SLIKKEN OF STIKKEN ?! Slikstoornissen in de kliniek Griet Van Gestel – Lotte Cools
SLIKKEN OF STIKKEN ?!
Slikstoornissen in de kliniek
Griet Van Gestel – Lotte Cools
Weetjes…
In België:
>jaarlijks ongeveer 18 500 nieuwe CVA’s
Toename aantal dysfagie-patiënten a.g.v.
>Toegenomen levensverwachting
>Succesvolle oncologische ingrepen
>Betere medische behandeling neurologische aandoeningen
Weetjes…
> 800 – 2400 x slikken per dag
> ≥ 1 liter speeksel
> Slikken = automatisme
> meestal verslikken in vloeistoffen
> spieren verslappen bij ouder worden (presbyfagie)
> veelvuldig verslikken = levensbedreigende situatie
> 36 spiergroepen en 6 zenuwen werken aan veilig slikken: goede slikreflex + krachtige hoestreflex!
Normaal slikproces
4 fasen
1. orale voorbereidingsfase
2. orale transportfase
3. faryngale fase
4. oesophagale fase
Normaal slikproces
1. Orale voorbereidingsfase
> afhappen, kauwen
> vermengen met speeksel
> boluscontrole
= willekeurige fase
Normaal slikproces
2. Orale transportfase > golfbeweging tong
> boluscontrole
> bolustransport
= willekeurige fase
Normaal slikproces
3. Faryngale fase > slikreflex!
> bescherming trachea
> passage van voedsel door farynx
> 1 à 2 seconden
= onwillekeurige fase
Normaal slikproces
4. Oesofagale fase > transport naar maag
> 8 à 20 seconden
= onwillekeurige fase
Risicogroepen
>Mechanische of anatomische oorzaken
>Acute neurologische aandoeningen
>Degeneratieve aandoeningen
>Dementie
>Pneumologische aandoeningen
>Leeftijd
Alarmsignalen
>hoesten en proesten tijdens elke maaltijd>borrelend stemgeluid na de slikact>voedselresten in de mond na de maaltijd>de patiënt blijft kauwen en slikt verschillende
malen>speeksel- of vloeistofverlies uit de mond>de patiënt eet weinig en vermagert
Mechanische slikproblemen
Bij tumoren in mondholte en orofarynx
Medische behandelingswijzen:>chirurgische resectie>radio- en/of chemotherapie
-> problemen mogelijk met harde consistenties
Tongresectie
Neurologische slikproblemen
Mogelijke gevolgen
-speekselverlies-hamsteren, orale terugvloei
-nasale terugvloei
-onvoldoende kauwen, voedselresten, ongecontroleerd naar luchtpijp-extra slikken, resten in keel-verslikken
Wat kan er fout lopen bij het slikken?
Mogelijke oorzaken
-onvoldoende lipsluiting-onvoldoende alert, vertraagd starten van bewegingen-onvoldoende optrekken gehemelte-onvoldoende tong-/kaakbewegingen
-moeilijk transport door keel-onvoldoende beveiliging luchtpijp
Slikonderzoeken
• slikfunctie door NKO-arts
• slikfunctie op de dienst radiotherapie
• slikfunctie door logopediste
FEES
Slikfoto’s–videofluoroscopie (Radiologie) Normale versus pathologische slikact
Imaging – radiologische aspecten
Bedside evaluatie (logopediste)
• onderzoek van structuren, motoriek en sensoriek
• onderzoek adhv water, yoghurt en vaste consistenties
Logopedische therapie
> Informatie
> Compensatiestrategieën> zorgt ervoor dat de voedselstroom onder controle is en de
symptomen verdwijnen, zonder dat de fysiologie van het slikken noodzakelijkerwijs verandert.
> Revaliderende strategieën> specifieke oefeningen die betrekking hebben op de fysiologie
van het slikken.
Compensatiestrategieën
Omgeving
> rustige en prikkelarme omgeving
> voldoende tijd
> stimuleer zelfstandigheid
Compensatiestrategieën
Houding
> zoveel mogelijk normale houding
> hoofd lichtjes voorover gebogen
> in bed: zo recht mogelijk
Compensatiestrategieën
Wijze van aanbieden
> hanteerbare porties
> plaats voedsel centraal in de mond of langs de beste zijde
> pas volgende hap als vorige is weggeslikt
Compensatiestrategieën
Voedselkeuze
> streef naar een zo normaal mogelijk voedselpatroon
> pas voedselconsistenties aan indien nodig
Consistenties
Vloeibare voedingen: vloeibaar bij intacte slikreflex, dun vloeibaar, helder vloeibaar> bij orale verwerkings/transportproblemen zonder
aspiratie
> bij faryngale transportproblemen en cricofaryngaledysfunctie (bovenste slokdarmsfincter)
Fase 1: startfase voor logopedie > onderzoek naar slikmoeilijkheden bij patiënten
Fase 2: dik vloeibaar
Bij vertraagde initiatie van de faryngaleslikact:
> snellere initiatie van slikact
> langere laryngalesluiting
Fase 3: gemalen voeding + ingedikte vloeistoffen
Fase 4: gemalen voeding + niet-ingedikte vloeistoffen
Fase 5: zachte voedingsconsistenties
Normale voeding
Compensatiestrategieën
Volume-, smaakaanpassing, double swallow
> volume: kleine ~ grote volumes
> smaak: sterke smaak – warm ~ koud
> double swallow: naslikken
Revaliderende strategie
Mondmotorische – en weerstandsoefeningen
Slikmanoeuvres
>double swallow>krachtige slik>supraglottische slik>supersupraglottische slik>Mendelsohnmanoeuvre>Shaker-manoeuvre
Casus: Mevrouw S.
Wanneer het voeden niet starten?
> niet-alerte patiënt
> de patiënt zit slecht in de zetel
> patiënt ligt plat in zijn bed
> de mond is vies: korsten, droog, vieze geur -> Mondhygiëne!!
> patiënt is niet wakker of reageert niet normaal
> de patiënt heeft een reutelende ademhaling of een ‘natte stem’
> de patiënt hoest veel, verliest speeksel
> patiënt kauwt niet, slikt niet
Vragen?