This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
TC CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ
TIP FAKUumlLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA İLİ CEYHAN KOZAN FEKE SAİMBEYLİ
TUFANBEYLİ POZANTI KARAİSALI ALADAĞ
İMAMOĞLU YUMURTALIK KARATAŞ İLCcedilELERİNDE
YAŞAYAN BİREYLERİN DAVRANIŞSAL RİSK
FAKTOumlRLERİNİN BELİRLENMESİ
Dr Ufuk GUumlLMEN
UZMANLIK TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof Dr Nafiz BOZDEMİR
ADANAndash2010
TC CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ
TIP FAKUumlLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA İLİ CEYHAN KOZAN FEKE SAİMBEYLİ
TUFANBEYLİ POZANTI KARAİSALI ALADAĞ
İMAMOĞLU YUMURTALIK KARATAŞ İLCcedilELERİNDE
YAŞAYAN BİREYLERİN DAVRANIŞSAL RİSK
FAKTOumlRLERİNİN BELİRLENMESİ
Dr Ufuk GUumlLMEN
UZMANLIK TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof Dr Nafiz BOZDEMİR Bu ccedilalışma CcedilUuml Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TF 2008 LTP19 proje no ile desteklenmiştir
ADANAndash2010
i
TEŞEKKUumlR
Uzmanlık eğitimim ve tez ccedilalışmam suumlrecinde destek hoşgoumlruuml sabır ve
emeklerini esirgemeyen tez danışmanım Prof Dr Nafiz Bozdemire
Oumlzenli ve titiz youmlnlendirmeleriyle tezime ve uzmanlık eğitimime katkılarından
dolayı Doccedil Dr Esra Saatccedilırsquoya Doccedil Dr Ersin Akpınarrsquoa Yrd Doccedil Dr Sevgi Oumlzcanrsquoa
ve Yrd Doccedil Dr Hatice Kurdaka
Asistanlığım boyunca bana verdikleri destek ve dostluklarını minnetle anacağım
Uz Dr Neşem Anberrsquoe Aile Hekimliği Anabilim Dalının tuumlm araştırma goumlrevlileri ve
personeline
İhtisasım suumlresince hep yanımda olan eşim Haticersquoye
Minnettarlığımı kelimelerle anlatamayacağım sevgili anneme ve kardeşlerime
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi