VAHIY - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D270151/2018/2018_YAVUZYS_5.pdf · Vahiy ve Peygamberlik 410 gamberleırin soyuna peygamberlik görevi verildiği belirtilirken nübüvvet

• •

VAHIY VE PEYGAMBERLIK

KURAMER

İstanbul29 Mayıs Üniversitesi Kur'an Araştırmalan Merkezi Yayınları

KURAMER Yaymum: 33 Vahiy ve Niibiivvet Serisi: 2

VAHİY VE PEYGAMBERLİK

Proje Sorumlusu/Editör Yusuf Şevki Yavuz

Yayın Koordinatörü M. 1\ıran Çalışkan

imla, Transla-ipsiyon ve Dizin Zeynep Sülün Kan

Kapak ve Sayfa Tasarımı Furkan Selçuk Enargin

Basım ve Cild: Asya Basım Yayın Sanayi Tic. Ltd. Şti. Tevfikbey Malı. Halkalı Cad. No: 162/7 Küçükçekmece İstanbul . Tel: 0212 693 00 08 Sertifika No: 36150

Birinci Basım: İstanbul, Ağustos 2018 ISBN 978-605-9437-27-1

C Her hakla mahfuzdur.

Yayıncının izni olmadan hiçbir yoUa çoğalnlamaz. Kaynak gösterilmek şartıyla iJ.:tibas edilebilir.

KURAMER isıanbul29 Mayıs Üniversitesi Kur'an Araşnnnalan Merkezi Kısıklı Cad. Haluk T"urksoy Sok. No: 4 Kat: 2 Osl,üdar/isıanbul Tel: +90 (216) 474 08 60/1910 www.ku.ramer.org

P~ygamberlik inancına Mutezil1 - Sünni Yaklaşım

Prof Dr. Yusuf Şevki Yavuz"'

Kur'an'da Peygamberlik Peygamberlik konusuna dair Mutezili ve Süruıi yaklaşımı incelemeden

önce Kur'an'da konuyu ilişkin olarak verilen bilgileri gözden geçirmek uygun

olacaktır. Yarattıklarına merhametli (rahminlrahlm) ve lütu.flcir (Jaçif) olan

Allah Teala, bilgi ilietebilen bir tür olarak yerkürede var ettiği insanları sadece

akıl ve duyularıyla baş başa bırakrnarruş, aksine var oluşun ve hayara gelişin

anlamını, yarattığı ilk antndan itibaren başlatıp tarihi s~eçte inşa ettiği pey­

gamberlik (nübüvvet ve risalet)1 aracılığıyla onlara öğretmiş; böylece duygusal

davranabilen2 ve iradesi zayıf olan3 insanları ilahl inayer ve rahmetinden mah­

rum bırakriıarruş, aksine onlara iyilikleri öğretip. emrederek, kötülükleri de

tanıtıp yasaklayarak büyük bir lürufta bulunmuştur.4 O, nübbüvvet ve risalet

görevini hep salih insanlara ve yüce ruhlu kimselere vermiş, zalimlere asla

nübüvvet görevi yüklemerniştir.5 Kur'an'da Nuh, İbrahim, İshak, Yakub pey-

• 1

ı

3

4 5

Marmara Üniversitesi İlahiyar F:ıkülresi Öğmim Üyesi, KURAMER Bilim Kurulu Üyesi. Cahız, ei-'Uima11iyye, D5.ru'l-Cil, Beyrut 1411/1991, s. 156. el-A'raf7/176; ei-Kehf 18/28; TaM 20/16; el-Furkı1n 25/43; ei-Kasas 28/50. en-Nisa 4/28; Taha 20/115. Fahreddin er-Razi, Mifatipıı'l-ğayb, XVTII, 96. Al-i İmrin 3/46; el-Eo'am 6/85es-Saflar 37/112; el-Enbiya 21/75, 86; ei-Ankebiı t 29/27; el-Bakara 2/124; Fahreddin er-Razi, Mifatipıı'l-gayb, m, 10, IY, 38; VTII, 907.

.. 409

.. Vahiy ve Peygamberlik 410

gamberleırin soyuna peygamberlik görevi verildiği belirtilirken nübüvvet tabiri

kullarulmış,6 Salih peygamberin, kendisine Rabbi tarafindan verilen peygarn­

berük görevini kavmine tebliğ ettiği anlatılırken bu defa da bu görev risalet

tabiriyle ifade edilmiştir?

Kur'an'da iman edilinesi emredilen, inkar edilmesi ise derin bir sapkın­

lik olarak değerlendirilen esaslardan biri Allahelçilerine, yani peygamberlere

inanmaktır.8 Kur'an'da, meleklerden elçiler seçilmesinin9 yanı sıra cinlerden

oluşan topluluğa da Allah'ın buyruklarıyla dolu ayetleri anlatan elçiler. gönde­

rildiği belirtilmekle10 birlikte daha çok insanlara gönderilen peygamberlerin

haberlerine yer verilir. Bu konuda Allah'ın ayetleriyle müjdeleyici ve uyarıcı

olarak gönderildiği beürtilen peygamberlere karşı inlclrcıların, batı! düşünce­

lere dayanarak hakkı yok ermek için mücadele verdikleri açıklanır ve uyarı ta­

şıyan ayetlerden yüz çevirenler, insanların en zalimleri olarak nitelenir. 11 Yine

ilgili ayetlerde, Allah'a ve peygamberlere inanmayan veya peygamberlerin bir

kısmına inanıp bir kısmına inanmayanların gerçekten lcifir oldukları, buna

mukabil Allah'a ve peygamberlerine iman edip, elçileri arasında bir ayırıin

yapmadan hepsine inananların mükafadandmlacakları beyan edilir. u İlaru be­

yanlarda, insanların bilemedi.klerini Allah'tan aldıkları vahiyler sayesinde bi­

len 13 ve bunları tebliğ eden peygamberlere iman etmeyenlerin çeşitli şekillerde

helak edildiği bildirilmiş, 14 hem peygamber gönderilen toplulukların hem de

peygamberlerin ahirette mutlaka sorguya çekileceği ve olup biten her şeyin

insanlara kesinlikle anlatılacağı haber verilmiş; 15 ilaru vahiyleri in1cir edenlerin

ise peygamberlerin, kendilerine, Allah katından geçeği getirdiklerini ahirette

itiraf edecekleri açıklaruruştır. 16

6 el-Ankeblır 29/27. 7 el-A'clf7/79.

8 en-Ni sa 4/136. 9 el-Hac 22/75; F5.rır 35/1. 10 ei-En'am 6/130; el-Cin 72/-14. ll d -Kehf 18/56-57. 12 en-Nisa 4/150-151. 13 Meryem 19/43. 14 el-A'clf7/64-78, 83-84, 88-91, 104-127, el-Kehf 18/59. ıs eı-A'clf7/6-7.

16 ei-A'clf7/52.

Peygamberlik inancına Mutezill - Sünru Yaklaşun .. 411

Kur'an'da peygamberlik kavramı en-nübüvvet ( ö.r.JI) kelimesiyle karşıla­

nır. Hz. Nuh ve Hz. İbrahim'in soyuna peygamberlik verildiğinden söz edilir­ken oübüvvet tabiri kullanılmıştır ki hemen p~şinden de onlara ilahl kitap ve­.rildiği belirtilmiştir. 17 Bundan da peygamberliğin, Allah'ın bir insana vahiyler

ve _kitap vermesi, dolayısıyla Ofl:UO Allahelçili ği yapma. görevi anlamına geldiği sooucunu çıkarmak mümkündür. Ayrıca Kur'an'da peygamberlik kavramı kar­şılığında risalet (4JL. J) tabiri de kullanılmıştır. Hz. Salih, peygamber olarak gönderildiği Ad kavminin kendisine iman etmemesi üzerine, onlara hitaben, Rabbinin risiletini tebliğ edip öğüt verdiğini söylerken bu tabiri kullanmıştır18

ki bu da Allahelçiliği anlamına gelir. Nitekim Tabeô (ö. 310/923) ilgili ayeti

tefsir ederken risaleti Allah'ın emir ve yasaklarını insanlara iletme görevi diye

açıklamıştır. 19

Buna göre Kur'an'da risilet ve nübüvvet kavrarnlarının ikisi de Allahelçili­ği yapma görevini ifade etmektedir. Türkçe'de ise aynı anlama gelen ve iki ta­

biri birleştiren peygamberlik kavramı kullanılmıştır. Kur'an'da verilen bilgilere göre peygamberlik insanın manevi dünyasını aydınlatan bir ışık ve aklını diril­ten bir ruhtur. Bu sebepledir ki peygamberlik vasıtasıyla belirlenmiş hidayet

çizgisi üzerinde yürüyen mümin, aydınlık yolda giden ve diri olan insana, pey­gamberliğin kılavuzluğundan yoksun bulunan inkarcı ise karanlıkta kalan ve kalbi ölü olan bir kimseye benzetilmiş;20 Hz. Muhammed'e vahyediJen Kur'an

da insana hayat veren bir ruh ve gideceği yolu aydınlatıp gösteren bir ışık ve nur olarak nitelenmiştir.21 Yine Kur'an'da verilen bilgilere göre Allah Teila, yalnızca kendisine tapmak ve başta Şeytan olmak üzere bütün sahte tanrılar­

dan uzaklaşıp sakınmaları için her insan topluluğuna peygamber göndermiş;22

başlangıçta cek dine mensup bir topluluk olan insanlar din konusunda ihcilafa düşünce iman edip silih arneller yapanları ce~ecle müjdeleyen, inlcl.r edip ilaru buyruklara aykırı davrananları cehennemle uyaran ve elçilik görevini yap­

maya elverişli olan23 peygamberler seçmiş, onlarla birlikte aralarında ihcilafları

17 el-H:ıdid 57/26; el-Ankebfıt 29/27. 18 el-A'raf7/79. 19 Tabcri, Cami'u'l-beyôıı, Daru'J-a'liın, Beyruc 1423/2002, V, 293. 20 el-En'iın 7/122. 21 eş-Şfır3. 42/52. 22 Facır 35/24; en-Nahl16/3, 36; Yfınus 10/47; cl-Enbiya 21/25; Yusuf 12/38-40. 23 el-En'am 6/124.

.. Vahiy ve Peygamber ük 412

çözmeleri için kitap (ilihl sözler) indirmiş ve bunlara iman edenleri doğru

yola sevketmiştir.24 Adem ve Nuh ile başlayan peygamberler, Al-i İbrahim ile

Al-i İmran'ın soyundan ve yalnızca erkekler arasından seçilip gönderilmiş;25

İsrailoğullarına kitap ve peygamberlik verilerek bu sayede yaşadıkları dönemde

diğer insanlara üstün kılınmış;26 her topluma gönderilen peygamberlerce tebliğ

~dilen mesajlar, "atalarından intikal eden inançları taklit etmekten vaz geçe­

meyecekleri" mazeretine sığınan toplumun refah içindeki zenginlerince inkar

edilmif7 ve her peygamber alay konusu yapılmıştır.28 Kur'an'da, icra ettikleri

bir başka fonksiyon itibariyle nebl ve resul yerine bazen beşir ve mübeşşir (cen­

netle müjdeleyici) ile nezir ve münzir (cehennemle uyarıcı) tabirleri de kulla­

nılmıştır.29 Allah ile insanlar arasında elçilik yapan peygamberlerin öne çıkan

özellikleri Allah'tan vahiy almaları ve insanlara tebliğ etmek üzere kendilerine

öğretilen bilgilerin vahiy olduğunu işaretieric bilip buna inanmalarıdır.

İnsanlara tebliğ ettikleri mesajlarta ilgili olarak Kur'an'da verilen bilgi­

leri kısaca özedemek gerekirse peygamberlerin şu mesajları ilettiklerini söy­

lemek mümkündür: Allah evreni yaratan ve yöneten, üstün niteliklere sahip

olan, benzeri bulunmayan tek ilahtır, gökte ve yerde yegane tanrı O'dur, O,

göklerin ve yerin Rabbidir; O'ndan başka gerçek bir tanrı yoktur, yalnızca

O'na tapmak ve ibadet etmek gerekir; dirilten ve öldüren, rııık veren O'dur.30

Peygamberlerin verdiği mesajiara göre bu ilihl hükümranlığı bilmek ve ka­

bul etmek, evrendeki yapısal kuruluş ve işleyişin, insanın yerkürede var olu­

şuna ve yaşamasına imkan vermesi ve sürekli olarak tekrariaı:ıan bu fiilierin

bir faili bulunduğu gerçeğini görmeye bağlıdır.31 Allah, hayatın ve var oluşun

24 el-Bakara 2/213; el-Maide 5/20; Yunus 10/19.

25 Al-i İrncln 3/22-24; Ylısuf 12/109; Meryem 19/58; el-Enbiy5. 24/7; el-Ankebur 29/27.

26 ei-Casiye 45/16. 27 Sebe' 34/24; eı-Zuhruf 43/23.

28 eı-Zuhruf 43/7.

29 ei-Balcıra 2/119, Seba' 34/28; F:lur 35/24; Fussıler 4114; el-İsr5. 17/105, el-Furkan 25/56.

30 el-En'im 6/102; ei-A'raf7/59, 65, 73, 85, er-Tevbe 9/31; Yusufl2/39; Meryem 19/65; TaM 20/14; el-Enbiya 21/ 22-24, 25,92, 108; ei-Mü'minlın 23/32, 91-92; el-K:ıs:ıs

28/87-88; el-Ankebur 29/56; es-Siffiir 37/4-5; Sad 38/5, 65-66; ez-Zümer 39/2, ll; Fussıler 41/6; eı-Zuhruf43/45, 84-85; ed-Duhan 44/7-8.

31 el-Baleıra 2/164; el-En'im 6/ 95-99; Yunus 10/5-6; er-Ra'd 13/2-4; en-Nahll6/66-69; Tahi 20/49-54; el-Enbiya 21131-32, 56, 73; el-Mü'minun 23/18-22, 80, 86-89; en­Ntır 24/43-45; el-Furkan 25/45-50, 52, 54, 59-62; en-Neml27/61-63, 86, 88; el-Kasas . 28/71-72; el-Ankeblır 29/61-63; er-Rum 30/20-25, 46; Lukmin 31/10, 29; es-Secde

Peygamber ük inancına Mu tezili - Sü.nnl Yaklaşun .. 413

amacllllllJl1 yanı sıra bütün buyruklarını, insanlardan seçtiği ve vahiy yoluyla

bilgilendirip kendilerine kitaplar indirdlği elçileri (resUJ.-nebi) vasıtasıyla on­

lara iletmiş, rahmetinin bir eseri olarak onları inlcir ve cehalet karanlığından

çıkarıp bilgi ve iman aydınlığına eriştirmek, kısaca .hidayet yoluna sevk etmek

için. bunu yapmış, mesajları ve eylemleriyle hidayet yolunun önderleri yaptığı

peygamper~eri, insanlara örnek alamaları gereken kılav"uzlar olarak göndermiş­tir. 32 Kıyamet mutlaka kopacak, evrenin düzeni bozulup yeniden yaratılacak ve

insanlar öldümlerinden sonra ahiret aleminde diriltilecek, herkes yapıp enik­

lerinden hesaba çekilmek üzere Allah'ın huzuruna sevk edilecek, iman enik­

ten sonra ibadetleri ve iyilikleri yapıp kötülüklerden kaçınmaktan ibaret olan

buyruklarına33 uyanlar cennetle mükafatlandırılacak, Allah'ı ve son peygamber

de dahil olmak üzere peygamberlerden birini inlcl.r edip buyruklarına isyan

edenler cehennemle cezalandırılacaktır.34

Allah'ın şahidi olarak gönderilen35 peygamberlerden sonra insanların,

ahirette Allah'a karşı ileri sürebilecekleri bir deW kalmasın diye onlara pek

çok elçi göderildiği belirtilmiş, bunların bir kısmının hikayesi anlatılmış, bir

kısmından ise söz edilmemiştir. Kur'an'da adları belirtilen elçiler şunlardır:36

32/4-9; Fatır 35/9, ı ı -13, 27-28; Yasin 36/33-43; ez-Zümer 39/5-6; ei-Mü'min 40/13, 61-64, 67, 79-81; Fussılec 4ı/9-12, 37, 39, 53; ei-Casiye 45/3-6, 12-13; K:if 50/6-10; ez-zarıyac 20-21, 47-49; el-Vakı:ı 56/63-72; er-T:ılak 65/12; el-Mülk 67/3-4, 23, 30; Nfıh 71/13-20; ei-Murselac 77/20-27; en-Nebe' 78/6-16; Abese 80/24-32; ec-T:lrı.k 86/5-7; ei-Cfişiye 88/17-20.

32 ei-Bakar:ı 2/53, 87, 101, 213; Al-i İITI!in 3/3, 48, 65, 144; en-Nisa 4/54, 64, 105, 163, 171; ei-Maide 5/44, 47, 75 ı 10; ei-En'am 6/90, 154; ei-A'clf 7/61, 67, 104, 157, 158; Yunus 10/47, 94; ei-İscl17/55; Meryem 19/58; T:i.M 20/2; el-Enbiya 21/10, 47; ei-Ah­zab 33/7, 21,40; eş-Şlıcl42/29-33; ez-Zuhruf43/9-13; ei-Hadid 57/9, 25-27; ec-Tal:ık 65/11; ei-Mumtahine 60/4, 6; er-T:ılak 65/11;

33 ei-A'rif7/157; en-N:ıhl 16/90; el-Enbiya 21/73-74; ei-:Mü'minun 23/51; el-Vakıa 56/1-6.

34 el-A'df7/187; İbrahim 14/41, 51; en-Nahl 16/38; Meryem 19/66-72, 85-95; el-Enbiya 21/98-104; el-Hac 22/1-7, 14, 19-23; Taha 20/15; es-Sebe' 34/3;el-Mü'min 40/17; ei­Mü'ıninfın 23/15-16, 101-104; el-Furkan 25/11-16, 68-76; ei-Ankebfıt 29/58;er-Rfım 30/56; Lukmin 31/8-9,28, 33; es-Secde 32/10-11, 12-14, 19-20; Sebe' 34/2-5, 38; Faur 35/6-7, 33-37; Yasin 36/49-58, 77-81; es-Saffit 37/16-55; ez-Zümer 39/56-61, 68-74; el-Mü'min 40/6, 11-12, 40, 59-60, 70-72; Fussılec 41/30-32; eı-Zuhruf 43/69-75; ed-Duhin 44/40-59; ei-Casiye 45/22, 26-35; ei-Ahk5.f 46/32-34; Muhammed 47/15; ei-Feth 48/13; Kaf 50/42-44; ec-Tfıt 52/7-20; ei-Vakıa 56/12-55, 88-94; ec-Teğabun 64/9-10; el-Mearic 70/15-35; ei-Müddessir 74/24-26, 42-47; ei-Kıy3..ırie 75/3-10, 36-40; el-İnsan 76/4-24; en-Nebe' 78/17-27.

35 el-Müı.zemmil 73/15.

36 en-Nisa 41165.

.. Vahiy ve Peygamberlik 414

Adem, İdris, Nuh, Hud, Silih, İbrahim, Lur, İsmail, İshak, Yikub, Yfısuf, Şuayb, Eyyfıb, Zülki.fl, Musa, Harun, Davud, Süleyman, İlyas, Elyesa, Yfınus,

Uzeyir, Zekeriyya, Yahya, İsa ve Muhammed aleyhimusselam. Allah bunla­

rı ve adları belirtilmeyen diğer peygamberleri, buyruklarını ileten ve beşert

yükümlülükleri öğreten elçiler olarak görevlendirmiş, onlara hldayet yolu­

nu gösteren Kitap, hükümdarlık ve nübüvvet vermiştir.37 Peygamberler ba­

zan peşpeşe, bazan da aradan belli bir zaman geçtikren sonra gönderilmiştir.38

Bunlardan İsa b. Meryem Allah'ın elçisi, Meryem'e Cibril vasıtasıyla atıp ulaş­tırdığı kelimesi ve (insanların dini hayatını canlandırması anlamında) O'ndan

bir ruhrur,39 Meryem'in oğlu Mesih Allah'tır diyenler k3.fir olmuşlardır.40 Yine

Kur'an'da verilen bilgiler göre gönderilen peygamberlere inanınayıp onlarla

mücadele eden kavimler helak edilmiş41 ve bu helakin izleri geride bını.k.ıl­

mıştır.42 Allah'a, ahiret alemine, ilahi kitaba, meleklere inanmanın yanı sıra

peygamberlere iman etmek iyi davranışların en üstünü olarak açıklanmış; her

millete peygamber. gönderilmesine rağmen43 gönderilen peygamberlerin bir

kısmına ait hikayeler vahlyler vasıtasıyla anlatılrruş,44 bir kısmına ait olanlar

ise bildirilmemiştir.45 Böylece Allah Teila, dünyada benimsedikleri inançlar­

dan ve yapnkları davranışlardan ahirette hesaba çekileceklerini insanlara haber

vermek, onları cehennemle uyarıp cennetle müjdelemek üzere gönderdiği bu

peygamberler sayesinde insanların, "bize bir ne uyaran ne de müjdeleyen bir

elçi gelmedi" diyerek yapabilecekleri itirazın önüne geçilmiştir.46

37 Al- i İmran 3/33; en-Nisa 41163; ei-En'am 6/83-86; NUh 71/1. Ayrıca bkz. YusufŞevki Yavuz v.dğr., İslam'da İman Esas/an, Diy:ınec İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 333-348.

38 d -Miide 5/19; ei-Mü'minfın 23/44-45, 50.

39 en-Nisa 4/171; ei-Miide 5/75. 40 ei-Miide 5/17, 72.

41 Yasin 36/31; es-Saffi.c 37/72; eı-Zümer 39/25-26; ei-Mü'min 40/5, 22; Fussılet 41/15-17; el-Hakka 69/4-8.

42 el-1-licr 15/74-83; el-Enbiya 21/77; el-Hac 22/45; el-Ankebut 29/35; er-RCım 30/9; es-Sccde 32/26; eı-Ziriyat 51/33-46; en-Necm 53/50-54; el-Kamer 54/ll- 15i 27-31, 34-38,41-42.

43 en-Nahl 16/36; Faur 35/24.

44 Al-i imrin 3/44. 45 ei-Bak:ıra 2/177; en-Nisa 41164; ei-Mü'min 40/78;

46 en-Nisa 41165; el-Miide 5/19; d-İsra 17/15, 101-102; ei-Kasas 28/59; Taha 20/134; ei-Mü'min 40/50;

Peygamberlik inancına Miltezili - Sünni Yaklaşım .. 415

Allah Teala her peygamberini, hem Allahelçisi olduğunu kanıdayan hem

de katından getirdikleri bilgilerin doğruluğunu ispaclayan ve yalnızca Allah'ın

fiili olarak gerçekleşebilecek olan apaçık muciz~ler ve delillerle (beyyinat, huc­

cet, besili, ayar) göndermiş;47 muhataplarının ·her zaman talep ettikleri bu

işaretler (mucizeler) ve deliller48 sayesinde peygamberlerin bilinip tanınma­

sını mümkün kılmıştır. İnsanların bir kısmı bunlar üzerinde düşünerek pey­

gamberlere ve getirdikleri vahiylere kendi iradeleriyle iman etmiş, bir kısmı

da yine kendi iradeleriyle onların peygamberliğini ve mucizelerle teyit ederek

getirdikleri vahiyleri inkar edip bunları sihir, peygamberleri de sihirbaz veya

mecnun olarak değerlendirmişlerdir.49 İnlcircıların, peygamberlik iddia eden

kişilerin kendileri gibi bir insan olmalarından dolayı doğru yolu gösteremeye­

ceklerine,50 diğer insanlardan herhangi bir üstünlüğe sahip bulunrnadıklarına

ve yalan söylediklerine dair yaptıkları itirazların, 51 peygamberlerin vahiy alma­

dıklarını ispat edici niteükte görülmemiş; aksine diğer insanlara verilmeyen bir

bir bilginin peygamberlere verilmesinin aklen imkan dahilinde bulunduğuna

dikkat çekilmiştir.52

Kur'an'da haber verildiğine göre inlclrcılar her gönderilen peygamberle

alay etmiş,S3 Allah'ın insan yerine melekleri peygamber olarak gönderme­

si talebinde bulunmuş, 54 inlcircıların şiddet ve haskılarına karşı Allah Teala

peygamberlerine ve müminlere yardım vadedip bu vaadini gerçekleştirmiş,S5

inkarcıları ise helak etmiştir.56 Cenab-ı Hak, bazı peygamberlerine kitap ve

47 AJ-i İmran 3/49; cl-En'fun 6/83; el-A'cif7/109; T:iba 20/20-23, 66-70; el-Hadid S7/2S; er-Tevbe 9/70; eş-Şuad 26/30-33, 44-46, 63-66; Faur 3S/2S; cl-Mü'min 40/22-23, 34, SO, 83; eı-Zuhruf 43/46-47;

48 ei-Bakara 21211; AJ-i İmran 3/49; ei-A'r:if 7/106, 117-120; İbrahim 14/9-10; Tihi 20147; eş-Şuari 26/154; el-Enbiya 21/S; cl-Kasas 28/30-32, 36.

49 ei-En'irn 6/48; Yılnus 10/76; el-Ahlcif 46/7; eı-Z:iriyat Sl/S2; el-Kamer S4/2.

SO et-Teğabun 64/6. sı ei-Mü'minU.n 2312, 47.

S2 Hud 11/27-28,63, 88; Meryem 19/43. S3 er-Ra'd 13/32; 15/11; el-Enbiya 21/36, 41; cı.-Zuhruf43/47.

S4 el-İsr:i 17/94-9S.

SS Hud 11/38; el-Enbiya 21169-70; ei-Mü'min 40/51; en-Nlır 24/SS.

S6 Yunus 10/13; Hud 11/43, 67, 82, 94, 102; el-Enbiya 21/9, ll; el-Mü'minlın 23/40-41; eş-Şuara 26/120, 139, 1S8, 172-173, 189; el-Kasas 28/40; cl-Ankebfıt 29/14, 21-28, 40; eı.-Zuhruf 43/SS; el-Ahlcif 46/27; Muhammed 47/10, 13; et-Tal5.k 65/8; ei-Fecr 89/S-13; cl-Beled 90/11-14.

.. Vahiy ve Peygamberlik 414

Adem, İdris, Nuh, Hud, Silih, İbrahim, Lut, İsmail, İshak, Yakub, Yusuf,

Şuayb, Eyyab, Zülk.ifl., Musa, Harun, Divud, Süleyman, İlyas, Elyesa, Yfuıus, Uzeyir, Zekeriyya, Yahya, İsa ve Muhammed aleyhimusselim. Allah bunla­

rı ve adları belirtilmeyen diğer peygamberleri, buyruklarını ileten ve beşert

yükümlülükleri öğreten elçiler olarak görevlendirmiş, onlara hidayet yolu­

nu gösteren Kitap, hükümdarlık ve nübüvvet vermiştirY Peygamberler ba­

zan peşpeşe, bazan da aradan belli bir zaman geçtikten sonra gönderilmiştir.38

Bunlardan İsa b. Meryem Allah'ın elçisi, Meryem'e Cibril vasıtasıyla atıp ulaş­

tırdığı kelimesi ve (insanların dirU hayatını canlandırması anlamında) O'ndan

bir ruhtur,39 Meryem'in oğlu Mesih Allah'tır diyenler lcl.fir olmuşlardır.40 Yine

Kur'an'da verilen bilgiler göre gönderilen peygamberlere inanınayıp onlarla

mücadele eden kavimler helak edilmiş41 ve bu helakin izleri geride bırakıl­

mıştır.42 Allah'a, ibiret ilemine, ilahl kitaba, meleklere inanmanın yanı sıra

peygamberlere iman ermek iyi davranışların en üstünü olarak açıklanmış; her

millete peygamber: gönderilmesine rağmen43 gönderilen peygamberlerin bir

kısmına ait hikayeler vahiyler vasıtasıyla anlatılmış,44 bir kısmına ait olanlar

ise bildirilmemiştir.45 Böylece Allah Teila, dünyada benimsedikleri inançlar­

dan ve yaptıkları davranışlardan ahirette hesaba çekileceklerini insanlara haber

vermek, onları cehennemle uyarıp cennetle müjdelemek üzere gönderdiği bu

peygamberler sayesinde insanların, "bize bir ne uyaran ne de müjdeleyen bir

elçi gelmedi" diyerek yapabilecekleri İtirazın önüne geç:ilmiştir.46

37 Al-i İınıiıı 3/33; en-Nisa 41163; ei-En'am 6/83-86; Nüh 71/1. Ayrıc:ı. bkı. YusufŞevki Yavuz v.dğr., İsitim'da İmaıı Esas/an, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 333-348.

38 el-Miide 5/19; ei-Mü'minun 23/44-45, 50.

39 en-Nisa 41171; ei-Miide 5/75.

40 ei-Miide 5/17, 72.

41 Yasin 36/31; es-Saffit 37/72; ez-Zümer 39/25-26; ei-Mü'min 40/5, 22; Fussılet 41/15-17; el-Hakka 69/4-8.

42 el-Hicr 15/74-83; el-Enbiya 21/77; el-H:ıc 22/45; ei-Ankebuc 29/35; er-Rılın 30/9; es-Secde 32/26; eı-Ziriyac 51/33-46; en-Necm 53/50-54; el-Kamer 54111-15i 27-31, 34-38,41-42.

43 en-Nahl 16/36; Facır 35/24.

44 Al-i iıııran 3/44. 45 el-Bakar:ı 2/177; en-Nisa 4/164; ei-Mü'min 40/78;

46 en-Nisa 4/165; el-M3.ide 5/19; el-İsri 17/15, 101-102; el-Kasas 28/59; Tfiha 20/134; ei-Mü'min 40/50;

Peygamberlik inancına Mutezili - Sünni Yaklaşım .. 415

Allah Teala her peygamberini, hem Allahelçisi olduğunu karurlayan hem de katından getirdikleri bilgilerin doğruluğunu ispaclayan ve yalnızca Allah'ın full olarak gerçekleşebilecek olan apaçık mucizeler ve delillerle (beyyinat, huc­cet, besili, ayat) göndermiş;47 muhataplarının her zaman talep ettikleri bu işaretler (mucizeler) ve deliller48 sayesinde peygamberlerin bilinip tanınma­sını mümkün kılmıştır. İnsanların bir kısmı bunlar üzerinde düşünerek pey­ğarobedere ve getirdikleri vahiylere kendi iradeleriyle iman etmiş, bir kısmı da yine kendi iradeleriyle onların peygamberliğini ve mucizelerle teyit ederek getirdikleri vahiyleri inkar edip bunları sihir, peygamberleri de sihirbaz veya mecnun olarak değerlendirmişlerdir.49 İnkarcıların, peygamberlik iddia eden kişilerin kendileri gibi bir insan olmalarından dolayı doğru yolu gösteremeye­ceklerine,50 diğer insanlardan herhangi bir üstünlüğe sahip bulunmadıklarına ve yalan söylediklerine dair yaptıkları itirazların/ 1 peygamberlerin vahiy alma­dıklarını ispat edici nitelikte görülmemiş; aksine diğer insanlara verilineyen bir bir bilginin peygamberlere verilmesinin aklen imkan dahilinde bulunduğuna dikkat çekilmiştir. 52

Kur'an'da haber verildiğine göre inkarcılar her gönderilen peygamberle alay etmiş,53 Allah'ın insan yerine melekleri peygamber olarak gönderme­si talebinde bulunmuş,54 inkarcıların şiddet ve haskılarına karşı Allah Teala peygamberlerine ve müminlere yardım vadedip bu vaadini gerçekleştirmiş/5

inkarcıları ise helak etmiştir.56 Cenab-ı Hak, bazı peygamberlerine kitap ve

47 AH İmdn 3/49; el-En'fun 6/83; ei-A'rif7/109; TaM 20/20-23, 66-70; ei-Hadid 57/25; er-Tevbe 9/70; eş-Şuad 26/30-33, 44-46, 63-66; Fatır 35/25; ei-Mü'min 40/22-23, 34, 50, 83; eı-Zuhruf 43/46-47;

48 ei-Bakara 2/211; AH İmr3.n 3/49; ei-A'rif 7/106, 117-120; İbrahim 14/9-10; T:iha 20/47; eş-Şuad 26/154; el-Enbiya 21/5; ei-Kas:ıs 28/30-32, 36.

49 ei-En'am 6/48; Yunus 10/76; ei-Ahkif 46/7; eı-2ariyar 51/52; el-Kamer 54/2.

50 ec-Teğibun 64/6. 51 ei-Mü'minıln 23/2, 47.

52 Hud 11/27-28,63, 88; Meryem 19/43.

53 er~R:ı.'d 13/32; 15/11; el-Enbiya 21/36, 41; eı-Zuhruf 43/47.

54 ei-İsra 17/94-95.

55 Hud 11/38; el-Enbiya 21/69-70; ei-Mü'roin 40/51; en-Nılr 24/55.

56 Yunus 10/13; Hud 11/43, 67, 82, 94, 102; el-Enbiya 21/9, ll; ei-Mü'rninıln 23/40-41; eş-Şuad 26/120, 139, 158, 172- 173, 189; ei-Kas:ıs 28/40; ei-AnkebCıc 29/14,21-28, 40; ez-Zuhruf 43/55; ei-Ahkif 46/27; Muhammed 47/10, 13; ec-Talak 65/8; ci-Fecr 89/5-13; ei-Beled 90/11-14.

.. Vahiy ve Peygamberlik 416

hikmet veya sahifeler vermiş ve onları diğerlerine üstün kilmış, bazılarını da

kitap ve sahifeler verdiği peygamberlerin vahiylerine insaiıları davet etmekle

görevlendirrniştir.57 Cahiliye döneminde ve geçmiş kavimlerde peygamberin

melek gibi beşer üstü bir varlık olması gerektiğine dair olan inançlara58 da

yer verilen Kur'an'da, peygamberler hakkında kısaca şu bilgilere temas edilir:

Peygamberler yalnızca erkeklerden seçilip insanlara elçi olarak gönderümiş­

tir,59 hepsi birer beşerdir, dolayısıyla onlar da diğer insanlar gibi her biri bir

anneden doğar, beslenip büyür, eş ve çocuk sahibi olur, sokaklarda dolaşır,

hastalanıp ölür, vahyin aydınlığından mahrum kaldıkları takdirde hidayetten

yoksun kalır, hata yapabilir, hatalardan tövbe edip bağışlanınayı diler, Allah

bildirmedikçe gaybı bilemez ve hiçbir tanrılık niteliği taşımaz.60 Peygamberle­

rin diğer insanların bilemediklerini Allah'tan aldıkları vahiyler aracılığıyla bil­

meleri61 ve aldıkları vahiylere iman edip bunların gösterdiği hidayet yolundan

gitmek suretiyle herkese örneklik yapacak62 düzeyde silih kimseler olmaları

sayesinde diğer insanlardan üstün konuma yükselmişlerdir.63

57 ei-Bakara 2/53, 87, 213; ei-Kasas 28/34; ei-Ankebur29/14; Sebe' 34/44; el-Hadid 57/25. 58 ei-Furkan 25/7, 20.

59 Yusuf 12/109; en-Nahll6/43; el-Enbiya 21/7.

60 Al-i İmtin 3/35-36,45, 253; ei-Maide 5/17, 72, 116; el-A'clf7/188; Yusuf 12/4; Mer­yem 19/42; ei-Kasas 28/26; Hud 11/45, 70,76, 81; el-Enbiya 21/8; el-Furkfuı 25/20; ei-Ahıab 33/50; et-Tahdm 66/10, ez-Zümer 39/30; er-Tevbe 9/43, 113; ei-A'raf7/143; ei-Ferh 48/2; ed-Duha 93/7.

61 Yusuf 12/96.

62 ei-Ahzab 33/21; ei-Murnrahine 60/4, 6,

63 el-Bakanı 2/285; İbrahim 14/11; el-Kehf 18/110; el-Bakara 2/130; Al-i İmrin 3/6; el­En'iim 6/50, 85; ei-A'clf 7/203; en-Nahl 16/122; ei-Ankebut 29/27; eş-Şu'arli 42/15; . el-Ah.kaf 46/9. .

Kaynakça

Peygamberlik İnanana Miltezili - Sünni Yaklaşun .. 417

A'ıami, Muhammed Mustafa, Dirtirtir ji'I-~adisi'wnebevi ve taripi tedvinihi, Şeriketü't-Tıhaa­ti'l-Arabiyye, Riyad 1981.

Abd b. Humeyd Ebu MuJ:ıammed 'Abdu.ll)aınld b. I:Iumeyd b. Na.Sr, el-Miintepab, I, 176, Kalüre 1408/1988.

Abdullclhir el-Bağdacü, Ebu Mansur Abdül.kahir b. Tahir b. Muhammed Temiml, Uiıllu'd-diıı, Daru'l-1\ı.niın, İstanbull346/1928.

--, el-Far~ beyne'l-Jira~. Daru'l-iliki'l-cecüde, Beyrut 1977 .

.Abdülğani en-Nablusi, el-.lftimil fi'l-felek ve'l-ma~mıil fi'l-jidk fi qla~i'n-niibiivve ve'r-risale ve'l-miilk, thk. Mustafa Borsbuğa, İslam ~wmalan Dergisi, sayı 38, İscanbul2017.

Abdülmesih b. İshak ei-K.incü, Risaletıı'l-Kiııdi ile'l-Hii§imi yenıddu bibti 'aleyhi ve yedıihu · ile'n-Neirtiııiyye, Daru'c-Tekvin, Dımaşk 2005.

Abdürrcı.zak, Ebü Bekr Abdürreızak b. Hemmam Abdürreızak es-San'ani, el-Mıtiamıef, thk. Habiburrahman el-Aı.amı, ei-Meclisü'l-ilınl, Beyrut 1403.

Abed er-Rahman Tayyare, "Prophethood and the Making oflslamic Hiscarical Idenriry", Pro­cudings of the 4th Cultııral Crosrings Symposiımı, 2013.

Adududdin el-İci, Ebu'I-Fazi Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaff.ır, el-Meva/pffi 'ilmi'l-keltim, Kahire rs., Mekteberü'l-mürenebbi.

Affi.n b. Müslim es-Saffi.r, Ebü OSman 'AlBn b. Muslim b. 'Abdullah ei-Bahili cl-Ba.Srl, el-Ebıldl!, Dfu-u'l-hadls, Kahire 2004.

Ahmed b. Hanbel, Ebü Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani, el-Miisned, XXI, 372, (nr. 13926), thk. Ahmed Ma'bed Abdulkerim, Cem'iyyeru'l-Mekncıi'l-İslami, Bcyrur 1432/2011.

---, el-'A~idt, nşr. Abdülaıiı cs-Seyrevan, Dımaşk 1408/1987.

---, Kirtibu'z-Ziihd, chk. Muhammed Celal Şeref, D3.ru'l-fikri'l-camii, İskenderiyyc 1984.

Ahmed b. Sa'd el-Gamidi, 'A/pdetii batmi'ıı-ııiibiivve bi'n-ııiibiivveti'l-Mu~ammediyye.

Akçaoğlu, Faik, Hz. Peygamber'in Kur'an Vahyi Dlflnda Bilgileııdirilmesi, MÜSBE, İstanbul 2010, Basılmaınış Doktora Tezi.

Al-Haqq, Jalal, "Episremology ofProphethood in Islam",Al-Tawhid, 1987, c. IV, sy. 2.

Ali b. Rabben er-Taberi, Ebu'I-Hasan b. Receb Ali b. Rabben er-Taberi, ed-Din ve'd-devle, thk. Adil Nuveyhız, D3.ru'J-af5.kı'l-cecüde, Beyrur 1402/1982.

---, Yahudi ve Hıristi)•aıı IGtaplanııdaki Hz. Muhammed'in Peygambtrlilfııiıı Delil/eri, çev. Fuar Aydın, Ensar Neşriyat, İscanbul2012.

---, ed-Di11 ve'd-devle, thk. Adil Nuveylud, Daru'H.fikı'l-cecüde, Beyrur 1393/1973.

Ali Durusoy, "İBN SİNA (Din Felsefesit, DİA, İstanbul 1999, XX.

Ali el-Kari, Ebu'I-Hasan Nureddin Ali b. Sulran Muhammed, J?av'u'l-me'ali Jerl}u Bed'i'l­tmtili, thk. Haldtın Ali Zeynelabidin, Daru'l-Beyrliri, Dımaşk 1432/2011.

---, Minefm'r-ravtfı'l-ezher fi wl)i'l-FıMi'l-ekber, thk. Vebi Süleyman Gaveci, Daru'l-beşii-ri'l-İslamiyye, Beyrut 1419/1998. ·

Ali Şevvah İshak, MtiiA l}avle ımımiyyetir-Resı1l, Darus-Selame, Beyrut 1404/1983.

Aıüsi, Ebu's-Sena Şehabedcün Mahmud b. Abdullah b. Mahmud, Rfi~u'l-me'tiııi, Daru'l-kürü­bi'l-ilmiyye, Beyrur 1415.

.. Vahiy ve Peygamberlik 418

Am.idi, Ebu'I-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim, Gayetii'l-meram fi 'ilmi'l-kelam, thk. Hasan Mahmud Abdüllaclf, el-Meclisü'l-a'lali'ş-şufuıi'l-İslamiyye, Kahire 1971.

Ayğan, Fadıl, Son Peygamberi Miijdelemek, İsam Yayınları, İstanbul2017.

Ayni, Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa el-Hanefi, 'Umdetii'I-IJôri ltrl}u Sal}ll}i'l-Bıığari, Şeriketü Mekrebecü ve Marbaaru, Mustafa el-Babi el-Halebi, Kllii.re 1972.

---, 'Umdetii'l-IJôri şerl}u Sal}il}i'l-Buğari, Daru ihyai't-rihlsi'l-Arabi, Beyrut ts.

B3.kıllini, Ebu Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basri, ei-İniaffima yecibu'l-i'til!ô­dii velti yeoizii'l-ceblu bibl, thk. İmadüddin Haydar, Alemü'l-Kücüb, Beyrur 1986.

---, Tembldii'l-evail, thk. İrnadüddin Haydar, Müessese cü Kücübi's-sekMiyye, Beyrut 1407, 1987

Basic Bilal Koshul, "Bridging the Reason-Revelation Divide: A Qur':ınic-Peirdan Perspective", journal of the Iqbal Aqademy, 48/2, 2007.

BeyhakJ, Delailıi'n-niibiivve, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, el-Mektebetü's-Selefiyye, Medine 1389/1969.

Buhari, Ebu Abdilialı Muhammed b. İsmail b. İbrahim Cu'fl el-Buhari, el-Canıi'u's-Sal}ll}, thk. Muhammed Zuheyr b. Nasır en-Nasır, Daru Tavkini'n-necah, 1422/2011.

Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-KinW el-Leysi, el-'U'smaniyye, Daru'l-Cil, Beyrut 1411/1991.

---, el-Beyan ve'tebyln, rhk. Abdüsselam Muhammed Harun, Matbacü lecneti'c-te'üf, Ka-hire 1367/1948.

---, et-Terbi' ve't-tedvir, MecmOacü Resiii içinde Kahire 1324.

---, Kitabu'l-l}ayevan, thk. Abdüssela_ın Muhammed Harun, Beyrut 1388/1969.

---, Beydmı nıeiôbibij-Şi'a, Mecmu:ıcü Resili içinde, Kahire 1324.

Caner Taslaman, "Allah'ın Varlığının Delilleri", Kur'an'ın Fikri Arka Plam Varlık Bilgi İıısan, Kuramer Yayınları, İstanbul2017.

Cüneyt Eren,~ "Kur'an-ı Kerim'in İ'dz Çeşicleri", Diyanet İ/mi Dergi Kur'an Özel Sayısı, DİB Yayınları, Ankara 2015.

Cüveyni, İrnamu'l-Haremeyn, Ebu'I-Mcili Abdülmelik b. Abdullah, Kitabu't-Tell}ti fi ııiiı­li'l-fı/PJ, thk. Abdullah en-Neybali- Şibbir Ahmed el-Umeyri, Beyrut 1417/1996, HI.

---, el-Bıırbanfi ııiıili'l-fı~, thk. Abdülaztm ed-Dib, C5.miaru Katar, Doha 1978, I-IT.

---, el-'A~idetii'ıı-Ni~miyye, thk. Muhammed eı-Zübeydi, Daru Sebili'r-reşad, Beyrut 142412003, Alemu'l-kütüb, Beyruc 1407/1986.

---, Kitabıı't-Telbii fi ııiıili'l-fi/Pı, thk. Abdullah Cevlem en-Nibill, Şübbeyr Ahmed el-Ö­meri, Daru'l-Beşairi'l-İsl5.miyye, Beyrur ts.

Darimi, Ebu MuJ:ıammed 'Abdullah b. 'Abdurrahman b. ei-FaQJ et-Tem!mi, es-Siinen, IT, 757, Daru'l-muğni, 1412/2000.

Ebu Amr eş-Şeybmi, Şerl}ıı'l-mualleMti't-tis', thk. Amdülmecid Heınınu, Müessesecü'l-a'lemi, Beyrut 142212001.

Ebu Bekir İbnü'l-Arabi, Ebu Bekr b. el-Arabi el-Malilô, ef-'Avnsım mine'l-lf.avnsım, thk. Mu­hibbüddin el-Hatib, Daru'I-Kücübi's-Selefiyye, Kahire 1405.

---, el-'Avtiiım mine'l-IJııvtiiım, thk. Arnmar Talibi, Mekrebecü Dan't-rihls, Kahire ts.

Peygamberlik İnanana Mu rezili- Sünni Yaklaşım .. 419

Ebu Ca'fer et-T\ısi, Ebfı-Ca'fer Muhammed b. Hasen b. Ali, et-Tibyan fi tefliri'l-{(ur'iiıı, thk. Ahmed Habib el-.Amill, Mek:tebetü'I-Emin, Ne·cef 1376/1975.

Ebu Haıiife, Nfunan b. Sabit, el-'Alim ve'l-miite'allim, M.Ü. ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2008.

,---, el-Fılpm'l-ekber, Birleşik Arap Emirlikleri 1419/1999.

--:--• el-Fılpm'l-ekber, Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yakfi Yayınları, İstanbul2008. -, MiisJıed, thk. Abdurrahman Hasan Mahmud, el-Adalı, Kahire.

Ebu Hatim er-Rizi, Ahmed b. Hamdan, A'lamıı'n-niibiivve, Daru's-slli, Beyruc 2003.

Ebu Nuaym, ei-Isfaharu, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfuhani, Qilyem'l-evliya, Mekteberu'I-Hanci, Kaltire 1357/1938.

Ebu Reşid en-Nisabfıri, Ebu Reşid en-Nisabüri Said b. Muhammed b. Said, el-Mesai/ fi'l-ğılaj beyne'l-Bağdadiyyiıı ve'I-Bruriyyin, thk. Maan Ziyade-Rıdvan es-Seyyid, Ma'hedü'l-in­mai'I-Arabi, Beyruc 1979.

Ebu Şekür es-Siliıni, et-Temhid fi beyani't-tevhid, thk. Ömer Türkmen, Daru İbn Haım, Bey­rut 1438/2017.

EbU Talib, Yahya b. el-Hüseyin b. Harun eı-Zeydi, Kitiibıı Ziyiidiitıı Şer~i'l-Uiıi~ nşr. Camilla Adang-Wilred Madelung-Sabine Schmidcke, Brill, Leiden 2011.

Ebu'I-Ala Mifi, Fıtit'isu'l-l;ikem, et-Ta'likar, Daru'l-kirabi'I-Arabi, Beyrut es.

Ebu'I-Hüseyin el-İmrW, el-İnıiiiir fi'r-red 'ale'l-Mu'tezile, thk. SuUd b. Abdiliaziz Halef, Ad­vau's-Selef, Riyad 1419/1999.

Ebu'I- Kasim ei-Bekri, Mııgtaianı Şerbi'l-Bekri 'altı Bed'i'l-emali, thk. Haldlın Ali Zeynelabidin, Daru'l-Beyr\ıt:i Dımaşk 1432/20 ll.

Ebu'!-Velid Ebu'!-Velid Süleyman b. Halef el-Baci, İl;klınııı'l-fiıSıil fi abklımi'l-ııSı'il, thk. Abdül­mec'id ec-Türki, Beyrut 1407/1986.

Ebulleys es-Semerkandi, Şerfm'l-Fı/Pıi'l-ekber, nşr. Abdullah b. İbrahim el-Ensiri, Haydarabad 1321.

Elmahlı, Harndi Yazır, Hak Dini, Diyanec İşleri Başkanhğı Yayınları, Ankara 1935.

er-Resıil Mul;ammed Sallellahıı aleyhi ve sel/em, ed. Şeyh Safiyyurrahman ei-Mubarekffıri.

Errürk, Musraf.ı, Metin Teııkidi (Gayb ve Fiteıı Hadisleıi Ömeği), Fecr Yayınları, Ankara 2005.

Eş'ari, Ebu'I-Hasan Ali b. İsmail, lvfa~latii'/-İslamiyyln, nşr. Helmut Rirrer, \Viesbaden 1963.

--- , Ma~latii'l-İsliimiyyfıı, nşr. Naim Zerıur, el-Mekteberü'I-Asriyye, 1426/2005.

Eı.herl, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed b. Eıher ei-Herevi, TelıZibu'/-tuga, thk. Abdullah Derviş, ed-Daru'I-Mısriyye, Kahire 1384/1964.

Fahreddin er-Razi, Ebfı Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer, el-i\1/eblibiiii'l-mepi~ıy­ye fi 'ilmi'l-ilahiyyat vt't-rabl'iyJ•ôt, thk. Muhammed Mu'tasımbillah el-Bağdadi, Da­ru'l-kidibi'I-Arabi, Beyrur 1410/1999.

- --, Me'alimıt ııSı'ili'd-din, thk. AbdurreufSa'd, Diru'l-Kürübi'l-Arabi, Bcyrut ts.

--- , Meftıtibu'l-ğayb, Daru İhyii't-Turasi'I-'Arabi, Beyrut 1420.

--, Mefiltibu'l-ğayb, Daru'l-Kürübi'l-İlmiyye, Beyrut 1421/2000.

Gazzili, Ebu Hiınid Muhammed b. Muhammed, el-İ~tiiôd fi'l-i'tii;M, thk. Enes Muhammed Adnan eş-Şe.ıf.ivi, Daru'l-minhac, Beyruc 1433/2012.

.. Vahiy ve Peygamberük 420

---, el-Mım~ı~ mine'çl-t}alal, nşr. Cemil Saliba-Kimil Ayyad, Dımaşk 1993.

- --, el-Mım~ı~ mine't}-t}alfil, Daru'I-Kurubi'l-Hadise, Kahice ts.

- --, Fetf.aipu'l-BatıTıiyye, thk. Abdurrahman Bedevi, Müessesetü D1iri'l-kütübi's-sekifiyye, Kuveyr rs.

---, İpyôu 'ulıimi'd-dln, Daru'l-ma'rife, Beyrur rs.

--- , İbyau 'ulı1mi'd-dln, nşr. Muhammed Vehbi Süleyman-Usfune Arnrnlıre, Daru'l-fikr, Dımaşk 1427/2006.

Genç, Mustafa, Siimın-Vahiy İlqkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2005.

Goldziher, Ignaz, Goldziher, "İslfun'da Hadisin Yeri Etrafında Mücadeleler", çev. Cihad Tunç, AÜİFD, Ankara 1973, cilr XlX.

H. Muhammer Şeref, İ'ciizii'l-f!ur'ani'l-beyani beyne'n -na~riyye ve't-taçbi~, by., 1970.

Hadim Hüseyin İlahibahş, el-!Jur'aniyyıin, Mek[(:betü's-Sıddik, Taifl9&9.

Hakim er-Tirmizi, Ebfı Abdullah Muhammed b. All b. Hasan, Tabirlu na:r.fiiri'l-]Jur'an, thk. Hüseyin Nasr Zeydan, Marbaarü's-Saade, Kahire 1389/1969.

Halid el-Keblr, Ebôpl ve purafat bavle'l-]Jur'ôni'l-kerlm, Daru Tuleyrule, Cezayir 1430/2009.

Haris b. Esed ei-Muhasibl, Ebfı Abdullah Haris b. Esed Muhasibi, Risalerii'l-miisterpdlıı, nşr. Abdülferrah Ebfı Gudde, Halcp 1383/1964.

Harizmi, Cemalüddin Ebfı Bekr el-Harizrni, Mufidii'l- 'ulıinı ve mubidu'l-bımııim, el-Mekre~e­ru'l-unsuriyye, Beyrur 1418/1997.

Hasan Murahhar el-Haşim!, "Kelfunul l:ıh ... Kelamu MuJ:ıammed I:liv1ir me'a 'Abdulkerim Su­ruş" Nıdfti Muasıra-İşkôliyyetıt'l-va!ıy, sayı 16, 1429/2008.

Hassan Ansarl and Sabine Schmidtkc, "Mu'razilism in Rayy and Asrarabad: Abu'I-Fadl Al-ab­bas b. Sharwin", (Stııdies on the Tra1ısmisrioıı of Knowledge From İran to Yemen in the 6tbll2tb ımd 7tb/13th, Il), Stıtdia Iraııka, 412012.

Harice K. Arpaguş, Fazlur Rahmaııa Göre Allah ve İnsan, Çamlıca Yayınları,. İsranbul2010.

Hayyar, Ebu'I-Hüseyin Abdürrahim b. Muhammed b. Osman ei-Hayyar, el-İııriiôr, thk. Al­berr Nasri Nadir, Buhüs ve dir5.sat bi id1ireti roa'hedi'l-idab, Bcyrut 1957.

İbn Diireyd, Ebfı Bekr Muhammed b. el-Hasan ei-Ezdi cl-Basri, Cemhererii'l-luğa, Daru sadir, Beyrur rs.

İbn Ebfı Şeybe, Ebfı Bekr b. Ebt Şeybe 'Abdullah b. ei-'Absi, el-Mıtiamıef, ı:hk. Kemal Yusuf el-Hfıt, Mektebetü Rüşd, Riyad 1409.

İbn Ebu Zeyd ei-Kayravani, ~'idetii's-Selef, thk. Bekir. Abdullah ebu Zeyd, Daru'l-Asıme.

İbn Ebu'f-İz, Ali b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşki, Şerbu'l-'A~deti'f-fapaviyye, rhk. Şuayb el-Arnaut-Abdullah b. Muhsin ct-Türki, Müesseserü'r-RisaJe, Beyrut 1417/1997.

---, Şerbu'l- 'A~ideri'f-Tabaviyye, nşr. Abdullah b. Alıdulmuhsin er-Turki-Şuayb el-Arna­ut, Beyrut 1987.

İbn Ffuis, Ebu'I-Hüseyin Alımed b. F:ıris b. Zekeriyyi, Mıt'cenıu me~yisi'/-lıığa, dık. Muham­med Abdüsselam Harun, Daru ihy:ii'l-kütübi'I-Arabl, Kahire 1371/1951.

İbn Flırek, Ebu Bekr Muhammed b. Hasan b. Furek el-Ens1irl, Mucerredii Ma~lôrij-Şeyb Ebi'l-Qasaıı cl-Elari, nşr. Daniel Girnarec, Beyrut 1987.

İbn Haldün, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mu~ddime, nşr. Ali Abdül- · vahid Vafl, D1iru Nahdati Mısr, Kahire 1401/1981, 1-ill.

Peygamberük inancına Mucezill - Sü.rı.nl Yaklaşım .. 421

İbn Hazm, Ebıi Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said ez.-zahiri, el-Fail fi'l-milel ve'l-ehvai ve'n-nibal, Mekrebetu'l-Hancl, Kahice ts.

-, ~1-İbkAmfi uiiili'l-abkAm, nşr. Ahmed Şllir, Kahire 1970 (Daru'l-i'tisam), I-ll.

-, el-İbkam .fi ıtiiili'l-abkam, Beyrur 1983.

İbn Hişam, Ebu Muhammed Cemaledd.in Abdülmelik, · es-Siretıi'n-Nebeviyye, th.k. Mustafa es-Sekki v.dğr., Matbaatü Mustafa el-Babi el-Halebi, KaJıU:e 1375/1955.

İbn İshak; EbuAbdullah Muhammed b. İshak b. Yesar, es-Sıre, D3.ru'l-fikr, Beyrut 1389/1978.

İbo Kayyım el-Cevıiyye, Ebu Abdullah Şe.ınseddin Muhammed İbo Kayyim el-Cevziyye, Hi­dfıyetıı'l-baydra, thk. Muhammed Ahmed el-Hac, D3.ru'l-kalem, Cidde 1416/1996.

-, Miftabu dari's-sa'ade, Marbaarü's-Saade, Kahirel323.

-, Medfiricii's-salikin, th.k. Muhammed Mu'tasımbillah ei-Bağdadi, Da.ru'l-kirabi'I-Arabl, Beyrut 1416/1996.

İbn Kemmlıne, Sa'd b. Mansur b. Sa'd ei-Bağdadi, Es'iletı"i Necmeddin el-Katibi 'ani'l-Me'filim li Fakreddin er-RAzi me'a ta'li~ı 'İzzııddevle İbn Kemmıine, Sabie Schmidtke-Reıa Porj:ıvady, Tahran 2007.

İbn Manı\ir, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali ei-Ensan, Lisfinıı'l-'Arab, D3.ru'l-ha­dis, Kahire 1423/2003.

İbn Sa'd, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez.-Zühri, ef-'[aba~tıi'l-kiibra, thk. Ab­dülaziz Abdullah es-Sell\irni, Mektebetü's-sıddik, Taif 1416.

- - -, et-'[abal!fintl-kiibrfi, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü'l-Hanô, K.ahire 1421/2001.

İbn Sina, Ebıi Ali Hüseyn b. Alıdillah b. Ali b. Sina, el-İifirfit, nşr. Mahmud Şihabi, Tahran 1960.

- -, tf-ŞiJfi el-İlfibiyyat, nşr. George Anawati-Said Zayid, Kahice 1960.

İbn Teymiyye, Ebu'I-Abbas Takıyyüdd.in Ahmed b. Abdülhalim, el-Cevabu's-sabib limen bedd.de dinll-Mesib, thk. Ali b. Hasan b. Nasır, D3.ru'l-asıme, Riyad 1414.

- --, el-imfiıı, thk. Muhammed Nasıruddin ei-Eibaru, ei-Mekteberü'I-İslarru, Arnman 1416/1996.

İbn Vehb, Ebıi Mul:ıammed 'Abdullah b. Vehb b. Muslim ei-Mısri el-:[5:ureşi, el-Cami', Da­ru'J-vefa, 1425/2005.

İbnu'l-Kayseraru, Ebu'l-FaQ.I Mul).ammed b. Tahir b. 'Ali b. Al).med el-Mal$disl, Tezkira­tii'l-buffo?-, D3.ru~-Selef, Riyad 1417/1996.

İbnu'l-Müzeyyen ei-Kurnıbl, İsbfitı"i ııiibiivveti Mubammed, nşr. Ahmed Ayet Bel'id, Beyrur 2004/1424, D3.ru'l-kürübi'l-ilmiyye.

İbnü'l-Arabi, Ebiı Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-FiiıfibQtii'l-Mekkiyye, Mektebe­rü's-sellieti'd-dlniyye, Kahire ts.

---, Fımtiıı'l-bikem, nşr. Ebu'I-Ala el-Afifi, Daru'l-kitabi'I-Arabl, Beyrut ts.

- - - , el-Fiitıibatii'l-Mekkiyye, thk. Osman Yahya, ed. İbrahim Medkur, ei-Hey'erü'l-Mıs-riyyeti'I-Amme li'l-K.idib, Kahire 1985/1405.

İbnü'l-Melah.i.mi, Rüknedd.in b. Melahimi Hariı.ııll, cl-Fai~fi ıtiiili'd-din, tlı.k Wılfred Made­lung-Martin McDermott, Tahran 2007.

İbnü'I-Mübarek, Ebiı Abdirrahmao Abdullah b. Mübarek el-Mervezi, Kitfibu'z-ziibd (nşr. Ha­biburrahman el-A'zami), Daru'l-Kürübi'l-İlroiyye, Beyriıc 2004.

.. Vahiy ve Peygamberlik 422

İbnü'n-Nedim, Ebu'I-Ferec Muhammed b. İshak İbnü'n-Nedim, el-Fihrist, thk. Rıza teceddüd, Tahran 1971.

Kadı Beyzavi, Ebu Said Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Tavali'u'l-envar, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İscanbul2014.

--- , Envant't-Tenzil, thk. Muhammed Abdurralunan el-Mar'aşli, Daru İhyru'r-curasi'I-A-rabi, Beyrut 1418.

K.adi Abdulcebbar, Ebu'l-Hasan Abdulccbbar b. Ahhmed, el-Muğni ft ebvabi'l-'adi ve't-tevbid, · thk. Muhammed Hudur Nebha, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrur 1433/2012.

---, el-Mecmıi'fi'l-nıubiç bi't-uklif, I-Il.

--- , el-Muğni ft ebvilbi't-Tevbid ve'l-'Adl, nşr. Muhammed ei-Huda.ri v.dğr., ed-Da-ru'l-MJsriyye, Kahire 1385/1965.

---, el-Mugtaiar ft ıtSıili'd-dtn, (Resailu'I-Adl ve'r-Tevhld içinde), nşr. Muhammed Imare, D5ru'l-hilal, K:ıhire 1971, I-ll.

- - -, Tenzihu'l-!Jur'iln 'ani'l-nıcça'in, by., ts.

---, Şerbu'l-ıli(l/i'l-banıse, thk. Abdülkecim Osman, Mektebetü Vehbe, Kahice 1384/1965.

Kaflal, Ebu Bekir Muhammed b. Ali ei-Kaflal, Kitabu Şemaili'n-mibiivve, thk. Ebu Abdillah b. Ahmed b. Ali Ahmed Al-i Abbas, Daru'r-Tevhid li'n-neşr, R.irad 1436/2015.

K.astallani, Ebu'i-Abbas Şehaheddin Ahmed b. Muhammed, İrJlidii's-silri li wbi Sabibi'l­Bugilri, Daru İhy3.i't-Tuclsi'I-Arabi, Beyrlıt, ts.

Kelabazi, Ebu Bekr Muhammed h. İbrahim ei-Buhari ei-Kelabazi, et-Te'amifli mnhebi eh­li't-taiavvıif, Daru'l-kürubi'l-ilmiyye, Be}rut ts.

Kerderi, Hafizuddin Muhammed b. Muhammed ei-Kerderi, Mena~ıbu'l-İmilmi'l-a';ıım, Da-ru'I-Kirabi'I-Arabi, Beyrur1981/ 1401.

Kı.rbaşoğlu, Hayri, İslam Diifiincesindt Siinnet, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2000.

Kırbaşoğlu, Hayri, İslam Diişiiııcesinde Siimıet, Fecr Yayınevi, Ankara 1993.

Kirmani, Ebu Abdiilah Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali, (ö. 786/1384), el-Kevaki­bu'd-derfıri ft wbi Sablbi'l-Bugari, Daru İhyai'r-Turasi'I-Arabi, Beyrlır 1981.

Köse, Ali, Nedm İs/am'ı Seçiyor/ar, İstanbul 1997.

Kudru, Ebu 'Abdullah Mul)ammed b. Selame b. Ca'fer b. 'Ali el-Mışri, Miisnedii'j-Şibab el­!Jıujlii, Müessesetü'r-Risile, Beyrut 1407/1986.

Kurrubi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensari, el-Ctimi' li-abklinıi'l-!Jıır'an, thk. Ahmed ei-Berduni-İbrahim er-T:ıfeyyiş, Daru'l-kütübi'l-Mısriyye, K:ıhire 1384/1964.

---, cl-İ'Itim binıli ft dini'n-neitirti mine'I-fesad ve'l-evhtim, thk. Ahmed Hicazi, es-Seklcl, Daru'r-rürasi'l-Arabi, Kahire.

Küleyoi, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub, el-Uiıil min/1-Ka.fl, ei-Meheberu'I-İslamiyye, Tah­ran 1383.

Mahmud Salim Muhammed, el-Medtii[m'ıı-ııebeviyye, D5ru'I-Fikr, Dımaşk 1417.

Mahmud Şükri ei-Aıus!, ed-De/ailu'l-'a~liyye 'ala gatmi'r-risfıleti'l-Mıtbammediyye, thk. Hüse­yin Ahmed Ali en-Necdi, MeceUeru'l-hikme, 1427 sy. 32.

Makrizi, Ebu"I-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, İmtil'u'l-esmti bimfı li'r-Resıil miııe'l-ahvtil ve'l-emvlil ve'l-haflide ve'l-metil, nşr. Mahmud Muhammed Şakir, Karar, ts.

Malati, Ebu'I-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman, et-Tenbih ve'r-Red, thk. Mu­hammed Zihid Kevseri, Kahice ei-Mekrebetü'I-Ezheriyye.

Peygamberlik İnanana Mu tezili - Sünru Yaklaştm .. 423

Malik b. Encs, M5.lik b. Enes b. M5.lik el-A.Sbal)i el-Medeni, el-Muvarta~ thk. Muhammed M~tafa el-Azanu, Müesseserü Ziyad b. Sultan, Abudabi 1425/2004.

-, el-Mıwarra', Müesseserü'r-Risale 1412.

Ma'mer b. R.aşid el-Ezdi, el-Ciıni', thk. Habiburrahınan el-Azami, el-Meclisil'l-'ilml, Pakistan 1403.

Maruridi, Ebu Mansiır Muhammed b. Muhammed, Kitabu't-TeviJid, nşr. Bekir Topaloğ-lu-Muh;ımmed Aruç.i, Aııka.ra 2003.

-, Kitabu't- TeviJid, nşr. Ferhullah Huleyf, İskenderiyye 1971.

-, Te'vllatii'l-.((ur'dn, ed. Bekir Topaloğlu, Daru'l-Miıan, İstanbul2005, II.

-, Te'vilatii'l-.((ıır'dn, thk. Mecdl Bdselliim, Daru'l-kürübi'l-ilmiyye, Beyrut 1426/2005.

Mehmed Said Hatiboğlu, Hz. Peygamber ve Kur'an Dışı Vahiy, Aııka.ra 2009.

Mohammed Iqbal, The Reconstnıction of Religioıts Thoııght in İslam, Lahor 1982.

--- ,The recoııstnıction ofreligioıts thoııght in İslam, New Delh.i: Kirab Bhavan, 1990.

Muhammed Abduh, Risaletii't-tevbid, thk. Tarur er-Tanahi, Daru'l-hilal, by., 1963.

Muhammed Abdülazim ez.-Zürkanl, Menahilıı'l-'irfan ft 'ıtlılmi'l-.((ıır'dn, Daru ihy:ii'r-ruci-si'I-Arabi, Kahire ts.

Muhammed Ali Ebu Reyyan, Uiıilii'l-felsefeti'l-'Ira~ıyye inde Şihdbeddiıı es-Siihreverdi, Da­ru'l-ma'rife, İskenderiyye 1987.

Muhammed b. Abdurrahman el-Humeyyis, Uiıilıı'd-dlıı 'inde'l-imiim Ebllfanife, Daru's-Su­mey'i, Riyad 1416/1996.

Muhammed b. Abdurrahman el-Muhallıs, el-Mııballiiıyyat, Viz5.rerü'l-evk.af, Karar 1429/2008.

Muhammed Ebu'I-Kasım Hac Hamd, Cedeliyyetii'l-ğayb ve'l-iıısan ve'!-{abi'atii'l-'iilemiyye­tii'l-İsliimiyye ei-Siiniye, Beyrur 1425/2004.

Muhammed Re.şid Rıza, Tefiinı'l-Mmiir, Mekkteberu'l-Kahire, Kahice 1379/1979, XII.

Mukatil b. Süleyman, Ebu'I-Hasan Mukatil b. Süleyman b. Beşir, et-Tefiir, Daru İhy:ii'r-tucis, Beyrur 1423.

Mutahhari, Murtaza, !fatmu'n-niibıivve, ter. Abdulkerim Mahmut, Daru'l-mahacceti'l-beyza.

Nasl!11ddin el-Elb5.ni, Silsiletii'l-eiJiidlii'Ç-t}a'ife ve'/-mevt}ıi'a, ei-Mektebu'l-İslami, 1384/1964.

N5.sl!11dd.in el-Esed, "E~ ınine'l-~ur'aru'l-Kc:rim", Malpıliit ve dirdsiit mııbdiit ile'd-doktor Sa-lahaddin ei-Miineccid, Müessescrü'l-Furldn li'r-tü.risi'l-İslami, London 1423/2002.

Nesefi, Ebu'l-Muin Meymun b. Muhammed b. Muhamm~d el-Hanefi, Tebfıratii'l-edille, nşr. Muhammed el-Enver Haınid İsa, Mekreberu'l-Eıhc:riyye li'r-rucis, Kahice 2011.

Nureddin es-Sabiıni, Ebu MUhammed Ahmed b. Mahmud b. Ebi Bekr, ei-Biddye ft ıtiılli'd-dln, nşr. Bekir Topaloğlu, İstanbul2011, Marmara Üniversitesi İlahiyar Fakültesi Vakfı Yayın­ları, İscanbul2014.

- - , ei-Kifiiye fi'l-hidiiye, thk. Muhammed Aruç.i, Daru İbn Hazm, Beyrut 2014.

- --, ei-Miintelpı min 'iimeti'l-eııbiyii, thk. Muhammed Bulut, Beyrut Daru İbn Hazm, Türkiye Diyaner Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2014/1435.

Polat, Selahaddin, Hadis Araftımıalan, İnsan Yayınları, İstanbul ts.

R. Kassam Tazim, "Signifying Revelation İn Islam", Chapter 2 in Tbeorizing Scriptııres: New Critica/ Orientatioııs to a Cııltııral Pheııomeııon, edited by Vincent Wirnbush, New Jersey: Rurgers University Press, 2008.

.. Vahiy ve Peygamberlik 424

Ragıb el- Isfaharu, Ebu'I-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, el-Miifred/it fi ğari­bi'l-!(ur'/in, thk. Muhammed Seyyid Kilani, Matbaatü'l-Meymeniyye, Kahice 1324.

Samuel b. Yahya ei-Mağribi, İfoamı/l-Yehfld, edited by İbrahim Marazka-Reza Pourjavady-Sa­bine Schmidtke, Wiesbaden 2006.

Seffuini, Ebu'I-Avn Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Salim, Levami'u'l-envari'l-behiyye ve seva!f'u'l-esrari'l-eferiyye; ed-Diirretii'l-mut}.iyye fi a~ideti'l-fira~i'l-mart}.iyye, ei-Mekre­bü'l-İslim.i, Beyrut ts.

Settar Cebr Hamınud el-A'reci, ei-Vaby ve delôletiibafi'l-J.(ur'ani'I-Kerim ve'l-fikri'I-İslômi, Da­ru'l-kütübi'l-ümiyye, Beyrut 2001/1421.

Soyalan, Mehmet Yaşar, Vabiy Savunması, Akçağ Kitabevi Yayınları, İstanbul2008.

Suytıti, Ebu'I-Fadl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr, el-İt~n fi 'ulıimi'l-J.(ur'an, Da­ru'l-kürübi'Hlmiyye, Beyruc 1407/1987.

- --, ei-İt~n fi 'ulıimi'l-J.(ur'ôn, thk. Ebu'l-Fadl İbrahim, ei-Hey'erü'I-Mısriyye d-amme.

Sülemi, Ebu Mervan Abdülmelik b. Habib b. Süleyman İbn Habib es-Sülemi, Tefiinı~-Siileml, rhk. Seyyid imran, Daru'l- kürübi'i-ilmiyye, Beyrut 142112001

Şafii, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas, ei-Umm, Daru'l-ma'rife, Beyrut 1410/1990.

- -, ei-Miisned, thk. Mahir Yasin Fahl, Kuveyt 1425/2004.

- --, Cimô'ıd-'ilm, thk. Muhammed Ahmed Abdulaziz, Daru'l-kurubi'l-imiyye, Beyrut rs.

- - - , er-Risôle, thk. Ahmed Muhammed Şikir, Mekteberu Diri't-Tü cas, Kahice 1399/1979.

Şehrisraru, Ebu'I-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim Şehriscaru, Nihôyetii'l-i~am, thk. Alfred Guillaume, London1934.

- - - , el-Mi/el ve'n-ni/.ıal, thk. Muhammed Abdülkadir el-Fadıli, ei-Mekteberu'l-asriyye, Beyruc 1434/2013.

Şerif er-Radi, Ebu'I-Hasan Muhammed b. Hüseyin, Kur'an Mecaz/an, tre. İsmail Durmuş, Kuramer Yayınları, İstanbul 2016.

ŞeyhAlvan en-Nahcuvaru, el-Fevôti}.ıu'l-ilôbiyye ve/'1-mefôtiJ.ıu'l-ğaybiyye, Daru Rullibi, Kahire 1419/1999.

Şeyh Müfid, Ebu Abdullah İbnü'l-Muallim Şeyh Müfid Muhammed. b. Muhammed b. Nu'man, Evfiilu'l-ma~Iô.t, el-Matbaarü'l- haydariyye, Necef 1398/1978.

---, Evôilu'l-ma~lat fi'l-mdalıib ve'l-mugtarôt, nşr. Mehdi Muhakkık, Tahran 1413/1993.

Taberl, Ebu Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yeıid, Cômi'u'l-beyôn 'an te'vili ayi'I­I;ıır'an, Daru'l-a'lam, Arnman 1423/2002; XII.

- - - , Cômi'u'l-beyô.n 'an te'vili ayi'l-J.(ur'an, thk. Ahmed Muhammed Şikir, Müessese­rü'r"'"Risile, by. 1420/2000

- --, T/iriğu'f-Taberi Tôn{ıu'l-ummı ve'l-mulıik, thk. Mustafa es-Seyyid-Tank Salim, ei-Mekreberu'c-Tevftkıyye, es., ll.

- - -, Cômi'u'l-beyôıı 'an te'vrli ôyi'/-J.(ıır'/iıı, Daru İbn Hazm, Beyrut 1423/2002.

- --, Cô.mi'u'l-beyan, Daru'l-a'lam, Beyrur 1423/2002.

- --, Cô.mi'ıt'l-bL'JÔn, nşr. Abdulhamid Munin Medkur, Darusselim, Kahice 1433/2012.

Tahavi, Ebu Ca'fer Ahmed b. Muhammed b. Selame b. Selerne ei-Ezdi ei-Mısri, Miijkilu'l-ô!ar, thk. Şuayb el-Arnaut, Müesseserü'r-Risile, Beyrut 1994/1415.

---, Metnu';-Ta~ôviyye bita'li~i'l-Ell!ô.nl, nşr. Nasıruddin ei-Elbani, ei-Mektebu'l-İslim.i, Beyrut 1414.

Peygamberlik inancına M ii tezili- Sün.nl Yaklaşım .. 425

-, Şerbu Miqkili'l-Aliir, dık. Şuayb el-Amaut, Beyrut 1415/1994, XIY.

Tayalisi, Ebu Davud Suleym5.n b. Davud b. el-Carud el-Ba.Sri, el-Miisned, III, 5, Daru Hicr, Mısır 1419/1999.

Tayyara, Abed el-Rah.man, "Prophechood and che Makiıig oflslamic Historical Identiry", Pro-. · ceedings of the 4th Cultııral Crosnngs Symporium, 2013.

Taıiro, R. Kassam, "Signifying Revelation İn Islam", Chapter 2 in Tbeorizing Scriptıtres: New Critica[ Orieııtatioııs to a Cıtltıtral Phenomenon, edited by Vi.ncenc Wımbush. New Jersey: Rucgers Universiry Press 2008.

Tefcaz5.n.i, Sa'deddi.n Mesud b. Ömer b. Abdullah, Şerbu'l-Ma}f.ahd, İstanbul 1305.

Teh5.nevi, Muhammed b. A'la b. Ali el-Faruki el-Hanefi Tehanevi, Kenafo Jit!liipiiti'l-Jımıln,

dık. Ali DahrUc-Abdullah ei-Hilidi-George Zeynaci, Mektebetü Lüban, Beyruc 1996.

TOfi, Ebu'r-Rebi' Ncemeddin Süleyman b. Abdülkavi, el-İntiiiiriitü'l-İsliimiyye, thk. Silim b. Muhammed el-Karni, Riyad 1419.

Ulrich Rudolph, al-Matıtridi and the development of rımni theology in Samarqand, tra.nslated by Rodrigo Adem, Leiden: E.J. Brill, 2015, VIII (Islamic history and civilizacion; volume 100).

Üstüv3l, el-İ'ti}f.ad, thk. Seyyid Bahçıvan Beyrut 1426/2005.

Vakıdi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakıd d-Eslemi, Kitiibu'l-meğiizf, rhk. Marsden Jones, Beyruc 1404/1984, Il

Wan, W.Montgomery, Bells İnıroduction to the Qur'an, Edinburgh Universiry Press 1970.

--,Modem Dıinyada İslam Viıbyi, çev. Mehmet S. Aydın, Ankara 1982.

Yahya b. Sellam, Ebu Zckeriyya Yahya b. Sellam b. Ebu Sa'lcbe Yahya b. Sellam, ee-Teftir, Da-ru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyruc 1425/2004.

Yavuz, Yusuf Şevki, "İcazü'l-Kur'an", DİA, İscanbul2000, XXI.

--, "Sarfe", DİA, İstanbul2009, XXXVI.

--, "Cebdil", DİA, İstanbul1993,VII.

--, "Havarır", DİA, İscanbull997, XVI.

--,"İbn Kayyim d-Cevıiyye-İtikadi Görüşleri", DİA, İstanbul1999, XX.

Yusuf Şevki Yavuz v.dğr., İslam'da İman Esastan, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014.

Zebidi, Ebu'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, Tacıt'l-'an'is, thk. İbclhim Terzi, Daru İhyai'c-Türasi'l-Arabi, Beyruc 1975.

Zemahşeri, Ebu'I-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, el-Kqıa{'an paf:uli~i't-ten­zil, Daru'l-kicabi'l-Arabi, Beyruc 1407.

- -, el-KeJiiif an ba}f.ai~i't-tenzil, nşr. Adil Ahmed AbdulmcvcCıd-Ali Muhammed Muav­vıd, Riyad 1418/1988.

--, Kitabıt'l-Minbiic fi ıiDıli'd-dln, dık. Sabine Schmidtke, Daru'-Arabiyye li'l-ulfım, 1428/2007.

Zürkaıll, Muhammed Abdülazim, Meniihilıt'l-'irfiin, 1367/1948, Daru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiy­ye Kahice 1943/1362.