Varlıktan Varlığa Kaçış Varlık ve Hiçlik, Ahmet Bozkurt, Mesele Eylül 2009, sayı 33

8/3/2019 Varlktan Varla Ka Varlk ve Hilik, Ahmet Bozkurt, Mesele Eyll 2009, say 33

1/7


2/7

i

Say 33, Eyll2009, ISSN:1307-2145 E df t r: Osman Aknhay. Y a y n k u r u l u : FotiBenlisoy,BekirTank, Berat Gnkan,Stefo Benlisc1j G r s e / an la y : Mithatinar. Kapakfot:qycf:ahan Nuholu G ra fik I..Ij g U l a m a v e m iz an p a j : UurG Ta m tJrrrre k / a m -a oo re : Cerennder tanitim@agorakitapligLcom F o t o i!/a f di re k t r FarukHachafzclu Sa h ib i: /1gp ra Kitapl@Basm YaymTantmLtd. S on . m / uY a Z J ileri m ik i l: Osman Aknhay B a s k: IdilMatbaaclk, Davutpaa Cad. Eminta KazmDirolSanayi Sitesi, No: 81/19 Topkap-Istanbul, Tel: (O212) 674 66 78 - 501 98 56 O ;fJ It im: KadirFrat Y u rt i i a b o n e c r e t i 60 YTL.yrtd a bo n e lik 80 USDya da60Euro'dur. H e sa p n u m ar a/ an : I Bankas: Parmakkap b. 1042-0625577 ya da Garanti Bankas Ortakyb. 1356298941 D o l ar i i n:I Bankas:Parmakkapb. 1042-0151865, E r o i in : 1042-0151870 Y O O et h n } li: /1gpraKitaPI~BasmYaymDctm lid. ti.OsmanlYokuu,Muhtar KamilSokak, Basmac Han,No:5/1, TaksimjlSTANBUL T e le fon: (O212) 243 96 26-27 Fax:(O212) 243 96 28 e -po st a : mektup@meseledergLcom B a s m y e ri v e tarihi: Istanbul, Eyll2009 YERB. SRELI YAY N D R . AYDA BIR YAY lN lA NlR

K B R S ' T A I I K K i T A B E V iY A K L D I !ibrahim Beyazolu -Hakan KarahasanM E R H A M E T I N Z A M A N IG E L M E D i ! . .Berat GnkanB E L L E K T E K I B O L U KV E 1 2 E Y L LMasis KrkgilH r o n is M i s s i o s ' u n R o m a m :H A P i S H A N E E D E B i Y A nV E " i v i K i E R K E N L D N "Dervi Aydm AkkoF A I Z M , D i l i N I B E D E N I NA C S Y L A K U R A RMustafa . SoyluH a s a n B l e n tK a h r a m a n ' l a S y le i:P O S T - E N T E L E K T E L D N E M ,F A i z A N B i R D N Y A N I NH A B E R C i S iOsman Akmhay - Stefo BenlisoyA S L I E R D O C A N ' I NU N U T A M A D I K L A R INazan MaksudyanE m r a h S e r s b e s 'i n" E r k e n K a y b e d e n le r " i:E R K E K l i c I N K I T A B IMge Karahan

B i Z i M S H A A C A B E Y iK A Y B m i KTaner alayan "12 Jbll t o s j j y e o l m ad a n , s ;; s K en a n E v re n gi b ik en di m riin d ol du rd u. B u a nl am d a to jJ um , 12ij l'd en k ur tu la ma d v e a rt k 12F ; y l i l l ' l ehesaJXami mk an n d ay it ir di . H e sa p la m a , h er j l! y1 en n ce b irintika",ns or un u o /m q y p, y a n an la nn b e" ek te ; en i deno l u tu r ul a ra k g e le c ek i i n a l ar m jl le ri n in a l nm a s a n la m n a g el j) or . "

Masis KrkgiL, Berat Gnkan ve Mustafa. Soylu, zerinden 29 yl getikten sonrabile hesaplamann henz mmknolmad 12 Eyll'n yaralarna iaretediyorlar. .

" Bi zh a/ s olo la ra k, s om u t k o ul /a nn s om ut ta hlili niya pa bilm e n okta sn da d e iliz .. B en b un un s is te mlo la ra k re tile n b ir J >o :.isyano l du u i d di as n d a y n.B ijm as l s tnd e d urm am zgereken m esele ,s om u t k O fu ll an n s o m u t t a h /i l in i n y ap lm as n ng ec ik tir il di i b ir k lt re l il l :g on o rta m nn n as ya ra tld d r . "'Post-Entelektel dnem'in baladyolundaki saptamasyla takip ettiimizHasan Blent Kahraman, busyleimizde 'post-entelektel' dnemve sonrasnn btn dnyada naslsonular dourabileceini ve busonularn nasl bir siyasal rejime denkgelebileceini irdeliyor.

"K on jo nJ.i r ya nlIf b ir fe kild e ka vra ma k, b ira a m ad an s on ra in sa ny id dia /a nn d i :g in le mr yegt ri9 'O r,ya da h i vaatkr o lm crya n bira tm osfe rd e m uca deley: s rd rm en in in sa nnb an a b ir s rii b ela a p d el ic es in e b ir ab ah ar ca ma y g er ek tir di in in f ar kn a v ar mc ry a. B uin sa nla rn s afia nn t er k e tm ele ri , k es in lik le 'k ala nmr i im m e h u l b ir i o la ra k s r d re ce i m ' t av nn abenz.er b ir fek le b iir iu m em i , b ila kis , 'd o rU k a rtb u d e ild i', 'im di b a ka b ir ka rta C ijn cr ya ca mistika m e ti nd e g er e kl ef m ifi ir."

Fransz dntr Alan Badiou. 'New LeftReview' dergisinde yaynlanan bumakalesinde, soldan dnekliin naslbir maddi zemine oturduunu ve solungelitii belli bal lkelerde ortak birdavran kalbna karlk geldiinianlatyor.

Mese le

U N U T I U K L A R I M I Z IH A t R L A M A K i N . . .Kenan KocatrkA la n B a d i o u 'y f a S y l e i :D N E K l i C E G i D E N Y O L L A R :f R A N S I Z M A O I I M iEric HazanV a r l k la n V a r l a K a :V A R l K V E H i L I KAhmet Bozkurt

D G R M E Y E I Z i NV E R M E Y E N B i R U Y K UW.Ay - C.Baytok - A . TokszD o u A l m a n A r i v l e r i ' n d e n : T K P , T i p v e T B K P ' Y ED A i R i K i B E L G EEmrah Cilasun

. S a v a ta D o a nK r t o c u k l a n B y :S N R L A R A A NB i R S I N E M A D O G U Y O RMjde Arslan


3/7

Fransz dnnn ve. yuzyln ln nemli figrlerindenisi olan Jean-Paul Sartre'n Almanali srasnda 1943' de yaymlananVarlk ve Hilik: Fenomeno-

Ontoloji Denemesi (L'etre et leant. Essai d'ontologie phenornero-gique) uzunca bir zamandan sonraayet Trke'de. Bu ge kalnml-n bir mazereti olamaz. Sartre'n enmel yaptlarndan birinin Trkedemlanyorolmas, her eye ramen,isi iin de sevindirici. Sartre'n ev-eyi bekleyen dier nemli yaptla-dn dnyamzn ilgisizkalmaya-n dnmek bir avunma vesilesi. Sartre'n Varlk veHilik ile ay-kaderi paylaan Diyalektik Akln bin sayfaygeen de-a Flaubert incelemesi olan Ailenin

Budalas'nn Trkede yaymlanmasbu ge kalnml affettirecek geli-meler olacaktr.ada dncede "dars"nn zgill-ln ve tekilliini srarla vurgulayanSartre'n Varoluuluk felsefesi, lke-mizde ve dnyada 195o'lerden1980'lerin sonuna dek entelektelkimlii etkilemi, onun toplumsal du-ruunun imgesine bakn dntrenbir etkinlie sahip olmutur. Bizde da-ha ok bir moda dizgesi ierisindealmlanan Sartre'n varoluuluu yan-l anlamalarla ve eksik bilgilendirme-lerle oluturulmu yararc bir zihnehizmet etmek iin dnlm bir ta-rihe sahiptir. O yzden temel metinle-rin eksiklii,varoluu dncenin pekok metninin dilimize henz kazand-rlm olmamas gibi durumlar dn-

selyneliimizde varoluu dnceninbelirsizliini acmasz bir gerek olarakkarmza kartmtr.te yandan 1950'lerden bu yana olu-turulan bilgi kirlilii ve entelektel se-faletin hibir ekilde sorgulanmamolmas da dndrcdr. Sartrezerine yksek lisans ve doktora dze-yinde yaplm pek ok felsefe, edebiyattezinde, kitap vemakalede Sartre'a ili-kin en temel bilgilerin bile nasl bir ce-halete kurban edildiini grmek kim-seyi hayrete drmesin. Bu alma-larda Sartre'n Aziz Genet ve Varlk veHilik yaptlarndan bir tiyatro oyunuolarak bahsedilmesinden tutun da Ro-ger Verneaux'nun yllar nce ErciyesUniversitesi tarafndan yaymlanan Eg-zistansializm Uzerine Dersler kitabnnknyesinde vekapanda yanllkla yer

rPau l Sa rt re 'n , V a r/ k v e H i lik : F e no m en ol oji k O n to lo ji D e ne m es i Kitab T urh an IIg az ve Gay e ankaya Eksen tara fn da n ev rilip , ith akl Y ay n la n'nca baslm tr (2009). iii


4/7

alan Roger Reneaux isminin bu al-malarda hibir bilgi ve aratrmaya ge-rek grlmeden olduu gibi kullanl-mas sanrm yalnzca bize zg bir du-rum.Umalm ki, Varlk ve Hilik'in yaym-lanmas bu trden hatalarn ve ftursuzcehaletin nne gemek iin bir admolutursun. Sartre'n zgrlk dn-cesinin "mutlak" bir deer olarak kod-land ilk dnem dnsel konumla-nnn kayt altna alnd yapt olanVarlk ve Hilik'ten nce yaymlananilk kitab fenomenolojik psikolojiyenemli bir katk zellii tayan imge-lem'dir (L'Imagination, 1936). Bu ya-pt ok belirgin bir ekilde Husserl fe-nomenolojisinin etkilerini tar. Ken-di dnce dizgesinin temelini olutu-ran pek ok kavram bu ilk yaptnda elealr. Yalnzca bir blm makale olarakyaymlanan La legende de la verite(Gerein Efsanesi, 1921) yaptndafelsefi dncesini masal biiminde ak-taran Sartre'n Almanya dn yazd- (Psiik Alan) de yaymlanmaz.Ego'nun Aknl'n nceleyen bir a-lmadr bu. Ego'nun Akinl (Latranscendance de l'ego, 1937) yaptylabirlikte yeni bir psikoloji oluturmayoluna giden Sartre'n bak artk ey-lerin varlna ve cogito'yu, kendinisorgulamay ama edindii ben zerin-de younlar. Ben'in, bilince dahilolan yerleik, baskn bir yapdan dahaziyade bilinle varolduunu drr ,nk Ego'nun Aknl, bu anlam-da, Sartre iin bir ilk oluturur.Sartre' n yaymlanan ilk roman olanBulant (La rausee , 1938) byk biredebiyat olay olarak karlanr. Roma-nn ilk bal olan Melancholi-a yayncs tarafndan deitirilir. insa-nn varlk karsndaki trajik durumu-nu kahraman Roquentin araclylabetimleyen Sartre varolu felsefesininilk elden verimlerini sunar. Bulan-t'nn anti-hmanist Sartre' neredeyseotobiyografik zellikler tayan bu ro-manda sama dncesinin, varlnsar ve dilsizliinden tr insan birtiksinti ve bulant ile ba baa brakma-syla metafizik bir deneyimin son hal-kasn oluturur. Sartre'n gerekliibir d, varoluu ise bir yetkinsizlikolarak gren ilk dnem dncesininkurulmasnda nemli bir yere sahipolan Bulant'nn msveddelerinden yi-ne varolu sorununu kiinin kendi var-lnn sorumluluundan kamasnndeiik yzlerini sorgulad Duvar (Lemur,1939) yaymlanr. Bulant'dakikkten yalnzlk ve znellik felsefesininbir devam olan Duvar Ardre Gide ta-rafndan bir bayapt olarak deerlen-dirilir. Sartre'n ykdeki bu baarsayn yl yaymlanan Esquisse d 'unetleorie des emotions (Bir HeyecanlarKuram Tasla, 1939) ile bilimsel psi-

kolojiyi eletirdii ve fenomenolojikpsikolojiyi tanmlad yapt ile devameder. Bu yapt insan heyecanlarnndnya ile by edimi trnden bir he-saplama olduu ynnde ne kan birdnce zerinde odaklanr.1939'da II. Dnya Sava'nn patlakvermesiyle Sartre kendisini askerde bu-lur. Bu dnemde yaynlanan, zihinselimgenin zel bir resim olmad d-ncesinden hareketle yazlan L' imagi-naire (imgesel, 1940) adl yapt fizik-selolmayan psikolojiye ait konunun igzlemle incelenebilecei iddiasna te-mel hazrlar. Bu yapt en genel anla-myla muhayyel olann nesnel dnya-dan az ok bamsz, "gerekd" birdnya olduu grne dayanr.Fransa Hitler tarafndan igal edilir veSartre 1940 ylnda Almanlara esir d-er. Almanya' da bir yl sren bu tutsak-lk dnemi yeni bir Sartre' ortaya -kartr. Politik ilgilerinde dnm ya-ayan Sartre artk her trl igale kardirenmenin ve zgrln mcadele-sini verecek olan bir kiidir. Asker Je-an-Paul Sartre'n 1940 ylba kutla-

malar iin yazd ilk oyunu esir kam-pndaki askerler tarafndan sahnelenir.Romallar' n igali altndaki ] uda' dabir kyn yksn anlatan Barionaigal ve direni zerine bir masaldr.Bu oyun ocuk yapmama and ve Me-sih'i yaatma and ile bakaldr anlay-na ilk vgdr. Sartre uzun sre buoyunun gsterimini, hatta yaynlan-masn "kt bir oyun" olmas gereke-siyle yasaklamtr. Uzun tantma sy-levIerine fazlaca yer veren oyun, siyasalanlamndan, derin niyetlerinden, bel-ki de uzlamaclndan dolay birtakmkukular beslemitir. Bariona, Sar-tre' kahramanln her zaman ola-nakll, insanlarn zgrlnn ye-nilmezlii ve eer seer'lerse, her trlkoulda zalinlere meydan okuma gctezinin iki kez, hem kara versiyonu ilehem de byl versiyonu ile sergilen-mesidii. Sartre 1941' de sahte bir belge'dzenleterek esir kampndan elini ko-lunu sallayarak kar. 1941 ayn zaman-da "Sosyalizm ve Ozgrlk" topluluu-nun da kurulu tarihidir. Alman igalialtndaki Fransa'da Sinekler (Les mo-uches) oyununun prmiyeri 1943' degerekletirilir. Artk Paris' e dnen ve


5/7

en Sartre'n gerei olan bu oyunliki Vichy Hkmeti'ne kar di-enen Fransa halknn zgrlk mca-elesinin bir simgesi haline gelir. Aynl Sartre' n ilk dnem dncesini herlamyla kuatan bayaprt Varlk veyaymlanr. Ozgrlk felsefesi-ir temelini oluturan varlk katman-nn fenomenolojik betimlemesininapld bu kitapta Sartre "mutlak z-rlk" dncesini Husserl ve Hei-gger fenorreroloj isi balamnda elelr. Heidegger Varlk ve Hilik'i oku-ktan sonra Sartre'a 28 Ekim 1945'deir mektup yazar: "lkkez bamsz birnre rastlyorum, benim dn-emin temelini oluturan deneyimitnyle dile getiren bir drrre.itabnz benim felsefemi dorudan,acsz anladnz gsteriyor, imdiyeadar rastlamadm sizin gibisine". Fa-at Heidegger genellikle Sartre'n ken-hakkndaki dncelere de hep iti-z etmitir. Hatta kendisinin bir Va-oluu bile olmadn dillendirmi-. Varlk ve Hilik'in alt balnnFenomenolojik Ontoloji Denemesi"lmas onun kendisinden nceki felse-gelenekle hesaplaacann iaretleri-i ncesinden haber vermesi asndan. Sartre" nceleyen Imma-el Kant ve Edmund Husserl felsefe-rinde fenomenin varl olarak kod-nan kendinde varlk (1' etre en soi)melde Sartre'n yneliminde bilincinluturduu kendisi iin varlk (1 ' etr eour soi) kipine tamamen kart y-yle de benze bir yapya sahiptir.emen hemen tm Fransz dnin geerli olan Descartes'n metodikve cogito' su Sartre iin denemli bir kalk noktasn oluturur.akat Sartre daha ok Husserl ve Hei-

' in fenomenolojisinin izindeok daha yeni bir varlk ahlak fikrini. Bochenski, insan varolu-

unu aklamay stlenen Sartre'n va-oluuluunun "gerekte bir meonto-, bir yok-varolu-kuram" olduunullendirir. Sartre'n tm yapt bo-unca gerekletirdii durum tam daaroluun icras olarak hiliin aa"Modern dnce va-olan onu ortaya koyan bir grnlerizisine ircaa etmekle son dereceemli bir merhale gerekletirmitir,"ngrsyle alan Varlk ve Hilik'inonunda "niin varlk vardr?" sorusu-u sormann varl ngerektirdii iinlamsz olduuna iaret eder Sartre.nk Sartre'n yapt insann dnya-varolmasnn iki temel davrana da-andn gsterir. Sorgulayan ve yads-an insanda somutlaan bu davranlar-ma (non-etre) durumuna kar

sanca davran formunu olanakl k-

artre iin temel veri dnm-ncesiilin dedii eydir. Descartes'n cogi-

to ergo sum' da kendisiyle balad eydnm-ncesi bilin deil ana d-nen bilintir. Bu "dnen bilin"kendi'yi bir nesne olarak oluturanedimi anlatr. Bylece Descartes bir bi-lin nesnesi olarak kendinde kapsarrn"ben" den dsal nesnelerin ve baka ki-ilerin varolularnn aklanm birnesrmne gei yapma gibi bir so-run karsnda kalr. Eer dnen bi-lincin arkasna dnm-ncesi bilin-ce gidersek bu sorun domaz. D-nm-ncesi bilin nesnesini kendisiniayor olarak, ona doru uzand bireyolarak konunluyor olnas anla-mnda "akn"dr. Sartre Varlk veHilik' de, tm bilincin Husserl'in gs-terdii gibi, bir eyin bilinci olduunusyler. Bu demektir ki akn bir nesne-nin ilkesi olmayar hibir bilin yoktur,ya da, eer yelenirse, bilincin hibir"ierii" yoktur. O yzden Sartre,Husserl'in "varoluun parantezlennesifenomenolojiye zseldir" yolundakigrn yadsnada Heidegger' i izler.Sartre, varlk dncesini temel var-lk katman dolaymnda oluturur:

kendinde varlk (l'etre en soi), kendisiiin varlk (l'etre pour soi) ve bakasiin varlk (J'etre-pour-autrui). Jean-Paul Sartre, dnyay kendinde varlkolarak tannlar. Varln varolma kip-lerinden biri olarak belirledii bu ken-dinde varlk yoktan vared ilrnernitir,yaratlnamtr. Daha en bandan n-cesiz ve sonrasz bir yoktan yaratlnottosunu reddeden Sartre'n bu d-ncesinin temel ekseni Parmenides'Invarlk algsna dayanmaktadr. Sartreiin, varlk fenomeninin doru d-nlnesinin nndeki pein hkmltyaratclk anlay varl her zamanedilgen bir ekilde lekelemitir . Yoktanyaratl dncesi hibir ekilde varl-n nevcudiyetine aklk getiremez.Varln tanrsal znellik ierisindekitasarn onun da zneler aras bir yap-da kalnasn salayacaktr. Varlnkendi varlndan bahsedilemeyeceinidnen Sartre asndan varlk tanr-nn karsnda kendi varln kurabil-dii mddete yaratl dncesininson derece nemsiz olduu dncesi-ne yaslanr. Varln tanr karsndavarolmas bile onun kendi kendisine


6/7

dayandrd oluun tanrsal yaratlaait en kk bir iz tamamasma dayan-maktadr. Varlk yaratlm olsa bile,kendinde varlk' yaratlla aklamaz.nk varln bu yaratln tesindeveya dnda (par de1a) kazanmaktadr.Bu da varln yaratlmadn syle-mekle ayn eydir. Fakat bundan varl-n kendi kendisini yarattn da -karmamak gerekir. Byle bir durumvarln kendisinden nce olmasn ge-rektirecektir. Sartre'a gre bilin kendikendisinin nedenidir. Oysa varlk ken-di kendisinin bir nedeni olamazVarlk ierisindeki tm farkllamannbilince bal olduu bir uzarnda hiliensel olan ve kesinlikle onunla zde-letirilemeyen kendinde varlk her nekadar dnlen dnya ancak biliniin grnr klnsa da burada farklbir mtekabiliyet ilikisi devreye girer.Kendinde varlk kipinin oluumundabilin nesneyi yaratmaz. Nesnenin ko-numu daha ok yadsnamamasndakendisini ortaya koyar. Dolaysyla nes-ne de ne ise odur. Fakat nesnenin bukonumu hibir zaman onun arasalmahiyetini zayflatmaz. Zira bilin ileilikisi ierisinde u deil bir tr eyolarak vardr.Kendinde varlk, ne olanakl olandankarlabilecek bir sonu, ne de zorun-lu olan' a (necesseire) balanabilecekbir yapya sahip deildir. Kendindevarlk'n hibir ekilde hibir eydenkarlarnamas durumu Sartre' olum-sallk (eontingent) dncesine gt-recektir. Kendinde varlk'n, daha okbilin ve dneeye bal bir kip olanolanaa dayandrlamamas onun dahaok kendisi iin'in nfuz alanna gir-mesiyle ilgilidir. Ayn ekilde zorunlu-luk da varolanlardan daha ziyade idealnermeleri ilgilendirdii iin kendin-de varlk' a dahil edilebilecek durumlardeildir. Dolaysyla Sartre, bu nokta-dan hareket ederek kendinde varlk' nolumsal (eontingent) bir varlk oldu-unu belirtir. Bu da her anlamyla ken-dinde varlk olarak dnyaya yklediien temel zelliin sama olduu sonu-cunu ortaya karr. nk kendindevarlk' a yklenen tm anlam kodlarolarak aklanan nedensizlik bunun entemel gsterenlerinden birini olutu-rur. Kendinde varlk'n hibir ekildene baka bir varlkla, ne de olanakl vezorunlu olan tarafndan ortaya konma-m olmas onun mutlakln gsterir.Bu mutlakl ise fazladan (de trop)olarak dillendirir. Kendinde varlk' nolumsalolmas zorunlu varla gn-derme ile aklanabilecek bir durumoluturmad gibi bir "d grn" dedeildir. Varln yalnzca varolmas,olumsalln da saltn kendisi olarakbtnyle fazladan olmas, varln t-revsel ya da indirgenebilir olmadnnda ak kantdr.

Sartre iin mutlak bir bilin olan ken-disi iin varlk' n ortaya kmas aynzamanda dnyann varln da ortayakaracaktr. Kendinde varlk'n tamzdd olan kendisi iin varlk' anlamakiin Sartre'n fenomenolojik yneli-minde bilincin ne trden bir yer kap-ladna ve ilevlerine eilrnek gereke-cektir. Sartre'a gre, bilmekte olanvarlk olarak bilin bilinmekte olanvarla geri dndrlemez. nk da-ha en bandan bilincin bir varlk ola-rak tanmlanamayaca gerekliini or-taya koymutur Sartre.Yalnzca kendisi iin dnyaya gre a-kn bir zellie sahiptir, o kendisi saye-sinde eylerin mevcut olduu bir hi-liktir. Alglanan eyin btn karla-trmalardan ve btn ina'lardan nce,bilin karsnda bilince ait olmaksznhazr olan varlk olmas aka bu duru-mu betimlemektedir. Keza bilincin,bilin halindeki varl onun kendikendisine bir grn olarak, kendi-siyle mesafeli varolmasdr (exister) vevarln varlnda tad bu hi uzak-lndaki mesafe (distanee nulle) buhiliin en temel belirleyeni olmakta-dr. Bilincin varln bnyesi iindekendinden baka bir varl gerektir-mesi sebebiyle, kendi varlnn mese-lesi olan bir varlk haline geldiini d-nen Sartre iin kendisi iin kendin-de kendi varlnn eksiklii olan var-lktr. nsan hiliin dnyaya gelmesi-ni salayan varlk olarak gren Sartreiin onda, kendi z varlnda, varl-nn hilii sorusu vardr. Sartre'n hi-lik sorusunun Heidegger'in varlk so-rusundan (seinfrage) ayrld noktatam da burasdr. Sartre bu hilik soru-sunu, "hiliin dnyaya getirilmesinisalayan varlk kendi z hilii olmal-dr" eklinde cevaplandrr.Varln kendisiyle doluluu ilkesindenhareket eden Sartre'n varoluuluun-da varln bilincini de yine varlk olu-turur. nk bilin, dnyadaki bir eydeildir, o hibir eydir. Bilincin ken-dinde var olma biimi btnyle ken-disi iin var olmaktr. Bilin, donukolan bir eyler dnyasyla kar karyagelen ar bir kendiliindenliktir. Dola-ysyla, gerekten de nesneler cansz ol-duklar srece bilincin etkisinden ka-arlar. Nesnelerin donuk olmalar on-lar korur. Bilincin dndaki bir dn-yann nesnel varoluu, bilincin yne-limselliinin bir sonucudur. Bilin,her zaman bir eyin bilincidir. Bu a-knln bilincin kurucu yaps olduu,bilincin kendisi olamayan bir varlk ta-rafndan desteklenerek oluturulduuanlamn ierir. Sonradan gelen varl-n temel zellii olarak hilik, kendi-sini gerektiren varlkla bakmla birilikiye sahiptir. Varln dnda ta-mamlayc bir unsur olarak ortaya kan

hiliin ayn zamanda bilincin varlndillendiren varolma olarak aslnda birhilik olan varln kendi kendisi oldu-unu da unutmamak gerekiyor.Kendisi iin varlk'n hiliinin ortayakt en zgl alanlardan biri de z-grlk ile belirlenir. Mutlak olarak bove saydam olduu iin hibir ierie sa-hip deildir. Kendinde varlk'ta birboluk olarak beliren kendisi iin varlkhem kendine hem de d dnyaya akolarak vardr. Maddi varlktaki bolu-unan tr tm temel balantlarnve baml.lklarn etkisi dnda durdu-u iin mutlak olarak zgrdr. Bu z-grl ise kendisi iin varlk' n aynzamanda bir ilik olmas ortaya -kartmaktadr. Insann kendi zgrl-nn farkna varmas ise sknt (an-goisse) ile olur. Sknt varlk bilinciolarak zgrln habercisidir. Skntaraclyla zgrlk kerdiri ve kendisorununu aa kartr. Ozgrlnkendine zg ve dolaysz bilinci olaraksknt kendinin (soi-meme) dneelibir anlay olarak insan varlnn s-reen ve ayrlmaz bir yaps olarak var-dr. Psikanalizin bask altna alarak eldeettii bilinsizlikte sknt' nn mevcu-diyetini anlamak imkanszdar. Kt ni-yet' i bu noktada devreye sokan Sartre' agre sknt'nn irkar ayn zamandazgrln de inkardr. Hilik, z-grlk ve sknt arasnda iten bir ba-lant vardr. Bunlar insan varlnnbirbirlerine skca balanm, ayrt edi-ci zellikleridirler. Hilik, zgrlk vesknt kt riyet'Ir (rnauvase Ioi) ko-ullarn hazrlar. Ozgrlkten fayda-lanarak zgrl ortadan kaldrmayamalayan bir kendini aldatma olankt niyet'in temelinde kiinin doru-lar kendisinden saklamas yatmaktadr.O yzden kt niyet hibir ekilde d-ardan gelen bir ey deildir.Btn yapt boyunca insan olgusallile ilgilenen Sartre'n dnsel konum-lanna egemen olan en temel unsur-lardan birisi olarak zgrlk ahlak d-ncesi tamamen kendisi iin varlkzerinde younlamtr. nk ken-dinde varlk belirleniminden kaankendisi iin varlk mutlak zgrdr.Sartre iin bilinli varln yapsna aitolan zgrlk insann doasnn birzellii deildir, byle grlemez. Sar-tre'n zgrlk allak dolaymnda sarfettii tm gayret insann tamamen z-gr olduu noktasnda sonulanr.Dolaysyla bir tanr olmay amalayaninsann tm edimi zgr seiminin birsonucudur. Olduu ey ise kendisinebaldr.zgrlk dediimiz eyi insan olgusa1-lnn varlndan ayrdetmenin ola-naksz olduunu syleyen Sartre iintemelde insan tanr-olmaya atlan (pro-[etter) varlktr. Eer insan tanr varl


7/7

F CJ E A N - P A U L .~ARTR~e ; ~VARLK VE Ht.txFenomenolojik Ontoloji Denemesi

T u r h a n I Ig a z v e G a y e a n k a y a E k s e n e v i ri s iy le ~it h a k i

hakknda pre-ontolojik bir anlayasa-hipse, bunu ona baleden ne esiz ta-biat manzaralar, ne de toplumun zoruolmutur. Fakat aknln deeri veycegayesiolan Tanr, insann ondanhareketle kendi varln 0::tayakoydu-u daimi snr tekileder. Insan olnakTanr olmaya ynelmektir diyen Sar-tre, "insan temelde Tanr olma istei-dir szleriylede varoluun z ncele-dii yapyabir adn daha yaklam ol-maktadr.

dizgesinde Sartre kendisi iin varlkkapsannda insann zgr olma zorun-luIuu adna 'ben'in akn alanla olantm ilikilerini ortadan kaldrnak is-ter. Kant' estetiin nounen ngr-s Sartre'n dlad zr varolutannce gelmesi-durumuru kapsad iinburadaki belirlenme hali de insann buz araclyla kendisini nutlak 'ben' e,bir Tanr fikrine balanmasn kanl-maz hale getirecektir. Bu ise Sartre'nkarsnda olduu bir durumdur. n-k insan bu ekilde zgr olanaz.Onun iin Sartre hem bu mutlak 'ben'konusunda Kant' hem de akn bendolaynndaki karnlarndan trHusserl'i eletirir. 'Bakarrn varlprobleninde bylesibir tutumun ege-men olmas tekbencilie gtrr(l'ecueil du solipsisme), Empirik ben' inceleyerekaknben' e geri gitme (re-duction) dncesinin Husserl feno-

Varlk ve Hilik' in bakas iin varlk'aayrlm sayfalarnda Sartre ncelikliolarak bakas'nn varolma durumunubir problem ierisinde ele alr. Hus-serl, Hegel, Heidegger sarmalnda iler-leyerek bak (Le regard) dncesineoturttuu ynelimlerle baka olan z-ne-bakas ve nesne-bakas diye ikiyeayrr. Bakas'n ele ald dnce

nenolojisinde tekbencilik'le (solipsis-ne) sorularmas doalolarak 'baka-snn ben'ini de gndeme getirmitir.Sartre'n Husserl'in mutlak ben' ininkapall zerinde younlaan eletiri-si de bu noktada balar.Bakas'nn varl karsnda ekineelibir tutun taknan Sartre iin 'ben' ve'bakas' arasndaki ba hilik olutu-rur. Bu hilik, ben ile bakasarasnda-ki her ilikide bir kartlk oluturur.nk bu hilik uzaklktan kaynakla-nan ayr bilinlerin yalnzl arasndaherhangi bir ban nevcut olmayn-dan kaynaklanr: Eer bakas, benimolmadm 'ben' ise, tad kendidir.Bu sebepten benim varlmdan ayr vebenim drrdadr . D dnyay ancakben bilebilirin, 'bakalar' bizi tamolarak tanyamazlar. Benim iin, ba-kas, "nesneler arasnda bir nesne ola-rak yer aldn, eriilmesi olanakszdeneyinlerle bal bir dizgedir". Dola-ysylaSartre iin, tensiliyete izinver-neyen bakas ile yalnzca karrlalabi-lir . Bakasnn varln bize aklayandolayszve phe gtrmez bir deneyi-nin imkann sorgulanak Sartre' Des-cartes'n kartezyen akl ile hesaplamayagtrr. nk cogito bize zorunluolarak olumsal (contingence) bir olaysunar (exposition).Oyzdenbakasnn deneyimi kendisi-ne baklrn olmann verdii bir utan-tr. Kendisi iin'in varlndan ayrla-mayan bakasnn varln aklarkenSartre btn ilgisini insan bilincininyalnz oluuna ve zgrlne vermi-tir. nk dnyann durumu hep ba-kabir yalnzl hissettirdii oranda in-sana 'ben' olduunun iaretlerini su-nar. Utanna isebilincin dorudan birbiimi olarak bir iyaarts, bir dene-yim (erlebnisse) olarak vardr. Ken-dinden veolduu eydenutanna duru-mu yalnzvegizil olarak kiinin kendi-sinden ekinnesi deildir. Daha okyabanc bir bak kapsar bu durum:Bakasnn nndeki kendimden uta-nyorum, bakas gibi grndmbenden utanyorum, kendimin bakasgibi bana grndn yeniden bili-yorum. Utanna bylecebakasnn so-mut mevcudiyetini, hazr oluunu bakolarak aklar. O nedenle bakalarnnvarl belirleyici bir fenomen olarakbak ile kendisini aavurur.Bakasn bir nesne ve benin bilmedi-in bir eyolarak kuran Sartre tama-men benin dmda nesnel bir varlkolan bakas ile insann normal ilikilerve balantlar kuramayacan, kurmagiriimlerinin hepsinin bo olduunuzellikle belirtir. Zaten kendisi iinvarlk'n bakasiin varlk'la olan ilki-si de bu anlamda bir trajediyi olutu-rur. Bu trajedi ise zneler aras bir ili-kinin olanakszlndan kaynaklanr.

Varlıktan Varlığa Kaçış Varlık ve Hiçlik, Ahmet Bozkurt, Mesele Eylül 2009, sayı 33

Documents