Veteriner Klinik Enzimolojibiyokimya.vet/documents/klinik-biyokimya/Veteriner...Veteriner Klinik Enzimoloji Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER Yakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi,

Veteriner Klinik EnzimolojiYrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER

Yakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı

[email protected]

Hedefler

1. Enzimler hakkında kısa hatırlatma.

2. Klinik Enzimoloji nedir?

3. Bilinmesi gerekenler.

4. Klinik Tanıda kullanılan enzimler ve değerlendirilmeleri.

Enzimler

Biyolojik katalizörler; reaksiyon hızlarını etkili bir şekilde artırırlar.

Proteindirler (!).

Substrat spesifiktirler.

Kısmi doku spesifiktirler.

Enzimin katalizlediği spesifik reaksiyon oranının ölçülmesi ile aktiviteleri tespit edilebilir.

Enzim Aktivitesi

Birim zaman başına dönüştürülen substrat mol sayısına eşittir.

Enzim aktivitesi mevcut aktif enzim miktarının bir ölçüsüdür.

SI birimi katal'dır, 1 katal = 1 mol s-1 (1 mol/saniye)'dir ama bu aşırı büyük bir birimdir.

Daha pratik ve yaygın kullanılan bir birim; • 1 enzim birimi = (U/IU) = 1 μmol min-1.

• 1 U = 16.67 nanokatal‘ a eşittir.

İzoenzimler

Aynı reaksiyonu katalizleyen fakat yapısal olarak farklı olan enzimlere izoenzim denir.

• Ör. ALP, LDH, CK

Aynı katalitik reaksiyona sahiptirler.

Farklı izoenzimler farklı dokulara özgü olabilir ve buda tanısal yaklaşımda fikir verir.

Klinik Enzimoloji

Serum, plazma, idrar veya diğer vücut sıvılarında enzim aktivitesinin ölçülmek suretiyle,

• Hastalıkların teşhis ve ayırıcı teşhisine,

• Prognozunun ortaya konmasına,

• Tedavi sürecinin izlenmesine ve normal olmayan organ fonksiyonlarının izlenmesi ile ilgili çalışmaları ve testleri kapsayan bilim dalı KLİNİK ENZİMOLOJİ olarak adlandırılmaktadır.

Kısa Tarihçe

1800’lü yıllar

1908 - 1916 Wohlgemuth• Kan ve idrarda Serum amilaz

1927 • Kemik’de ALP’ nin bulunması

1950• Sigma ALT, AST ve ALP için ilk kit üretimi ile rutin kullanımı

1960-1990 yılları arası• Altın çağ

Bilinmesi Gerekenler

Enzimler nerde bulunur?

Hücresel enzimler hangi nedenlerle hücre dışına çıkar?

Klinik tanıda kullanılacak enzimlerde aranan özellikler nelerdir?

Enzim aktivitesi ölçümlerinde uygun olabilecek biyolojik materyaller nelerdir?

Doğru biyolojik materyal nasıl alınmalıdır?

Biyolojik Materyaller

Kan*

BOS

İdrar

Seminal Sıvı

Eritrositler

Doku Örnekleri vs..Kaynak: EclinPath

Klinik Tanıda Rutin Kullanılan Enzimler

Hücresel Enzimler Salgılanan Enzimler Plazmaya Özgü Enzimler

ALT Amilaz ProTrombin

AST Lipaz Lipoproteinlipase

SDH Tripsin-Tripsinojen Psuedokolinesteraz

GLDH

ALP

GGT

LDH

CK

Aldolaz

ALT (GPT, ALAT)

Alanin aminotransferaz/glutamik pirüvat transaminaz • Amino asit sentez ve yıkımında önemli bir enzimdir.

• L-glutamat + pirüvat ⇌ α-ketoglutarat + L-alanin

• Sitozoliktir.

• Karaciğer, kalp, böbrek, iskelet kasında yer alır.

AST (GOT, ASAT)

Aspartat aminotransferaz/glutamik oksaloasetik transaminaz

• Aminoasit sentez ve yıkımında önemli bir enzimdir.

• Aspartat (Asp) + α-ketoglutarat ↔ oksaloasetat + glutamat (Glu)

• Sitozolik ve mitokondriyal yerleşimlidir.

• Karaciğer, iskelet kası, kalp.kası

ALT ve AST aktivite artışı

•ALT artışı >>> AST?

•AST artışı >>> ALT?

•AST ve diğer enzimler?

SDH

Sorbitol dehidrogenaz

• Sorbitol + NAD+ Fruktoz + NADH + H+

• Aktivitesi için Zn gereklidir.

• Sitoplazmik enzimdir.

• Bir çok dokuda bulunmakta ancak en yüksek aktivite karaciğerde bulunmaktadır.

• Yarı-Ömrü?

• Klinik Tanı Değeri?

GLDH

Glutamat dehidrogenaz (iditol dehidrojenaz olarak da bilinir)

• Glutamatın, α-ketoglutarata dönüşümünü katalizler.

• Mitokondrial bir enzimdir.

• Aktivitesi için Zn gereklidir.

• En yüksek aktivite Karaciğerdedir.

• Klinik Tanı Değeri?

ALP

Alkalen fosfataz (ALKP)• Hücre membranında lokalizedir. Membran transportunda rol

oynar.

• Moleküllerden fosfat gruplarının koparılmasını sağlar (Bir fosfatazdır ve Hidrolaz sınıfıdır).

• İzoenzimleri vardır.

• Karaciğer, kemik, böbrek, böbrek üstü bezi, plasenta, barsak

• Kolestazis, KANSER!

• Genç ve yetişkin farkı?

GGT

Gamma Glutamil Transferaz/Transpeptidaz• Hem aminoasitlerin transferini hemde peptitlerin daha kısa

peptitlere veya amino asitlere hidrolitik parçalanmasını katalizler.

• Hücre Membranına bağlıdır.

• Çoğu Karaciğer kökenlidir.

• Hepatobilier hastalıkların tanı ve ayırıcı tanısında önemlidir.

• Kemik ve plasentada olmadığı için ALP’ den daha spesifiktir.

• Buzağı?

LDH

Laktat dehidrogenaz• Sitoplazmik bir enzimdir. LDH’ yı iki farklı gen kodlar. Bir kas

formu (M formu), birde kalp formu (H formu) vardır. Dört adet de alt birimleri vardır ve bunlar varyasonları sonucunda 5 izoenzim oluşur.

• LDH; LDH-5 (M4), LDH-4 (M3H), LDH-3 (M2H2), LDH-2 (MH3), LDH-1 (H4)• İskelet kası çoğunu içersede baskın form M4’ dür. Karaciğerde de bulunur.• Kalp kası ve eritrositlerde baskın form H4. Beyin de bulunur.• Retikuloendotelyal sistemde ki form MH3 dur.• M2H2 form akciğerde bulunur.• M3H form böbrekler, plasenta ve pankreasda bulunur.

• 4 polipeptit zincirinden oluşmuş polimerdir.• Pirüvat - laktat dönüşüm reaksiyonunu katalizler.• Kanser ilişki?

CK

Kreatin kinaz (CPK)• Sitoplazmik ve mitokondriyal bir enzimdir.

• Aktivasyonu için Mg gereklidir.

• B ve M olmak üzere iki alt üniteden oluşur.

• 4 İzoenzimi vardır.

• CK-BB: Beyin, prostat, mide

• CK-MB: Kalp kası, çizgili kas

• CK-MM: İskelet ve kalp kası

• CK-Mt: Mitokondriyal membranda

CK

İskelet Kası• % 100 CK-MM

Kalp Kası• %3-10 CK-MB

Beyin• 90 CK-BB, % 10 CK-MM + CK-MB

Serum• % 50 CK-MM + % 40 CK-BB + %10 CK-MB

Genç/Yetişkin farkı ?

Eksersiz ?

Amilaz

En yüksek aktivite pankreas ve tükrük bezinde bulunur. • Pankreatik Amilaz ve Tükrük (Salivary) Amilazı!!!

Aktivitesi için kalsiyum gereklidir ve metalloenzimdir.

Nişastanın α-1,4-glikozidik bağlarını parçalar.

Akut pankreatitis?• Kedi : 532 – 2008 U/L

• Köpek : 185 – 700 U/L

Lipaz

Trigliseritleri hidrolize eder.

Aktivasyonu için Safra Asitleri, Kolipaz ve Ca gereklidir.

Pankreas hasarının tanısında amilaza göre daha spesifiktir (Pankreatik Lipaz)

Klinik Tanı değeri?

• **Total Lipaz Aktivitesi Vs. PLI Köpek : 78 - 765 U/L

Kedi : 5 - 222 U/L

Tripsin

İnaktif formu tripsinojendir (proenzim).

Serin proteazdır. Peptid bağlarını parçalar.

Proteinleri hidrolize eder.

Pankreas hasarının tanısında amilaza göre daha spesifiktir.

TLI (Trypsin-Like Immunoreactivity)

EPI

Aldolaz

Fruktoz Bifosfat Aldolaz.

Glikolitik aktivitenin ve enerji gereksiniminin en yüksek olduğu iskelet-kalp kası, karaciğer ve beyinde bulunur.

İzoenzimler: ALDO A/B/C

Klinik Tanıda önemi?• İskelet kası hasarı ve karaciğer hasarı

• CK ile karşılaştırma

• Kas zayıflığının kök nedeninin araştırılması

Diğer Enzimler

GPx (Glutatyon peroksidaz)

SOD (Superoksit dismutaz)

Asit fosfataz

Psedukolinesteraz / Butirilkolinesteraz• Bknz. Biyokimya.vet

5' Nükleotidaz• Hepatobiliyer sistem hastalıkları

G-6-PD

Enzim Aktivitelerinin Ölçümü

End-Point Yöntemler

Kinetik Yöntemler

Elektroforetik Yöntemler

Izoelektrik Fokuslama

İmmunhistokimya

Sorularını[email protected] adresine e-posta gönderiniz.

Kaynaklar

eClinPath. İnternet Erişim: http://www.eclinpath.com/

Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, 2000. Klinik Biyokimya. Medisan, Ankara

Kaneko JJ, Harvey JW, Bruss ML, 2008. Clinical Biochemistry of Domestic Animals, 6th edi. Academic Press-Elsevier

Thrall MA, Weiser G, Allison RW, Campbell TW, 2012. Veterinary Hematology and Clinical Biochemistry, 2nd edi. Wiley-Blackwell

Bir sonraki konu;Karaciğer Fonksiyonları ve Laboratuvar Testleri

Biyokimya & Klinik Biyokimya

ve Laboratuvar dünyası hakkında daha

fazlası için

www.biyokimya.vet

@biyokimya.vet