1 Szkola Glówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydzial Nauk Ekonomicznych Aleksandra Górecka Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin wiejskich województwa podkarpackiego Factors contributing to tourism function development in rural areas of Podkarpackie region Autoreferat pracy doktorskiej Rozprawa doktorska wykonana pod kierunkiem Prof. dr. hab. Mieczyslawa Adamowicza Katedra Polityki Europejskiej, Finansów Publicznych i Marketingu Recenzenci: dr hab. prof. SGGW Maria Parlińska, Szkola Glówna Gospodarstwa Wiejskiego dr hab. prof. UR Grzegorz Ślusarz, Uniwersytet Rzeszowski Warszawa 2011
41
Embed
Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin ...
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wydział Nauk Ekonomicznych
Aleksandra Górecka
Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin wiejskich
województwa podkarpackiego
Factors contributing to tourism function development in rural areas of Podkarpackie region
Autoreferat pracy doktorskiej
Rozprawa doktorska wykonana pod kierunkiem Prof. dr. hab. Mieczysława Adamowicza
Katedra Polityki Europejskiej, Finansów Publicznych i Marketingu
Recenzenci: dr hab. prof. SGGW Maria Parlińska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
dr hab. prof. UR Grzegorz Ślusarz, Uniwersytet Rzeszowski
Warszawa 2011
2
WSTĘP
Koniec XX i początek XXI wieku charakteryzuje się dynamicznym rozwojem
turystyki w skali świata, poszczególnych regionów i państw. Staje się ona z jednej strony
ważnym i szybko rozwijającym się, złożonym sektorem gospodarski poszczególnych
krajów europejskich, jak też państw innych części świata posiadających potencjał
turystyczny. Jednocześnie usługi turystyczne zwiększają swoją pozycję w hierarchii
potrzeb konsumentów, którzy coraz częściej korzystają z wyjazdów turystycznych.
Istnieje wiele przyczyn silnego rozwoju turystyki i zwiększania jej znaczenia dla
gospodarki i zaspokojenia potrzeb konsumenta. Do najważniejszych należy zaliczyć
pokojowy rozwój stosunków międzynarodowych, usprawnienia w systemach
transportowych i komunikacyjnych, wzrost dobrobytu ekonomiczno - społecznego,
eliminowanie lub łagodzenie barier w przekraczaniu granic, globalizację stosunków
gospodarczych i politycznych, wzrost poziomu edukacji, zmiany w zatrudnieniu
(zwiększenie czasu wolnego), przechodzenie na wyższy poziom w zaspokajaniu potrzeb
niematerialnych i innych. Wszystkie te zjawiska oraz ich przyczyny występują również
w Polsce.
W Polsce turystyka to młoda gałąź gospodarki, lecz tak jak ma to miejsce od
dłuższego czasu w innych krajach europejskich (Austria, Chorwacja, Hiszpania, Irlandia),
zaczyna być postrzegana jako sposób na zapewnienie rozwoju gospodarczego kraju
i poszczególnych regionów1.
W Polsce obserwuje się coraz większe zainteresowanie turystyką jako działalnością
wytwórczą i jako usługą – dobrem konsumpcyjnym, także wśród ludności o niższych
dochodach bądź niezainteresowanych podróżami w odległe części świata. To sprawia, że
przestrzeń, na której świadczone są usługi turystyczne poszerza się na miejscowe obszary
wiejskie, które stwarzają możliwości rozwoju turystyki alternatywnej, uwzględniającej
bliski kontakt z przyrodą i gospodarowaniem człowieka w środowisku naturalnym. Tym
samym turystyka staje się istotnym elementem gospodarki państwa, ale także ważnym
składnikiem gospodarki lokalnej na obszarach wiejskich w tym terenach rolniczych. To
przenikanie turystyki na tereny wiejskie spowodowane jest też zmianami gospodarczymi,
wymuszonymi przez złą sytuację ekonomiczną gospodarstw wiejskich, a w konsekwencji
1 Dziedzic E., Mierzenie efektów ekonomicznych turystyki a polityka turystyczna – aspekty teoretyczne i praktyczne [w:] Winiarski R., Alejziak W. (red.), Turystyka w badaniach naukowych, Wyd. AWF w Krakowie, WSIiZ, Kraków-Rzeszów 2005, s. 220-223.
3
poszukiwaniem nowych źródeł dochodów, bez konieczności emigracji zarobkowej ze wsi
do miast lub innych państw. Turystyka zatem staja się jednym z nowych źródeł dochodów.
Jednocześnie turystyka to wielopłaszczyznowe zjawisko, które sprzyja aktywizacji
i rozwojowi regionalnemu, a złożoność ta wynika z dwóch podstawowych powodów. Po
pierwsze, turystyka odnosi się do wielu aspektów życia człowieka. Stanowi element
gospodarki, który nie miałby racji bytu bez szeregu innych gałęzi gospodarki, z którymi
jest bezpośrednio bądź pośrednio związany np. transport, handel, budownictwo. Z drugiej
strony, dzięki turystyce możliwa staje się regeneracja sił fizycznych i psychicznych,
poznawanie świata oraz kształtowanie osobowości człowieka. Ze względu na powyższe
powiązania turystyka jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych: ekonomii
marketingu (marketing turystyczny), antropologii, historii, prawa, architektury
(architektura krajobrazu), urbanistyki, ochrony środowiska, medycyny czy etyki.
Poszerzając swoje pola występowania, turystyka wchodzi również na tereny
wiejskie. Tworzy się naturalna potrzeba wymienionych badań na tych obszarach. Takie
badania podjęte zostaną w niniejszej rozprawie poprzez dokładną analizę potencjału
turystycznego terenów wiejskich i dokonaniu waloryzacji poszczególnych badanych
jednostek przestrzennych. Określenie potencjału gmin może być pomocne dla osób
zarządzających bądź działających na danym obszarze w wyznaczaniu możliwości
i sposobu działania na rzecz rozwoju turystyki, a użyty model oceny potencjału może być
narzędziem do oceny innych jednostek przestrzennych.
Gałąź gospodarki jaką jest turystyka stać się może istotnym elementem rozwoju
obszarów wiejskich i jedną z dominujących form działalności gospodarczej. Elementy
potencjału turystycznego są jednocześnie zbiorem uwarunkowań kształtujących funkcję
turystyczną. Istotne jest określenie, które są najważniejsze, jeśli chodzi o rozwój funkcji
turystycznej oraz czy brak uwarunkowań uznawanych za najważniejsze automatycznie
determinować powinien odejście od planowania działań wspierających turystykę na danym
obszarze czy jedynie podjęcie innych przedsięwzięć i kroków na rzecz jej rozwoju.
1. CELE PRACY
Ogólnym celem rozprawy jest określenie uwarunkowań kształtujących wielkość
funkcji turystycznej terenów wiejskich województwa podkarpackiego. Cel ten
rozpatrywany jest w kontekście idei wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa, a więc
czynnika zewnętrznego.
4
Badania przeprowadzone zostały na terenach najmniejszych jednostek
terytorialnych województwa podkarpackiego – gmin wiejskich i wiejsko-miejskich. Za
cele szczegółowe przyjęto:
1. ocenę potencjału turystycznego gmin wiejskich i wiejsko-miejskich województwa
podkarpackiego,
2. określenie form przejawiania się turystki i realizacji funkcji turystycznej,
3. przedstawienie sytuacji zatrudnienia w sferze turystyki na terenie badanych gmin,
4. ocenę stanu wielkości funkcji turystycznej jako elementu wielofunkcyjnego rozwoju
wsi i rolnictwa,
5. określenie uwarunkowań wpływających na rozwój funkcji turystycznej gmin i ich
skali, określenie możliwości wykorzystania wyników badań przez urzędy jednostek
terytorialnych w województwie.
2. HIPOTEZY BADAWCZE
Ogólną hipotezą pracy jest stwierdzenie, iż na terenach wiejskich województwa
podkarpackiego występują gminy o wysokim potencjale turystycznym, który wyraźnie
wpływa na kształtowanie się i rozwój funkcji turystycznej przejawiający się w działaniu
takich podmiotów gospodarczych jak przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa rolne.
Hipotezy szczegółowe są następujące:
1. Gminy wiejskie w regionie podkarpackim mają różnie ukształtowany poziom
i strukturę funkcji gospodarczych czego przyczyny mają charakter endogeniczny,
2. Atrakcyjność turystyczna i uwarunkowania społeczno-demograficzne są
w województwie podkarpackim wysoce niejednorodne, a ich wielkość w stosunku do
siebie jest odwrotnie proporcjonalna – im większa atrakcyjność turystyczna gmin tym
niższy poziom uwarunkowań społeczno – gospodarczych;
3. Gminy o najwyższym potencjale turystycznym położone są przede wszystkim
w południowych gminach województwa podkarpackiego;
4. Rozwój funkcji turystycznej na terenie obszarów wiejskich województwa
podkarpackiego determinowany jest przede wszystkim przez występujące tam walory
przyrodnicze, ale nawet ich zła kondycja nie przesądza o braku możliwości rozwoju
tejże funkcji;
5
5. Turystyka wiejska, w tym agroturystyka, może stać się istotnym uzupełnieniem
tradycyjnych funkcji pełnionych przez gospodarstwa rolne i funkcji społeczno-
gospodarczych gmin wiejskich.
3. ZAKRES PRACY, ŹRÓDŁA DANYCH
Obszar badań w niniejszej rozprawie objął wszystkie gminy wiejskie i miejsko-
wiejskie, a więc łącznie 143 jednostki terytorialne województwa podkarpackiego,
a badania empiryczne przeprowadzone zostały na terenie 116 gmin. Ich dobór był celowy,
i za kryterium autorka przyjęła wartość wskaźnika funkcji turystycznej (y) obszaru.
Wyłączone z badań zostały miasta i gminy miejskie województwa podkarpackiego. Studia
nad przedmiotem badań podzielone zostały na 5 części:
1. przegląd literatury dotyczącej problematyki wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa,
2. przegląd literatury dotyczącej istoty turystyki jako elementu gospodarki z punktu
widzenia popytu i podaży turystycznej oraz zagadnień funkcji turystycznej;
3. analiza potencjału turystycznego terenów wiejskich województwa;
4. analiza elementów rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin z uwzględnieniem
działalności gospodarstw agroturystycznych;
5. ocena możliwości rozwoju funkcji turystycznej oraz przedsięwzięć, które powinny być
podjęte w tym celu.
W celu przeprowadzenia wyżej wymienionych analiz autorka posiłkowała się
pierwotnymi i wtórnymi źródłami danych, zebranymi podczas procesu badawczego
mającego miejsce w latach 2007 – 2008.
Do źródeł danych wtórnych zalicza się w niniejszej pracy literaturę problemu
i przedmiotu traktującą o turystyce, rozwoju funkcji obszaru ze szczególnym
uwzględnieniem funkcji turystycznej oraz wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa.
Wykorzystano dane statystyczne Banku Danych Regionalnych tworzonego przez Główny
Urząd Statystyczny oraz europejskiej bazy danych Eurostat. Ponadto posiłkowano się
raportami z projektu realizowanego przez instytut ASM Centrum Badań i Analiz Rynku
Sp. z o. o. – „Turystyka szansą na dynamiczny rozwój podkarpackiego rynku pracy”,
którego realizacja trwała przez okres od września 2006 do listopada 2007 roku. Źródła
6
danych wtórnych uzupełnione zostały przez strategie rozwoju stworzone dla
poszczególnych gmin województwa podkarpackiego.
Źródła danych pierwotnych będące wynikiem obserwacji i badań własnych autorki
przeprowadzonych w latach 2007 - 2008 to dane pozyskane za pomocą kwestionariuszy
wywiadu wysłanych drogą poczty tradycyjnej do wójtów wszystkich gmin wiejskich oraz
burmistrzów gmin miejsko-wiejskich. Badania miały na celu uzyskanie danych
statystycznych nieujętych w Banku Danych Regionalnych i nieopublikowanych
w ogólnodostępnych dokumentach gminnych, a niezbędnych do przeprowadzenia analizy
potencjału turystycznego terenów. Ważnym źródłem danych były także obserwacje
podczas uczestnictwa autorki w części gmin badanego regionu.
4. METODY BADAWCZE
Metoda pomiaru wskaźników syntetycznych za pomocą wag zastosowana
została w celu analizy i porównania potencjału turystycznego gmin województwa
podkarpackiego. Metoda ta oparta jest o metodę atrakcyjności turystyczno-inwestycyjnej
gmin użytą przez Gołembskiego2, jednak w rozprawie wskaźniki dobrano w taki sposób,
aby najbardziej kompletnie tworzyły obraz i charakter badanego zjawiska. Metoda zakłada
podział potencjału turystycznego terenów na dwie podstawowe sfery. Sfera pierwsza to
atrakcyjność turystyczna, w skład której zaliczono walory przyrodnicze, walory
antropogeniczne oraz dostępność komunikacyjną. Sfera II to uwarunkowania społeczno-
gospodarcze bezpośrednio związane z potencjałem turystycznym i należą do niej:
infrastruktura usługowa, infrastruktura techniczna, struktura demograficzna gmin oraz
finanse gmin (tab. 1).
2 Gołembski G., Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2002.
7
Tab. 1. Zmienne charakteryzujące potencjał turystyczny gmin
Sfera I - atrakcyjności turystycznej 0,5
Walory przyrodnicze (z1) 0,40
x1 udział lasów x2 udział łąk i pastwisk x3 udział obszarów prawnie chronionych x4 przydatność wód do uprawiania sportów i wędrówek wodnych
x5 przydatność terenów do narciarstwa biegowego x6 przydatność terenów do narciarstwa zjazdowego x7 występowanie wód i kopalin leczniczych
0,25 0,10 0,20 0,12 0,12 0,12 0,09
Walory antropogeniczne (z2) 0,40
x8 występowanie zabytków* x9 występowanie muzeów oraz innych ekspozycji x10 gęstość szlaków turystycznych (długość szlaków/km2)
0,35 0,30 0,35
Dostępność komunikacyjna (z3) 0,20
x11 gęstość dróg (w km na km2) x12 częstotliwość zatrzymywania się pociągów w ciągu roku x13 przedsiębiorstwa osobowego transportu publicznego na 1000 mieszkańców x14 gęstość rozmieszczenia parkingów (liczba parkingów/km2) x15 średni czas dojazdu do gminy ze stolicy województwa
0,30 0,30 0,20 0,10 0,10
Sfera II – Uwarunkowania społeczno-gospodarcze 0,5
Infrastruktura usługowa (z4) 0,30
x16 abonenci telefonii przewodowej na 1000 mieszkańców x17 sklepy na 1000 mieszkańców
x18 stacje benzynowe i serwisowe na km2 x19 liczba banków na 1000 mieszkańców x20 punkty pocztowo-telekomunikacyjne na 1000 mieszkańców x21 apteki na 1000 mieszkańców x22 przychodnie i ośrodki zdrowia na km2
x23 odległość (km) od miasta powiatowego
0,15 0,15 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,20
Infrastruktura techniczna (z5) 0,30
x24 długość sieci wodociągowej w km na 1000 mieszkańców x25 długość sieci wodociągowej w km na km2 x26 długość sieci kanalizacyjnej w km na 1000 mieszkańców x27 długość sieci kanalizacyjnej w km na km2 x28 długość miejskiej sieci gazowej w km na 1000 mieszkańców x29 ścieki nieczyszczone w dm3 na km2 x30 odpady nagromadzone w tys. ton na km2 x31 udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków x32 odpady zagospodarowane/odpady wytworzone
0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,15 0,05 0,20 0,10
Struktura demograficzna (z6) 0,20 x33 struktura wiekowa x34 udział osób pracujących w rolnictwie x35 udział osób pracujących w usługach x36 udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym x37 gęstość zaludnienia
0,20 0,20 0,20 0,20 0,20
Finanse gmin (z7) 0,20
x38 dochody ogółem na 1000 mieszkańców x39 udział inwestycji w wydatkach gminy x40 udział dotacji i subwencji w dochodach ogółem
0,5 0,35 0,15
Źródło: opracowanie własne
8
Analizę potencjału turystycznego wykonano na podstawie 40 zmiennych,
z których każda przyporządkowana była tylko do jednej z powyższych grup. Każdej
zmiennej, grupie i sferze nadane zostały wagi odzwierciedlające stopień ich siły
w odniesieniu do potencjału turystycznego. System doboru wag dla zmiennych
diagnostycznych oparty jest na informacjach poza statystycznych i zrealizowany został na
podstawie oceny ekspertów.
Z punktu widzenia charakteru przyjętych zmiennych, na podstawie przesłanek
merytorycznych, podzielono je na stymulanty {XS} oraz destymulanty {XD} 3. Do
destymulant zaliczono następujące zmienne:
• x2 – udział łąk i pastwisk – łąki i pastwiska, szczególnie te, które są własnością
prywatną, nie sprzyjają atrakcyjności turystycznej, ze względu na brak infrastruktury,
możliwości i swobody ich użytkowania. Często również tereny te są podmokłe
w związku z czym nie ma możliwości ich zagospodarowania dla celów turystycznych.
• x29 – ścieki nieoczyszczone dm3 na km2 – wpływają negatywnie na stan i ochronę
środowiska w szczególności gleb i wód gruntowych,
• x30 – odpady nagromadzone w tys. ton na km2 – wpływają negatywnie na stan
i ochronę środowiska w szczególności gleb i wód gruntowych;
• x37 – gęstość zaludnienia – tereny wiejskie są postrzegane przez turystów jako
odskocznia od miejskiego zgiełku i trybu życia. Im mniejsza wartość wskaźnika x37
tym większa atrakcyjność turystyczna terenów wiejskich, szczególnie w odniesieniu do
walorów wypoczynkowych..
Przyjęto następnie, że wszystkie z zastosowanych zmiennych powinny mieć charakter
stymulant. Kolejnym etapem była normalizacja cech, dzięki której uzyskano możliwość
porównania nie tylko gmin pod względem wielkości jednego ze wskaźników, ale również
wskaźników między sobą. Wyznaczenie miernika syntetycznego dla grup i dalej dla sfer,
następny krok analizy wskaźnika potencjału turystycznego, wyznaczony został po
wszystkich powyższych obliczeniach.
3 Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1989.
9
Wielkości funkcji turystycznej w poszczególnych gminach obliczono za pomocą
wskaźnika Baretje’a i Dekerta4. Jego podstawą jest liczba turystycznych miejsc
noclegowych oraz liczba stałych mieszkańców. Wskaźnik wyrażony jest wzorem:
kNL
Ny
+=
0.
100
gdzie: N – liczba turystycznych miejsc noclegowych
L0 – liczba ludności miejscowej niezwiązanej z działalnością turystyczną k – wskaźnik ludności zatrudnionej w usługach turystycznych uzależniony od liczby turystycznych miejsc noclegowych oraz kategorii hoteli
Drzewem regresji określa się model reprezentujący proces podziału zbioru
obiektów na jednorodne klasy. Węzły wewnętrzne takiego drzewa opisują sposób
dokonania owego podziału w oparciu o wartości cech obiektów, a liście odzwierciedlają
klasy, do których obiekty należą5. Dla każdego liścia istnieje dokładnie jedna droga
łącząca go z korzeniem. Zbiór wszystkich takich dróg może być przekształcony w zbiór
reguł klasyfikujących w sposób identyczny jaki wyznacza drzewo. Możliwa jest zatem
konwersja drzewa decyzyjnego do zbioru reguł. Modele drzew regresyjnych stosowane są
do rozwiązywania problemów regresyjnych, gdzie zmienną zależną jest cecha ilościowa.
Do najważniejszych zalet drzew regresji zaliczyć należy:
• prostotę wyników wynikającą z dwóch czynników. Pierwszy, to możliwość
sprawdzenia kilku warunków logicznych bez obliczania statystyki dla każdej możliwej
grupy lub przewidywanej wartości na podstawie wartości predyktorów w modelu
wykorzystującym skomplikowane równania nieliniowe. Drugi czynnik to fakt, iż
powstały model wyjaśnia dlaczego obserwacje są klasyfikowane lub przewidywane
w konkretny sposób. W przypadku niniejszej rozprawy to szczególnie cenna cecha
w odniesieniu do celów aplikacyjnych. Dla wyjaśnienia możliwości rozwoju funkcji
turystycznej oraz czynników o tym decydujących osobom zajmującym się rozwojem
gminy łatwiej jest przedstawić reguły koniunkcyjne „jeżeli - to” niż bazować na
skomplikowanych równaniach;
4 Warszyńska J., Jackowski A., Podstawy geografii turyzmu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978. 5 Nowak-Brzezińska A., Drzewa klasyfikacyjne, Statystyczne metody analizy danych, maszynopis, 2010.
10
• brak założeń co do natury związku między predyktorami a zmienną zależną (liniowy,
nieliniowy);
• możliwość klasyfikacji danych niepełnych tj. zawierających informacje, dla których
nie można określić wartości pewnych zmiennych;
• odporność na występowanie w modelu wartości nietypowych;
• możliwość ograniczenia wielkości końcowych grup, ustalenia kolejności predyktorów
i przeprowadzenia analizy w dowolnie dużych podgrupach.
Do analizy statystycznej uwarunkowań rozwoju funkcji turystycznej użyta została
metoda CART dostępna w programie Statistica 8.0. Jej cechą charakterystyczną jest pełny
rozrost drzewa i przycinanie poszczególnych gałęzi w celu zwiększenia zdolności
generalizacji wyników. Proces ten odbywa się przy użyciu osobnego zbioru danych –
zbioru trenującego. W takim przypadku błąd obliczeń zbioru trenującego rośnie, ale dzięki
temu błąd rzeczywisty powinien być mniejszy. Ważnym elementem jest możliwość
porównania drzewa rozbudowanego z modelem o zredukowanej liczbie węzłów, gdyż w
niektórych przypadkach trafność generowanych reguł może okazać się istotniejsza niż
trafność predykcji.
Oceny homogeniczności (jakości podziału) poszczególnych podprzestrzeni, na
które dzielona jest przestrzeń zmiennych, dokonana jest za pomocą funkcji oceniającej
zróżnicowanie obserwacji znajdujących się w liściu.
5. WYBRANE WYNIKI BADA Ń
5.1. Atrakcyjności turystyczna Podkarpacia
Zestawiając razem elementy atrakcyjności turystycznej tj. walory przyrodnicze,
antropogeniczne oraz dostępność komunikacyjną określić można, które z gmin
charakteryzują się najwyższą atrakcyjnością oraz ich lokalizację (tab.2). Średnia wartość
wskaźnika to AT = 0,21 i 46 % gmin (66 gmin) miało tę wartość równą bądź wyższą od
średniej. Najwyżej w rankingu uplasowały się gminy Dukla (0,54) i Lesko (0,51). Do gmin
najsłabszych, których wskaźnik nie przekroczył AT ≤ 0,1 klasyfikuje się 8 gmin:
Uwarunkowania społeczno-gospodarcze bezpośrednio wpływają na poziom jakości
życia mieszkańców danych obszarów oraz atrakcyjność inwestycyjną terenów.
Wyznaczają stopień konkurencyjności gmin względem innych jednostek terytorialnych.
Czynniki wybrane i zaprezentowane powyżej w sposób pośredni kształtują wielkość
potencjału turystycznego gmin.
W badanych gminach województwa podkarpackiego średni poziom tego wskaźnika
to sgU = 0,28. Ponownie najwyżej w rankingu uplasowały się gminy południowe (tab. 3),
a jednostek ze wskaźnikiem o wartości równej lub wyższej od średniej odnotowano 61
(43% gmin Podkarpacia).
Wyk. 2. Rozkład wielkości wskaźników uwarunkowań społeczno-gospodarczych dla dwóch gmin sklasyfikowanych najwyżej i dwóch sklasyfikowanych najniżej w rankingu
0,000
0,100
0,200
0,300
0,400
0,500
0,600
0,700
0,800
1 2 3 4
gmina Lutowiska gmina Solina gmina Brzyska gmina Tarnowiec
1) infrastruktura usługowa; 2) infrastruktura techniczna; 3) struktura demograficzna; 4) finanse gmin Źródło: badania własne
Najbardziej wyraźna różnica między wartościami wskaźników w gminach najlepszych
i najsłabszych jest w przypadku struktury demograficznej oraz finansów gmin.
Infrastruktura usługowa i techniczna mimo, że jest lepiej rozwinięta w gminach
dominujących, ich przewaga nad jednostkami najsłabszymi to średnio 0,2 punktu. To
zestawienie sugerować może, że uwarunkowania społeczno-gospodarcze kształtowane są
głównie przez czynnik 3 i 4 (wyk. 2).
14
Tab. 3. Ranking gmin wg wielkości wskaźnika uwarunkowań społeczno-gospodarczych
GMINA Wartość
wskaźnika
1 Lutowiska 0,49
2 Solina 0,47
3 Lesko 0,45
4 Cisna 0,43
5 Dukla 0,43
6 Baligród 0,40
7 Horyniec-Zdrój 0,39
8 Miejsce Piastowe 0,38
9 Ustrzyki Dolne 0,38
10 Komańcza 0,37
11 Krempna 0,37
12 Rymanów 0,36
13 Czarna* 0,36
14 Iwonicz-Zdrój 0,35
15 Cieszanów 0,33
16 Olszanica 0,33
17 Narol 0,33
18 Krasiczyn 0,32
19 Ropczyce 0,32
20 Besko 0,32
21 Fredropol 0,32
22 Żurawica 0,31
23 Strzyżów 0,31
24 Ostrów 0,31
25 Rokietnica 0,31
26 Sieniawa 0,31
27 Łańcut 0,30
28 Kuryłówka 0,30
29 Wojaszówka 0,30
30 Bukowsko 0,30
31 Tyczyn 0,30
32 Niwiska 0,30
33 Głogów Małop. 0,30
34 Zaklików 0,30
35 Dębowiec 0,30
36 Tyrawa Wołoska 0,30
37 Chorkówka 0,29
38 Cmolas 0,29
39 Stary Dzików 0,29
40 Dydnia 0,29
41 Dębica 0,29
42 Sanok 0,29
43 Czudec 0,29
44 Harasiuki 0,29
45 Adamówka 0,29
46 Oleszyce 0,29
47 Zarszyn 0,29
48 Hyżne 0,29
49 Wiązownica 0,29
GMINA Wartość
wskaźnika
50 Bircza 0,29
51 Lubaczów 0,29
52 Krzywcza 0,29
53 Dubiecko 0,28
54 Nowy Żmigród 0,28
55 Trzebownisko 0,28
56 Kolbuszowa 0,28
57 Sędziszów Małop. 0,28
58 Markowa 0,28
59 Błażowa 0,28
60 Iwierzyce 0,28
61 Pruchnik 0,28
62 Frysztak 0,27
63 Nisko 0,27
64 Dynów 0,27
65 Medyka 0,27
66 Dzikowiec 0,27
67 Ulanów 0,27
68 Wiśniowa 0,27
69 Zagórz 0,27
70 Osiek Jasielski 0,27
71 Boguchwała 0,27
72 Niebylec 0,27
73 Brzostek 0,27
74 Gać 0,26
75 Pilzno 0,26
76 Rakszawa 0,26
77 Kańczuga 0,26
78 Bojanów 0,26
79 Roźwienica 0,26
80 Jawornik Polski 0,26
81 Pawłosiów 0,26
82 Przecław 0,26
83 Majdan Król. 0,26
84 Krasne 0,26
85 Wielkie Oczy 0,26
86 Korczyna 0,26
87 Żołynia 0,26
88 Jarocin 0,26
89 Chmielnik 0,26
90 Orły 0,26
91 Kołaczyce 0,25
92 Wielopole Skrzyńskie 0,25
93 Grodzisko Dolne 0,25
94 Brzozów 0,25
95 Rudnik n/Sanem 0,25
96 Nozdrzec 0,25
97 Jasienica Rosielna 0,25
98 Czarna** 0,25
GMINA Wartość
wskaźnika
99 Przemyśl 0,25
100 Jeżowe 0,25
101 Świlcza 0,25
102 Haczów 0,25
103 Lubenia 0,25
104 Jedlicze 0,25
105 Grębów 0,25
106 Nowa Sarzyna 0,25
107 Domaradz 0,24
108 Zarzecze 0,24
109 Chłopice 0,24
110 Baranów Sandomierski 0,24
111 Pysznica 0,24
112 Sokołów Małop 0,24
113 Krościenko Wyżne 0,24
114 Czarna*** 0,24
115 Tryńcza 0,24
116 Białobrzegi 0,24
117 Padew Narodowa 0,24
118 Radymno 0,24
119 Gorzyce 0,24
120 Leżajsk 0,24
121 Stubno 0,24
122 Raniżów 0,24
123 Kamień 0,24
124 Tuszów Narodowy 0,23
125 Laszki 0,23
126 Radomyśl Wielki 0,23
127 Jodłowa 0,23
128 Jarosław 0,23
129 Radomyśl n/Sanem 0,23
130 Mielec 0,23
131 Zaleszany 0,22
132 Krzeszów 0,22
133 Gawłuszowice 0,22
134 Żyraków 0,22
135 Skołyszyn 0,22
136 Nowa Dęba 0,22
137 Wadowice Górne 0,21
138 Czermin 0,20
139 Przeworsk 0,20
140 Borowa 0,20
141 Jasło 0,19
142 Brzyska 0,19
143 Tarnowiec 0,15 * powiat bieszczadzki ** powiat łańcucki *** powiat dębicki
Źródło: badania własne
15
5.3. Wskaźnik potencjału turystycznego
Powyżej zaprezentowane wskaźniki są podstawą do obliczenia pełnego potencjału
turystycznego każdej z gmin objętych badaniem. Średnia wartość potencjału turystycznego
to P = 0,329, a wszystkie jednostki administracyjne zawierają się w przedziale
P∈(0,14-0,50). Wskaźnik wyższy od średniej osiągnęło jednak tylko 16 jednostek
administracyjnych, które można uznać za gminy o szczególnie wysokim potencjale
turystycznym i są to gminy (tab. 4): Lutowiska, Solina, Lesko, Cisna, Dukla, Baligród,
Horyniec Zdrój, Miejsce Piastowe, Ustrzyki Dolne, Komańcza, Krempna, Rymanów,
Czarna (powiat bieszczadzki), Iwonicz-Zdrój, Olszanica i Cieszanów. Wszystkie
wymienione położone są na południu województwa podkarpackiego (rys. 1).
Gminy, które w rankingu sklasyfikowano na ostatnich miejscach z wartościami
wskaźnika syntetycznego P ≤ 0,2 to Tarnowiec, Brzyska, Jasło otaczające miasto Jasło,
gmina Przeworsk bezpośrednio sąsiadująca z miastem Przeworsk oraz Borowa – jedyna
niegranicząca z miastem.
Ranking gmin według wskaźnika syntetycznego potencjału turystycznego (tab. 4)
oraz elementy, na podstawie których został obliczony, wskazują jednoznacznie, że gminy
wiejskie województwa podkarpackiego są zróżnicowane.
Brak jednorodności determinuje również możliwości rozwoju poszczególnych funkcji tych
obszarów. Ranking pozwala również domniemywać, na których obszarach turystyka jako
dziedzina gospodarki ma większe lub mniejsze możliwości rozwoju. Nie należy bowiem
zapominać, iż turystyka nie może rozwijać się w każdym miejscu oraz że nie zawsze
stanowi ona pożądany kierunek rozwoju. Gminy o słabym potencjale turystycznym nie
powinny opierać rozwoju swojego terenu jedynie na turystyce zwłaszcza w przypadku
braku szczegółowej analizy posiadanych możliwości rozwoju tej gałęzi gospodarki
lokalnej.
16
Rys. 1. Rozmieszczenie przestrzenne gmin według wskaźnika potencjału turystycznego
Wskaznik syntetycznypotencjalu turystycznego
0,40 - 0,500,30 - 0,400,20 - 0,300,10 - 0,20obszary wylaczone z badan
Źródło: badania własne
17
Tab. 4. Ranking gmin według wskaźnika syntetycznego potencjału turystycznego
GMINA Wartość
wskaźnika
1 Lutowiska 0,488
2 Solina 0,466
3 Lesko 0,451
4 Cisna 0,432
5 Dukla 0,426
6 Baligród 0,398
7 Horyniec-Zdrój 0,387
8 Miejsce Piastowe 0,380
9 Ustrzyki Dolne 0,379
10 Komańcza 0,373
11 Krempna 0,370
12 Rymanów 0,364
13 Czarna* 0,362
14 Iwonicz-Zdrój 0,354
15 Cieszanów 0,330
16 Olszanica 0,330
17 Narol 0,327
18 Krasiczyn 0,321
19 Ropczyce 0,319
21 Besko 0,317
20 Fredropol 0,316
22 Żurawica 0,314
23 Strzyżów 0,311
24 Ostrów 0,309
25 Rokietnica 0,308
26 Sieniawa 0,305
29 Łańcut 0,305
30 Kuryłówka 0,303
28 Wojaszówka 0,302
27 Bukowsko 0,302
31 Tyczyn 0,301
34 Niwiska 0,299
36 Głogów Małop. 0,299
32 Zaklików 0,299
35 Dębowiec 0,298
33 Tyrawa Wołoska 0,297
37 Chorkówka 0,295
38 Cmolas 0,294
46 Stary Dzików 0,292
39 Dydnia 0,292
41 Dębica 0,291
40 Sanok 0,291
42 Czudec 0,290
50 Harasiuki 0,289
43 Adamówka 0,289
51 Oleszyce 0,289
44 Zarszyn 0,288
47 Hyżne 0,287
49 Wiązownica 0,287
45 Bircza 0,286
GMINA Wartość
wskaźnika
54 Lubaczów 0,286
48 Krzywcza 0,286
53 Dubiecko 0,285
52 Nowy Żmigród 0,284
57 Trzebownisko 0,283
55 Kolbuszowa 0,283
56 Sędziszów Małopolski 0,280
59 Markowa 0,280
58 Błażowa 0,279
60 Iwierzyce 0,278
61 Pruchnik 0,275
63 Frysztak 0,274
64 Nisko 0,272
62 Dynów 0,272
70 Medyka 0,271
65 Dzikowiec 0,271
66 Ulanów 0,271
69 Wiśniowa 0,269
68 Zagórz 0,267
67 Osiek Jasielski 0,267
74 Boguchwała 0,266
73 Niebylec 0,266
72 Brzostek 0,266
76 Gać 0,264
71 Pilzno 0,264
75 Rakszawa 0,264
80 Kańczuga 0,261
78 Bojanów 0,261
79 Roźwienica 0,261
77 Jawornik Polski 0,260
85 Pawłosiów 0,260
82 Przecław 0,260
84 Majdan Królewski 0,259
86 Krasne 0,259
83 Wielkie Oczy 0,258
81 Korczyna 0,258
88 Żołynia 0,256
91 Jarocin 0,256
89 Chmielnik 0,255
90 Orły 0,255
93 Kołaczyce 0,253
87 Wielopole Skrzyńskie 0,253
96 Grodzisko Dolne 0,253
92 Brzozów 0,252
97 Rudnik nad Sanem 0,252
95 Nozdrzec 0,252
98 Jasienica Rosielna 0,252
99 Czarna** 0,251
GMINA Wartość
wskaźnika
94 Przemyśl 0,251
102 Jeżowe 0,250
103 Świlcza 0,249
104 Haczów 0,249
100 Lubenia 0,248
101 Jedlicze 0,248
105 Grębów 0,247
106 Nowa Sarzyna 0,246
108 Domaradz 0,245
109 Zarzecze 0,245
111 Chłopice 0,244
107 Baranów Sandomierski 0,243
110 Pysznica 0,242
112 Sokołów Małopolski 0,242
113 Krościenko Wyżne 0,242
114 Czarna*** 0,240
115 Tryńcza 0,240
117 Białobrzegi 0,239
119 Padew Narodowa 0,239
116 Radymno 0,237
122 Gorzyce 0,237
118 Leżajsk 0,237
121 Stubno 0,237
120 Raniżów 0,236
123 Kamień 0,235
124 Tuszów Narodowy 0,234
126 Laszki 0,233
127 Radomyśl Wielki 0,233
125 Jodłowa 0,233
129 Jarosław 0,231
128 Radomyśl n/Sanem 0,229
130 Mielec 0,227
131 Zaleszany 0,222
132 Krzeszów 0,221
133 Gawłuszowice 0,220
136 Żyraków 0,218
134 Skołyszyn 0,217
135 Nowa Dęba 0,216
137 Wadowice Górne 0,213
138 Czermin 0,203
139 Przeworsk 0,199
140 Borowa 0,196
141 Jasło 0,190
142 Brzyska 0,189
143 Tarnowiec 0,146 * powiat bieszczadzki ** powiat łańcucki *** powiat dębicki
Źródło: badania własne
18
6. WIELKO ŚĆ I STRUKTURA FUNKCJI TURYSTYCZNEJ PODKARPACIA
W roku objętym badaniem województwo podkarpackie plasowało się na 9 miejscu
jeśli chodzi o liczbę całorocznych miejsc noclegowych (tab. 5). Na jego terenie (zarówno
na obszarach wiejskich jak też w miastach) znajdowało się 3,55% wszystkich miejsc
noclegowych w Polsce.
Tab. 5. Ranking województw według liczby miejsc noclegowych w 2007 r.
Województwo Liczba
obiektów
Liczba miejsc
noclegowych
Pozycja województwa
wg liczby wszystkich
miejsc
Liczba obiektów
całorocznych
Liczba miejsc
noclegowych całorocznych
Pozycja województwa wg
liczby miejsc noclegowych całorocznych
Ogółem 6718 582105 --- 4575 357033 ---
dolnośląskie 720 46990 13 669 42684 2
kujawsko-pomorskie 307 24657 8 188 15089 10
lubelskie 307 18997 5 179 10613 13
lubuskie 319 22684 7 189 11055 12
łódzkie 219 16099 4 174 12280 11
małopolskie 843 64127 14 736 55044 1
mazowieckie 320 35818 10 281 31180 4
opolskie 121 7891 1 94 5179 16
podkarpackie 336 20652 6 247 15696 9
pomorskie 807 85947 3 352 29862 6
podlaskie 169 11349 15 103 6396 15
śląskie 394 33292 9 357 30459 5
świętokrzyskie 129 9831 2 109 7613 14
warmińsko-mazurskie 371 38231 12 198 19101 8
wielkopolskie 508 36538 11 333 23043 7
zachodniopomorskie 848 109002 16 366 41739 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Turystyki z 2007 r.
Województwo podkarpackie posiada wszystkie rodzaje występującej w Polsce bazy
noclegowej. Jak wykazały dane Instytutu Turystyki, najliczniej reprezentowane były
miejsca noclegowe w szkolnych schroniskach młodzieżowych tj. 12,8% wszystkich miejsc
noclegowych, dalej w obiektach niesklasyfikowanych, do których zaliczają się pokoje
prywatne lub prywatne domy do wynajęcia tj. 12,2% wszystkich miejsc noclegowych,
a następnie w ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych - 11,9%.
Dodatkowo, na Podkarpaciu działało w 2007 roku 625 gospodarstwach
agroturystycznych zarejestrowanych w Podkarpackim Ośrodku Doradztwa Rolniczego
w Boguchwale. Ich oferta obejmowała 5811 miejsc noclegowych, z czego najwięcej
19
w gminach Solina (18%), Ustrzyki Dolne (8%), Rymanów (5%) i Cisna (4%). Oferta
agroturystyczna dostępna była w 100 gminach objętych badaniem. Zdecydowaną przewagę
w rozmieszczeniu przestrzennym gospodarstw agroturystycznych mają gminy położone na
południu województwa: Solina, Ustrzyki Dolne, Rymanów, Cisna, Lesko. W gminie
Solina jest również największy odsetek gospodarstw rolnych prowadzących działalność
agroturystyczną (8,5%). Warto też wymienić gminy Cisna (5,5%), Lutowiska (4,5%),
Krempna (3,7%).
Niski wskaźnik wykorzystania gospodarstw rolnych do prowadzenia usług
turystycznych oznacza wielki, niewykorzystywany dotychczas potencjał zarówno
w odniesieniu do wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa, jak też terenów wiejskich, nie tylko
tych, gdzie gospodarstwa agroturystyczne już działają, ale również w 63 gminach, na
terenie których nie ma zarejestrowanej takiej działalności.
Porównując liczbę wszystkich miejsc noclegowych na terenach gmin można
wyróżnić takie, w których miejsca agroturystyczne dominują nad pozostałymi w obiektach
zakwaterowania zbiorowego (rys. 2).
20
Rys. 2. Liczba i rozmieszczenie turystycznych miejsc noclegowych w gminach województwa podkarpackiego z wyszczególnieniem miejsc w gospodarstwach agroturystycznych
Struktura rozmieszczenia miejscnoclegowych
4 200
2 100
420
Miejsca noclegow e w w ylaczeniem agroturystycznychAgroturystyczne miejsca noclegow e
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale oraz Banku Danych Regionalnych z 2007 roku.
21
Łączna liczba miejsc noclegowych w badanych gminach to 21003. 20% z nich
znajduje się w gminie Solina oraz po 6% w gminach: Ustrzyki Dolne, Iwonicz Zdrój oraz
Cisna. Tak więc, 30% wszystkich ofert miejsc noclegowych na obszarach wiejskich
województwa podkarpackiego prowadzi występuje w tych 4 gminach. Można też
zaobserwować pewne charakterystyczne skupiska (rys. 2). Pierwsze znajduje się na
południowym wschodzie województwa, w bezpośrednim sąsiedztwie Bieszczadów, drugie,
mniejsze w części południowo-zachodniej na terenie Beskidu Niskiego. Kolejne skupienie
zajmuje obszar południowego Roztocza będącego w północno-wschodniej części
województwa.
Wyróżniające się pod względem miejsc noclegowych gminy występują również
w skupisku w zachodniej części województwa. Ta grupa gmin nie jest związana
z położeniem na terenie szczególnych krain geograficznych, ale jest bezpośrednio
determinowana przebiegiem jednej z głównych tras komunikacyjnych Podkarpacia – drogi
krajowej nr E40 prowadzącej od przejścia granicznego w Korczowej przez Łańcut,
Rzeszów, Dębicę i dalej Tarnów, Bochnię do Krakowa, gdzie zamienia się w autostradę
A4 biegnącą do granicy z Niemcami w Zgorzelcu. To ważny szlak komunikacyjny,
a ponieważ województwo podkarpackie leży w bezpośrednim sąsiedztwie Ukrainy, to
miejsca noclegowe na takiej trasie mogą dobrze rozwijać się w oparciu o turystykę
tranzytową.
Odnosząc liczbę miejsc noclegowych do wartości wskaźników potencjału
turystycznego w gminach obliczono wskaźnik korelacji liniowej Pearsona, którego wartość
wyniosła 0,61. Wskazuje to, iż dwie badane zmienne są w znacznym stopniu od siebie
zależne, rosną wprost proporcjonalnie, a więc w badanych gminach im wyższy jest
potencjał turystyczny tym większa liczba miejsc noclegowych. Zatem teoretyczne
podstawy rozwoju bazy noclegowej i wzrostu liczby miejsc noclegowych na danym
obszarze znalazły swoje potwierdzenie w powyższych analizach.
Zatrudnienie mieszkańców Podkarpacia w działach gospodarki turystycznej
Stan zatrudnienia w turystyce, w niniejszej rozprawie, określono jako liczę osób
bezpośrednio zatrudnionych w turystyce w następujących działach wg Polskiej
22
Klasyfikacji Działalności (PKD)6: Sekcja H, dział 55.1 „hotele”, Sekcja H, dział 55.2
„obiekty noclegowe turystyki i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, pozostałe”,
Sekcja H, dział 55.3 obejmujący restauracje (A), pozostałe placówki gastronomiczne (B),
Sekcja I, dział 63.30 „działalność wspomagająca transport”.
W powyższych działach łącznie, zatrudnionych było 3908 osób. Stanowiło to
jedynie 3%, ogólnej liczby osób zatrudnionych na terenach wiejskich województwa.
Najwyższy odsetek zarejestrowano w gminach: Solina (11%), Ustrzyki Dolne (5,32%),
Głogów Małopolski (4,94%), Kolbuszowa (4,48%) i Iwonicz Zdrój (3,92%).
5.4. Wielkość i struktura funkcji turystycznej
Po analizie statystycznej przedstawionych wyżej elementów otrzymano następujące
wielkości funkcji turystycznej w poszczególnych gminach województwa (tab. 6).
Wskaźnik funkcji turystycznej przyjął wartość y > 0 w 116 gminach7, a więc 81%
jednostek administracyjnych. Jedynie tam funkcja turystyczna faktycznie występowała.
Wskaźnik najwyższy przyjęła gmina Krempna położona na południowo-zachodnim krańcu
województwa. (y = 8,1728). Na kolejnym miejscu uplasowała się gmina Kuryłówka
(y = 7,387). W ujęciu przestrzennym (rys. 3), gminy odznaczające się występowaniem
funkcji turystycznej można podzielić na 3 grupy: położone w południowej, północno-
wschodniej oraz centralnej części województwa. O ile dwie pierwsze położone są na
terenach atrakcyjnych pod względem walorów przyrodniczych (odpowiednio Roztocze,
Beskidy i Bieszczady) i rozwój turystyki wydaje się być naturalny, to trzecia grupa to
przypadek szczególny. Zatrudnienie w turystyce oraz rozwój bazy noclegowej są
bezwątpienia związane z wykorzystaniem szlaku komunikacyjnego. Można potwierdzić,
że władze gmin należących do tego skupiska oraz mieszkańcy potrafili dostrzec
i wykorzystać rentę położenia swojego terenu. To pierwszy wyznacznik tego, iż funkcja
turystyczna obszarów wiejskich nie musi być zależna jedynie od położenia względem
atrakcji przyrodniczych.
6 Dane Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, wg Polskiej Klasyfikacji Działalności w 2007 roku. 7 Tych 116 jednostek terytorialnych poddano dalszej analizie statystycznej
23
Rys. 3. Rozmieszczenie przestrzenne gmin według wskaźnika funkcji turystycznej
Wskaznik wielkosci funkcji turystycznej
6,0 - 8,54,0 - 6,03,0 - 4,02,0 - 3,0
1,0 - 2,00,5 - 1,00,01 - 0,5pozostale gminy i tereny nie objete badaniem
Źródło: badania własne
24
Tab. 6. Ranking gmin według wielkości wskaźnika funkcji turystycznej gmina y
1 Krempna 8,1728
2 Kuryłówka 7,3870
3 Fredropol 4,3042
4 Oleszyce 3,8043
5 Horyniec-Zdrój 3,7559
6 Bukowsko 3,6037
7 Harasiuki 3,3731
8 Ostrów 3,3568
9 Bojanów 3,1250
10 Żyraków 2,9514
11 Czarna* 2,9194
12 Olszanica 2,7726
13 Tyrawa Wołoska 2,7273
14 Bircza 2,6505
15 Komańcza 2,4193
16 Przecław 2,3083
17 Baligród 2,0615
18 Krzywcza 2,0608
19 Raniżów 2,0006
20 Nozdrzec 1,9586
21 Dubiecko 1,9259
22 Dynów 1,8963
23 Lutowiska 1,7951
24 Zagórz 1,7812
25 Narol 1,6602
26 Dukla 1,6520
27 Nowy Żmigród 1,5816
28 Krasiczyn 1,5653
29 Cieszanów 1,5507
30 Czudec 1,5002
31 Baranów Sandomierski 1,4796
32 Czarna*** 1,4524
33 Besko 1,3167
34 Wielkie Oczy 1,2190
35 Lubenia 1,2171
36 Kamień 1,1543
37 Gawłuszowice 1,1350
38 Lesko 1,0953
39 Cisna 1,0894
gmina y
40 Korczyna 1,0629
41 Frysztak 1,0514
42 Rymanów 0,9914
43 Czarna 0,9268
44 Ulanów 0,8533
45 Sędziszów Małopolski 0,8517
46 Wiązownica 0,8320
47 Łańcut 0,8307
48 Dzikowiec 0,8026
49 Boguchwała 0,7939
50 Świlcza 0,7852
51 Brzozów 0,7637
52 Przemyśl 0,7519
53 Lubaczów 0,7416
54 Dydnia 0,6903
55 Dębowiec 0,6856
56 Dębica 0,6837
57 Leżajsk 0,6776
58 Pawłosiów 0,6677
59 Iwonicz-Zdrój 0,6326
60 Pruchnik 0,6032
61 Hyżne 0,5716
62 Iwierzyce 0,5394
63 Osiek Jasielski 0,5388
64 Wielopole Skrzyńskie 0,5373
65 Chorkówka 0,5325
66 Jarosław 0,5097
67 Trzebownisko 0,5072
68 Sanok 0,5027
69 Jeżowe 0,4919
70 Radomyśl n/Sanem 0,4769
71 Majdan Królewski 0,4708
72 Miejsce Piastowe 0,4642
73 Nowa Sarzyna 0,4632
74 Ustrzyki Dolne 0,4608
75 Sieniawa 0,4538
76 Chmielnik 0,4356
77 Stubno 0,4163
78 Wiśniowa 0,4088
gmina y
79 Strzyżów 0,4015
80 Jarocin 0,3891
81 Pilzno 0,3651
82 Nowa Dęba 0,3601
83 Tyczyn 0,3588
84 Żołynia 0,3525
85 Głogów Małop. 0,3492
86 Cmolas 0,3447
87 Jasienica Rosielna 0,3432
88 Zarszyn 0,3352
89 Borowa 0,3316
90 Ropczyce 0,3273
91 Krzeszów 0,3253
92 Zaleszany 0,3217
93 Brzostek 0,3208
94 Medyka 0,3198
95 Zaklików 0,3168
96 Grodzisko Dolne 0,3055
97 Tarnowiec 0,2848
98 Laszki 0,2827
99 Nisko 0,2731
100 Niwiska 0,2725
101 Kolbuszowa 0,2680
102 Rudnik n/Sanem 0,2653
103 Haczów 0,2631
104 Tuszów Narodowy 0,2606
105 Wojaszówka 0,2527
106 Adamówka 0,2423
107 Białobrzegi 0,2374
108 Solina 0,2322
109 Markowa 0,2306
110 Jedlicze 0,2238
111 Jasło 0,1821
112 Jodłowa 0,1243
113 Pysznica 0,1161
114 Błażowa 0,0963
115 Radomyśl Wlk. 0,0545
116 Sokołów Małop. 0,0402 * powiat bieszczadzki *** powiat dębicki
y - wskaźnik funkcji turystycznej Źródło: badania własne
25
6. MODEL ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ GMIN PODKARPA CIA
Za pomocą przedstawionej w rozdziale teoretycznym metody drzew regresji
wyznaczono model prezentujący podział badanych jednostek terytorialnych na węzły
(liście) za pomocą wielkości wskaźników poszczególnych działów potencjału
turystycznego. Dla każdego węzła wyznaczono średnią wartość oraz wariancję dla
wskaźnika funkcji turystycznej.
Cała zbiorowość (ID = 1) liczy 116 jednostek terytorialnych (N). Średnia wartość
funkcji turystycznej to 35,1≈y , a wariancja Var ≈ 1,68. Drzewo ma 5 węzłów końcowych
(liści), a wiec gminy podzielone zostały na 5 grup (wyk. 3).
Pierwszą wartością determinującą przynależność danej gminy do odpowiedniego
liścia jest wskaźnik syntetyczny walorów przyrodniczych (z1), dzielący zbiorowość na
dwie podstawowe grupy:
I) grupą pierwszą (ID=2) są gminy, których wielkość wskaźnika walorów
przyrodniczych z1 ≤ 0,411968. W 90 gminach wchodzących w jej skład średnia wartość
wskaźnika funkcji turystycznej wynosi 810,0≈y i jest niższa od średniej wszystkich
116 obszarów;
II) grupa druga (ID = 3) to gminy o wskaźniku syntetycznym walorów przyrodniczych z1
> 0,411968 oraz średnią wielkością funkcji turystycznej 257,2≈y (zdecydowanie
powyżej średniej dla wszystkich 116 jednostek terytorialnych). Tu zakwalifikowano 26
gmin o stosunkowo dużej różnicy pod względem wartości y (Var ≈ 3,756).
26
Wyk. 13. Model drzewa regresji dla wskaźnika funkcji turystycznej (y) na obszarach wiejskichwojewództwa podkarpackiego
Liczba węzłów dzielonych: 4, liczba węzłów końcowych: 5
ID=1 N=116
Śr=1,134590
Var=1,683370
ID=2 N=90
Śr=0,810273
Var=0,615281
ID=3 N=26
Śr=2,257224
Var=3,756200
ID=33 N=17
Śr=1,309060
Var=0,815058
ID=4 N=80
Śr=0,695611
Var=0,355947
ID=5 N=10
Śr=1,727571
Var=1,743344
ID=32 N=9
Śr=4,048202
Var=4,405950
ID=34 N=8
Śr=0,795319
Var=0,326936
ID=35 N=9
Śr=1,765719
Var=0,805803
Walory przyrodnicze
<= 0,411968 > 0,411968
Struktura demograficzna
<= 0,471134 > 0,471134
Infrastruktura techniczna
<= 0,319821 > 0,319821
Walory antropogeniczne
<= 0,202594 > 0,202594
gdzie: ID – numer węzła N – liczba gmin w węźle Źródło: opracowanie własne przy użyciu modułu Statistica 8
27
Podział drzewa regresji został dokonany przez 4 uwarunkowania, będące elementem
potencjału turystycznego i są to: walory przyrodnicze, struktura demograficzna,
infrastruktura techniczna oraz walory antropogeniczne. Wskaźniki te uznać należy za
decydujące w procesie podziału jednostek samorządowych na poszczególne grupy,
w których obserwuje się stosunkowo jednorodne wielkości wskaźnika funkcji turystycznej.
Każda z wyodrębnionych grup ma pewne cechy, na podstawie których autor nadał
im nazwę, opisał ich charakter oraz możliwości rozwoju (tab. 7).
Tab. 7 Gminy należące do węzłów końcowych drzewa regresji