S: 5
Mufassal Trihe-i Bedizzaman I. cild
T A K R Z L E R
(1)
AABEYLERDEN BR MEKTUP
Aziz Sddk fedakr kardeimiz Abdulkadir Efendi'ye.. Byk gayret ve
titizlikle hazrladnz Tarihe-i Hayatn neri hususunda yazdnz ve baz
artlar muhtevi mektubunuzu okuduk.
Evvela: Sizin sadakat ve fedakrlkla ve Hazret-i Nur stadmzn ve
Risale-i Nurun mn ve hukukunu korumadaki hassasiyetinizi tebrik ve
tesid ile beraber, ileri srdnz artlar yapabilmek ve zamannda if
edebilmek, belki mmkn olamayacandan... Envarn dnda da neredilmek ve
shhatli zuhuruna muvaffak olmak hususunda kanaat-i tmmeniz varsa,
hem de sizin acele olmasn arzu etmeniz mmkn olacaksa; sizin arzunuz
vechile yapmanz hem temenni eder hem muvaffakiyet diler.. ve
suhulet Rahmet-i lhiyeden niyaz ederiz.
Selm ve saadetlerle...
Ahmet Aytimur, Hsn, Bayram, Sungur.
S: 6
(2)
Abdullah YEN Aabeyin Mufassal Tarihe hakknda takdir
ifadeleri
Fedakr, sadakatli, halis, alkan kardeimiz Abdulkadir.
Ben, senin yazdn stadmzn mufassal tarihesi ni bir daha gzden
geirdim. Seni tebrik ederim.. ve sadakat ve fedakrln ve haksz
iddialara mskit cevablar veriin, kitabnn istikamet delilidir.
Cenab- Hak Urfamzdan seni bu yolda istihdam eyledii iin, Rabbimize
krettim. Cenab- Hak bizi nefsimize, hususan kendisinden bakasna
gvendirmesin. Enaniyet ve kendini beenmekten cmlemizi muhafaza
buyursun,Amin.
Hakikaten, bu Tarihe itimada ayan olmutur. Daha da gzel
olabilirdi. kinci tab' daha iyi olmasn Rabbimizden niyaz
ederim.
Hayalimden geerdi; Nurlar hakknda, stadmz hakknda bende byle bir
ey bazen dnrdm. Fakat benim... buna mani' idi. Elhamdlillah ona sen
muvaffak olmusun. Kyl olmak sadakata mani' deil, ihlasa mani'
deil.. Nurlara sadk olanlar Cenab- Hak istihdam ediyor. imdiye
kadar oklarn gryoruz.
Cenab- Hak, bizlere en byk ikramn Nurlarla yapm. Onun deerini
bilen ve hakkyla ona sadk olanlardan eylesin Cmlemizi Amin!..
Benim ismim ile geen hatralarda ufak baz hatalar dm... (1)
Garpta garip kardeiniz
Aral Abdullah
(1) Muhterem Abdullah YEN aabeyin iaret buyurduklar yerler
dzeltilmi ve dier tavsiyelerine harfiyen uyulmutur.
Abdlkadir BADILLI
S: 7
(3)
Erzurumlu Muhterem Necati Kurunolunun takrizi
Muhterem efendim, aziz aabeyim;
Pek muazzez Nur stadmzn, dalar misli mann, denizler kadar engin,
sabr ve efkatini, Kur'an ve Snneti Peygamber olan Ahlk' hamidesini,
toprak misli mahviyetini, ehl-i dallete kar eiz ehametini, Cenab-
Hakka olan, acz ve fakrn btn keyfiyetini, cami' olan ibadetini,
Kur'ann manev mucizesi olan Risale-i Nurlarn yazlmas annda ki
mazhar olduu madd ve manev feyiz ve kerametleri ile; Ta ocukluundan
vefatna kadar dur, durak bilmeyen ve her cihetten vris-i Peygamber
olan stadmzn, kahramanlk, ehamet, ihlas- etem, ilim ve bereket dolu
olan ulvi hayatn anlatan, ok titiz bir hak perestlik gayretiyle
yazdnz ciltlik Tariheyi Hayat kitabnz batan sona kadar dikkatle,
itiyakla ve srurla okudum. ou zaman ailece okuduk. Beraber
sevindik, beraber aladk. Bizleri mesrur ettiniz. manmz tazelendi,
evkimiz artt. Cihan- uml olan Risale-i Nurlarn pek yksek hakikatn,
pek cidd olan davasn, ihlasn derin olan manasn, samimiyeti, efkati,
uhuvveti, sebat ve sadaketi, vefay, ubudiyyeti ok daha yakndan
(cizane) anlamak ve hissetmek nimetini kazandk. Cenab- Hak sizden
ebeden raz olsun. Gayretinizi, evkinizi artrsn.
Muhterem aabey, siz bu almanzla sadece bizleri memnun ve mesrur
etmediniz. Ayn zamanda bir takm fitneninde belini krdnz. Acizne
kanaatm budur ki, nur cemaatimiz arasnda da merak edilen gerek
mbeccel stadmzn pek Ulv ahsiyetine dair olsun ve gerek kuds
hizmetimizin nurlu dsturlarna ait olsun, siyas ve itima meselelere
bakan durumlar olsun v.s. bir ok mesele ve vesveseleri de izale
ettiniz. ahsen ok mutmain oldum. phesiz bir mektuba smayacak bir
kemiyyet ve keyfiyette olan bu ok ulv hizmetininzi acizne takdir ve
tebrik eder, bu emsal daha pek ok eserlerinizin intiarn itiyakla
bekler, dualar eder, dualarnz dilerim. Bilvesile hemireniz Z.mnteha
da dualar ile salam ve hrmetlerinizi arz eder.
Pr kusur
Necati KURUNOLU
12 Austos 1991
Sahraycedid
S: 8
(4)
Edebiyat, edip ve meddep Kardeim slam Yaarn
kitabmz hakkndaki telakkileri:
Hereyden nce, I. cildini geen sene satr, satr dikkatle okuyup
istifade ettiim. u II. cildide nmde ak bulunan Bedizzaman Said-i
Nurs mufassal Tarihe-i Hayat adl eserinizden dolay gnl dolusu
dualarla zat- alinizi tebrik eder eserinizin kelimat adedince Allah
Raz Olsun derim.
Hala, bu iin tahsilini yapan ve yaptran bir edebiyat muallimi
olarak eserinizin hazrlan, tanzim ve muhteva derinlii asndan
mkemmel bulduumu da haddim olmayarak ifade etmek estiyorum. eitli
yerlerde ve guruplar iinde defalarca: Badll aabeyin Tarihe-i Hayat
olmasayd ben bu roman yazamazdm, yazsamda eksek olurdu dediim iin
yukardaki ifadelerimi size kar yazlm riykarca ifadeler olarak
grmemenizi istirham ediyorum...
12.08.1992
slam YAAR
S: 9
DKKAT! MHM BR NOT
Malum olsun ki: Bu kitap imdiye kadar allm tarzda olan dz bir
Tarihe kitab deildir. yle olmasna da ihtiya yoktur. nki o tarz
Tariheler mevcuttur. Bilhassa byk Tarihe-i Hayat kitab...
Ya nedir? derseniz, deriz ki: Bu kitap, bir tahlil, tahkik,
mukayese ve sahih menkbeler kitabdr. Yani: Hazret-i stadn vefatndan
sonra yazlan, neredilen ve stada mal edilmek istenen yazlar,
iddialar veya rivayetlerin tahkikatn yapan bir mihenk kitabdr. Ama
bu vasfyla beraber byk Tarihe-i Hayat kitabnda elbette ki tahkikli
bir erhidir denilebilir.
Mesela: Byk Tarihede, eyh Said hadisesiyle alakadar olarak
davetine kar, Hazret-i stadn ona yazd mektubundan nemli ekilde sz
edilir oysaki, buna itiraz edenler oldu. te, bu kitapta o mesele
gibi dier btn meseleler tahkik ve mukayese mihengine vurularak
neticeye balanmaktadr. Yani, byk Tarihede yazlm tk meselenin
doruluklar ispatlanmaktadr.
te bu keyfiyeti bilmeyen baz kardelerimiz demiler ki; Biz byk
Tarihede olduu gibi, bunda her zaman ve her yerinde nuraniyet,
Feyiz ve surur bulamyoruz.
Doru demiler yani o adan bakld zaman dorudur.
Evet, nki tahkik ve mukayese ii ve kaziyesi yle icab ettirir.
Tahkik ve tahlili hengamnda baz toz ve dumanlarn kalkmas
gerekmektetir. Ama az sonra herey yatr
Bunun yannda tahkik ve tahlil iine aina olan zatlar ise, -Allaha
kr- kitabmz hep taktir ve istihsan etmiler ve etmektedirler.
Abdlkadir Badll.
S:10
BR MLAHAZA
S: 11
TAKDM
Byk ve fazl allmelerin, yksek mtehidlerin, rehber, mcahid, imam
ve da' mceddidlerin tarih-i hayatlarnn manevi cihad safahatlarn
kalemle kd zerine naketmek hayli mkldr. Belki vasfa gelmez derecede
ynleri vardr. Yoksa -baz ehl-i siyaset ve gaflet gibi- sadece dnyev
baz hamiyetkrlk ve kahramanlklarndan bahsedip alk tutmak eklinde
olsa, pek geici ve mr ksa olur.
Dinin yksek mridlerinin, hayatlaryla olduu kadar, lmleriyle de
ehl-i imana rehberlikleri devam eder. Mstakim olan hayat hikyeleri
nakledilmekle elde edilen mezkr neticeyle beraber, ilm marifetleri,
bilhassa ilham mahsul olan kalb maarifleri de varsa, yazlm ve
kaydedilmi ise, zaten o zaman serapa hep hidayet ve nur olur. O
mrid ve imamn vazifedar olduu dini hizmetinin vasf ve derecesine
gre ve o zatn o vazifede mstaid olduu nisbetiyle ilm marifeti
nuraniyyet kesbedip devam eder. nsanlar da o nisbette mstefid olup
feyizdar olurlar.
Evet, bu zevat- kiramn, mstakim olan akl ve dirayetleri olduu
kadar, kalb ve i lemlerinin nuraniyyet dereceleri arttka, hususiyle
akl ve kalbleri hakaik-i islmiyede inkiaf ettike, bilhassa kalb ile
akllarnn dsturlar arasnda ahenk saland miktarca ve o nisbette de
din hizmetinde istikamet ve muvaffakiyet, hakaik- Kur'aniyye ve
snnet-i seniyyenin esrarna mutabakat ve vukufiyetleri arttka, her
taraflar, ilimleri, amelleri, davran ve hareketleri menfaatli ilim
eklinde kaim olarak, din yolunda mstakimane rehberlikleri devam
eder.
bu durumda, bylesi rehber, mrid ve imam zatlarn hayat hikyeleri
demek; man ve slm hakikatlerinin bir cihetle izah demek olur. Byle
de olduu iin, avam- ehl-i imana, herhangi mkil din bir mes'elede
acaba nasldr? denildiinde, ite falan zat onu yle yaad, hayatyla u
davranlar gsterdi denilmekle hakikat tecelli etmi olur.
S: 12
Bu itibarla, din byklerinin hayat hikyeleri, sergzetleri ve
menkbeleri ok hakl olarak yazlp neredilmi olmas elbette layktr ve
yerinde bir itir.Ama din byklerinin hayat hikyeleri sadece ve
mcerred beer vasflar ihtiva eden sergzetleri ile, yani baz ehl-i
dnya gibi sadece mill ve dnyevi baz hizmetleri ve hamas ynleriyle
nazara vermek yanl olur. nki; gerek manada olan din bykleri, sair
insanlar gibi sadece malm olan beer muamelt ve sfatta mahbus
deildir. Onlarda kalb ve ruh lemleri, Kur'ann nuruyla aydnland ve
inbisat ettii iin, insaniyyetin ulvi mertebelerinde evsaf
gsterirler. Bu durumda doru olan, hurafe ve mbalaalardan arndrlm
menkbe tabir edilen yksek hasletlerinin, l seciyelerinin de,
hayatlaryla beraber ele alnmas art ve lzmdr.
Bu hakikat, Hazret-i stad Bedizzaman, Peygamber-i zian (A.S.M.)
Efendimizin siyer-i seniyesiyle ilgili olarak yle dile
getiriyor:...Resul- Ekrem
BEDZZAMAN SAD- NURS
Aleyhissalt Vesselm'n ahvl ve evsf, siyer ve tarih sretiyle
beyan edilmi. Fakat o evsf ve ahvl, galib beeriyetine bakar.
Halbuki o zat- Mbrek'in ahs- mnevisi ve mahiyet-i kudsiyesi o
derece yksek ve nurandir ki; Siyer ve tarihte beyan olunan evsaf, o
bl kamete uygun gelmiyor. O yksek kymete muvafk dmyor. nk: ***
srrnca: Her gn, hatta imdi de, btn mmetinin ibadetleri kadar bir
azim ibadet sahife-i kemaltna ilave oluyor. Nihayetsiz rahmet-i
ilhiyyeye nihayetsiz bir srette,
nihayetsiz bir istidat ile mazhar olduu gibi, hergn hadsiz
mmetinin hadsiz duasna mazhar oluyor... Ve u kinatn neticesi ve en
mkemmel meyvesi ve Halk- Kinatn tercman ve sevgilisi olan O zat-
Mbarek'in tamam- mahiyeti ve hakikat- kemalt siyer ve tarihe geen
beer ahval ve etvara smaz. Mesela: Hazret-i Cebrail ve Mikail, iki
muhafz yaver hkmnde Gazve-i Bedir'de yannda bulunan bir zat-
Mbarek; ar iinde, bedev bir arabla at mbayaasnda mnazaa etmek, bir
tek hid olan Huzeyfe'yi hid gstermekle grnen etvar iinde smaz.
te, yanl gitmemek iin her vakit mahiyet-i beeriyeti itibariyle
ii tilen evsaf- adiye(1) iinde ban kaldrp hakiki mahiyetine ve
Mertebe-i Risalette durmu nuran ahsiyet-i maneviyesine bakmak
lzmdr. Yoksa, ya hrmetsizlik eder veya pheye der...(2)
( 1 ) Evsaf- adiye: nsann yemek, imek, yatmak gibi adetli
halleri demektir. A.B.
( 2 ) Mektubat S. 125
S: 13
Peygamber-i zian sallallah aleyhi ve sellem efendimizin gerek
hayat ve mahiyeti hakknda yle olduu gibi; mmetinin Mtehid ve
Mceddid ve Asfiyas hakknda da, hakaik- imaniyye ve din-i slm
noktasnda mazhar olduklar hizmet ve muvaffakiyetleri nisbetinde o
hakikatten hissedarlklar olmas lzmdr. yle ise, bu byk zatlarn
hayatlar yazlrken, mezkr noktalarn gz nnde bulundurilmas icab eder.
Bunun iin olsa gerekdir ki, stad Bedizzaman hazretlerinin byk
Tarihe-i Hayat hazrlanp yazlrken, talebeleri ilk bata onun yalnz
hayat hikyelerinden ibaret eyleri yazmak istemiler. Fakat Hazret-i
stad, yukarda zikredilen manalarn mraat ve mcerred onun ahsna
nazar- dikkatlerin celb olunmamas iin Tarihe-i Hayat kitabna,
Ayet-l Kbra, Mnacat risaleleri gibi, ruh terakkiyatn ve maarif-i
kalbiyesini de gsteren Risale ve mektuplar da derc
eylemilerdir.
Yine bu manay te'yiden stad hazretleri kendi mbarek ahsiyetiyle
ilgili olarak 26. Mektubun ikinci mebhasnda(3) yle diyor:
Bu biare kardeinizde ahsiyet var. Birbirinden ok uzak, hem de
pek ok uzaktrlar.
Birincisi: Kur'an- Hakmin hazine-i lsinin dellal cihetindeki
muvakkat, srf Kur'ana ait bir ahsiyetim var.O dellalln iktiza ettii
pek yksek ahlk var ki, o ahlk benim deil, ben sahip deilim. Belki,
o makamn ve o vazifenin iktiza ettii seciyelerdir. Bende bu
nevi'den ne grseniz benim deil, onunla bana bakmaynz, o
makamndr.
kinci ahsiyet: Ubudiyet vaktinde dergh- lahiyyeye mteveccih
olduum vakit, Cenab- Hakk'n ihsaniyle bir ahsiyet veriliyor ki; o
ahsiyet baz sar gsteriyor. O sr, mana-y ubudiyetin esas olan:
Kusurunu bilmek,fakr ve aczini anlamak, tezelll ile dergh-
lahiyyeye iltica etmek noktalarndan geliyor ki; o ahsiyetle,
kendimi herkesten ziyade bedbaht, aciz, fakir ve kusurlu gryorum.
Btn dnya beni medh sena etse, beni inandramaz ki ben iyiyim ve
sahib-i kemalim.
ncs: Hakiki ahsiyetim, yani: Eski Said'in bozmas bir ahsiyetim
var ki; o da Eski Said'den irsiyet kalma baz damarlardr. Bazan
riyaya, hubb-u caha bir arzu bulunuyor. Hem, asl bir hanedandan
olmadmdan, hisset derecesinde iktisad ile dkn ve pest ahlklar
grnyor...
te, bu ksa izahdan sonra, slm dini tarihinde yldzlar gibi
parlayan byk ahsiyetlerin, herbirisinin ayr ayr evsaf ve
mertebeleri olduu iin, bazlar daha ok maneviyat leminde feyz, sr,
kefiyat, mahedt ve m
( 3 ) Mektubat S. 362
S: 14
nacat iinde terakki etmilerdir. Bu tarzda giden zatlarn
ekserisi, yaadklar asr, onlarn bu tarz hareketlerine ziyadesiyle
msaid olmu ve o sahada fevkalde terakkiyat ve inkiafat
kaydetmilerdir. mmet lisannda bunlara Evliya, mesleklerine de
tarikat ve tasavvuf denmi. Bu nurani kafileye kumandanlk eden bata
eyh Abdlkadir-i Geylan, Cneyd-i Badad, ah- Nakibend, Ebu-I Hasan-
azeli, Mevln Celleddin-i Rumi gibi zatlardr.
mmet-i Muhammed'in (A.S.M.) bir ksm bykleri de maneviyat ve
lednniyt ilimleriyle meuliyetleriyle beraber, mmet iin daha ok
menfaatli hizmetlere arlk vermilerdir. Bata drt mezheb imamlar
gibi... Bunlara da mmet mtehid veya imamlar demilerdir.
Bir taife de, iki taraf birletirerek hizmet etmilerdir. Yani;
hem hakaik- diniye hizmeti, hem de esrar- tasavvufla meguliyeti...
Bunlar da mmet Asfiya diye tavsif etmilerdir. mam- Gazali, mam-
Rabbani gibi zatlar...
Ad ve vasflar geen bu keskin nazarl, nuran kalbli, hassas
ferasetli zevatn temsil ettikleri taifelerin her birisinin eitli
ynleri ve meziyetleri vardr. Bir taraflar beer ve insan haleti..
dier taraflar melekt esrarda cevelan eden yce sfatlar...
stadn byk Tarihe-i Hayatnn mukaddemesinde, byk alim Ali Ulvi
Efendi Bedizzaman' birka yniyle tarif ettii gibi, bizim de ayn
minval zere onu ok eitli ynleriyle tarif etmemize imkn varsa da,
mukaddeme ziyadesiyle uzayacandan, sarf- nazar ettik. Fakat her byk
ahsiyet gibi, Bedizzaman'n da mteaddit ynlerinin uzun uzadya
tarifini deil, bir fihriste eklinde ok ksaca baz hususiyetlarine
iaret etmek uygun olsa gerektir. Ali Ulvi Efendinin yapt ta'rifide
bu makamda beraber dnerek fihristeyi arz ediyoruz.
1- Allah'a kar ubdiyetindeki samimiyet ve ihls
2- Resulllah'a kar muhabbetinin samimiyet derecesi
3- Kur'an'a kar hrmet ve samimiyeti,
4- Resul-i Ekrem Aleyhisselt Vesselm'n snnet-i seniyyesi ve
O'nun l ve Ashabna kar telkkisi ve samimiyet derecesi,
5- Selef-i Salihne, bilhassa drt mezhep imamlarna kar hrmet ve
samimiyeti,
BEDZZAMAN SAD- NURS
6- stadn ilm ahsiyeti ve ilimdeki rshunun derecesi,
7- Din iin yapt cihadnn ihls derecesi,
8- Tefekkr ve ubdiyetleri,
9- stina ve feraatleri,
S: 15
10- slm dini ve milliyeti iin tad hamiyet ve gayret
derecesi,
11- Takva ve salbeti,
12- Zhd ve kanaati,
13- Tevazu' ve mahviyeti,
14- Bellara kar sabr ve sekineti,
15 ktsadkrlk derecesi,
16- Ahlk- hamide ve kemalt- insaniyedeki derecesi,
17- efkat ve merhameti,
18- ecaat ve fedakrl,
19- Tazarru' ve mnacatlar ,
Ve daha bunlar gibi bir Mridin, bir Rehberin, bir Hak disinin
tamas lzm gelen hal, hareket ve ahlk nmunelerini byk rakamlara
karmak mmkndr. Burada sralanan fihriste gibi, yazlmayan hal,
hareket ve seciyelerine, kitabn (Tarihe-i Hayatn) muhteviyatnda
rastlanaca iin ve ne mertebede olduklan bilinip ve anlalacandan
burada bunu bylece brakyoruz.
Bir ayet-i kerimede, peygamberlerin hikayeleri hususunda
(*) Ferman yannda bir hadis-i eriftete,
Resul-i Ekrem (A.S.M.) Efendimiz yle buyurmu: (4)baka
bir hadiste ise, (5) ifadesi vardr
Ayetin meali: Peygamberlerin kssalarnda muhakakki akl sahipleri
iin bir ibret dersi vardr,
Birinci hadis-i erifin Trke meali: Salih kimselerin anlmas
gnahlara keffarettir kincinin manas: Salih olan kimselrin
menkbeleri anldnda Allah'n rahmeti, yani; feyz ve bereketi nzl
eder, yaar. te biz de Ayet-i kerime ve bu iki hadis-i erifin
rehberliklerinde Hazret-i stadn evsafn, kemaltn yazarken; bir Din
Alimi, Dinin byk bir Mcahidi, kahraman askeri, mmetin bir mridi
olarak nazara vermee alacaz. Ta ki Allah'n dinine ve Resulnn
snnet-i seniyyesine hizmet hesabna olsun. Olsun ki Allah'n Rahmeti
nzl etsin.
(*) Yusuf suresi ayet:111
( 4 ) Cami-il-Sagir cilt 2, sahife 81
( 5 ) EI-Esrar-l Marfua Aliyyu-1-Kari S. 249
Baz muhaddisler bu hadisin asl yoktur demilersede, Imam- Gazali
hadis olarak kabul etmi. Mehur muhaddis, Ibn-i Salh shhatine
hkmetmitir'. Ayrca brahim Hakk Ma'rifetnamesi'nin 405. sahifsinde
onu hadis olarak zikretmitir.
S: 16
Bedizzaman'n hayat ve onun yce evsaf ve kemaltn yazarken,
kesinlikle mbalaal ta'riflerden ve sofiyane ekildeki fazla hsn-
zanlarn te'siriyle mcazefeli tavsiflerden itinab edeceiz. Dinin ve
nihayet akl ve imknn kabul edebilecei nakil ve rivayetleri
zikrederken de, imkn nisbetinde hitli, ispatl olarak, bilhassa onun
eserlerinden tasdik ve te'yidini gsteren paralar derc etmee
alacaz.
NEDEN BU KTABI YAZMAA GEREK DUYDUK?
Evet, gerekten Hazret-i stadn hayatyla ilgili bunca eserler
meydanda iken; ve bir kitab, bir mevzu' hakknda yazlm ve boluu
doldurmusa, ayn mevzu'da yeni kitaplar te'lif etmee kalkmann bir
riyakrlk, bir hret, bir menfaat hissi neticesi olduu ve ihlsl
olamayaca, byk islam ulemasndan mam- Gazali ve mam- a'rani gibi
zatlar beyan(6) etmilerken, neden bunu yazmak ihtiyacn duydun, diye
sorulursa, derim ki: Evet, hakikaten bu mevzuda
herhangi bir boluk mevzu-u bahis deildir. Ancak, kitablaarak
nesl-i tnin eline geecek ve me'haz tekil edecek olan bu eserlerin
bazlarnda(7) mhim hatalar ve mbalaalar vardr. Bu hatalarn bir su-i
niyyetten geldiine inanmyorum. Fakat Bedizzaman namna tarihe mal
olabilecek ve nesl-i tnin elinde mesned tekil edecek - ki imdiden
etmee baladhususlarn aksettirecei lzumsuz, ama tehlikeli neticeleri
dnyoruz. Bu yzden Hazret-i stadn hayat safahatnn berrak, parlak,
net ve sf cetvellerine mbalaalar ve yanl iddialar kdretinin
karmamas, kardrlmamas, karmsa imdiden temizlenmesi ve bundan sonra
kartrlmaya engel olma niyyeti, bu fakiri hi ehil olmad halde
harekete geirmitir... Ve stad Bedizzaman Hazretlerinin bir yandan
seksenalt(*) yana kadar olan hayatnn istikamet, nezahet, iffet ve
mbalaalardan riyet gibi yksek vasflrnn ta'vizsiz cereyannn eref ve
izzetini olduu gibi gstermek heyecan bizi bu eseri yazmaya sevk
etmitir.
( 6 ) Tabakat-l Kilbra-a'rani, sahife 16
( 7 ) Hazret-i stadn vefatndan sonra yazlanlarn bir ksm
demektir.
( * ) Hicri Takvime gredir
17
TARH LM NEDR?
Her bir ilmin, bir fennin bir esas ve bir kaidesi olduu malmdur.
Teferruat, o ilmin kaidelerine gre tanzim edilir. Trih ilminin de
'bir kaidesi mevcuddur. Bu ilimde iki ana esas vardr. Biri:
Vesika... Yani kt zerine yazlm, mtemet kimselerden menkul
yazlar...
kincisi: Rivayet yoludur. Rivayet ise; Kimin kimden rivayet
ettii hususudur ki, ok mhimdir. Yani: Bu rivayet mes'elesinde
dikkatle aranacak ey, rivayet silsilesine giren ahslarn drst
insanlar olmas artdr. Bilhassa rivayet edenlerin avam- halk olmayp,
alim olmalar vasf...
Eer birtek insan, yalnz bir insandan rivayet ediyorsa, buna
hadis ilmine gre kavl-i had ta'bir edilir. Bu ekildeki bir rivayet,
eer sair emare ve delillerin te'yid ve takviyelerine dayanmyorsa,
mhim mes'elelerde pek saglam bir delil saylamaz.
Rivayet yoluyla gelen haberlerin salamlar Tevatr denilen bir ka
yolla gelen rivayetlerdir. Bilhassa Kim syledi, Kime syledi? Kimin
yannda syledi, nerede ve ne zaman syledi gibi rivayetin tahkiki
hususunda byk mihenktir. Demek ki, tarih ve nakil iinde,edebiyat ve
nmayiten ok, sdelie, selamet ve selasete(8) sahih ve salam rivayet
ekline ve vesikalara baklr.
Bu mes'elede, bn Haldun' un Mukadime'sini ve Prof.Dr.Mubahat
S.Ktkolu'nun tarih aratrmalarnda usl ynndeki kaynaklarnn tenkidi
blmn ve Prof.Dr.A.Zeki Velid Toann tarih usl'nn intikad kritik blmn
ve usul- hadis kitaplarn hatrlatarak ksa kesiyoruz.
( 8 ) Asar- Bediiyye -Muhakemat S. 442
18
19
GR
Hilfet-i slmiye'nin bayraktarln uhdesine alm olan Osmanl
lkesinin afaknda; Hicri on nc asrn banda zuhur eden; ve zamann ilim
ve irfan dnyasna aknlklar verip ulemann hayret nazarlarn stne eken;
ve henz ok gen yata iken, st ve hreti
memleketin afakn kaplyarak, Molla-i Mehur Bedizzaman nvanlarn
bihakkn kazanan; tefsir, hadis, fkh, mantk, kelm, hikmet-i slniye
ve tarih gibi din ilimlerinde olduu kadar; felsefe, kimya,
biyoloji, corafya, astronomi gibi fenn ilim dallarnda da zek ve
karhasnn ftr ve lh yksekliini ulema-i slm ve mektep hocalar yannda
tasdik ettiren.. hem amel ve ahlk sahasnda da velyet, keramet,
feraset, zhd, istina, ihls, iffet, feraat, ubudiyyet ve kanaatta..
ve askerlik, zeka, dirayet, cesaret, fedakrlk, hamiyet, hamaset,
istikbale nfuz,siyaset-i alem gibi kemaltta en yce mertebelere
ulatn hayatyla ispat eden gerek bir stad- klln btn ynleriyle
sergzet-i hayatn yazmak, yani mezkr zek ve isti'dadiyle, ilim ve
irfaniyle, mazhar olduu ma'neviyatn, makamatn ve vicdaniyyatn da
kaleme almak, elbette bizim gibilerin haddi deildir.
Bu geree -tahmin ediyorum- iaret olsa gerektir ki; Hazret-i
stad, Muhakemat isimli eserinde: ahsn slub-u beyan, ahsn timsal-i
ahsiyetidir. Ben ise grdnz veya iittiiniz gibi, halli mkil bir
muammaym.: () demitir.
Yine baka bir eserinde Arabi olarak:
demi. Trkesi: Hayatma yemin ederim; ne kadar acip eyler varsa,
benim onlara ulamak, onlar yaamak maksadmdr. Bylelikle deta ben
acaip eylerin gzlerinde bir acibim diyen o hakikaten acip ve garip
hltla dolu olan hayat kalemlerle ta'rif edilmez, desek mbalaa etmi
olmayacaz.
( 1 ) Asar- Bediiye, sahife; 222
( 2 ) Hutbe-i amiye, sahife: 9
S: 20
Evet, onun hayatn kaleme almak, bizim gibiler iin,ancak bir d
keyfiyetini tasvir etme ameliyesinden ibaret olur. Yoksa bylesi bir
zatn hayatn knhyle ve btn ynleriyle tarif etmek, kaleme almak iin,
ancak btn eserlerini hayatnda sralamak ve o eserlerini tam manasyla
anlamak ve anlatmakla belki mmkn olabilir. yle ise,bizim yapmak
istediimiz ey, onun beeriyetine ve hayatnn d keyfiyetine ait
vak'alar mbalaasz, salam bir ekilde kaydetmee almaktr. Geri hayatnn
sadece u beer yn bile insanlk, bilhassa Mslmanlk iin batan sona
kadar ibret dersleri, yce ahlk rnekleri, fazilet cevherleriyle
doludur ki, Hazret-i stad, kendisi de hayatnda byle ibret dersleri
olacak vak'alar baz eserlerinde, eitli vesilelerle dile getirmitir.
Geri o,hayatnda geen vak'alar kendini insanlara sunmak niyetiyle
eserlerine kaydetmemitir. Belki bir hakikat dersi, bir fedakrlk
seciyesi zihin ve kalblere zerk edip yerletirmek iin; ve mnasebet
geldii zaman dersin o makamna uygun bir vak'ay kaydetmitir. Lkin
bize en doru kaynak brakmtr.
Faraza, ileride hayatn yazanlara bir me'haz olsun diye bu
vak'alar kasden brakm olsa dahi, ne bir gnah, ne de bir beistir.
Zira bir d'nin bir mridin,hatta milli bir kahramann da hayatnn
bilinmesi arttr. O zatn nereden geldii, asl fasl ne olduu, hayatnda
ne gibi safhalar geirdii ak ve seik bilinmelidir ki, ona i'timad
veya adem-i i'timad gerei meydana ksn, yapt hizmetlere pheli
nazarlarla baklmasn diye zarur icabtan olarak hayat hikyeleri
yazlr. Hatta baz ulema, kendi hayatlarn kendileri yazmlardr. Msr
eski Diyanet reislerinden mehur Muhammed Abduh gibi...
te Hazret-i stad da, eserlerindeki vak'alar, tarihesine belki
me'haz olsun diye deil, fakat bilhare baz mfter, zalim insanlarn
yalan dolanlarna, yaygaralarna kar hayatnn bilinmesini arzu
etmitir. yle ki;
Evvela: Biraderzadesi merhum Abdurrahman'n kaleme alp 1919
senesinde stanbul-Necm-i stikbal matbaasnda tab'ettirdii tarihe,
doumundan Rus esaretinden firar edip stanbul'a geliine ve
Dar-l-Hikmet-il slmiye 'zlna tayin ediliine kadardr. Ayrca Merhum
Abdurrahman Efendi Lemaat kitabnn arkasnda ok ksa bir makale
eklinde, sadece Darl-Hikmet'te a'zl srasndaki hayatnn tercmesini
kaydetmi; Bunun yannda arat-l 'caz tefsirini ve sonra Onuncu Sz'(3)
ilk olarak tab'eden talebesi mehur Mksl merhum Hamza Efendinin
kaleme ald ksack bir biyorafi de mevcuttur.
( 3 ) Emirda 1 sahife. 256
S: 21
Bu para ksack hal tercmesinden sonra, 1944 senesinde stad ve Nur
talebeleri Denizli hapishanesinde iken, talebelerin bo kalmamalar
iin hayatnn yazlmasn ve yazl eklini ta'rif eden bir mektupla
bildirmitir. Mektup aynen yledir.
Aziz sddk kardelerim!
Hi mnasebet yokken, birden bire hatra geldi ki: Husrev ve kk
Husrev Feyzi gibi bir ksm kardelerimiz, kalemleri her vakit
Risale-i Nur'u yazmak vazifeleriyle lfet ve nsiyet ettiklerinden,
burada vaifesizlikten sklmamak iin; Eski Said'in Tarihe-i Hayat,hem
Eskiehir mahkemesinde hem bu hadisede ziyade medar- nazar
olmasndan, Yeni Said'in 20 senelik hayatnn yars Isparta'da geen
ksm, byk Husrev ve rfakasnn.. ve Kastamonu hayat kk Husrev ve
arkadalarnn muavenetiyle -sonra tanzim edilmek zere - notalar
tarznda yazlsn. Risale-i Nur'un bir nevi Tarihe-i Hayat yazlm olur.
Hem fikri elendiren bir megale olur, diye tahattur ettim. Sizin
reyinize havaledir. Eer Hizb-i Nr elimize gese, ben de Husrevler
gibi onun tercmesiyle vazifedar olurum naallah.(4)
Said-i Nursi
te stadn hayatnn bu dneminde Tarihesinin yazlmasnn mebde'i byle
bir ihtara binaen balam oluyordu. Hazret-i stadn bu arzusunun,
Denizli hapsinde bir almaya mebde' olup olmadn bilmiyoruz. nki, bu
mektuptan baka elimizde bir vesika yoktur. Fakat az bir mddet
sonra,Denizli hapishanesinin bir meyvsi olan Meyve Risalesi te'lif
edilmekle, btn Nur talebeleri onunla ve stadn mdafaalaryla megul
olduklarn ve bunlar oaltarak, hem hapishane dahilinde hem haricinde
ner ettiklerini gryoruz.
Denizli hapsinden beraet ederek ktktan ve mecbur isknla
Emirda'nda ikamet ettirildikten sonra, stad Hazretlerinin hapisteki
ihtarl arzusunu ve mektupla i'ar buyurduklar emri talebelerine
tekraren hatrlatmak istediini gryoruz. Aynen vle:
( 4 ) Denizli mektuplar elyazmas (Zbeyr aabeyin kitab) S. 35
: S: 22
Salisen: Hapishanede Husrev ve Feyzi'ye demitim; Ispartada geen,
Risale-i Nur noktasndan Tarihe-i hayat Husrev yazsn, Kastamonu'daki
hayatm Feyzi yazsn. Ta Risale-i Nur'un bir nevi tarihesi olsun diye
tensib etmitim. imdi htiyarlar Risalesinin ricalar iinde, Onbeinci
Rica, Isparta ve Eskiehir hayat.. ve Onaltnc Rica Kastamonu ve
Denizli imtihanlarnn mahiyetlerini gstermek iin muhtasar bir
fihriste, mcmel baz esaslar yazmak niyet ettim. Ta Husrev ve
Feyzi'ye esas olsun. O iki ehemmiyetli Ricalar onlar(5)
yazsnlar.
Said-i Nursi (6)
te birinci Emirda hayatnn ilk ylnda yazlan bu ikinci emirname
zerine, Isparta cenahnn, yani Tarihe-i Hayatn birinci blm ile
vazifelendirilen Husrev aabey ve arkadalarnn, Risale-i Nur'un sair
mhim neriyatyla megul olduklar iin,tarihe mevzuunda herhangi bir
faaliyetleri grlmemitir. kinci cenah olan Kastamonulu Feyzi Efendi
ve Takprl Sadk Bey'in bu ie ciddiyet ve titizlikle el
attklarn,bilhassa kahraman Sadk Bey'in bu ii tamamen yklendiini
grmekteyiz. Sadk Bey(7) stadna bu konuda sualler soruyor ve
mektuplar yazyordu. Sadk Bey'in, Tarihe-i Hayatn terkibi hususunda
Hazret-i staddan sorduu sualler ve stadn verdii cevaplarn bir ksm
yledir:
... stadmz efendimiz tensib buyururlarsa,Risale-i Nur'un ahs-
ma'nevsi tarafndan, ne derece ar ve elim erait-i hayatiye altnda
bir mcahede-i kbra ile meydana geldiini, mtaklarna ve gelecekteki
Risale-i Nur talebelerine hem bir menakb,hem bir rehber ve nmune ve
hem de bir dstur-u mcahede-i diniye-i slmiye olmak ve bir araya
toplayarak bir risale olmas iin,fikr-i acizanemi Hazret-i stadmn
afuvlarna iltica ederek arz ederim.
1- Merhum ve mafur Abdurrahman Efendi hazretlerinin neir
buyurduklar stadmz efendimizin tarihe-i hayatlar,
2- ki Mekteb-i Musibetin ahadetnamesi,
3- htiyarlar Risalesi'nin stadmzn tensibiyle buyuracaklar
ricalar,
4- Eski Said'in Yeni Said'e inklab
( 5 ) Bilahare mezkr Ricalar da Hazret-i stad te'lif etmitir.
A.B.
( 6 ) EI yazms (benim) Emirda Lahika Mecmuas S.60-61
( 7 ) Sadk Bey, Plevne kahraman mehur Sadk Paa'nn (1813, 1893) z
torunudur. (1902)'de Kastamonu Takpr kazasnn Kadky'nde domutur.
1971 senesinde, ayn kyde Hakk'n rahmetine kavumutur. R.H. Son
ahidler C.2, S. 135
23
5- stadmzn Ankara'ya terifleri ve Meclis'e hitabeleri ve Reis-i
Cumhurla mnakaalar,
6- Isparta mektuplarndan Risale-i Nurun Menakbna ait paralar
veya tamam,
7- Eskiehir mahkemesi mdafaanamesi ve hapishanesi mektuplarndan
paralar veya tamam,
8- stadmzn Kastamonu'ya terifleri ve Kastamonu mektuplarndan
paralar veya tamam,
9- Denizli mahkemesi mdafaanamesi ve hapishane mektuplarndan
paralar veya tamam,
10- Emirda mektuplarndan paralar veya tamam,
11- Umum lahikada, taharriyat ve ta'kibatlara ve Risale-i Nur'a
ait kramat- lahiyyenin beyanlar gibi, gerek Risale-i Nur'un ve
gerekse ahs- maneviyesinin tarihe-i hayatn aklayan mektubat ve
fkralar,
12- Mehmed Feyzi Efendi kardeimizin yazd yaz(8) ve merhum ve
mafur Hasan Feyzi Efendi kardeimizin Risale-i Nur ve ahs- manevisi
hakknda yazd medhiyye ve daha bendenizin bilemediim ve grp
okuyamadgm Risale-i Nur'un ahs- manevisinin hayatna dair yazlarn
sra ve seyr itibariyle yazlacak yerlere, efendimizin' iaret
buyurarak bunlarn bir kll halinde toplanmasna ve stadmzn
tetkiklerinden sonra, gerek makina veyahut matbaa ile intiar ve
teksirine; ve mukaddes Risalenin (Yani, tarihe-i hayat kitabnn)
daha tafsilatl olmas iin, stadmz efendimizin bu hususta iarat ve
emirlerine intizardaym...
Takprl fakir, hakir, imdad- maneviyelerine
ok muhta talebeniz
M.Sadk(9)
( 8 ) M. Feyzi Efendi'nin yazd yaz ise, stad hazretlerinin
Kastamonu ve Denizli hayatiyle ilgilidir. Bu kitabn Emirda hayat
safhasnda yalmtr. A.B.
( 9 ) Emirda el yazmas S. 215
S: 24
Sadk Bey'in bu mektubunun 12. maddesinde- grld zere-mektubun
Hasan Feyzi Efendi'nin vefatndan sonra yazlm olduu anlalmaktadr.
Merhum Hasan Feyzi'nin vefat 13 Kasm 1946'dr. Feyzi Efendinin:
Saniyen: stadmzn tercme-i halini merak edenlere deriz ki..: yazs
da, mektup tarihinden evvel yazlm olduunu gsterir. Bu durumda,
herhalde bu yazmalar Afyon hapsinden evvel 1946-47 seneleri
ierisinde cereyan etmitir.
Hazret-i stad ise, merhum Sadk Bey'in, tarihenin terkibi
konusunda dnd fikrini tasviben yle cevap vermitir:
Salisen: Kastamon havalisinin kahraman ve Nur dairesinin Bahadr
kardeimiz Sadk Bey'in uhur-u selase ve leyle-i raaibini tebrik ve
biare kardeinizin ma'nev tarihe-i hayatn daha geni bir tarzda bir
mecmua tarznda nerine dair fikrini ok gzel grdk, Barekallah dedik.
Zaten eskiden dndgmz tarihe-i hayat Sirac' n-Nur namn ald. Bu yeni
ekildeki mecmua, Sadk'n ve Mehmet Feyzi'nin hissesine dyor.O
mecmuay onlar karmaya haklardr. Kahraman Nazif de yardm etmeli.
Fakat on iki aded paralarda, onlar mnasib grmedikleri cmleleri
kaldrmasna onlara izin veriyorum ve slahn da onlara havale
ediyorum. Hususan eski Divan- Harb-i rfdeki mdafaatn, Risale-i Nur
mesleine uymayan baz cmleleri tayyedilsin.. ve Eskiehir mdafaatnda
da kardelerimizin hatr iin pek yumuak ve msamahakrane ta'birat,
ta'dil veya tayyedilsin.. Ve denizli mdafaatndaki tekerrr eden
cmleler ihtisar edilsin. Hem taksim-l a'mel suretinde Sadk ve
Fevzi'ye yardm iin, baz has kardelerimiz o on iki paradan bir paray
bulsun, yazsn, onlara versin.. Ve daha yal kda yazlmadan ben de bir
defa grsem mnasiptir. Size havale ediyorum. Siz daha iyi
bilirsiniz... (10)
Dikkat edilirse, Hazret-i stad, u cevabnda, ilk balarda tarihe
iin Ma'nevi Tarihe-i Hayat veya Sirac'n-Nur diye isimlendirmiken,
Sirac-nNur mecmuas knca, artk o isim onda kald. Ayrca talebelerine
geni tasarruf izni vermektedir ki, talebelerine kar kemal-i itimadn
gsteriyor. Zaten onun btn talebeleri i'timada ayn insanlardr.
Merhum Sadk Bey, stadn bu cevabndan sonra, stadna ikinci bir
talebname gnderiyor. Bir ksm yledir: ... stadmz Efendimizin
emirleri mucibince, Kastamonu'ya giderek Mehmed Feyzi Efendi
kardeimizle bil-istiare, nebolu'da Nazif Efendi ve sair
kardelerimizin almakta olduklar
(10) Emirda-1 el yazmas S. 215
S: 25
kuds vazifelerine naksa vermemek iin, Sirac-n-Nurun yaz iini
zerime aldm. Talebelikteki liyakatsizlik ve aczimle beraber,
Sirac-n-Nurun bir araya toplanmasn, benim gibi hakire havale
buyurmanzn krann demek haddimin ok fevkinde olmasyla beraber;
stadmz efendimizin bu hususda nazar-i msamahalar, semahat ve efkat
ve ltufkrlklarnn en byk delilidir.
stadmz Efendimizi ba'z hususlarda rahatsz ve iz'a edeceimden
hk-i payinizden perek istirham ederim:
1- stadmz Efendimiz m- erif'e terifleri ve bu seyahat hakknda
bir nebze malmat.. ve Hutbe-i amiye'nin ya stadmz tarafndan veya
stadmz ruhsat buyururlarsa, Mehmet Feyzi Efendi kardeimiz tarafndan
tercme edilerek, icab eden noktalar.. Ve Selanik'e terifleri.. Ve
Ayasofya hutbesi.. ve Medreset-z-Zehra ser- mderrisi Hasib Efendi
ile mkleme.. ve stanbul'dan Van'a.. Ve Van'dan Ankara'ya.. Ve
Ankara'dan Van'a.. Ve Van'dan Isparta'ya terifleri gibi
Sirac-n-Nuru aydnlatacak ve evvelce arz ettiim on iki bende
ilaveten bu malmatlar hangi menba'dan alabileceimizi.. Ve stadmzn
hl-i hayatnn altm senelik harika ve bedi' mcahade-i kudsiyesini
beyan edecek Sirac-n-Nur ne kadar tafsilatl olursa mstensiblerini
ve okuyucularn o kadar memnun ve mstefid edeceginden, kaleme
alnmayan vakayi' iin stadmz Efendimize vereceimiz zahmetten dolay,
biz aciz talebelerini afv buyurarak ltuf buyurmalarn hk-i
payinizden perek rica ve niyaz ederim. Sevgili stadm efendim
hazretleri
Fakir, hakir, aciz, imdad- manevilerine
ok muhta talebeniz
Mehmed Sadk(11)
NOT: Sadk Bey'in bu mektubunun haiyesinde ise, Tarihe-i Hayatn
blmleri hakknda dndg fikrinin stad tarafndan tasvip grp grmediini
istifsar ediyor.
(11) Emirda-1 el yazmas S. 265
S: 26
Sadk Bey, bu ikinci mektubunda stadn hayatnn ok mhim noktalarn
soruyor. Mesela Medresetz-Zehra'nn ba mderrisiyle mklemesini biz hi
bilmiyoruz, nedir?(12) Bize karanlk noktadr. Mektubtaki Sirac-n-Nur
ta'birleri yine Tarihe-i Hayattr. Fakat mektup ok nemli noktalar
hav olmasna ramen, stad hazretleri istenilen cevaplar vermiyor.
Belki de mbarek ahsiyetine taalluk eden mes'elelerin kendisi
tarafndan nazara verilmek istenmediinden mi bilmiyoruz, mektuba ok
ksa bir cevap veriyor ve arad malmat yine ona havale ediyor.
stadn cevab mektubunun bu blm yledir: Salisen: ok alkan ve
kahraman kardeimiz Sadk Bey'in ok ehemmiyetli mektubuna ok uzun bir
mektubla cevap vermek lzmd. Fakat maatteessf imdilik halim ve
vaziyetim, hususan rahatszlm msaade etmiyor. Benden yardm istedii
izahat vermeye halim msait deildir. Yine ona ve Mehmet Feyzi'ye
havale ediyorum. Mmkin olduu kadar o tarihe-i hayat yazarlar...
(13)
Mektubun bundan sonraki blm,yeni harf Emirda-1'de mevcut olup
devamnda ( cebbar kumandanlara kar tavr ve onlarn adeta Eski
Said'den korkmalar...)'nn hikmetini beyan eder.
te Sadk Bey ile Hazret-i stad arasnda Tarihe ile ilgili-
mektuplama ve mzakere bylece sona eriyor. Bundan sonra Sadk Bey ve
Mehmet Feyz Efendi'nin almalarn ne kadar ilerlettiklerini
bilmiyoruz. Fakat Afyon hapsine pek yakn bir zamana rastlayan
stad'n bir mektubunda, Ispartallara yle hitap ettiini de
gryoruz:
Aziz kardelerim:
Madem Keramet-i Gavsiyenin ou imzalarnzla tasdik edilmi, elbette
siz Keramet-i Gavsiye'de istediiniz ta'dilat yaparsnz.
Ksaltabilirsiniz. Ehemmiyetsiz tahlilat kaldrabilirsiniz. Hem
Sikke-i Gaybiye'de, hem ma'nev Tarihe-i Hayatta -ki Sadk ve Feyz
alyorlar- Nur'un mesleine ve izzetine yakmayan cmleleri veya gemi
zamana mahsus ihtiyatkrane ve msamahakrane kelimeleri ve medar-
i'tiraz olan zaif iaretleri tayyedip kaldrrsnz ve Sadk Bey'e de
haber verirsiniz.(14)
(12) Eer bu ba mderris Cami-l-Ezher reisi eyh Bahid Efendi ise,
o zaman mechulumuz degildir.A.B
(13) El yazmas Emirda-I S. 260
(14) El yazmas Emirda-1 S. 299
S: 27
Anlalan Tarihe-i Hayat iine, bilhare Ispartallar da el atmlar.
Bu mektubunda da Hazreti stad genie tasarruf iznini vermektedir.
Ancak tam bu srada Afyon hapsi hadisesi meydana kyor ve tarihenin
yazlmas ve neri ylece kalyordu.
Yine Tarihe ile ilgili olarak, ayn sene iinde Erzurum'un ilk
dnem milletvekillerinden, Hazret-i stadn eski bir dostu Mehmed
Salih Yeilolu da stadn tarihesi ile yakndan ilgileniyor. O da
Hazret-i stad'dan -Sadk Bey gibi- baz aydnlatc bilgiler istiyor.
Merhum Salih Yeil'in stadmzla mektup lamalar uzundur ve mnteir ve
gayr- mnteir Emirda lahikalarnda kaytldr. Bunlardan sadece ok
enteresan bir paray buraya almakla iktifa etmek istiyoruz.
Tafsilatn arzu edenler Emirda-1 mektuplarnn aslna mracaat
etsinler.
Salih Yeil'in stadmzdan sorduu onbir sualdir:
Muhterem stadm!
Sizin hakknzda air-i merhum Mehmet Akif Bey ile Darl-Hikmet-i
slmiye a'zalnda bulunmu olan merhum Mehmet evket'den dinlediim
kymetli notlarm vardr. Hal tercmelerinize o zatlardan topladklarm
yazmak mecburiyetinde kaldm iin ltfen suallere ksa ksa cevap yaznz,
kendi namma yazacam hal-i vasiyetnamenizi arzu ettiiniz kadar
mufassal yazmakta emir sizindir.
Mehmet Salih Yeilolu
Sualler: I- Cenab- Hak sizi hangi tarihte ve nerede dnyaya
getirdi?
2- Babanzn ve byk babalarnzn adn ve mesleklerini ltfen
yaznz.
3- Kimlerden, nerede ders okudunuz? Ve nerede kimlere ders
okuttunuz?
4- Van Valisi Tahir Paa'nn konanda ne kadar kaldnz? Ve o zata ne
okuttunuz?
S: 28
(Merutiyetin ikinci senesinde (15) Erzurum'a Vali olarak gelen
Tahir Paa merhum, bir Ramazan iftarnda sofra banda sizin
meziyetlerinizden uzun uzadya bireyler anlatmt.)
5-Merutiyet'in i'lnndan ka ay evvel stanbul'a geldiniz?
ttihadlar, halka nasihat iin sizi Selanik'e gtrmlerdi. Selanik'ten
sonra sizi Rumeli'de hangi ehirlerde gezdirdiler?
6- Balkan Harbine itirak ettiniz mi?
7- Umumi harpte nerede esir oldunuz? Ruslar size hangi
ehirlerini gezdirdiler? Hakknzda ne gibi muamele yaptlar? Tazyikde,
hakarette bulundular m?
8- Hangi tarihte esaretten firar edip, hangi tarihte stanbul'a
geldiniz? Ve hangi tarihte Dar-lHikmet-il-slmiye aliyesine a'za
oldunuz?
9- Milli Meclis'in ilk devresinde Ankara'ya geldiiniz zaman,
evvela hrmete, bir hafta sonra da meclis teneffs salonunda ve soba
banda Abdest, Namaz, Cenab- Haktan yardm isteyiniz szlerinizden
dolay Reis-i Cumhurla mnakaadan sonra, Ankara'dan uzaklatktan
sonra, ilk olarak nereden nereye nefy oldunuz?. Ve ol vakit,
Diyanet Riyaseti tarafndan bir emre msteniden size Vizlik nmiyle
elli lira maa tahsis edilmi iken, bu maa neden kabul etmediniz?
10- Hangi ehir ve kasabada iken, yazdnz kitaplar bahanesiyle,
Eskiehir'e sevk ve mahkm oldunuz? Ve ka sene hapiste kaldnz? Ve
hapisten karldktan sonra nereye nefy oldunuz?
11- Kastamonu'dan kimin ihbariyle hkmet sizi Denizli'ye,
cezaevine sevk etti? Ka ay hapishanede kaldnz? Hapsinize sebep olan
kitaplar tedkik olunup muzr olmadklar anlalmakla, hkmen serbest
brakldktan sonra, o hayatnzn mahsul olan eserleriniz size iade
edildi mi? Ltfen pek ksa bu suallerin cevabn yaznz.(16)"
te merhum Salih Yeil'in bu onbir adet mhim sualleri de maalesef
Hazret-i stad tarafndan -ahs hayatyla ilgili olmasndan- tam bir
cevap ile karlanmamtr. Yalnz stad birka umumi maddeyi yazarak cevap
vermi. Bu maddeler Emirda--lahikasnda ma'lum olan: Aziz sddk
kardeim, bu fani dnyada hamiyetli ve cidd bir arkadam! balkl
mektuptadr.
(15) Merutiyetin 2. senesi 1910 tarihidir.
(16) Emirda Dosyas: 161-Mteferrik mektuplar dosyas No: 2
S: 29
Merhum Salih Yeil'in mektubunun sualler blmnde Merhum Mehmed
Akif ve Dar-l Hikmet a'zas Mehmet evket (17) Efendi'den bizzat
dinledii mhim notlarnn varlndan bahsetmi.. Ve stadn hal tercmesini
bu zatlarn verdikleri malmata bina ederek yazacan yazm. Demek ki,
merhum Mehmet Akif ile Mehmed evket Efendi'nin, Hazret-i stadn
hayatiyle ilgili ok eyler bildikleri anlalyor. Nitekim Salih Yeil,
o zamann i ileri Bakan Hilm Uran'a yazd bir mektubunda, Hazret-i
stad iin Mehmet Akif in szlerini ylece kaydetmitir:
air-i mehur Mehmet Akif Bey merhumun rivayetine nazaran; Msr'n
en ma'ruf ulemasndan olan ve Garb'n mteaddit lisan ve felsefesine
ina bulunan stad- A'zam Abdlaziz avi'in, yirmi ksr sene evvelisi
EI-ehram ceridesindeki Said hakknda yazd Fatn-l-Asr balkl
makalesini okuyan ve kendisiyle bizzat gren ilim adamlar, bu zatn
ilm kudretini ve lh mesleini takdir edebilirler...(18)"
te bylece, tarihe-i hayatn yazlma ii iin Hazret-i stadla mavere
ve mzakereler srmekte iken, Afyon hapsi hadisesi zuhr etti. ki buuk
sene kadar bir zaman onu te'hire
uratt. 1950 senesi ortalarnda bu almalar yeniden canland. Bu
defa niversiteci Nur talebeleri el attlar ve ok ksaca bir tarihe
yazdlar. 1951'de nebolu evvela yeni harfle daktilo edip teksir
makinesiyle 530 adet kartt. 1952'de ise, yine hem nebolu, hem
Isparta bunu eski harflerle ve teksir makinesiyle oalttlar. Ayn
senede Eref Edip Bey stadn baz fotoraflarn da elde edip, yazlanlar
bir derece piyasa lisanna uygulyarak tab' ettirdi.. Ve nihayet
1958'de stadn Byk Tarihe-i Hayat Ankara'da basld. Cenab- Hak
cmlesinden raz olsun. Amin...
Bu uzun izahlardan sonra unu deriz ki; Hazret-i stad'n byk
tarihe-i hayatn hazrlayan Bedizzaman'n hizmetkrl gibi ulv bir eref
ve keramete mazhar olmu sadk Nur talebelerinin, ayn kitabn(*)
giri
(17) Mehmet evketi (1787-1934) istanbul'da dogdu. Dini ilimlerin
ikmalinin yan sra; Trke, Arapa, Ingilizce, Almanca ve Frarszca
dillerini bilirlerdi (Son Devrin Islam Akademisi Darl Hikmet-il
Islamiye S. 176)
(18) Emirda-1, S. 153
( * ) YAKINDA BYK BR TARHE- HAYAT YAZILACAK. Emirdal Merhum
Mehmet alkan aabey H.z. staddan rivayet ederek yle demitir:
Hz. stad, Neredilen Tarihe-i Hayattan sonra ( Byk Tarihe)
"nallah yaknda byk bir Tarihe-i Hayat yazlacak (Bkz: Son ahitler-4
Sh.62)
Bu mnasebetle: Birka defa Merhm Tahiri Mutlu aabeyden duymutum
ki, demiti:(*) Byk Tarihe-i Hayat hazrlanrken, bir kardeimiz(ismini
yazmaya gerek duymadm) Tarihede hz. stadn hususi hayatnn baz
vak'alarn lzumsuz grerek, Kalemle izip karyardu. tam o esnada stad
hz. leri hiddetli bir ekilde odamza girdi ve eliyle bir eyler izer
gibi yaparak: "Nedir byle, byle!.. Bunlara Masonlar dahi itiraz
edemez" dedi.
(*) Ayni bu meseleyi, Bayram YKSEL aabeyin bana yazd bir mektubu
da teyid etmektedir.
S: 30
ksmnda; ileride dha geni ve tekmil edici tarihe-i hayatlarn
yazlmasn tavsiye etmeleri ve o kapy ak brakmalar ve stad'n
vefatndan sonra yazlan tariheleri memnuniyetle karlamalar, bizim bu
vdideki almamzda cesaret ve hareket kayna olmutur.
Mukaddemede de arz ettiimiz vehile; baz mbalaalarn ve
ziyadeliklerin, ilm ve mukni' cevaplar bulunup verilmesi iin, bu ok
ar ve muazzam mes'eleye girimi bulunduk.
Bu almamzda; ba'z ehl-i siyaset ve ehl-i dnyann hayatlarnn bir
ynn yazmak yasak.. br ynn yalan ve mbalaalarla iirmek gibi Haa-
deil, bil'akis doumundan vefatna kadar hibir tarafn gizlemeden,
aslnda gizlenmesi mmkin olmayan, gne gibi yan-beyan meydanda
olarak, przsz, zikzaksz, iffetli ve nezahetli, masum bir hayatn btn
etrafiyle seyrini yazmak emelimizdir.
Bu almamzda esas alnan kaynak eserlerin en bata geleni, Hazret-i
Bedizzaman'n bizzat kendi eserleridir.
kinci derecedeki kaynak rehberimiz ise; stadn en yakn
akrabalarndan; bata biraderzadesi merhum Abdurrahman'n ve kk kardei
Merhum Molla Abdlmecid Efendilerin
yazdklaryla, yine stadn mukarreb ve havass olan Nur
talebelerinin mahedeye dayanan rivyetleridir.
nc derecede me'hazmz da, kendisi hayatta iken, hal tercmesiyle
ilgili olarak yazlan kitaplardr. Bilhassa kendisinin bizzat
ilgilenip tanzim ettii byk Tarihe-i Hayat kitabdr.
stadn vefatndan sonra, hayatyla ilgili yazlan eserler ise;
mukayese ve mihenge tabi' tutulduktan sonra, sahih olan ksmlar ve
Nur talebelerinin hatralar drdnc bir kaynamz olacaktr.
Bunlarn dnda, menkbelere ait rivayet yollu ksmlar, hadis usul
ilmine gre; drst, ahitli ispatl, mekn ve zaman muayyen olanlar semi
bulunmaktayz.
Tevfik ve Hidayet Allah'dandr....
Abdulkadir Badll
S: 31
KNC BASKISI MNASEBETYLE
Kitabmzn ikinci basksnda nsz ve giri ksmlarna ilave edecek bir
ey yoktur. Sadece medar- kran bir hadise ile, kitabn kaynaklar ve
iindeki mevsk va sadk menkbe rivayetleri hakknda baz izahatlarda
bulunmak isterim.
MEDAR-I KRAN HADSE
Kitabmz Tima irketi hizmeti ile ilk basks yaplp seneden beri
yaynlanmaktadr. Her kitap hakknda, ktktan sonra, lehte aleyhte baz
kyl-u kaller olmas normaldir. Hatta aleyhinde reddiyelerde
neredilebilir. Amma Allah'a kr, kitabmz hakknda bir ok teekkrler ve
samimi takdir hislerini ifade eden mektup ve telefonlar aldmz
halde, aleyhinde olarak hibirey bize ulam deildir. Deersiz fsltlar
nev'inden baz dedikodular duyduksa da, aleyhnde olarak hibirey bana
aksetmemitir. Bu hal ise, bizim fevkalade ilm iktidar ve
meziyetimizden deildir. Kaynak ve sermaye stad Bedizzamann olduu ve
ayrca da tab'ndan nce aabeylere okutarak istiare ile tab' ve neri
gerekletii iindir.
kinci Sebeb: Bu kitab, benim kendi iman ve vicdanmla gayet
mtmain olarak sadece Bedizzamann hayat, cihad, hizmeti ve mesleinin
esaslar dahilinde, ahs hibir his ve heves bulatrmadan a'zami
titizlik ierisinde mezkr hukuklara riayet ederek yazdma olan kat'
kanaatmdr. Kitab, neir olduktan sonra, defa batan sona kadar harf
harf okudum. Risale-i Nurun mesleine mugayir, Hazret-i stadn aziz
ve erif hayatna mnaf hibir ey grmedim. Dolaysyla tenkide medar
olacak hibir nokta gsme ilimedi. Bir bakasda ilm bir tarzda
herhangi birey sylemedi ve ya yazp gndermedi. yleyse -Sermaye ve
mal sahibi Hazret-i ztad Bedizzaman olduundan -basit baz dzeltmeler
dnda ondan krpacak veya tra edecek birey yok demektir.
Bedizzaman gibi byk mceddid, mtehid, muhd ve mcahid za
S: 32
tn hayat yazlrken, onun ilk ekirdeklik durumu ve fr menei ne sie
naslsa, olduu gibi yazlmas icab ettii ve mutlaka zaruri olduu gibi;
Nurani ve pek muhteem ve muhit bir aa halini alan hayatnn tekemml
safhalarda, yine aynen ve olduu gibi ve te'vilsiz olarak yazlr ve
yazlmaldr. te bu kitap benim samimi vicdanm ve imanmla bunu byle
yaptna kaniim. Hak, hakikat ve hukuk ne ise, nasl icab etmise ve
onun ftr ekirdeklii
ve menei neyse.. ve keza o hukuklar neyi icab etmise; te'vilsiz
ekilde ona mraat edilmitir. Ayn zamanda, onun eceredar ve semeredar
olan tekemml vanlar da aynen ve harfiyyen ve bu hukuklarn istilzam
ettii kaziyeler neyse, olduu gibi te'vilsiz ve tekellfsz olarak
kaydedilmitir. Bunun aksini syleyen varsa hemen meydana kmasn ve
sylediini sibat etmesini bekliyor ve istiyorum.
KTABIN KAYNAKLARI
Bu kitabn dip notlarnda kaynak eserlerin isim ve sahife
numaralar verilirken birok matbu' ve mnteir eserlerin ismi verildii
gibi; matbu' ve mnteir olmayan baz kitap, defter ve dosyalarn
isimleri de gemektedir. Bunlarn ekserisi benim hususi arivimde
bulunan eylerdir. Mesela: Denizli - Afyon dosyas ve Emirda-1
mntehab dosya ve Emirda-2 mntehab dosya ve mesela Yrtk cilt
Hadiseler dosyas gibi dosya ve tomarlarn isimi getii gibi; el yazma
halinde bulunan Barla, Kastamonu ve Emirda Lahika mektuplar asllarn
ihtiva eden kitaplarn isimleri de gemektedir. Mezkr dosya ve
kitaplarda pek mhim vesikalar bulunmakta ve Hazret-i stadn hayat
iin ok deerli belgelri ihtiva etmektedirler.
Bu belge ve vesikalarn mufassal olan bu kitaba derci zaruri idi.
Dip notlarda isimlerinden sz etmek zaruretide vard. Bunlarn dip
notlara ancak ismlerini byle verebilirdim. Hepsi yanmda
mahfuzdurlar. Grmek isteyenlerede her zaman gsterebiliriz.
RVAYETL MENKIBELER
Kitabmz, byk islam alimlerinin Siyer ve Tarih Kitaplar usul,
tertip ve sluplar tarznda hazrlandndan, Hadis ilmindeki belge ve
vesikalar mahiyetini tayan sahih rivayetli menkbelere fazla nem
verilmitir. Hz. stadn hayatnn her hadisesi hakknda, eer staddan
gelen yazl belgeler varsa, birinci derecede onlar, sonrada sair
rivayetli hatra ve belgeleri.. Eer Hz. staddan yazl vesikalar
bulunmamasa, sadece o rivayetli
S: 33
(ama mahadeye dayanan rivayetleri) menkbelere dayandrlmtr. Bence
Tarih ilmi de budur ve salam yol da bu tarzdr.
Menkbeli, hatral rivayetler, 1. bask kitabmza okca girdii gibi,
2. baskya, elde edilen yeni hatralarda dercedilmitir. Hem birinci
bask, hem ikinci baskda dercedilmi mezkr menkbeli rivayetlerin
mutlak ekseriyeti Nur talebelerinden gelmektedir.. Ve bunlarn
ekserisini N.ahiner be cilt Son ahitler eserlerinde salam bir
ekilde belgelendirerek nerettirmitir. Burada Necmeddin ahiner
kardeime teekkrlerimi kaydetmeyi bir bor addediyorum. Sahih
rivayetli menkbelerin bir ksmda ben kendim tesbit etmiim.
Gayemiz, yegane gayemiz: Hz. Bedizzamann hayatn salam temeller
stnde sadk belgeler ile alem-i islama sunmaktr.
midim kavidir ki; Hazet-i Bedizzamann harikalar manzumesi olan
adm adm hayatn.. ve bir kahraman- slam olan pek muazzam ve
cihan-mul mcahedelerinin nvann.. ve bin seneden beri slam
Milletlerinin hallini bekledikleri pek ok Kur'an, akidev ve slam
mes'elelerin tlsmyyet cihetlerini kefedip ortaya koyan alem-mul
dava ve mesleinin bir enmuzecini.. ve Kur'an ve slam'dan ald gayet
kuds ve przsz meslek ve merebinin bir haritacn amil ve muhit
bulunan bu kitap; ve sermaye ve kaynaka yine tamamen onun mal olan
bu eser; Bir gn gelir, ilm mahfellerde medar- nazar olur ve me'haz
ve mesned eser olarak layk mevkiini ihraz eder.
Yine kat'iyyen mitvarm ki; her nekadar bu gn aleyhinda baz
deersiz ufak-tefek dedikodular duyulmakta isede, ehl-i ilim ve
tahkik olan Nur talebeleri.. ve stadlarnn Hayat ve hizmetlerinin
adm adm bilinmesine merakl zevat; imdiki pek basitane ve
hissiyatpervarane olan yersiz dedikodu tarzndaki fsltlar ve
vesveseler perdesini yrtacak, ilim ve tahkik szgecini eline alacak,
engin tefekkr ve mlahazalarla onu tartacak ve szecek.. ve u herbir
sahifesine - yazlrken - ok gzyalar demi olan; ve stadlarnn Tarih-i
Hayatn yzer delil ve brhanlar stne vaz'edip Kuran ve dolaysyla yzer
defa manen Hazret-i stad'n onayndan geen bu kitaba yabanc gzyle
bakmayacak ve mttehem nazaryla aibelendirmiyecek.. Belki gayet
mutmain ve emin olarak heryerde onu koyacak ve her zamanda
okuyacaktr. naallah!
ABDLKADR BADILLI
S: 34
S: 35
BRNC BLM
DOUMU, OCUKLUK DEVRES
ve
TAHSL HAYATI
S: 36
S: 37
BEDZZAMAN SAD- NURS'NN DNYAYA
GELECEN KEFEN HSSEDP HABER
VEREN BYK VEL NSANLAR
Bedizzaman Said-i Nursi, u dnya menziline ayak basmaya yaklarken
veya ayak bast gnler, onun geleceini ve hatta geldiini hissedip
haber veren ehl-i Velyetin mjdeli ihbarlar sarih gibidir.
Elbette, Bedizzaman gibi garip, bedi' bir drr-i yektay, harika
acib bir mahiyeti kefedip bildirmeleri lzm idi.
Evliya denilen keskin basiretli, nuran kalbli ve hassas
ferasetli insanlar arasnda, gemite de bu kabil ihbarlar vaki' olmu
mudur?
Evet olmutur. Burada bir tek nmune kaydederek, geni malmat
Tabakat- Sofiye ismi altnda intiar eden ve Evliyann menkbelerini
anlatan kitaplara havale ediyoruz.
te, eyh-l slm Ahmed-i Namik El-Cam yle buyurmutur: Her drtyz
senede mhim bir Ahmed gelir.. Fakat binin banda gelecek Ahmed, en
mhimmidir.(1) ihbaryla, mam- Rabbani (K.S.)'yi haber vermitir.
Dikkat edilirse, bu ihbarda, ehadet lemine ayak basm bir insann
gelecei veya geldii haber verilmiyor, belki drtyz ksr sene gibi
uzun bir mesafeden, gelecek olan bir insan bildiriliyor.
imdi, Bedizzaman'n geleceini haber veren' byk velilerin
ihbarlarn sralyoruz:
1- Bitlisli Kayser Hoca: (u anda stanbul'da) 11.12.1983'te
stanbul'un Bahelievler semtinde bir evde, byk bir cemaatin
huzurunda aadaki hatray anlatmt: Ben, krk sene kadar mehur Gavs-i
Hizan'n ky olan Geyda(2) da imamlk yapm olan Molla Haci Efendi'den
bizzat duydum. 0 da Gavs-i Hizan'n halifelerinden Molla Halid-i
Eruk'den duymu. Molla Hac dedi ki: Bedizzaman Hazretleri henz
dnyaya gelmeden Gavs-i Hizan'n mridlerinden olan babas Sofi Mirza,
bir gn Geyda'dan geerken (baka bir rivayette dorudan Gavs ziyaret
kasdiyle) dergha gelmi.. Gavs ise, o saatte kendi hs halifeleriyle
hususi sohbet ediyorlarm.
( 1 ) Nefahat-l ns, Mevln Cam, S. 394 = Sikke-i Tasdik-i Gaybi,
Osmanlca, S. 198
( 2 ) ayda: Bitlis'in Hizan kaasna bal bir kydr.
S: 38
Sofi Mirza mutlaka Gavs ziyaret edeceini sylemi. Mridleri ve
talebeleri: Gavs u anda kimseyi kabul etmez, hususi sohbettedir
demilerse de, Sofi Mirza srarnda devam etmi ve Eer siz Gavs'a haber
vermezseniz, ben kendim gidip kapy alacam demi. Mridleri: yle ise
haydi git al! demiler.
Filhakika Sofi Mirza gidip Gavs'n hususi sohbetghnn kapsn alm ve
ieri girmi. Gavs Hazretleri(3) Sofi Mirza'y grr grmez ayaa kalkm ve
hrmetle karlayp onu kucaklam, koluna girmi, getirip kendi yerine
oturtmutur.
Sofi Mirza Gavs ile bireyler konumu. Gavs ise, hep onu tasdik
ederek beli! beli! diye cevap vermi. Nihayet Sofi Mirza izin
isteyerek kalkm, gitmi.
Sonra, Gavs'n halifelerinden bata Molla Halid-i Eruk
hayretlerini gidermek zere, Gavs Hazretlerine: Kurban, bu fakir
adamda ne var ki bu kadar iltifatlarda bulundunuz? bize gre siz bu
fakir Sofi Mirzo'ya(4) fazla iltifat ettiniz, yahut bize fazla
geldi: demiler.
Gavs Hazretleri ise,gayet ciddleir, halifelerine hitaben:
Efendiler! Bu fakir Sof'nin sulbundan yle bir ocuk dnyaya
gelecektir ki, yz kutbiyyet, onun derecesine yetiemez demi.
2- Saf, berrak olan ehl-i snnet dairesinde ilm-i hakikat ve
tarikat nereden, Isparta'nn mehur ve medar- fahr Bekazal Osman-
Halid Hazretleridir.Bu zat da, Mevln Halid hazretlerinin tarikatna
mensubtur. Vefat Isparta 1292-1876 senelerindedir. Bedizzaman'n
doduu sene.. Bu zat, Isparta'nn gneybatsna den dan yamacnda Sidre
namnda bir mevkide riyazet ve tesbihatlarn icra ederlermi. Krk gnlk
riyazet gdasn, bir iki gnde yer, daha krk gne kadar birey yemeden
tesbihat ve zikirlerine devam ederlermi. Rivayete gre, bazen krk gn
sren riyazetinin hitamnda mbarek dudaklar birbirine yaprm.
te bu zat, vefatna yakn gnlerde, hem evldlarna hem yaknlarna
kesin olarak demitir ki: man kurtaran bir mceddid kacak. O da bu
sene tevelld etmitir. Ayrca ilve ederek: Benim drt olumdan birisi o
gelecek mceddid zatla grecek ve elini pecektir. buyurmutur.
( 3 ) Gavs-i Hizan: Mehur Seyyid Sbatullah-l-Arvasi'dir ki:
Mevln Halid Hazretlerinin halifesi olan Seyyid Taha-y Nehri'nin
arktaki birinci halifesidir. Doum yl bizce
mehuldr.Mks nahiyesine bal Arvas kynde domu, Rumi 1287 Miladi
1871'de Geyda kynde vefat etmitir
( 4 ) ark'ta tasir edat olarak mahall lisanda Mahmud'a Mahmo,
Mustafa'ya Musto kadn. ise, mesela, Fatma'ya Fato, Nuriye'ye Nure
eklinde kullanld iin Mirza'ya "Mirzo denilmitir.
S: 39
Bu hadisenin zerinden 35 sene getikteri sonra, 1327-1911'de
Isparta'nn Atabey kasabasnda birgn, snnet ve hfz cemiyetlerinden
birisinde, cemaat tarafndan Osman- Halidnin drt evladndan sonuncusu
olan Ahmed Efendi'ye sorarlar. Siz hep Mceddid, Mceddid dersiniz! O
mceddid kimdir ve nerededir? diye sorulan suale kar, Ahmed Efendi:
Evet imdi mevcuttur, otuzbe yandadr diye cevap vermitir.
Aradan geen hayli zaman sonra, Hazret-i stad Isparta'ya terif
ettiklerinde; Isparta'nn Yenice Mahallesinde oturan Nuri Efendi,
Osman- Halidi hazretlerinin hayatta kalan son olu Ahmed Efendi'ye
sorar: Pederiniz benim evldmdan birisi o Mceddidle grecek ve elini
pecek buyurmular, bu nasldr? sualine cevaben, Ahmed Efendi: Evet,
merhum pederimin sz kt. Ben onunla grtm demitir.(5)
Bu hadise-i gaybiyeyi Hazret-i stad da; evliya-y mehureden
krkgnde bir defa ekmek yiyen, krkgn yemeyen Osman Halid'nin ihbar
ve evltlarna vasiyeti..: eklinde Sikke-i Tasdik-i Gaybnin ba
tarafnda kaydetmitir.
3- Denizli vilyetinde ayn senelerde yaam, byk evliyalardan Hac
Hasan Feyzi isminde bir zat(6) birgn talebelerine: Bugn Krdistan'da
byk bir veli dnyaya geldi. Bu zat zamann sahibi, asrn vekilidir
buyurmutur.
Hazret-i stad Denizli hapishanesine 1943-1944 senelerinde girdii
zaman, byk Veli Hac Hasan Feyz'nin vekilinin vekili olan Denizli
Kahraman Muallim Hasan Feyzi, byk stadnn o gayb ihbarn hatrlam ve
Bedizzaman'n em'-i hidayetine pervane kesilmi ve Bab- Feyzinden rak
olmay asla ekemem, Dahi nezrim bu ki canm sana kurban olacak
kasidesindeki bu iki satrn tasdik-i filisi olarak, cann cnnna
kurban ederek, zehirlenip vefat etmitir.
Ayrca mezkur hadise-i gaybiyeyi merhum muallim Hasan
Feyzi(7)'nin vefat mnasebetiyle stad Hazretlerine ta'ziyeten mektup
yazan Mula'nn Milas kazasndan byk din alimi Halil brahim Efendi
mektubunda yle demitir:
Muhterem efendim, mesmuatma nazaran Denizli'de bundan 70-80 sene
evvel byk evliyadan Hasan Feyzi isminde bir zat, bir gn
talebelerine: Bugn Krdistan'da bir evliya dnyaya geldi bearette
bulunmakla, zat- devletlerini iaret buyurmu. Ba'dehu: Denizli'ye
baka perdelerle terifinizin o zatn ruhunu ad ve i'zaz iin olduunu
telkki etmitim. Ve az za
( 5 ) Tafsilat Osmanlca Sikke-i Tasdik-i Gaybi, S. 35'de
( 6 ) Bilinmiyen Taraflaryla Said-i Nursi N.ahiner S. 35
S: 40
man sonra ayn isimde mtevazi' Hasan Feyzi Efendi'nin Risale-i
Nur'a hrmetle, birinci Hasan Feyzi'ye imtisalen istikbal etmi ve
nurlara taaukla idhal-i envar olmas bu kanaatimi kat kat
ziyadeletirdi(8)..
stad Hazretleri Halil brahim Efendi'nin bu mektubunu tasdik ve
kabul etmi olacak ki, lahikaya derc eylemilerdir.
te bu byk vel zatlar, ayn asrda yaam ve birbirine yakn
tarihlerde vefat etmilerdir. Ayr ayr vilyetlerde yaayan bu byk
velnin, ayn hadisede ittifak edip sarih olarak haber vermeleri
elbette kayda deer byk bir hadisedir.
Bu zattan baka Burdur'lu Rahmi Sultan hazretlerinin
talebeleriyle maceras ve konumas da yan tefekkrdr. Barla Lahikas
asllarnda izah vardr.
Ayrca yine Isparta'nn medar- fahri mehur Topal kr Efendi nin
divanndaki u beyitleri de ayan- temaadr. Her ne kadar yukardaki
sarih ihbarlar kadar kuvvetli deilse de...
Aferin arha ki, attrd kuduzu kuduza.
Sk-u asr ire btn dad sited, kfr dalal;
Mteri kalmad, din indi ucuzdan ucuza
Eri ey avn-i eriat, eri ey muhyi-d-din!
Elem-i ri-i cefa sineden eriti ze,
kri-ya bilmezem esrar- gaybtan amma;
Ya ileri, ya geri, takrib ederim otuza.
(kendisi tefsir etmi), yani Otuzdemi.
Bu zat, birinci harb-i umumiyi haber vererek tasvirini yaptn
gibi, dini ihya edecek bir zat da imdada armaktadr. Geri bu zatn
szleri iar ve remzidr, fakat onun vefatndan otuz sene sonra,
Isparta'ya imdada anrd zat gelmi(9) ve duas kabul olmutur.
Ve bunlardan yz derece daha li olan iar ve remz, cifri ve ebcedi
haberler, Risale-i Nur'un Sikke-i Tasdik-i Gaybi mecmuasnda
mevcuttur. Bata Kur'an'n otuz ayetleri ve Hazret-i Ali Radiyallahu
anhnn Celcelutiye ve Ercze kasideleri ve Hazret-i eyh Abdlkadir-i
Geylan'nin Virdl-ia mnacaatnn garip iaretlerini grmek isteyen
merakllara, bilhassa osmanlca Sikke-i Tasdik-i Gayb mecmuasn
tavsiye ederiz
( 7 ) Hasan Feyzi Yregil 1895-1946 Denizli
( 8 ) Gayr-i :Mnteir Emirda-1 Mecmuas S. 42 Yeni harf Emirda-1
S. 196)
( 9 ) Geni bilgi Sikke-i Tsdik-i Gayb S. 15-16
S: 41
STAD BEDZZAMAN SAD- NURS'NN
NESEB VE SLALES
NCE BR HATIRLATMA
Malmdur ki, bir ok byk zatlarn slle ve nesebi hayat hikyelerinin
bana yazlr. Mesel; en bata Peygamber Aleyhissalt Vesselm'n nesebini
tarihiler Hazret-i smail Aleyhisselm'a kadar gtrrlerken, kimisi 28.
babada, kimisi 43. babada smail (A.S.)'e balarlar. Ama ittifakl
rivayet 21. babadr (10 )
Hem mesela; eyh Abdlkadir-i Geyln (K.S.)'nin nesebi, ondrdnc
babada Hazret-i AIi Kerremallah' vecheh'ya ulat (11) ispat edilmi.
Keza byle mehur bir ok zatlarn da, maruf slaleri, yani seyyid veya
Abbasi veya Hazret-i mer Radiyallah Anhnn neslinden gelene, mer
veya Faruk.. ve Osman:. Halid bin Velid (R.A.)'in nesebine mensub
olana Halid gibi, ma'ruf slalelere mensub olanlar ecere ile
slleleri ispatland gibi;. bazlarnn da zoraki veya hayal bir ekilde
bir slleye balattrldklar da olmutur. Bu da ok byk kabul ettii
eyhini, hocasn yceltmek, ann i'l etmekten gelen bir hsn- zannn
ziyade galeyanndan gelmitir. Halbuki, slm tarihinde o kadar ok
bykler var ki; zahiren ne seyyiddir, ne Abbasdir, ne de mer...
Mesela, mehur drt sahib-i tasarruf Evliyadan ikincisi olan
Ma'ruf-u Kerh ki, bir Hristiyan ocuudur. Kk yata Mslman olmu,
terakki ederek maneviyat ve lednniyatn evc-i blsnda umutur. mam-
Gazal de ma'ruf bir slaleye mensub deildir. Muhyiddin-i Arabi de
yle... Geri Muhyiddin-i Arabi, Mehur Hatem-i T'nin kabilesi olan
Arabn Tayy airetine mensub ise de, lkin mmete muhterem saylan bir
slle deildir. Hatta drt mezheb imamlar da byledir. Ve hkeza sayya
smayacak kadar byk evliya ve ulema vardr ki, mehur ve muhterem bir
nesebi yoktur. Amma gerekten seyyid slalesine mensub olan byle byk
zatlar, nurun ala nur bir eref kazanarak, ziyadesiyle slm
hizmetinde muvaf
(10) Tarih-i Taberi C.2 Sh. 239 276
(11) Elfeth-r-Rabban Abdlkadir-i Geylan, Sh.3
S: 42
fak olmulardr. slm mmeti de bunlara daha ok hrmet ve ballk
gstermitir. Seyyid Abdlkadir-i Geylan, Seyyid Ahmed-i Bedevi,
Seyyid Ahmed-i Rufa, Seyyid brahim-i Desski, Seyyid Ebu-I-Hasan-i
azeli gibi... Zaten bata Al-i Beyt-i Resulllah (A.S.M.) olmak zere
ki, l-i Ali'dir, sonra Al-i Abbas, Al-i Ca'fer ve Al-i Akl
(Hz.Ali'nin kardei) sllelerine hrmet, bir kavle gre er'an vacibdir.
Fakat hrmet ile, iktida ayr ayr eylerdir. Mesel, slaleleri seyyid,
fakat kendisi Snnet-i Resulullah yolunda olmazsa, ahsna yine hrmet
lzm, amma iktida ve tabi' olunmaz.
Neseb ve slleciliin son asrlarda baz su-i istimallere mncer
olduu da bir gerektir. zellikle taklidi ve teslimiyeti kuvvetli
olan slm memleketlerinde daha ok su-i isti'mallere vasta klnd.
Hrmet ile mutlak ittiba' ayr ayr eyler iken, kartrld. Seyyid
sllesine mensub olduklar iin herkesin kendisine hrmet etmesini,
dnya maietini te'min etmesini halktan isteyenler oldu. Baz yerlerde
bu hal imdi de mevcuddur. Hatta deil seyyid, ecdadndan bir veli km
ise, bunu alet ittihaz ederek halk arasnda dnyevi maiete,
menfaatlere ve siyasetlere alet edenler hl eksik deildir. Halbuki,
slle sahibi olmak, byklk ve eyhlik; tevazu ve mahviyete vasta
olmaldr. Hrmet ve muhabbet, istenmeden verildii zaman kabul
edilebilir. Dnyev ve sfli eylere alet edilmez.
stad Bedizzaman Hazretleri, bu mes'eleyi, Mnazarat kitabnda:
... Sizdeki cehalet-i avr ve itaat- amy, aaiyyet ve tahakkme
tenasuh hkmn verir. Gya aaiyyet suretiyle lse, efendilik kalbyla
veyahut teeyyuh cismiyle ve ya asilzadelik ekliyle
hayatlanacaktr...(12)
Mnazarat'n baka bir yerinde:
Ehliyetsizlikle beraber teeyyuh veya necabeti dava edenler" ve
"necabet dava eden mteeyyihler" diye su-i isti'male msait bir
sllecilik ekline kar kmaktadr.(13)
(12) Asar- Bediiye Sh. 456
(13) Asar- Bediiye Sh. 45
S: 43
BEDZZAMAN HAZRETLERNN NESEB VE SLALES
Bu konuda aratrma yapan Necmeddin ahiner'in tesbitine gre(14)
stadn slalesi yledir:
Babas Mirza, Onun babas Ali, onun babas Hzr, onun babas Mirza
Halid, onun da babas Mirza Rean'dr... (15) -ahiner'in Nurs Yolu
Kitabnda ise: tarihin bir gnnde Cezire beylerinden bir zat, ehrin
limlerinden iki byk limi, Bitlis tarafna, Nurs kyne, halka ilim
retmeleri iin gnderdi. Bu kye gelen iki karde, cami' ve medreseler
yaptrarak, halk irad ve tenvire koyuldular. evre kylerin genleri ve
ocuklar bu medreselere komaya balad. Zamanla plak dalar yeillendi.
Dicle'nin kollar gittikleri yerlere ilimle birlikte hayat da
gtrdler.
Bu iki kardein neslinden Mirza Rean, Hzr, Mirza Halid ve Ali
namlarnda drt zat dnyaya geldi. Ali Efendi'nin be evld vard,
bunlar; Hac Mahme' Kulis, Fatma ve Mirza idi.(16)
Yine ahiner'in nc bir tesbiti de:Halen Burdur da hayatta(17)
olan Bedizzaman'n bir yeeni Bizim aslmz lian Paa soyundandr
tarzndadr.
Bedizzaman Said-i Nursi'nin neseb ve sllesi, Nurs Kylsnden alnan
ve salam bir kaynak olan rivayete gre -grld gibi- pederinden
balamak zere yalnz be babadr. Bu tespit, stadmzn kylsnden ve
akrabalarnn yallarndan alndna gre, doru ve sahihtir. Baka zatlarn
da bu konudaki aratrmalar buna tevafuk etmektedir.
Lkin ikinci rivayet, yani Mardin'in Cezire ehrinden gelen iki
lim zatn slalesine mensubiyet keyfiyetine gelince: Nurs kyne
geldikleri sylenen iki lim zatn; ne zaman geldikleri, bu nakil ve
rivayetin nasl teekkl ettii, kimin kimden rivayet ettii
bilinmemektedir. Ayrca, gelen iki limin nesep kardei olduklar
anlalmakla beraber, kayda geen ekliyle: ve bu iki kardein neslinden
falan filanlar dnyaya geldi eklindeki nakilde gariplik vardr. Eer
bu iki kardeten birisinin, yahut ismi zikredilerek falann neslinden
unlar, brnn neslinden de bunlar dnyaya geldi eklinde bir ifade olsa
idi, rivayeti nakledenlerde, belli bal muayyen kimseler olsayd,
belki akla yatkn bir rivayet saylabilirdi.
(14) Bu mevzuu Bedizzaman'n Amucazadesinin oglu olan Molla
Davud'un olu Hac Kamil ve Hac erkes'ten bizzat ben de dinledim.
(15) Bilinmeyen Tratlaryla Said-i Nursi, N.ahiner, Sh. 47)
(16) Bilinmeyen Taratlaryla Said-i Nursi, N.ahiner, Sh. 47
(17) lsmi Hamiliye olup imdi hayatta deildir. A.B.
S: 44
Bununla beraber, stad Hazretlerinin nesebini Cezire'den Nurs'a
gelen iki limin, yahut bunlardan birisinin sllesine balsak da;
maddeten, neseb silsilesi kanununa gre muayyen birey ifade etmez.
Belki bir slale de belirlenmez. Hem bu iki lim zatn Cezire'den
Nurs
kyne geldiklerini kesin olarak teslim etsek de, neseb ilmine gre
bir seyyid veya mmete muhterem ma'ruf bir slale tahakkuk etmedii
gibi, bilakis madd ihtimallere gre Cezireden gelmeleri, Cezire ise,
eski tarihlerden beri Krt kavminin bir nevi merkezi olmakla, gelen
iki limin o kavme mensubiyetlerine, bundan da Cezire ve etrafnn
kadim yerlisi mehur Buht airetinden olduklarna delil olabilir.
nc rivayet ki; stadn yeeninin, lian Paann sllesine mensubiyyet
tezidir. Bunu hangi lian Paaya balayacaz. Bu Paa kimin paas?
Osmanlnn m? ranl'nn m? Seluklunun mu? Yoksa mahall bir paa m? belli
deil. Ayrca paa olunca da, belli bir slleye mensub olduu manas
kmaz.
Gelelim, Cemal Kutay'n Mirza ismi zerindeki yorumlarna:
Bilinmeyen Taraflariyle Said-i Nursi isimli kitabn ilk
basklarnda da Mirza isminin, Azer Tirklerin Bey,Aa karlnda
kullanldn yazd. Bir ismin lgat manas zerinde neden bu kadar yorum
trettiler bilmiyorum.
Filhakika, Mirza Emirzade'nin ksaltlmdr.. Ve asl itibariyle yars
Araba(18) yars da Farsadr. Lgat manas ise, Emirin olu demektir.. ve
bu terkibli ismin ksaltlm ekli olan Mirza tabiri, bugn Azer
Trklerinden kat kat ziyade Hindistan, Pakistan ve Dou
vilayetlerimizdeki Mslmanlar kullanmaktadr. Amma lgat manas nazara
alnmadan kullanlr. Aslnda btn isimler taklrken, ille de lgat
manasnn ifadesi aranmaz. Nasl ki, Ftih ismi bugn ok kimselerde
vardr. Amma hibirisi Fatih Sultan Mehmed deildir. Hatta belkide
slalesindende deildir.
Evet, Mirza ismine bugn dahi Dou vilayetlerimizde oka rastlamak
mmkndr. Ama isim ile msemma arasnda bir mnasebet bulamazsnz. Bir ok
fakir, ii ve obanlarn da ayn ismi tadklar grlmektedir. Fakat
ekseriya Mirzay Mirzo veya Mirze olarak kullanrlar.
Hlsa: ismin lgat manalar zerinde yorum yapacak olursak, ok zor
tekellflere girmi oluruz. Eer lgat manasiyle, stadn Nurs
ahalisinden elde edilen tesbitlere gre, beinci babas olan Mirzarean
ismi zerinde duracak olursak, Rean Krtede Re kelimesinin cem'idir
ve siyahlar olur. Binaenaleyh, Siyahgillerin Mirzas eklinde karmza
kar.
(18) Kamus Trki Zade ve Mir maddelerine baknz.
S: 45
Necmeddin ahiner eserinin ilk basklarnda tarihi Cemal Kutay'n
hretli ahsiyyetine delilsiz itimadna binaen teslim olmutu. Fakat
grld ki; o izah ve yorumlar gereklere ters dt iin, baz zararl
mnakaalar vaki' oldu. N.ahiner de kitabnn son basklarnda
dzeltmelere mecbur kald.
ahiner'den ok nce, Avukat Bekir Berk de mahkemelerde, Kutay'n bu
mevzudaki szlerini mdafaalarnda nakletti. Bir mahkeme mdafaas olduu
iin olabilirdi. nki, 1960'dan balayarak 1971'lere kadar din dman
gizli komiteler zamann kbil ve msait C.H.P'sine hull ederek, sinsi
ve sistemli bir ekilde; Nur Risaleleri okuyanlar kanunca, adliyece,
demokrasi ve vicdan hrriyeti meydannda mes'ul edemedikleri,
durduramadklar iin; lekeleme, iftira ve bhtanlarla krma, bozma ve
datma faaliyetleri kesafet peyda etmiti.
mzasz iftiraname brorleri, sahte reddiyeler vs. ok oldu. Btn
bunlara kar tedaf durumunda olan Nur Tlebeleri, bilhassa Avukat
Bekir Berk, msbet olan her bir delili deerlendirmek ihtiyacnda
idiler. Souk bir harp halini alan o zamanki durumda ele geen her
bir delili, her bir vesikay, ilm kaideler szgecinden geirmee belki
zaman ve firsat yoktu. Lkin rahata oturup bir tarihe kitabn yazan
iin, ortaya atlan msbet - menf sz ve iddialarn gerek tarihi
vesikalk ynne bakmas arttr. hretli ahsiyetler de(19) olsa, bizim
amzdan delil ve vesikaya dayanmyorsa, szleri kaydsz - artsz
mu'teber saylmamaldr. te N.ahiner bunu ilk balarda yapmad, yahut
ona yaptrlmad. Avukat Bekir Berk'in bilhare neredilen kitaplar da
herhang'i bir tashih ve tensikden geirilmedi.
Hatta o zaman, Risale-i Nur neriyatn yapanlar bile, o gnlerde
kesif tufan eklini alan durumdan heyecan ve tela kaplarak, Risale-i
Nur'un baz yerlerinde Krt, Krdistan g'ibi tabirlerin bazlarn
kaldrdlar. Yerine ark Anadolu gibi tabirlerle deitirmilerdi. Fakat
deien yerler ok az ve malum yerlerdi. Sonra Envar Neriyat onlar
tekrar dzeltti. Bu meselede mnakaa ve gybeti devam ettirmeyi
isteyen baz insanlar ahs intikam hisleriyle o gibi noktalar bahane
ederek mtemad hcumlarna bir zemin olmu.. (20) Buna baz siyasi
evrelerin intikamkr tecavz mekanizmas da maalesef inzimam etti,
Vehakeza!.. stemiyerek saded harici girdi, zr dileriz.
(19) Cemal Kutay'n: Nur talebelerine ve Risale-i Nur'a zellikle
Bedzzamarn masum ahsiyetine umum bir saldrn en kzgn hengmesinde
Tarih Sohbetleri kitabnda stadla ilgili bildiklerini, otoriter
ahsiyetini ortaya koyarak neretmesi, hatal taraflar da olsa, masum
insanlarn imdadlarna komasnn bir nianesi olduu iin takdire ayandr
ve o zaman iin makbuldur denilebilir.
(20) Bu mevzuu kitabmzn iinde, srasnda detaylar ile tahlil etmek
niyyetindeyiz.
S: 46
Bedizzaman Hazretlerinin nesebi ile ilgili, yukarda izah yaplan
rivayetlerin dnda, Trihi Cemal Kutay'n bir baka rivayeti zerinde de
duralm. Diyor ki: Said Nur 18731290 senesinde(21) Bitlis sancann
(imdi vilayet) Hizan nahiyesinin (imdi kaza) Nurs Kynde domutur. Bu
evre,Trihi dris-i Bitlisi'nin ifadesine gre, Cengiz Han istilsnn
nne katt . Harzem-Horasan Trklerinin yerletii blgedir ve ran
Seluklularndan sonra devaml bir Fars kltrnn te'sirinde kalmtr.
Babasnn ismi Mirza idi. Bu isim daha ok Azer Trklerinde bey, aa
mteradifi olarak kullanlan tabirdi. Rahmetli Hamdullah Subh
Tanrver: Said Nur'un Trk ocana sk geldiini ve bir gn Benim dedemin
de ad Mirza imi. Bu Mirza'nn bir n ve arkas olacak. Dedemin babasnn
ismi de Kumral imi. Ben Krtede byle bir isim bulamyorum dediini
anlatyor.(22)
Sayn Kutay'n bu rivayetinin bir ksmnn yukarda tahlili yapld.
Yalnz bir-iki ynn ele almak isterim:
Evvela: Hamdullah Suphi Tanrver'in, bu rivayeti kime anlatt,
hangi kitaplarnda, makalesinde yazd beyan edilmemi.. Oysaki:
falankes byle dedi sznn geerli olmas iin: Falan tarihte,falan yerde
falan-flanlarn yannda bana syledi. Yahut da cemaate syledi:eer yazl
ise falanca kitabnda veya makalesinde yazd. diye kaydedilmesi
lazmdr. Bylelikle Kutay'n bu rivayeti ilmlik ynnden sakattr,
vesikalktan da mahrumdur...
Saniyen, Trihi dris-i Bitlisi'nin ifadesine gre diye kaydettii
hkm, acaba Bitlis'nin hangi kitabnda mevcuttur?
Bitlisi'nin-bildiimize gre - tarih ile ilgili bir erefnamesi, bir
de Het-Behiti vardr. erefname'nin ne Hizan maddesinde, ne de
Celleddin-i Harzemah beyannda, anlatld ekilde bir kayda
rastlanmamaktadr. Peki baka hangi kitabnda vardr?..
Bitlis'nin, asl Farsa olan erefname sinin 320, 478, 481 ve
482'inci sahifelerinde Celleddin-i Harzemah'n durumundan
bahsetmektedir. 478 ve 481'inci sahifelerinde yle der: Sultan
Celleddin, Cengiz'in ran' istils nnden ekilerek Bitlis'e sndn
zaman, Bitlis'in Emiri Melik Eref idi. Bir mddet sonra, Cengiz
Han'n lm haberi zerine Moollarn randan ekilmee balamalaryla, Sultan
Celleddin-i Harzemah, geri dnp Moollar Hindistan ilerine kadar
kovdu. Fakat Moollarn tekrar toparlanp ran stne saldra gemeleri
zerine, Sultan Celleddin, Hicri 625'de ran'dan ekilerek Erivan ve
Ermenistan tarafndan Tiflis'e snd.
(21) Cemal Kutay bu tarihi, ahiner'in kitabndan ald iin byle
yazlmtr.
(22) Trkiye'de Nurculuk davas 3.bask Sh. 481
S: 47
erefname kitab bu bilgilerin haricinde herhangi birey
kaydetmemitir. Eer Sayn Kutay'n zikrettii bilgiler dris-i
Bitlis'nin baka bir kitabnda var ise bilmiyoruz. Yalnz dris-i
Bitlis'nin, ah smail Safevi'nin ialk adna tecavznden saknmak iin,
Osmanl padiah 2. Beyazid'e iltica ettii zaman, Het-Behit(23) namnda
Osmanl tarihini padiaha hediye olarak yazdgn biliyoruz. Bu kitabnda
da byle bir kayd olup olmadn bilmiyoruz.
Faraza Cengiz Han'n nne katt sylenen Harzem - Horasan Trklerinin
bu blgeye yerletiklerini kabul de etsek, acaba Celleddin-i Harzem
ah ile birlikte bu tarafa hicret eden ordusu, milleti hepsi yalnz
Harzem -Horasan Trklerinden mi ibaretti? Harzem ah'n askeri; ranl,
Belulu, Afganl, Horasanl ve saire bir ok slm milletlerinden
mteekkil olduunu Kutay Bey bilmiyorlar m? gelip yerletiler diye
syledii Hizan ve Bitlis blgesi acaba eski skinlerinden tamamen hl
ve bo dalar m idi? Buralar da ezkadim yaayan yerlilerin hepsi
nereye gitmilerdi?
Salisen: Hamdullah Suph Tanrver'den naklen:(24) Benim dedemin ad
Mirza imi. Bu Mirza'nn bir n ve arkas olacak. Dedemin babasnn ismi
de Kumral imi. Ben Krte'de byle bir isim (Kumral) bulamyorum:
imdi bu rivayetleri biz doru saysak bile, N.ahiner'in bizzat
Nurs Kylsnn en yallanndan ve Bedizzaman'n akrabalarndan tesbit
ettii gerek rivayete, ters dt grlmektedir. ahiner'in tesbitinde,
dedesinin ismi Ali olduu, Ali'nin babas da Hzr olduu, ondan sonraki
dedeleri Mirza Halid ve Mirza Rean olduudur.
Kutay'n u rivayetinde ise, hemencik dedesinin de ad Mirza, yani
baba-oul ikisi de Mirza, onun da babasnn ismi Kumral
eklindedir.
te bu iki rivayetten birisi ana kaynandan, tekside de tarihi
vesikal olmayan bir hayuladan geldii grlmektedir.
Kumral ismi iin gya stad Ben Krtede byle bir isim bulamyorum:
eklindeki izafede bir atf- cehli isnad kar. Bir kere kumraln asl
olan Kumre kelimesi Arapadr. Lgat- Remzi kitab Cilt 2, sayfa 145'de
yle: Kumre: Arapa, elvandan yeile mail olan renge denilir ki hava
renk olacaktr
(23) Kamus-ul A'lam Sh. 811 .Sami
(24) H. Suphi 'Tanrver, Antalya milletvekili olup. 3.5.920'den
16.5 921'e kadar ve yine 9.7 922'ye kadar birinci devre 4.3.925'ten
3.12. 925'e kadar Milli Eitim gibi eitli bakanlklar yapt. (Bak:
Trkiyenin 42 Hkmeti Kitab - Cafer Demiral Sh;61)
S: 48
Lgat- Remz'nin bu izahna gre: Kumre ile Al kelimeleri
birletirilerek kumre-al olmutur. Sonra da kumral terkibine dnmtr.
yle ise, asl Trke deildir. Kumre Arapa, Al da Farsadr. Burhan- Kti'
Farisi lgat kitabna da baklabilir.
Kamus-u Trk de ise: Komral eklinde almtr. Ve koyu sar, ak
kestane rengi, demi ve komri veya konri"den mtak olmas muhtemeldir
diye eklemi.
te buna gre: Kumri veya sonra da Trkeleince komri asl Arapa
olduu halde, Krd lisannda bu kelimenin hi kullanlmadn stad'a atf
ederek ileri sren Sayn Kutay Bey, kelimenin sadece Trke olduu
eklinde mana vermi.. fakat kelimenin asl Arapa ve Farsann bir
terkibi olduu ve stad Bedizzaman'n Arab ve Faris btn kelimeleri
zihninde ' cem'eden bir insan olduundan habersiz olduunu ortaya
koymakla birlikte, bu kelimenin bugn dahi Dou vilayetlerimizde hem
isim, hem renk iin ok kullanldn ve bu terkibli kelimenin muharreffi
olan Kumraldan kule veya kuli eklinde de kullanldn grmek mmkndr.
Hatta "Kuli-han" ismi de vardr. Binaenaleyh' Hamdullah Suph
Tanrver'den naklen stada atfedilen ibu rivayetin de muallel olduu
anlald.
S: 49
BEDZZAMAN SAD- NURS'NN SEYYDL
(Not: Gelecek tahlilimiz, yalnz zahire gredir. Nefsl-emri isbat
deildir. Maddi tarih ve zevahire gre yazlan bir eye itiraz edilmez
ve edilmemeli.)
Bu mes'elede ahs kanaatimiz ise, Hazret-i stadn nesebi Seyyid
olduu ynndedir. nki, bu Zatta grlen ve tecelli eden acib harika
zek, fevkalde olan azm ve ok metin sarslmaz cihad ruhu, iman ve
slm'n umum mes'elelerini halleden, hakikat meydannda ispat eden
harikulde ilmi kabiliyet, maneviyat, esrar ve kerametler bunu yle
gsteriyor.
Thlilin sonunda bu kanaatimizin sebebinin baka ynleri de izah
edilecektir. Amma buna ramen tahlil, madd ve zahiri hale gre
yrtlecektir.
MUKADDEME
Seyyidlik, Dnyada en erefli bir nesebdir. Hibir slle ve neseb
ona ulamaz. stad Hazretlerinin bu mbarek ve namdar nrani silsileye
maddeten de mensubiyetini btn kalbimizle isteriz. Ancak gelecek
tahlillerde grlecei zere stadn ecere ve silsile bakmndan Seyyid
olduunu gsteren kat'i bir delil elimizde bulunmamaktadr.
Baz tarihilerin beyanlarna gre; Emev ve Abbas Halifelerinden bir
ksmnn slm'a uymayan baz hareketlerine kar ayaklanan bata mam- Zeyd,
Seyyidler ailesi, byk zulm ve katliamlarna ma'ruz kalnca, bir ok
Seyyid ailesi, o zamann tabiriyle Krdistan dalarna tahassun
etmilerdir. Hicret eden Seyyid ailesinin yz tane ev olduunu
farzetsek; bunlardan bir ksm ran'a, hatta Semerkand ve Buhara'ya
kadar uzanmlar.. Bir ksm da ark vilayetlerinin belli blgelerine
yerlemiler. ark'a yerleen ve t o zamandan beri hrmetle karlanan
belli bal Seyyid aileleri halen mevcuttur. Mesel Hakkri'nin,
Arvasiler; Mardin'in, Ahmedler; yine Hakri'nin, Nehrler; Mu'un;
Cukreler ve Urfa Viranehir'in Ebu-l-Ksimler vesaire o zamandan t
imdiye kadar Seyyid olarak bilinmekte ve halen de hrmet
grmektedirler. Az ilerde bu mevzuya tekrar dnmek zere, hemen
kaydedelim ki; Bedizzaman Hazretlerinin belli olan bu mezkr
ailelerden herhangi birisine neseben mensup oldunna dair elimizde
hibir madd delil yoktur. Fakat buna karlk, Seyyidliine dair
stad'dan menkul mhim baz rivayetler vardr. Burada bu rivayetleri
kaydettikten sonra, bir tahlil ve mukayese yapacaz.
S: 50
RVAYETLER
1-14 Nisan 1929 tarihinden vefatna kadar istikamet, ihls, iffet
ve sadakatn en bl vasflaryla Risale-i Nur'a hizmet eden, o nisbette
de stadna kar muhabbet ve ball olan merhum ve mafur Albay Hac
Hulusi Yahyagil aabey anlatmt : Bir defa stad ziyaretimde , bir
mnasebetle stad : Kardeim sen de, ben de sdttanz demilerdi. Ancak
sair zamanlardaki ziyaretlerimde defalarca staddan duyardm ki:
Kardeim! Hakaik, lisan- maderzadem olan Krte olarak kalbime gelir.
Sonra ben Arapa veya Trkeye evirerek yazarm diye buyururlard.
2-Bedizzaman'a hanedanyla, efrad- ailesiyle her trl tehlikeleri
gze alarak hizmet eden, ballk gsteren, en yakn akrabadan ok daha
yakn bir akrabalk hissi ierisinde sadakatla fedakrane talebelik
eden Emirda'n alkanlar ailesinden merhum Mehmet alkan aabey
anlatyordu:
Bir defa (yksek bir lim, beli bir edib olan) merhum Ahmed Feyzi
Kul Efendi Emirdana gelmiti. Sohbet etti. stadmzn byk evsafn, yce
makamlarn, riyaz ve cifr tevafuklarla aklyordu, biraderim Osman
alkan'n kalbine gelir ki: Biz stadmz Krd olarak biliyoruz. Ahmed
Feyzi Efendi'nin anlatt byk mceddid ise, l-i Beyt-i Nebev'den
olacaktr:
Bu kalb muhasebemden az sonra, stad Hazretlerinin beni ardn
sylediler. Gittim. stad bana,:, Kardeim, ben hem Hasaniyim, hem de
Hseyniyim.. ve Ahmet Feyzi'nin btn sylediini kabul ediyorum, haydi
git! dediler.
3- Urfal Seyyid Salih (Salih zcan)(1) Bey anlatt: Bir defa stad
Hazretlerinin ziyaretine gitmitim. Nesebimi sordu. Ben de Seyyidim
demitim. stad: Hasan misin, Hseyn misin? diye sordu. Ben: Hseyniyim
dedim. Bunun zerine stad: Kardeim ben hem Hasaniyim, hem de
Hseyniyim buyurmulard.(2)
( 1 ) N.ahiner'in Son ahidler 2. kitabnda Salih zcan'n bu
konudaki ifadeleri biraz daha deiiktir. Fakat ayn manadadr.
( 2 ) Salih zcan, 1950'de Ankara'da tahsil yapmakta iken stada
yazd bir mektubunda, kendisinin Seyyid oldunu sylemitir. Bu mektubu
bizde sakldr. A.B.
S: 51
4- Necmeddin ahiner'in Son ahidler kitabnn birinci cildi sh.
236'da, Erzincan'n ilk devre Milletvekillerinden Hseyin Aksu
Bey'den naklettiine gre, bu zatn stad'la Kastamonu'da grmesinde,
stad Hazretleri kendisinden nesebini sormu, O da Asllarnn
ZeynelAbidin Hazretlerine dayandn sylemi Bu defa o da stad'n
nesebini sormas zerine Benim annem Nuriye evld- Resuldendir.
Hazret-i Hseyine dayanmaktadr. Babam ise, orann yerlisidir
demitir.
5- Eskiehirli saat Muhyiddin Yrten: Halis bir Nur talebesi olan
bu zat, Salih zcan'n Seyyidlii mevzuunda, stad Hazretlerinin u
rivayetini nakleder: Ziyaretlerimden birisinde, stadn yannda Salih
zcan da bulunuyordu. stad ona: Kardeim, sen hakiki Seyyidsin,
Nuriye de Seyyid, Mirza da Seyyiddir dedi.(3)
RSALE- NUR'DA BU MES'ELE
imdi Hazret-i stadn ve Nur talebelerinin bu mevzu'da, Risalelere
gemi yazl beyanlarnada bir gz atalm:
1- Muhakemat eseri Sh. 38'de Hazret-i stad: Naslki Seyyid
olmayan, Seyyidim;ve Seyyid olan, deilim dese, duhl ve hurc haram
olduu gibi..:
2- Osmanlca ualar Sh. -287'de, Denizli hadisesi birinci ehl-i
vukufu Eer Said Mehdiliini ortaya atsa, talebelerine kabul
ettirecek.: diye yazmalar zerine, Hazret-i stad mahkemede verdii
cevabta: Ben Seyyid deilim. Mehdi ise Al-i Beyt-i Nebevi'den
olacak.. diye cevap verdi.
3- Afyon Mahkemesi mdafaas Osmanlca Sh. 78 ... Hatta Denizlide
Ehl-i vukuf: Eer Said Mehdiliini ortaya atsa, btn akirdleri kabul
edecek" dediklerine mukabil, Said, i'tiraznamesinde demi ki: Ben
Seyyid deilim. Mehdi Seyyid olacak: diye onlar reddetmi. Yoksa ben
Seyyid olmadm gibi, hi bir vakit byle haddimden yz derece ziyade
hallerde bulunmamm:
( 3 ) Son ahidler 3. Sh.74
S: 52
4- Hem mahkemede Denizli Ehl-i vukufu, baz akirdlerin bu
i'tikadlarna gre, bana kar demiler ki: Eer Mehdilik dava etse, btn
kirdleri kabul edecekler. Ben de onlara demiim: Ben kendimi Seyyid
bilemiyorum. Bu zamanda nesiller bilinmiyor. Halbuki hirzamann o
byk ahs l-i Beyt'ten olacaktr. Geri manen ben Hazret-i li'nin
(R.A.) bir veled-i manevsi hkmnde ondan hakikat dersini aldm. Ve
l-i Muhammed (A.S.M.) bir ma'nada hakik Nur kirdlerine mil
olmasndan, Ben de l-i Beyt'ten saylabilirim. (4)
5- Emirda-1. Sh. 55-56'da ... Ezcmle: Hazret-i Hasan Radyallah
Anhunun alt aylk hilfetiyle beraber Risale-i Nur'un Ceven-l
Kebirden ve Celcelutiyeden ald bir
kuvvet ve feyizle, vazife-i hilafetin en ehemmiyetlisi olan
ner-i hakaik- imaniye noktasndan Hazret-i Hasan Radiyallah Anhunun
ksack mddetini uzun bir zamana evirerek tam beinci halife nazariyle
bakabiliriz. nki adalet-i hakikiye ile bu asrda insanlar mes'ud
edebilir bir istidatta bulunan, Risale-i Nurdur ve onun ahs-
manevisi, Hazret-i Hasan Radiyallah Anhunun bir muavini, bir
mtemmimi, bir manev veledi hkmndedir :
6- Emirda -1, Sh 71'de ...Hatta ben fakir ve muhta olduum ve
zhid ve sofi ve riyazeti olmadm ve byk bir eref ve haysiyet ve
hanedanlk an ve erefinden hissedar olmadm halde..:
Ve daha bu maddeler gibi Risale-i Nurlarda, stad Hazretlerinin
kendisinin maddi, bellibir silsileye bal ve asaletli bir hanedanl,
bir siyadetinin olmadn gsteren beyanlar bulunabilir. Fakat bunlar,
maksad anlatmak iin yeterlidir..
imdi Nur talebelerinin stad Bedizzaman hakkndaki kanaatlerini
gsteren yazl birka maddeyi kaydedelim:
1- Denizli kahraman diye stadn iltifatna mazhar olmu ve Risale-i
Nur'un an hakknda yazd medhiye ve irlerine ehname diye stadn
takdirine nail olmu k ve vel, ayn zamanda ehl-i tahkik insan merhum
ehid Hasan Feyzi Efendi bir medhiyesinde yle der:
( 4 ) Emirda-1 Sh. 261
S: 53
O'na Krd denilmesi ve kaside-i Hazret-i mam- Ali'de grlen
kelimesinin hazf ve kalbiyle Krd ima ve iaretinin bulunmas gerekten
Krtlne dellet etmez ve onun manevi silsile-i keramet ve siyadetten
tenzil ve teb'idini icab ettirmez. Bu isnad ve izafe, Krdistan'da
doup byyen ve bu lkabla ma'ruf ve mehur olan bu ztn Risale-i Nur
tercman olduunu srf leme iln etmek iindir. Yoksa Krtln ispat etmek
iin deildir. Krte bilmesi, o kyafete girmesi ve yle grnmesi,
kendini setr ve ihfa iin olup, hakiki hviyyet ve millyetini ihll ve
inkr mana ve maksadyla deildir, diye dnyorum dedikten sonra Hasan
Feyzi merhum, bir baka maksad ima eder gibi serd-i kelm eder, der
ki:
lem-i slmiyet ve insaniyyet ve Harameyn-i erifeyn'e asrlarca
hizmet eden bu kahraman Trk milletini, onun ok sevmesinde ve
hayatnn mhim bir ksmn hep Trklerle meskn olan bu havalide
geirmesinde byk hikmetler, mana ve mlahazalar olsa
gerektir...(5)
2- Merhum Husrev Altnbaak aabeyin Hz. stadn bir fotorafnn
arkasna yazarak Kastamonu ve Emirdana gnderdii u satrlar onun
kanaatn ak gstermektedir:
Bu gnde mele-i a'lann arzda medar- sruru
Bu gnde sekene-i arzn mele-i a'lada medar- iftihar
Bu gnde Habibullahn medar- nazar
Bu gnde Mslmanln ser tac
Bu gnde hakikatlarn imam
Hem bu gnde mahbub-u Hda Hem bu gnde allame-i asr
Hem bu gnde zulmetin nuru
Hem btn gnlerde Mehdi-i a'zam Hem molla Said-i Nursi
Hem Bedizzaman el-Krd
( 5 ) Osmanlca Emirda Lahikas Sh. 16
S: 54
3- Nur Risalelerini yazp oaltmay hayatnn en ba gayesi bilen ve
iittiimize gre btn Risale-i Nur eczalarn batan sona kadar 16 defa
yazp bitiren, Isparta Kulenl merhum Kk Ali Efendinin yirmi ikinci
Lem'ann ahirindeki bir cmleye hiye olarak kaydettii bir yazsnda der
ki:
... Hususan Risale-i Nur'un Mellifi, zamann Abdlkadiri stadmz
Said-i Nurs Hazretlerine, sair evliyaya muhalif, mphem deil,
sarihen haber vermesi, bizce birinci l den olduu kat'idir. nki
sinek gibi bir mahlukun stadmz ta'ciz etmemesi, neslinden olan
Abdlkadir-i Geylan'den irsiyet alm. Geri stadmz mahkemelerde Ehl-i
vukufa kar: ikinci l-i Beyt'den olduunu onlara ispat etti. Maksad
tam ihlsa muvaffak olduu iin kendi ahsn azlediyor. Kur'ann bir
elmas klnc olan Risale-i Nur'u gsteriyor...(6)
4- stadn manevi evlad ve fedai talebesi Merhum Ceylan'n vefat
mnasebetiyle; hayatta kalm Hz. stadn hizmetkrlarnnn nerettikleri
mektublarndaki u cmleler bu husustaki kanaatlarn izhar
etmektedirler:
... Bir mcahid-i ekber, hem bir mehdi-i azam, hem bir mceddid-i
ekmel ve hem bir ferd-i ferid olan Merhum stadmz Bedizzaman
Hazretlerinin Mematm hayatmdan ziyade imana hizmet edecektir haberi
aynen tahakkuk etmitir. Tahiri, Sungur, Zbeyr, Bayram, Hsn.
te, ekser Nur talebelerinin husus kanaatleri bu merkezdedir.
Yalnz merhum Hasan Feyzi Efendi'nin ifadesi ilk grnte stad birinci
Ale dhil eder gibi grnyorsa da, dikkat edilirse, ve onun manev
silsile-i keramet ve siyadetten tenzil ve teb'idini icab ettirmez.
ifadesinde manevi l cihetini nazara vermektedir.
Merhum Kk Ali ise, Osmanlca Lem'alar'n 22. Lem'asnn hirindeki
Eski zamanda manev gayet byk kuds bir imamn bize kar gayb
kerametiyle. cmlesinin altna haiye olarak koyduu ibare, onun
tarafndan konulduu iin, stad Hazretlerinin tensib ve tasvibini alp
almadn bilmemekle beraber, stad tarafndan yeni yaz Lem'alara
konulmad kesindir.
( 6 ) Osmanlca Lem'alar Sh. 507 = Kk Ali Efendi, bu meselede
delil olarak, sadece sinein stad ta'ciz. etmemesini gsteriyor.
A.B.
S:55
BAKA GRLER
Bu konuda dier baz Nur llebelerinin kanaatleri ise, mes'elenin
zhir keyfyeti cihetine gredir. Bu ikinci ksm Nur talebesi zatlarn
da kanaat ve fikirlerini gsteren yazlarn buraya alalm:
1- Risale-i Nurun nerinde hizmeti byk apta sebkat eden ve Nur'un
d leme yaylmasnda kendi zamanna gre ehemmiyetli bir ekilde vasta
olan nebolulu merhum Selahaddin elebi 1946'larda ilk olarak stadn
Tarihe-i Hayatndan bir hlsa kararak, bata resmi makamlar olmak zere
bir ok yerlere gndermiti. Ayn zamanda o yaz Hazret-i stad
tarafndan lhikaya geirilmi ve bilhare ufak bir ta'dilden sonra,
stad onu Osmanlca Asy Msa'nn ahirine derc etmilerdi. te o yaznn ba
taraflar yledir:
Tercme-i haline ksaca bir nazar:
Bitlis'in Hizan kazasndan Isparta (sparit) Nahiyesinin Nurs
Kynde domutur. Anas Nuriye Hanm, babas Mirza Efendidir. Krt
ailesine mensub olmakla beraber, kendisi asla Trklk, Krtlk, Araplk,
Acemlik tanmaz. Milliyeti ancak din bakmndan kabul eder. Dnyadaki
btn Mslmanlar ve muhtelif dinlerden slmiyete girenler kardeidir..
(7)
2- Hizmetini Risale-i Nur nerine hasr ve vakf eden ve halen
mcerred yaayan Erzurum'un saf kan Trklerinden olan Muzaffer Arslan
Hoca 1960 senesinde din dmanlarnn yalan, tezvir ve iftiralarnn
maaln yapan baz gazetelerin neriyatna kar Zbeyr aabeyle birlikte
hazrlayp nerettii Bedizzaman Said-i Nursi ve Din Dmanlar adl
eserinin 4. sahifesinde stad iin yle der:
Bedizzaman'a yaptklar bu neseb isnad ve tefrikden dolay ayrcalk
yapm olmazlar. Bunlara gre Mslman olmazsan veya Mslman limi
bulunmazsan ; Krd deil ne olursan ol, hibir mahzur ifade etmez.
Mesele Bedizzaman'n Krt olduunu ortaya koymak deil... O bir slm
mcahidi olmak ve bu mcahedesiyle senelerden beri ifal edilmi Mslman
mnevverlerini gafletten uyandrmak vazifesinde bulunduu iin, bu
Krtlk mes'elesi ortaya atlmtr. Bu adamlar byle rk neseblerle
uramasnlar. Hepsinin neseblerini ortaya dkmeye muktedir
bulunuyoruz..:
( 7 ) Osmanlca Emirda-1 Sh. 127
S: 56
Muhterem Muzaffer Arslan Hoca'nn ifadesindeki maksad u olsa
gerek:
Yani mfterilere gre stadn Krtl bir bahanedir. Ne olursan ol,
gvur ol, dnme ol, Yahud ol, fakat sadece dindar olma, Mslmanlk
yapma yeter demek istemektedir.(8)
3- Bedizzaman'n krk senelik cihad arkada v