl rhusd
o"kkZgwu vf/kd dkG foyac ykors- cgqLrjlRrkd tkrh; yksd'kkgh lajpusP;k
jkT;Lrjkojhy izk#ikr rkfeGukMwe/;s Mh-,e-ds-¼nzeqd� i{kkyk vkschlhtkrh; mPpHkzwauk
lRrkizkIrhdjhrk o rh fVdo.;kdjhrk nfyrtkrhapk ikfBack feGo.;kl rsFkhy nfyr
izLFkkfirusr`Rokyk lRrsr lgHkkxh d:u ?;kos ykxrs- ;k jktdh;izfdz;srwup lRrklksikukr
,-jktkyk dsanzljdkje/;s ea=hinh c<rh fnyh tkrs-vkf.k rksgh Mh-,e-ds-Pks losZlokZ
d#.kkfu/khP;k dqVqafc;kaP;k daiU;kauk Hkz"VekxkZus vCtko/kh #i;kapk iqjoBk djrks-,-jktkoj
dkjokbZ dsY;kuarjgh rfeGjktdkj.kkr Mh-,e-ds-i{kkrQsZ nfyr o nzfoM vfLersP;k/kkjs
R;kyk ,[kkn;k fgjksizek.ks is'k dsys tkr vkgs- Vw&th LisDVªeP;k egkHkz"Vkpkjkr
mPptkroxkZlg vkschlh&nfyr mPpHkzwaph v'kh ;qrh fnlwu ;sr vkgs- ;'koar lksuo.ksyk
tkGwu ekj.kkjk o Hkz"VekxkZus jkWdsy&isVªksy fodzh dj.kkjkgh nfyrp vkgs-ojp<
'ksrdjhtkrh; o vkschlh lRrk/kkjhoxkZP;k vkJ;kus rkyqdkikrGhoj fuEure~Lrjkojhy
jkWdsyekfQ;kP;k QGhr nfyrtkrh;kpk lgHkkx vkgs- cgqLrjLkRrkd tkrh; lajpusrwu
vorjysY;k Hkz"Vkpkj&ekfQ;kfxjhP;k mrjaMhr LFkkfudLrjkojhy&fuEuikrGhoj gh
*yqaisuk;>s'ku* >kysY;k ekxkltkrhalg nfyrgh okijys tkr vkgsr- nfyrpGoGhps
v/k%iru >kY;keqGs fuEuoxkZrhy cgqla[; v/kZf'kf{kr o vf'kf{kr nfyrr#.kkaps eksB;k
Page 12
izek.kkr*xqaMkdj.k* >kys vkgs-R;kapk okij izLFkkfir jktdkj.kh o ekfQ;k xWax ;kaP;kOnkjk
gksr vkgs-gs lksuo.ks&tGhrdkaMkrwu Li"V >kys vkgs-/kqG;krhy nfyrkaP;k ,dk lHksr
nfyrkaP;k ,dk ukekafdr o`Rri=kP;k laikndkus nfyrkaP;k Hkz"Vkpkjkps leFkZu djrkauk
m?kMi.ks EgVys dh]*brds fnol ojP;k tkrh;kauh HkjelkB [kkYys o dekoys] vkrk
FkksMsQkj vkEgh *dekoys* rj dk; fc?kMrs\*---Hkz"Vkpkjkpk xkSjo dj.kk&;k v'kk
Hkk"k.kkauk nfyr uksdjnkjoxZgh VkG;k oktowu nkn nsrks- vkacsMdjhpGoGhpk dks.krkgh
uSfrdizHkko ok /kkd mjyk ulY;keqGs vkf.k *fopkjlj.kh*ykp Vkdwu fnY;kus ;k oSpkfjd
fnokG[kksjhP;k ekgkSykr ,dk [kqY;k dk;Zdzekrhy v'kk cstckcnkj fu vuSfrd oDrO;kaps
dq.kh /kkMl d# 'kdrks! vkf.k nfyrkrhy ,d eksBk izokg v'kk vkacsMdjfopkjnzksgh
leFkZukps fdacgquk oSpkfjd fnokG[kksjhPks loax lsyhczs'ku d: 'kdrks! nfyrvfHktukauh
,dkaxh tkrtk.khosP;k tksjkoj tkroxksZUurhP;k izsj.kkauk xrh ns.;klkBh R;kaP;k v'kk
izLFkkfirhdj.kkps leFkZu dj.ks] brD;k fuEure~ ikrGhoj usys vkgs-gh ,dkaxh
tkrhdj.kkphp Hkz"Vrk n'kZfor vkgs-cgqLrjlRrkd 'kklulRrsP;k vkf.k uksdj'kkghP;k
Js.khc/n jpusr nq¸;e&fr¸;e ok fuEuLrjkoj vlysY;k nfyr&cgqtu tkrhtekrhe/khy
izLFkkfiroxkZps deh&vf/kd izek.kkr Hkz"Vkpkjk'kh ykxscka/ks vkgsr-;k oxkZpk Hk;xaM
vkanksyudkGkr izdV gksr vkgs-yksdiky fcy eatwj >kY;kl ;k dk;n;kP;kvk/kkjs
Hkz"VkpkjkP;k vkjksik[kkyh [kkyP;k tkrhrhy O;Drhykp nks"kh ekuwu nfyr&cgqtu dfu"B
vf/kdkjhoxkZyk nMiys tkÅ 'kdrs]v'kh Hkhrh O;Dr djhr vkgsr-v'kh tkrh; i{kikrkph
vkxkÅ Hkhrh okV.ks] Hkkjrh; mPptkroxZlRrsrhy okLro vkgsp-
O;kid dzkarhdkjh oXkZtkrhfojks/kh fopkjiz.kkyh o R;koj fodflr gks.kkjs
tula?kVu dk;Zjr ulY;keqGs ;k iksdGhr va'kr% izkxfrd Hkkl.kk&;k lq/kkj.kkaph ekx.kh
dj.kk&;k v..kkaP;k ,uthvksiwjLd`r vkanksyukyk mBko izkIr gksr vkgs-R;kaP;krhy
czkge.kh'kDrhauk ek?kkj ?ks.;kl Hkkx ikM.kkjh rlsp R;kaP;k lq/kkjdh; Hkwfedsiklwu
tkrhvarkP;k dzkarhdkjh fn'ksus R;kauk dk;Zizo`Rr dj.kkjh]izHkkoh gLr{ksi dj.kkjh
oxZtkrhiq#"kLkRRkkfojks/kh pGoG l|k dk;Zjr ukgh-R;keqGs v'kk oxZtkrtekR;krhr Lo#ikr
mHkkjysY;k Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyukyk tkroxZO;oLFkk fxGad`r dj.;kphp 'kD;rk vf/kd
vkgs-v..kk O;fDr'k% nfyrfojks/kh Hkwfedk ?ksr Uklys rjh rs nfyrfgrS"khgh ukghr- R;kaP;k
g;k vkanksyukP;k usr`Ro'kDrh vkj,l,liz.khr la?kVuk],uthvkst~ o dkWiksZjsV~l 'kDrh vkgsr-
mtO;k fganqRooknh-czkge.kh 'kDrhaph gh oLrqfLFkrh m?kM gksrkp oxZtkrhla?k"kkZP;k
fopkjiz.kkyhl vOgs#u ns'kfgrkFkZ oxZtkrtekR;krhr ,dtwVhsps vkokgu&leFkZu iq<s dj.;kr
Page 13
;sr vkgs- MkO;kaP;k rqyusr tkx:d nfyrpGoGhus gk ^czkge.kh*Hksn Li"Vi.ks ekaMyk
vkgs-
vkanksyukyk ikfBack ns.;klkBh jLR;koj mrj.kk&;k mPpe/;eoxZ]mPptkroxZ rlsp
e/;eoxhZ; leqgkP;k izpaM xnhZyk*,dkRe jk"Vªh;Hkkousus izsfjr >kysyk tuleqnk;*lacks/kwu
vusdt.k R;kps Hkzkar vkdyu izl`r djhr vkgsr- vkanksyukr lkfey gksÅu uarjP;k
dkGkr v..kkaP;k fo'oklw lgdkjh cuysY;k es/kk ikVdj ;k tkroxhZ; leqnk;kP;k
ikfBaC;kps vlsp feF;k ,dkRe jk"Vªh;Hkkousus izsfjr >kysyk tuikfBack Eg.kwu o.kZu dsys
vkgs-,dk eqyk[krhr R;k Eg.krkr dh] *lokZaukp Hkz"Vkpkj udks vkgs- v'kk vkanksyukr
fopkjiz.kkyhis{kk ,d fopkj egRokpk vlrks! Ykksd ^Hkz"Vkpkjkyk fojks/k* gk ,d fopkj
?ksowu vkanksyukr lgHkkxh >kys-vkanksyukr lkehy gks.;kdjhrk tursyk ,[kkn;k
fopkjiz.kkyhph tk.k vlyhp ikfgts] gs egRokps ukgh- ek= ns'kfgrkP;k n`"Vhus
Hkz"Vkpkjfojks/kklkBh oxZ] tkrh] fyax] /keZ] i{k vkfn Hksn fol:u loZt.k ,d= vkys
gksrs- Eg.kwu lokZauh ,dp vksG[k Lohdkjyh gksrh] rh Eg.kts xka/khVksih vkf.k frjaxk!
,dk jk"Vªh;Hkkousus loZt.k ,d= vkys gksrs-----**¼ fuf[ky okxGs ;kauh yksder
vk;ch,u ;k o`RrokfguhrQsZ rk-29@08@2011yk ?ksrysYkh eqyk[kr �
Hkz"Vkpkjkpk iz'u T;k tkroxhZ; rlsp L=h&iq:"kfo"kerklaca/kkP;k O;oLFksrwu
fuekZ.k >kyk vkgs]R;kO;oLFksP;k lanHkkZr dks.krhgh izxYHk oSpkfjd Hkwfedk u
ekaMrk]Hkz"Vkpkjkpk iz'u ;kO;oLFksiklwu iw.kZr% osxGk dk<wu R;kpk lqVsi.kkus fopkj dsyk
tkr vkgs-v'kk lqVsi.kkus fopkj dj.;kP;k i/nrhuqlkj vkanksyukyk ikfBack ns.kk&;k
leqgkP;k tkroxZfyaxpfj=kps okLro ukdkjys tkrs-vkf.k R;kP;k rFkkdfFkr ns'kHkDrhizo.k
,dtqVhps Hkzkarfp= mHks dsys tkrs- es/kkrkbZalkj[ks vkanksyd&fopkjoargh R;kps
***oxZtkrtekR;krhr*,dkRe jk"Vªh;Hkkousus izsfjr >kysYkk tuleqnk;** Eg.kwu pqdhps vkdyu
izdV djhr vkgsr-dks.kR;kgh iz'ukoj lexzvkdyu ekaM.;k,soth R;kpk lqVsi.kkus fopkj
dj.kk&;kaph QkSt v..kkaHkksorh teyh vkgs-,uthvks]vkj,l,l]xka/khoknh]xka/kh&vigj.koknh
vknhauk v'kh O;oLFkklaiks"kd fopkji/nr vf/kd toGph vkgs- xka/kh]foosdkuan]fouksck Hkkos
vknhaP;k fganqRooknh&czkge.khewY;kaP;k]mPptkroxZ o fir`lRrkdopZLoiwjd oxZtkrhleUo;oknh
fopkjkaP;k izHkkok[kkyh vl.kk&;k v..kkaukgh rh vkReh; okVr vlkohs-v..kkauk Lor%ph
v'kh tkrtekroknfojks/kh]L=hnkL;fojks/kh izkxfrd Hkwfedk ukghp-;kmyV tkrhljatkeh jpusyk
vk/kkjHkwr vl.kk&;k ijaijkauk iks"kd Hkwfedk ?ksr vkys vkgsr-
Page 14
oXkZtkrtekR;krhr jk"Vªh;oknh ,drsP;k feF;k leFkZukP;k Hkwfedsr
mPptkroxhZ;fgrlaca/kkyk jk"Vªh;,drsP;k vkoj.kk[kkyh vf/kekU;rk feGowu fnyh tkrs-ek=
vkanksyukr nfyr]eqfLye]vkfnoklh]moZfjr vYila[; lkfey uOgrs-v'kk oXkZtkrtekR;krhr
jk"Vªh;oknh ,drsP;k Hkzkar fp=.kkph gh nqljh Hksnd cktw! T;k rFkkdfFkr ns'kfgrkph ppkZ
jaxoyh tkr vkgs]R;k lcxksyadkjh ns'kHkDrhPks varjax fulafnX/ki.ks mPptkroxZizHkqRokps
vkgs- ekxkltkroxkZP;k 'kks"k.k&'kklukpk vge~eqík iq<s ;srkp R;kaP;koj*tkrh;oknh* o
*tkrhHksn gs ns'kkP;k QqVhjrsyk dkj.k*vls f'kDds ek:u tkrhvarkP;k ppkZfo'okyk
ns'kkP;k jktdkj.kkr e/;orhZ vk.k.;kl jks[kys tkr vkgs-vkanksyukr nfyr]eqfLye ;kaP;k
fojks/kkyk izfrfdz;k Eg.kwu v[ksj ,dizdkjph xka/khoknh izfrdkRedrk izdVyh-jkefyyk
eSnkukojhy miks"k.k laiorkuk v..kkauh ,dk nfyr o eqfLye eqyhaP;k gLrs ljcrizk'ku
dsys-v'kkr&gsP;k izrhdkRedrsus vkSipfjdr% nfyrvuqu;kOnkjs tks tkrhfojks/kkpk nkok is'k
dsyk tkrks]rks rdyknw Lo:ikpk vlrks-i.k ;k izrhdkRedrsyk mPptkroxhZ; lRrsphgh
rkRdkG ekU;rk ykHkrs-dkj.k v'kk izrhdkRedrsOnkjk mPptkrhoXkkZP;k]fir`lRrsP;k
fgrlaca/kkyk rlwHkjns[khy /kDdk ykxr ukgh-v..kk v'kk fgrlaca/kkyk tksoj /kDdk ykor
ukghr]rksoj rs*xka/khvorkjh iq:"k*Eg.kwu jkgrhy!
Eg.kwup tkroxZiq:"klRrkfojks/kh la?k"kkZyk cxy nsÅu lcxksyadkjh ns'kfgrklkBh
Hkz"Vkpkjkpk iz'u lqVsi.kkus ekaMwu ;k ns'kfgrkph*okV yko.kk&;k*jktdkj.kkyk@jktdkj.;kauk
[kyRo iznku dsys xsys-v..kkaP;k ekx.;k ekU; u dj.kk&;k ljdkjfojks/kkr vkokt
mBo.;kiyhdMs fdEkku Hkz"Vkpkjfojks/kh O;kid tuizcks/ku o dkgh Bksl jpukRed
d`rhdk;Zdze ;kapk egkvHkko jkfgyk-Lokra×;ksRrj dkGkr cgqLrjlRrkd tkrh;
yksd'kkghlajpusP;k fodkldzekr ns'kikrGhoj dsanzkr tjh mPptkrhoxkZph iz/kku lRrk
xrh'khy jkfgyh rjh jkT;Lrjkoj ojp< 'ksrdjh o vkschlh&e/;etkrhaP;k la[;kcgqy
izHkkokeqGs eksB;k izek.kkoj mPptkrhoxZ]czkge.kh ika<jis';koxZ yksd'kkgh lalnh;
fuoM.kwdkaP;k jktdh;izfdz;srwu ckgsj Qsdyk xsyk-;k tkrhoxkZauh yksd'kkgh laLFkkpk fodkl
dj.;klkBh R;kaps opZLodsanzh fgrlaca/k eksMhr dk<.;kl lkrR;kus ek?kkj ?ksryh vkgs-
R;keqGs yksd'kkghLkaLFkkps lcyhdj.k gksÅ 'kdysys ukgh-v'kk ifjfLFkrhr ojP;ktkrhoxkZarhy
,d EkksBk izokg yksd'kkgh jktdh;izfdz;sP;kfojks/kkr*fcxj&jktdh;rs*P;k]*Uk&jktdh;rs*P;k
Hkwfedspk iqjLdkj djhr vlrs-cnyR;k dkGkr fo'ks"kr% tkxfrdhdj.kkuarj] lgkO;k osru
vk;ksxkP;k vaeyctko.kheqGs cgqtu&nfyr ok rRle ekxkltkrhtekrhae/;s e/;eoxkZpk
dze'k%foLrkj ok<r xsY;koj rks miHkksxoknh cuyk vkgs]rlk Lotkrdsanzh oxZLokFkZiwjd
Page 15
djhr vkgs-R;kewGs R;kps orZu ekxkltkrhoxZfgrfojks/kh jkfgY;kus lektifjorZdpGoGhaP;k
nqcZyhdj.kkyk xrh izkIr >kyh-tkrhO;oLFkkd ik;koj lkdkjysY;k o ,dftulh ulysY;k
;k e/;eoXkkZP;k tkroxksZUurhdkjd vkRedsanzhorZukeqGs rks ,dhdMs izLFkkfir jktdh;izfdz;sr
Lotkrh;izLFkkfirkl ikfBack rj nqljhdMs izpfyr Hkz"V lkekftd&vkfFkZd&jktdh;
O;oLFksfo"k;h fojks/k o izfrfdz;kRed grcyrk v'kk r&gsP;k O;kfEkJ varOnZaOnkr vkgs-
v..kkaP;k vkanksyukrhy R;kpk LkgHkkxgh dkghizek.kkr rFkkdfFkr *iksyhfVdy
Dykl*fo:/n*flOghy lkslk;Vh*P;k*fcxj&jktdh;rs*P;k HkwfedsdMs oGyk vkgs-
czkge.kh&HkkaMoyhopZLokyk iqjd vlysYkk*fcxj&jktdh;rs*P;k]*Uk&jktdh;rs*P;k fopkj
ledkyhu dkWiksZjsVkWdzlhP;k xrh'khyrscjkscjp osxkus dk;Zizo`Rr >kysY;k
,uthvks]xka/khoknh]fganqRooknh&czkge.koknh b-laLFkk O;kid izek.kkr tulkekU;ke/;s izl`r
djhr vkgsr- ghp*fcxj&jktdh;rs*P;k]*Uk&jktdh;rs*Pkh Hkwfedk v..kk o R;kaPkh Vhens[khy
izpkjhr djhr vkgs-jktdkj.k gs vifjgk;ZRk%Hkz"V lRrkdkj.kp vlrs];k vR;ar udkjkRed
fopkjkyk v..kk vkf.k lgdkjheaMGh mpywu /kjr vkgsr-R;keqGs jktdkj.k gs
izkekf.kd]LoPN pkfj×;kP;k dk;ZdR;kZps {ks= ulwu R;k,soth R;kus *fcxj&jktdh;*jpukRed
fdaok rFkkdfFkr ukxjh lektkP;k {ks=krp* dke djkos]vlkgh let iq<s jsVyk tkr vkgs-
;k*jktdkj.kfojks/kk*P;k rqPNrsyk mPptkroxhZ; ifjek.k vlY;kus xfyPN jktdkj.kkis{kk
*fcxj&jktdh;*{ks=krhy dke Js"B ntkZps vlY;kpk czkge.kh uSfrd vgaxaM ;krwu ikslyk
tkrks-vlk fopkj eqDrhxkeh jktdkj.kkP;k o yksd'kkghP;k fodklkP;kn`"Vhus fuf'prp
gkuhdkjd vkgs-tkrhoxZfir`lRrkdlektkr czkge.kh/keZ&laLd`rhP;k/kkjs *izkekf.kd]LoPN
pkfj×;k*ph czkge.khewY;s Izkek.k ekuyh tkrkr-v..kkVheP;k rFkkdfFkr*flOghy lkslk;Vh*ph
*izkekf.kd]LoPN pkfj×;*oku O;Drhph O;k[;k fuf'prp mPptkroxZdsanzh Lo:ikph vkgs-
Lor%yk rh *fcxj&jktdh;]**Uk&jktdh;*Eg.kors i.k frPks lkis{k jktdh; fgrlaca/k
vlY;kus rh tkrhoxkZf/kf"Br vYitulRrsps leFkZu djrs- jkT;LkaLFksP;k ckgsj jkgwu rh
fcxj&jktdh;]**Uk&jktdh;*Eg.ko.kkjh fu;a=d'kDrh izLFkkfir d: ikgr vkgs-lektifjorZd
yksd'kkghP;k jktdkj.kkpk fodkl ekxkltkrhoxkZrwu iq<s ;s.kk&;k tupGoGhaOnkjs gksÅp
u;s]vlk vargsZrw ckGxwup ukxjh lektkP;k ;k jktdh; fu;a=.k'kDrhps leFkZu dsys tkr
vkgs-,dk ys[kkr n-uk-/kukxjs Li"Vi.ks izfriknu djrkr dh]***lRrkjpusckgsj jkgwu]dqBY;kgh
HkkSfrd ykHkkph vis{kk u Bsork jkT;dR;kZaoj vadq'k Bso.kkjk ,d ;froxZ lektkr vlyk
ikfgts*vls vkpk;Z tkoMsdj Eg.kr vlr-,dfolkO;k 'krdkr dkgh ekstD;k LOk;alsoh
la?kVukauh¼flOghy lkslk;Vh vkWxZuk;>s'kUl�R;k ;froxkZph tkxk ?ksryh vkgs-v..kk gtkjs
R;kaps izfrfuf/kRo djrkr],o<s tjh y{kkr ?ksrys rjh R;kaP;k vkanksyukph QyJqrh /;kukr
Page 16
;srs-**¼Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyu vkf.k uarj&n-uk-/kukxjs]lk/kuk&30 ,fizy2011]i`-12½ czkge.kh
cqf/nthohoxZ ,uthvksaP;k czgeks&HkkaMoyh jktdkj.kkyk vf/kekU;rk feGowu ns.;klkBh R;kaps
cqf/n &dkS'kY; iktGr vkgsr!
v'kk ;froxZ Hkkjrh; tkrhijaijsr czkge.kh pfj=krwup vorj.kkj gs Bjysys
vkgsp-v..kk tUetkr czkge.k ulys rjh R;kaP;k dqVqacR;kxh oSjkxh iq:"kkP;k izfresyk
ijaijkfu"B L=hfojks/kh vk'k;&lanHkZ vkgs-la?kifjokjkyk v'kk dqVqacR;kxh oSjkxh iq:"kkP;k
izfresrhy dk;ZdR;kZpk czkge.kh vkn'kZ usgehp mHkk dsyk vkgs-la?kk'kh l[;
vlysY;k]mtO;k fganqRooknh 'kDrh'kh ukG tksMysyh vlysY;k ,uthvksaph v'kh
fcxj&jktdh; ;froxkZph Hkwfedk fdaok v..kkalkj[;k O;fDraph dqVqacR;kxh oSjkxh
iq:"kizfrek vlysY;k dk;ZdR;kZ&usR;kpk vkdqrhca/k ;kapk czkge.khfir`lRrkd xkHkk vkf.k
R;kaps tkroxZiq:"klRrkdfgrlaca/kkps O;kid jktdkj.k gk O;kfeJ laca/k vkgs-;kps lqLi"V
vkdyu dzkarhdkjh Egfo.kk&;k MkO;k]u{kyoknh izokgkauk ulY;kus ,l,Qvk;us v..kkaP;k rj
u{kyokn;kauk jkensockckaP;k vkanksyukyk ikfBack fnyk vkgs-
vkanksyukr Lohdkjysys Hkkjrekrsps izrhd gs L=hnsgkP;k #idkr vlwu rs
fganq&czkge.khfir`lRrkd ewY;kauk leFkZu ns.kkjs gksrs- vkanksyukyk ikfBack ns.;klkBh jLR;koj
;s.kk&;k mPptkroxhZ; o 'kgjh mPpe/;eoxhZ;karyk eksB;k leqgkus es.kcR;k isVo.ks]ekuoh
lk[kG;k dj.ks];qt vWUM Fkzks eVsfj;yP;k VksI;k ifj/kku dj.ks vknh mPptkroxkZr o
czkge.kh&ika<jis';kae/;sgh ekU;rkizkIr QW'kuscy vkd`rhca/kkpk vf/kd voyac dsyk-VhOgh
dWes&;kapk >ksr Lor%dMs oGfo.kk&;k *fOgT;q,y d`rh'khyrs*ps tkroxZpfj= vls O;Dr
gksr gksrs-ekspsZ]/kj.ks vknh d`rhdk;Zdzekar ek= cgqtutkrh; e/;eoxkZryk vf/kd la[;spk
leqg BGdi.ks fnlwu ;sr gksrk-rksgh mPptkroxhZ; izk:ikrhy HkkjrkP;k Hkkoh egklRrsP;k
Hkzkar LoIujatukRed /kkj.kkauk mpywu /kjrks vkgs-tkrhoxZfir`lRrkfojks/kh y<s vkf.k
tuizcks/ku ;kaP;k egk&vHkkokr gk uoe/;eoxZ czkge.kh&HkkaMoyh orZukpk okVl: >kyk
vkgs- v..kkaP;k *oxZtkR;krhr*fo/kk;d dk;ZdrkZ&usrk Ok dqVqacR;kxh oSjkxh izfresP;k/kkjs
vkanksyudR;kZae/;s*foHkwrhdsanzh*usRk`Rokyk mBko izkIr >kY;kus vkanksyudR;kZaP;k g;k /kkj.kkaph
fpfdRlk u djrk R;kaP;k lalnsP;k lkoZHkkSeRokyk vkOgku ns.kk&;k yksd'kkghfojks/kh
orZukoj ojikaxh Vhdk MkO;kauh dsyh vkgs-¼v..kkaP;k vkanksyukrhy ldkjkRed iSyw vf/kd
egRokps&,-ch-c/kZu]yksdlRrk&31vkWxLV2011]iq.ks]i`-5� ;k yksd'kkghfojks/kh /kkj.kk
vkanksyudR;kZaP;k tkroxZiq:"klRrkd us.khosrwu vkysY;k gksR;k vkf.k R;k tulektkr
yksd'kkghfoosd fodflr gks.;kP;kn`"Vhus izfrjks/k mRiUu dj.kk&;k gksR;k-Eg.kwup vkanksyukr
Page 17
vdzkarhdkjhi/nrhus ^loZlekos'kd* tuikfBack feGo.;klkBh izpfyr
tkroxZfir`lRrkdtutk.khok&us.khokaPkk fojks/k dj.kkjs tuizcks/ku VkGys tkrs]uOgs rj
R;kvk/kkjs jktdkj.k&lektdkj.k dj.;kps leFkZugh osxG;k r&gsus dsys tkrs-
vkanksyukyk vlk^loZlekos'kd* ikfBack o lkeF;Z izkIr dj.;klkBh lektoknh
es/kkrkbZ ^lqV;k fopkjk*P;k ekaM.khrwu v..kkaP;k Hkz"Vkpkjkfojks/kh vkanksyukr la?k]
Hkktiknhaps lgk¸; Lohdkj.kh; ekurkr-v..kkaukgh rs Lohdkj.kh; vkgs]vls fnlrs- ;k
czkg~e.kh&tekroknh i{k&la?kVukaps ^^ ^/kekZa/k*&tekroknh Hkwfedk o dk;ZdrZ`Ro vkEgkayk
ekU; ukgh] rs f/kDdkj.kh; vkgsp** R;kyk vkepk fojks/k vkgsp]vls Li"V d:u ^R;kapk
gk iz'u vkrk l|kiqjrk egRokpk ulwu R;kyk fojks/k d:u lksMo.ks]gh osxGh o uarjph
ckc vkgs- ek= l|dkyhu vkanksyukr ;qih,ljdkjoj ncko Vkd.;klkBh ljdkjfojks/kkr
vLk.kk&;k ;k fganqRooknh&czkg~e.kh i{k&la?kVukaps lgk¸; ?ks.ks] gh osxGh ckc vkgs- R;kar
dkgh xSj ukgh-*vls leFkZu nsrkr-;kpk vFkZ]Hkz"Vkpkjfojks/k oxZtkrhleUo;kP;k vk/kkjs dsyk
tk.kkj vlwu tkrhoxZla?k"kkZpk izk.kL=ksr vLk.kk&;k Qqys&vkacsMdjh&ekDlZoknh
vk;fM;kWykWthyk nwj Bso.;klkBhp frPkk vk/kkj ?;kok ykxr vkgs- **vk;fM;kWykWthP;k
vkxzgkis{kk ,d vk;fM;k** ?ksowu vkanksyu dj.;kph R;kaph Hkwfedk izLFkkfirO;oLFksr
lq/kkj.kk dj.kkjh vkgs- Lkexz fopkjlj.khps egRo ukdk:u] lqV;k ,[kkn;k fopkjkyk
izk/kkU; ns.kkjh gh Hkwfedk mRrjvk/kqfudrsP;k oSf'k"V;ka'kh lkE; n'kZfo.kkjh okVr vLkyh
rjh uomnkjeroknh HkkaMoy'kkghP;k tkxfrdhdj.kkr rh czkge.kh
lektoknh]xka/khoknh]fganqRooknh vknhaP;k fopkj&O;ogkjkaps BGd y{k.k cuyh vkgs-
'kksf"kr&'kkflr tkrhoxkZaP;kdMwu laxBhrfjR;k la?k"kZ dj.;kph Hkwfedk ?ks.;k,soth
'kkLR;ktkrhoxkZ'kh rMtksMhph cksy.kh dj.;kph ^O;oLFkkiukRed* dk;Ziz.kkyh ,uthvks
voyacr vkgsr-R;klkBh rs tkroxZfir`lRrkd 'kks"k.k&ihMu&neukps lqVs iz'u ?ksowu lqV;k
i/nrhus R;koj dke djrkr vkf.k lexz tkroxZfyaxHkkokP;k ppsZph] fopkjiz.kkyhph pkSdV
eksMhr dk<wu ,dw.k ppsZph fn'kkp ,dk ^lqV;k fopkjk*P;k HkwfedsdMs [kspwu usyh
vLkrkr-tuvkanksyus la?kfVr dj.kk&;k ,uthvkst~ vkf.k gs vkanksyu pkyo.kk&;k
czkge.kh&lektoknh]xka/khoknh]fganqRooknh 'kDrhaph *,uthvks ck/khr* Hkwfedk ;kaps ykxscka/ksgh
czgeks&dkWiksZjsV~l HkkaMoy'kkghP;k ik'oZHkwehoj lE;di.ks letwu ?ksrys ikfgts-
Hkz"Vkpkjkpk iz'u ,dw.k 'kks"k.kO;oLFksiklwu lqVk d:u fopkj dj.;kps vkf.k
R;koj dsoG vkSipkfjd mik; ;kst.;kps Hkzkar dqizcks/ku vkanksyukrwu iq<s vkys vkgs-
Hkz"Vkpkjkph dks.krhgh Bksl O;k[;k u djrk vkanksyukus tuyksdiky fo/ks;dkP;k dk;Zd{ksr
Page 18
;s.kk&;k 'kkldh;&iz'kkldh; ;a=.ksrhy] U;k;ikfydsrhy Hkz"Vkpkj u"V dj.;kfo"k;hph
,dkaxh Hkwfedk ?ksryh vkgs-ek= ;k dk;Zd{ksr ,uthvks] dkWiksZjsV]ehfM;k o /kkfeZdlaLFkknh
{ks=kauk varHkwZr dsysys ukgh-;k {ks=krhy Hkz"VkpkjkP;k fojks/kkr dkghp cksyys xsys ukgh-
,uthvkst~P;k vf/kekU;rk fuEkkZ.k dj.;kP;k O;wguhrhP;k lanHkkZrhy iz'u ftrdk egÙokpk
vkgs]frrdkp R;kaP;k vkfFkZd xSjO;ogkjkpkgh vkgs-;k gtkjksaP;k la[;sus loZ= dk;Zjr
vlysY;k-,uthvkst~uk ns'k&fons'kkrwu vCtko/kh :Ik;kapk fu/kh izkIr gksr vlrks-R;kr izpaM
xSjO;ogkj lq: vkgsr-;kcíy rFkkdfFkr vkanksyd o ehMh;k czgh dk<r ukghr-
dstjhoky]csnh vknhaP;k ,uthvkst~uk ns'k&fons'kkrwu fu/kh feGr vkgs]vls lizek.k vkjksi
vusdkauh dsys vkgsr-vk.k[kh nqljh cktw Eg.ktss yksdfuokZfpr izfrfu/khacíy izpaM nqLokl
djhr vlrkauk v..kk Vheps Egksjds yksdiky fo/ks;d elqnk lferhr eWxslsls]jkWdQsyj]QksMZ
QkWÅ.Ms'kuknh vkarjjk"Vªh; lkezkT;oknh 'kDrhiqjLd`r laLFkkaps iqjLdkjizkIr rlsp
,uthvksiz.khr fcxj&jktdh; dk;ZdrkZ&usR;kaP;k Lo:ikrhy izfrfu/khaP;k fu;qDrhckcr vf/kd
gV~Vkxzgh vkgsr- lkezkT;oknh iqjLdkjizkIr] ,uthvksizfrfu/kh ;kauk vlk fo'ks"k vf/kdkj
ns.;kpk dk; vFkZ gksrks\
fuOoG vFkZdsanzh n`"Vhrwu Hkz"Vkpkjkpk fopkj dj.;kph líh lq: vkgs-czkge.kh o
xSjfganw /kkfeZdlaLFkkaP;k lkaLd`frd&vkfFkZd Hkz"Vkpkjkpk fopkj nfyrpGoGhO;frfjDr
dq.khgh djrkauk fnlr ukgh]gh Hkh"k.k fonkjd fLFkrh MkO;k]lektoknh PkGOkGhP;k
/keZ&laLd`rhP;k izcks/kukP;k pqdhP;k /kkj.kkaeqGs mn~Hkyh vkgs-czkge.kh/keZ&laLd`rhfojks/kh
izcks/kukph oSpkfjd vL=sp R;kauh fodflr dsysyh ukghr-R;keqGs ns'kkrhys xMxat laiÙkhps
HkkaMkj vlysY;k eafnj]ckck&cqck&egkjktkaP;k vkJe&laLFkk ;kaP;k vFkZ&lkaLd`frdHkkaMoykP;k
egkHkz"Vkpkjkfo"k;h egkEkkSukph fLFkrh vkgs-Hkz"Vkpkj o ^dkG;k /kuk*P;kfojks/kkr la?kkus
mpywu /kjysys jkeckck]czgeks&dkWiksZjsV~lxq: Jh Jh jfo'kadj]HkS¸;k egkjkt oxSjsaP;k
vk?;kfRed usr`Ùokpk dk;kdYi ,dizdkjP;k jktdh; usr`Ùokr dj.;kekxs czkge.kh&HkkaMoyh
lkaLd`frd jktdkj.k vkgs-
;k v'kk cktwalg dkWiksZjs~Vltxrkph izeq[k Hkwfedk vkanksyukekxs vkgs- v..kkaP;k
vkanksyukr ifgY;k VII;kr lgHkkxh >kysY;k o uarj vkanksyukrwu vax dk<wu ?ks.kk&;k izk-
,p-,e- nsljMk ;kauh vkanksyukyk dkWiksZjs~VldMwu fu/kh feGr vlwu rsp gs vkanksyu
fu;af=r djhr vkgsr]v'kh xaHkhj Vhdk dsyh vkgs-¼*v..kkaps vkanksyu dkiksZjsV~l~dMwu
fu;af=r*&izk-nsljMk]yksdlRrk]7lIVsa-2011]i`-4�s;kpkp vFkZ vlk gksrks dh];k vkanksyukps drsZ
Page 19
djfors ,uthvks]iMn;kekxhy dkiksZjsV~l~ vkf.k ehMh;k ;kauk tuyksdikykP;k vf/kdkjd{ksr
vk.k.;k,soth R;kauk nks"keqDr Bso.;kph pyk[kh dj.;kr vkyh vkgs-
tuyksdiky fo/ks;dkus Hkz"VkpkjkP;klaca/kkr vizR;{ki.ks jkT;laLFksps {ks= vkf.k
[kktxh{ks= v'kh foHkkx.kh dsyh vkgs-vkf.k Hkz"VkpkjfuewZyukph dk;Zd{kk jkT;laLFksiqjrhp
,dkjysyh Bsoyh vkgs-T;k ekfgrh vf/kdkjkph y<kbZ v..kkauh y<wu ;'kLoh dsyh]vls
Eg.krkr R;k ekfgrh vf/kdkj dk;n;krwugh [kktxh daiU;k o laLFkkauk lwV ns.;kr vkyh
vkgs-R;kcíy v..kkauh Bksl la?k"kZ dj.;kph dkgh Hkwfedk ?ksryh ukgh-lokZf/kd
Hkz"Vkpkj]xSjO;ogkj [kktxh{ks=kr ?kMr vlrkauk [kktxh{ks=kyk vkiY;k dk;Zd{ksckgsjp
Bsorkuk vkanksyudkjh fnlr vkgsr-uomnkjhdj.kkP;k vkfFkZd/kksj.kiwoZ dkGkr mPpLrjkojhy
Hkz"Vkpkj vkS|fxdHkkaMoy'kkgh o Hkkjrh; dY;k.kdkjh jkT;laLFkk ;kaP;klacaf/kr
lhehr/kksj.kkiqjrk jkfgYkk-ek= mPptkroxhZ; lRrk/kkjh oxZ]uksdj'kkgh o cfu;k rlsp rRle
ofj"B tkrh; m|kstd&O;kikjhoXkZ ;kaP;k fgrlaca/kkrwu cksdkGysY;k Hkz"V
HkkaMoyh&vFkZO;ogkjkpk ¼ dkLV&csLM~ dzksuh dWfiVWfy>epk½izpaM egkfoLrkj mnkjhdj.kkP;k
dkGkr >kyk vkgs- jkT;kus dY;k.kdkjh /kksj.kkae/kwu vax dk<wu ?ksrY;kuarj o
fuxqZaro.kwdhps /kksj.k LohdkjY;kuarj iwohZP;k e;kZfnr cfu;k HkkaMoynkjoxZ]mPptkroxZ
;kaP;k e;kZfnr ifj?kkrhy Hkz"Vkpkjkps Lo:i o R;kph O;kIrhgh izpaM ok<r tkÅu rh
cgqLrjlRrkdrseqGs cgqtu&nfyr tkrhtekrhP;k izLFkkfiroxZFkjki;Zar izl`r >kkyh vkgs-
Lokra×;ksRrjdkGkr 1947 rs 1990i;ZarP;k dky[kaMkrhy e;kZfnr Hkz"VkpkjkP;k rqyusr
R;kuarjP;k mnkjhdj.k]tkxfrdhdj.k o [kktxhdj.kkP;k /kksj.k LohdkjysY;k ohlsd o"kkZP;k
dkGkr ek= Hkz"Vkpkjkpk izpaM osx o O;kIrh ok<Ykh vkgs]vls vusd vH;kld fl/n
d:u nk[kfor vkgsr-Vwth LisDVªe] Fkzhth LisDVªe]dkWeuosYFk]vkn'kZ]yoklk v';k vusd
?kksVkGs mnkjhdj.kksÙkj eksdkV HkkaMoy'kkghtfur vkgsr- ;kdkGkrhy th
egk?kksVkGs]egkHkz"Vkpkjknhaph izdj.ks ok<r xsY;kps fnlr vkgs]rh dkWiksZjsV~l HkkaMoy'kkgh
vkf.k cgqLrjlRrkd tkrh; yksd'kkgh 'kklui/nrh ;kaP;k lek;kstukrwu fuekZ.k >kysyh
vkgsr-;krwu Hkz"VkpkjkP;k fofo/kfoLrkjhr :ikaps tatkG jk"Vªh; Lrjkiklwu LFkkfud
Lrjki;Zar lkdkjysyh vkgsr-jktdh; 'kklu&iz'kklu]uksdj'kkghP;k ;a=.ksrhy Hkz"Vkpkj
jks[k.;kckcrhr jl vl.kkjk cgqla[; dkWiksZjsV~l daiU;kaps mPptkroxhZ; mPpinLFk
vf/kdkjhxV v..kkauk ikfBack nsr vkgs- ek= dkWiksZjsV~l {ks=kpk*dkWeu fQukWfeuk*vlysY;k
Hkz"VkpkjkP;k egktkykcíy rs dkghp cksyr ukghr-tkrhO;oLFkk u"V dsyh ulY;keqGs
tkrh; eDrsnkjhP;k vk/kkjs lkdkjysY;k mn;kstd&O;ogkjkP;kfojks/kkr tkÅup HkkaMoynkjh
Page 20
yksd'kkghPkh vo:/nrk laiq"Vkr vk.krk ;sÅ 'kdrs-v'kh HkkaMoynkjh yksd'kkghPkh vkeqykxz
izkxfrd Hkwfedk rjh Hkkjrh; dkWiksZjsV~l ?ksÅ 'kdrkr dk;\ vfydMP;k ngk&ckjk o"kkZr
osxkkus ok<ysyk Hkkjrh; dkWiksZjsV~l{ks=krhy O;oLFkkid vf/kdkjhoxZ jktdh; {ks=krhy
Hkz"Vkpkj]uksdj'kkgh;a=.ksrhy vdk;Z{kerk o fofo/k fu;ekaps]ijokuX;kaps tatkG ;kfo"k;h
vkR;afrd udkjkRed rdzkjh lrr djhr vlrks- ek= izLFkkfir jktdh;i{kkauk
dkWiksZjsV~ldaiU;k ts veki QMhax djrkr]R;kP;kr fdeku ikjn'kZdrk vk.k.;klkBh uok
dk;nk dj.;kl rs fojks/k djhr vlrkr- ns'kke/khy*dkG;k iS';k*pk egkL=ksr
fuoM.kwdkaP;k dkGkr dkWiksZjsV~lOnkjk izLFkkfir jktdh;i{kkauk iqjfoysY;k vFkZlgk¸;kr
vkgs]vls vFkZrTK lkaxr vkgsr-¼ *vkj bafM;u dkWiksZjsV~l MqbZax buQ~ Vw dkWEcWV
djI'ku\*&Vh-ds-v:.k]n bdkWukWfed VkbEl]eqacbZ]21vkWxLV2011]i`-15�izpfyr vFkZrTK T;k
Hkwfexr vFkZO;oLFksyk *dkGkiSlk* Eg.kwu lacks/kr vkgsr]rks dkGk iSlk Eg.kts
tkroxhZ;'kks"k.k&'kklukrwu vigkj dsysY;k izpaM laiRrhph ,d lekarj vFkZO;oLFkkp vkgs-
mnkjhdj.kkuarj ek= csdk;ns'khj o Hkz"VekxkZus ok<.kk&;k ;k lekarj vFkZO;oLFksps lkezkT;
osxkus foLrkjr vkgs- tkxfrd HkkaMoy'kkghus&vkarjjk"Vªh; lkezkT;oknh 'kDrhauh lekarj
vFkZO;oLFkk]xWaxLVjh>e]okWjbaMLVªh vknhaP;kvk/kkjs ekxklns'kkaoj opZLo jk[kys vkgs-
vkarjjk"Vªh; lkezkT;oknh 'kDrhaL=ksr vlysY;k dkWiksZjsV~ldaiU;kPks izHkqRo dsoG vkfFkZd
Lo:ikps ulrs rj rs lkezkT;oknh laLd`rhP;k vkf.k jktdh; lRrklaca/kkP;k Lo:ikr vR;ar
O;kfeJrsus izHkko Vkdr vlrs- tkxfrdhdj.kkr cgqjk"Vªh; dkWiksZjsV~ldaiU;kPks vkarjjk"Vªh;
LkkeF;Z brds izpaM ok<Y;kps lkafxrys tkrs dh]vusd ns'kkrhy yksdfuokZfpr ljdkjkaoj
R;kapsp opZLo vlrs-c&;kpnk rs R;kauk izfrdqy vl.kkjs ljdkjgh ikMrkr-
txkrhy lokZr eksBh yksd'kkgh vl.kk&;k vkiY;k ;k ns'kkr dkWiksZjsV~ldaiU;k
m?kM&NqI;k i/nrhus yksdfuokZfpr ljdkjkaoj fu;a=.k Bso.;kpk vkVksdkV iz;kl djhr
vlrkr-vkiY;k lalnh; yksd'kkghr yksdfuokZfpr ljdkjOnkjs tjh ctsV is'k dsys tkr
vlys rjh R;koj HkkaMoynkjoxZ] dkWiksZjsV~ldaiU;k ;kaps izR;{kkizR;{ki.ks fu;a=.k vlrs-
ns'kh&cgqjk"Vªh; dkWiksZjsV~ldaiU;k o R;kaP;k jktdh; e/;LFkkOnkjs ykWchax ;kaps laLFkkdj.k
>kys vkgs-cMs m|kstd&HkkaMoynkj iariz/kkukP;k vkfFkZd lYykxkj eaMGkr vkgsrp-;k[ksjht
dWkUQsMjs'ku vkWQ bafM;u baMLVªht~]QsMjs'ku vkWQ bafM;u psacj vkWQ dkWelZ vWaM baMLVªht~
;klkj[;k HkkaMoynkjkaP;k la?kVukaP;k izHkkoh gLr{ksi vkf.k ykWchaxOnkjs ljdkjph vkfFkZZd
/kksj.ks Bjfoyh tkrkr- tkrhc/n fo"kersyk uO;k lkezkT;oknh vkfFkZd&jktdh; lÙkklaca/kkrwu
osxosxG;k Lo:ikr fVdowu Bsoys tkrs-mÙkjk/kqfud dkWiksZjsV~llÙkkd HkkaMoy'kkghr izpaM
Page 21
uQk lap; ok<r tkÅu eDrsnkj vf/kdp xcj gksr vkgsr]R;kpcjkscj mPpe/;e Lrjkrhy
LVsd~gksYMlZe/khy mRiUukpk fgLlkgh o/kkjr vkgs-tkxfrdhdj.kksÙkj dkGkr Jhear o xjhc
;kaP;ke/khy ok<ysY;k izpaM vkfFkZd fo"kersps fp= Hkkjrh; HkkaMoynkjoxkZP;k
laiÙkhlap;kph vkf.k lÙkj&,sa'kh VDds tursP;k foiUusPkh fOn/kqzokRed ^egkizxrh* n'kZfor
vkgs-QksCtZP;k vCtkf/k'kkaP;k ;knhr fnolsafnol Hkkjrh; O;kikjh&m|kstd&HkkaMoynkjkaph
la[;k osxkus ok<r vkgs-vfydMsp izfl/n >kysY;k ;knhr Hkkjr frl&;k dzekadkoj
vkgs]vls R;kr EgVys vkgs-ijarq ekuoh fodklkP;k funsZ'kkadkrhy dzerkyhdsr Hkkjr 134O;k
LFkkukoj vkgs-;k vkdMsokjho:u Hkkjrh;tursP;k tkrh;&oxhZ;'kks"k.k&'kklukPks egkHkh"k.k
Lo:Ikp izxV gksr vkgs-
vkf.k fdeku HkkaMoyh yksd'kkghfodklkr izkxfrd Hkwfedk ?ks.;k,soth
;sFkhy cfu;k HkkaMoynkjoxZ]mPptkroxZ yksd'kkghfojks/kh orZu djrks-Hkkjrh; tursps
thoueku vf/kd fodflr >kys rj R;kaP;k dz;'kDrhe/;s xq.kkRed vkf.k la[;kRed ok<
gksbZy-R;kpk fo/kk;d izHkko ;sFkhy HkkaMoyhfodklizfdz;syk xfrekurk iznku d: 'kdrks-
tkrh u"V d:u ;sÅ ikg.kk&;k [kqY;k oxhZ; yksd'kkghdkjd Li/ksZps R;kauk Hk; okVr
vlrs- R;kauk R;kaps iwoZikj tkrtfur fgrlaca/k]fo'ks"k ikjaifjd vf/kdkj&opZLo fdowu
Bsok;ps vkgs R;keqGsp tkrh; mRiknulaca/kkoj mH;k vlysY;k ;k oxZtkrh ik'pkR; [kqY;k
oxhZ;lektjpusrhy HkkaMoynkjoxkZizek.ks izkxfrd O;ogkj dj.;kl izo`Ùk gksr ukghr vkf.k
yksd'kkgh laLFkhdj.kkph izfdz;k nqcZy Bso.;kr vf/kd lgk¸;Hkwr Hkwfedkp ?ksr vlrkr-
twue/;s*vkWy bafM;k vlksf'k,'ku vkWQ baMLVªh*P;k lnL;kaP;k ,dk XkVkus vlk izLrko
ekaMyk dh]*ns'kkrhy fuoM.kwdizfdz;sP;k [kpkZpk tkLrhrTkkLr fgLlk dkWiksZjsV~luh mpykok
vkf.k R;kekscnY;kr R;akuk ljdkjus dkgh djloyrh n;kO;kr! gs lnL; lkaxrkr dh]
ns'kkrhy fuoM.kwdizfdz;sr lq/kkj.kk vk.k.;kpk dkWiksZjsV~l txrkpk iz;Ru lq: vlwu rs
njo"kkZyk ,dgtkj dksVhgwu vf/kd :Ik;s teowu nsÅ 'kdrkr!*¼ *dkWiksZjsV yksd'kkghpk
/kksdk*]yksdlRrk&15twu2011]eqacbZ]i`-7�izpfyr lalnh;yksd'kkghiz.khr [kqY;k lkoZf=d
fuoM.kwdizfdz;srhy Hkz"Vkpkjkcíy dkWiksZjsV~luh dsysyh rdzkj nqVIihi.kkph vkgs-,dq.kp
fuoM.kwdizfdz;k rkC;kr ?ks.;kpk fopkj rs m?kMi.ks cksYkwu nk[kfor vkgsr-lalnh;
yksd'kkgh jktdh;izfdz;kaoj vf/kdkf/kd fu;a=.k izLFkkfir dj.;klkBh dkWiksZjsV~l {ks=krhy
mPptkroxhZ;kapk vlk m?kM iz;Ru lq: vkgs- izpfyr lalnh;yksd'kkghr [kqY;k lkoZf=d
fuoM.kqdkaOnkjs 'kkLR;ktkroxkZyk vf/kekU;rk fnyh tkr vlyh rjh cgqLRkjlRrkdrseqGs
jkT;dR;kZ oxkZoj O;kfeJ varfoZjks/kxzLr lalnh; pkSdVhr o lalnckg; Lo:ikr
Page 22
dkghizek.kkr vadq'k jkgrks-R;kP;k lkoZtfud lk/kulaiRrhP;k vigkjkykgh e;kZnk iMrs-gh
fu;a=d e;kZnk Hksn.;klkBhp fuoM.kwdizfdz;k rkC;kr ?ks.;kpk dqVhy euksn; dkWiksZjsV~l
O;Dr djr vkgsr-v'kkizdkjs Hkkjrh; yksd'kkgh 'kkluiz.kkyh o rRle laLFkk ;kaps
nqcZyhdj.k ?kMfor] R;kaP;koj djky HkkaMoyhopZLo izLFkkfir dj.;kph O;wguhrh ;sFkhy
tkrhvf/kf"Br dkWiksZjsVkWdzlhP;k Nko.khr vk[kyh tkr vkgs-
cgqLrjlRrkd tkrh; lajpuk vl.kkjk lRRkk/kkjhoxZ]uksdj'kkgh vkf.k dkWiksZjsVkWdzlh
;kaP;krhy egkHkz"Vkpkjkps egktky u"V dj.;kckcrhr dkWiksZjsV~l vR;ar nqVIih vkgsr-
jkTkdh;&iz'kkldh; {ks=krhy Hkz"Vkpkjkyk eksB;k izek.kkr mPptkroxhZ; lRrs}kjs pki
yko.;kpk ,drQhZ iz;Ru dkWiksZjsV~lOnkjk gksr vkgsr- ek= dkWiksZjsV~ltxrkrhy egkHkz"Vkpkj
jkT;laLFksOnkjk izfrcaf/kr dj.;kl rs dMkMwu fojks/k djhr vkgsr-v..kkaps vkanksyu vkf.k
dkWiksZjsV~l fdaok O;kikjh&HkkaMoynkjoxZ ,dkaxhi.ks vls Blfor vkgsr dh]izcG
jktdkj.khoxZp Hkz"Vkpkjkpk [kjk lw=/kkj vkf.k ykHkkFkhZ vkgs-ijarq jktdkj.;kauk ykp
nsowup vkiys vkfFkZdlkezkT; cGdV dj.kk&;k fdacgquk nqcZy yksd'kkgh 'kkluiz.kkyhrhy
jktdh; lRrk/kkjhoxkZyk] jktdkj.;kauk deh&vf/kd izek.kkr tesy R;k ekXkkZus fu;a=.kkr
Bsow ikg.kk&;k O;kikjh&HkkaMoynkjoxZ]dkWiksZjsV~l'kDrh ;kaP;k egkHkz"Vkpkjkcíy
vkanksyudR;kZauh ckGxysY;k ekSukpk vFkZ Hkz"Vkpkjh HkkaMoynkjoxkZyk nks"keqDr jk[k.ks-
v..kkaP;k vkanksyukr m?kM&NqI;k i/nrhus lfdz; jkfgysY;k la?k&Hkktiknh 'kDrhauh
Hkz"Vkpkjkpk eqík vf/kdp psrowu dsanzkrhy lRrk dkcht dj.;kps Mkoisp vk[kys]rsOgk ;k
vkanksyukyk ikfBack ns.kk&;k o Hkj?kksl vkfFkZd lgk¸; dj.kk&;k
O;kikjh&HkkaMoynkjoxZ]dkWiksZjsV~l'kDrhaugh dsanzorhZlRrsr R;kaP;k dg;kr jkgw 'kd.kk&;k
izLFkkfir jktdh;i{kkP;k izHkkokph pkpi.kh d:u vkgsr-
xsY;k ngk o"kkZr cgqtu&nfyrtkrhtekrhFkjkrgh uoe/;eoxkZpk foLrkj >kysyk
vkgs-;k oxkZP;k vkdka{kk oxksZUurhP;k vlwu tkR;kf/kf"Br ifj?kkrPk R;kpk vkfFkZdLrj
mapkor vkgs-ijarq ;k vkfFkZdlaiUursph vfHkO;Drh tkLrhrtkLr tkrh; Lo:ikr gksr vkgs-
R;kph fuOoG oxZ Eg.kwu ?kM.k gksr ulwu rks tkrharxZr lkdkjr vlysyk oxZ vkgs-R;kph
oxhZ; xfr'khyrk tkrhvard fn'ksus dk;Zjr u gksrk czkge.kh&HkkaMoyh ekxkZus tkr
vlY;keqGsp R;krhy nfyrkaO;frfjDrP;k cgqtue/;eoxkZryk eksBk leqg v..kkaP;k
vkanksyukr lkfey >kyk-fdeku f'k{k.k{ks=krhy Hkz"Vkpkj o cktkjhdj.k]uksdjHkjrhe/khy
Hkz"V o xSjO;ogkj]jktdkj.kh&uksdj'kgk&/kunkaMxs ;kaP;k ;qrhph nMi'kkgh vknh ckchauk
Page 23
pki yko.;kP;k bjkn;kus ;k Hkz"Vkpkjfojks/kkOnkjs R;kP;kryh tkroxksZUurhph xfr'khyrk
izdVr gksrh-
vkanksyukyk ikfBack ns.;klkBh eksB;k la[;sus mPptkroxhZ; leqgkcjkscjp jLR;koj
mrjysyk gk e/;eoxZ eksB;k&e/;e 'kgjkrhy gksrk- ijarq izR;{kkr 'ksrdjh] d"Vdjh]
nfyr] vYila[;kd b- ekxkltkroxkZrhy cgqla[; tufoHkkx vkanksyukiklwu vfyIr
jkfgyk-;kar gk e/;eoxZ o ekxkltkroxZ ;kaP;krhy fgrfojks/kkps tkroxhZ; OnaOn O;Dr
gksr gksrs-gk ekxkltkrhoxkZpk lewg jLR;koj izR;{k mrjysyk fnlr ulyk rjh cgqla[;
tursr vkanksyukyk tuekU;rk feGkyh] ghns[khy oLrqfLFkrh vkgs- ekxkltkrhoxkZP;k
turGkr tkroxhZ;izHkqRokP;k fojks/kkP;k vaxkus R;kauk Hkz"VkpkjfuewZyukPkk eqík eqDrhnk;h
vkgs- dkWiksZjsVkWdzlhP;kn`"Vhrwu Hkz"Vkpkjfojks/kh vkanksyukph fn'kk ekxkltkrhoxkZP;k
eqDrhnk;h jktdkj.kkdMs oGw u;s]gh R;kaph mPptkroxZopZLodsanzh lkis{krk vkgs-
tkxfrdhdj.kksRrj gk uoe/;eoxZ vf/kdkf/kdla[;sus ok<yk vkgs-rjhns[khy
uodkWiksZjsV~l HkkaMoy'kkghyk eqDrcktkjkrhy ojdM&uQk ok<o.;kP;kn`"Vhus Hkkjrh;
yksdla[;sP;k rqyusr l|kfLrRokr vl.kkjk e/;eoxZ viqjk vkgs]vls dkgh rTK ;k
dkWiksZjsV~luk lkaxr vkgsr-dnkfpr tkrh; ik;k rlkp jk[kwu tkroxhZ;Lrjhdj.kkyk FkksMhQkj
xrh nsr vk.k[kh ;k e/;eoxkZpk foLrkj dj.ks dkWiksZjsV~l HkkaMoy'kkghyk 'kD; vkgs-;k
'kD;rsrgh mPptkroxhZ; HkkaMoy'kkghus frP;k lokZf/kd Qk;n;kpk fopkj dsysyk vlY;kus
v'kk Hkz"Vkpkjfojks/kkP;k lq/kkj.kkauk rh mpywu /kjr vkgs-
vkiyh Mkoh eaMGh ;k vkanksyukP;k lanHkkZr vlsgh Eg.kr vkgsr dh] vkanksyukph
O;wguhrh izFker% jkT;drkZoxZfojks/kh vlsy] rj uarjP;k iq<hy VII;koj
dkWiksZjsVkWdzlhfojks/kkr y<k mHkk djrk ;sbZy- ijarq gh eaMGh y{kkr ?ksr ukgh dh] gs
vkanksyu eqGkr mTkO;k'kDrhauh mHkkjys vkgs- MkO;k o nfyrpGoGhP;kn`"Vhus ;kpkp
xkaHkh;kZus lE;d fopkj dj.;kph vko';drk vkgs!
¼20&09&2011½
█●●☼●●█
¼☼izk-lfpu x:M]d-Hkk-Ikk-dkWyst]bLykeiwj]ft-lkaxyh-●[email protected]
●Ekksck-dz-9890912734-�