-
De bijeenkomst staat in het teken van het thema Leiderschap.
Voorafgaand aan de bijeenkomst is een begeleidende notitie met
de
agenda meegestuurd over beschikbare kennis op het thema
leiderschap
binnen Vilans. Aan het begin wordt gevraagd welke dilemma’s
ten
aanzien van leiderschap de aanwezigen graag willen
adresseren
gedurende de bijeenkomst. Een gemeenschappelijk dilemma
betreft
zelforganisatie. Een deel van de organisaties heeft bewust wel
gekozen
voor zelforganisatie en een deel niet. Deelnemers willen graag
stilstaan
bij de verschillende vraagstukken die deze organisatievorm met
zich
meebrengt. Een groot deel van de discussie gaat over leiderschap
op
verschillende niveaus van de organisatie.
Frisse-blik-sessie LeiderschapVilans 14 februari 2018
Vilans heeft recent onderzoek gedaan naar ‘Leiderschap in alle
lagen van de organisatie’
als onderdeel van het Kennisprogramma Waardigheid en trots. Het
onderzoek bestaat
uit twee delen: (1) het in kaart brengen van de huidige
wetenschappelijke kennis door
een literatuurstudie naar state of the art kennis over
leiderschap, en (2) verdiepend
actieonderzoek in de praktijk van drie verpleeghuizen, waarin
deze kennis in de
verpleeghuispraktijk wordt toegepast, geëvalueerd en verbeterd.
Ook heeft Vilans
recent intensief gewerkt aan het onderwerp Netwerk-Governance.
Want leiderschap
is een belangrijk onderdeel van governance, oftewel het
inrichten van ‘goed bestuur’
in de langdurende zorg. En die langdurende zorg wordt meer en
meer vormgegeven in
een samenwerkend netwerk. De literatuurstudie naar leiderschap
en de uitkomsten
van onderzoek naar Netwerk-Governance worden in dit hoofdstuk
kort beschreven. De
volledige rapporten zijn gratis beschikbaar (zie onderaan dit
hoofdstuk)..
Leiderschap op verschillende niveaus in de organisatie
Kennisbundel
-
De literatuurstudie wilde inzicht krijgen in passende
leiderschapsstijlen ten aanzien
van de huidige veranderingen in de langdurige zorg, inclusief
methoden en strategieën
voor de vertaling van leiderschap naar de praktijk. De
conclusies van de literatuurstudie
laten een breed en uitgewerkt overzicht zien van
leiderschapsstijlen met gedragingen en
kenmerken, waarbij aandacht is voor een gebalanceerde afweging
in stijlen afhankelijk
van de context. De tekst van de studie is gratis beschikbaar
(zie de bijlage).
Qua stijl van leidinggeven, onderscheidt de literatuur enerzijds
relationeel leiderschap
en anderzijds taakgericht leiderschap. Dit onderscheid wordt ook
wel transformationeel
leiderschap versus transactioneel leiderschap genoemd.
Relationeel (transformationeel)
leiderschap is primair gericht op personen en het aangaan van
(motiverende) relaties
met hen. Deze vorm van leidinggeven gaat vooral uit van een
proces (de ‘transformatie’).
Een gezamenlijke visie is daarbij leidend. Taakgericht
(transactioneel) leiderschap is juist
primair gericht op het vervullen van taken: een leidinggevende
draagt een taak over (de
‘transactie’) aan een werknemer die die taak vervolgens
volbrengt.
De literatuur toont een tendens binnen de langdurende zorg
richting relationele en
in het bijzonder transformationele leiderschapsstijlen. Toch
benadrukken diverse
studies óók dat ‘goed’ leiderschap niet kan worden bereikt door
enkel de inzet van
relationele leiderschapsgedragingen. Leiderschap is complex en
multidimensionaal
en wordt gemedieerd door verschillende factoren, zowel op
organisatie- als individueel
niveau. Ondanks dat een relationele grondhouding centraal staat
in de bestudeerde
artikelen, vragen bepaalde situaties en contexten daarom soms om
meer taakgerichte
aspecten. Zo wordt in een studie onder andere aangegeven dat
hiërarchischer ingerichte
verpleeghuizen en verpleeghuizen met onderlinge afhankelijkheden
baat hebben bij
leiderschap met taakgerichte aspecten. In een andere studie
worden ook concrete
voorbeelden gegeven van situaties waarin zowel taakgerichte als
relationele stijlen
samen komen. Het toepassen van een combinatie van
leiderschapsstijlen – aangepast
naar de situatie en personen - ligt dan ook voor de hand.
Verder laat de literatuurstudie zien dat direct leiderschap –
waarbij de fysieke
afstand tussen leidinggevende en medewerkers klein is – leidt
tot betere resultaten.
Ook bespreekt de literatuurstudie gedistribueerd leiderschap.
Hierbij koppelen
managers leiderschap los van hun eigen positie en framen het als
een collectieve
verantwoordelijkheid en inspanning. Leiderschap wordt zo
benaderd als breder
organisatieconcept en minder als verbonden met functies,
posities en personen. Deze
stroming sluit aan bij concepten als zelfsturing, die groeien in
populariteit.
Literatuurstudie state of the art leiderschap
transformationeel leiderschap
versus taakgericht leiderschap
direct leiderschap
leidt tot betere resultaten
Meer weten:
• Informatie over het kennisprogramma Waardigheid en trots
• Literatuurstudie naar Leiderschap in alle lagen van de
organisatie
https://www.waardigheidentrots.nl/kennisprogramma-waardigheid-en-trots/https://www.waardigheidentrots.nl/wp-content/uploads/2017/04/Literatuurstudie-kennisprogramma-Leiderschap.pdf
-
Leiderschap in de verpleeghuispraktijk
In drie verpleeghuizen vindt momenteel actie-onderzoek plaats
naar leiderschap, waarin
de kennis uit de literatuurstudie in de verpleeghuispraktijk
wordt toegepast, geëvalueerd
en verbeterd. De eindrapportage is gratis beschikbaar (zie de
bijlage).
Twee modellen blijken bruikbaar in de reflectie op de
observaties uit de
verpleeghuispraktijk: (1) Levels of Leadership Consciousness, en
(2) Levels of
Organizational Consciousness, beiden van Richard Barrett.
Het model ‘Levels of Leadership Consciousness’ beschrijft de
zeven niveaus van leiders.
Het model gaat er van uit dat leiders groeien en ontwikkelen
door de zeven niveaus
van leiderschap te doorgronden, zowel op persoonlijk- als
organisatieniveau. Een
authentieke, full-spectrum leidinggevende beheerst zijn/haar
persoonlijke dynamiek,
evenals de culturele dynamiek van de organisatie/eenheid die
hij/zij leidt.
Het model ‘Levels of Organizational Consciousness’ beschrijft de
zeven niveaus van
organisatie-ontwikkeling. Het model gaat ervan uit dat alle
menselijke groepsstructuren
zich ontwikkelen in zeven stadia. Elk stadium richt zich op een
specifieke
gemeenschappelijke behoefte.
Figuur 1. Levels of Leadership Conciousness
zeven niveaus van leiders
zeven niveaus van organisatie-ontwikkeling
-
In lijn met de literatuurstudie laat dit actie-onderzoek zien
dat er niet één goede
vorm voor leiderschap is, maar dat ‘goed’ leiderschap
afhankelijk is van de situatie
en de personen. Beide modellen kunnen behulpzaam zijn in de
reflectie op de eigen
praktijk: Sluit het door mij beoefende leiderschap aan bij de
situatie? Dit kan zowel op
organisatie-, team- of individueel niveau. En kan verschillen
per situatie. Bijvoorbeeld:
een instabiel team met een hoge doorloop, veel medicatiefouten
en geen goede
PDCA-cyclus heeft meer baat bij een teamleider gericht op
‘crisismanagement’ en/
of ‘relationshipmanagement’ (zie modellen). En ook vice/versa:
zorgmedewerkers
die cliënt-georiënteerd werken, hebben baat bij een meer
‘inspirational leader’ en/of
‘mentor/partner’.
Uit dit actie-onderzoek is meermaals gebleken dat veel
observaties zijn te verklaren
op basis van de mismatch tussen de behoefte aan een bepaald
leiderschap en het
daadwerkelijk beoefende leiderschap.
Figuur 2. Levels of Organzational Conciousness
Meer weten:
• Artikel over Levels of Leadership Consciousness.
• Artikel over Levels of Organizational Consciousness.
Er is niet één goede vorm van leiderschap. Het is afhankelijk
van de situatie en de personen.
https://www.valuescentre.com/sites/default/files/uploads/the_7_levels_of_leadership_consciousness.pdfhttps://www.valuescentre.com/sites/default/files/uploads/2010-07-06/The%207%20Levels%20of%20Organisational%20Consciousness.pdf
-
Zorg- en welzijnsaanbieders, gemeenten, zorgverzekeraars en
burgerinitiatieven werken
steeds meer binnen een netwerk samen, zodat zij een integraal
antwoord kunnen geven op
vragen van burgers. In dergelijk nieuwe samenwerkingspraktijken
rijst de vraag: hoe gaan
we zo’n netwerk van samenwerkende organisaties besturen? Hoe
gaan we de governance
invullen? Dit vraagt om nieuwe vormen van governance, waarbij de
huidige regulerende
systemen (met individuele belangen) toe bewegen naar meer fluïde
netwerken, waarin
collectieve belangen individuele belangen overstijgen.
De governance wordt in nieuwe samenwerkingspraktijken meer
horizontaal ingericht.
Er wordt gewerkt vanuit nieuwe waarden zoals gelijkwaardigheid
en vertrouwen. Pauline
Meurs van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving heeft het
begrip vertrouwen
in dit verband verder uitgewerkt en geeft een driedeling aan:
het gaat om intenties,
competenties én prestaties. Dat betekent dat partijen niet
alleen samen plannen maken en
intenties uitspreken, maar ook dat ze samen bepalen welke
competenties en activiteiten
passend zijn om die plannen uit te voeren. Tot slot zullen
partijen samen de prestaties
(lees: resultaten) moeten waarderen en bepalen of bijsturen
nodig is. Dit vraagt van
partijen pro-activiteit, koers houden op wat je gezamenlijk wilt
bereiken en lef hebben om
elkaar aan te spreken.
Netwerk-Governance
Meer weten:
• Publicatie over governance tussen organisaties
• Artikel waarin wordt gereflecteerd op de nieuwe
governancecode. En waar ook aandacht
is voor integrale samenwerking
• Essay over governance in een veranderend zorgstelsel
steeds meer binnen een netwerk
samenwerken voor een integraal antwoord
https://www.vilans.nl/vilans/media/documents/producten/hoe-werkt-governance-tussen-organisaties.pdfhttps://www.vilans.nl/producten/over-nieuwe-governancecode-soms-bestuurlijk-ongehoorzaamhttps://www.vilans.nl/producten/governance-in-een-veranderend-zorgstelsel
-
In een literatuurstudie naar wát onderliggende waarden van
integrale zorg zijn, vond Vilans
de volgende waarden:
Vervolgonderzoek van Vilans richt zich op o.a. de volgende
vragen:
• Hoe verhouden individuele waarden en collectieve
organisatiewaarden zich in een
netwerk van integrale zorg? En hoe kan dit gedrag en
besluitvorming verklaren?
• Hoe kunnen waarden worden gebruikt om netwerken van integrale
zorg te sturen en de
governance in te richten?
Meer weten:
• Artikel over waarden en principes van integrale zorg.
https://www.vilans.nl/docs/vilans/over_vilans/pdf/editorial-uic-minkman-april-2016.pdf