Ustawa o postępowaniu - images.nexto.plimages.nexto.pl/upload/publisher/Wolterskluwer/public/ustawa o post... · praktyczne komentarze Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Komentarz

Piotr Górecki Stanisław Stachowiak

praktyczne komentarze

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Komentarz

4. wydanie

Piotr Górecki Stanisław Stachowiak

Stan prawny na 2 kwietnia 2007 r.

Redakcja: Katarzyna Rybczyńska

Wydawca: Justyna Kossak

Skład, łamanie: Jacek Sobczyk; Faktoria Wyrazu Sp. z o.o.

© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2007

ISBN: 978-83-7526-204-9

4. wydanie

Wydane przez:Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Wydawnictw Książkowych i Czasopism Prawniczych01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. (022) 535 80 00

Redakcja Książek31-156 Kraków, ul. Zacisze 7tel. (012) 630 46 00e-mail: [email protected]

www.wolterskluwer.plKsięgarnia internetowa www.profinfo.pl

Druk i oprawa: Drukarnia Diecezjalna w Sandomierzu, ul. Żeromskiego 4, 27-600 Sandomierz

5

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

DZIAŁ I. PRZEPISY OGÓLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Art. 1 [Zakres stosowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Art. 2 [Stosowanie ustawy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Art. 3 [Zasada dobra nieletniego; zasada indywidualizacji] . . . . . . . . . . . . 20Art. 3a [Mediacja] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Art. 4 [Zawiadomienie sądu rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Art. 4a [Obowiązek udzielenia informacji sądowi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

DZIAŁ II. ŚRODKI ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA DEMORALIZACJI I PRZESTĘPCZOŚCI NIELETNICH . . . . . 30

Art. 5 [Środki stosowane wobec nieletniego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Art. 6 [Katalog środków]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Art. 7 [Zobowiązanie rodziców] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Art. 8 [Kara pieniężna] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Art. 9 [Orzekanie o karze] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Art. 10 [Zakład poprawczy – przesłanki] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Art. 11 [Warunkowe zawieszenie umieszczenia] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Art. 12 [Szpital psychiatryczny] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Art. 13 [Wymierzenie nieletniemu kary]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Art. 14 [Stosowanie prawa materialnego – k.k., k.k.s. i k.w.]. . . . . . . . . . . . 63

6

Spis treści

DZIAŁ III. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Rozdział 1. Przepisy ogólne o postępowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Art. 15 [Właściwość rzeczowa sądu rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Art. 16 [Wyjątek od zasady właściwości rzeczowej] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Art. 17 [Właściwość miejscowa sądu] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Art. 18 [Właściwość sądu karnego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Art. 19 [Wysłuchanie nieletniego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Art. 20 [Stosowanie przepisów k.p.k. i k.p.c.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Art. 21 [Wszczęcie i umorzenie postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Art. 22 [Czyny ścigane na wniosek i z oskarżenia prywatnego]. . . . . . . . . . 87Art. 23 [Zawiadomienie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Art. 24 [Wywiad środowiskowy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Art. 25 [Dowód z opinii o nieletnim] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Art. 25a [Opinia psychiatryczna] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Art. 26 [Środki tymczasowe]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Art. 27 [Schronisko dla nieletnich] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Art. 28 [Nałożenie obowiązków wobec rodziców] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Art. 29 [Zażalenie]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Art. 30 [Strony postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Art. 30a [Zawieszenie postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Art. 31 [Doręczenia] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Art. 32 [Koszty postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Rozdział 3. Postępowanie wyjaśniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Art. 33 [Wszczęcie postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Art. 34 [Postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego] . . . . . 120Art. 35 [Zadania postępowania wyjaśniającego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Art. 36 [Prawa stron] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Art. 37 [Uprawnienia policji] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Art. 38 [Zażalenie]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Art. 39 [Przesłuchanie nieletniego przez Policję] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Art. 40 [Zatrzymanie nieletniego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Art. 41 [Nadzór sędziego rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Art. 42 [Przekazanie sprawy nieletniego do innych trybów] . . . . . . . . . . . 136

7

Art. 43 [Treść postanowienia] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Rozdział 4. Postępowanie opiekuńczo-wychowawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Art. 44 [Obrońca nieletniego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Art. 45 [Wyłączenie jawności] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Art. 46 [Treść postanowienia; doręczenia] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Art. 47 [Przekazanie sprawy do innego trybu] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Art. 47a [Postępowanie o umieszczenie nieletniego w szpitalu

psychiatrycznym] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Rozdział 5. Postępowanie poprawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Art. 48 [Wyłączenia przepisów] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Art. 49 [Obrońca] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Art. 50 [Skład sądu]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Art. 51 [Udział w rozprawie]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Art. 52 [Skutki niestawiennictwa]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Art. 53 [Niejawność rozprawy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Art. 54 [Uprawnienia nieletniego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Art. 55 [Rozstrzygnięcia sądu rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Rozdział 6. [skreślony] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Rozdział 7. Postępowanie odwoławcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

Art. 58 [Skład sądu odwoławczego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Art. 59 [Postępowanie przed sądem]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Art. 60 [Granice rozpoznania środka odwoławczego] . . . . . . . . . . . . . . . . 171Art. 61 [Granice środka odwoławczego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Art. 62 [Rozstrzygnięcia sądu odwoławczego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Art. 63 [Zakaz reformationis in peius] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Art. 63a [Odpowiednie stosowanie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

DZIAŁ IV. POSTĘPOWANIE WYKONAWCZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Rozdział 1. Przepisy ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Art. 64 [Wszczęcie postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Art. 65 [Cele postępowania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Art. 65a [Obowiązki nieletniego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Art. 66 [Dyrektywa ogólna; korespondencja nieletniego] . . . . . . . . . . . . . 183

Spis treści

8

Art. 66a [Praktyki religijne] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Art. 67 [Działania Policji] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Art. 68 [Rola sądu rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Art. 69 [Wykonywanie orzeczonych środków] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Art. 70 [Uprawnienia stron i dyrektora zakładu]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Art. 71 [Odroczenie i przerwa wykonania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Art. 72 [Obowiązek zawiadomienia sądu rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . 194Art. 73 [Czas trwania wykonania orzeczenia]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Art. 74 [Wykonywanie środka tymczasowego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Art. 75 [Uregulowania procesowe] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Art. 76 [Pomoc następcza] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Art. 77 [Nadzór sędziego rodzinnego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Art. 78 [Delegacja ustawowa] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Rozdział 2. Środki wychowawcze i lecznicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Art. 79 [Zasada elastyczności stosowania środków]. . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Art. 80 [Obowiązki dyrektora] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Art. 81 [Delegacja ustawowa] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Art. 82 [Delegacja ustawowa] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Art. 83 [Delegacja ustawowa] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Art. 84 [Delegacja ustawowa] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Rozdział 3. Środek poprawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Art. 85 [Rodzaj i zmiana zakładu poprawczego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Art. 86 [Warunkowe zwolnienie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Art. 87 [Okres próby] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Art. 88 [Odstąpienie od wykonania] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Art. 89 [Zatarcie orzeczenia] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Art. 90 [Uprawnienia dyrektora zakładu] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Art. 91 [Postępowanie w razie popełnienia czynu karalnego

w zakładzie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Art. 92 [Kolejność wykonywania orzeczeń] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Art. 93 [Kolejność wykonywania orzeczeń] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Art. 94 [Kolejność wykonywania orzeczeń] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Art. 95 [Nadzór Ministra Sprawiedliwości] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Spis treści

9

Rozdział 4. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii, ośrodku szkolno-wychowawczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Art. 95a [Środki przymusu bezpośredniego]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Art. 95b [Decyzja o zastosowaniu środków przymusu] . . . . . . . . . . . . . . . . 237Art. 95c [Delegacje ustawowe] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Rozdział 5. Zatrudnianie nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych lub schroniskach dla nieletnich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Art. 95d [Warunki zarudniania]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Art. 95e [Czas pracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Art. 95f [Wynagrodzenie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Art. 95g [Zaliczanie okresu pracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Art. 95h [Prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego] . . . . . . . . . . . 243

DZIAŁ V. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE [Przepisy międzyczasowe]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

Art. 96 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Art. 97 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Art. 98 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Art. 99 [skreślony]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Art. 100 [skreślony]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Art. 101 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Art. 102 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Art. 103 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Art. 104 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karnyArt. 10. [Odpowiedzialność karna nieletnich] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

WYBRANE PRZEPISY WYKONAWCZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2001 r.w sprawie wysokości i szczegółowych zasad ustalania kosztów postępowania w sprawach nieletnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Spis treści

10

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 sierpnia 2001 r.w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracjiz dnia 21 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich . . . .270

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lutego 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, młodzieżowych ośrod-kach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii . . . . . 312

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 września 2001 r.w sprawie zakresu i trybu współdziałania zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z Policją w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa tych placówek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r.w sprawie ośrodków kuratorskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r.w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich . . . . . . 331

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii . . . 338

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach . . . . . . . . . . . . 352

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

Spis treści

11

WYKAZ SKRÓTÓW

Dz. U. – Dziennik UstawDz. Urz. – Dziennik Urzędowyk.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U.

Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)k.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr

88, poz. 553 z późn. zm.)k.k.s. – ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy

(Dz. U. Nr 83, poz. 930 z późn. zm.)k.k.w. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy

(Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.)k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania

cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)k.p.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania kar-

nego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)k.r.o. – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuń-

czy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)k.w. – ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U.

Nr 12, poz. 114 z późn. zm.)OSN – Orzecznictwo Sądu NajwyższegoOSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba CywilnaOSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Ubezpieczeń

SpołecznychOSNKW – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i WojskowaOSP – Orzecznictwo Sądów PolskichOSNPG – Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Prokuratura GeneralnaPPK – Przegląd Prawa Karnego

Wykaz skrótów

SN – Sąd Najwyższyu.p.n. – ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w spra-

wach nieletnich (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.)

u.s.p. – ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów po-wszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.)

13

SŁOWO WSTĘPNE

Przygotowanie uchwalonej w dniu 26 października 1982 r. ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich trwało bardzo długo. Obowiązuje ona od 12 maja 1983 r., a więc od 23 lat, z tym, że była parokrotnie no-welizowana.

Od dawna zgłaszane są pod adresem tej ustawy różne zastrzeżenia, a i w wymiarze praktycznym jej stosowanie wywołuje szereg wątpliwości, niejasności i problemów.

W założeniu ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich miała być aktem prawnym całościowo regulującym sprawy nieletnich, którzy do-puścili się czynów zabronionych prawem karnym lub przejawiają cechy demoralizacji. Tak się jednak w gruncie rzeczy nie stało, gdyż ustawodaw-ca założył zarazem, że w zależności od trybu postępowania, a w pewnym zakresie i od fazy postępowania, mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania karnego lub kodeksu postępowania cywilnego, a zatem kodeksy regulujące bardzo odmienną materię procesową (art. 20 ustawy). Ponadto, zgodnie z art. 14 ustawy, w sprawach nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, sąd rodzinny stosuje odpowiednio przepisy części ogólnej kodeksu karnego, kodeksu karnego skarbowego lub kodeksu wykroczeń, jeżeli nie są sprzeczne z ustawą.

Trudności ze stosowaniem przepisów ustawy o postępowaniu w spra-wach nieletnich wiążą się także z faktem uchwalenia w 1997 r. nowych kodeksów – karnego oraz postępowania karnego (także już nowelizowa-nych), a także z dość istotnymi zmianami wprowadzonymi w ostatnich latach w nowelizacjach kodeksu postępowania cywilnego i prawa wy-kroczeń.

Od pewnego czasu trwają prace nad przygotowaniem projektu no-wego prawa (kodeksu) nieletnich. Ewentualne uchwalenie tych przepi-

Słowo wstępne

sów to jednak jeszcze dość odległa przyszłość. Przygotowanie zatem już czwartego wydania komentarza do obowiązującej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich uznaliśmy za potrzebne tym bardziej, że poprzednie wydania zostały przyjęte przychylnie.

Komentarz uwzględnia dorobek orzecznictwa Sądu Najwyższego, a także w wielu miejscach odwołuje się do poglądów wyrażonych w lite-raturze. Ze względu na charakter opracowania, literatura została zaprezen-towana nie w pełnym zakresie, tym bardziej że w wielu opracowaniach zaprezentowano już bogatą bibliografię dotyczącą ustawy, z której zain-teresowany Czytelnik będzie mógł z łatwością skorzystać.

Autorzy żywią nadzieję, że komentarz będzie przydatny w szcze-gólności: sędziom, prokuratorom, adwokatom, policjantom, kuratorom sądowym oraz innym osobom związanym z postępowaniem w sprawach nieletnich. W pewnym zakresie może także służyć jako pomoc dydak-tyczna studentom prawa, pedagogiki, psychologii czy też socjologii, nie tylko w obrębie studiów uniwersyteckich, lecz także w wielu innych szkołach wyższych, w których te kierunki kształcenia są obecne i program studiów przewiduje przedmiot związany z postępowaniem w sprawach nieletnich.

Za konieczne uznaliśmy zamieszczenie w opracowaniu komentarza do art. 10 kodeksu karnego z 1997 r. (dotyczącego nieletnich, którzy popełnili czyn zabroniony), albowiem stanowi on istotne dopełnienie unormowania odpowiedzialności nieletnich zawartego w przepisach ustawy o postę-powaniu w sprawach nieletnich. Za niezmiernie istotne uznaliśmy także zamieszczenie wybranych przepisów wykonawczych do ustawy.

Autorami komentarza są: Piotr Górecki i Stanisław Stachowiak, który opracował rozdział 7 działu III ustawy.

Komentarz uwzględnia stan prawny na dzień 2 kwietnia 2007 r.

Autorzy

15

Ustawa

z dnia 26 października 1982 r.

o postępowaniu w sprawach nieletnich

(tekst. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109; sprost. Dz. U. z 2002 r. Nr 58, poz. 542;

zm.: Dz. U. z 2003 r. Nr 137, poz. 1304, Nr 223, poz. 2217; z 2005 r. Nr 169, poz. 1413; z 2006 r. Nr 220, poz. 1600)

W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nie-letnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współ-życia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje:

1. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich zawiera preambułę, która stanowi ogólną wskazówkę interpretacyjną wszystkich jej przepi-sów. Preambuła kierowana jest do wszystkich organów i osób stosujących przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r., a w szczególności policji, prokuratury, sędziów rodzinnych, sądów rodzinnych, kuratorów sądowych oraz dyrektorów zakładów poprawczych i osób tam zatrudnionych.

Z treści preambuły wynika, że ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich zmierza do osiągnięcia przede wszystkim dwóch celów:• przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stworzenia

warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź zasadami współżycia;

16

• umocnienia funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowie-dzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa.2. Pojęcie demoralizacji nie jest w ustawie zdefiniowane. Ustawa

traktuje demoralizację bardzo szeroko, co może grozić dowolnym ma-nipulowaniem tym pojęciem. Należy przyjąć, że demoralizacja w świet-le przepisów u.p.n. oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać nieprzystosowania społecznego. Demoralizacja to pewien proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, przejawiający się niekiedy przez przestępczość. Demoralizacja jako termin ustawowy ma zdecydowanie pejoratywny i stygmatyzujący charakter. Szerzej na temat demoralizacji pisali m.in.: A. Ratajczak, Materialno-prawne problemy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Państwo i Prawo 1983, z. 2, s. 10; A. Strzembosz, Projekt ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Tygodnik Powszechny 1982, nr 38, s. 6; tenże, System sądowych środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostoso-waniem społecznym, Lublin 1985, s. 128–134; Z. Sienkiewicz, Sporne kwestie wokół pojęcia demoralizacji i nieprzystosowania społecznego nieletnich (w:) Postępowanie z nieletnimi. Orzekanie i wykonywanie środ-ków wychowawczych i poprawczych, pod red. T. Bojarskiego, Lublin 1988; M. Korcyl-Wolska, Postępowanie w sprawach nieletnich, Zaka-mycze 2004, s. 66–68. Zob. też orzeczenie Sądu Najwyższego: „Stopień demoralizacji może przejawiać się nie tylko przez uprzednie popełnienie przestępstw w ogóle czy popadanie w konflikt z prawem, ale może wyrazić się także w sposobie przygotowania i realizacji tego przestępstwa, które jest aktualnie przedmiotem osądu” (wyrok SN z dnia 15 listopada 1984 r., II KR 248/84, OSNKW 1985, nr 7–8, poz. 61) i glosa: M. Lubelski, Nowe Prawo 1987, nr 11–12.

3. Przez zwrot „przestępczość nieletnich” należy rozumieć czyny za-bronione przez ustawę jako przestępstwa, przestępstwa skarbowe i nie-które ściśle określone wykroczenia (art. 1 § 2 u.p.n.).

4. Zasadami współżycia społecznego są normy niebędące normami skodyfikowanymi, a odnoszące się do postępowania jednych osób wobec drugich i znajdujące szeroką aprobatę w RP.

Preambuła

17

DZIAŁ IPRZEPISY OGÓLNE

Art. 1 [Zakres stosowania]§ 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:

1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,

2) postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,

3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.

§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:1) „nieletnich” – rozumie się przez to osoby, o których mowa

w § 1,2) „czynie karalnym” – rozumie się przez to czyn zabroniony przez

ustawę jako:a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albob) wykroczenie określone w art. 51, 621, 69, 74, 76, 85, 87, 119,

122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.

1. Artykuł 1 § 1 u.p.n. reguluje zakres podmiotowy przepisów ustawy. Zakres ten obejmuje trzy kategorie osób:a) w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnim jest osoba

do 18. roku życia, przy czym dolna granica wieku nie jest określona;b) w sprawach o czyn karalny nieletnim jest osoba między 13. a 17. rokiem

życia;c) w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych

– do ukończenia 21 lat życia.

1 Art. 62 kodeksu wykroczeń został skreślony przez art. 41 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111, poz. 724), która weszła w życie z dniem 24 października 1997 r.

Zakres stosowania Art. 1