Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii STUDIA PODYPLOMOWE „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” IV edycja, rok akademicki 2014/2015 Paulina Czarnota 10/2015 Uwarunkowania podnoszenia innowacyjności polskiej gospodarki z perspektywy doświadczeń wybranych krajów Unii Europejskiej Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr Małgorzaty Wosiek Przyjmuję pracę ………………............... Data i podpis promotora RZESZÓW 2015 Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
39
Embed
Uwarunkowania podnoszenia innowacyjności polskiej gospodarki z ...
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
IV edycja, rok akademicki 2014/2015
Paulina Czarnota
10/2015
Uwarunkowania podnoszenia innowacyjności
polskiej gospodarki z perspektywy doświadczeń
wybranych krajów Unii Europejskiej
Praca dyplomowa wykonana
pod kierunkiem
dr Małgorzaty Wosiek
Przyjmuję pracę
………………...............
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji
ekonomicznej
~ 2 ~
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa
została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób
niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest
w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów
podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem
procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data: 14.05.2015 Podpis autora pracy: Paulina Czarnota
~ 3 ~
Streszczenie
Praca obejmuje tematykę związaną z analizą uwarunkowań i stopnia innowacyjności
polskiej gospodarki na tle europejskich liderów w tym zakresie, czyli: Niemiec, Szwecji,
Danii, Finlandii oraz krajów, takich jak: Czechy, Węgry i Słowacja, które
w międzynarodowych rankingach innowacyjności osiągają lepsze wyniki niż Polska.
W opracowaniu wykorzystano metody taksonomiczne, w szczególności metodę porządkowania
liniowego Z. Hellwiga i metodę analizy skupień Warda. Analizą objęto lata 2006, 2010
i 2014.
Słowa kluczowe:
< innowacyjność krajów, konkurencyjność gospodarki narodowej, Unia Europejska,
wskaźniki innowacyjności, konwergencja realna, polska gospodarka>
TYTUŁ
<Conditions of rising innovation in Polish economy in perspective of the experience of
malejące zróżnicowanie w poziomie innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej
sprzyja konwergencji realnej wewnątrz ugrupowania i tworzeniu jednolitego,
konkurencyjnego na skalę światową podmiotu gospodarczego.
Celem głównym niniejszej pracy jest analiza uwarunkowań innowacyjności
gospodarki polskiej z perspektywy doświadczeń liderów innowacyjności w krajach Unii
Europejskiej, a także gospodarek Czech, Węgier i Słowacji.
Do celu głównego przypisano następujące cele szczegółowe:
porównanie poziomu innowacyjności polskiej gospodarki z wybranymi krajami,
określenie mocnych i słabych stron analizowanych gospodarek w zakresie
innowacyjności,
przedstawienie wniosków odnośnie możliwości podnoszenia innowacyjności polskiej
gospodarki.
~ 6 ~
W niniejszej pracy postawiono także tezę badawczą: niwelowanie zróżnicowania
w innowacyjności między gospodarkami Unii Europejskiej sprzyja konwergencji realnej
w ramach tego ugrupowania.
Przedmiotem badania są kraje określane jako europejscy liderzy innowacyjności: Niemcy,
Dania, Szwecja i Finlandia, a także Węgry, Czechy i Słowacja, które uzyskują lepsze wyniki
w rankingach innowacyjności niż Polska. Okres badawczy obejmuje lata 2006, 2010
i uwzględnia prognozy na 2014 rok.
Do realizacji celu głównego, a także celów szczegółowych zastosowano analizę
porównawczą. Wykorzystano także metody taksonomiczne: metodę porządkowania
liniowego Hellwiga oraz metodę grupowania Warda. Analizy oparto o dane wtórne
zamieszczone w raporcie Innovation Index Scoreboard, European Innovation Scoreboard,
dane Eurostatu, GUS, Banku Światowego i OECD.
~ 7 ~
ROZDZIAŁ I
Teoretyczne aspekty innowacyjności gospodarek
1.1. Istota i pojęcie innowacji
Innowacja z języka łacińskiego innovatio oznacza odnowienie1. W debatach
ekonomicznych możemy rozpatrywać ją na dwóch poziomach – mikroekonomicznym
i makroekonomicznym. W ujęciu wąskim możemy mówić o innowacjach
w przedsiębiorstwach – tworzeniu, wprowadzaniu czegoś nowego, udoskonalonego, ale także
wdrożeniu nowoczesnej metody produkcji, uzyskaniu dodatkowych źródeł, czy możliwości.
Natomiast w ujęciu szerokim – innowacje można rozpatrywać w obszarze całych gospodarek,
jako nową kombinację istniejących już możliwości, w kontekście rozwoju i wzrostu
gospodarczego danego kraju. Jest to podejście reprezentowane przez prekursora innowacji –
J. Schumpetera2.
Na przestrzeni wieków innowacje były różnie definiowane. W badaniach najczęściej
przywoływane są definicje autorstwa: P. Druckera, J. Schumpetera, R. Lucasa, P. Kotlera,
P. Romera i G. Silverberga. Analiza tych określeń pozwala na wskazanie głównych atrybutów
innowacji, co ilustruje rysunek 1. Zestawienia to pozwala stwierdzić, że innowacje powinny
być rozpatrywane przede wszystkim w ujęciu dynamicznym, gdyż są złożonym procesem,
który obejmuje tworzenie nowatorskich rzeczy oraz jest związany z wykorzystaniem
posiadanej lub nowej wiedzy do opracowywania patentów i wynalazków,
a także z ulepszeniami technologicznymi. Pojęcie to często odnosi się także do pewnych idei,
praktyk czy obiektów, które przez społeczeństwo postrzegane są jako nowe. Współcześnie
proces generowania innowacji ma charakter programowy. Nie powstają one przypadkowo,
lecz są wynikiem aktywności B+R, a niezmiernie ważną rolę odgrywa kapitał ludzki – jako
pierwotne źródło innowacji3.
Istnieje wiele kryteriów, według których można klasyfikować innowacje. Ze względu na
tematykę niniejszej pracy skupiono się tylko na tych, które wiążą się z innowacyjnością
gospodarek. W tym zakresie wyróżnia się: innowacje kreatywne i imitujące. Pierwsza grupa
dotyczy odkryć i wynalazków, które są najczęściej generowane przez liderów innowacji,
takich jak: Niemcy, Dania, Szwecja i Finlandia. Natomiast innowacje imitujące wprowadzane
są przez kraje, które naśladują i rozpowszechniają nowatorskie pomysły. W tej grupie można
wyróżnić państwa uznawane przez Innovation Union Scoreboard (Unia Innowacji) za kraje
doganiające liderów, przykładowo Bułgarię i Litwę4. Klasyfikacja ta związana jest
1 Bardon-Gust N., Innowacyjność w aspekcie regionalnym, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, 2005, s.51-63. 2 Koch J. (red.), Wzrost gospodarczy a innowacje. Publikacja pokonferencyjna, Wrocławskie Centrum
Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s.15-27. 3 Waresa M., Ekonomiczne skutki różnic w innowacyjności krajów rozszerzonej Unii Europejskiej, w: J.Bilski,
A.Midera (red.), Procesy integracyjne w gospodarce światowej. Polska w Unii Europejskiej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, tom II, s. 727-743. 4 Weresa M., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki. Pozycja w świecie i w regionie, w: H. Brdulak,
T. Gołebiowski, TRANS 03 - Innowacje w gospodarce, Difin, Warszawa 2003, s. 96-114.
~ 8 ~
z podziałem na innowacje podstawowe i usprawniające. Pierwsze z nich mają ogromny
wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy kraju, ponieważ dotyczą nowatorskich rozwiązań
naukowych. Drugie – powstały w celu usprawniania innowacji podstawowych, czyli
przykładowo dostosowywania ich do szybko zmieniających się warunków5.
Rysunek 1.
Elementy składowe definicji innowacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, ,
Diffin, Warszawa 2012, s. 9-15.
Biorąc pod uwagę stopień zależności dzieli się innowacje na sprzężone i niesprzężone.
Pierwsze są wynikiem współpracy pewnej liczy osób, organizacji czy ugrupowania, natomiast
drugie są rezultatem pracy jednej osoby, czy pojedynczego kraju członkowskiego i zazwyczaj
polegają na niewielkich usprawnieniach pewnych procesów6.
Z punktu widzenia wpływu innowacji na rozwój gospodarczy wyróżnić możemy
innowacje strategiczne oraz taktyczne. Innowacje strategiczne rozpatrywane są w długim
okresie, odnoszą się do przedsięwzięć innowacyjnych o charakterze społecznym
i ekonomicznym, przyczyniają się do realizacji określonych celów całego społeczeństwa,
taktyczne zaś odnoszą się do krótkiego okresu, przyczyniają się do podniesienia efektywności
gospodarowania7.
Ze względu na charakter uzyskiwanych korzyści wyróżnia się innowacje: gospodarcze
Przejrzystą klasyfikację czynników warunkujących procesy innowacyjne przedstawił
A. Pomykalski (zob. rys. 2). Pierwsze dotyczą działalności badawczo-rozwojowej w danym
kraju, która tworzy fundamenty działalności innowacyjnej także innych podmiotów. Kolejne
– odnoszą się do polityki państwa nakierowanej na innowacyjność danego kraju.
Rysunek 2.
Czynniki warunkujące procesy innowacyjne według A. Pomykalskiego
Źródło: opracowanie własne na postawiePomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s.
81.
W tym ujęciu istotna staje się strategia rozwoju techniki i nauki przekładająca się na
system kształcenia, który z kolei powiązany jest z dostępem do kreatywnego kapitału
ludzkiego. Duże znaczenie ma struktura gospodarcza kraju, regulująca ogólny stan
mechanizmu innowacyjnego, a także stopień uzależnienia kraju od importu wiedzy i wysoko
zaawansowanych technologii. Ważny jest system funkcjonowania gospodarki, wpływający na
efektywność i konkretyzację innowacji oraz wywierający wpływ na charakter rynku. Ostatnią
grupę stanowią czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne, na które składają się
między innymi: ambicje i prestiż. Czynniki te odnoszą się do kapitału ludzkiego, jego
psychiki i kultury9.
8 Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, Diffin, Warszawa 2012, s.19-26. 9 Pomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s. 81.
potencjał B+R, zasoby wiedzy naukowej i technicznej kraju
polityka innowacyjna państwa
struktura gospodarcza kraju, rozwój społeczno-gospodarczy
system funkcjonowania gospodarki
czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne
~ 10 ~
Innym, równie ciekawym z punktu widzenia niniejszej pracy, podziałem czynników
innowacyjności jest wyróżnienie czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wśród
pierwszych tzw. endogenicznych wymienia się: wiedzę naukową i techniczną, zaplecze
badawcze, kapitał ludzki, a także zasoby finansowe danej gospodarki. W odniesieniu do
determinantów egzogenicznych zwraca się uwagę na międzynarodowe otoczenie, w którym
funkcjonuje gospodarka, np. na przepływ kapitału zagranicznego (zwłaszcza w formie
bezpośrednich inwestycji zagranicznych), regulacje międzynarodowych organizacji
(MFW,WTO), czy ustalenia w ramach międzynarodowych ugrupowań integracyjnych. W tym
kontekście, ważnym czynnikiem zewnętrznym wspierającym proces podnoszenia
innowacyjności niżej rozwiniętych gospodarek Unii Europejskiej są np. fundusze
strukturalne.
Rysunek 3.
Uwarunkowania zdolności kraju do innowacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Starzyk K., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a transfer
technologii w procesie transformacji gospodarczej, w: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red.
Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998, s. 266.
Z kolei K. Starzyk wyróżnia trzy grupy czynników kształtujących potencjał
innowacyjny kraju (zob. rys. 3). Są to:
1. poziom rozwoju gospodarczego danego państwa, kapitał ludzki i system edukacji,
zasoby kapitałowe oraz nakłady na badania i rozwój, a także personel badawczy
i liczba patentów,
2. otwartość danego kraju na inne gospodarki, powiązana z intensywnością wymiany
technologii i wiedzy z zagranicą,
intesywność wymiany wiedzy
i technologii z zagranicą
polityka gospodarcza
(inwestycyjna, naukowo-
techniczna, zagraniczna)
potencjał innowacyjny
danej gospodarki
~ 11 ~
3. szeroko rozumiane uwarunkowania systemowe, które obejmują politykę gospodarczą
danego państwa, w tym naukowo-techniczną, inwestycyjną i zagraniczną10.
W ramach wyżej wymienionych obszarów można wskazać czynniki egzogeniczne,
w skład których wchodzą: intensywność wymiany wiedzy i technologii z zagranicą, polityka
realizowana np. przez organizacje międzynarodowe lub szczebla centralnego Unii
Europejskiej. Źródła endogeniczne to natomiast potencjał innowacyjny danej gospodarki oraz
polityka gospodarcza danego państwa11.
Przegląd czynników i uwarunkowań innowacyjności wskazuje na to, że ich podstawą
są działania badawczo-rozwojowe. Ponadto istotną rolę odgrywa podejście danego państwa
do innowacji. Duże znaczenie ma dostęp do wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego.
Zatem priorytetowe znaczenie wśród uwarunkowań innowacyjności mają czynniki
o charakterze endogenicznym, tkwiące w danej gospodarce. To jej możliwości, stosowanie
odpowiedniej polityki, czy zachęt dla pobudzania zachowań innowacyjnych, przyczyniają się
do szybszego wzrostu innowacyjności, a tym samym także konkurencyjności całego kraju.
Niezmiernie ważną kwestią jest też to, że wszystkie analizowane uwarunkowania
innowacyjności są komplementarne (uzupełniają się wzajemnie).
W odniesieniu do gospodarek Unii Europejskiej ważną rolę we wspieraniu
innowacyjności, odgrywa polityka gospodarcza, nie tylko ta realizowana na poziomie
krajowym (choć przede wszystkim ona), ale także na szczeblu unijnym. Na forum Unii
Europejskiej priorytetowe znaczenie innowacyjności gospodarek podkreślono m.in.
w strategii Europa 2020 – wcześniej w Strategii Lizbońskiej. Istotną część tej strategii
stanowią zapisy dotyczące Unii Innowacji, której bezpośrednim efektem mają być
zwiększone inwestycje na badania i rozwój, osiągające docelowo poziom 3% PKB dla
każdego kraju członkowskiego UE.
10 Dwilińska M., Potencjał innowacyjny gospodarki – pojęcie, determinanty, mierniki, Zeszyty Naukowe SGH,
Warszawa 2005, s.113-132. 11 Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 28-
29.
~ 12 ~
ROZDZIAŁ II
Pomiar innowacyjności gospodarek
2.1. Powszechnie stosowane mierniki innowacyjności gospodarek
Mierniki innowacyjności można analizować na dwóch płaszczyznach12:
jako nakłady – czyli środki lub działania zaangażowane w proces innowacji,
jako efekty – co dane środki spowodowały – są to rezultaty odzwierciedlone
w wynalazkach czy patentach.
Wykorzystując powyższy podział, wyodrębnia się szereg mierników stosowanych
powszechnie do oceny poziomu innowacyjności gospodarek narodowych. Na podstawie
wskaźników cząstkowych budowane są syntetyczne indeksy innowacyjności, w oparciu
o które tworzy się rankingi – Global Innovation Index (GII) oraz stosowany w Unii
Europejskiej Summary Innovation Index (SII) (wcześniej stosowano European Innovation
Index),w oparciu o który tworzony jest coroczny raport Innovation Union Scoreboard.
Ze względu na temat niniejszej pracy szczególną uwagę zwrócono na raport Innovation
Union Scoreboard (IUS)13. Jego podstawą jest syntetyczny wskaźnik innowacyjności SII,
obliczany na podstawie 25 wybranych ujęć cząstkowych. Ogólną charakterystykę zmiennych
uwzględnionych w Summary Innovation Index przedstawiono w tabeli1.
Wskaźniki wykorzystane do obliczenia SII można podzielić na trzy grupy:
czynniki wpływające na innowacyjność podmiotów, niezbędne do tworzenia innowacji,
znajdujące się poza przedsiębiorstwami. Są to wskaźniki związane z poziomem
kwalifikacji siły roboczej – kapitałem ludzkim – stanowiącym podstawę twórczych
i innowacyjnych pomysłów, bazą naukową, a także z finansowaniem pomysłów
innowacyjnych,
czynniki związane z podmiotami gospodarczymi na terenie danego kraju,
efekty, jakie uzyskano za pomocą danych nakładów na innowacje. Ich miarą są np.:
wskaźniki dotyczące liczby firm, które wprowadziły innowacje (produktowe,
procesowe, itp.) oraz poziom zatrudnienia w branżach wiedzochłonnych, eksport
produktów zaawansowanych technologicznie, a także wydane patenty i licencje14.
W obrębie zmiennych ujętych w Summary Innovation Index zauważyć można zmiany
wprowadzone w raporcie IUS 2014. Poprawiono w nim wskaźnik 25 – który wcześniej
odnosił się do szybkiego wzrostu innowacyjności firm (IUS 2013), na zatrudnienie w szybko
rozwijających się firmach w sektorach innowacyjnych. Wydłużono okres analizy
12 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2014, s.282-292. 13 European Commission, Innovation Union Scoreboard 2014, (dostęp: 2.03.2015)
z pięcioletniego (IUS 2013) do ośmioletniego (IUS 2014). Ponadto zmieniono kalkulację stóp
wzrostu, w której do tej pory brano pod uwagę średni wynik indywidualnych wskaźników –
natomiast w nowym ujęciu liczy się go jako średnioroczny wzrost syntetycznego SII15.
Przedstawiony wskaźnik sumaryczny ma wiele zalet i wad, dlatego znajduje on
zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Sporne kwestie dotyczą przede wszystkim
jego budowy. Ciekawe jest to, że kraje które są na pierwszych miejscach w Europie pod
względem SII nie zawsze są najlepsze w skali globalnej, co obrazuje wskaźnik Global
Innovation Index.
Inny zbiór wskaźników oceniających innowacyjność kraju zaproponowali: S. Stern, M.E.
Porter i J.L. Furman, aczkolwiek nawiązują one do tych zaproponowanych w SII. Według ich
koncepcji dzieli się je na: bezpośrednie i pośrednie. Do grupy pośrednich zaliczyć można16:
liczbę patentów przyznanych przez EPO17 – wybór EPO był celowy, ze względu na
wysokie wymagania stawiane potencjalnym wynalazkom przez tę instytucję,
wkład gospodarki w globalny rynek high-tech, przejawiający się między innymi
udziałami nakładów B+R w PKB.
Z kolei bezpośrednie – dzielą się na dwie zasadnicze grupy: zasoby związane
z tworzeniem nowej wiedzy, a także ze zdolnością do komercjalizacji innowacji przez dany
kraj. Są to:
krajowe wydatki brutto na B+R (GERD),
personel B+R,
kapitał ludzki związany z nauką i technologią,
osoby z wykształceniem wyższym w dziedzinie nauk technicznych.
15 European Commision, Innovation Union Scoreboard 2014, (data dostęp: 2.03.2015), s.11.
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 16 Stern S., Porter M., Furman J., The determinants of National Capacity, „Working Paper”, No 7876, National
Bureau of Economics Research, Cambridge, September 2000, s.1. 17 EPO – Europejskie Biuro Patentowe.
Tabela 1. Cząstkowe wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w Summary Innovation Index
Źródło: opracowanie własne na postawie Innovation Union Scoreboard 2014.
SUMMARY INNOVATION INDEX 2014
WARUNKI PDSTAWOWE AKTYWNOŚĆ FIRM PRODUKTY (EFEKTY)
Zasoby ludzkie
Otwarte, doskonałe,
atrakcyjne systemy
badań
Finanse
i wsparcie
Inwestycje
firmy
Przedsiębiorczość
i powiązania
Aktywa
intelektualne Innowatorzy Efekty ekonomiczne
Nowe stopnie
doktorskie
Międzynarodowe
publikacje naukowe
Wydatki na
B+R
w sektorze
publicznym
Wydatki na
B+R w sektorze
prywatnym
Innowacje wewnętrzne
MŚP
Wnioski patentowe
PCT**
MŚP wprowadzające
innowacje produktowe/
procesowe
Zatrudnienie
w działalności opartej na
wiedzy
Odsetek osób
z wykształceniem
wyższym
Publikacje naukowe
pośród najlepszych 10%
najczęściej cytowanych na
świecie
Inwestycje
w Venture
Capital
Inne wydatki niż
B + R
Współpraca
innowacyjnych MŚP
z innymi firmami
Wnioski patentowe PCT
na 100 mieszkańców
dotyczące społecznych
wyzwań
MŚP wprowadzające
innowacje marketingowo -
organizacyjne
Udział eksportu
produktów wysoko
zaawansowanych
technologii
Odsetek młodzieży
z co najmniej
średnim
wykształceniem
Doktoranci spoza UE Liczba publikacji
publiczno-prywatnych
Wspólne znaki
towarowe
Zatrudnienie w szybko
rozwijających się firmach
w sektorach
innowacyjnych (2014)
Eksport usług opartych
na wiedzy
Sprzedaż innowacji na
rynek
Wspólne projekty Przychody z zagranicy
(licencje i patenty)
~ 15 ~
Dokonując analizy literatury z tego zakresu zauważono także inne wskaźniki oceniające
poziom innowacyjności danego kraju. Zaliczyć do nich można:
zatrudnienie w usługach high-tech jako odsetek ogółu siły roboczej,
osoby posiadające wyższe wykształcenie – odsetek osób w wieku 25–64 lata,
zapotrzebowanie na nowe kadry B+R,
poziom PKB per capita danego kraju,
liczba patentów w wymiarze krajowym i zagranicznym,
inwestycje w Venture Capital jako % PKB.
Nasuwa się wniosek, że dobór wskaźników do oceny innowacyjności danego kraju jest
tak naprawdę subiektywny – zależy tylko i wyłącznie od osoby próbującej ocenić poziom
innowacyjności danego kraju. Na podstawie zaprezentowanego powyżej zestawienia można
wnioskować, że ocenę innowacyjności gospodarki nie można oprzeć tylko na
wskaźnikach innowacyjności przedsiębiorstw, ale należy wziąć pod uwagę również szereg
innych czynników wpływających pozytywnie na chęć tworzenia innowacji, takich jak:
dostępność wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego czy polityka proinnowacyjna
państwa. Trzeba też uwzględnić efekty, jakie działania te przynoszą całej gospodarce.
Kolejnym ważnym, syntetycznym wskaźnikiem innowacyjności jest Global Innovation
Index (GII). Jest to światowy indeks określający innowacyjność poszczególnych gospodarek.
Po raz pierwszy został on wprowadzony w 2007 roku. Klasyfikuje on 125 gospodarek ze
względu na 60 wskaźników (zob. rys. 4).
Rysunek 4.
Składowe wskaźnika Global Innovation Index
Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Innovation Index 2014.
Wskaźniki efektywności innowacyjnej
Czynniki kreujące innowacyjność
Instytucje Kapitał
ludzki
Infrastruk -
tura
Złożoność
rynkuZłożoność
biznesu
Efekty
działalności
innowacyjnej
Efekty
wiedzy
i technologii
Efekty
kreatywno
-ści
~ 16 ~
W jego skład wchodzą czynniki kreujące innowacyjność oraz efekty działalności
innowacyjnej. Pierwsze obejmują kolejno: instytucje (środowisko polityczne, regulacyjne
i biznesowe), kapitał ludzki (wykształcenie wyższe, badania i rozwój), infrastrukturę (ogólna
infrastruktura, trwałość ekologiczna), złożoność rynku (kredyty, inwestycje, handel
i konkurencyjność) oraz biznesu (wiedza pracowników, powiązania innowacyjne, absorpcja
wiedzy). Natomiast w drugiej grupie wyróżnia się: efekty wiedzy i technologii
(kreacja/oddziaływanie/dyfuzja wiedzy) oraz kreatywności (aktywa niematerialne, dobra
kreatywne i serwis oraz kreatywność internetowa).
Tak pogrupowane mierniki dają lepszy i dokładniejszy obraz poziomu innowacyjności
w badanych gospodarkach. Dużą zaletą jest także światowy zasięg wskaźnika GII, który
pozwala na dokonanie analizy porównawczej większości gospodarek.
2.2. Wskaźniki wybrane do oceny innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej
Dobór zmiennych do modelu nie jest kwestią łatwą do rozstrzygnięcia. Jego trafność
ma bardzo duży wpływ na prawidłowość wybranej konstrukcji, w oparciu o którą prowadzi
się analizę. Oczywiście wybór danych, jak i modeli jest subiektywny, dlatego też rankingi
innowacyjności różnią się pomiędzy sobą.
Tabela 2.
Wskaźniki innowacyjności wykorzystane w badaniu
NAKŁADY
SIŁY SPRAWCZE
INNOWACJI
Udział kapitału ludzkiego w nauce i technice jako %
populacji (HRST) 1
Udział doktorów w dziedzinie technologii (% populacji
w wieku 20-29 lat) 2
GERD jako % PKB 3
Udział osób z wykształceniem wyższym w grupie
wiekowej 25-64 lat (%) 4
Wydatki na B+R (% PKB) 5
EFEKTY
ZASTOSOWANIE
NOWEJ WIEDZY
Eksport produktów zaawansowanych technologicznie
(% eksportu) 6
Zatrudnienie w wysoko zaawansowanych
technologicznie branżach jako % zatrudnienia ogółem 7
Zatrudnienie w B+R jako % zatrudnienia ogółem 8
WŁASNOŚĆ
INTELEKTUALNA
Liczba wniosków patentowych wysoko
zaawansowanych technologii do EPO (na 1 mln osób) 9
Liczba wniosków patentowych ogółem złożonych do
EPO (na 1 mln osób) 10
Źródło: opracowanie własne.
~ 17 ~
Na podstawie literatury przedmiotu wyznaczono wskaźniki mające na celu ocenę
wybranych gospodarek UE pod względem poziomu innowacyjności (zob. tabela 2). Dobór
wskaźników oparto na dwóch kryteriach18:
merytorycznym – wybór zmiennych ujętych zgodnie z wnioskami wynikającymi
z przeglądu literatury,
kompletność i porównywalność danych statystycznych.
Wskaźniki zostały podzielone na dwie grupy: nakłady i efekty. Mają one charakter
stymulant, tzn. ich wysokie wartości świadczą o wyższym poziomie innowacyjności
gospodarek.
Pierwsza grupa wskaźników składa się z dwóch komponentów: siły sprawcze
innowacji – przez które autor niniejszej pracy rozumie czynniki występujące w danym kraju
niezbędne do zaistnienia innowacji, a także elementy obejmujące tworzenie nowej wiedzy.
W obrębie efektów wyróżniono podgrupę zastosowania nowej wiedzy, mierzoną eksportem
wysoko zaawansowanych technologii oraz zatrudnieniem, a także dotyczącą własności
intelektualnej – za którą uznano patenty i licencje zgłaszane do EPO.
2.3. Analiza innowacyjności według metody porządkowania liniowego Z. Hellwiga
Zjawiska odnoszące się do innowacyjności są bardzo złożone, dlatego trudno jest je
przedstawić za pomocą jednego uniwersalnego miernika. Właśnie ta różnorodność powoduje,
że niemożliwe staje się wyselekcjonowanie jednego wskaźnika diagnostycznego,
przykładowo nakładów na badania i rozwój do oceny całej gospodarki. Dlatego stosuje się
syntetyczne miary uwzględniające złożoność i wielowymiarowość tego zjawiska.
W bieżących badaniach do opracowania syntetycznego wskaźnika innowacyjności
wykorzystano metodę porządkowania liniowego według koncepcji przedstawionej przez
Z. Hellwiga. Objęto nią lata 2006, 2010, 2014 wraz z uwzględnioną prognozą na 2014 rok.
Badaniu empirycznemu poddano gospodarki liderów innowacji, wyodrębnionych celowo
według rankingu zawartego w raporcie Innovation Union Scoreboard, tj. Niemcy, Dania,
Szwecja, Finlandia, a także grupę krajów, które w 2004 roku wstąpiły do Unii Europejskiej
wraz z Polską, czyli: Czechy, Węgry i Słowację.
Wskaźniki cząstkowe wykorzystane do konstrukcji syntetycznego miernika
innowacyjności muszą spełniać pewne kryteria statystyczne. Powinny:
cechować się wysoką zmiennością,
być silnie skorelowane ze zmienną objaśnianą,
być słabo skorelowane pomiędzy sobą.
18 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, 2011, s. 286.
~ 18 ~
Procedura weryfikacji zmiennych według kryteriów statystycznych przebiega
w następujących etapach:
1. Eliminuje się czynniki cechujące się zbyt niskim poziomem zmienności
(w analizowanym przypadku, gdy ten współczynnik przyjął wartość poniżej 10%).
2. Oblicza się współczynniki korelacji19 dla badanych zmiennych. W opracowaniu
ustalono wartość krytyczną na poziomie 0,85. Wysoka wartość współczynnika
korelacji wskazuje, że informacje mierzone przez zmienne powielają się.
3. Ze względu na wartość obliczonych współczynników korelacji przeprowadza się
redukcję zmiennych za pomocą metody statystycznej – w opracowaniu wykorzystano
parametryczną metodę doboru zmiennych diagnostycznych Z. Hellwiga20.
Etapy eliminacji zmiennych diagnostycznych metodą Hellwiga21:
1. W macierzy współczynników korelacji dla każdej zmiennej sumuje się bezwzględne
wartości współczynników korelacji, następnie wybiera się wartość centralną (tę
zmienną, dla której suma jest najwyższa).
2. Eliminuje się zmienne, które mają wyższy współczynnik korelacji niż założony
w badaniu (0,85) – są to zmienne satelitarne.
3. Postępowanie prowadzi się tak długo, aż odrzuci się wszystkie zmienne o wyższych
w stosunku do ustalonej wartości współczynnikach korelacji22.
Po przeprowadzeniu statystycznej weryfikacji zmiennych, ostatecznie w badaniu
wykorzystano następujące wskaźniki:
zatrudnienie w sektorze B+R jako % zatrudnienia ogółem,
liczba aplikacji patentowych EPO przypadających na 1 milion mieszkańców,
kapitał ludzki w nauce i technice jako % populacji,
zatrudnienie w sektorze wysoko zaawansowanych technologii jako % zatrudnienia
ogółem,
liczba doktorantów jako procent populacji w wieku 20–29 lat,
eksport produktów high-tech jako % eksportu ogółem.
Tak przygotowany zestaw zmiennych poddawany jest procedurze standaryzacji według
formuły:
19 Są to współczynniki korelacji liniowej Pearsona. 20 Warzecha K., Syntetyczna ocena dystansu Polski od krajów UE na podstawie wybranych aspektów ochrony
środowiska, (data dostępu 5.04.2015) http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf 21 Stec M. Uwarunkowania rozwojowe województw w Polsce – analiza statystyczno – ekonometryczna
„Nierówności społeczne a Wzrost Gospodarczy Uwarunkowania sprawnego działania w przedsiębiorstwie
i regionie”, Zeszyt nr 20, Wyd. UR w Rzeszowie, Rzeszów 2011, s.232-251. 22 Warzecha K, Syntetyczna…..
~ 19 ~
jjij
ijxS
xxz
,
gdzie:
𝑥𝑖𝑗- obserwowana wartość zmiennej,
𝑥�̅� − średnia wartość (wartość oczekiwana),
𝑆(𝑥𝑗) − odchylenie standardowe zmiennej ,
𝑧𝑖𝑗 – wartość zmiennej standaryzowanej.
W niniejszym opracowaniu uwzględniono średnią i odchylenie standardowe obliczone na
postawie wszystkich obserwacji tak, aby wartości syntetycznej miary innowacyjności były
porównywalne w kolejnych latach. Umożliwiło to przedstawienie analizy w ujęciu
dynamicznym. Na podstawie wystandaryzowanych zmiennych obliczono syntetyczny
wskaźnik innowacyjności wg formuły:
𝑑𝑖 = 1 − 𝐷𝑖𝑜
𝐷𝑜
gdzie:
𝑑𝑖 – wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności,
𝐷𝑖𝑜- odległość euklidesowa wyznaczonych obiektów od wzorca,
𝐷0 – odległość (lub ciąg odległości).
Wynikiem powyższej procedury jest utworzenie rankingu obiektów. Syntetyczna miara
przyjmuje wartości z zamkniętego przedziału od 0 – 1. Im kraj jest bardziej innowacyjny, tym
wartość wskaźnika jest wyższa.
Parametryczna metoda doboru zmiennych ma wiele zalet, jak również i wad. Na
pewno ułatwia estymację modelu w szczególności poprzez eliminację współliniowości,
ogranicza liczbę zmiennych do badania, a także zmniejsza liczbę równań modelu. Jej
niedogodnością jest jednak ograniczona możliwość interpretacji merytorycznej otrzymanych
danych23.
23 Cieślak M. (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2002, s. 119; Pluta
W.,, Agregatowe zmienne diagnostyczne w badaniach regresyjnych, „Przegląd Statystyczny” 1976 nr 1, s. 85–
97.
~ 20 ~
ROZDZIAŁ III
Statystyczno-ekonometryczna analiza poziomu innowacyjności wybranych
gospodarek Unii Europejskiej
3.1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE w świetle międzynarodowych
rankingów
Według Raportu Innovation Union Scoreboard liderami innowacyjności w Unii
Europejskiej w 2014 roku były: Szwecja, Dania, Niemcy i Finlandia. Analizując raport IUS
2014 można zauważyć, że w porównaniu do roku poprzedniego Polska przesunęła się
z grupy „skromnych” do „umiarkowanych” innowatorów, zostawiając za sobą w tyle
Bułgarię, Litwę i Rumunię. Widoczna jest także przewaga Węgier, Słowacji i Czech nad
Polską, która nadal się utrzymuje, chociaż w 2014 roku te państwa znalazły się
w jednej grupie krajów cechujących się umiarkowaną innowacyjnością (zob. wykres 1)24.