Viaxe a Mérida e Andalucía

Viaxe a Mérida e Andalucía 2012Viaxe a Mérida e Andalucía 2012Viaxe a Mérida e Andalucía 2012Viaxe a Mérida e Andalucía 2012Viaxe a Mérida e Andalucía 2012

11111

ÍNDICE

Itinerario detalladoItinerario detalladoItinerario detalladoItinerario detalladoItinerario detallado ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................22222ParticipantesParticipantesParticipantesParticipantesParticipantes ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................44444

HISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIA .................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 55555

CÁCERESCÁCERESCÁCERESCÁCERESCÁCERES ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 1010101010

PONTE DE PONTE DE PONTE DE PONTE DE PONTE DE ALCÁNTALCÁNTALCÁNTALCÁNTALCÁNTARAARAARAARAARA ......................................................................................................................................................................................... 1212121212

MÉRIDMÉRIDMÉRIDMÉRIDMÉRIDAAAAA ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 1313131313CCCCConxunto arqueolóxicoonxunto arqueolóxicoonxunto arqueolóxicoonxunto arqueolóxicoonxunto arqueolóxico ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................1313131313Museo Nacional de Arte Romano (MNAR)Museo Nacional de Arte Romano (MNAR)Museo Nacional de Arte Romano (MNAR)Museo Nacional de Arte Romano (MNAR)Museo Nacional de Arte Romano (MNAR) ......................................................................................................................................................2121212121

SEVILLASEVILLASEVILLASEVILLASEVILLA ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2727272727Centro HistóricoCentro HistóricoCentro HistóricoCentro HistóricoCentro Histórico ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2727272727GiraldaGiraldaGiraldaGiraldaGiralda .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2828282828CatedralCatedralCatedralCatedralCatedral .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3030303030Reales AlcázaresReales AlcázaresReales AlcázaresReales AlcázaresReales Alcázares.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3030303030Torre del OroTorre del OroTorre del OroTorre del OroTorre del Oro ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3333333333

ITÁLICAITÁLICAITÁLICAITÁLICAITÁLICA ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 3434343434

CÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBA....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 4040404040JuderíaJuderíaJuderíaJuderíaJudería, Sinagoga, Sinagoga, Sinagoga, Sinagoga, Sinagoga ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4040404040Paseo pola cidadePaseo pola cidadePaseo pola cidadePaseo pola cidadePaseo pola cidade ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4141414141Ponte RomanaPonte RomanaPonte RomanaPonte RomanaPonte Romana ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4242424242MezquitaMezquitaMezquitaMezquitaMezquita ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4343434343Medina AzaharaMedina AzaharaMedina AzaharaMedina AzaharaMedina Azahara............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4545454545

ACTIVIDACTIVIDACTIVIDACTIVIDACTIVIDADESADESADESADESADES .................................................................................................................................................................................................................................................................... 4848484848

BIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍA .......................................................................................................................................................................................................................................................... 6262626262

IES de Melide. Dpto de GregoIES de Melide. Dpto de GregoIES de Melide. Dpto de GregoIES de Melide. Dpto de GregoIES de Melide. Dpto de Grego

22222

VIAXE A MÉRIDA E ANDALUCÍA 2012VIAXE A MÉRIDA E ANDALUCÍA 2012VIAXE A MÉRIDA E ANDALUCÍA 2012VIAXE A MÉRIDA E ANDALUCÍA 2012VIAXE A MÉRIDA E ANDALUCÍA 2012ITINERARIO DETALLADOITINERARIO DETALLADOITINERARIO DETALLADOITINERARIO DETALLADOITINERARIO DETALLADO

Venres 23 de marzo: Venres 23 de marzo: Venres 23 de marzo: Venres 23 de marzo: Venres 23 de marzo: saída de Melide (instituto) en autocar ás 8.30 h. endirección a Mérida pola Ruta da Prata. Pouco antes de chegar a Cáceres,desvío a Alcántara, para ver a ponte romana sobre o río Tajo. Reincorpora-ción á Ruta da Prata rumbo a Mérida. Noite en Mérida.

Sábado 24 de marzo: Sábado 24 de marzo: Sábado 24 de marzo: Sábado 24 de marzo: Sábado 24 de marzo: Almorzo no hotel ás 9.00 horas. Saída do hotela ás9.45 par visitar o conxunto Arqueolóxico de Mérida: teatro e anfiteatro roma-nos, casa do Mitreo, basílica de Santa Eulalia... Pola tarde visita ao Acuedutode Los Milagros e o embalse de Proserpina, a 5 km da cidade. Noite enMérida.

Domingo 25 de marzoDomingo 25 de marzoDomingo 25 de marzoDomingo 25 de marzoDomingo 25 de marzo: almorzo ás 8.30 horas e saída as 9.30 h do hotelcoa equipaxe. As 10.00 h. visita ao MNAR (Museo Nacional de Arte Romano)de Mérida. Saída cara Sevilla. Chegada ao hotel á hora do xantar. Tarde paravisitar Sevilla: parque de María Luísa, Calle Sierpes, beiras do Guadalquivir eTorre del Oro. Noite en Sevilla.

Luns 26 de marzo: Luns 26 de marzo: Luns 26 de marzo: Luns 26 de marzo: Luns 26 de marzo: Almorzo no hotel ás 8.15 h. As 9.30 horas visita dosReales Alcázares. As 11.50 h. visita da Giralda e Catedral. Pola tarde visita áCasa de Pilatos. Noite en Sevilla.

Martes 27 de marzo: Martes 27 de marzo: Martes 27 de marzo: Martes 27 de marzo: Martes 27 de marzo: Saída as 8.30 h do hotel coa equipaxe para facerunha visita ó lugar arqueolóxico de Itálica, na localidade de Santiponce, a 9km. de Sevilla. Visita de 2 horas ao conxunto arqueolóxico e continuación daviaxe até Córdoba. Chegada ao albergue á hora do xantar. As 16.00 h. visitaao conxunto arqueolóxico de Medina Azahara, a 6 km. de Córdoba. Noite enCórdoba.

Mércores 28 de marzo: Mércores 28 de marzo: Mércores 28 de marzo: Mércores 28 de marzo: Mércores 28 de marzo: Saída ás 8.30 h. Visitas na cidade de Córboba:Mezquita, sinagoga, barrio da xudería, Casa de Sefarad, Casa Andalusí, ba-rrio do Alcázar Viejo, cos seus patios populares e vista da ponte romana erestos da Vía Augusta. Noite en Córdoba.

Xoves 29 de marzo: Xoves 29 de marzo: Xoves 29 de marzo: Xoves 29 de marzo: Xoves 29 de marzo: Saída as 8.00 h (hora a confirmar) de Córdoba , paraemprender camiño de regreso a Melide, con chegada sobre as 20.00 h.


33333

ALOXAMENTOSALOXAMENTOSALOXAMENTOSALOXAMENTOSALOXAMENTOS

- Mérida:- Mérida:- Mérida:- Mérida:- Mérida: Hotel Nova Roma, 3* Calle Suárez Somonte, nº 42, tel: 924 311261, MÉRIDA (BADAJOZ)

- Sevilla: - Sevilla: - Sevilla: - Sevilla: - Sevilla: HOTEL DON PACO, 3*Dirección: PL. PADRE JERÓNIMO DE CÓRDOBA 4-5 41003 - SEVILLATeléfono: 954506999

- Córdoba- Córdoba- Córdoba- Córdoba- Córdoba: Albergue Juvenil CórdobaDirección: PLAZA JUDÁ LEVÍ S/N, 14003 - CÓRDOBA (CÓRDOBA)Teléfono: 957355040

MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080

PARTICIPANTESPARTICIPANTESPARTICIPANTESPARTICIPANTESPARTICIPANTES

Nome Curso Móbil 1. Adán Penas, Iria B1B 608264622 2. Amboage Santos, Fátima B1C 610936506 3. Barreiro Vázquez, Jessica B1C 663451660 4. Cabo Prieto, Mª del Pilar S3B 629947212 5. Cagide Tarrío, Raquel B1C 607499777 6. Cardeiro Regueiro, Cristina S3B 620932082 7. Carreira Vidal, Alba S3B 616185486 8. Edreira Varela, Alba S4C 659606751 9. Fandiño Parrado, Irene S3B 626135606 10. Filgueira Vázquez, Andrea S4A 699806132 11. Fisteus Sexto, Tania B1C 689828339 12. Gallego Peña, Paula S4A 696714061 13. Gómez Remeseiro, Cristina S3B 637375271 14. Iglesias Varela, Sara S4C 600639099 15. López Sánchez, Cristian S4B 690618505 16. Loureiro Vázquez, Alva B1B 699710361 17. Martínez Mellid, Esteban S4B 659611976 18. Martínez Monterroso, Alba S4A


44444

MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080MÓBIL DO INSTITUTO: 626583080

19. Mato Frenández, Zeltia B1B 648253124 20. M ato Garay , Goretti S3C 696664242 21. Mejuto Sang iao , Lorena S4C 699983711 22. Mella Am il, Noelia S4B 664116776 23. M ellid Fernández, M iriam S3C 608264616 24. Mosteiro Refo jo , Óscar S4A 600603189 25. Mosteiro Varela, Javier B1B 667847182 26. Núñez Penas, Gutier B1A 619681616 27. Núñez Rodríguez, Andrea PDC4 699188064 28. Oro Rodríguez, Adrián S4B 696177314 29. Pallares López, Montse B1B 665487519 30. Pampín Vázquez, María S3C 662441905 31. Pazo Sánchez, Brais S4B 634621240 32. Penas Taboada, Denís S4C 683608199 33. Penín M iguélez, Ariadna B1B 676686532 34. Pen ín M iguélez, M anuel S3C 608967658 35. Peón Rodríguez, Brais B1C 647101960 36. Pérez Castro , Antón S4B 663113553 37. Rodríguez Vázquez, Lara B1B 608072472 38. Varela Iglesias , Isabel B1B 666315622 39. Varela Meju to , Cristina B1B 671319407 40. Varela Pedreira, Elena B1B 630781810 41. Vázquez Freire, Laura S4C 660020224 42. Veiga Seijo , Belén B1B 666664111 43. Vilariño Freire, Sergio S3C 671824594 44. Gayoso Díaz, Isabel Prof. 626583080 45. Iglesias Castro , Son ia Prof. 626583080 46. Losada So to, Susana Prof. 626583080 47. Rodríguez Íñiguez, Gloria Prof. 626583080


55555

HISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIA

O sur da península ibérica caracterízase pola prontachegada de elementos civilizadores, debido á súasituación na conca Mediterránea. Dende o 1.500 a. C.constátase a presencia de pobos iberospobos iberospobos iberospobos iberospobos iberos (turdetanos,bastetanos, ...) ata a presencia romana recibindo oinfluxo de pobos colonizadores como fenicios efenicios efenicios efenicios efenicios egregos e cartaxinesesgregos e cartaxinesesgregos e cartaxinesesgregos e cartaxinesesgregos e cartaxineses.

Nos s. XI a VI a. C. xurde a civilización decivilización decivilización decivilización decivilización deTartessosTartessosTartessosTartessosTartessos no val do Guadalquivir, baseada na mi-nería, comercio e agricultura, constituíndose comacultura brillante e claramente diferenciada das demais. Nesta época fúndaseGades (Cádiz, s. XI a. C.) e Ispal (Sevilla, s. VIII a. C.), segundo a mitoloxíapor obra de Hércules despois de realizar un dos doce traballos.Despois da destrucción de Tartessos, a zona estivo baixo a influenciacartaxinesa ata a chegada dos romanos no s. III a. C.

Antes da chegada dos romanos, os vettones e lusitanos poboaban a zonada actual Extremadura. Entre os lusitanos destacou o Viriato, que liderou aresistencia contra os romanos, utilizando a táctica das guerrillas. Xa pretoda conca do Guadalquivir atopábanse os célticos, que opuxeron pouca re-sistencia á dominación romana.

A dominación romanaA dominación romanaA dominación romanaA dominación romanaA dominación romana comeza no ano 218 a.C., cando o Roma chega á península para ex-pulsar ós cartaxineses (II Guerra Púnica). Osromanos entraron por Empuries e descenderonata o val do Guadalquivir onde o exército roma-no ó mando de Publio Cornelio Escipión venceós cartaxineses. No 206 a. C. os romanos esta-blecen un campamento na cidade ibera de Cór-doba («Alto xunto o río, en ibero), que comezaa gañar importancia pola súa situaciónestratéxica, na marxe dereita do Guadalquivir.Por estas mesmas datas fúndase a cidade deItálica, nun antigo asentamento indíxena, en ple-no val do Guadalquivir, onde se cruzaba a vía procedente de Gades coa que

Pectoral tartésico


66666

conectaba coas zonas mineiras de Sierra Morena.No 197 os romanos teñen conquistada a parte sudoriental da península, quedividen en dúas provincias: Hispania Citerior (interior) e Hispania Ulterior(costa mediterránea). Unha vez concluída a conquista da zona sur, aromanización avanzará rapidamente e o territorio organízase para a súa ex-plotación económica. A poboación vai centrándose nos núcleos urbanos, ataque no ano 152 fúndase a cidade romana de Corduba.Corduba foi escenario da guerra civil entre César (partido popular) e Pompeio(conservador), sendo gañada por César (batalla de Munda a. 45 a. C.). Césartamén refundou Hispalis (antiga Ispal), titulándoa Colonia Iulia Romula.

No ano 25 a. C fúndase Emerita Augusta (Mérida), á beiras do Guadiana, naconfluencia de importantes vías de comunicación: a ruta da Prata que uníaAsturica (Astorga) con Corduba. A cidade acada esplendor rapidamenteconvértese nun centro xurídico, económico e militar e nunha das poboaciónsmáis florecentes do imperio romano.

Tras a guerra civil, Au-gusto reorganiza asprovincias de Hispania,practicamente con-quistada, e establecetres provincias: aBaetica con capital enCorduba, a Lusitaniacon capital en EmeritaAugusta e aTarraconensis, con ca-pital en Tarraco(Tarragona)Durante séculos aLusitania e a Baetica,que tomaba o seu nomedo río Betis (nome prerromano do Guadalquivir), aportaron ó Imperio Roma-no metais, aceite, viño e gando (cabalos e ovellas). Da Baetica saíron filó-sofos como Séneca e emperadores como Traxano e Hadriano.Hispalis tivo un grande desenvolvemento a fins do Imperio, chegando a sera primeira cidade de Hispania e a undécima do mundo. O cristianismo cristianismo cristianismo cristianismo cristianismochega á Baetica a fins do s. III, co martirio das santas Justa e Rufina, patroasde Sevilla. En Iliberis (Granada) celebrouse o primeiro concilio da igrexa


77777

peninsular nos comezos do s. IV.

No s. III comezan as invasións de bandas xermánicas polo que se fortificaMérida.No s. V chegan ó sur as invasións visigodasinvasións visigodasinvasións visigodasinvasións visigodasinvasións visigodas. Alanos e suevos invaden aLusitania e os vándalos saquean Sevilla e legando o termo de VandalucíaVandalucíaVandalucíaVandalucíaVandalucía.O reino visigodo durou 200 anos e tivo a Spali (antiga Hispalis, Sevilla) comocentro cultural e político e sede de bispos coma S. Isidoro, que coa súaobra tivo grande influencia na cultura do Occidente medieval.No s. VI, coas invasión visigodas, o cristianismo arráigase con forza en Méridadestacando a figura da mártir Santa Eulalia, patrona da cidade. Mérida será sémetropolitana ata que en 119 se traslada a Santiago de Compostela.

Os árabesOs árabesOs árabesOs árabesOs árabes e os bérberesmusulmáns desembarcan en Gi-braltar no a. 711 e vencen ósvisigodos, baixo o reinado de donRodrigo. Esta vitoria abre as por-tas de Europa á expansión do Is-lam. Sevilla, Mérida e a prácticatotalidade da península pasaron aconstituír o dominio de Al-Andalus.Constitúese en reino independenteno 756 con Abd-al-Rahman I,supervivente da dinastía dosOmeyas de Damasco. No s. X al-canza o seu máximo esplendor coaproclamación do Califato de Córdoba con Abd-al-Rahman III.

Isbiliya,Isbiliya,Isbiliya,Isbiliya,Isbiliya, Hispalis arabizada, ás beiras do río Betis, agora chamado «Gua-dalquivir» («río grande» en árabe) tamén se beneficiou da prosperidade.Despois da morte de Almanzor, no 1002 comezou unha guerra civil que dividiua Al-Andalus en múltiples reinos de taifasreinos de taifasreinos de taifasreinos de taifasreinos de taifas, erixíndose Isbiliya (Sevilla)como capital do maior reino andalusí, cunha corte refinada e culta.

Na Lusitania visigótica establécese o Reino Taifas de Badajoz, de gran ex-tensión xeográfica.

A partir do s. XI chegan á península novas ondas de musulmáns do norte deÁfrica, os almorábides e almohades,os almorábides e almohades,os almorábides e almohades,os almorábides e almohades,os almorábides e almohades, para conter a presión dos reinos


88888

cristiáns. No s. XII Isbiliya converteuse en sede do califato almohade deMarrakech, dende entón ata o s. XVII foi cidade máis poboada de España.

Os cristiáns,Os cristiáns,Os cristiáns,Os cristiáns,Os cristiáns, baixo o rei de León Alfonso VIII levan a cabo a reconquista deMérida (1230). Nesta época créase a denominación «Extremadura», para in-dicar que estas terras estaban situadas nos «extremos» da fronteira dosreinos cristiáns con Al-Andalus.

O reino de Castilla con León Fer-nando III (o Santo) ao fronte re-conquista Córdoba no 1236 e Se-villa no 1248, apoderándose detodo o val do Guadalquivir. Cór-doba entra nun período de deca-dencia.O único reino árabe que perma-nece na península é GranadaGranadaGranadaGranadaGranada,que iniciara unha época de maioresplendor a partir do ano 1238 coadinastía nazarídinastía nazarídinastía nazarídinastía nazarídinastía nazarí. Nesta épocacomézase a construír a Alhambra,e o reino pasa por un período de florecemento cultural.

Nesta época conviviron as chamadas tres culturas, Islam, xudaísmo e Cris-tianismo, ata a chegada dos Reis Católicos que decretaron a conversión aocristianismo ou a expulsión detodo individuo xudeu ou musul-mán que non aceptase a novadoutrina oficial.

No s. XIII SevillaSevillaSevillaSevillaSevilla repoboousepor completo con casteláns eleoneses e integrouse no mun-do cristián, conseguindo undesenvolvemento económicograzas ó comercio, agricultura eá produción artesanal. En Sevillaagrupábanse unha poboación va-riada composta por mercadoresestranxeiros, mudéxares

Bautismo de moriscos


99999

(musulmáns en terras cristiáns), hebreos serfadíes e cristiáns. A fins do s.XIV empeorou a sorte das minorías: a Judería foi asaltada en 1391 e 1482estableceuse o primeiro tribunal da Inquisición.En 1492 cae o reino de Granada, ata agora mantido por un pacto de vasalaxecos reis de Castilla, sendo Boabdil o derradeiro rei da dinastía nazarí.Neste mesmo ano, o xenovés Cristobal Colón parte de Huelva cunha expe-dición costeada polos Reis Católicos. Chega as «Indias» e toma posesióndestas terras en nome da coroa de Castilla e Aragón.

Nos s. XVI e XVII en Extremadura produciuse unha emigración masiva a Amé-rica, onde moitos foron en busca de fortuna e fama. Varios estremeñosanexionaron territorios á coroa española: Hernán Cortés conquistou México,Francisco Pizarro o Perú e Pedro de Valdivia Chile.

Grazas o río e o porto, en Sevilla confluía o mercado de trigo, aceite, la emanufacturas locais do Norte deEuropa e o Mediterráneo caraÁfrica e o Atlántico. Tras asviaxes de Colón, que partira dacosta atlántica do Reino de Se-villa, a apertura do tráfico coasIndias e a creación do ImperioEspañol concentraron en Sevillatodo o comercio con Améri-comercio con Améri-comercio con Améri-comercio con Améri-comercio con Améri-cacacacaca. A través da Casa de Contra-tación, alí instalada, a cidadeviviu a etapa de maior esplen-dor (s. XVI- XVII),converténdose nunha das máisimportantes cidades de Europa.Convertida en foco cultural, neladéronse cita Cervantes, Lope deVega, Murillo e Zurbarán entreoutros.Nos inicios do s. XVIII entra nunhalonga etapa de decadencia coaperda do monopolio en favor deCádiz, da que non se recuperaráata o s. XX.


1 01 01 01 01 0

CÁCERESCÁCERESCÁCERESCÁCERESCÁCERES

Cáceres ofrécenos un dos conxuntos urbanos da Idade Media eRenacemento máis completos do mundos, motivo polo que foi declaradaCidade Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 1986.Destaca a muralla, construída polos almohades no século XII, que conservaaínda unha ducia de torres coroadas de almenas.O percorrido comeza na Praza Maior, onde está un dos principais accesosá zona vella, a Torre Bujaco, do s. XV. Subindo as escadas, traspasando oarco percibimos a cidade medieval a través de rúas empedradas con torresdefensivas, prazas, igrexas, palacios e fortificacións. Entre as prazas máisagradables atópanse a de Santa María e a de San Jorge.Un elemento arquitectónico característico do antigo Cáceres é a casa-for- casa-for- casa-for- casa-for- casa-for-talezatalezatalezatalezataleza, construción típica dunha cidade de fronteira. As máis importantesson o Palacio de Cáceres-Ovando, o das Veletas e o de Mayoralgo, e ascasas de Carvajal, Ulloa, Espadero, Godoy e Moctezuma.O Palacio de las Veletas é a sede do museo arqueolóxico de Cáceres, al-berga coleccións importantes de arqueoloxía, etnografía e belas artes. Pero,sen dúbida, o máis destacable do mesmo é o alxibe, escavado en parte na


1 11 11 11 11 1

roca natural. De planta irregular, ten aproximadamente 15 metros de longopor 10 de ancho. 16 arcos de ferradura sustentados por 12 columnas, algunhasde orixinariamente romanas, forman o cinco naves de bóveda de que constaa construción.Xunto a Santa María atópase o Palacio de Carvajal, sede do Padroado dePromoción do Turismo de Cáceres. Trátase dunha edificación entre gótica erenacentista de principios do XVI que forma un dos recunchos máis pinto-rescos da cidade vella, con características dunha fortaleza, dunha casaseñorial e dunha edificación protectora coa súa torre de vixía e ataque eescasas xanelas ao exterior.En Cáceres abundan os parques, entre os que destaca o Parque do Prínci-pe, aínda que outros de interese son o Parque do Oliveiral Mozo dos Fradese, sobre todo, o Parque e Centro de Interpretación da Cova de Maltravieso,onde se poden apreciar pegadas dos primeiros moradores da zona e pintu-ras rupestres.Respecto da arquitectura relixiosa, destaca a igrexa de Santa María, de es-tilo gótico e hoxe concatedral, e as de San Mateo, San Juan e Santiago.


1 21 21 21 21 2

PONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARA

É unha das pontesromanas máis rele-vantes das que seconservan no mun-do. Foi construídasobre o río Tajoentre os anos 105 e106 d.C. na vía quecomunicaba Norba(actual Cáceres)con Conimbriga(Coimbra). Foi fi-nanciada cosimpostos dos Lusi-tanos. O nome deAlcántara, provéndo árabe al-Qantarat, que significa «a ponte», dános unha idea da súa importancia.

Está composta por seis arcos que salvan unha distancia de 214 m. e que seapoian en cinco piares e dous estribos nos extremos. Ten 48 m. de alturamáxima nos dous arcos centrais, sendo a altura total de 57 m. e 14 m., secontamos o arco de triunfo do centro. A ponte está construída con sillaresde granito almoadillados colocados en seco a soga e tizón.

No centro, sobre o piar central, atópase un arco de triunfo no que se podeler unha inscrición en latín dedicada ao emperador Traxano:Ao emperador César, fillo do divino Nerva, Nerva Traxano Xermánico Da-cio, Pontífice Máximo, Tribunicia Potestade por 8ª vez, Imperio por 5ª vez,Pai da Patria»

Debido á súa situación fronteiriza, a ponte foi cortada nas guerras variasveces nun dos seus arcos. Carlos I reconstruíuno en 1543, desfigurando operfil do arco central e coroándoo con ameas, deixando constancia de elonunha inscrición.En 1859 foi novamente reconstruída por Isabel II, na que se taparon as xuntasdas pedras e se ampliaron as entradas, tal como di na inscrición colocada ádereita do arco.


1 31 31 31 31 3

MÉRIDAMÉRIDAMÉRIDAMÉRIDAMÉRIDA

A cidade romana de EmeritaAugusta foi fundada no 25 a.C. poloemperador Octavio Augusto paraque servise de retiro aos soldadosretirados (eméritos) das lexións «VAlaudae» e «X Gemina», que loitarannas guerras cántabras.A pesares de estar nunha zonapouco romanizada naquel momen-to, rodeada das tribos dosvettones, túrdulos e lusitanos,pronto acadou un gran esplendor,converténdose nun importante focoda rexión con case 50.000 habitan-tes e pasando a ser a capital da Lusitania, unha das tres provincias nas quese dividía Hispania na época de Augusto.A cidade planificouse a partir do foro (centro) no que se ubicaban os tem-plos de Diana e Marte, e contaba con importantes infraestruturas comopontes, acueduto, rede de sumidoiros, murallas e edificios para o ocio: tea-tro, anfiteatro e circo.

A CASA DO MITREOA CASA DO MITREOA CASA DO MITREOA CASA DO MITREOA CASA DO MITREO

Construíuse entre finais do s. I d.C. e comezos do s.II d. C.fora dorecinto amurallado. O seu nomedébese a que estaba próxima a unsantuario dedicado a Mitra, deusoriental da luz solar que foi adopta-do polos romanos.Nela atopouse un mosaicocosmolóxico, cunha representacióndo Sol, polo que algúns investiga-dores pensaron que formaba partedo santuario. Máis ben trataríasedunha casa ou domus señorial.Distribúese en torno a 3 patios que dan iluminación y ventilación. No primeiropatio, forma parte do atrio, que conta cun estanque, impluvium, onde se


1 41 41 41 41 4

recollía a auga de chuvia, queentraba polo compluvium. Ádereita hai unha gran cámara naque ese atopa o mosaicocosmolóxico, un dos máis in-teresantes da cidade, no quese representa o cosmos ouconcepto de mundo e asforzas que o gobernan.Continúase por un corredorque leva ao segundo patio conperistilo (rodeado de colum-nas) ao cal daban habitaciónsde uso familiar e un posiblecomedor con pinturas. Unnovo corredor conduce aoterceiro patio, con xardín eperistilo, ao que dan dormito-rios decorados con mosaicos.Dende aquí unhas escaleirasbaixan a habitacións subterrá-neas, decoradas con pinturasmurais que imitan o mármoree que posiblemente serían dormitorios de verán.A casa contaba cunha gran cisterna na que se recollía a auga almacenada dachuvia.Destacan tamén unhas termas privadas nas que se conservan piscinas de-coradas con motivos xeométricos e florais.

COLUMBARIOSCOLUMBARIOSCOLUMBARIOSCOLUMBARIOSCOLUMBARIOS

En Roma a lei esixía que os enterramentos fosen fora da cidade, e eracostume facelos ás beiras dos camiños. Dependendo da clase social, osromanos podían ser enterrados en pequenas tumbas ou grandes monu-mentos, nos que se podían enterrar os restos de familias enteiras. Este é ocaso dos Columbarios, que eran un conxunto de edificacións nos que segardaban os restos incinerados e depositados en urnas.Coñecemos os nomes da familias aquí enterradas, os Voconios e os Xulios,polas inscricións; así como moitos detalles da familia dos Voconios.


1 51 51 51 51 5

TEATROTEATROTEATROTEATROTEATRO

Foi construído no ano 15 a. C.,promovido polo cónsul MarcoAgripa. A súa construciónobedece a intereses políti-cos máis que ao gusto dopúblico, que prefería osespectáculos do circo e oanfiteatro. Dende o teatroas autoridades facían pro-paganda do poder deRoma e do seu modo devida, tanto a través dagrandiosidade do edificiocomo a través das mensaxesdas obras que se representaban nel.

O teatro sufriu varias reformas, así no 105 levántase a actual escena, que sereformaría dos séculos máis tarde. Coa implantación do cristianismo, o edi-ficio foi deixando de usarse ata o seu abandono. Co paso do tempo asestruturas foron derrubándose e cegándose con terra ata quedar só á vistaa parte superior do graderío coas bóvedas afundidas. Aos ollos do pobosemellaban sete grandes asentos, Las Siete Sillas, onde segundo a lendasentaron sete reis mouros para deliberar sobre o destino da cidade.

A A A A A CaveaCaveaCaveaCaveaCavea

O graderío ou cavea tiña unha capacidade para 6000 espectadores,construíuse aproveitando parte dunha ladeira. Está dividido en tres partes:ima cavea (inferior), media cavea e summa cavea (superior). A ima caveadispón de 22 gradas e seis portas na súa parte superior . A summa cavea éa peor conservada.

A A A A A OrchestraOrchestraOrchestraOrchestraOrchestra

Era o espazo semicircular onde se situaba o coro. Está pavimentada conlousas de mármore e rodeada de tres gradas de honor onde se sentaban osmaxistrados.


1 61 61 61 61 6

EscenaEscenaEscenaEscenaEscena

É a zona máis espectacular doteatro. Sobre un basamentorecuberto de mármorerepousan dous corpos de co-lumnas de orde corintia, nasque se combina o mármoreazulado dos fustes comármore branco das basas ecapiteis. Sobre cada corpo decolumnas disponse unentablamento con arquitrabe,friso e cornixa.Entre as columnas unha seriede esculturas (réplicas dasorixinais que están MNAR) completa a decoración: Ceres, Plutón e Proserpinae estatuas con togas e corazas, que se interpretaron como retratos imperiais.Tres portas permiten á entrada e saída dos actores. Este deseño adaptábaseas escenas das pezas teatrais onde frecuentemente a acción desenvolvíaseen dúas ou tres casas de personaxes.Na parte posterior e extremos da escena había unha serie de dependenciasque eran usadas polos actores e técnicos do teatro.Detrás da escena construíuse unha gran zona axardinada rodeada de co-lumnas (peristilo) que servía como lugar de recreo.

ANFITEATROANFITEATROANFITEATROANFITEATROANFITEATRO

A súa construción planificouse xunto coado teatro, inaugurándose no 8 a.C., talcomo O edificio estaba destinado aos es-pectáculos preferidos polo público: ásloitas entre gladiadores (ludi) ou as loitasentre feras ou entre feras e homes.Ao igual que o teatro, abandonouse coaoficialización do cristianismo.

A A A A A CaveaCaveaCaveaCaveaCavea

Tiña capacidade para 15.000 espectado-


1 71 71 71 71 7

res e tamén se construíu sobre amesma ladeira que o teatro.Accedíase a ela a través de 16 por-tas abertas ao longo do perímetroda fachada.Dividíase en ima, media e summacavea. Sobre as primeiras gradasconstruíronse dúas tribunas, unhadestinada ás autoridades e outra aopatrocinador do espectáculo.

A AreaA AreaA AreaA AreaA Area

Tiña forma elíptica e era a zona na que se desenvolvía o espectáculo.Separábase do graderío ou cavea, mediante un alto muro, para protexer aopúblico das feras. Nesta zona atopáronse os restos de pinturas murais conescenas de caza que están no MNAR.No centro da area cavouse unha gran fosa con forma de cruz na que sealmacenaban as gaiolas das feras e material escénico, cuberta cunha tarimade madeira.Dúas longas galerías permitían o acceso ás gradas e a entradas dosgladiadores á area. Ao longo destas galerías abríanse habitacións degladiadores ou cubículos de feras. É posible que algunha destas habitaciónsdedicárase ao culto de Némesis, divindade da vinganza á que se encomen-daban os gladiadores antes de saír á area.

CASA DOCASA DOCASA DOCASA DOCASA DOANFITEATROANFITEATROANFITEATROANFITEATROANFITEATRO

Foi construída no s. I d. C. esufre unha serie detransformacións ata o s. III,sendo abandonada no s. IV,data na que o espazo pasa aser ocupado por unhanecrópole.Trátase dunha mansión degrandes dimensións e impor-tancia na cidade.Como toda casa romana


1 81 81 81 81 8

organízase en torno ao peristilo, xardín porticado, que ten forma trapezoidale cun pozo no centro. A un lado atopábanse a entrada á cociña, na que sepode ver un forno nun dos eu ángulos.Dispón de dous triclinios ou comedores, un adornado con representaciónsda vendima e outro con peixes, que debía ser máis luxoso polos motivoscos que se adornaba: o peixe era un luxo nunha cidade de interior.O conxunto posúe termas, aínda que non se sabe con certeza se estabannun edificio anexo ou pertencían á casa. Nelas podemos ver o hipocausto,sistema de calefacción que consistía no paso do aire quente por deixo dopavimento e das paredes.Destacan tamén as habitacións do suroeste con pinturas xeométricas nasparedes.

CIRCOCIRCOCIRCOCIRCOCIRCO

Debeu construírsenos primeiros anosdo s. I d.C. Cosseus 400 m. delonxitude e 100 m.de anchura era omaior dos edificiosde espectáculos dacidade. Nel celebrábanse carreiras de carros de cabalos, que era un dosespectáculos favoritos dos romanos, xunto cos do anfiteatro.O graderío ou cavea tiña capacidade para uns 30.000 espectadoresA area tiña planta case rectangular e no centro tiña un muro de separacióndenominado spina. Cada proba constaba xeralmente de sete voltas e asmetas colocábanse en ambos vértices da spina.Consérvanse bastante ben as entradas de acceso, como a Porta Pompae,pola que entraban os desfiles. ós seus lados atópanse 12 carceres ouaparcamentos para carros. No lado oposto estaba a Porta Triumphalis.

BASÍLICA DE STA EULALIABASÍLICA DE STA EULALIABASÍLICA DE STA EULALIABASÍLICA DE STA EULALIABASÍLICA DE STA EULALIA

Segundo a tradición, Santa Eulalia, mártir e patroa de Mérida, foi enterradaneste lugar. As escavacións iniciadas en 1990 no subsolo a igrexa da confir-maron en parte este dato e permitiron coñecer a evolución do lugar, quepasou por distintas etapas:


1 91 91 91 91 9

1ª) Ata o s. III d. C. o lugar estivo ocupado por casas romanas.2ª) Dende o s. IV o espazo pasou a ser unha necrópole cristiá. Un dos mau-soleos atopados na cabeceira da igrexa actual foi construído en memoria damártir Sta Eulalia.3ª) Do s. V ao IX constrúese unha basílica dedicada á santa.4ª) No ano 875, baixo o dominio árabe, a comunidade cristiá de Mérida tivoque emigrar a Badajoz, abandonándose a basílica. Tras a reconquista, no a.1230, reconstrúese dando lugar á igrexa actual.

FORO ROMANOFORO ROMANOFORO ROMANOFORO ROMANOFORO ROMANO

O foro era o centro das cidades romanas. Era una gran praza rectangular naque se situaban os templos de culto imperial e os edificios administrativos.A cidade de Emerita, por ser unha capital de provincia, contaba con dousforos, o provincial e o municipal.

Foro ProvincialForo ProvincialForo ProvincialForo ProvincialForo ProvincialAcollía templos e edificios administrativos. Nel está o Arco de Trajano, queune os dous foros, construído congrandes sillares de granito e duns15 m. de altura.

Foro MunicipalForo MunicipalForo MunicipalForo MunicipalForo MunicipalNel desenvolvíanse osacontecementos máis importantesda vida da cidade. Nel atópabase otemplo de Dianatemplo de Dianatemplo de Dianatemplo de Dianatemplo de Diana, destinado aoCulto Imperial, xa que nel se ado-raba ao emperador que era consi-derado un deus.Este templo construíse no s. I d. C.con planta rectangular e rodeado de columnas (períptero), con capiteis deorde corintia. Na fachada principal ten un frontón semicircular. A cella, parteinterior do templo, atópase actualmente ocupada por parte do palacio doConde de los Corbos.

PONTE ROMANA SOBRE O GUADIANAPONTE ROMANA SOBRE O GUADIANAPONTE ROMANA SOBRE O GUADIANAPONTE ROMANA SOBRE O GUADIANAPONTE ROMANA SOBRE O GUADIANA

A súa construción vincúlase á orixe da cidade. Debido ás crecidas do río eá situación estratéxica da ponte, foron necesarias numerosas restauracións,


2 02 02 02 02 0

sendo á do s. XIX a que configurou oseu aspecto actual. Actualmenteconsta de 60 arcos e ten unhalonxitude de 792 m.Nun principio a obra realizouse condous tramos unidos por un tallamar,que cortaba a auga e a repartía entre as dúas arcadas, evitando así a pre-sión do río. Este tallamar destruíse nunha crecida no s. XVII e a ponte foireparada con sillares procedentes do teatro.As partes orixinais poden observase no comezo e no final da ponte, conarcos de medio punto con aliviadoiros ou tallamares na súa base.

REDE HIDRAÚLICAREDE HIDRAÚLICAREDE HIDRAÚLICAREDE HIDRAÚLICAREDE HIDRAÚLICA

Para resolver o problema do subministro de auga á cidade, os romanosconstruíron embalses e canalizaron diversos mananciais, encanando as súasaugas cara á cidade.A auga, traída polos acuedutos depositábase en torres, castelum aquae, edende aquí distribuíase á cidade mediante unha complicada rede de canles.

Embalse de ProserpinaEmbalse de ProserpinaEmbalse de ProserpinaEmbalse de ProserpinaEmbalse de Proserpina

Nel recóllese a auga da chuvia e a procedente dos regueiros de Las Adelfase Las Pardillas. Aínda que as súas orixes son romanas, sufriu diversasremodelacións ao longo dos séculos.O dique, con 425 m. de longo el 21 m. de profundidade, ten nove contrafortesde granito dispostos gradualmente. Na parte oposta refórzase cunha barreirade terra. A saída da auga regulábase mediante dúas torres apoiadas nomuro.

Acueduto de los MilagrosAcueduto de los MilagrosAcueduto de los MilagrosAcueduto de los MilagrosAcueduto de los Milagros

Construído a fins do s. I a. C e comezos do I d. C., levaba auga do embalsede Proserpina e era o máis importante dos tres que abastecían a cidade.En total medía uns 10 km. paraaproveitar a mellor traxectoria. Aprimeira parte era subterránea. As ar-cadas, que salvaban a depresión dorío Albarregas, tiñan uns 830 m. delongo e 25 m. de alto e estánconstruídas con sillares e ladrillo.


2 12 12 12 12 1

MUSEO NACIONAL DE ARTE ROMANOMUSEO NACIONAL DE ARTE ROMANOMUSEO NACIONAL DE ARTE ROMANOMUSEO NACIONAL DE ARTE ROMANOMUSEO NACIONAL DE ARTE ROMANO(MNAR)(MNAR)(MNAR)(MNAR)(MNAR)

É o museo de arte romana máis importante deEspaña e é unha das clave para entender aromanización de Hispania. O actual edificio, obrade Rafael Moneo, foi inaugurado en 1986.

PLANTA BAIXAPLANTA BAIXAPLANTA BAIXAPLANTA BAIXAPLANTA BAIXA

SALAS I, II E IIISALAS I, II E IIISALAS I, II E IIISALAS I, II E IIISALAS I, II E IIINestas salas expóñense os obxectos atopadosnos edificios dedicados aos espectáculos pú-blicos: teatro, anfiteatro e circo. Destacan:- Estatuas de Proserpina, Ceres e Plutón que se atopaban na escena doteatro. Plutón e Proserpina eran os deuses dos Infernos. Ceres era a nai deproserpina e duesa da agricultura.- Obxectos de bronce relacionados cos ludi: inscrición dedicada a Némesispor un gladiador, estatuíña de puxilista, greba (protector de canela),passarrendas de carro...- Decoración pintada, atopada no muro da area do anfiteatro, representandoa un retiarius (gladiador con rede e tridente), loita de feras e unha paisaxemontañosa.- Inscrición conmemorativa da inauguración do anfi-teatro, da que se deduce a data de inauguración, no a.8 d. C.- Obxectos do teatro: máscaras de actores eestatuíñas dos emperadores.- Retratos da familia imperial: Augusto, Tiberio, Drusoe Agripina. Destaca o busto de Augusto velado, enmármore de Carrara. É unha das pezas máis impor-tantes do museo e representa ao emperador comoSumo Pontífice.

SALAS IV E VSALAS IV E VSALAS IV E VSALAS IV E VSALAS IV E VNela atópanse obxectos relacionados cos cultos relixiosos: o culto impe-rial, o dos deuses clásicos, o dos deuses orientais e o das divindadeslocais.- Efixies de Isis, de Chronos ou Mitra, cunha serpe enrolada no seu corpo


2 22 22 22 22 2

de mozo.- Columna de granito do templo de Diana- Lápida dedicada a Proserpina, atopada no embalse no s. XVIII- Figura de Venus e lucernas (lámpadas de aceite) dedicadas a divindades.- Escultura de Occeanus, divindade acuática recostada- Escultura de Mercurio descansando sobre unha rocha, coa lira que el in-ventara a partir da cuncha dunha tartaruga.

- Cabeza velada do Xenio da Colonia, que protexía ácidade, unha das pezas máis importantes do museo,do s. II d. C.- Mosaico que representa a chegada do deus Bacocoa súa comitiva a Naxos, onde topa a Ariadnadurmida e abandonada por Teseo. é unha obra do s.IV d.C. que mostra a descomposición das formas clá-sicas nas provincias do imperio.

SALA VISALA VISALA VISALA VISALA VINela expóñense obxectos relacionados cos ritos funerarios. Predominan aslápidas funerarias coa inscricións D. M.S. (Diis Manibus Sacrum, consagradoaos Deuses Manes ou infernais), co nome do defunto, a súa idade e o pa-rentesco que tiña quen lle dedicara a lápida. Ao final so haber fórmulas comoH.S.E.S.T.T.L., Hic situs est. Sit tibi terra levis, que significa «Aquí xace.Sexa para ti a terra leve.Era costume en Mérida e outros lugares, que quen podía pagalo acompaña-se a estela coa representación das súas efixies, como a estela dun matri-monio.

SALA VIISALA VIISALA VIISALA VIISALA VIIAtopamos aquí mosaicos e outrosobxectos relacionados coas casas.en Mérida só coñecemos restos decasas señoriais, como a do anfitea-tro e a do Mitreo.- Mosaico do s. II d. C. que repre-senta o rapto de Europa.- Peitoril de pozo do s. IV d. C. de-corado con escenas do culto a Baco.- Reconstrución dunha habitacióndunha casa romana, atopada na rúado hotel. Nas paredes represéntanse


2 32 32 32 32 3

escenas de caza e ce carreiras do circo. As pinturas, do s. IV d. C, reflicteno gusto romano, polo seu realismo e gusto polo anecdótico. Nelas pódenseobservar numerosos graffitis.- Mosaico cunha escena de caza de pantera.

SALAS VIII, IX E XSALAS VIII, IX E XSALAS VIII, IX E XSALAS VIII, IX E XSALAS VIII, IX E XAs pezas aquí expostas atopáronse no foro, o centro da didade. Ademaisde ser o centro político e administrativo, o foro era tamén un lugar de ocio xaque estaba prohibido o tráfico rodado e os cidadáns podían pasear tranqui-lamente. Era, por tanto, un bo lugar para facer propaganda política, polo queabundan as representacións de autoridadese altos cargos do Estado, como a de MarcoAgripa, benfeitor da cidade.- Figuras e clípeos (medallóns) provenien-tes do foro municipal- Relevo con escena de sacrificio, na queparticipa o propio Augusto. Este relevo daidea da rica decoración dos edificios do foro.- Obxectos domésticos de bronce, aínda quenon todos proceden do foro, dan unha ideade como podía ser a vida privada en Emerita.

PLANTA PRIMEIRAPLANTA PRIMEIRAPLANTA PRIMEIRAPLANTA PRIMEIRAPLANTA PRIMEIRA

SALA IXSALA IXSALA IXSALA IXSALA IXNela exponse a cerámica común romana, a que usaba a diario na cociña e namesa. Polo xeral non levan decoración e teñen acabados pouco perfectos.Nun cos concos podemos ver a inscrición «MASUETARI».

SALA VIIISALA VIIISALA VIIISALA VIIISALA VIIIAtopamos aquí a cerámica de luxo, denomina-da tamén, terra sigillata. O seu nome débese asigillum, o selo co que se realizaba a decora-ción dos moldes cos que se facían estas pezas.A súa color vermella brillante obtíñase cun bañode arxilas depuradas entes de que a peza fosecocida.Algunhas pezas proviñan de Italia (T.S.I., Terra Sigillata Italica), outras daGalia e cara mediados do s. I d.C. empézase a producir a Terra SigillataHispanica


2 42 42 42 42 4

SALA VIISALA VIISALA VIISALA VIISALA VIINela podemos ver lucernas, lámpadas de aceite feitas enterracota. A súa decoración é variada e vai evolucionando através do tempo, vemos dende motivos animais e vexetaisata temas mitolóxicos e máis tarde cristiáns.

SALA VSALA VSALA VSALA VSALA VExpóñense aquí obxectos fabricados en oso, entre os que destacan os dotocado feminino: alfinetes para o pelo, espátulas de maquillaxe...- Fibelas de cintos e amuletos que acostumaban a levar as mulleres parapropiciar a fecundidade.- Utensilios para tecer, mangos de coitelos, bisagras de mobles...

SALA IVSALA IVSALA IVSALA IVSALA IVPodemos ver obxectos de vidro romano. Aínda que ovidro traballábase dende o 1.500 a. C., é a comezos dos. I d. C. cando a fabricación do vidro adquire importan-cia, debido a un perfeccionamento das técnicas, que per-miten o soprado e por tanto unha maior variedade deformas e abaratamento da produciónAbundan os ungüentarios, botellas cilíndricas e cadradas.Hai tamén obxectos importados doutras provincias do

imperio. Destaca o conco bicónico, que é o único exemplar que se atopaíntegro en todo o territorio do Imperio.

SALAS III E IISALAS III E IISALAS III E IISALAS III E IISALAS III E IIEstas salas están dedicadas á numismática (moedas) e ourivería (xoiería en

ouro).Entre as moedas expostas atópanse aúreos de ouro,denarios de prata e moedas de bronce que representana membros da familia imperial das distintas dinastías quese foron sucedendo en Roma: a dinastía Xulio-Claudiana(Augusto, Tiberio, Xermánico, Druso, Calígula, Claudio eNerón), a dinastía Flavia (Vespasiano, Tito e Domiciano),Traxano e Hadriano (ambos de orixe hispana), osAntoninos e Severos...

En Emerita acúñanse moedas propias a patir do 23 a. C., baixo as ordes dolegado de Augusto, Publio Carusio. Moitas delas no seu reverso amosan aporta da cidade ou a lenda P. CARISIVS LEG. AUGUSTI.


2 52 52 52 52 5

PLANTA SEGUNDAPLANTA SEGUNDAPLANTA SEGUNDAPLANTA SEGUNDAPLANTA SEGUNDA

SALA ISALA ISALA ISALA ISALA IDestaca o mosaico, do s. IV d. C.) pro-cedente da vila romana de «Las Tiendas»que representa unha escena de caceríade xabaril, na que vemos probablementeao dono da casa atestarlle un golpe mor-tal coa lanza. Está enmarcado con deco-ración vexetal e representación das catroestacións a cada un dos seus lados:Outono (AVTVMNVS), Verán (HESTAS),Primavera (VIRANUS) e Inverno(HIBERNUS).

SALA IISALA IISALA IISALA IISALA IINela expóñense obxectos relacionados coas villae, explotacións agrariasnas que o amo ou dominus habitaba a mansión principal, que adoitaba estarluxosamente decorada.Distínguese un mosaico cunha nereida cabalgando un lobo mariño e paneispictóricos.Atópanse aquí dolia, grandes recipientes para o cereal, e ánforas para otransporte do viño.

SALA IIISALA IIISALA IIISALA IIISALA IIIA Emerita chegaron habitantes de distintos lugares do Imperio, como Pales-tina, Siria, Marrocos o doutros puntos da propia Lusitania. Nesta salarecóllense testemuñas destes movementos migratorios, como o mosaicodos peixes, feito no taller de Baritto, probablemente hebreo, a xulgar poloseu nome.

SALA IVSALA IVSALA IVSALA IVSALA IVNela podemos ver obxectos que ilustran as distin-tas profesións que se desenvolvían en Emérita:- A estela funeraria dos Voconios da fe do valordesta familia de militares.- Instrumento cirúrxicos de Publius Sertorius.- A estela funeraria de Sentia Amaranis, represéntaadesempeñando o seu traballo e de taberneira.


2 62 62 62 62 6

SALA V E IVSALA V E IVSALA V E IVSALA V E IVSALA V E IVO retrato romano, á diferenza do grego que idealiza ao indi-viduo, caracterízase polo seu realismo.Na sala V abundan os retratos femininos, que podemos cla-sificar polo tipo de peiteado, que evolucionaba segundo asmodas.Destaca o retrato denominado «La Gitana», peiteada con ri-zos e patillas ao modo hispano.Na sala VI están os retratos masculinos. Neles os artistasretratan á persoa con realismo, sen disimular enrugas ou a

flaccidez das carnes. Destaca o retrato do panadeiro polo seu verismo.

SALA VIISALA VIISALA VIISALA VIISALA VIIOs temas desta sala relaciónanse co mundo das artes. Destaca o mosaicodos Sete Sabios de Grecia, que se identifican polo seu nome e lugar deorixe en grego, e que están en actitude de discutir.Na parte inferior represéntase un tema distinto, a devolución a Aquiles dasúa escrava Briseida, feito determinante na guerra de Troia.

SALA VIIISALA VIIISALA VIIISALA VIIISALA VIIIA Mérida cristiá é a que aparece reflectida nestasala. Así temos o relevo que representa o verán(AESTAS) e lucernas con símbolos cristiáns,como a pomba e o peixe, anagrama de Cristo.Distínguese o mosaico que representa aoscondutores de cuadrigas, Paulus e Marcianus,acompañdos da palabra NICHA ou NICA, que engrego podía significar «vencedor». Ámbolosdous mostran as palmas de vencedores nassúas mans. Na cuadriga de Marcianus sinálase onome dun cabalo, Iniluminator, seguramente o

máis importante do tiro. Está enmarcado en motivos florais e nas esquinasdispóñense os catro ventos soprando.

CRIPTACRIPTACRIPTACRIPTACRIPTANela vemos as construcións que se atopaban nesta parte da cidade e quequedaron ao descuberto ao facerse as obras do museo.Vemos un tramo da condución hidráulica, da calzada romana que unía Emeritacon Corduba e restos de casas onde se aprecian muros, peristilos e sepul-cros.


2 72 72 72 72 7

SEVILLASEVILLASEVILLASEVILLASEVILLA

Con 697.487 habitantes é a capital de Andalucía. Despois dos brillantesperíodos romano, visigodo, musulmán citados na introducción histórica, aetapa de maior esplendor da cidade será despois da conquista de Américapolas tropas casteláns. En Sevilla concentrouse todo o comercio concomercio concomercio concomercio concomercio conAméricaAméricaAméricaAméricaAmérica a través da Casa de Contratación alí instalada, converténdose nunhadas máis importantes cidades de Europa. Nos inicios do s. XVIII entra nunhalonga etapa de decadencia coa perda do monopolio en favor de Cádiz, daque non se recuperará ata o s. XX.

O ano 1929 celebrouse arredor doParque de María Luísa a ExposiciónIberoamericana, que parecíaanunciar unha nova fase decrecemento, rota pola Guerra Civile o franquismo. Coa democracia ea Exposición Universal de 1992Exposición Universal de 1992Exposición Universal de 1992Exposición Universal de 1992Exposición Universal de 1992,o desenvolvemento urbanístico foiespectacular, converténdose nunhacidade moderna que conserva asúa esencia tradicional.

O CENTRO HISTÓRICOO CENTRO HISTÓRICOO CENTRO HISTÓRICOO CENTRO HISTÓRICOO CENTRO HISTÓRICO

A praza da Virgen de los Reyes é o corazón do casco histórico, onde sesitúa o emblema da cidade, a Giralda. Nas rúas enfronte da catedral destacanos seguintes edificios: PalacioArzobispal, Archivo de Indias eAyuntamiento.

Paseo obrigado é a famosísimaCalle SierpesCalle SierpesCalle SierpesCalle SierpesCalle Sierpes, un dos lugaresmáis populares e concorridos dacidade, chea de comercios elugares de ocio. Nela proliferaronos cafés e os casinos (versiónandaluza do club privado), nos quese daban cita famosos toureiros.


2 82 82 82 82 8

No primeiro tramo chama a atención o curioso retablo de reloxos doCronómetro e as enormes cristaleiras dos casinos. A rúa desemboca napraza de S. Francisco, onde estivo situada a Cárcere Real, lugar de referenciano mundo da picaresca. Nela estivo encerrado o novelista da picarescaMateo Alemán e o propio Cervantes por un asunto de débedas, e tal vez aquíconcibira El Quijote, tal como se afirma no seu prólogo: “se engendró enuna cárcel, donde toda incomodidad tiene su asiento y donde todo tristeruído hace su habitación.”

A GIRALDA

Alminar da antiga mezquita construídapolos almohades, hoxe é a torre dacatedral. Nun principio foi proxectada enpedra, como mostra na súa base queaproveita incluso lápidas romanas, perona súa maior parte realizouse en ladrillo.O alminar, de 76 m., estaba coroado porcatro grandes bolas douradas, visiblesa máis de 40 km. de distancia.Cando a cidade foi conquistada poloscristiáns, a Giralda foi convertida encampanario e sufriu poucos cambios,anque un terremoto derribase as“mazás” de ouro en 1.356. No s. XVIengadiuse un corpo de campásrenacentistas, alcanzando os 95 m. A torrerematouse cun catavento cunha imaxealegórica da Fe victoriosa, que o poboalcumou El Giraldillo, de onde provén oseu nome. Do antigoalminar destaca ad e c o r a c i ó nxeométrica e dearcadas do exterior,e a vista da cidadedesde o alto.


2 92 92 92 92 9

A CATEDRAL

É un enorme edificio con grande variedade deestilos. Como moitos templos andaluces, acatedral aséntase sobre unha antiga mezquita.Deste período musulmán (s. XII) consérvase oPatio de los NaranjosPatio de los NaranjosPatio de los NaranjosPatio de los NaranjosPatio de los Naranjos, destinado ás ablucións,ó que se accede pola porta do Perdón, na quedestacan as pranchas de bronce almohades condecoración de frases coránicas e esculturasrenacentistas. No centro do patio, poboado delaranxeiras, atópase unha fonte de traza romana.

A construcción da catedral iniciouse no s. XV,con estilo gótico, co desexo de paliar o penosoestado no que se atopaba a mezquita, tal comose recolle nos acordos do cabido “que sehaga otra iglesia tal y tan buena que no haya otrasu igual”, “hagamos una iglesia que los que lavieran acabada nos tengan por locos”. As obras prolongáronse catro séculose deron lugar a un edificio de 116 m de longo por 76 m de ancho e 56 m dealto no cruceiro, sendo o terceiro templo cristián de maior planta, tras San

Pedro de Roma e Saint Paul deLondres. Posúe 7 naves,deambulatorio e máis de 40 capelaslaterais.

Na Capilla RealCapilla RealCapilla RealCapilla RealCapilla Real atópase a imaxegótica Virgen de los Reyes, patroa dacidade. Construída en estilorenacentista, asume as funcións dePanteón Real, cos sepulcros deAlfonso X e a súa dona Beatriz deSuabia, e Sepulcro do corpoincorrupto rei San Fernando nunhaurna de prata. No altar maiorsobresae o magnífico retabloretabloretabloretabloretablo, omaior do mundo cunha superficie de264 m2. Este retablo, obra de moitosautores, pretendía ilustrar ós fieis


3 03 03 03 03 0

sobre as diferentes escenas da vidade Cristo e martirios de santos.

A Capilla Mayor Capilla Mayor Capilla Mayor Capilla Mayor Capilla Mayor sitúase fronte ócoro, feito en madeira de ébano, cuncadeirado de 117 asentos. ASacristía de los CálicesSacristía de los CálicesSacristía de los CálicesSacristía de los CálicesSacristía de los Cálices en estilogoticista, alberga importantescódices e valiosas obras entre asque sobresae a imaxe do Cristo dala Clemencia, unha das mellorestallas do barroco, de MartínezMontañés.

A Sala CapitularSala CapitularSala CapitularSala CapitularSala Capitular era o lugar de reunión de canónicos da catedral. A súaplanta é elíptica, inspirada na praza do Capitolio de Roma, deseñada porMichelangelo. Destaca a súa bóveda decorada por Murillo con escenas desantos e a marabillosa Inmaculada, que centra a atención do Espectador.

REALES ALCÁZARESSon un conxunto de palacios, construccións militares e xardíns levantadasnos s. IX-X para residencia de monarcas e gobernadores. No seu recintocombínanse diferentes estilos que van dende o islámico califal ó barroco,pasando polo gótico e renacentista.

O alcázar, “Al-Qsar”, é un elemento esencial en toda cidade musulmana.Está formado por un palacio residencia do gobernador e un conxunto deedificios administrativos e militares, que situados nun extremo da cidade,están cercados por unha muralla que os protexe do exterior, permitindounha saída de emerxencia.

Abd-al-Rahman inicia a construcción do alcázar, ordenando construírunha fortaleza para o gobernador, dar al-Imaradar al-Imaradar al-Imaradar al-Imaradar al-Imara, para atallar as revoltascontra o seu poder. Este sector primitivo correspóndese co patio depatio depatio depatio depatio deBanderasBanderasBanderasBanderasBanderas. A entrada é a través da Puerta del LeónPuerta del LeónPuerta del LeónPuerta del LeónPuerta del León, obra dos Abbadíesque no s. XI fixeron de Sevilla a capital de Al-Andalus.O rei poeta Al -Mutamid (s. XI) converte a fortaleza nun suntuoso palacioonde desenvolve a súa actividade poética e artística , é o Al-MubarakAl-MubarakAl-MubarakAl-MubarakAl-Mubarak ouououououAlcázar de la Bendición. Alcázar de la Bendición. Alcázar de la Bendición. Alcázar de la Bendición. Alcázar de la Bendición. No s. XII os almohades fixeron o Patio delPatio delPatio delPatio delPatio delYesoYesoYesoYesoYeso e ampliaron as murallas. O alcázar converteuse nun complexo de


3 13 13 13 13 1

1. Puerta del León2. Patio del León3. Murallas do s. X4. Patio de lasBanderas5. Sala de laJusticia6. Patio del Yeso7. Muralla almohade8. Patio de la Montería9. Xardín da Casa de laContratación10. Cuarto del Almirante11. Escalera del Palacioalto12. Palacio del Rey donPedro13. Patio de las Muñecas14. Salón de Embajadores15. patio de las Doncellas16. Patio e Jardín delCrucero

17. Palacio Gótico e Salasde las Bóvedas.18. Apeadero19. Torre del agua e Puerta deMarchena20. Muralla del Callejóndel Agua, s. XII21. Fuente de losGrutescos.

22. Jardín de la Danza23. Jardín de las Damas24. Cenador de Carlos V25. Cenador del León26. Jardín nuevo27. Huerta de la alcoba28. Laberinto29. Jardín de los Poetas30. Huerta del Retiro


3 23 23 23 23 2

edificacións que se prolongaba ata a Torre del Oro e controlaba a parte máissensible da cidade.

Coa chegada dos cristiáns, o alcázar mantivo as súas funcións, pasando aser a residencia dos monarcas castelás e leoneses e converténdose ensede da corte. Alfonso X o Sabio mandou construír no s. XIII o PalacioPalacioPalacioPalacioPalacioGóticoGóticoGóticoGóticoGótico, no que traballou unha corte de intelectuais cristiáns, xudeus emusulmáns, que produciron obras como As Cantigas de Santa María y ElLibro de Ajedrez, Dados y Tablas.No s. XIV, Alfonso XI constrúe a Sala de Justicia Sala de Justicia Sala de Justicia Sala de Justicia Sala de Justicia, en estilo mudéxar, probada fascinación que exercía a arte islámica sobre o señores cristiáns.

Tamén de estilo mudéxar é o Palacio del Rey Don PedroPalacio del Rey Don PedroPalacio del Rey Don PedroPalacio del Rey Don PedroPalacio del Rey Don Pedro, construído nos. XIV sobre dependencias de alcázares anteriores, que da o alcázar a súaconfiguración definitiva. A fachadafachadafachadafachadafachada é unha obra mestra da arte mudéxar,

tomando elementos de palacios granadinos,cordobeses e sevillanos. Nela atópanseinscricións que revelan a convivencia das dúasculturas: “Non hai máis vencedor que Alá”, encarácteres árabes, e outra en letra gótica querelata a construcción por mandato de Pedro I. Este

monarca, chamado “Cruel”por uns e “Justiciero” por outros, tiña gustosmusulmáns, moito máis refinados que os do seu propio pobo, e mantiñaboas relación co rei de Granada. No seu reinado (1350-1369) houbo pazentre cristiáns, musulmáns e xudeus. Nesta época Alcázar converteuse enescenario de amoríos e sentencias, como o asasinato de D. Fadrique naSala de Justicia, por orden do seu irmán, o rei Don Pedro. No Jardín delJardín delJardín delJardín delJardín delCruceroCruceroCruceroCruceroCrucero tivo as súa habitacións María Padilla, que exerceu grande influenciasobre o rei Pedro I.

Os reis Católicos reforman algúns teitos nas galerías do patio no PalacioPalacioPalacioPalacioPalacioAltoAltoAltoAltoAlto, planta alta do Palacio de don Pedro, que hoxe é utilizada como casaReal.Coa chegada de Carlos V ó trono e o seu matrimonio con Isabel de Portugalen Sevilla, imponse o estilo renacentista, tal como mostra a reconstruccióndo Patio de DoncellasPatio de DoncellasPatio de DoncellasPatio de DoncellasPatio de Doncellas e a construcción do Pabellón dePabellón dePabellón dePabellón dePabellón de Carlos V Carlos V Carlos V Carlos V Carlos V.

Felipe III e Felipe IV darán impulso ás obras de embelecemento dos xardíns,que ocupan a maior parte do recinto do alcázar. Destacan o labirinto, o Jardínde los Poetas, o Jardín de las Damas e o Jardín Nuevo.


3 33 33 33 33 3

TORRE DEL ORO

Levántase á beira do río, segundo símboloda cidade, que hoxe acolle o Museo Naval.Era unha das torres da muralla almohade,recuberta con azulexos dourados, de aí o seunome. Preto atópase a praza de touros de LaMaestranza.

Cara o sueste da Catedral destacan osedificios do Hotel Alfonso XIIIHotel Alfonso XIIIHotel Alfonso XIIIHotel Alfonso XIIIHotel Alfonso XIII, finalizadoen 1928, o Palacio de San TelmoPalacio de San TelmoPalacio de San TelmoPalacio de San TelmoPalacio de San Telmo, un dosmáis sobranceiros do barroco, hoxe sede daPresidencia da Junta de Andalucía e aUniversidadUniversidadUniversidadUniversidadUniversidad, antiga fábrica de tabacoslevantada no s. XVIII. Un pouco máis arribaesténdese o parque o parque o parque o parque o parque de María Luísade María Luísade María Luísade María Luísade María Luísa,antigos xardíns do palacio de San Telmo, conglorietas dedicadas a Bécquer, irmánsMachado... Nun ángulo do parque atópase aplaza de España, centro da exposición de1929, construída en estilo rexionalista,mestura doutros do pasado, como o restode pavillóns conservados de dita exposición.

O barrio de Santa Cruzbarrio de Santa Cruzbarrio de Santa Cruzbarrio de Santa Cruzbarrio de Santa Cruz é o máis típico da

cidade. Coincide coaantiga xudería e conservaa tradicional arquitecturaandaluza, a base decasas brancas conpatios cheos de flores,ruelas labirínticas epequenas prazas cheasde encanto. Outros dousbarrios de sona mundialson o de TrianaTrianaTrianaTrianaTriana e o daMacarena.Macarena.Macarena.Macarena.Macarena.


3 43 43 43 43 4

ITÁLICAITÁLICAITÁLICAITÁLICAITÁLICA

Tal como se explicou na partede “Historia”, a fundaciónromana de Itálica ten lugar no 206a. C. por Publio CornelioEscipión, cando os romanoschegan a península para expulsarós cartaxineses, na II GuerraPúnica (218- 201 a. C.). Esta datacoincidiría coa batalla de Ilipa(actual Alcalá del Río?), na que oexército romano vence ócartaxinés.O lugar elixido para o“castrum”(campamento militar) reunía boas condicións: en pleno val, conterras fértiles e, sobre todo, capaz de controlar a producción mineira da

serra. Este enclave protexía á zona deposibles incursións cartaxinesas elusitanas. En Itálica, ademais, confluían avía procedente de Gades coa queconectaba coa zona mineira de SierraMorena.Itálica forma parte da Hispania Ulterior nos. II a. C., e da Baetica na época deAugusto (s. I a. C.-I d. C).A súa posición privilexiada favorece ocrecemento da poboación e dela saírondous emperadores: Traxano (53-117 d.C.) e Hadriano (76-138 d. C.). Nestaépoca Itálica constitúese como“municipium”, ou sexa, a diferencia

dunha colonia, podía rexerse por leis propias e obtén un maior grao deromanización, ocupando algunhas familias italicenses altos postos daadministración imperial.Cara o ano 125 o emperador Hadriano tentou mellorar a súa cidade natal coacreación dun novo barrio, proxectado como residencia de patricios (nobres).Esta parte, denominada Nova UrbsNova UrbsNova UrbsNova UrbsNova Urbs, fracasou debido as malas condiciónsdo terreo e foi abandonada no s. II.


3 53 53 53 53 5

A vida continuou na cidadevella (Vetus Urbs). Tras amorte de Hadriano, as familiasibéricas foron perdendo poderno Imperio, o que provocou undeclive e perda deprotagonismo en favor da súaveciña Hispalis.Na época época visigoda acidade foi morrendo para serdesmantelada durante adominación musulmana. Aprincipios dos XVII instalousesobre ela o pobo deSantiponce, que se construíu,en grande parte, con materiaisromanos recollidos dasruínas.

A NOVA URBSÉ a única parte visitable, xaque por dificultades do terreofora abandonada. O seu trazado,como o da maioría das cidadesromanas, é ortogonal (rectangular).Seguindo o esquema doscampamentos romanos, dúas víasprincipais marcan os eixes da cidade:o cardo, en sentido norte-sur, e odecumanus, en sentido leste-oeste.As demais rúas xorden paralelas aestas dúas, conformando unhadistribución das edificacións encuadrícula

MURALLASDescubríronse tres trazados diferentes de murallas na cidade. A porta Norteé producto dunha reconstrucción, posiblemente do s. II.Construíanse mediante dous muros paralelos de sillares e abríanse nos


3 63 63 63 63 6

puntos nos que desembocaban o cardo e o decumanus. Cada unha destascatro portas estaba flanqueada por dúas torres.

CASTELLUM AQUAEEra unha edificación que distribuía a auga traída á cidade polo acueducto. Éunha construcción abovedada que se divide en tres espaciosintercomunicados, que funcionaban como depósitos de decantación e quepodía recoller ata 900.000 litros.A distribución da auga ás casas (só dos ricos), fontes e edificios públicoscomo termas, facíase mediante un sistema de entubados de chumbo(fistulae), das que podemos ver un exemplo da rúa que separa as casas dddddaExedra e do Neptuno.

As augas de chuvia e residuais recollíanse nunha magnífica rede de cloacas,que se distribuían por toda Nova Urbs, levándoas lonxe, ó río. Había unservicio municipal que se encargaba de manter as cloacas en bo estado......

AS CASAS (DOMUS)As casas da Nova Urbs deberonc o r r e s p o n d e rexclusivamente apatricios, xaque amosanun luxoesplendorosotanto nos seusmateriais comona súa extensión(ata 6.000 m

2 ).

A casa romana oudomus caracterízasepola súa austeridade n oexterior, reservando o luxo e afastosidade para o interior: as paredesestaban cubertas de pinturas murais ou frescos eo chan estaba pavimentado con mosaicos nashabitacións principais. As habitacións distribuíanse entorno a un patio


3 73 73 73 73 7

interior ou compluvium, que constabadun estanque (impluvium) no querecollía auga da chuvia. Moitas casasromanas contaban ademais cunxardín porticado chamadoperistylum, por estar rodeado decolumnas.

A casa da Exedracasa da Exedracasa da Exedracasa da Exedracasa da Exedra recibe o seunome pola sala de reunións conasentos que se atopou nela.

Constaba de habitacións espaciosas entre as que se encontraba un ximnasio,termas , latrinas e outras dependencias do servicio. Pola súa extensión,ocupaba toda unha mazá con 4000 m

2, debeu servir de sede dunha confraría

ou club de mozos. Este tipo de asociacións estaban compostas so porhomes da mesma profesión ou culto.

A casa dos Paxaroscasa dos Paxaroscasa dos Paxaroscasa dos Paxaroscasa dos Paxaros toma o seunome polo mosaico de aves que seatopou nela. Ocupaba media mazá econstaba dun amplo vestíbulo, poloque se pasaba a un xardín porticado(peristylum) cun impluvium para arecollida da auga de chuvia. No lestesituaríase o triclinium (comedor) polomosaico en forma de U atopado.As habitacións (cubicula) tamén

estaban decoradas con mosaicos. Unhadelas, tal vez a dos pais, estaba decoradacon Tellus, a deusa da fertilidade.

A casa de Neptunocasa de Neptunocasa de Neptunocasa de Neptunocasa de Neptuno tamén tiña unha grandeextensión, polo que o seu uso estaríadestinado a unha confraría. O seu nomedébese a un mosaico deste deus que seatopou co decoración do fondo dunhapiscina. Nel aparece Neptuno co seutridente rodeado de monstros mariños econducindo o seu carro tirado por cabalosde mar.


3 83 83 83 83 8

O ANFITEATROO ANFITEATROO ANFITEATROO ANFITEATROO ANFITEATROEra o edificio con máis capacidade:ata 25.000 espectadores podíancontemplar os espectáculos dendeas súas gradas. Nel celébranse osludi ou “xogos” que podían ser dediferentes tipos:- Ludus gladiatorum: combates en-tre gladiadores.- Venatio: feras salvaxes queloitaban entre si ou contragladiadores.- Iocularia: con actuacións detitiriteiros, funambulistas, pallasos,

saltimbanquis...(eran os que menos éxito tiñan)

Estes ludi ou xogos eran gratuítos e un dereito do cidadán. Eran costeados,na súa maioría, polos maxistrados que se presentaban como candidatospara conseguir votos nas campañas electorais. O público acudía a estesespectáculos dende os arredores e, se era necesario, pasaban a noite áintemperie para poder conseguir un asento. Algúns señores nobres tiñanasentos reservados en primeira fila, come se deduce das inscriciónsconservadas na cornixa do podio. O resto das gradas dividíase en trespartes: summa cavea (graderío superior), media cavea (grad. medio) e imacavea (grad. inferior)

A area, cunhas dimensións de 80 x 48 m. aproximadamente, limitábase cunpodium de ladrillo, sobre o que se dispuña unha rexa para evitar accidentes(salto de algunha fera ó público). No chan vense as aperturas coascorrespondentes rexas, quedaban luz á galería que leva áfossa bestiaria.

Na pasaxe, cara o centro,había unha capela dedicada aNémesis, divindade davinganza, á quen osgladiadores seencomendaban antes doscombates.


3 93 93 93 93 9

O TEATROÓ igual que o anfiteatro, oteatro foi construídoaproveitando unha lomba dunmonte, no límite da cidade.Construíse en pedra calcariae data da s. I a. C., polo queera anterior á construcción daNova Urbs. No s. II d. C. foiembelecido con mármores,estatuas e aras doadas porun patricio.

O teatro é un espectáculo importado dacivilización grega, chegando a ser moi popularen Roma, que triunfou sobre todo no xéneroda comedia. Os actores actuaban conmáscaras esaxeradas sobre a scaena(escena), mentres que a orchestrareservábase para as danzas do coro, moipresente nas traxedias gregas. O teatro tiña

unha capacidade para 3.000 espectadores, quesentaban cavea. Os asentos da orchestra

reservábanse para maxistrados e cargos importantes. Nas tres primeirasfilas de gradas sentaban os personaxes máis importantes da cidade. O públicoen xeral sentaba donde podía,ocupando as mulleres e osescravos a parte máis alta da cavea,que, ó igual que no anfiteatro, sedividía eu summa, media e ima . Osestranxeiros e solteiros tiñanprohibida a entrada.

No fronte norte construíuse untemplo dedicado á deusa exipcia Isis(Iseum), de planta cadrada, no quese toparon exvotos a esta deusa.


4 04 04 04 04 0

Cunha poboación de 306.000 habitantes, a gran cidade califal levántase ábeira do Guadalquivir e ós pés de Sierra Morena.No s. X Córdoba alcanza o seu máximo esplendor cando Abd-al-Rahman IIIse proclama califa, pasando o emirato a ser un califato independente conrespecto a Bagdad.Ata o s. XI a cidade converteuse na metrópole política, económica e culturalonde converxían as rutas de Oriente, África e Europa. Nela convivían ára-bes, xudeus e cristiáns pacificamente, chegando a alcanzar case un millónde habitantes. A poesía, a medicina, a filosofía e ciencia tiveron un grandedesenvolvemento no califato, e as obras dos pensadores andalusís erancoñecidas en todo Oriente (daquela máis civilizado que Occidente). Nestaépoca constrúense parte da mesquita e o palacio de Madinat-al-Zahra, re-sidencia de Abd-al-Rahman III.

BARRIO DE LA JUDERÍABARRIO DE LA JUDERÍABARRIO DE LA JUDERÍABARRIO DE LA JUDERÍABARRIO DE LA JUDERÍA

A presenza hebrea na península,documentada a partir do s. IV d. C.,consolídase nos s. X-XII, sendoCórdoba un centro de referencia doxudaísmo español. Os xudeus ha-bitan en comunidades chamadasaljamas, establecidas en barriospechados e protexidos do resto dacidade. A influencia hebrea en Córdobadecaeu co fin do período califal,pero volveu a recuperarse coa tomada cidade por Fernando III (1236) atadesaparecer por completo coa ex-

pulsión decretada polos Reis Católicos en 1492.As xuderías caracterízanse polas súas calexas estreitas e de trazado com-plicado, que desembocan en praciñas de gran encanto. As casas son defachadas sinxelas, ben encaladas e vertébranse en torno a un patio, propiodo urbanismo islámico mediterráneo. Esténdese á esquerda da mesquita esegue conservando o aspecto da época musulmá.

CÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBA


4 14 14 14 14 1

A SINAGOGAA SINAGOGAA SINAGOGAA SINAGOGAA SINAGOGA

Era o centro relixioso e socialda vida xudía. Os espazos eutensilios das sinagogas eransagrados, debían construírsepróximas á auga, no lugar máiselevado da cidade e orienta-das a Xerusalén. Evitábase en-trar directamente da rúa, polose construía un patio cun es-tanque para as ablucións. A luznatural era imprescindible eentraba no edificio a través dedoce ventás, unha por cada

tribo de Israel.A sinagoga de Córdoba foi construída no 1315 baixo a dirección de IsaqMoheb, con trazos mudéxares, e decorada con xeseiras e inscricións desalmos. Tras a expulsión do xudeus, converteuse en ermida cristián, pa-sando por diferentes usos que provocaron cambios na súa estrutura edanaron as xeseiras e inscricións dos muros, e substituíndo o antigoartesoado. É a única sinagoga medieval de Andalucía e unha das tres que seconservan en España.

PASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADE

Preto da mesquita sitúase o luxoso Alcázar de los Reyes Crisitianos,construído no 1328 como lugar de residencia dos reis cristiáns, cando viñandirixir ás campañas contra os musulmáns. Posúe uns fermosos xardíns econta cun salón de impresionantes mosaicos romanos do s. II d. C. No ba-rrio do Alcázar Viejo podemos admirar algúns dos patios populares carac-terísticos da cidade.A calleja de las Florescalleja de las Florescalleja de las Florescalleja de las Florescalleja de las Flores, no lado norte da mesquita, é unha ruela sen saídaque constitúe un dos currunchos máis románticos de Córdoba.Ademais do casco medieval paga a pena achegarse ata a Plaza de lasPlaza de lasPlaza de lasPlaza de lasPlaza de lasTendillasTendillasTendillasTendillasTendillas, centro da cidade, arredor da cal se atopan algunhas das 14 pa-rroquias que mandou fundar Fernando III, e a plaza del Potro, un dos lugaresmáis típicos. Outros lugares de interese son Xunto ó o Museo do pintor JulioRomero de Torres, xunto o Museo de Bellas Artes.


4 24 24 24 24 2

Nas proximidades da Plaza de las Tendillasálzanse as columnas dun templo romano templo romano templo romano templo romano templo romano dos. I d. C na rúa Claudio Marcelo (consideradocomo fundador de Corduba). Só se conservandel os cimentos e os elementos decorativos,como as columnas corintias, polas que se de-ducen as súas dimensións: 17 m. de alto, 32 delongo e 16 de ancho. Crese que este templopresidía unha praza porticada (con soportais)e estaba dedicado ó culto imperial de Augusto

PONTE ROMANAPONTE ROMANAPONTE ROMANAPONTE ROMANAPONTE ROMANA

Érguese ó lado sur damesquita, protexida polatorre de la Calahorra, antigafortaleza musulmana.Na súa orixe tiña 17 arcosde medio punto. A pontedaba acceso a todas as ru-tas que se dirixían ó sur: aVía Augusta que seencamiñaba a Hispalis (Se-villa) e Gades (Cádiz), e acalzada que unía Cordubacon Malaca (Málaga).A ponte data de época deAugusto (s. I a.C.-I d.C.) e

a súa construcción relaciónase coa da Vía Augusta e coa da ampliación dacidade cara ó sur.O seu aspecto variou ó longo da historia, anque as reformas árabes no trans-formarían demasiado a obra romana. Nos s. XVII e XVIII foi cando se realiza-ron os cambios de imaxe máis considerables: porta de Felipe II e o triunfode San Rafael, patrón de Córdoba.


4 34 34 34 34 3

MESQUITAMESQUITAMESQUITAMESQUITAMESQUITA

A Mesquita e o seu en-torno constitúen o grancentro histórico de Cór-doba. Constituía o nú-cleo en torno que xirabaa vida musulmá, sendoo maior edificiorelixioso do mundo mu-sulmán con 24.000 m².Debido ó aumento depoboación fóronsefacendo ampliaciónssobre o edificio primitivo, construído por Abd-al-Rahman I sobre a antigacapela cristiá de San Vicente,mercada ós cristiáns. A orientaciónda mesquita era ó sur, como a granMezquita de Damasco, cando tódalasmesquitas están orientadas cara aMeca, cara o leste.A mesquita organízase en dous par-tes ben diferenciadas,correspondentes ás épocasmusulmá e cristiá. O exterior ten as-pecto de fortaleza, accédese ó edi-ficio por varias portas, entre as quedestaca a porta mudéxar do Perdón.A entrada ó templo facíase e faisepolo Patio de los Naranjos,Patio de los Naranjos,Patio de los Naranjos,Patio de los Naranjos,Patio de los Naranjos, paraque os feles puidesen asearse an-tes da oración. Neste patio hai va-rias fontes e surtidores de estilomudéxar e un alxibe do s. X,coñecido como alxibe de Almanzor.

No interior da mesquita, o que máis chama a atención é un bosque de co-bosque de co-bosque de co-bosque de co-bosque de co-lumnaslumnaslumnaslumnaslumnas que soportan unha cuberta con dobre arquería, de ferradura a infe-rior e medio punto na superior, inspirado na arquitectura romana (acueductode Segovia). O conxunto componse de 11 naves lonxitudinais e 12 transversais


4 44 44 44 44 4

formadas por máis de 1.000 colum-nas. A decoración refórzase coacombinación nos arcos de ladrillosvermellos con pedras calcarias decolor marelo, e produce un efectode oasis de palmeiras, que ó pa-recer, foi a inspiracións dos seusconstructores. Coas ampliaciónsde Abd-al-Rahman II no s.IX, Al-Hakan II e Almanzor no s. X a navealcanzou a súa extensión definiti-va.No muro sur, ou quibla, que orientaós fieis para rezar, atópase o

mihrabmihrabmihrabmihrabmihrab, destinado exclusivamente á ora-ción do soberano. Esta zona é a de maiorluxo de materiais e de decoración, conmosaicos e mármores labrados en para-mento, arcos e cúpulas. O seu interior éde planta octogonal, cerrado en seis la-dos por un zócalo de mármore, ó que sesuperpoñen uns arquiños cegostrilobulados, decorados con motivosvexetais (atauriques). Os mosaicos quedecoran o mihrab foron comezados pormestres vidos de Bizancio e rematadospor artistas cordobeses.Coa conquista no 1236 polo rei FernandoIII, a mezquita queda convertida en lugarde culto cristián, polo que sufrirá impor-tantes modificacións, como a Capilla Real,

construída por Alfonso X o Sabio no s. XIII, e capela de Villaviciosa, ambasde estilo mudéxar. As obras foron obxecto de grande polémica, contandocoa oposición do Consejo Municipal, que chegou incluso a promulgar a penade morte contra quen ousase tocar a Mezquita. Pero a insistencia do bispoAlonso Manrique levou á modificación máis drástica: a construcción da ca-ca-ca-ca-ca-tedral gótico-renacentistatedral gótico-renacentistatedral gótico-renacentistatedral gótico-renacentistatedral gótico-renacentista no centro da mezquita a partir de 1523 e queduraría dous séculos. Nela destaca o corocorocorocorocoro feito con madeira de caoba traí-da expresamente de Santo Domingo, executado por Juan de Oliva seguindomodelos florentinos que evocan a Michelangelo.


4 54 54 54 54 5

MEDINA AZAHARAMEDINA AZAHARAMEDINA AZAHARAMEDINA AZAHARAMEDINA AZAHARA

«Os monarcas perpetúan o recordo doseu reinado mediante a linguaxe dasfermosas construcións. Un edificiomonumental reflicte a maxestade dequen o mandou erixir.»Maqqari, Anais da historia musulmá

No a. 936 Abd-al-Rahman IIImandou construír unha cidadepalaciana cerca de Córdoba, queservise como residencia da súacorte. Pretendía afastarse da xamoi poboada cidade e Córdobae, a un tempo, construír un edi-ficio que fixese perdura a súamemoria.Segundo a lenda, dedicou aconstrución a unha das súas fa-voritas, al-Zahra, polo que a re-sidencia pasaría a chamarse«Madinat al-Zhara», é dicir«cidade de Zahra», xa quemadinat (medina) significacidade en árabe.

Abd-al-Rahman III dirixiupersoalmente as obras, utilizan-do artesáns e construtores al-tamente cualificados. Naconstrución participaban cadadía arredor de 10.000 homes eusábanse 1.500 bestas de car-ga, polo que as obras avanza-ban rapidamente.

No complexo palacianoempregáronse máis de 4.000


4 64 64 64 64 6

columnas, mármores de Túnez, Almería eCabra, láminas de ouro e pedras preciosaspara recubrir salóns, ébano, marfil, ferro ebronce nas súas portas. Empregáronse conabundancia ouro e prata, non só en láminaspara recubrir murais, senón tamén en tellase ladrillos. Os relatos contan que o monar-ca mandou encher un gran estanque demercurio, moi abundante en Al-Andalus, queao moverse producía gran cantidade deescintileos que iluminaban os salóns. Osvisitantes quedaban abraiados por o seuluxo oriental.

Cóntase que para compracer á súaamada, que quería ver a neve, ocalifa mandou plantar amendoeirasen todo o espazo que separabaMadinat al Zahra de Córdoba, parasimular cada ano o efecto estéticodunha nevada

A cidade quedou construídaaproveitando a ladeira do monte deLa Desposada, ao pe de Sierra Mo-rena, ocupando unha extensión de112 hectáreas, en forma de rectan-gular.

Na terraza superior atopábase o Alcázar ou fortaleza, na inmediata inferior osxardíns e hortos e na máis baixa a cidade propiamente dita.

Abd-al-Rahman III trasladouse á nova residencia no 945, aínda que as obrasnon estaban rematadas. Sucedeuno o seu fillo al Hakam II, que ampliou ereformou a cidade. A este sucedeuno o seu fillo Hisam II, con 11 anos deidade, polo que foi tutelado por un consello de rexencia e o poder e poderfoi ostentado por al-Mansur. Al-Mansur mandou construír outra cidade pretodo Guadalquivir e trasladou alí a súa corte, polo que Madinat al- Zahara foiabandonada.


4 74 74 74 74 7

Tras a morte de al- Mansur, Al-Andalussobre grandes revoltas. No ano 10101Madinat- al Zahara e saqueada e incen-diada. Aínda que a vida continuou,comezou unha destrución progresiva.Coa reconquista cristiá, permitiuse que asruínas de Madinat al-Zahra fosen usadascomo canteira para construír o conventode S. Jerónimo.

No recinto podemoscontemplar unhaexposición de

cerámica de fabracación andalusí, en verde en man-ganeso e arquitectónicos, como capiteis, basas,taboreiros decorativos...

A cidade contaba con subministro de auga me-diante canalizacións subetrráneas que aínda po-den observarse.

Unha das partes máis destacadas é o salón deAbd-al-Rahman III, tamén coñecido como SalónRico. Esta peza cumpría a función de salón dotrono o salón de audiencias.. As súa paredesestaban cubertas de mármores variados e xaspes

transparentes. A súa cúpula estabacuberta de ouro e prata e dela pen-día unha gran perla, regalo do em-perador de Bizancio. Diante do sa-lón atopábase o estanque de mer-curio, que o iluminaba cos seuescintileos.

A decoración cubre as paredes,acomodándose aos arcos nas súadovelas, frisos, portas, alacenas,zócalso... Esta decoración étipicamente musulmá: xeométrica,vexetal e epigráfica.


4 84 84 84 84 8

ACTIVIDADESACTIVIDADESACTIVIDADESACTIVIDADESACTIVIDADES

1. Sinala no mapa España as provincias polas que pasamos e os ríos quecruzamos. Vai marcando a ruta que facemos co bus.

HISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIAHISTORIA

2. ¿Que motivos podían ter os romanos para conquistar o sur da penínsulaIbérica?

3. ¿Que lusitano destacou na resistencia contra os romanos e que tácticamilitar utilizou?


4 94 94 94 94 9

4. Divide o mapa de España nas provin-cias da época de Augusto e indica as súacapitais

5. Sinala os diferentes nomes que tivo acomunidade andaluza ó longo da Historia,indicando o período correspondente acada un deles.

6. Sinala as datas de comezo e final da dominación árabe, indicando as on-das nas que chegan.

PONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARAPONTE DE ALCÁNTARA

7. ¿Sobre que río está construída e quepoboacións comunicaba?

8. ¿De donde ven o seu nome e que significa?

MÉRIDAMÉRIDAMÉRIDAMÉRIDAMÉRIDA

9. ¿Para que foi fundada a colonia de EmeritaAugusta?

10. ¿Por que a casa do Mitreo se chama así?


5 05 05 05 05 0

11. ¿Que é un peristilo?

12. ¿Que era un columbario?

13. ¿Que capacidade tiña o teatro de Mérida?

14. ¿De que estilo son as columnas da escena?

15. ¿Que se facía na orquestra?

16. ¿Que capacidade tiña o anfiteatro?

17. Na casa do anfiteatro hai unhipocausto. ¿que era e para que servía?

18. ¿Que capacidade tiña o circo?

19. Di cales era os espectáculos favoritos dos romanos, a xulgar polas dis-tintas capacidades dos edificios destinados ao ocio en Mérida.


5 15 15 15 15 1

20. Di que planta se corresponde con cada un dos edificios de ocio e apuntadebaixo que se facía en cada un deles.

21. ¿Como se chamaba o centro dunha cidade romana? ¿Que edificios sesituaban alí?

22. ¿Que tipos de construcións fixeron os romanos para levar auga á cidade?


5 25 25 25 25 2

MNARMNARMNARMNARMNAR

23. ¿A que deuses romanos representan as estatuas que estaban na esce-na do teatro?

24. ¿A quen representa este busto e como?

25. ¿Que escena mitolóxica represen-ta este mosaico?


5 35 35 35 35 3

26. ¿Que significan as siglas D.M.S., quecon tanta frecuencia aparecen nas lápidafunerarias?

27. ¿Como se chama este obxectoe para que servía?

28. ¿Como se chaman estes retra-tos? ¿Cal é a característica máisdestacada do retrato romano?


5 45 45 45 45 4

SEVILLA

29. Sinala os distintos nomes que recibiu a cidade ó longo da Historia,precisando o período correspondente a cada un deles.

GIRALDA-CATEDRAL30. ¿Que foi a Giralda antes de ser a torre da catedral?

31. ¿A que debe o seu nome a Giralda?

32. ¿Que ten en común a catedral de Sevilla coa mezquitade Córdoba?

33. ¿Que estilo arquitectónico predomina na catedral?

34. Indica cal destes arcos empregouse na construcción da catedral.


5 55 55 55 55 5

REALES ALCAZARES35. ¿Cal era a función dos Alcázares? ¿Seguen conservando hoxe esa función?

36. ¿De que estilo é a fachadado Palacio del rey don Pedro?¿Cales eran os gustos destemonarca?

37. ¿Que significa a inscrición en árabe da fachada? ¿Que di a outra inscriciónen castelán? ¿Que te suxire a convivencia destas dúas inscricións?


5 65 65 65 65 6

ITÁLICA38. ¿Por que elixiron os romanos o actual emprazamento de Itálica para fundarunha cidade?

39. ¿De que época é a parte da cidade que podemos visitar?

40. ¿Como se abastecía de auga acidade? ¿Había algún sistema desaneamento?


5 75 75 75 75 7

41. Sinala na planta desta domus onde estaría o triclinium e para que servía.Sinala tamén os dous patios interiores, peristylum e compluvium. ¿Por queunhas habitacións teñen mosaicos e outras non?. Observa que na fachadaque da a rúa hai dúas tabernae (locais comerciais). I n t e n t aadiviñar a que negocios se dedicaban.

42. Compara a capacidade dun teatro romano e un anfiteatro. ¿Cal era oespectáculo favorito dos romanos? ¿Con que edificio actual pensas que secorrespondería un anfiteatro?


5 85 85 85 85 8

43. ¿Cal era a funcióndos fosos da area?

44. Sinala as seguintes partes do teatro.

45. ¿Quen pagaba os espectáculos públicos no Imperio Romano?


5 95 95 95 95 9

CÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBACÓRDOBA

XUDERÍA-SINAGOGA46. Sinala as datas de comezo e final da presencia de xudeus na península.¿Por que abandonan definitivamente España?

47. ¿Que funcións tiña a Sinagoga? ¿Cara onde debía estar orientada?

PASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADEPASEO POLA CIDADE

48. ¿Como se chama a rúa onde está o tem-plo romano e por que?

49. ¿De que estilo son as columnas que seconservan? ¿a deducir pola altura das colum-nas, cal sería a altura total do edificio?


6 06 06 06 06 0

Vía AugustaVía AugustaVía AugustaVía AugustaVía AugustaVía da PrataVía da PrataVía da PrataVía da PrataVía da Prata

50. ¿De que épo-ca é a ponte ro-mana? ¿Que víasromanas unía?

MEZQUITAMEZQUITAMEZQUITAMEZQUITAMEZQUITA

51. ¿Cal era a función do Patiode los Naranjos?

52. ¿Que función tiña o mihrab?


6 16 16 16 16 1

53. ¿Son iguais os arcosdesta dobre arcada damesquita? ¿Que nomereciben cada un deles?¿Son orixinarios da artemusulmá?

54. ¿De que estilo é a catedral cristiá que se construíu no interior da mesquita?

MADINAT AL- ZAHRAMADINAT AL- ZAHRAMADINAT AL- ZAHRAMADINAT AL- ZAHRAMADINAT AL- ZAHRA

55. ¿Quen, cando e para que mandouconstruír esta cidade?

56. ¿Que é o que máis te chamou a atención?


6 26 26 26 26 2

BIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍABIBLIOGRAFÍA

- Mérida, patrimonio de la humanidad, Y. Barroso, F, Delgado, ed. Consor-cio de la Ciudad Monumental- Catedral de Sevilla. Cuaderno del alumno. Gabinete pedagógico de BellasArtes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Catedral de Sevilla. Cuaderno del profesor. Gabinete pedagógico de Be-llas Artes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Los Reales Alcázares. Enseñanzas Medias. Gabinete pedagógico de Be-llas Artes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Los Reales Alcázares. cuaderno del alumno 12-16 años. Gabinete peda-gógico de Bellas Artes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Itálica.Cuaderno del alumno. Consejería de Educación y Ciencia. Consejeríade cultura. Junta de Andalucía.- Itálica.Cuaderno del profesorado. Consejería de Educación y Ciencia.Consejería de cultura. Junta de Andalucía.- La sinagoga de Córdoba. Cuaderno el alumno ESO. Consejería de Educa-ción y Ciencia. Junta de Andalucía.- Madinat Al-Zahra. Cuaderno del alumno. Gabinete pedagógico de BellasArtes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Madinat Al-Zahra. Cuaderno del profesor. Gabinete pedagógico de BellasArtes. Sevilla. Junta de Andalucía.- Mezquita de Córdoba. Cuaderno del alumno E.S.O. Consejería de Educa-ción y Ciencia. Consejería de cultura. Junta de Andalucía.- Mezquita de Córdoba. Cuaderno del profesor E.S.O. Consejería de Educa-ción y Ciencia. Consejería de cultura. Junta de Andalucía.

- Andalucía Occidental. Sevilla. VVAA. Guías Acento-Gallimard

Imaxes:Imaxes:Imaxes:Imaxes:Imaxes:http://museoarteromano.mcu.es/http://www.flickr.com/photos/rafael_dp/5213304711/in/photostream/http://www.flickr.com/photos/belencantero/4888388026/


6 36 36 36 36 3

NOTASNOTASNOTASNOTASNOTAS


6 46 46 46 46 4

NOTASNOTASNOTASNOTASNOTAS

Viaxe a Mérida e Andalucía

Documents