USAK GÜRCİSTAN KRİZİ DEĞERLENDİRME RAPORUhomes.ieu.edu.tr/~ibagdadi/INT435/Readings/The... · USAK Gürcistan Krizi De ğerlendirme Raporu 4 gelmiştir. Ekonomik çöküş ve

USAK GÜRCİSTAN KRİZİ DEĞERLENDİRME RAPORU Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu

Ağustos 2008

USAK Raporları NO: 08-03

Rapor Genel Koordinatörü: Sedat LAÇİNER

Rapor Editörü: Hasan Selim ÖZERTEM

USAK Gürcistan Krizi Değerlendirme Raporu Uzman Heyeti

Alfabetik Sıra İle

Yücel ACER: Uluslararası Hukuk ve Güç Kullanımı

İhsan BAL: Terörizm ve Uluslararası Güvenlik

M. Turgut DEMİRTEPE: Rusya Federasyonu, Orta Asya, Kafkasya

Bahadır DİNÇER: ABD Dış Politikası

Arzu Celalifer EKİNCİ: İran

Rovshan IBRAHIMOV: Kafkasya, Azerbaycan, Enerji Güvenliği

Habibe KADER: Rusya Federasyonu; Karadeniz

Kamer KASIM: Kafkasya; Ermenistan ve Rusya

İbrahim KAYA: Uluslararası Hukuk ve Güç Kullanımı

Sedat LAÇİNER: Uluslararası İlişkiler, Türk Dış Politikası, Kafkasya ve Ermenistan

Mirzet MUJEZİNOVİC: Kosova Krizi ve Rusya Federasyonu’na Etkileri

Mehmet ÖZCAN: Avrupa Birliği

Hasan Selim ÖZERTEM: Rusya Federasyonu, Gürcistan, NATO

Güner ÖZKAN: Kafkasya, Rusya Federasyonu, Enerji hatları, Etnik Çatışmalar

Ercüment TEZCAN: Uluslararası Hukuk, AB ve Gürcistan Krizi

Fatma YILMAZ: Avrupa Birliği

Mehmet YEĞİN: ABD ve Kafkasya

Rapor hakkında her türlü bilgi için 0312 212 28 86’yı (Nuray Özkan) arayabilirsiniz.

USAK Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu

International Strategic Research Organization

Süslü Sokak, No. 2, Mebusevleri, Tandoğan, Ankara

Tel: 0312 212 28 86–87, 212 28 65, 212 28 52,

GSM: 0533 486 09 74, Faks: 212 25 84

http://www.usak.org.tr, http://www.turkishweekly.net, http://www.usakgundem.com

USAK Gürcistan Krizi Değerlendirme Raporu

1

İçindekiler SUNUŞ...................................................................................................................................................... 2

I. GENEL TESPİTLER ............................................................................................................................. 3

II. KRİZİN GELİŞİMİ ............................................................................................................................... 6

II.1 OCAK 2008-AĞUSTOS 2008 ........................................................................................................... 7

II.2. GÜN-GÜN KRİZİN SEYRİ ................................................................................................................ 9

II.3. KRİZİ HIZLANDIRAN / DERİNLEŞTİREN UNSURLAR ..................................................................... 24

III. SAVAŞTA TARAFLARIN POLİTİKALARI: GÜRCİSTAN, RUSYA, ABD, AVRUPA ve NATO ............... 26

III.1. GÜRCİSTAN KRİZİ BİLİNÇLİ OLARAK MI BAŞLATTI? .................................................................... 27

III.2. RUSYA’NIN GÜRCİSTAN’A YANITI VE SAVAŞTAKİ HEDEFLERİ .................................................... 28

III.3. ABD’NİN SAVAŞ KARŞISINDAKİ TUTUMU VE YENİ SOĞUK SAVAŞ SENARYOLARI ..................... 31

ABD BAŞKANLIK SEÇİMLERİ VE GÜRCİSTAN KRİZİ ......................................................................... 33

III.4. NATO’NUN GELECEĞİ VE RUSYA İLE İLİŞKİLER ........................................................................... 34

III.5. AVRUPA VE ABD’NİN KRİZE BAKIŞINDAKİ FARKLAR .................................................................. 35

III.6. RUSYA’NIN SAYGI TALEBİ ........................................................................................................... 36

III.7. RUSYA, ABD’YE KARŞI NE YAPABİLİR? ....................................................................................... 37

III.8. ABD RUSYA’YA KARŞI NE YAPABİLİR? ........................................................................................ 39

IV. TÜRKİYE VE KRİZ ........................................................................................................................ 41

IV.1. TÜRKİYE KRİZİ İYİ YÖNETTİ Mİ? ................................................................................................. 42

IV.2. TÜRKİYE’NİN GÜRCİSTAN’I ‘AÇIKTAN DESTEKLEMESİ’ BİR HATA MIDIR? ................................. 43

IV.3. YENİ BİR ‘1 MART TEZKERESİ’ VAKASI YAŞANABİLİR Mİ? .......................................................... 45

IV.5. TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİ VE GÜRCİSTAN KRİZİ ............................................................ 48

IV.6. GÜRCİSTAN KRİZİNİN TERÖRLE MÜCADELEYE OLASI ETKİLERİ ................................................. 50

IV.7. GÜRCİSTAN KRİZİ’NİN KOMŞULAR İLE İLİŞKİLERE OLASI ETKİSİ ................................................ 51

V. ULUSLARARASI HUKUK VE GÜRCİSTAN-RUSYA SAVAŞI ................................................................ 52

VI. ÖNERİLER ................................................................................................................................... 56

EKLER ..................................................................................................................................................... 63

Ek-1 Gürcistan Ekonomik Verileri ...................................................................................................... 63

Ek-2 Güney Kafkasya Ülkelerinin Demografik Yapısı ......................................................................... 64

Ek-3 Abhazya ve Güney Osetya’nın Demografik Yapısı ..................................................................... 65

Ek - 4 Kronolojik Olarak Gürcistan Rusya Gerginliğinin Seyri ............................................................ 66

Ek-5 Rusya-Gürcistan Arasındaki Ateşkes Anlaşması ........................................................................ 68


2

SUNUŞ

Rusya-Gürcistan Savaşı kimilerince sürpriz sayılsa da olayların gelişimi çatışmalara adım adım

gidildiğini gösteriyor. İmzalanan ateşkes anlaşmasına rağmen Rusya’nın Gürcistan

konusundaki hedeflerinin kısa dönemde sonuçlanmayacağı da anlaşılıyor. Gürcistan Savaşı

küçük bir ülkede yerel bir çatışma olmanın çok ötesinde doğrudan etkilere neden oldu ve

olmaya da devam edecek. Şimdiden yeni bir Soğuk Savaş’ın ortaya çıktığını söylemek için

erkense de yenidünya düzeni mücadelelerinin önemli safhalarından birinin de Kafkasya’da

yaşanacağı anlaşılıyor.

Gürcistan’daki krizden en çok etkilenecek ülkelerin başında ise yine Türkiye geliyor. Kriz

Türkiye’yi sadece Rusya ile değil, en yakın müttefikleri ile de sorunlu hale getirebilir. Bu

açıdan, dengelerin bu kadar hızlı değiştiği bir ortamda en hazırlıklı olması gereken ülkelerden

biri de Türkiye. Tıpkı Ortadoğu sorunlarında olduğu gibi Kafkasya’daki değişimin de

Türkiye’ye getireceği yükler ve fırsatlar bulunuyor.

Bu çerçevede Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) uzmanları, uzunca bir

süredir takip ettikleri krizin sıcak çatışmaya dönmesini ve sürecin başından sonuna kadar

gelişmeleri büyük bir dikkatle incelediler. Elinizdeki raporda krizin adım adım gelişimi ve

ardından da nasıl patlak verdiği ortaya konuyor. Bu arka plan üzerinde USAK uzmanları ABD,

AB ve Rusya da dâhil olmak üzere tüm aktörlerin kriz karşısındaki tutumlarını ele alıyorlar.

Krizin Türkiye’ye etkisi ve Ankara’nın politikaları ise ayrı bir başlık altında ele alındı.

Değerlendirme raporunda krizin hukuki değerlendirmesini bulmak da mümkün. Son olarak

rapor öneri ve öngörüler ile sona eriyor.

Raporun, krizin daha iyi anlaşılmasına ve yeni krizlere hazırlıksız yakalanılmamasına hizmet

etmesi dileğiyle,

Saygılarımızla

Doç. Dr. Sedat LAÇİNER

Başkan


3

I. GENEL TESPİTLER

• Kafkasya Anadolu, Pers ülkesi, Rusya, Karadeniz ve Hazar havzalarının giriş kapısı

niteliğindedir ve bu nedenle tarih boyunca özellikle Türkler, Ruslar ve İranlılar

arasında paylaşılamayan bir bölge olmuştur. Osmanlı ve İran’ın gerileyişi sonucunda

bölgede Rus etkisi 19. yüzyılda artmış, I. Dünya Savaşı sonrasında ise bölge tamamen

Rus etkisi altına girmiştir. Bu durum Ruslar için yüzlerce yıllık bir hedefin

gerçekleşmesi anlamına gelmiştir. Çünkü Kafkasya’nın ele geçirilmesiyle birlikte

Türkiye ile Türk dünyasının arasına bir set çekilmiş, Türkiye ve İran’a karşı son derece

stratejik bir tutulmuştur. Bölge Ortadoğu’ya inmek gibi emperyal hedefler kadar

Rusya’nın savunmasında da en önemli stratejik noktalardan biri sayılmıştır.

• Kafkasya, Türkiye açısından da hayati bir konumdadır. Bölge herşeyden önce Türkiye

ile Türk dünyası arasında bir geçiş noktasıdır. Bu nokta, I. Dünya Savaşı’ndan sonra

hızla Rus etkisine girmiştir. Güneyde İran’ın Türk dünyasına geçiş sağlayan bir ülkeden

ziyade engel görevi görmesiyle birlikte Türk dünyası ile fiziki bağ da kopmuştur. Soğuk

Savaş şartları ve Cumhuriyet’in yeni ideolojisini yerleştirmek için zamana ihtiyaç

duyulması bu kopuşu fikri plana da taşımıştır. Cumhuriyet döneminde Türkiye bölge

sorunlarından bilinçli olarak uzak durmuş, Ortadoğu, Kafkaslar ve Balkanlar’ı sorun

kaynağı yerler olarak görmüştür. Bu durum Ortadoğu örneğinde ‘bataklık’ olarak tarif

edilmiştir. Dünyanın bu üç bölgeye bakışını Türkiye de paylaşmıştır. Bu anlamda,

Türkiye bölgesinden memnun olmayan bir ülke konumunda olmuştur. Türkiye’nin

bölgeye dönük ilgisizliğinde ülkenin ekonomik olarak zayıf, siyasi olarak ise kırılgan

olmasının da büyük rolü vardır. Buna karşın Soğuk Savaş döneminde rakipleri SSCB

gibi büyük güçlerdir. Türkiye Cumhuriyeti’nin dış siyaseti uzun yıllar var olma / ayakta

kalma siyaseti olmuş, bu dönemde ortaya çıkan korkular zamanla kemikleşmiş ve

refleks halini almıştır. Bu bağlamda Kafkasya ve Orta Asya ile ilgilenmek ‘faşistlik’,

Ortadoğu ile ilgilenmek ‘dincilik/gericilik’, Osmanlı ile ilgilenmek ise ‘Osmanlıcılık’

olarak görülebilmiştir.

• Türkiye’nin korkularından arınması ve özgüvene kavuşabilmesi için ekonomik

anlamda büyümesi ve dış ticaretinin öneminin artması, buna paralel olarak da söz

konusu bölgelerin Türk müdahalesine hazır hale gelmesini beklemek gerekmiştir. Bu

bağlamda Turgut Özal’ın Kafkaslara dönük açılım politikaları bir tesadüf olarak

görülemez ve sadece Özal felsefesi ile açıklanamaz. Bölge ve Türkiye arasındaki çekim

ve değişim göz ardı edilmemelidir.

• SSCB’nin dağılması ile birlikte bölgenin Türkiye’ye, Türkiye’ninse bölgeye ilgisi

hızlanmıştır. Moskova çekim gücünü kaybetmiş, sadece eski SSCB cumhuriyetlerinde

değil, Rusya Federasyonu’nda dahi en basit ihtiyaçlar dahi karşılanamaz hale


4

gelmiştir. Ekonomik çöküş ve siyasi zayıflama Sovyet cumhuriyetlerine bağımsızlık

fırsatını vermiş, ancak gerçek anlamda bağımsızlığın Moskova’dan uzaklaşmaktan

geçtiği tespitini hemen hemen tüm cumhuriyetler yapmıştır.

• Kafkasya’nın bir diğer önemi ise Kafkas halklarının modern Türkiye Cumhuriyeti ile

yakın bağlara sahip olmasında yatmaktadır. Anadolu’da Osmanlı’nın son yıllarında

Rumlar ve Ermenilerden boşalan yerlere Balkan göçmenleri ile birlikte önemli oranda

Kafkasyadan gelen göçmenler de yerleştirilmiştir. Bu durum hem Anadolu halkını Kafkaslara,

hem de Kafkasları Anadolu’ya daha ilgili kılmıştır. Soğuk Savaş dönemindeki yapay engellerin

1991’de dağılmasıyla birlikte taraflar arasında doğal bir yakınlaşma başlamıştır.

• Sovyetler Birliği’nin çökmesi ile birlikte Güney Kafkasya cumhuriyetleri (Azerbaycan,

Gürcistan ve Ermenistan) bağımsız olmuşlardır. Fakat Moskova bölgeyi ‘arka bahçesi’ olmak

bir yana Rus toprağı gibi görmeye devam etmiştir. Moskova SSCB’nin dağılması ile

birlikte kaybettiği topraklardan Kafkasya’yı önemsemiş ve bu durumu içine bir türlü

sindirememiştir.

• Diğer eski SSCB cumhuriyetleri gibi Kafkasya cumhuriyetleri için de gerçek bağımsızlık

ekonomik ve siyasi olarak Moskova’dan uzaklaşmaktan geçmiştir. Bu nedenle

Ermenistan ve Beyaz Rusya dışında kalan tüm cumhuriyetler ekonomilerini

Moskova’ya bağımlı olmadan yeniden yapılandırma ve Rusya’yı dengeleyecek siyasi

ortaklar arama çabasına girmişlerdir. Kafkasya’da Ermenistan Azerbaycan ile yaşadığı

sorunlar ve tarihi Türkiye korkuları nedeniyle Rusya’ya daha fazla yaklaşmıştır.

Ermenistan ve bölgedeki diğer Ermeniler (Abhazya ve Cevahiti Ermenileri) tıpkı

geçmişte olduğu gibi Rusya’nın ileri karakolu gibi hareket etmişlerdir.

• Rusya ve Ermenistan ittifakının en önemli sorunu iki devlet arasında doğrudan toprak

bağlantısının olmayışıdır. Türkiye ve Azerbaycan’ın Ermenistan ile sınırlarını

kapatmaları sonucunda Ermenistan oldukça zor durumda kalmış, Rusya’dan da

beklediği yardımları alamamıştır.

• Rusya, SSCB’nin dağıldığı ilk günden itibaren Kafkasya’da gücünü yeniden tesis etmek

istemiş, bunun için Kafkasya cumhuriyetlerinde Rusya yanlılarını desteklemiştir.

Ancak bu isteği özellikle Gürcistan ve Azerbaycan’da ciddi bir dirençle karşılaşmıştır.

Bu tür bir muhalefete alışık olmayan Rusya 1990’lar boyunca çeşitli faili meçhul

cinayet ve saldırıların arkasında olmakla suçlanmıştır. Rusya açısından bu dönemde

devletlerin iç işlerine karışmak olağan bir gelişmedir.

• Kafkasya cumhuriyetlerinde siyasi grupları hedefleri doğrultusunda etkilemeye /

kullanmaya çalışan Rusya açısından bir diğer kart da etnik sorunlar olmuştur. Gerek

Rus azınlıklar, gerekse homojen olmayan nüfus yapıları Moskova’nın eski gücünü

canlandırmada avantaj olarak gördüğü ‘araçlar’dır.


5

• Rusya’nın bölgeye müdahaleleri açısından en çarpıcı örneklerden birini Karabağ

Savaşı oluşturur. Bu savaş esnasında Rusya ağırlığını Ermenistan’dan yana koymuş ve

Azerbaycan topraklarının % 20’ye yakın bir kısmı Ermenilerin kontrolüne geçmiştir.

Ermeniler bu savaşta Karabağ’ı almakla kalmamış, Karabağ’ın etrafındaki Azeri

yerleşim birimlerini de, 1 milyon kişiyi evsiz bırakarak, ele geçirmiş ve böylece

Ermenistan ile Karabağ arasında doğrudan bağlantı sağlamışlardır. Bu savaşta

Nahçıvan’ın da ele geçirilmesi düşünülmüş, hatta bölgeye saldırılar başlamış, ancak

Nahçıvan’a girilmesi halinde Türkiye’nin de savaşa gireceği tehdidi üzerine Ermeni

güçleri durmak zorunda kalmışlardır. Bu gerilim esnasında Rusya’nın Türkiye’nin

savaşa girmesi halinde III. dünya savaşının başlayacağı tehdidinde bulunması

manidardır. Rusya, Ermenilerin bölgedeki tecavüzlerini rahatça yapabilmesi için

sadece askeri değil, siyasi ve diplomatik destek de vermiş, adeta koruyucu rolünü

üstlenmiştir.

• Rusya Karabağ Savaşı ile birlikte Azerbaycan’ı önemli ölçüde kaybetmiştir. Ermenilere

verilen açık destekten sonra Azerbaycan’da Rusya yanlısı politikalar gütmek çok

zorlaşmıştır.

• Rusya, 1991’den günümüze Gürcistan’da da etnik sorunlar ile yakından ilgilenmiş ve

Batı’nın Gürcistan üzerinden bölgeye yerleşmesini kabul edilemez bir gelişme olarak

görmüştür.

• Ancak, Gürcistan’ın özellikle Gül Devrimi’nin ardından hız kazanan Batı’yla yakınlaşma

arzusu ve Azerbaycan ile Karabağ savaşında bozulan ilişkiler, Kafkasya’yı dış

politikasında öncelikleri arasına koyan Rusya için Güney Kafkaslarda nüfuzunun

giderek zayıflaması anlamına gelmektedir.


6

II. KRİZİN GELİŞİMİ


7

II.1 OCAK 2008-AĞUSTOS 2008

• Gürcistan 2008 başında asker sayısını 32.000’den 37.000’e çıkarma kararı aldı.

• 3 Nisan’da NATO krize uygun bir zemin oluşmasına yol açtı. Gürcistan’a gelecekte bir

gün mutlaka NATO’ya tam üye olacağı sözü verilirken, Rusya’nın baskısı altında üyelik

mümkün olmadı. Böylece Gürcistan Batılı dostlarının tam güvencesini bu şekilde

alamayacağını, NATO üyesi olmak için ‘başka girişimlerde’ bulunmak zorunda

olduğunu anladı. Diğer taraftan Rusya yönetimi de Gürcistan’ı (ve Ukrayna’yı) NATO

dışında tutabilmek için son bir şans daha yakaladığını düşündü. Tabloya bakıldığında

NATO’nun verdiği, üyeliği ileri bir tarihe ertelemeye dönük tereddütlü kararının her

iki tarafı da endişelendirdiği ve olası bir çatışmaya zorladığı söylenebilir.

• NATO’nun kararından yaklaşık 13 gün sonra Rusya Başkanı Vladimir Putin Güney

Osetya ve Abhazya bölücü güçlerine olan Rus desteğini yeniledi. Putin bu

açıklamasında Gürcülerin saldırabileceklerini iddia ederek her iki özerk cumhuriyette

de Rus ‘barış güçlerini’ güçlendireceğini belirtti. Diğer taraftan Tiflis yönetimi Rusya’yı

kendisini provoke etmek ve bu sayede her iki bölgede kontrolü ele geçirmekle

suçladı. Gürcistan’a göre Rusya’nın bu iki bölgede gücünü arttırması fiili bir ilhak

anlamına geliyordu. Aslına bakılırsa 16 Nisan’daki bu karşılıklı suçlamalar Ağustos’ta

patlayacak çatışmanın en açık habercisiydi.

• 21 Nisan’da Gürcistan Rusya’yı Gürcistan’a ait bir insansız uçağı Abhazya üzerinde

vurmakla suçladı. Benzeri suçlamalar takip eden günlerde devam etti. 15 Haziran’da

ise Güney Oset güçler ile Gürcistan askerleri arasında çıkan çatışmalarda 8 kişi

yaralandı. Abhazya’da da ana yolda önemli patlamalar yaşandı. 29 Haziran’da

Abhazya’nın bir tatil beldesinde iki ayrı bomba patladı. Temmuz’da yeni bombalar

takip etti. Gali’de bir güvenlik görevlisi dâhil olmak üzere 4 kişi hayatını kaybetti.

Rusya ve ayrılıkçı güçlere göre sorumlu Gürcistan’dı.

• Mayıs ayında Rusya 300 silahsız askeri Abhazya’ya bozulan demiryollarını tamir

etmesi için gönderdi. 40 km’den fazla demiryolu Ağustos ayına kadar tamir edilirken

Gürcistan bu girişimi Abhazya’yı Rusya’ya bağlama politikasının bir ayağı olarak

değerlendirdi.

• Haziran ayında Abhazya yönetimi Gürcistan’ı saldırıların arkasında olmakla suçlayarak

Tiflis’le tüm ilişkisini kestiğini açıkladı.

• Temmuz ayında sadece Abhazya’da değil, Güney Osetya’da da gerilim tırmandı.

Sınırda başlayan sürtüşme sonucunda Gürcü güçleri Osetya’nın sınır bölgesini ateşe

tuttu. Gürcistan’ın niyeti bu saldırılarda çok net bir şekilde ortaya çıkmaktaydı.


8

Rusya’nın uyarısı gecikmedi ve 8 Temmuz’da Rus jetleri ABD Dışişleri Bakanı

Condoleezza Rice’ın Tiflis ziyareti esnasında Gürcü hava sahasını 40 dakika boyunca

ihlal etti. Rus jetleri Güney Osetya topraklarını turlayarak adeta “buralar benim

korumam altında” mesajını verdi. Hem Gürcistan, hem de ABD bu ihlali kınadı.

Gürcistan Rus jetlerinin bu tür bir tecavüzü tekrarlamaları halinde jetleri vuracağını

açıkladı. Bu açıklamanın Rice Gürcistan’da iken yapılması Gürcistan’ın nasıl bir tepkiyi

göze aldığını ve tek başına hareket etmediğini de göstermektedir. Aynı gün Abhaz

sınırındaki çatışmada bir Gürcü polisi ve 3 Abhaz yaralandı.

• 15 Temmuz’de Gürcistan Devlet Başkanı Saakaşvili ABD ile eski bir Sovyet üssünde

1.000 kadar Amerikan deniz piyadesinin katılacağı ortak askeri eğitim programı ve

tatbikatı ilan etti. Programın adı ‘Acil Karşılık’ idi. Programa katılan Amerikalı

komutanlardan James Haunty kendilerinin Abhazya ve Güney Osetya’daki gelişmeleri

de takip ettiklerini, ancak Amerikan askerleri Gürcistan’da olduğu sürece ciddi bir

olayın olamayacağını açıkladı. Bu tür açıklamalar elbette Gürcistan kanadında

kendilerine verilmiş bir güvence olarak algılandı. Aynı gün Gürcü televizyonunda

konuşan Gürcü lider “Kafkasya’nın bu stratejik dağlık bölgesinde Gürcistan en iyi

eğitimi almış ve en iyi donatılmış orduya sahip olduğunu kanıtlamıştır” açıklamasını

yaptı.

• Gürcistan’ın ABD ile başlattığı ‘Acil Karşılık’ eğitim programına Rusya’nın yanıtı aynı

gün geldi ve Rusya da kendi askeri tatbikatlarını yapmaya başladı. Rusya Savunma

Bakanlığı bunun ABD – Gürcistan ortak eğitim programına bir yanıt olmadığını

açıkladıysa da taraflar verilen mesajları gayet iyi bir şekilde alıyorlardı.

• Rusya bu dönemde Osetya ve Abhazya problemlerinin Gürcistan’ın NATO üyelik

arzusu ile ilgili olduğunu çeşitli yollarla Tiflis’e duyurdu ve NATO üyeliğinden

vazgeçilmemesi halinde Rusya’nın bu konularda yardımcı olamayacağı söylendi.

• 1 Ağustos’ta Gürcüler ve Osetler arasında çatışmalar başladı, birçok kişi hayatını

kaybetti

• 7 Ağustos’ta Gürcistan Güney Osetya’nın başkenti Şinvali’ye girdiğini ve şehri

kontrolü altına aldığını açıkladı. Saldırı havadan ve yerden oldu. Fakat birkaç saat

içinde Rus karşı atağı başladı ve Rus silahlı güçleri Gürcüleri şehirden atmayı başardı.


9

II.2. GÜN-GÜN KRİZİN SEYRİ

• 6 Ağustos 2008, Salı:

o Güney Osetya sınırındaki Gürcü köylerine konuşlanan birlikler Oset yerleşim

yerlerini top ateşine tuttu. Şinvali ve çevresinde 18 Oset ve 2 Gücü askeri

hayatını kaybetti.

o Çok sayıda Oset evi yıkıldı, çatışmalarda 2 Gürcü zırhlısı da havaya uçuruldu.

• 7 Ağustos 2008, Perşembe:

o Gürcü ve Oset güçleri ateşkes ve çatışmaların durdurulması konusunda

anlaştı. Rusya’nın da görüşmelerin devamını sağlaması kararlaştırıldı. Ancak

saatler içinde Gürcü tarafının sürpriz saldırısı başladı.

o Gürcü güçleri hızla başkent Şinvali’ye kadar ulaştı. Gürcü güçlerinin

Osetya’daki komutanı operasyonun amacının bölgede “anayasal düzeni

yeniden kurmak” olduğunu söyledi.

o Saakaşvili Rusya’yı Osetleri kışkırtmakla suçladı ve “Savaş istemiyoruz, bu

kimsenin çıkarına değil, bu deliliğe son verilmeli” dedi.

o Tiflis, amaçlarının “ayrılıkçı güçlerin sivillere saldırısını önlemek” olduğunu

iddia etti.

o Rusya ise Gürcistan’a asla güvenilemeyeceğinin bu saldırı ile anlaşıldığını

söyledi.

o Reuters Güney Osetya istikametinde Gürcü askerleri ile dolu 30 otobüs ve 7

askeri araç görüntüledi. Bazı yerlerde Gürcü askerleri ağaçlık bölgelerde

saklanarak

saldırı

anını

beklemeye

başladı.


10

o Rusya Tiflis’e bir temsilci gönderdi.

o Abhazya Güney Osetya ile Gürcistan arasında savaş çıkması halinde bu savaşta

Gürcistan’a karşı yer alacağını açıkladı.

• 8 Ağustos 2008, Cuma:

o Rus askeri güçleri ve zırhlıları Kuzey Osetya’yı Güney Osetya’ya bağlayan tek

karayolu bağlantısı olan Roden Geçidi’nden Güney Osetya’ya girdi. Şinvali

civarında Gürcü güçleri ile sıcak temas sağlandı.

o Gürcistan Devlet Başkanı Mikhail Saakaşvili askeri güçlerinin Rusya’nın hava

saldırısı altında olduğunu duyurdu. Saakaşvili buna rağmen Şinvali’yi ellerinde

tuttuklarını açıkladı. Diğer taraftan Osetler şehrin kontrolünün kendilerinde

olduğunu iddia ettiler.

o Rus tarafı 21 askerini kaybettiğini açıklarken Gürcüler kayıplarını 30 olarak

açıkladı. Gürcistan Rusya’nın Tiflis’e saldırmasından endişe edildiğini açıkladı.

o Tiflis Irak’ta görevli 2.000 askerinin Osetya’ya sevk etmek üzere geri çağırdığını

duyurdu.

o Binlerce insan Osetya’da zor durumda. Çok sayıda Oset Kuzey Osetya’ya

kaçarken Gürcüler de Gürcistan’a yöneliyor. Yardım kuruluşları tetikte. Çok

sayıda ev hasar gördü. İçecek su ve yiyecek sıkıntısı baş gösterdi.

o Osetya hastanelerinde koridorlara taşan ameliyat görüntüleri çok sayıda yaralı

ve ölünün olduğunu kanıtlıyor.

• 9 Ağustos 2008, Cumartesi:

o Rusya güçlerinin Şinvali’yi Gürcü güçlerinden ‘temizlediğini’ açıkladı. Gürcistan

Meclisi ‘savaş durumu’ ilan etti. Gürcistan ateşkes istedi, fakat Rus

Genelkurmay’ı Gürcistan’a savaş ilan etmediklerini, sadece Rus ‘barış gücü’

askerlerine destek için orada olduklarını açıkladı.

o Rus uçakları Gürcistan içindeki hedefleri vurmaya başladı. En önemli hedef

Osetya sınırına yakın Gori kenti idi. Bombalanan yerler daha çok sivil yaşam

alanları oldu.

o Ölü sayısı Gürcü rakamlarına göre 60’ı buldu. Rus ve Oset verilerine göre

savaşın başından beri ölü sayısı 1.400’ü aştı. Gürcistan ise kayıplarını 130

olarak veriyor. Bunların 37’sinin sivil olduğu belirtildi. Rakamlar gerçekçi

bulunmamakla birlikte Güney Osetya hızla boşaltılmaya başlandı.

o Gürcistan 10 Rus uçağını düşürdüklerini açıkladı. Rusya ise sadece 2

uçaklarının düştüğünü belirtti.

o Gürcistan Ulusal Güvenlik Sekreteri Aleksander Lomaya Rusya’nın sadece halkı

paniğe sevk etmeye çalıştığını, Rus askerlerinin herhangi bir yeri ele

geçiremediğini öne sürdü.


11

o Rusya Başbakanı Vladimir Putin Gürcistan’ı ‘soykırım’ yapmakla suçlarken,

Saakaşvili ise Rusya’yı Gürcistan’ı yok etmeye çalışmakla suçladı. AGİT, ABD ve

AB’den bir heyet Tiflis’e hareket etti. Rus medyası Gürcistan’ı Türkiye ve

ABD’nin silahlandırdığını ve Rusya’ya karşı kışkırttığını yazıyor.

o Türk Kızılay’ı Erzurum ve Trabzon’da acil müdahale hazırlıklarına başladı.

• 10 Ağustos Pazar:

o Gürcistan askerlerine ateşkes emri verdiğini açıkladı. Gürcü güçleri Osetya’dan

geri çekilirken Rus güçleri Şinvali’de kontrolü tam olarak ele geçirdi. Rusya

çatışmaların sürdüğünü iddia ediyor. Bu gerekçe ile Tiflis de dahil bazı Gürcü

topraklarında Rus hava saldırısı sürüyor. Hedef Gürcistan’ın askeri altyapısını

önemli oranda ortadan kaldırmak.

o Rus savaş gemileri Gürcü kıyılarını kuşatma altına aldı. Poti’deki kuşatma daha

belirgin bir hal aldı. Gürcistan petrol gemilerinin durdurulduğunu açıkladı.

Rusya ısrarla petrol ihracatını hedef almadığını açıkladı. Savaş gemilerinin

önemli bir kısmı daha sonra geri çekildi.

o Abhazya’da ise yönetim 1.000 kişilik bir askeri gücü Gürcistan güçlerinin

üzerine sürdüğünü açıkladı. Gürcü güçleri Abhazya’nın güney sınırında Kodori

bölgesini elinde tutuyordu.

o ABD gelişmeleri kaygı ile izlediğini açıklarken Rusya’yı suçladı ve ABD-Rusya

ilişkilerinin bu durumdan kaçınılmaz olarak etkileneceğini açıkladı.

• 11 Ağustos 2008, Pazartesi:

o Tiflis ve Osetya sınırındaki stratejik Gürcü hedefleri Rus uçaklarınca

bombalandı.

o Rusya, Abhazya’dan ikinci cepheyi de açtı ve Gürcü topraklarında ilerlemeye

başladı. Rusya Abhazya’daki asker sayısını 9.000’e, zırhlı araç sayısını ise

350’ye çıkardı. Moskova Anlaşması Rusya’ya bu bölgede en fazla 3.000 asker

bulundurma yetkisi veriyordu.

o Senaki’nin Abhazya’dan gelen güçlerce de alınmasıyla birlikte Gürcistan fiili

olarak ikiye bölünmüş oldu. Rusya ise Gürcistan’ı kendi ilan ettiği ateşkese

uymamakla suçluyor.

o Rusya, Abhazya sahillerinde de güvenlik şeridi oluşturdu. Rusya Genelkurmayı

Abhazya sahillerini havadan, denizden ya da deniz altından geçmeye çalışan

her türlü gücün yok edileceğini duyurdu.

o Ayrılıkçı Abhaz Devlet Başkanı Sergey Bagapş: “Barışçıl müzakerelerden sonuç

yok. Askeri çözüme karar verdim. Havadan ve toplarla Gürcü birliklerine

saldırıyoruz.”


12

o Fransız Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner başkanlığında Gürcistan’a gelen

Avrupalı diplomatlar Saakaşvili ile Tiflis’te görüştüler ve ona taslak bir ateşkes

anlaşması metni sundular. Heyet üyeleri Moskova’ya hareketinden önce Rus

bombardımanında harap olan Gori mahallelerini gezdi. Diplomatlar daha yola

çıkmadan Rusya herhangi bir ateşkes anlaşması imzalamayacağını, çünkü

Gürcü güçlerinin Güney Osetya’daki saldırılarının devam ettiğini açıkladı.

o Gürcistan tarafı ise Rus güçlerinin Osetya’dan güneye doğru hareket ettiğini

ve hedefte Gori kentinin olduğunu açıkladı. Moskova iddiaları yalanlıyor.

Gürcistan ise “Rus askeri Gori’ye girdi” diyor.

o Aynı zamanda Abhazya’da da gerilim artıyor. Sınırda çatışmalar var. Rusya

Gürcistan’ı Abhazya’dan tamamen çıkması için uyardı ardından Abhazya’ya

binlerce asker takviyesinde bulundu. Gürcistan Rus askerlerinin Karadeniz

kıyısındaki Poti limanına girdiğini de iddia etti. Rusya iddiayı yalanlarken,

savaşta yer değiştirmek zorunda kalan insan sayısının 20.000’e ulaştığı tahmin

ediliyor. Rusya ise 30.000 kişinin Kuzey Osetya’ya geçtiğini iddia etti.

o Saakaşvili Başbakan Erdoğan’ı aradı ve “Lütfen bize yardım edin” dedi.

Erdoğan BM Genel Sekreteri Ben Ki Moon’u aradı ve çatışmaları durdurma

olanaklarını görüştü. Görüşmede Kafkaslar İttifakı önerisi de görüşüldü.

Başbakan Erdoğan Rusya Başbakanı Putin

ile herhangi bir görüşme talebinin

olmadığını, fakat kendisini aramayı

düşündüğünü söyledi. Erdoğan

gazetelerde yer alan Putin’in telefonuna

çıkmadığı iddiasının ise “yalan” olduğunu

söyledi.

o Rusya Başbakanı Putin: “Siyasiler kendi

çıkarlarından başka bir şeyi umursamaz,

ama bu kez umursamazlıklarının çapı

çarpıcı. Siyahı beyaz sanma, saldırganı

kurban, kurbanı saldırgan gösterme ve

sorumluluğu kurbanların omuzlarına

yükleme becerileri şaşırtıcı... Elbette Şii köylerini ezdi geçti diye Saddam

Hüseyin’i asmak gerekiyor. Ama bir saatten az sürede tanklarını çocuklarla

yaşlılar arasından geçiren, insanları evlerinde diri diri yakan Gürcü liderliğine

gelince gerek yok. Bilakis bu liderlerin korunması gerek!”

o ABD Başkan Yardımcısı Cheney: “Saakaşvili’yi itidalliliği, ateşkes önermesi ve

güçlerini ülkesinin Güney Osetya bölgesindeki çatışma alanından çekmesinden

ötürü övüyorum. Kendisine Rus saldırganlığının yanıtsız kalmaması gerektiğini,

Gürcistan, G. Osetya’daki

çatışmalar başlayana kadar

Irak’ta 2.000 kadar askere

sahipti.

Bu haliyle Gürcistan, Irak’ta

ABD ve İngiltere’den sonra

en çok asker bulunduran

üçüncü devlettir.


13

saldırıların sürmesi halinde uluslararası toplulukla Rusya arasındaki

ilişkilerinde ciddi sonuçları olacağını söyledim”.

o ABD Başkanı Bush: “Onlara (Medvedev ve Putin) şiddetin kabul edilemez

olduğunu, Rusya’nın orantısız yanıtından ciddi kaygı duyduğumu, Güney

Osetya dışındaki bombalamayı şiddetle kınadığımızı söyledim.”

o Gürcistan’ı ziyaret eden ABD Dışişleri yetkilisi Matthew Bryza Rusya’nın

eylemlerinin “soykırımı andırdığını” iddia etti. Bryza, Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC)

petrol boru hattına saldırı girişiminde bulunduğunu iddia ettiği Rusya’ya,

“Avrupa’ya kesintisiz doğalgaz sağlayacağına dair nasıl bir güvence vereceğini

merak ediyorum” dedi.

o ABD başkanlık yarışının Cumhuriyetçi adayı John McCain: “ABD, BTC petrol

boru hattının güvenliğinin güçlendirilmesi için planlar geliştirmede

Azerbaycan ve Türkiye ile birlikte çalışmalı”.


o Gürcü güçleri başkent Tiflis’e kadar geri çekildi. Rus güçleri Gori kentini

bombalamaya devam ediyor. AB’nin ateşkes çabaları devam ediyor. Çok

sayıda kişi hayatını kaybetmeye devam ediyor. Gece yarısı gelen Rus

saldırısında 5 kişi öldü. Ölenler arasında bir de Hollandalı kameraman var.

o Abhazya’da Kodori’de Rus güçlerince desteklenen Abhazların Gürcü güçlerine

saldırısı başladı. Akşam saatlerinde Abhazları Kodori Vadisi’ni ele geçirdiklerini

açıkladılar. Böylece Gürcistan Abhazya’da tek kontrol ettiği bölgeyi de

kaybetmiş

oldu.

o Fransa Devlet Başkanı Nicolas Sarkozy’nin yaptığı görüşmeler sonuç veriyor.

Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev Rus güçlerinin askeri operasyona son

vereceğini açıkladı. Rusya hedeflerine ulaştığını söylüyor. Sarkozy ve

Medvedev’in ortak basın toplantısında 6 maddelik bir ateşkes anlaşmasından

bahsedildi. (bkz. Ek-5)

o Rus tarafı anlaşma kararına rağmen hala çok kızgın, Saakaşvili’yi taraf olarak

bile kabul etmiyor. Plana göre her iki ülke de askeri güce başvurmayacak ve

tüm güçler çatışma öncesine pozisyonlarına geri dönecek.


14

o Fransa Devlet Başkanı Sarkozy “Rusya’nın Rusya dışında Rusça konuşanların

haklarını savunması kesinlikle normaldir” diyerek Rusya’nın eylemlerini bir

anlamda meşrulaştırmış oldu.

o Tiflis’te ise 100.000 aşkın göstericiye hitap eden Saakaşvili Rusya’yı işgalci

olmakla suçladı ve tüm dünyadan yardım istedi. Saakaşvili BDT’den

çıkacaklarını da söyleyerek Ukrayna’yı da aynı yolu izlemeye davet etti.

Sarkozy Moskova’dan Tiflis’e

geçti. Burada da Saakaşvili

şartları kabul ettiğini açıkladı.

o Rus Dışişleri Bakanı Lavrov

Saakaşvili ile masaya oturmak

istemediklerini, Saakaşvili için

en iyisinin görevi bırakmak

olacağını öne sürdü.

o Rusya Devlet Başkanı

Medvedev ise Saakaşvili’yi

“üşütük” olmakla suçlayarak

“Kan kokusu aldı mı durmak

bilmiyor” dedi.

o Dışişleri Bakanı Ali Babacan

Cumhurbaşkanı Abdullah

Gül’e en son durum hakkında

brifing verdi.

o Cumhurbaşkanı Abdullah Gül: “Gürcistan’ın toprak bütünlüğü korunmalı.

Buna çok önem veriyoruz”.

o Gül, Başbakan Erdoğan’ın dile getirdiği Kafkas İstikrar Forumu üzerinde

çalıştıklarını açıkladı.

o Türk Kızılay ekibi Tiflis’te.

o Gürcistan, Rusya’nın petrol boru hatlarına saldırdığını açıkladı. Savaşın

başından beri bu yönde gelen üçüncü iddia. Fakat Rusya, Gürcistan’ın yalan

söyleyerek Türkiye’yi savaşa çekmeye çalıştığını öne sürdü.

o BP günde 90.000 varil ham petrol taşıyan Bakü-Supsa ve Bakü-Tiflis-Erzurum

hatlarını güvenlik gerekçesiyle kapattığını açıkladı. Çatışmalar durursa hattın

tekrar açılacağı belirtildi. BP hatlarda herhangi bir saldırı tespit etmediklerini

de duyurdu.

o BM Mülteciler Yüksek Komiserliği verilerine göre savaşın başından bu yana

mülteci durumuna düşenlerin sayısı 100.000 kişiyi buldu.

o ABD Başkan adayı McCain Rusya’yı saldırgan olmakla suçladı ve “hepimiz

Gürcüyüz” dedi.

Ayrılıkçı Güney Osetya

Yüzölçümü: 3.900 km2

Nüfusu: 70.000 (rakamlar

tartışmalı ve savaş öncesine ait)

Resmi Dil: Osetçe, Rusça

Din: % 60 Hristiyan, % 40

Müslüman

Başkan: Eduard Kokoyti

Başbakan: Yuri Morozov

Para Birimi: Ruble


15

o ABD Başkanı Bush: “Rusya, egemen komşu ülkesini istila edip halkı tarafından

demokratik yollardan seçilmiş bir hükümeti tehdit ediyor. Bu tür eylemler 21.

Yüzyılda kabul edilemez. Rusya’nın eylemleri Gürcistan ve bölgeyle ilgili

niyetleri hakkında ciddi soru işaretleri uyandırdı. Rusya’Nın dünyadaki

konumuna ağır zararlar verip, ABD ve AB ile ilişkilerini tehlikeye soktu”.

• 13 Ağustos 2008, Çarşamba:

o Sık sık ateşkesin ihlal edildiği haberleri geliyor.

o ABD, Rusya’ya eleştirilerini sertleştiriyor ve Gürcistan’a destek konuşmalarını

sıklaştırıyor. ABD Başkanı Bush Rusya’dan verdiği sözü tutmasını ve çatışmaları

sona erdirmesini istedi.

o Moskova ise ABD’nin sert eleştirilerine aynı sertlikte karşılık verdi ve “ABD

Tiflis ile Moskova arasında seçim yapmak zorundadır” dedi. Rusya’dan gelen

açıklamada Gürcistan’dan ‘sanal proje’ olarak bahsedilmesi dikkat çekti.

o Aynı gün AB dışişleri bakanları Brüksel’de acil durum toplantısı yaptı. Taraflara

götürülen anlaşma metnine tam

destek verilirken, AB’nin bölgede

barışı gözleme çabalarının da

sürdürülmesi kararlaştırıldı.

o Rusların saldırıları ise hem Abhaz,

hem de Oset sınırlarında sürüyor.

Özellikle Gori ve Senaki çevresindeki

Rus askeri operasyonlarını Lavrov

da kabul etti. Rusya bu

operasyonların sivillerin hayatını

korumak için yapıldığında ısrar ediyor.

o Abhazlar Kodori Vadisinden Gürcüleri çıkardıktan sonra Saakaşvili’nin

yaptırdığı hükümet binasını da yıktılar.

o Gori’de gasp ve yağmalar devam ediyor. Bazı Türk TIR şoförleri ayaklarına

kurşun sıkılarak mallarının gasp edildiğini belirtiyorlar. Gori’de bu ana kadar

175 Gürcü’nün öldüğü belirtiliyor.

o Türkiye’nin Gürcistan’a silah taşıyan bir Ukrayna uçağına hava sahasını

açmayarak izin vermediği öne sürüldü. İddia Ukrayna kaynaklı bir sitede yer

aldı. Rus haber ajansları da Ukrayna Dışişleri Bakanı Volodimir Ogrizko'nun,

'içinde insani yardım malzemesi olan bir kargo uçağını Türkiye'nin hava

koridorunu kapatması nedeniyle Gürcistan'a gönderemedik' şeklindeki

sözlerini duyurmuştu.

“O (Saakaşvili) bir üşütük. Kan

kokusu aldı mı durmak bilmiyor”

Dimitri Medvedev,

Rusya Devlet Başkanı


16

o Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ani bir kararla Rusya’yı ziyaret etti. Ziyarete

Dışişleri Bakanı Ali Babacan da katıldı. Ziyaret Moskova dışındaki Meindorf

Şatosu’nda gerçekleşti. Erdoğan, Devlet Başkanı Medvedev, Başbakan Putin ve

Dışişleri Bakanı Lavrov’la çalışma yemeğinde biraraya geldi. Türkiye

Kafkasya’da İstikrar ve İşbirliği Platformu önerdi. İki ülke bakanları öneri

üzerinde çalışacaklar.

o Putin, Erdoğan’a “Türkiye çok uzun bir süreden beri güvenilir ortağımız” dedi.

o Erdoğan’ın ziyareti esnasında Rusya tarafı diğer ziyaretlerde nadiren görülen

jestler ile Türkiye’ye verilen önemin altını çizdiler. Örneğin, Devlet Başkanı

Medvedev, Erdoğan’ı bina çıkışında aracına kadar gelerek uğurladı.

o Gürcistan eski Cumhurbaşkanı Eduard Şevardnadze Saakaşvili’nin Güney

Osetya’ya girişini “vahim hata” olarak değerlendirdi. Şevardnadze bu krizden

yeni bir Soğuk Savaş çıkmayacağını da iddia etti.

• 14 Ağustos 2008, Perşembe:

o İlk Amerikan yardım gemisi Gürcistan’a ulaştı. Yardımların devamlı olacağı

sözü verilirken Gürcistan’ın yanında olunduğu ısrarla vurgulandı. Amerika’nın

ikinci en büyük askeri kargo uçağı Tiflis’e indi. Uçak Başkan Bush’un havadan

yardımların engellenmemesi konusunda Rusya’yı uyarmasının ardından Tiflis’e

indi.

o Gori’de Rus ve Oset işgali sürüyor. Düzen ortadan kayboldu. Rus güçleri Gürcü

polisini şehre davet ediyor, fakat Rus işgali sürerken Gürcistan’ın şehirde

düzeni sağlaması zor görünüyor. Yer yer şiddet ve yağmalama olayları

görülüyor. Osetlerin Rusya tarafından şiddete teşvik edildiği iddia ediliyor.

o Abhazya

ve Güney Osetya

liderleri Moskova’da

Medvedev ile görüştü.

Medvedev “sizlerin

kararına saygı

duyacağız” dedi. İki

ayrılıkçı lider ise

bağımsızlık

hedeflediklerini

açıkladılar.

o Rusya

Dışişleri Bakanı

Gürcistan’ın toprak

bütünlüğünün aleyhine açıklamalarını sürdürüyor. Rus bakana göre


17

Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne atıfta bulunan her türlü barış anlaşması

Abhazlara ve Güney Osetyalılara yapılmış insanlık dışı bir hakaret olacaktır.

Lavrov “Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü unutun. Bu ölü bir konu” dedi.

o Rus bakan Lavrov ABD’yi suçladı: “Gürcü liderliği ABD’nin özel projesi. Ama bir

gün ABD, bu sanal projedeki prestijini savunmak ile Rusya’yla hareket etmeyi

gerektiren gerçek ortaklık arasında tercihini yapmak zorunda kalacak”.

o ABD Dışişleri Bakanı Rice: “ABD güçlü bir şekilde Gürcistan’ın toprak

bütünlüğünün arkasındadır”.

o Rice Rusya’yı uluslararası tecritle tehdit etti: “Komşu Çekoslavakya’yı işgal

ettiği, hükümetlerini devirip bedel ödemediği 1968’de değiliz. Artık işler

değişti.”

o Gürcistan ABD’yi daha fazla bölgeye çekmek istiyor. Saakaşvili Gürcistan hava

ve deniz kapılarının ABD’nin kontrolüne geçmekte olduğunu iddia etti. Bu

ortamda ABD ve Rusya’nın silahlı çatışmaya girebileceği iddiaları konuşuluyor.

Beyaz Saray iddiaları yalanladı ve “biz orada hava-deniz kapılarını savunmak

için değil, insani yardım için bulunuyoruz” açıklaması geldi. Amerikan

Savunma Bakanı Gates de bu aşamada ABD’nin silah kullanmasını gerektirecek

bir durum olmadığını açıkladı.

o Gürcü Meclisi Saakaşvili’nin gündeme getirdiği BDT’den çıkma kararını

onayladı.

o Osetya’da kalan Gürcülere şiddet uygulanarak ülkeyi terk etmeleri sağlanıyor.

o Başbakan Erdoğan Gürcistan’ın toprak bütünlüğünün korunması gerektiğini

savundu. Erdoğan Tiflis’te Gürcistan Devlet Başkanı Saakaşvili ile

gerçekleştirdiği toplantının ardından düzenlediği ortak basın toplantısında

“Türkiye olarak, Gürcistan’ın bağımsızlığının, egemenliğinin ve uluslararası

hukuk ile BM Güvenlik Konseyi kararlarınca tanınan toprak bütünlüğünün

muhafaza edilmesinden yanayız” dedi. Erdoğan Tiflis’te de Kafkasya için ortak

işbirliği platformu önerisini yiniledi.

o Başbakan Erdoğan, Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının güvenliğinin üç ülkeyi,

Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan’ı ilgilendirdiğini söyleyerek, bu nedenle daha

geniş anlamda ne gibi tedbirlerin alınacağının üç ülke tarafından oturulup

değerlendirilmesi gerektiğini belirtti.

o Erdoğan Gori’de yıkılan evlerin yeniden inşaası için de yardım sözü verdi.

o AB Gürcistan’a 1 milyon Euro, Almanya 1 milyon Euro, Avustralya 1 milyon

Avustralya Doları, Hollanda 500.000 Euro yardım yapacağını açıkladı. ABD,

İtalya ve Yunanistan’ın insani yardım araçları Tiflis’te. Türk Kızılay’ı Tiflis’te 150

çadır, 2500 battaniye ve 1000 içme suyunu sivillere dağıtmaya başladı.


18

• 15 Ağustos 2008, Cuma:

o Condoleeza Rice Tiflis’te Saakaşvili ile görüştü. Görüşme 5 saat sürdü.

Ardından Saakaşvili AB öndeliğinde ulaşılan ateşkes metnini imzaladı.

Saakaşvili Gürcistan’ın hiçbir toprak kaybını kabul etmeyeceğini açıklarken,

Batı’yı, özellikle de Avrupa ülkelerini Gürcistan’ı NATO’ya almamaları

hususunda eleştirdi.

o Rice de Rusya’nın artık Gürcistan topraklarından biran önce çıkması gerektiğini

belirtti. Fransa, Rus Devlet Başkanı Medvedev’in de anlaşmayı imzalayacağını

ve sözünde duracağını açıkladı.

o Almanya Başbakanı Angela Merkel ise Soçi’de Medvedev ile görüştü. Merkel

Rusya’nın Gürcistan’daki bazı hareketlerinin ‘orantısız’ olduğunu ifade etti.

Medvedev ise bundan sonra Güney Osetya ve Abhazya haklarının Gürcistan’ın

parçası olmayı kabul edeceklerini sanmadığını söyledi.

o Medvedev kendilerinin bölgede uluslararası bir barış gücüne karşı

olmadıklarını, ancak bölge halkının sadece Rus askerine güvendiğini de iddia

etti.

o Rus güçleri Gürcistan’ın birçok bölgesinde faaliyetlerini sürdürmeye devam

ediyor. Poti, Gori ve Senaki’de Gürcü askeri altyapısı tamamen yok edilmek

isteniyor.

o İran Devlet Başkanı Mahmud Ahmedinejad Gürcistan’da bu gelişmeler devam

ederken, Türkiye ziyaretinde Rusya’nın bölgede artan gücünden ötür

memnuniyetini ortaya koyarak “Gürcistan’ı dahi koruyamayan ABD, İran’a

saldıramaz!” açıklamasını yaptı.

• 16 Ağustos 2008, Cumartesi:

o Rusya da barış anlaşmasını imzaladı. Fakat askeri güçlerini ek önlemler

aldıktan sonra tam olarak geri çekeceğini açıkladı.


19

o Rus Bakan Lavrov: “Plan uyarınca Gürcistan’daki Rus güçlerinin çekilme

takvimi yok. Çekilme ne kadar gerekiyorsa o kadar sürecek. Rus güçleri

çekilmek için ilave güvenlik önlemleri alacak”.

o Rus tankları başkent Tiflis’e 35 km mesafede (Igoeti köyü civarı) bulunuyor.

o Rus güçleri demiryollarını tahrip ederek ülkeyi kara ulaşımından sonra tren

ulaşımı açısından da iki parçaya bölmüş oldu.

o Ukrayna füze savunma sistemi konusunda Avrupa ülkeleri ile işbirliğine hazır

olduğunu açıkladı. Ukrayna Karadeniz’deki Sivastapol üssünü kapatmak için de

arayış içine girdi.

o Rusya’nın saldırı tehditleri Polonya’yı endişelendirdi. Polonya Dışişleri Bakanı

Rodoslaw Sikorski “Moskova’nın füze savunma üssüne denetçi yollamasına

açığız. Çünkü Rusya’ya karşı olmadığına dair somut kanıtlar vermek istiyoruz”

dedi. Füze kalkanının radarının ise Çek Cumhuriyeti’ne konuşlanması

öngörülüyor.

o ABD’nin Gürcistan’a göndermek istediği iki dev hastane gemisi Montrö

Boğazlar Sözleşmesi’ne takıldı. Sözleşme gereği Türkiye’nin geçişe izin

vermeyeceği belirtiliyor. Sözleşme ABD’ye aynı anda Karadeniz’de 45.000

tonun üzerinde savaş gemisi bulundurma hakkını vermiyor. Oysa gemilerden

sadece birinin tonajı 69.000 ton civarında.

• 17 Ağustos 2008, Pazar:

o Rusya Devlet Başkanı Medvedev Fransa Devlet Başkanı Sarkozy ile yaptığı

telefon konuşmasında Rus güçlerinin Pazartesi günü Gürcistan’dan çekilmeye

başlayacağını açıkladı. Fakat Rusya’nın anlaşmada belirtilen hususlara

uymayacağı, tüm güçlerden çok ek güçlerin geri çekileceği endişeleri var.

Sarkozy Rusya’nın imzaladığı ateşkese uymaması halinde “ciddi sonuçlar” ile

karşılaşacağı uyarısında bulundu.

o Rus güçleri Gori’den çıkmak bir yana pozisyonlarını güçlendiriyorlar.

o ABD, NATO ülkeleri ile acil bir durum değerlendirme toplantısı talep etti.

Dışişleri Bakanı Rice toplantı için Avrupa’ya gidiyor.

o Alman Başbakan Merkel de Gürcistan ile dayanışmanın altını çizmek için

Tiflis’e gitti. Bükreş Zirvesi’nde Gürcistan’ın NATO üyeliğini engelleyen

ülkelerden biri de Almanya olmasına karşın Merkel Gürcistan’ın mutlaka

NATO üyesi olacağını belirtti, fakat bir takvim vermekten kaçındı. Merkel

ayrıca Rusya’yı güçlerini Gürcistan’dan çekilmeye çağırdı.


20

o Dışişleri Bakanı Ali Babacan son 2 gün içinde Gürcistan konusunda 5 dışişleri

bakanı ile görüştü (ABD, Fransa, Almanya, İsveç ve Finlandiya dışişleri

bakanları).

o ABD Savunma Bakanı Robert Gates Rusya’nın Gürcistan’daki eylemlerinin bir

bedeli olması gerektiğini öne sürerek “Rusya yükümlülüklerini yerine

getirmiyor. Umarım bu kez Medvedev sözünü tutar” dedi.

o Saakaşvili Gürcistan topraklarında Rusya tarafından Gürcülere karşı bir etnik

temizlik yapıldığını söyledi. Saakaşvili Rusya ile görüşme talebinde de

bulundu. Saakaşvili “Gürcistan bir tek kilometrekare toprağını bile

bırakmayacaktır” dedi. Bu esnada Gürcü topraklarının yaklaşık üçte ikisi işgal

altındaydı.

o Güney Osetya Rusya’dan ülkesinde kalıcı bir Rus üssü kurmasını talep etti.

o Kızılhaç Güney Osetya nüfusunun yaklaşık yarısının göç ettiğini duyurdu.

Mevcut nüfusun 35.000 kadar olduğu tahmin ediliyor.

o BM Gori’de çok ciddi yağma izleri olduğunu açıkladı.

o Güney Osetya’nın başkenti Şinvali’de yaklaşık 130 sivil Gürcü resmi

makamlarca rehine olarak tutuluyor. Rehinelerin yarısı kadın ve içlerinde 12

yaşında bir çocuk da var. 4. Cenevre Konvansiyonu’nun 3. Maddesi bu tür bir

rehin almayı yasaklıyor.

o İngiliz Muhafazakâr Parti lideri David Cameron, hükümete Ruslara İngiltere’ye

giriş vizesi vermemesi çağrısında bulundu. Cameron Rus saldırısını da Hitler’in

küçük devletleri yutma stratejisine benzetip, İngiliz resmi yetkililerden önce

Saakaşvili’yi Tiflis’te ziyaret etmişti. Cameron Rusların G-8’den çıkarılmasını da

talep etti. Cameron İngiltere’nin potansiyel başbakanı olarak görülüyor.

• 18 Ağustos 2008, Pazartesi:

o Anlaşmaya rağmen Rus güçlerinin

çekildiğini gösterir ciddi bir belirti

yok. Tiflis yakınlarında konuşlanmış

Rus askerlerinden biri basında yer

alan demecinde “buradan

dakikalar içinde çekilebiliriz. Ama

böyle bir emir almadık” dedi.

Askerlerin ateşkes konusunda

herhangi bir bilgisinin olmadığı da

anlaşıldı. Rusların özellikle ağaçlık bölgelerde askerlerini gizlemeye çalıştığı

görülüyor.

o Rusya’nın Gürcistan içlerinde 10.000 askeri ve 150 tankı olduğu tahmin

ediliyor. Gürcistan’ın yaklaşık üçte ikisi hala Rus işgali altında.

“Gürcistan bir karış toprağını bile

bırakmayacaktır”

Saakaşvili, Gürcistan Devlet

Başkanı


21

o Rus güçleri Gor-Tiflis yolu üzerind ekontrol noktaları kurdu. Birçok Gürcü şoför

geri çevrildi ve kendilerine Gürcistan’daki Rus elçiliğinden izin almaları

gerektiği söylendi.

o Gürcistan Rusların çekilmek bir yana kritik yerlere iyice yerleşmeye ve kontrol

ettikleri toprakları arttırmaya çalıştığını iddia ediyor. Gürcülerin bir diğer

iddiası da Rus güçlerinin ülkenin çeşitli yerlerine mayın döşüyor olmaları

o Gürcü Dışişleri: Ruslar Senaki’de bir Gürcü üssüne girdi.

o Rusya Güney Osetya’da kalıcı askeri noktalar ve geniş bir güvenlik şeridi

oluşturmaya çalışıyor. Oysa 1999 Anlaşması Rusya’ya sadece 500 barış gücü

askeri bulundurma hakkı veriyordu.

o ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice: “NATO Rusya’nın Gürcistan işgalinden

bir tek stratejik zafer kazanmasına dahi izin vermeyecektir. Bizler Rusya’nın

güç kullanarak Gürcistan’ın demokrasisinin devletinin zayıflatılmasını içeren

stratejik değerlendirmelerini/hedeflerini reddetmeliyiz. Rusya’nın Atlantik

aşan ülkeler yapısına henüz entegre olamamış ülkelerle araya bir hat

çekmesine izin vermemeliyiz.”

o Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier Rusya’ya karşı

düşünmeden ve ani reaksiyonlar verilmemesi konusunda uyardı. “NATO-

Rusya Konseyi’ndeki görüşmeler esastır. İletişim kanallarını açık tutmamız

gerekiyor” diyen bakanın uyarıları Almanya’nın Rusya konusundaki

çekincelerini ortaya koydu. Rusya çatışmalar başladıktan sonra Konseyde bir

görüşme talep etmesine rağmen ABD bu isteği engellemişti.


22


o Brüksel’de toplanan 26 NATO ülkesinin dışişleri bakanları NATO ile Rusya

arasındaki ilişkilerin Rus güçleri Gürcistan’dan çıkıncaya kadar

normalleşemeyeceğini açıkladılar.

o NATO kararı ‘dağ fare doğurdu’ şeklinde yorumlanırken, Rusya kararı ciddiye

almadı. Kararları Gürcistan yanlısı bulmasına rağmen Rus makamları kararın

Gürcistan’a ders olması gerektiğini belirttiler.

o Gürcistan Rus askerlerinin Gürcü limanı Poti’de petrol yükleme limanına

girdiğini ve 20 Gürcü polisini gözaltına aldığını açıkladı. Rusya bu iddiayı

doğrularken gerekçe olarak Gürcü polislerin ‘ağır silahları’ olmasını gösterdi.

Rusya ateşkes ilan edilmiş olmasına rağmen Gürcistan’da en basit silahlar bile

kalmayıncaya kadar bu ülkede kalmaya kararlı olduğu iddia ediliyor.

o İngiltere Dışişleri Bakanı Milliband NATO ve İngiltere’nin Gürcistan’a desteğini

göstermek için Tiflis’e gitti.

• 20 Ağustos 2008:

o Polonya ve ABD füze savunma sistemini Polonya topraklarına yerleştirmek

üzere anlaşma imzaladı. 10 füze Polonya’nın Baltık kıyılarına yerleştirilecek.

Rice anlaşmanın NATO’ya 21. Yüzyılın tehlikelerine yanıt vermede yardımcı

olacağını söyledi. Rice ayrıca sistemin savunma amaçlı olduğunu ve kimseyi

hedef almadığını iddia etti.

o Rusya füzelerin kendisine karşı düşünüldüğüne olduğuna inanıyor. Rusya

Genelkurmay Başkanı General Anatoly Nogovitsyn bir hafta önce Polonya’nın

bu konuda cezalandırılmadan kurtulamayacağını söylemişti.

o Gürcistan’daki çatışmalardan önce Polonya’da füze sistemine önemli bir

muhalefet vardı, fakat Rus saldırılarından sonra sisteme destek Rusya

korkusuyla % 65’e kadar çıktı.

o ABD bu projeye 100 milyar dolardan fazla kaynak harcadı.

o Erdoğan Bakü’de Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’i ziyaret ederek

Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformu (KİİP) oluşturma konusunda mutabakat

sağladı


23

o Rusya Parlamentosundan Abhazya’nın ve Güney Osetya’nın bağımısızlığını

tanıyabileceğine dair açıklama yapıldı.

o Suriye Devlet Başkanı Moskova’yı ziyaret ederek Rusya’nın yanında bir tutum

sergiledi. Rusya’yı desteklediklerini belirten Esad, “Rusya tümüyle meşru

çıkarlarını savunuyor” dedi.


24

II.3. KRİZİ HIZLANDIRAN / DERİNLEŞTİREN UNSURLAR

• Rusya açısından krizi çatışma noktasına getiren en önemli unsurlar şunlardır:

o NATO Genişlemesi: Rusya

NATO’nun genişlemesinden ve füze

programlarından rahatsız olmaktadır.

Genişleme Doğu Avrupa’dan başlamış ve

Baltık cumhuriyetleri ile eski SSCB

cumhuriyetlerine sıçramıştır. Karadeniz’de

Bulgaristan ve Romanya’nın katılımı ile

birlikte Karadeniz’in güneyi ve batısı NATO

toprakları haline gelmiştir. 2008 Nisan ayında

gerçekleştirilen Bükreş Zirvesi’nde Gürcistan

ve Ukrayna’nın üyeliklerinin gündeme

gelmesi bardağı taşıran damla olmuştur. Eğer

bu iki ülke de NATO üyesi olur ise Karadeniz’de NATO toprağı olmayan sadece

Rusya kıyıları kalacaktır. Rusya’nın Batıdan kuşatılması hızla güneye ilerlemiş

olacaktır ki bu durum Moskova tarafından kabul edilemez bulunmakta ve

Ruslar açıkça tehdit etmektedirler. Rus korkularını füze kalkanı ve füze

programları da ateşlemektedir. Rusya İran’a karşı geliştirildiği iddia edilen

Amerikan füze programlarının doğrudan kendisini hedef aldığını

düşünmektedir. Gürcistan’da çatışmayı ateşleyen en önemli hızlandırıcı unsur

olarak NATO genişleme planları ve füze programları ön plana çıkmaktadır.

Nitekim Rus Dışişleri Bakanı Lavrov “Tiflis’in NATO’ya katılma hevesi kan

dökülmesine yol açacak”, “Gürcistan ve Ukrayna’nın NATO’ya üye olmaması

için herşeyi yaparız” demişti.

o Gürcistan’da Artan ABD Askeri Varlığı: ABD’nin her geçen gün daha fazla

silah ve eğitmen ile Gürcistan’a destek vermesi Rusya’yı rahatsız etmiştir.

Gürcistan’ın Abhazya ve Güney Osetya’da ABD ve müttefiklerini verecekleri

destek ile Rusya’ya rağmen başarılı olması korkusu Moskova’yı ‘geç kalmadan

harekete geçme’ kaygısına sokmuştur.

o Kosova’nın Bağımsızlığı: Rusya’nın müttefiki saydığı Sırbistan’ın itirazlarına

rağmen Kosova, ABD ve AB’nin teşvikleriyle tek taraflı olarak Şubat 2008’de

bağımsızlığını ilan etti. Bugün itibariyle Türkiye de dâhil 45 kadar ülke

Kosova’nın bağımsızlığı tanıdı. Fakat, Rusya tanımamakla kalmadı kararı

yasadışı ilan etti. Putin Batı’nın Kosova’ya desteğini “ahlakdışı ve yasadışı”

saydı. Putin’e göre bu adım küresel bir ayrılıkçı dalgayı tetikleyecekti. Şubat

“Gürcistan ve

Ukrayna’nın NATO’ya

üye olmaması için

herşeyi yaparız”

Rusya Dışişleri Bakanı

Lavrov


25

2008’de Rus milliyetçiler Kosova’dan sonra Rusya’nın çevresindeki komşu

ülkelerde uluslararası hukuku izlemek için herhangi bir mecburiyetinin

kalmadığını açıkladılar. Alexander Dugin Ukrayna’daki Rusların dahi kendi

devletlerini kurmak için harekete geçme haklarının doğduğunu açıkladı.

Tartışmalar bir yana Kosova’nın bağımsızlığı Rusya’ya çok ciddi bir prestij

kaybına yol açtı. Putin’in tüm sert eleştirilerine rağmen ABD Dışişleri Bakanı

Rice “Kosova asla Sırbistan’ın parçası olmayacaktır” açıklamasını yaptı ve bu

açıklamalar karşısında Rusya hiçbir şey yapamadı. Kosova rövanşı alınması

gereken büyük bir yenilgi olarak kaldı. Gürcistan’da Rusya’yı daha sert bir

tepkiye iten ve daha pervasız hareket etmesine yol açan önemli unsurlardan

biri de Kosova olmuştur denebilir.

• Gürcistan açısından bakıldığında ise hızlandırıcı unsurlar şöylece sıralanabilir:

o NATO Üyeliğinin Gecikmesi: Bükreş Zirvesi’nde Gürcistan’ın NATO’ya üye

olarak alınmaması, ancak söz verilmiş olması Tiflis’i kaygılandırmıştır. Tiflis

üyelik sürecini hızlandırmak için gerilimin artmasında yarar görmüştür.

o İç Siyasi Dengeler: Saakaşvili Güney Osetya ve Abhazya’nın yeniden

egemenlikleri altına gireceği sözünü sıkça tekrarlamıştır. Seçimleri

kazanmasında da etkili olan bu sözler Gürcü lideri belli bir istikamete

zorlamıştır.

o Artan ABD Desteği: ABD’den gelen maddi ve teknik yardımlara ek olarak

siyasi anlamda da güvenceler alınmıştır. Bu güvencelerin ucu net olmamakla

birlikte Gürcüler bu desteği her zaman için olduğundan fazla yorumlamaya

meyilli olmuşlardır.

o Güçlenen Gürcü Ordusu: ABD ve Türkiye’nin katkılarıyla Gürcü ordusu

ekipman ve eğitim açısından önemli bir mesafe almış ve bu durum Tiflis

yönetiminin Güney Osetya ve Abhazya’nın geri alınması konusunda öz

güvenini arttırmıştır.

o Rus Tepkisini Doğru Hesaplayamama: Tiflis yönetimi Rusya’nın tepkisinin

belli bir çizginin ötesine geçmeyeceğini düşünmüş, bu algı da çatışmaların

hızlanmasına yol açan bir unsur olmuştur.


26

III. SAVAŞTA TARAFLARIN POLİTİKALARI: GÜRCİSTAN, RUSYA, ABD, AVRUPA ve

NATO


27

III.1. GÜRCİSTAN KRİZİ BİLİNÇLİ OLARAK MI BAŞLATTI?

• Gerek Batılı basın-yayın organlarında gerekse Türkiye’de Gürcistan’ın bu krizde çok

büyük zararlar gördüğü ve göz göre göre Rusya’yı kışkırttığı haber ve yorumları sıkça

yer aldı. Bu tespite göre Saakaşvili’nin Rusya’nın tepkisini bile bile Güney Osetya’ya

saldırması Rusya’ya çok istediği gerekçeyi vermek ve kendisi açısından intihar gibi bir

karardı.

• Fakat kriz öncesinde yaşananlara, özellikle NATO Bükreş Zirvesi’nden Ağustos ayına

kadar yaşananlara bakıldığında taraflar arasında gerilimin bilinçli bir şekilde

arttırıldığı görülür. Savaş esnasında Rusya’nın 1 yıldır bu savaşa hazırlandığını

söyleyen Saakaşvili bir anlamda gelişmelerin kendisi için sürpriz olmadığını ima

etmektedir.

• Temmuz ayında Rus jetlerinin ABD Dışişleri Bakanı Rice’ın Tiflis ziyareti esnasında

Gürcistan topraklarını ihlal etmesi ve Saakaşvili’nin oldukça sert açıklamaları

Gürcistan’ın ABD’nin desteğini yanında hissettiğinin en açık işaretidir. ABD ile askeri

eğitim ve tatbikat programları esnasında

da Gürcistan’ın Rusya’ya karşı teminat

olarak yorumlayabileceği çeşitli işaretler

ABD tarafından verilmiştir.

• Washington’da çok sayıda neo-con dostu

olan Saakaşvili’ye maksadı aşan sözler

söylenmiş olabilir. Bush yönetimi neo-

conların yapamayacakları sözler vermeleri

ile ünlü bir dönem olmuştur.

• NATO Bükreş Zirvesi’nde Gürcistan

ABD’nin tam desteğine rağmen üyelik

alamayınca hayal kırıklığına uğramış ve

kendisi bir şeyler yapmanın yollarını

aramıştır. Gürcistan’ı NATO’ya dâhil

edebilmek için Rusya ile savaş ABD’ye ve

Gürcistan’a iyi bir gerekçe sunmuştur.

Bundan sonraki süreçte Almanya ve

Fransa’yı ikna etmek daha kolay olabilir. Başka bir deyişle Rusya tarafından yıkılan

Gürcü şehirleri NATO üyeliğinin diyeti sayılabilir.

• Gürcistan Devlet Başkanı çeşitli defalar Güney Osetya’yı alma sözünü vermiştir. Bu

sözlere karşı Rusya tarafı böyle bir hareket karşısında hareketsiz kalmayacağını, hatta

GÜRCİSTAN

Nüfus: 4.4 million (BM, 2007)

Başkent: Tiflis

Yüzölçümü: 69,700 km2

(Türkiye’ yüzölçümünün onda

birinden az)

Hayat Beklentisi: 67 Yıl

(erkeklerde), 75 Yıl (kadınlarda)

Para Birimi: 1 lari = 100 tetri

İhraç Ürünleri: Metal, şarap,

meyve

Kişi Başına Düşen Milli Gelir:

1,350 dolar (Dünya Bankası,

2006)


28

kan akacağını açıkça ilan etmiştir. Başka bir deyişle Ağustos savaşı iki taraf için de

sürpriz olmamalıdır.

• Özetle savaş öncesindeki gelişmeler çatışmaya gidildiğini göstermektedir. Elbette

Gürcistan Devlet Başkanı çatışmaların bu kadar uzayacağını ve Gürcistan’ın bu kadar

zarar göreceğini düşünmemiştir. Gerek ABD, gerekse Gürcistan Gürcü güçlerinin olası

bir çatışmada Rus güçlerini daha uzun bir süre zorlayabileceğini hesaplamaktaydılar.

Eğer çatışmalar 1 hafta eşit şartlarda devam etse idi Gürcistan hedeflerine daha kolay

ulaşabilir, Batı’dan gelecek yardım için zaman kazanabilirdi.

• Bir diğer husus da Rus saldırısını beklemesine rağmen Gürcistan (ve muhtemelen

ABD) tepkinin bu kadar orantısız olmasını beklememiştir. Eğer Rus güçleri sadece

Güney Osetya ve/veya Abhazya sınırları içinde kalsaydı bu hesaplanabilir bir tepkiydi.

Fakat Rus güçleri Gori, Senaki ve Tiflis’i de bombalamış, Gürcü topraklarını işgal

etmiştir. Gori şehrindeki yağmalama görüntüleri ve bilinçli olarak sivillerin hedef

alınışı sadece Gürcistan’ı değil, tüm dünyayı şaşırtmıştır. Rusya hedefleri ve saldırı ile

orantılı bir karşılık vermemiş, uluslararası hukuku çok açık ve çok sert bir şekilde ihlal

etmiştir. Tiflis ve Washington yönetimlerinin asıl hesap edemedikleri budur.

• Rusya’nın aşırı güç kullanımı istenen bir durum olmamasına rağmen Rusya’yı zor

durumda bırakmış Gürcistan’ın uluslararası kamuoyundan beklentilerini sağlamasını

kolaylaştırmıştır. Eğer süreç Gürcistan’ın NATO üyeliği ile sonuçlanırsa bunun en

önemli nedeni Rusya’nın aşırı güç kullanımı olacaktır.

• Rusya’nın aşırı güç kullanımı Gürcistan’ın Güney Osetya’daki hatalarının da üstünü

kapatmıştır. Oysa Gürcistan savaş öncesinde görüşmeler sürerken herkesi kandırarak

ani bir saldırı düzenlemiş, böylece sözünde durmamıştır. Ayrıca Osetya’da çok sayıda

sivilin hayatını kaybetmesine yol açmış, şiddet temelli bir yöntem ile sorunları

çözmeye çalışmıştır. Ancak Rusya’nın karşı atağı ve hukuk ihlalleri Gürcistan’ın

hatalarının görünmemesine neden olmuştur.

III.2. RUSYA’NIN GÜRCİSTAN’A YANITI VE SAVAŞTAKİ HEDEFLERİ

• Gürcistan’ın Güney Osetya’ya saldırısı Rusya’ya uzun zamandır beklenen fırsatı verdi.

• Rusya çok uzun bir süredir Gürcistan’ın ‘iyi bir ders’e ihtiyacı olduğunu düşünüyordu.

1 yıldır Gürcistan’a saldırı hazırlıkları yapılıyordu.

• NATO Bükreş Zirvesi’nden sonra Moskova bilinçli olarak gerilimi arttırdı ve

Gürcistan’ın meydan okumalarına misli ile karşılık verme yoluna gitti.

• Rusya, Gürcistan’ın NATO’ya girme isteğini ve ABD ile işbirliğini ABD’nin Rusya’nın

içlerine güneyden sarkma olarak değerlendirdi. ABD Kafkaslarda durdurulamazsa

ileride durdurulamaz düşüncesi Rus elit arasında güçlendi.


29

• Gürcistan’a verilecek ‘iyi bir ders’ ile Azerbaycan’a ve Türkiye’ye de mesaj gönderilmiş

olacağı düşünüldü.

• Son yıllarda hızla yakınlaşan Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan üçlü hattını kırmanın

en iyi yolu olarak Gürcistan görüldü. Gürcistan zincirin zayıf halkasıydı.

• Eğer Gürcistan işgal edilebilir ya da Batı yanlısı yönetim düşürülebilirse bu durumda

Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan hattı kırılmış ve yerine Rusya-Gürcistan-Ermenistan

hattı kurulmuş olacak, Batı etkisi de bölgede kırılmış olacaktı. İran ile nispeten iyi

ilişkiler düşünüldüğünde Kafkasya ve hatta Orta Asya’da Rus etkisi tekrar tesis edilmiş

olacaktı.

• Gürcistan üzerinde Rus etkisinin artışı enerji hatları üzerinde de Rus etkisinin artışı

anlamına gelecektir. Gürcistan’ın taraf değiştirmesi ile birlikte tüm Hazar Havzası’nın

enerji hatları yine Rus bölgesinden geçecektir ve Avrupa’ya alternatif hat fikri daha

baştan boşa çıkarılmış olacaktır. Bunun yanı sıra gerçek anlamda bağımsız olabilmek

için enerjilerini Rusya dışı hatlarla dünyaya pazarlamaya çalışan Azerbaycan,

Kazakistan ve Türkmenistan’ın hayalleri de gerçekleşmesi imkânsız hale gelecektir.

Gürcistan

Rusya

Azerbaycan

Ermenistan

Türkiye


30

• Özetle Gürcistan bölgedeki tüm dengeleri değiştirebilecek önemde bir bölgeyi işgal

etmektedir. Rusya bu bölgeyi etki sahasına alabilmek için herşeyi yapabilecek bir

hazırlık içindeydi.

• Rusya’nın Gürcistan’a saldırısının rasyonel açıklamaları olsa da saldırı sadece mantıkla

açıklanamaz. Sorunun duygusal boyutu da oldukça önemlidir. Rusya yıllarca kendi

idaresinde kalan Gürcistan’ın ABD ile yakınlaşmasını ihanet olarak görmüştür ve

rasyonel hedeflere ek olarak ‘ders verme’, ‘intikam alma’, ‘haddini bildirme’ gibi

duygu yüklü hedefler devreye girmiştir.

• Rusya, Gürcistan’ın saldırısına bilinçli

bir oyuna çekilip çekilmediğini düşünmeden

ve uzun değerlendirmeler yapmadan ani ve

aşırı tepki vermiştir. Gürcistan’ın Güney

Osetya’ya saldırı kararı tartışılabilir ve

Saakaşvili’nin liderliği sorgulanabilir. Ancak

Rusya’nın Saakaşvili’den daha akıllıca bir

strateji izlediğini söyleyebilmek de kolay

değildir.

• İlk günlerde Rusya nerede duracağını

bilememiştir.

• Savaşın hemen her gününde Rusya kanadı sinirli ve maksadı aşan ifadeler

kullanmıştır. Rusya’nın halkla ilişkiler konusunda ciddi sorunları ortaya çıkmıştır.

• Temelde Gürcistan’ın iç işleri sayılan Güney Osetya nedeniyle Rus güçlerinin

Gürcistan’ı işgal etmeye kalkması Uluslararası Hukuk’un ve Birleşmiş Milletler (BM)

sisteminin açıkça çiğnenmesidir.

• Başta Gori kenti olmak üzere, Rus güçlerinin çok sayıda sivili öldürmesi, yaralaması,

sivil yerleşim yerlerine zarar vermesi Rusya’nın işini kolaylaştırmamıştır. Dahası Rus

güçlerin koruması altında Oset milisleri Gori’de çocuk yaşta Gürcüleri katletmiş, on

binlerce Gürcü evini terk etmek zorunda kalmış, işyerleri yağmalanmıştır. Bunlar da

Rusya açısından gereksiz ve Rus çıkarlarının aleyhine eylemlerdir.

• Kontrolsüz güç, güç değildir. Rusya Gürcistan ile savaşta her zaman gücünü kontrol

edebilen bir güç olmamıştır.

• Ateşkes antlaşmasında mutabık kalınmasına ve Medevedev’in Sarkozy’e söz

vermesine karşın Rus güçlerinin ateşkes kararına uymaması, ateşkes metni

imzalandıktan sonra dahi Rus güçlerin askeri eylemlerinin sürmesi Rusya’nın

güvenilirliği konusundaki şüpheleri arttırmıştır.

• Rusya, Gürcistan’da askeri gücünü kanıtlamıştır. Fakat kar-zarar muhasebesi yapmak

için henüz erkendir.

• Ateşkese rağmen Gürcistan’dan çıkmayan Rus askerinin dağılımı ve kontrol altına

aldığı noktalar dikkate alındığında Rusya’nın Gürcistan haritasını yeniden çizmek

Rusya’nın Gürcistan haritasını

yeniden çizmek istediği

anlaşılmaktadır. Şu an itibariyle

Gürcistan’dan Abhazya, Güney

Osetya, Acaristan, Cevahiti ve

Gürcistan olarak 5 ayrı devlet

çıkarmak mümkündür.


31

istediği anlaşılmaktadır. Şu an itibariyle Gürcistan’dan Abhazya, Güney Osetya,

Acaristan, Cevahiti ve Gürcistan olarak 5 ayrı devlet çıkarmak mümkündür. Yeni

haritada Gürcülere bırakılan yer daraltılarak bu devletler arasında topraklar birbirine

yakın oranlarda da paylaşılmak istenebilir. Bu durumda her bir mini-devlet Rusya’nın

denetiminden çıkamayacak birer uyduya dönecektir.

III.3. ABD’NİN SAVAŞ KARŞISINDAKİ TUTUMU VE YENİ SOĞUK SAVAŞ SENARYOLARI

• ABD bu çatışmada Rusya’nın aşırı güç kullanımı karşısında hazırlıksız yakalanmıştır.

Savaş için gerekli hazırlıkların yapıldığını gösterir işaretler mevcut değildir.

• ABD, Rusya’nın Gürcistan müdahalesine karşı sert bir dil kullanmış, Rusya’yı açıktan

tehdit eder bir dili tercih etmiştir. Pentagon 15–23 Ağustos tarihlerinde ABD, Rusya,

Fransa ve İngiltere’nin Japon Denizi’nde yapacağı ve Rus limanı Vladivostok’un da

kullanılacağı FRUKUS deniz tatbikatını iptal etmiştir. Ayrıca Rusya’nın G-8’den

dışlanması ve Dünya Ticaret Örgütü’nün dışında tutulması opsiyonları da gündeme

getirilmiştir.

• Savaş esnasında gelen sert uyarıların Rusya üzerinde ciddi hiçbir etkisi olmamıştır.

• Gürcistan’da halk arasında ABD’nin itibarı önemli oranda düşmüştür. Savaş öncesinde

ABD’nin en yoğun halk desteği aldığı, hatta Başkan Bush’un ABD’den dahi daha

popüler bir lider olduğu Gürcistan’da ABD’ye şüpheyle bakanların sayısında önemli bir

artış vardır. Rusya yanlıları bu memnuniyetsiz kitlelerden yararlanarak Saaakaşvili’yi

çeşitli yollardan devirmeyi deneyebilir.

• Rusya’nın küçük bir müttefikini dahi koruyamamış olması ABD desteği konusunda

önemli soru işaretlerine yol açmıştır.

• Başkan Yardımcısı Dick Cheney, Dışişleri

Bakanı Rice ve Savunma Bakanı Gates

Rusya’nın eylemlerinin cezasız

kalmayacağını söylemişlerdir. Eğer bu

Amerikan devletinin bir kararı ise ABD’nin

Rusya’ya yanıtının henüz gelmediğini,

önümüzdeki günlerde bu yanıtın

beklenmesi gerektiğini hatırlatmak gerekir.

• ABD krize geç müdahale etmekle suçlandı.

• Gürcistan Devlet Başkanı Saakaşvili ABD’yi savaşa çekebilmek için özel bir çaba

harcadı. Ancak ABD savaşa dâhil olmamak için titiz bir gayret içinde oldu.

• ABD, Gürcistan’da prestij kaybına uğramış olsa da Gürcistan’daki çatışmalar bir Rusya-

ABD savaşı için yeterli gerekçeleri sunmamaktadır. ABD böyle bir çatışmaya normal

ABD, Rusya karşısında küçük bir

müttefikini bile korumaktan aciz

ülke görüntüsünü vermiştir


32

şartlarda tek başına girmez. Irak’a dahi 50’den fazla ülkenin desteği ile giren ABD’nin

Rusya ile sıcak çatışmaya ani bir kararla girmesi beklenemezdi. Fakat bu durum

ABD’nin Rusya’dan korktuğu, ya da Rusya’ya karşı elinde mücadele aracı olmadığı

şeklinde de yorumlanmamalıdır.

• ABD’nin Rusya’yı kuşatma politikası önümüzdeki dönemde de devam edecektir.

Çünkü ABD için yakın dönemde küresel rakip İran veya İslam dünyası değil Rusya ve

Çin’dir. İslam dünyasını ve diğer olası rakipleri zayıflatma çalışmaları sürecek olsa da

temelde kontrol altında bir Rusya ve Çin öncelikli iki hedeftir. Rusya’nın

Gürcistan’dakine benzer şiddet kullanımına varan çıkışlarını ABD benzeri araçlar ile

cezalandırmak isteyecektir. Rusya ve ABD arasında karşılıklı olarak gücünü karşı tarafa

ispat yarışı başlamıştır. Yarıştan kimin galip çıkacağı henüz belirsizdir.

• Bu tabloya bakarak yeni bir Soğuk Savaş’ın başladığını söylemek doğru olmaz. Soğuk

Savaş özel bir dönemin koşullarında ortaya çıkmıştır. Yeni gerilim Soğuk Savaş’tan

farklı şartların ürünü olacaktır.

• Aynı zamanda Soğuk Savaş temelinde her ne kadar güç mücadelesini barındırsa da

ideolojilerin çatıştığı bir dönem olmuştur. Bugün itibariyle Rusya’nın geçmişte olduğu

gibi savunduğu bir değerler bütünü bulunmamaktadır.

• 1991’de küresel düzen yıkılmış, ancak yerine yeni bir düzen kurulamamıştır. Şu an

yaşanan sancılar yeni düzen kurmak için rakiplerin rekabetinden kaynaklanmaktadır.

Bu durum 19. Yüzyıl Avrupa düzeninin bizzat Avrupa güçleri elinde yıkılması ve I. ve II.

Dünya Savaşları ile yeni bir düzenin ortaya çıkmasına benzemektedir. Bu durumda 21.

yüzyılın ilk döneminin oldukça sancılı geçmesi beklenebilir. Yeni bir düzen kurmak için

çok kanlı savaşlar da gerekebilir. Eğer yeni dönem de İngiltere’nin 19. Yüzyılda

kurduğu küresel düzenin yıkılması gibi şekil alacaksa bu durumda ABD-Rusya

rekabetinin yeni süper güç veya güçler doğurması da mümkündür.

• Rusya’nın ABD karşısındaki en önemli avantajı olarak enerji hatlarını kontrol etmesi

gösterilmektedir. Oysa ABD’nin Rusya’ya doğrudan gaz veya petrol bağımlılığı

bulunmamaktadır. Bu durum daha çok AB ülkeleri için söylenebilir. Ancak petrol arz

eden bir ülkenin ithalatçılar karşısında ürününü siyasi araç olarak kullanmasının bir

sınırı olduğu 1970’li yıllarda çok net bir şekilde anlaşılmıştır. Petrol ve gazını silah

haline getirmeye çalışacak bir Rusya bundan yarardan çok zarar görebilir. Rusya

ekonomisindeki büyüme enerji sektöründeki büyümeye fazlasıyla bağımlı hale

gelmiştir ve Rus ekonomisi petrol ve gaz fiyatlarındaki değişim karşısında çok

savunmasızdır. Ekonomisi çok az sayıda ürüne bağlı bir ekonominin ABD ve AB

ekonomileri karşısında uzun vadede dayanması oldukça güçtür. Rusya’nın enerji

ürünlerindeki satışlarda tek taraflı bir bağımlılıktan söz etmek mümkün değildir.

• Bunun dışında unutulmaması gereken bir nokta da kısa ve orta vadede bu politikalar

belli bir seviyeye kadar etkili de olsa uzun vadede devletlerde yeni sisteme uyum

sağlama adına yapılan değişikliklerle bu gibi politikaların etkinliği zayıflamaktadır.


33

• ABD, Gürcistan’daki Rus saldırılarının karşılığını en yakın zamanda vermek

isteyecektir. Kafkaslarda ve Karadeniz’de Gürcistan olayları ile birlikte dengeler daha

hızlı bir şekilde değişmeye başlamıştır.

• Rusya’nın en önemli sorunu askeri gücü dışında nispeten zayıf oluşudur. Rusya

komşularına herhangi bir siyasi ya da ekonomik düzen / model önerememektedir.

ABD’ye karşı çıkışları tek başına bir düzen önerisi sayılamaz. Rusya ile birlikte olmanın

tek yararı Rusya’nın saldırılarından korunmak olmaktadır. Bu ise uzun dönemde

Rusya için yeterli değildir. Saldırılma endişesi ile devletleri uzun süre yanınızda

tutmanız zordur. Buna karşın AB ve ABD ekonomik ve siyasi bir düzeni temsil

etmektedir. Balkanlar’da, Doğu Avrupa’da ve Kafkaslarda ülkeler AB’ye kendi istekleri

ile katılmak istemektedirler. ABD’nin önderliğini yaptığı küresel düzen de sadece

tehdit üzerinde işlememektedir. Küresel ya da bölgesel liderlik sadece askeri güçle

olmaz. Yumuşak gücü olmayan, istikrar ve refah vaadedtmeyen bir ülkenin orta ve

uzun vadede gücünü koruyabilmesi zordur. Rusya Stalin döneminden hareketle bunu

en iyi bilen ülke olmalıydı. Stalin’in Boğazları ve Doğu Anadolu’nun bir kısmını işgal

etme tehditleri Türkiye’yi NATO’ya sürüklemişti. Bir anlamda Stalin Türkiye’yi

NATO’nun kollarına itmişti. Aynı durum Gürcistan için de yaşanmaktadır. Rusya

korkusu ülkeleri Rusya’ya

yaklaştırmamakta, aksine ondan

uzaklaştırmaktadır. Eğer Rusya bölgesel ya

da küresel güç olmak istiyorsa ekonomik

ve siyasi alandaki yumuşak güçlerini

devreye sokmalı, korkudan çok ümit vaat

etmelidir.

• Rusya’nın önemli bir hatası da öfkeyle

hareket etmesi, ABD’nin uluslararası hukuk ve örgütlerden çıkarları doğrultusunda

yararlanma yeteneğini yeterince gösterememesidir. Bazı durumlarda ise “ABD yaptı

ise ben de yaparım” söylemi kullanılmaktadır. ABD’nin uluslararası hukuktan

yararlanmada gösterdiği başarısızlık nasıl Irak Savaşı’nda kendisine büyük maliyetlere

yol açtıysa, Rusya da aynı eleştiri ve maliyetlerle karşılaşacaktır.

ABD BAŞKANLIK SEÇİMLERİ VE GÜRCİSTAN KRİZİ

• ABD – Rusya geriliminin Amerikan başkanlık seçimlerinden sonra da devam edeceği

tahmin edilebiliyor.

• Kimi uzmanlara göre Rusya saldırılarını bilinçli olarak ABD’de seçim olduğu yıllarda

yapıyor. Örneğin 1956 Macaristan, 1968 Çekoslovakya ve 1980 Afganistan işgallerinin

hep Amerikan seçim yılları olduğuna dikkat çekiliyor. Bu yıllar aynı zamanda

ABD, Gürcistan’daki Rus

saldırılarının karşılığını en yakın

zamanda vermek isteyecektir


34

olimpiyatların da yapıldığı yıllar. Gürcistan krizi de olimpiyatların açılış törenleri

esnasında patlak verdi ve ABD’de seçim yılına denk geldi. Rusya’nın özellikle böyle bir

denk getirme çabasında olduğunu söylemek zorsa da ABD’de seçim yılı oluşu krizin

gelişimini etkileyecektir.

• Bush yönetimi krizi sona erdirebilmek için yeterli süreye sahip değildir. Cumhuriyetçi

neo-conlar hala Soğuk Savaş’ın zafer sarhoşluğu ile hareket etmektedir. Bu anlayışa

göre yarışı ABD kazanmıştır ve Rusya da kaybetmiştir. Kaybeden yerine razı olmalıdır.

Pazarlık ve diyalogdan yoksun görünen bu yaklaşımın McCain’in başkan seçilmesi

halinde devam edeceği söylenebilir. Cumhuriyetçi aday Gürcistan’a açık destek

verirken, Rusya’ya adeta meydan okumuştur.

• Demokrat aday Obama’nın seçilmesi halinde ise ABD’nin İran, Rusya, Suriye ve hatta

Hamas gibi yapılar ile diyalog ve pazarlık içine gireceği beklentisi yüksektir. Ancak

kanaatimizce Rusya ve ABD arasında yapısal rekabet konuları vardır ve bu rekabetin

kişisel tercihler ile kolayca halledilebilmesi zor görünmektedir.

• Seçime kadar McCain ve Obama’nın Rusya’ya karşı söylemlerini sertleştirmeleri de

beklenebilir. Çünkü ABD’de başta Polonyalılar olmak üzere Rusya karşıtı ciddi bir oy

potansiyeli bulunuyor.

III.4. NATO’NUN GELECEĞİ VE RUSYA İLE İLİŞKİLER

• Soğuk Savaş sona erdikten sonra varlığı en

çok sorgulanan kurumların başında NATO

gelmiştir. İttifakın düşmanını kaybetmesi

ile gereksiz hale geldiği tartışmaları örgütü

kimlik krizine sokmuştur. Kendisine küresel çapta terörle mücadelede yeni roller

arayan örgüt son olaylar ile birlikte yeniden hayat bulmuştur. Rusya ile ilişkilerde yer

yer güç kullanmak gerekeceği, bunun ise ancak NATO benzeri bir örgütün şemsiyesi

altında olabileceği kabul edilmektedir.

• NATO genişlemesi Rusya’yı endişelendirmekte ve kuşatılmışlık hissine neden

olmaktadır. Özellikle genişlemenin Rusya’nın en yakın sınırlarına dokunmuş olması

NATO’yu Rusya karşıtı bir örgüt olarak algılanmaya itmektedir.

• NATO genişlemesine Rusya Gürcistan ve Ukrayna’ya kadar direnememiştir. Buradaki

başarının sırrı NATO’ya yolları Avrupa Birliği’nin (AB) açmasında gizlidir. Orta ve Doğu

Avrupa ülkeleri ve Baltık ülkeleri NATO’ya girmeden önce AB’ye girmişlerdir.

Ekonomik ve siyasi anlamda Avrupa’nın gerçek bir parçası haline gelen bu ülkelerin

askeri klübe de üye olmaları daha kolay olmuştur. Bu anlamda AB üyesi olmayan

Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya dâhil olmaları fikri Rusya’da tehlikeli bulunmuş, AB

NATO genişlemesi ve AB

genişlemesi birbirini destekleyen

süreçler olmalıdır.


35

şemsiyesine sahip olmayan bu ülkeler Moskova karşısında daha fazla savunmasız

kalmışlardır.

• Bundan sonraki süreçte meseleye sadece askeri araçlarla bakılmamalıdır. NATO,

AB’nin çok önünde gitmemeli, en azından AB’ye aday üyelik kartları ile birlikte devam

etmelidir.

• Türkiye’nin AB üyelik sürecinin hızlandırılmasının da NATO genişlemesine katkısı

olacaktır. AB üyesi olmadan uzun yıllar önce NATO üyesi olan Türkiye’nin tam

üyeliği sayesinde Kafkasya ve Karadeniz’de AB etkisi artacak ve bu durum NATO

genişlemesine de katkı sağlayacaktır.

• Gürcistan ve Azerbaycan’a AB üyelik perspektifi kazandırılması da yararlı olacaktır.

• Krizin çözümünde en etkili araç ise Gürcistan (ve Azerbaycan’a) NATO üyeliği takvimi

çıkarılmasıdır.

III.5. AVRUPA VE ABD’NİN KRİZE BAKIŞINDAKİ FARKLAR

• ABD Soğuk Savaş’ın bitiminden bu yana Orta ve Doğu Avrupa’da Rusya’nın zayıflığını

istismar ederek yol almaktadır. Rusya, ABD’ye karşılık veremediği için birçok adımı

sineye çekmektedir. ABD fırsattan istifade etmekte ve daha çok askeri önlemlere

ağırlık vermektedir.

• Avrupa, özellikle de Almanya ve Fransa ise Rusya’nın Avrupa kıtasına bir daha tehdit

oluşturmayacak şekilde entegre edilebilmesi üzerinde durmaktadır. Ekonomik çıkarlar

ile Rusya’nın Avrupa’ya olan bağımlılığını arttırmaya çalışan bu ülkeler enerji

fiyatlarındaki patlama ve Rus ekonomisindeki düzelme ile birlikte Rusya karşısındaki

en önemli kartlarını kaybetmiş oldular. Borçlarını önemli oranda kapatan Rusya

bugün Avrupa karşısında daha rahat bir konuma sahip. Hatta doğalgazda artan

Avrupa bağımlılığı Moskova’yı güçlendiriyor.

• Rusya’nın geçtiğimiz yıllarda Ukrayna üzerinden gelen doğalgazı kesmesi Avrupa

ülkelerine enerji konusunda Rusya’ya olan bağımlılıklarını sert bir şekilde hatırlattı ve

alternatif hatlar konusunda arayışlar arttı. Bu konuda en iyi alternatif olarak Hazar

enerji kaynakları ve bunların Rusya dışı bir hattan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden

taşınması daha fazla gündeme geldi. Ancak enerji alanındaki bağımlılığa rağmen

Avrupa Birliği’nin Rusya ile ilişkilerde daha as saldırgan yöntemleri tercih ettiği

biliniyor. Özellikle Almanya kuzeyden oluşturmayı planladığı Rusya enerji bağlantısı ve

bu ülkedeki yatırımları ile Rusya’yı fazlaca kızdırmamak gerektiğini düşünüyor. Tarih

boyunca en önemli sorunları Rusya ile yaşamış bir ülke olarak Almanya’nın tarihi

korkuları Alman-Rus gerilimini tırmandırmayı yararlı bulmuyor. Nitekim Gürcistan ve


36

Ukrayna’nın NATO üyeliğini engelleyen ülkelerin başında da Almanya ve Fransa

geliyordu. İki ülkenin bu konudaki çekingenliği devam ediyor.

• ABD’nin Rusya’ya karşı sert retoriğini ve ani eylem taleplerini AB kanadında yeterince

göremiyoruz. Bu durum eski Yugoslavya’da da gözlenmiş ve ABD devreye girene

kadar çok sayıda katliam gerçekleşmişti. Kafkasya’da da ABD ile AB arasında bu fark

net bir şekilde ortaya çıktı.

• Rus saldırganlığı eski Doğu Avrupa ülkelerindeki kaygıları zirveye çıkardı. Fransa ve

Almanya’nın çekingen tutumu bu ülkelerde rahatsızlığa yol açıyor ve Rusya’ya karşı

kesin garanti arayışı içindeler. Savaşın başlamasından sadece bir hafta sonra Polonya,

Litvanya, Letonya, Estonya ve Ukrayna başkanlarının Saakaşvili’yi ziyaret ederek

dayanışma gösterisinde bulunmaları Gürcistan’daki gelişmeleri ne kadar yakından

takip ettiklerini gösteriyor. AB ve NATO üyeliğine rağmen Doğu Avrupa’da Rusya

karşısında güvenlik arayışları sona ermiş değil. Bu durumda söz konusu ülkeler

uluslararası liderlik konusunda Berlin, Paris veya Brüksel’den çok Washington’a

güveniyorlar. Nitekim Sarkozy’nin Medvedev’le görüşmesinde Rusya’nın Kafkasya’da

vatandaşlarını koruma vb. Gerekçelerle ‘bazı hakları’ olduğunu söylemesi Baltık

ülkelerinde ve Doğu Avrupa’da Fransa’ya güvensizliği daha da arttırdı. Bu durum

Avrupa güvenliğinde ciddi bir ikiliğe yol açabilir.

• Doğu Avrupa ülkeleri, Ukrayna ve Baltık ülkeleri Fransa ve Almanya’nın savaş

esnasındaki performansından memnun değiller. Alman Dışişleri Bakanlığı ‘Rusyacı’

olmakla suçlanıyor. Polonya Devlet Başkanı Lech Kaczynski Fransa ve Almanya’nın

Moskova’ya karşı çok yumuşak olduğunu ayrıca AB’nin bu konudaki tutumunu tek

başlarına belirlemeye çalıştıklarını iddia etti. Yakın dönemde AB Dış Politikası

konusunda tıpkı Irak’ta yaşandığı gibi çatlaklar büyüyebilir. ABD ve İngiltere hattı

Rusya’dan korkanlar ile birleşerek Fransa ve Almanya’ya meydan okuyabilir.

III.6. RUSYA’NIN SAYGI TALEBİ

• Rusya’nın Gürcistan’daki güç kullanımı herşeyden önce gücüne saygı talebidir.

ABD’nin kendisine saygı göstermediğini ve küresel dengelerde hakkettiği yeri

vermediğini düşünen Rusya neler yapabileceğini kanıtlamak istemektedir. Putin

Rusya’nın gerçek gücünün ne olduğu konusunda geçmişte çeşitli defalar çıkışlar

yapmış, ancak bu uyarıları dikkate alınmamıştı.

• Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de yabancı bir gazeteye verdiği demeçte yeni dönemde

ABD’nin gücü paylaşması gerektiğini vurgulamıştı.

• ABD’nin tek taraflı eylemleri ve tek süper güç olarak devam etme arzusu tüm

dünyada rahatsızlıklara yol açıyor. Fakat unutulmaması gerekir ki iktidar kendiliğinden

paylaşılabilen bir güç değildir. İktidar isteyen payına düşeni gücünü göstererek almak


37

durumundadır. Rusya henüz gücü konusunda ABD’yi ikna edebilmiş değildir. Bu arada

belirtmek gerekir ki tarih kendisini çok güçlü sananlar ve gücündeki azalmayı fark

edemeyerek iktidarı diğerleri ile paylaşamayanların yaşadıkları felaket örnekleriyle

doludur. ABD ve Rusya’nın rekabeti her ikisine de ummadıkları zararlar verebilir ve bu

aradan başka güçler kendilerine küresel yönetimde yol bulabilirler.

• Rusya’nın Gürcistan saldırısı sadece ‘saygı talebi’ olarak değerlendirilemez. Rusya

Gürcistan’da yeterli direnç ile karşılaşmaması halinde Sovyetler dönemindeki

reflekslerine dönebilecektir. Gürcistan’daki gelişmeler ilk olarak Rus azınlığa sahip

eski SSCB ülkelerinde büyük bir endişeye yol açmaktadır. Bunların başında Kazakistan,

Ukrayna, Letonya, Moldova ve Estonya bulunmaktadır. Burada Rusya’nın saygı talebi

ile söz konusu devletlerin bağımsızlıklarına ve toprak bütünlüklerine saygı talepleri

çatışmaktadır.

III.7. RUSYA, ABD’YE KARŞI NE YAPABİLİR?

• ABD ve Rusya arasındaki gerilimin daha ne kadar tırmanacağını bilemiyoruz. Eğer

önümüzdeki günlerde Rusya-Batı kutuplaşması yükselecek ve ABD Rusya’ya karşı çok

sert önlemler almaya başlayacaksa Rusya’nın da elinin boş olmadığını görmek

zorundadır. Olası bir kutuplaşmada Batı-karşıtı bir Rusya’nın yapabileceklerini şöylece

sıralamak olası:

o Öncelikle Rusya ABD’nin sevmediği ne kadar ülke varsa bunlarla ilişkilerini

geliştirecektir. İran, Suriye ve Venezüella listenin başında. Venezüella Rusları

Latin Amerika’ya davet ediyor bile. Venezüella-Rusya ikilisi Batı Yarımküre’de

ABD’yi zor durumda bırakacak birlikteliklere zemin hazırlayabilir. İran ve

Suriye ile işbirliği ise çok daha tehlikeli. Filistin’den Afganistan’a kadar geniş

bir bölgede Rusya-Suriye-İran işbirliği ABD projelerinin altını oyar, bölgedeki

mevcut dengeleri altüst eder. Elbette İran-Rusya işbirliğinin Kafkaslar’da da

önemli etkisi olacaktır. Hem İran, hem de Suriye Rusya’ya en son Gürcistan

olaylarında destek vererek böyle bir işbirliğini kolaylaştırdılar. Suriye Devlet

Başkanı geçtiğimiz hafta Rusya’daydı. Burada tam iki gün geçirdi ve Gürcistan

olayları nedeniyle Rusya’yı savunup, Batı’yı eleştirdi.

o Rusya’nın ABD karşısında kullanabileceği kartlardan bir tanesi silah satışları.

ABD’nin düşman veya tehlikeli saydığı ülkelere ve / veya gruplara kontrolsüz

bir şekilde Rus silahlarının satılması ABD’nin güvenlik maliyetlerini oldukça

arttırabilir. En son Suriye Devlet Başkanı Rusya’da silah alımı görüşmeleri

yaptı.

o Rusya’nın önemli bir kartı da diplomatik sahadadır. Birleşmiş Milletler

Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) beş daimi üyesinden biri olan Rusya, ABD’nin


38

geçmesini istediği her türlü kararı veto edebilecek bir güce sahip. Batı karşıtı

bir noktaya kayacak bir Rusya bu gücünü daha fazla kullanabilir.

o ABD için diğer hayati konulardan biri de küresel terörle mücadele. Bu konuda

devletlerin birbirine desteği çok önemli. Rusya 11 Eylül’den sonra ABD’ye

önemli bir destek sağladı ve bu desteğin karşısında Çeçenistan’da Batı’dan

daha fazla anlayış alarak gördü. Fakat dengelerdeki değişim son ucunda

terörle mücadeledeki işbirliği darbe alabilir ve Rusya mücadeleye desteğini

azaltabileceği gibi bazı terör gelişmelerini görmezden de gelebilir. Bu noktada

Türkiye’deki terör olayları da etkileyecek alanlardan biri olabilir. Geçmişte PKK

terör örgütüne desteği bilinen Rusya’nın Kuzey Irak’ta barınamayan bir

PKK’nın Kafkasya’ya yerleşme çabalarına nasıl bakacağı Türkiye’nin terörle

mücadelesine hayati bir etki yapabilecektir.

o Rusya’nın ABD’ye karşı kullanabileceği bir kart da nükleer teknoloji ve

silahların yayılması konusunda ortaya çıkmaktadır. Rusya’nın başta İran olmak

üzere nükleer olmak isteyen diğer ülkelere tam destek vermesi halinde

ABD’nin yayılmayı durdurabilmesi olası değildir.

o Rusya’nın ABD karşısında koz olarak gördüğü en önemli kart ise elbette enerji

arzı ve fiyat belirlenmesi. Rusya hem petrolde, hem de doğalgazda son yıllarda

hep ilk üç üreticiden biri oldu. Özellikle doğalgazda Avrupa pazarlarında

piyasayı domine eden bir aktör. Bu nedenle fiyat oluşumunda ve arzın

arttırılıp azaltılması önemli bir güce sahip. Moskova bu gücü ABD ve genel

olarak Batı’ya karşı tehdit aracı olarak kullanabilir. En azından kendisi

doğrudan kullanmasa da enerji üstünlüğü karşı tarafta psikolojik üstünlüğe yol

açabilir. Nitekim Almanya’nın Rusya’ya karşı ılımlı olduğu anlardaki en önemli

kaygılarından biri de enerji alanındaki işbirliklerinin zarar görmemesidir.

o Kafkasya ve Orta Asya Rusya’nın kendisine en fazla güvendiği bölgeler. Rusya

Orta Asya’da Kafkasya’dan bile daha rahat. Gerilim ortamında ABD’nin Orta

Asya’daki üsleri ve yerleşme planları da sekteye uğrayabilir. Zaten Rusya,

ABD’nin Orta Asya’da yayılma planlarını da uzun bir süredir kendisini kuşatma

planlarının bir parçası olarak değerlendiriyor.

o Sıcak çatışma alanları Afganistan ve Irak, ABD’nin en zayıf noktaları arasında.

Rusya’nın bu bölgelerde işbirliğinden düşmanlığa kayışı ABD için bu bölgeleri

her açıdan daha maliyetle hale getirebilecektir.

o Aynı şekilde Ortadoğu’da Lübnan ve Filistin’de Suriye ile İran’ın müttefiki

olacak bir Rusya ABD-İsrail ikilisine önemli sorunlar yaşatabilir.

o Liste daha da uzatılabilir. Örneğin Soğuk Savaş sonrasında artan uluslararası

organize suçlarla mücadelede Rusya ile yapılan işbirliklerini yeni dönemde

gerçekleştirmek zorlaşabilir. Söz konusu olan Avrupa’dan Pasifik Okyanusu’na

kadar uzanan bir dev olduğunda ABD’ye verebileceği zararlar da artmaktadır.


39

Üstelik tüm dünyanın ABD’yi dengeleyecek bir devleti mumla aradığı bir

dönemde olduğumuzu hatırlayacak olursak, Rusya meydana gelmiş olan

büyük muhalefet boşluğunu yakalamış ve gücünün çok ötesinde bir nüfuza

kavuşmuş olur.

III.8. ABD RUSYA’YA KARŞI NE YAPABİLİR?

• En uç opsiyon Rus güçleri ile çarpışmanın göze alınması ve bölgeye askeri güç sevk

edilmesidir. Bu yönde henüz bir işaret bulunmamaktadır. Ayrıca ABD’nin tarzı Rusya

gibi büyük bir güçle doğrudan çatışma yerine dolaylı çatışmaları tercih etmek

yönündedir. Gerek SSCB ve Rusya Federasyonu, gerekse ABD II. Dünya Savaşı’ndan

sonra daha çok güçleri ile orantısız derecede küçük ve zayıf ülkelere saldırdılar (Kore,

Irak, Haiti vb.)

• ABD’de üzerinde durulan ilk seçenekler arasında Rusya’yı G-8’den çıkarmak, Dünya

Ticaret Örgütü’nün dışında tutmak ve hatta 2014 Kış Olimpiyatları’nı Rusya’nın

elinden almak gibi önlemler bulunuyor. Rusya ile Japon Denizi’nde yapılması

düşünülen tatbikat da iptal edildi. Bu seçeneklerin olumsuz yönü ise Rusya’yı Batı ile

ilişki içinde tutan araçların elden çıkacak olması. Bu önlemlere karşı çıkanlar Sovyetler

Birliği’nin karşılıklı görüşmeler yoluyla yenildiğini, Rusya’nın Batı ile tüm

bağlantılarının kopmasının Rusya’dan çok Batı’ya zarar vereceğini iddia ediyorlar.

• ABD’nin Rusya’ya karşı tek başına eylemlerden çok ilk olarak NATO çatısını kullanması

bekleniyor. Diğer uluslararası örgütlerin de devreye sokulması beklenebilir.

Washington Rusya karşısında uluslararası kamuoyunun lideri konumunda olmak

isteyecek ve tek başına hareket ediyor izlenimi vermek istemeyecektir.

• AB içinde talepleri ciddi bir direnç ile karşılaşırsa ABD’nin İngiltere ile birlikte yeni

NATO üyeleri ile ortak hareket etmesi ve AB’yi Rusya konusunda ikiye bölmesi de

olanaklıdır.

• ABD’nin Karadeniz’de ve Kafkaslarda daha fazla güç bulundurabilmek için yükleneceği

ülkelerin başında Türkiye geliyor. Türkiye Rusya’yı kızdırmamak ve uluslararası

antlaşmalar ile ters düşmemek isteyecek, bu durum da ABD ile ilişkilerde gerilime yol

açabilecektir.

• ABD’nin özel taleplerde bulunacağı ülkelerin arasında Azerbaycan da bulunmaktadır.

ABD eğer Ortadoğu’daki formülü Karadeniz ve Hazar Havzası’na da uygular ise

doğrudan üsler kurmak isteyecektir.

• Özellikle Karadeniz’in statüsü konusunda Türkiye şu ana kadar ABD’den çok Rusya’ya

yakın durmuştur. Fakat Romanya ve Bulgaristan’ın ABD ile ortak hareket etmesi ve


40

ABD’nin ısrarcı olması halinde Montrö Boğazlar Anlaşması ile kurulan düzen

üzerindeki baskı zirveye ulaşacaktır.

• Gürcistan ve Ukrayna’nın en kısa zamanda NATO’ya alınmaları ABD için en iyi

seçenektir. Fakat bu göründüğünden daha zor durmaktadır.

• Ayrıca Azerbaycan’ın da NATO’ya alınması halinde İngiltere’den Hazar Denizi’ne kadar

geniş bir hat NATO toprakları haline gelecektir. Afganistan’da yerleşmiş olan ABD

askerleri yakın bir dönemde Hazar ile Afganistan arasındaki dengeleri de kendi

lehlerine çevirmek isteyeceklerdir.

• Rusya’nın etki sahasında AB’nin de hızlı ilerleme göstermesi yararlı olabilir. Daha önce

belirtildiği üzere tam üyelik olmasa bile ABD ile NATO’ya aday görünen ülkeler

arasında artacak ilişkiler ve aday statüsünün verilmesi, ayrıca Türkiye’nin AB’ye tam

üyelik sürecinin hızlandırılması sayesinde bölgesel dengelerde AB ve ABD’nin ağırlığı

artacaktır.


41

IV. TÜRKİYE VE KRİZ


42

IV.1. TÜRKİYE KRİZİ İYİ YÖNETTİ Mİ?

• Öncelikle krizin başında yeterince aktif olunmadığı eleştirileri doğru değildir. İlk

günlerde ABD veya AB’nin yapıp da, Türkiye’nin yapmadığı herhangi bir iş yoktur. Dış

politika karar alıcılarının tatilde olması ise kamuoyuna yanlış bir imaj vermiştir. Fakat

imaj / algılama dışında Türkiye’nin krize dönük yapması gerekenlerde bir eksiklikten

bahsetmek zordur. Kriz sürpriz bir dönemde gelmiştir. Sadece Türk Dışişleri Bakanı

değil, İngiliz Dışişleri Bakanı gibi bazı önemli isimler de savaş patlak verdiğinde tatil

yapmaktaydılar. Fakat bu gibi durumlarda tatile rağmen kriz ile yakından ilgilenildiği

hissi kamuoyuna verilebilmelidir.

• Türk Dışişleri Bakanı meslektaşlarıyla düzenli olarak temasa geçmiştir. Gürcistan ile

kurulan temaslarda Türkiye’den beklentiler belirlenerek en kısa zamanda bu

beklentiler karşılanmaya çalışılmıştır.

• İnsani yardım konusunda önlemler alınmış ve Türk Kızılay’ı nispeten kısa bir sürede

Gürcistan’a gönderilmiştir.

• Türk yatırımlarının korunması için özel önlemler üzerinde durulmuştur. Türk

taşımacıları ve bazı sektörlerde çalışanlar zor durumda kaldıysa da Rus saldırıları

büyük Türk yatırımlarına dokunmamıştır. Örneğin TAV tarafından işletilen Tiflis

Havaalanı’nın TAV kısmı Rus jetlerinin saldırısına uğramamıştır. Rusya, savaşa

Türkiye’yi çekmemek için gerek enerji hatları, gerekse Türk yatırımlarına zarar

vermemeye özen göstermiştir.

• Türkiye boru hatları konusu üzerinde önemle durmuştur. Hatların güvenliği

konusunda Gürcistan ve Azerbaycan ile görüşmeler yapılmış, ayrıca petrol şirketleri

ile de görüşmeler yapılmıştır.

• Başbakan Recep Tayyip Erdoğan savaşın ilk haftasında hem Moskova’yı, hem de

Tiflis’i ziyaret etmiştir. Bu savaş ortamları için diplomasi adına oldukça hızlı bir

manevradır.

• Rusya’da bazı çevreler savaşa Türkiye’yi de sokmak istemişlerdir. Erdoğan’ın Rusya

ziyareti bu çabaların engellenmesinde önemli bir işlev görmüştür. Erdoğan’ın

Moskova’da karşılanması ve uğurlanması, Medvedev, Putin ve Lavrov’un üçüyle de

görüşmesi ve görüşmelerin içeriği Türkiye’ye verilen önemi teyit etmiştir. Rusya,

Türkiye’yi bu çatışmada karşısına almak istememiştir. Ayrıca Türkiye’nin Gürcistan ile

olan özel ilişkilerine rağmen uluslararası hukuku çiğnememek için gösterdiği özel çaba

Rusya’nın takdirini toplamıştır. Moskova ziyareti bu anlamda Gürcistan krizini

durdurmaktan çok Türkiye-Rusya ilişkilerini kurtarma çabasıdır ve işe de yaramıştır.

Kafkaslarda çıkarlar uyuşmasa da Türkiye için Rusya’nın Kafkaslar dışında da önemli

bir yeri vardır. 2008 yılında iki ülke ticaret hacminin 38 milyar dolara ulaşması


43

beklenmektedir. Büyük bir olasılıkla Rusya 2008’de Türkiye’nin bir numaralı ticaret

ortağı olacaktır.

• Türkiye, başından beri Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne sahip çıkmış ve sonuna kadar

bunu savunmuştur. Bu tutum Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana izlenen dış

politika ilkeleri ile uyumludur. Türkiye sınırların antlaşmalar ve uluslararası hukuk

kuralları çerçevesinde değişebileceğini savunmaktadır. Türkiye’nin Azerbaycan’da

Ermeni işgaline tepkisi, Irak’ın toprak bütünlüğünü ısrarla savunması bu kararlılığın bir

göstergesidir. Bu konuda Rusya ile çelişilmiş olması Türkiye açısından bir hata değildir.

IV.2. TÜRKİYE’NİN GÜRCİSTAN’I ‘AÇIKTAN DESTEKLEMESİ’ BİR HATA MIDIR?

• Bazı yorumcular Türkiye’nin Gürcistan’a çok yakın durduğunu, Rusya’yı ise kızdırdığını

öne sürerek Hükümeti eleştirmişlerdir. Buna karşın bölge uzmanları genelde bu

türden bir eleştiri getirmemişlerdir. Çünkü Türkiye’nin Gürcistan politikasında

1991’den bu yana önemli bir sapma gözlenmemiştir. Mevcut hükümetin politikaları

daha çok eski politikaların uygulanması şeklindedir. Örneğin boru hatları ve demiryolu

projeleri eski dönemlerde yapılmak istenen, ancak son dönemde uygulama olanağı

bulunan projelerdir.

• Kafkaslarda Türkiye ile Rusya arasındaki görüş farklarından dolayı Türkiye’yi sorumlu

tutmak haksızlık olacaktır. Ermenistan’ı uluslararası sınırların değişmesi pahasına

destekleyen bir Rusya ile Türkiye’nin aynı görüşte olması beklenemezdi. Türkiye gerek

Azerbaycan, gerekse Gürcistan konusunda hukukun gereklerini savunmuştur.

• Gürcistan, Türkiye’nin komşusudur ve bu ülkede barış ve istikrar Türkiye’nin

öncelikleri arasındadır. Gürcüler Osmanlı döneminde de Türklerin bölgedeki önemli

müttefikleri arasında yer almışlardı. Osmanlı dönemindeki Rus-Ermeni ittifakı

1991’den sonra da sürmektedir.

• Türkiye’nin Kafkasya politikası Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan hattını oluşturmaya

dayanmaktadır. Türkiye bu hat üzerinde askeri güçten çok ekonomik işbirliği ve

entegrasyona önem vermiştir.

• Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan hattı sayesinde bölge Avrupa’ya ve dünya ekonomik-

siyasi sistemine entegre olmaktadır.

• Bu hatta karşı Rusya Gürcistan’daki azınlıklar ve Ermenistan ile kuzeyden güneye bir

hat oluşturma çabasındadır. Eğer Rus etkisi Gürcistan’da tesis edilebilirse Rusya

Ermenistan ile doğrudan temas olanağına kavuşacaktır.

• Dengeler içinde sadece Gürcistan’ın yer değiştirerek Rusya saflarına geçmesi

Kafkasya’daki dengeleri tamamen değiştirecektir. Rusya-Gürcistan-Ermenistan hattı


44

Azerbaycan ile Türkiye arasına girerken Türkiye’nin 1991’den bu yana üzerinde

çalıştığı tüm hedefler büyük zarar görecektir.

• Rus hattı sadece Türkiye ile

Azerbaycan arasına girmiş olmayacak,

aynı zamanda Türkiye ile Orta Asya

Türk dünyası arasına da girmiş

olacaktır. Rusya’nın Kafkasya’ya

Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan hattının

tam ortasından yerleşmiş olması

Türkiye’nin kazanımlarını önemli

oranda geriletecektir.

• Rusya’nın silah zoruyla Gürcistan’ın

sınırlarını değiştirmesi ve bunun

karşısında ciddi bir tepki ile

karşılaşmaması halinde bölgede kötü

bir örnek oluşacaktır. Bölgede Türkiye

algılaması bozulurken Rusya ‘tek güç’

olarak ortaya çıkacaktır.

• Gürcistan örneğinin Rusya’nın istediği

yönde şekillenmesi halinde Azerbaycan’ın Ermenistan ile olan ilişkileri de olumsuz

yönde etkilenecek ve Azerbaycan’ın işgal altındaki toprakları geri alma ümitleri

tamamen sönecektir. Osetya örneğinde olduğu gibi Karabağ’ı veya diğer işgal

altındaki topraklarını geri almak isteyen Azerbaycan karşısında Rus tanklarını bulma

korkusuyla yaşayacaktır. Bu durum Ermenistan’ı daha saldırgan politikalara itebilir.

• Gürcistan’da yaşananlar şimdiden Azerbaycan ve Kazakistan’da korkuya ve

çekingenliğe neden olmuştur. Durumun aynı yönde devamı halinde çekingenlik

sindirilmeye dönüşecektir.

• Türkiye’nin çıkarı NATO’nun bölgede yayılması ve bölge devletlerine NATO ve AB’nin

koruma şemsiyesinin sağlanmasıdır. Bölgede Rusya’nın giremeyeceği alanların

oluşması bölgeye Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu istikrarı getirecektir. Aksi taktirde

Türkiye’nin tek başına Rus gücünü dengelemesi mümkün değildir.

• Türkiye savaşın patlak verdiği günden itibaren söylem olarak Gürcistan’a ve ABD’ye

yakın durduysa da zaman zaman ABD’yi dahi şaşırtacak hareketler içinde de olmuştur.

Örneğin ABD’nin kısa sürede Gürcistan’a silah yerleştirmesi konusunda Türkiye

ABD’den çok Fransa ve Almanya’ya yakın bir davranış sergilemiştir. Rusya’yı

kızdırmamak Ankara’nın en çok üzerinde durduğu hususlar arasında yer almıştır.

Türkiye, Gürcistan’ın kendisini savaşa çekmek istediği kaygısıyla bu konuda da hassas

davranmıştır. Türkiye’nin Gürcistan krizi ile ilgili tutumu konusunda ilk başlarda

Gürcistan’daki Önemli Türk

Yatırım Şirketleri

• Geocell: Telekomüniskasyon

• TAV: Havalanı inşaat ve

işletmeciliği

• Şener Arda Grubu: Liman

işletmeciliği

• Şişecam: Cam

• Transteknik: Petrol

depoloma

• Emlakbank: Bankacılık


45

şüpheleri olan Moskova takip eden günlerde Türkiye’nin tutumundan oldukça

memnundur.

• Türkiye’nin ABD yerine AB’ye yakın duruşu kimi yorumcular tarafından olumlu

bulunmuş ve Türkiye’nin tam üyeliği açısından yararlı sayılmıştır. Ayrıca 1 Mart

tezkeresi ile benzerlikler çizilerek Türkiye’nin Ortadoğu’da olduğu gibi körü körüne

ABD’nin peşinden gitmemesi, Amerikan politikalarını sorgulaması, Amerikan

emperyal politikalarına alet olmaması gerektiği belirtilmiştir. Bu tespitlerde doğruluk

payı olmakla birlikte Kafkaslardaki gelişmelerin Ortadoğu’ndan farkı burada saldırgan

olanın, fiili tecavüzde bulunanın ABD değil, Rusya oluşudur. 1 Mart Tezkeresi’nde

Türkiye ABD’nin Irak’ı işgaline karşı çıkmıştır. Bu karşı çıkış hem AB’nin, hem de

BM’nin ABD’ye muhalefetine uyumludur. Oysa Kafkaslarda işgalci olan Rusya’dır ve

Fransa ile Almanya Rusya’dan korktukları için nispeten pasif bir Rusya politikası

gütmektedirler. Nispeten daha uzakta ve önemsiz buldukları Gürcistan için

kendilerinin çıkarlarını, Rusya ile ilişkilerini tehlikeye atmak istememektedirler. Başka

bir ifade ile bu krizde Almanya ve Fransa ile yer almak saldırgana destek vermemek

anlamına gelmemekte, aksine saldırıyı kalıcı hale getirmeye katkı sağlamak anlamına

da gelebilir. Türkiye Ortadoğu’da izlediği AB çizgisini Kafkaslarda izlemekte

zorlanabilir. Kaldı ki AB’nin de tek bir Rusya politikası mevcut değildir.

IV.3. YENİ BİR ‘1 MART TEZKERESİ’ VAKASI YAŞANABİLİR Mİ?

• Irak Krizi’nde de Türk Hükümeti ve ABD arasında ilişkiler oldukça yakın iken

TBMM’den tezkerenin geçmemesi sonucunda ABD-Türkiye ilişkileri büyük yaralar

almıştır. Gürcistan konusunda da ABD ve Türkiye’nin benzeri durumları yaşama riski

bulunmaktadır. Çünkü tarafların krize bakış açıları arasında önemli farklar

bulunmaktadır. Türkiye daha kontrollü ve temkinli iken ABD (ve Gürcistan) çok daha

sert bir tepki üzerinde yoğunlaşmaktadır.

• ABD ve Türkiye arasındaki ilk sorun Karadeniz’de bulunacak ABD güçleri konusunda

ortaya çıkmaktadır. Burada Türkiye ABD’den çok Rusya’ya yakın bir bakış açısına

sahiptir. Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkeler aleyhine önemli düzenlemeler içeren 1936

Montrö Sözleşmesi olduğu sürece ABD’nin Karadeniz’de askeri gücünü arttırması

zordur. ABD’nin bu konudaki değişiklik talepleri çeşitli defalar Türkiye’nin ve

Rusya’nın direnciyle karşılaşmıştır. En son yardım gemilerinde Amerikan talebi

karşılıklı görüşmelerin ardından karşılanabilmiştir. Ancak Gürcistan gerekçe yapılarak

ABD bu konuda çok daha radikal değişiklikler isteyebilir. Bu durum Türk boğazlarının

statüsü tartışmaya açılabilir. Bu da Türkiye tarafından arzu edilmemektedir.


46

IV.4. TÜRKİYE KAFKASLAR’DA ARABULUCU OLABİLİR Mİ? KİİP ÖNERİSİ GERÇEKÇİ MİDİR?

• Türkiye ‘arabulucu’, ‘kolaylaştırıcı’ gibi rolleri sevmiş görünüyor ve Kafkasya’daki

krizde de benzeri bir rol arayışına girmeye çalışmıştır. Fakat bu tür roller sizin taraf

olmadığınız hallerde oynanabilir. Oysa Kafkaslarda çıkarı zarar gören en önemli

ülkelerden biri de Türkiye’dir. Yani Türkiye birçok açıdan taraftır ve gelişmeleri konu

ile ilgisi olmayan, uzaktan seyreden biri gibi davranamaz.

• Ankara arabuluculuk benzeri rolleri oynama ısrarını yine de sürdürebilir. Fakat bunu

uzun süreli yapabilmesi oldukça güçtür. Türkiye’nin çabaları Rusya’nın hoşuna

gidecektir, fakat Rusya’nın bundan dolayı Türkiye’yi taraf olarak değil de arabulucu

olarak görebilmesi olanaksızdır. Bu nedenle Türkiye’nin bu tür rolleri oynamaya

çalışması Rusya Federasyonu açısından Türkiye’nin etkisini en azından bir süre için ve

kendiliğinden kırmada yararlı bulunabilir ve Moskova’yı memnun edebilir.

• Türkiye’nin önermiş olduğu Kafkas İttifakı projesinin zamanlaması şaşırtıcıdır.

Bölgenin en gergin olduğu bir anda ittifak projesi önermek gerçekçi olmayabilir. Bu

öneriye herkes olumlu yanıt verecektir, çünkü hiç kimse savaşçı görünmek istemez,

hem de Türkiye’yi gereksiz yere rahatsız etmenin anlamı yoktur. Ancak ittifaklar

çatışanlar arasında kurulmaz. Gürcüler-Ruslar, Azeriler-Ermeniler arasında yakın bir

gelecekte ittifak kurulması sadece ideal olanı temenni etmek anlamına gelebilir.

Yoksa gerçekleşme olasılığı çok düşüktür. Ayrıca Türkiye’nin sayılan bu ikililer arasında

tarafsız olma çabası kendi politikalarına da zarar verebilir. Çünkü Gürcü-Rus ve Azeri-

Ermeni ikililerinde ilk ülkeler kurban, ikinci ülkelerse saldırgandır. Saldırgan ve

tecavüz eden ile kurban arasında tarafsız kalmak tecavüze destek vermek anlamına

gelebilir.

• Türkiye’nin Kafkas İttifakı önerisini ABD, Gürcistan ve NATO’daki diğer

müttefiklerinden önce Rusya’ya açmış olması da şaşırtıcıdır. ABD Dışişleri Bakanlığı

Müsteşar Yardımcısı Matt Bryza Kafkas İttifakı projesinin kendileri için sürpriz

olduğunu, önceden haberlerinin olmadığını açıklamıştır. “Şaşırdığımı söylemeliyim.

Böyle bir girişimin yapılacağı konusunda bana bilgi verilmedi. Türkiye ile Kafkaslar’da

ortaklığımız var ve Türkiye ve diğer müttefiklerimizle yakın çalışabileceğimizi farz

ettim. Çünkü Türkiye ile Kafkasya ve ötesinde paylaşılan çıkarlarımız var” diyen

Bryza’nın sözleri Amerikan kanadından bir sitemi de içeriyor. Eğer Türkiye bilinçli

olarak bu projeyi müttefikleriyle paylaşmamışsa bu durum ilişkilerde yeni sorunlara

işaret eder. Yok eğer proje aceleye geldi ve biranda çıkan ‘harika bir fikir’ olarak sıcağı

sıcağına Moskova’ya taşındıysa bu da ayrı bir sorundur.


47

• Başbakan Erdoğan’ın projenin ‘coğrafi temelli’ olduğunu sıkça tekrarlıyor olmasının

da özel bir anlamı var ise proje daha çok ABD’yi dışlıyor, Rusya’yı ise projenin içine

dâhil ediyor demektir. Türkiye’nin bilinçli olarak ABD’yi Kafkasya’dan veya söz konusu

projeden dışlıyor izlenimini vermesi şaşırtıcı bir gelişme olacaktır. Bu durum Türkiye-

ABD ilişkilerinde yeni bir gerilim hattı oluşturabilir.

• Projenin medyada yer alan adının sürekli olarak değişmesi ve ilk başlarda kullanılan

Kafkasya İttifakı isminin en son Kafkasya’da İstikrar ve İşbirliği Platformu (KİİP)

şeklinde kullanılması projenin henüz olgunlaşma aşamasında olduğunu ve uzun bir

çalışmaya ihtiyaç duyduğu işaretlerini vermektedir.

• Türkiye’nin inisiyatif alması ve ortamı yatıştırabilmek için KİİP benzeri önerileri ortaya

atmasında belli yararlar olabilir. Ancak böylesine çıkarları çatışan ulusların kısa sürede

birbirine yaklaşmasını ummak aşırı iyimserlik olur ve Türkiye’nin Kafkasya çıkarları

sadece bu tür projeler üzerine oturamaz. Aksine işlemesi oldukça güç olan kurumlar

geliştirmeye çalışmak çok kıymetli zamanın kaybına ve saldırganlığın teşvikine yol

açabilir.

• Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi projesinin de işlememesinin altında yatan en

önemli nedenin birlikte çalışmak istemeyen ülkelerden oluşuyor olması olduğu

unutulmamalıdır. Öncelikle bölgede küçük hedefleri olan, ama çalışır projelere ihtiyaç

vardır. Birbiriyle sınırları dahi açık olmayan (Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-

Ermenistan) ya da birbirlerinin topraklarını işgal etmiş (Ermenistan-Azerbaycan ve

Rusya Gürcistan) ülkeler arasında ittifak sistemi kurabilmek olanaksızdır. Platform

kurmak ise iletişime niyetli olduğu halde bir türlü iletişim fırsatı bulamayanlar için

yararlıdır. Oysa Rusya’nın Gürcistan’la sorunu asla bir iletişim sorunu olmamıştır.

Taraflar ne yaptıklarını çok iyi bilmektedirler ve attıkları hiçbir adım önyargı ya da

diyalog eksikliğinden atılmamaktadır. Rusya Gürcistan’ı cezalandırmak istemiştir ve

Kafkasya’yı kendi etki sahası saymaktadır. Kurulacak hiçbir platform Rusya’yı bu

kararlılığından caydıramaz. Buna rağmen Rusya bu tür platform çabalarına girebilir,

destek de verebilir. Fakat bunu sadece amaçlarını daha kolay gerçekleştirebilmek için

yapar.

• Türkiye’nin Kafkasya’da İstikrar ve İşbirliği Platformu (KİİP) önerisi konusunda 5 ülke

(Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan) sürekli olarak ön plana

çıkmaktadır. Ancak, henüz platforma başka hangi ülkelerin dâhil olacağına dair net bir

bilgi bulunmamaktadır.

• Aynı şekilde KİİP içerisinde AB ve ABD nasıl bir rol oynayacaktır. Eğer bu iki güç

Kafkasya sorunlarının dışında kalacaksa bundan Rusya ziyadesiyle memnun olacaktır.

Bu durumda KİİP Rusya’nın bölgede gücünü arttırabilmesine hizmet edecektir.


48

IV.5. TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİ VE GÜRCİSTAN KRİZİ

• Kimi yorumculara göre Gürcistan Savaşı Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde fırsatlara yol

açmış, iki ülke ilişkilerinin gelişmesi şansını vermiştir. Bu yorumcular Ermenistan’ın

Türkiye’nin Kafkasya’da İstikrar ve İşbirliği Platformu (KİİP) önerisine de sıcak

baktığını, Gürcistan Savaşı nedeniyle zor durumda kaldığı için Türkiye’ye daha fazla

yaklaştığını da iddia ederek Erivan’ın Türkiye ile ilişkilerini hiçbir önkoşul öne

sürmeksizin geliştirmek istemesinin bir şans olduğunu belirtmektedirler.

• Öncelikli olarak bu iddialarda hem maddi hatalar bulunmaktadır, hem de aşırı iyimser

bir bakış açısı.

• Herşeyden önce Türkiye eğer 15 yılı aşan bir süredir sürdürdüğü ve belli maliyetlerine

de katlandığı Ermenistan politikasını bugünlerde değiştirecekse bunun somut

nedenleri olmalıdır. Rusya’nın Gürcistan’ı işgalinden sonra Türkiye’nin Ermenistan

politikasında radikal değişiklikler yapması yanlış anlaşılmaya ve Türkiye karşıtı bazı

gruplarca istismar edilmeye müsait bir durum olacaktır.

• Türkiye’nin Ermenistan ile 3 temel sorunu bulunmaktadır ve bu sorunlar olduğu gibi

devam etmektedir. Bu sorunlar şunlardır:

o 1. Türkiye’nin Toprak Bütünlüğünün Tanınması: İlk olarak Ermenistan

Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanımamakta ve Türkiye’nin Doğu bölgelerini

‘Batı Ermenistan’ olarak adlandırmaktadır. Bu durum Bağımsızlık Bildirgesi’nde

de belirtilmiştir. Bu bildirge Ermenistan Anayasası’nın da bir parçasıdır.

Böylece Anayasa’da Türkiye’den toprak alınması hedefi de gösterilmiş

olmaktadır. Bizim görüşme fırsatı bulduğumuz bazı Ermeni yetkililer

Türkiye’nin toprak bütünlüğü ve sınırları konusunda kendilerinin taviz

verebileceğini, ancak karşılığında bir şey alınmadan taviz vermek

istemediklerini belirtmişlerdir. Oysa bir diğer devletin toprak bütünlüğünü

tanımak bir taviz değildir. Ermenistan, Türkiye ile ilişkilerini normalleştirmek

için hiçbir önkoşul öne sürmediğini iddia etmektedir, ancak komşusunun

toprak bütünlüğünü tanıdığını açıkça ilan etmeyi dahi bir taviz

sayabilmektedir. Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanımayan hiçbir devlet ile

ilişkiler normalleşemez ve bu durum son derece tabiidir. Dünyada hiçbir ülke

kendi topraklarına saygı duymayan ülke ile normal ilişkiler içinde olmak

zorunda değildir.

o 2. Soykırım Kampanyası: İkinci önemli sorun Ermenistan’ın tüm dünyada

soykırım iddialarını gerekçe göstererek Türk çıkarlarının altını oyamaya

çalışmasıdır. Tüm dünya meclislerinden medya kuruluşlarına kadar büyük bir

Türkiye karşıtı kampanyanın yürütüldüğü, bu kampanyada amacın Türkiye’yi

belli bir teze ikna etmekten çok Türkiye’nin çıkarlarına zarar vermek olduğu

aşikârdır. Zaten Ankara’yı rahatsız eden de soykırım iddiasından çok bu


49

kampanya olmuştur. Elbette Ermenistan tarihi yorumlamakta serbesttir ve bu

hakkı Türkiye de teslim etmekte, Ermenistan’ın farklı düşünmesine itiraz

etmemektedir. Fakat asıl sorun görüş farklarını kullanarak Ermenistan’ın

Ermeni diaspora kuruluşları ile bir olup tüm gücünü Türkiye’ye zarar vermek

için kullanmasıdır. Ne yazık ki bu konuda da şu ana kadar somut bir iyileşme

olmamıştır ve Gürcistan’ın işgal edilmiş olması Erivan’ı bu konuda herhangi bir

iyileşmeye sevk etmemiştir. Ermenistan diğer ülkelerde Türk çıkarlarına zarar

vermeye devam ederken ilişkilerde açılımda bulunmak kolay olmayacaktır.

o 3. İşgal Altındaki Azerbaycan Toprakları: Üçüncü önemli sorun Ermenilerin

işgal altında tuttukları Azerbaycan toprakları sorunudur. Birçok yorumcu

meseleyi sadece Karabağ olarak göstermektedirler. Oysa Karabağ dışında

Ermenistan ile Karabağ arasındaki pek çok Azeri yerleşim yeri işgal altındadır

ve 1 milyon kişi yerinden edilmiştir. Ermenistan’ın Karabağ Savaşı’nda

yaptıkları ile Rusya’nın Gürcistan’a saldırısı arasında büyük benzerlikler

bulunmaktadır. Ermenistan tıpkı Rusya gibi Karabağ Ermenilerinin ayrılıkçı

taleplerini gerekçe göstererek Azerbaycan’a saldırmış ve sadece Azerilerin

yaşadıkları şehirleri de güvenlik gerekçesiyle işgal etmiştir. Üstelik bu işgal

Rusya’nın askeri ve siyasi desteği sayesinde olmuş, takip eden dönemlerde

Azerbaycan’ın işgal altındaki toprakları geri alamamasında Rusya’nın

Ermenistan’ı korumasının büyük rolü olmuştur. Böylece sınırlar silah zoruyla

değiştirilmiş olmaktadır ki Türkiye’nin asıl karşı çıktığı budur. Ermenistan tıpkı

Türkiye’nin sınırlarını tanımadığı gibi Azerbaycan’ın da sınırlarını tanımamakta,

hatta fiili olarak bütünlüğünü bozmaktadır. Gürcistan’daki çatışmalar ile

birlikte bu konuda da herhangi bir olumlu adım atılmadığı gibi, aksine

Rusya’nın saldırısı ve Tiflis’in Güney Osetya ve Abhazya’yı geri alamayışı ile

birlikte dengelerde Rusya-Ermenistan yönünde bir değişim olmuş, Bakü’nün

Karabağ ve diğer işgal altındaki yerleşim yerlerini alma umutları iyice

azalmıştır. Olası bir geri alma girişiminde Ermenistan’ın yanında Rus

askerlerinin Azerbaycan’a saldırması olasılığı daha da artmıştır.

• Yukarıdaki tabloya bakıldığında Ermenistan ile ilişkileri geliştirmek için Ermenistan

tarafında Gürcistan Krizi sonucunda önemli bir değişiklik olduğunu söyleyebilmek

zordur. Bu durum Ermenistan ile diyalog çabalarına engel değildir. Türk yetkililer

Erivan’ı ziyaret edebilirler ve orada Türkiye’nin taleplerini en üst düzeyde

seslendirebilirler. Ancak bunun ötesinde atılacak ve taviz olarak değerlendirilebilecek

adımlar Türkiye ve Azerbaycan’ın çıkarlarına zarar verecektir. Kafkasya politikalarını

Gürcistan ve Azerbaycan üzerine kurmuş olan Türkiye Gürcistan’a yardım

edememiştir. Şimdi bir de Azerbaycan’ı zor durumda bırakacak adımların atılması,

üstelik bunun neredeyse hiçbir maddi ve siyasi çıkar elde edilmeksizin Ermenistan gibi

bir ülke için olması Türkiye’nin kendi politikalarına zarar vermesi anlamına gelebilir.


50

• Kafkasya’da şu anki gelişmeler ışığında iki saldırgan devlet bulunmaktadır. Bunlar

Rusya ve Ermenistan’dır. Her iki devlet de diğer Kafkasya devletlerinin ülke

bütünlüğüne saygı duymamakta, hatta komşularının topraklarını işgal etmektedirler.

İşgalcinin ilişkileri düzeltmek için herhangi bir ön şart öne sürmediğini söylemesinin

Türkiye nezdinde bir kıymeti olmamalıdır.

• Ermenistan sınırının açılmasıyla birlikte sınır bölgesinde ekonomik yarar elde

edilebileceğini düşünenler Gürcistan Savaşı ile birlikte sınırda ne kadar büyük bir

ekonomik kayıp yaşandığını da dikkate almalıdırlar. Türkiye için asıl ekonomik çıkarlar

Gürcistan ve Azerbaycan’dadır. Bu çıkarların nüfus ve iktisadi büyüklük açılarından

küçük bir devletle ilişkileri hiçbir karşılık beklemeksizin geliştirme çabaları uğruna

feda edilmesi doğru olmayacaktır.

• Ermenistan konusunda belirtilmesi gereken bir diğer husus da Cevahiti Ermenileri

konusudur. Gürcistan-Ermenistan-Türkiye sınırında bulunan bu bölge Ermenileri uzun

süredir ayrılıkçılığın en yoğun olarak yaşandığı halk durumundadır. Bölgedeki Rus

üssü ve ilgisi Cevahiti’yi Gürcistan’dan koparılacak bir sonraki parça haline getirebilir.

Zaten Karabağ Savaşı’ndan önce Ermeni milliyetçiliğinin ilk ve asıl hedefinin Cevahiti

olduğu iddiaları da mevcuttur. Ermenistan’da bazı siyasi gruplar da Nahçıvan ve

Cevahiti’nin alınmasını talep etmektedirler. Rusya’nın Gürcistan’ı cezalandırma

siyasetini sürdürmesi halinde bu ülkeden kopabilecek bir diğer parça da Cevahiti’dir.

Bu da göstermektedir ki Ermenistan sadece Türkiye ve Azerbaycan’ın değil,

Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne de pek dostane bakmamaktadır.

• Ermenistan’ın 19. Yüzyıldan bu yana bölgedeki değişmez müttefiki Rusya olmuştur.

Türkiye’nin bölgedeki tarihi müttefikleri ise Gürcüler ve Azeri Türkleri olmuştur.

Üstelik bu ittifak ilişkileri sadece dini ya da etnik önyargılar üzerine kurulu değildir,

somut temelleri vardır. Bu basit gerçeğin Gürcistan Krizi dolayısıyla tekrar hatırda

tutulmasında yarar vardır.

IV.6. GÜRCİSTAN KRİZİNİN TERÖRLE MÜCADELEYE OLASI ETKİLERİ

• Kafkaslardaki sıcak gelişmeler ile paralel olarak Türkiye’de artan bombalı saldırılar ve

diğer terör saldırıları olaylar ile terör arasında doğrudan bir bağlantı olduğu iddiasını

da gündeme getirmiştir.

• Öncelikle Türkiye’deki terör saldırıları ile bölgedeki gelişmeler arasında bağlantıyı

kanıtlayacak herhangi bir kanıt mevcut değildir.

• Fakat terör devletlerarası çatışmaları sever ve devlet ilişkilerindeki gerilimle oluşan

uluslararası boşlukları istismar ederek güçlenir. Irak Savaşı’nın PKK terörünü nasıl

azdırdığı hatırlanmalıdır. Kafkasya’nın bir çatışma sahasına dönmesi, özellikle de


51

Gürcistan’ın iç savaşa/savaşlara sürüklenmesi olasılığı terör olaylarında artış olasılığını

doğal olarak arttırır.

• Irak’tan sonra Kafkasya’nın da çatışma sahası olmasıyla birlikte terör örgütlerinin

adam devşirme, silah temini ve saklanma olanakları artabilir.

• Devletlerarası rekabet devletlerin yasadışı yöntemlere yönelmesine de yol açabilir.

Bunun örnekleri çeşitli defalar görülmüştür.

• Bu çerçevede Rusya’nın terörle mücadelesi bazı devletlerce bundan sonra yeterince

desteklenmeyebilir ve başta Çeçen terörü olmak üzere Rusya’nın terörle sorunlarında

artış yaşanabilir.

• Gürcistan içlerinde terörü andırır yöntemler bölgede dengeleri değiştirebilmek adına

kimilerince desteklenebilir, görmezden gelinebilir vs.

• Türkiye’yi bölge dengelerinde zayıflatmak isteyecek bazı güç noktaları PKK başta

olmak üzere Türkiye’deki terör eylemlerinin artmasında yarar görebilir. Bu bağlamda

Rusya’da PKK’nın terör örgütleri listesinde olmayışı ve geçmişte Rus Meclisi’nden ofis

açacak kadar Rus resmi makamlarınca ‘desteklendiklerini’ hatırda tutmak gerekir.

Rusya’nın özellikle Türkiye’nin Çeçen militanları desteklediğini düşündüğü yıllarda

PKK’ya büyük destek verdiği iddialar arasındadır.

• Irak Savaşı’nda yaşanan sorunlar nasıl ABD ile Türkiye arasında PKK terörü konusunda

önemli anlaşmazlıklara yol açmış ve terör örgütü bu anlaşmazlıklardan sonuna kadar

yararlanmışsa Türkiye ile Rusya veya bir başka devlet arasında yaşanabilecek sorunlar

da terör örgütlerinin işine yarayabilir.

• Irak’ın kuzeyinde barınma olanakları zayıflayan PKK terör örgütünün Ermenistan,

Ermeni işgali altındaki Azeri toprakları ya da Tiflis yönetiminin kontrol edemediği

Gürcü topraklarında üslenmesi olasılığı her zaman için dikkatle izlenmesi gereken

hususlardır.

IV.7. GÜRCİSTAN KRİZİ’NİN KOMŞULAR İLE İLİŞKİLERE OLASI ETKİSİ

• Rusya gelecek dönemde küresel ve bölgesel sorunlarda daha fazla rol talep

etmektedir. Gürcistan’da yükselen ABD-Rusya gerilimi Polonya ve Ukrayna gibi

ülkeler ile devam etmektedir. Bu süreçte her iki ülke de yeni müttefikler / ortaklar

arayacaklardır. Rusya’nın bu konuda bulabileceği olası dostlar arasında İran ve Suriye

de bulunmaktadır. Türkiye’nin sorunlu ilişkilerini son dönemde düzeltmeye başladığı

ve özellikle ekonomik ilişkilerde ve terörle mücadelede önemli mesafeler aldığı Suriye

ve İran’ın Rusya ile ilişkilerini geliştirmesi, buna karşın Türkiye’nin farklı bir kutuba

kayması komşular ile ilişkilerde yeniden sorunlu günlere dönülmesine yol açabilir.

• Türkiye komşuları ile ilişkilerinin küresel rekabetten en az etkilenmesi için özel

önlemler almak zorundadır.


52

V. ULUSLARARASI HUKUK VE GÜRCİSTAN-RUSYA SAVAŞI


53

• Resmi olarak Güney Osetya Gürcistan toprağıdır. Ancak fiilen 1989 yılından

başlayarak artan şiddetle birlikte Gürcistan önce Güney Osetya sonrasında da

Abhazya’da fiili kontrolünü yitirmiştir. Güney Osetya 1991 yılında bağımsızlığını ilan

etmiş, 1992 yılında da Abhazya bağımsızlığını ilan etmiştir.

• Rusya Federasyonu içinde bir de Kuzey Osetya özerk bölgesi bulunuyor. Güney

Osetya Sovyetlerin yıkılma sürecinde bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Kuzey

Osetya ile birleşmek istemiştir. Nüfusu savaş öncesi verilere göre yaklaşık 70.000’dir.

Bunlardan yarısı son 15 yılda Rusya vatandaşlığına geçirilmiştir. 1992 yılında Osetlerle

Gürcüler arasında ateşkes anlaşması imzalanmış, buna göre ateşkesi Gürcü, Rus ve

Oset askerlerin (peacekeepers) gözlemlemesi kararlaştırılmıştır. Abhazya,

Gürcistan’dan ayrılmak isteyen Gürcistan’daki diğer bir otonom bölge (Abhazlara göre

bağımsız Cumhuriyet). Burada da Gürcistan’ın fiili hâkimiyeti Kodori bölgesi hariç

uzun yıllar kurulamadı. Gerek Güney Osetya gerekse Abhazya bağımsızlık ilan etmiş

olmalarına rağmen diğer devletlerce bu talepleri Rusya dâhil tanınmamıştır.

• Bu iki otonom bölge dışında bir de Türkiye sınırında yer alan Acaristan bulunuyor.

Fakat Acaristan’la sorunlar Acarlar’ın Gürcü Anayasası’nı kabul etmesi ile şimdilik

çözülmüş durumda.

• Bunlara ek olarak otonom olmayan, fakat Ermenilerin yoğun bir şekilde yaşadığı ve

Ermenistan-Türkiye-Gürcistan sınırında bulunan Cevahiti de ayrılıkçı hareketlerin

güçlü olduğu bir diğer bölgedir.

• Genel kabul gören görüş BM sonrası dönemde kuvvet kullanmaya ilişkin uluslararası

hukuk kurallarının BM Anlaşması tarafından düzenlendiğidir. BM’nin temel amacı

uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasıdır. Anlaşma’nın 2. maddesinin 3.

paragrafına göre uluslararası anlaşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesi esastır ve

aynı maddenin ünlü 4. paragrafı devletlerin uluslararası ilişkilerinde başka bir devletin

toprak bütünlüğüne ve siyasal bağımsızlığına karşı askeri kuvvet kullanımından yahut

kuvvet kullanma tehdidinden kaçınmaları gerektiğini hükme bağlamaktadır. Madde

2(7) Birleşmiş Milletler’in devletlerin iç işlerine karışamayacağını belirtmektedir.

Bunun istisnası BM Güvenlik Konseyi’nin BM Anlaşması yedinci bölüm uyarınca aldığı

kararların uygulanmasıdır. Yedinci bölüm uyarınca Güvenlik Konseyi uluslararası barış

ve güvenliğin sağlanmasından sorumludur ve Konsey’in barışın tehlikede olduğuna

karar verme yetkisi vardır. Buna karar verirken silahlı kuvvet kullanmak da dâhil

olmak üzere tedbirlerin alınmasını isteyebilir. Bu normatif düzenlemelere ek olarak

BM Anlaşması’na göre bu anlaşmadan doğan yükümlülükler başka yükümlülüklerin

üzerindedir ve bunun da ötesinde Uluslararası Adalet Divanı’nın Nikaragua v. Birleşik

Devletler (Nikaragua) kararında belirttiği gibi gelenek hukuku BM Anlaşması ile

örtüşmektedir.


54

• BM Anlaşması’nın 51. maddesi, Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin

sağlanması amacıyla gereken önlemleri alıncaya kadar silahlı saldırıya uğrayan BM

üyesi ülkelerin bireysel (münferit) ve toplu (kollektif) kendini savunma (meşru

müdafaa) hakkını tanımaktadır. Bu bağlamda alınan tedbirler derhal BM Güvenlik

Konseyi’ne bildirilecek ve BM Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin

sağlanması için gereken tedbirleri aldığında meşru müdafaa amacıyla gerçekleştirilen

önlemler derhal durdurulacaktır. Görüldüğü gibi BM Anlaşması’ndan çıkan sonuç,

uluslararası barış ve güvenliği sağlamada görevin BM Güvenlik Konseyi’ne düştüğü ve

meşru müdafaa yoluna başvurmanın istisnai bir önlem olarak BM Güvenlik Konseyi

toplanıp karar alana kadar geçerli bir hak olduğudur. Nitekim BM Anlaşması’nın

yedinci bölümü çerçevesinde Güvenlik Konseyi ilk aşamada kararlarının uygulanması

amacıyla ekonomik önlemler, diplomatik ilişkilerin kesilmesi gibi yaptırımlar uygular.

41. maddeye göre alınan bu kararlar yeterli gelmediği takdirde BM Anlaşması’nın 42.

maddesi uyarınca Güvenlik Konseyi hava, deniz ve kara kuvvetlerinin kullanılması ile

barış ve güvenliği sağlamaya yönelik tedbirler alabilir. BM’nin askeri kuvvetleri

olmadığı için bu tür askeri kuvvet kullanımları BM Güvenlik Konseyi’nin üye devletlere

izin vermesi şeklinde gerçekleşecektir. Güvenlik Konseyi’nden böyle bir çağrı geldiği

takdirde bütün üye devletler katkı yapmakla yükümlüdür. Bu katkının ayrıntıları ve

türleri BM ile üye ülkeler arasında özel anlaşmalar yapılarak belirlenecektir.

• BM Anlaşması çerçevesi dâhilinde Güvenlik Konseyi’nin karar vermesinin dışında

kuvvet kullanmayı hukuka uygun kılabilecek ikinci yol devletlerin meşru müdafaa

mekanizmasına başvurmalarıdır. Yukarıda belirtildiği gibi BM Anlaşması’nın 51.

maddesi silahlı bir saldırının vuku bulması halinde devletlerin savunma haklarını

kullanabileceklerini öngörmektedir. Bu saldırıya uğrayan devletin tek başına

gerçekleştirebileceği bir hak olduğu gibi, saldırıya uğrayan devletin isteği üzerine

diğer devletlerin katılımıyla da toplu olarak gerçekleştirilebilir.

• İstisnai kuvvet kullanma yolu olan meşru müdafaa uluslararası hukukta kabul gören

yaklaşıma göre ‘gereklilik’ ve ‘orantılılık’ vasıflarını da taşımalıdır. Başka bir deyimle

saldırıyı engellemek için askeri kuvvet kullanılmasından başka hiçbir çare kalmamalı

ve meşru müdafaa amacıyla kullanılan askeri kuvvet yapılan haksız saldırı ile orantılı

olmalı, aşırı zarar verilmemelidir.

• Gürcü kuvvetlerin Güney Osetya’ya girmesi ve burada yeniden kontrolü tesis etmek

istemesi uluslararası hukuka göre başka bir devlete karşı kuvvet kullanma değildir.

Nitekim Güney Osetya bağımsız bir devlet olarak hiçbir devlet tarafından

tanınmamıştır ve Gürcistan’ın parçasıdır.

• Rusya’nın Gürcülere karşı kuvvet kullanması BM’nin yetki vermesiyle

meşrulaştırılamayacağı gibi, meşru müdafaa hakkıyla da hukuksal zemine

oturtulamaz.


55

• Güney Osetya bağımsız bir devlet olmadığı için Rusya ile birlikte ortak (kolektif) meşru

müdafaa söz konusu olamaz. Zaten BM Güvenlik Konseyi’nde konu görüşülürken Rus

büyükelçi meşru müdafaayı gündeme getirmedi. Rus temsilci daha çok Gürcistan’ın

Güney Osetya’ya girmesiyle 2.000 kişinin hayatını yitirdiğini, Osetlere karşı katliamlar

olduğunu ve barış koruma askerlerinin hayatlarının tehlikeye girdiğini söyledi. Tam

telaffuz edilmese de bu gerekçeler insani müdahale kavramını tanımlıyor. İnsani

müdahale gerekçesi uluslararası kuvvet kullanma hukukunda çok tartışmalı bir

kavram. Kökeni sömürge imparatorlukları döneminde büyük devletlerin önce başka

ülkelerdeki kendi vatandaşlarını, daha sonraları ise o ülkelerdeki kendilerine yakın

azınlıkları korumak için kuvvete başvurmalarını haklı çıkarma çabalarına dayanmakta.

Zamanında Osmanlı Devleti de bu gerekçeyle kuvvet kullanımına muhatap olmuştu.

Bugün ise insani müdahaleyi demokrasi getirmeye kadar uzatmak mümkün.

Rusya’nın çatışmalara dâhil olmasını bu gerekçeye dayandırmak mümkün olsa da

bunun hukukiliğini ileri sürebilmek son derece güç.

• İnsani müdahale gerekçesi BM Anlaşması’nda yer bulmuyor. Buna rağmen Kosova’da

benzer gerekçeyle NATO tarafından kuvvet kullanılmıştı ve sonunda Kosova

bağımsızlığa kavuştu. Ancak Balkanlarla Kafkaslar arasında çok önemli bir fark var:

Balkanlarda Sırplar çok kanlı katliamlar yapmışlardı, en azından bu aşamada

Gürcülerin benzer katliamlar yaptıklarını öne sürmek çok güç.

• Meşru müdafaa halinde bile kullanılan gücün orantılı olması gerekirken insani

müdahale gibi çok tartışmalı ve güçlü devletlerin istismarına açık bir gerekçe halinde

kullanılabilecek kuvvetin orantılı olmayabileceğini beklemek hiç mümkün değil.

• Gürcülerin Osetya’dan tamamen çekilmiş olması durumunda bile Rusların saldırılarına

devam etmesi ve Osetya’nın çok uzağındaki Gürcü hedefleri vurması açıkça orantılılık

şartının ihlal edildiğini gösteriyor.

• Abhazya’nın savaşa dâhil olması ve Osetya dışında Rusların kuvvet kullanması savaşın

bir, Oset-Gürcü savaşı değil, Kafkas Savaşı olduğunu gösteriyor. Gürcistan’ın

güçsüzleşmesi ve dünyanın buna sessiz kalması yalnız Güney Osetya ve Abhazya gibi

mikro devletlerin ortaya çıkmasına yol açmaz. Aynı zamanda Kafkasya’da tüm sınırlar

değişebilir. Örneğin Gürcistan’a bağlı olan Cevahati bölgesinde Ermeniler

ayaklanabilir. Nitekim aynı şeyi Azerbaycan’a bağlı Dağlık Karabağ’da yapmışlardı.

Burada da Rusya ayrılıkçı Ermenileri desteklemişti.

• Öyle gözüküyor ki Pandora’nın kutusu açılmıştır. Mikro devletler ortaya çıkmaya

başladı. ABD’nin Irak’ı işgalinde önemli oranda çiğnenen BM hukuku kuvvet

kullanmaya ilişkin olarak iyice tartışmalı hale gelmiştir.


56

VI. ÖNERİLER


57

• Şu ana kadar yukarıdaki sayfalarda çok sayıda tespit ve öneri yapılmıştır. Bu kısımda

daha çok bu önerilerin sadece bir kısmı özetlenecektir. Bu nedenle tespitler, öneriler

ve öngörüler konusunda daha önceki sayfaların da dikkatle incelenmesinde büyük

yarar vardır.

• İmzalanan altı maddelik ateşkes anlaşmasında (bkz. Ek-5) Güney Osetya ve

Abhazya’nın geleceklerine dair toplantıların yapılması hususunda eklenen madde

oldukça olumludur. Bölgede 1991 yılından beri süre gelen çözümsüzlük, uzun dönemli

çözümler üretilmedikçe ileriki dönemlerde istikrarsızlığın kaynağı olmaya devam

edecektir. Ancak, daha henüz müzakere masasına oturmadan Gürcistan’ın toprak

bütünlüğünün ‘ölü bir mesele’ olduğuna yönelik yapılan açıklamalar bu görüşmeler

için uygun bir zemin oluşturmak yerine samimi olmayan tavırlar olarak

algılanmaktadır. Bölgenin ihtiyacı olan kutuplaşma veya parçalanma değil, uzun

dönemli çözümlerdir.

• Batı istikrar adına daha gerçekçi politikalar izlemelidir. Saldırganlığa yumuşak karşılık

yeni saldırılara neden olabilir. Rusya, bundan sonraki dönem için takınacağı tavrın

sinyallerini vermiştir. 1991 sonrası Batı kurumların doğuya doğru ilerlemesini karşı

çıkmasına rağmen durduramayan Rusya’nın bundan sonra da sadece ‘taviz veren ve

izleyen’ konumunda olmak istemediği aşikârdır. Barış planı ve bölge ile ilgili

görüşmeler devam ederken, uluslararası mekanizmalar bir yandan Rusya ile ortak bir

payda bulmaya çalışmalıdır. Saldırganlığa karşı çıkan sert retorik Rusya’yı tamamen

dışlama aracaı haline gelmemeli, tatlı-sert ikili bir ilişki geliştirilebilmelidir.

• NATO Atlantik Komisyonu’nda Gürcistan’a bir irtibat ofisi açılması ve Rusya ile

ilişkilerin gözden geçirilmesine yönelik yapılan açıklamalar olumlu olmakla birlikte

simgesel bir öneme sahiptir.

• 2008 yılında Bükreş’te yapılan NATO zirvesinde Gürcistan ve Ukrayna’nın ittifaka üye

olması beklentisi mevcutken, bu ülkelere muğlâk sözler verilmesi, sürecin bu noktaya

gelmesinde oldukça etkili olmuştur. NATO sürecin daha sağlıklı ilerleyebilmesi için

daha kararlı bir tutum içerisine girmelidir. Ancak, retoriksel anlamda yapılan

desteklerin çok da etkili olmadığı görülmektedir. Yapılması gereken, Ukrayna ve

Gürcistan’ın NATO üyeliği için bir eylem planın hazırlanmasıdır. NATO’nun en son

Brüksel toplantısında da (19 Ağustos 2008) görüldüğü üzere NATO’nun tereddütleri

Rusya’yı daha cüretkar hale getirmekte ve örgütün silahlı çatışma sorunlarında daha

az önemsenmesine yol açmaktadır.

• Gürcistan Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan (BDT) çıkma kararını açıklayarak, bir

anlamda çok da etkili olmayan bir diplomatik atak gerçekleştirmiştir. Ancak, burada

verilen mesaj sadece Rusya için değil, Batı için de NATO üyesi olmak isteyen bir

ülkenin atmış olduğu bir adım olarak değerlendirilmelidir.


58

• Ukrayna ve Gürcistan için NATO üyeliğini hızlandırması beklenen örgütün, Azerbaycan

için de daha kararlı adımlar atması gerekmektedir. Azerbaycan’ın da örgütle olan

bağları güçlendirilirken bu ülkenin de NATO üyeliği ile ilgili de eylem planı

hazırlanmalıdır. Ayrıca Gürcistan ve Azerbaycan’ın AB ile ilişkilerinin hızlanması da

Kafkasya’nın güvenliğine olumlu katkılar sağlayacaktır. Rusya’nın güneyinde NATO ve

AB şemsiyesi altında şiddet yoluyla sınırları değiştirmek isteyen ülkelerin

dokunamayacağı bir hat oluşturulması gerekmektedir.

• Gelinen süreçte Kafkasya’daki statüko bozulmuştur. Bu durumda bölgede yeniden

tesis edilecek ve Çarlık ve Sovyet dönemlerine benzer bir Rus varlığı, Türkiye’nin ve

Batı’nın Azerbaycan, Hazar ve Orta Asya’ya ulaşması ve bu çerçevede yürüteceği

politikaların başarısızlığa itilmesi anlamına gelecektir. Bunun için atılacak adımlar,

Türkiye-Kafkasya-Orta Asya hattının kurulmasını engellemeye çalışan güçlerin

bölgede mümkün olduğunca sınırlandırılmasına yönelik olmalıdır.

• Gürcistan’da komutanın Rusların elinde olmadığı, barışın sigortası olacak bir askeri üs

konuşlandırılmalıdır. Bölgede, askeri olarak varlık gösteremeyen uluslararası toplum,

yukarıda bahsi geçen Rus varlığını

sınırlandırmada istenen başarıyı

gösteremeyebilir. Harekete geçmiş bir

askeri gücü sadece kelimeler ile

durdurabilmek zordur. Güç bir başka

güç ile sınırlandırılabilir.

• Bilindiği gibi Azerbaycan ve Ermenistan

arasında Dağlık Karabağ meselesi bir

türlü çözülememiştir. Yaşanan kriz

göstermiştir ki donmuş halde bekleyen

çatışmaların patlamaya hazır bombadan

farkı yoktur. Bu açıdan gerek AGİT’in,

gerekse uluslararası toplumun kesintiye uğrayan müzakereleri başlatarak bir çözüme

ulaşması hayati bir öneme sahiptir.

• Bölgede politik meselelerin ötesinde gelişmelerden en çok etkilenen kesim her

savaşta olduğu gibi yine siviller olmuştur. Tahminlere göre 4.000 kişi yaşamını

yitirirken 100.000 kişi de evlerini terk etmek zorunda kalmıştır. Böyle bir durumda,

mümkün olduğunca kısa süre içinde, Birleşmiş Milletler, Kızılay ve Kızılhaç gibi

kuruluşlar başta olmak üzere bölgeye insani yardım ulaştırılması gerekmektedir.

Ancak, insani yardımların koordinasyon içerisinde gönderilmesi yaşanabilecek

potansiyel aksaklıkların veya krizlerin önüne geçilmesinde etkili olacaktır.

• Çatışmaların ardından bölgede birçok yerleşke yerle bir olmuş ve ülke ekonomisinin

sürdürülebilirliği sekteye uğramıştır. Havalimanları bombalanmış ve önemli bir lojistik

merkez olan Gori bir hayalet şehre dönmüştür. Gerek Gori’nin gerekse Şinvali’nin

Pan-Avrupa ve Atlantik örgütlerinin

biran önce Kafkasya’yı da kapsaması

krizin çözümüne ve Türkiye’nin

çıkarlarına katkı sağlayacaktır


59

uluslararası toplum tarafından yeniden inşası verilecek mesaj açısından önemlidir. Bu

sayede savaşın yıkıcı tabiatına karşılık, barışın ve uluslararası toplumun verdiği mesaj

yapıcı olmak olacaktır. Aynı zamanda Gori ve Şinvali kentleri de barış adına simgesel

bir anlam taşıyacaktır.

• Yeniden inşa sürecine Rusya Federasyonu da dâhil edilebilir. Bu sayede Ruslarla

Gürcüler arasında yaşanan husumette Rusların olumsuz yönde etkilenen imajlarını

yeniden toparlama şansı doğacak ve birarada yaşamanın temellerini oluşturmada bir

aşama katedilmiş olacaktır.

• Türkiye her şart altında yıkılan yerleri inşaa eden ülke olmalıdır. Birilerinin yıktığını

tamir eden ülke imajı uzun vadede Türkiye’ye büyük faydalar sağlayacaktır.

• Avrupa Birliği’nin (AB) şimdiye kadar yürütmüş olduğu arabuluculuk rolü oldukça

önemlidir. Rus-Amerikan ilişkileri göz önüne alındığında iki taraf arasında yer alan

Soğuk Savaş’tan kalma ön yargılar sürecin daha sancılı ilerlemesine neden olabilirdi.

• Önümüzdeki süreçte AB bu süreçte geri plana çekilmemelidir. Bölgedeki istikrar ve

barış arayışları için üstlenmiş olduğu rolü sürdürmelidir. Dönem başkanlığının

yılsonuna kadar Fransa’nın elinde olması yönündeki fırsat sonuna kadar

kullanılmalıdır. Birliğin lokomotif ülkelerinden biri olan Fransa hem AB

mekanizmalarını çalıştırma yetisine sahipken, hem de sahip olduğu diplomatik

tecrübeyle bu sürece olumlu katkılarda bulunacaktır.

• AB’nin rolü ile ilgili en önemli sorun Almanya ve

Fransa’nın Rusya’yı kızdırmama endişesidir. Zaman

zaman bu endişe AB’yi Rusya’nın hatalarını

meşrulaştırma yanlışına sevk edebilmektedir.

Sarkozy’nin Moskova’da sarfettiği bazı sözler Rus

saldırısını meşrulaştırma işlevi görmüştür. AB bu tür

hataları tekrarlamamalıdır. Burada en önemli ilke

sınırların şiddet kullanmadan değiştirilmesi

olmalıdır.

• ABD’nin Rusya karşısındaki sert söylemini hızla eyleme geçirmesi ve bölgeyi hazırlıksız

bir çatışmalar zincirine sürüklemesi olasılığı her zaman mevcuttur. AB’nin aşırı ihtiyatlı

duruşu ile ABD’nin aşırı tepkisel duruşu arasında bir yer bulunabilir.

• Türkiye krizin başından beri ABD’den çok AB’ye yakın durmuştur. Fakat bu

pozisyonunu uzun süre devam ettirmekte zorlanabilir. Çünkü şu ana kadar AB’ye

rengini veren Fransa ve Almanya Kafkasya’nın istikrar ve barışından çok kendi ulusal

çıkarlarını ve bölgelerinin konumunu öne alarak hareket etmektedirler. Oysa Türkiye

aynı zamanda bir Kafkas ülkesidir.

• Türkiye süreçte kendisini geri plana çekmemelidir. Bölge ülkesi olan Türkiye sürecin

her aşamasında sürecin içerisinde yer alarak gelişmelerde çıkarına olmayacak

Türkiye kriz karşısında

AB ve ABD arasında bir

yer bulmak zorunda


60

eğilimlerin önüne geçmeli hem de bir bölge ülkesi olarak uzun soluklu çözümler için

tarafların tereddütlerini müzakere masasında dile getirmelidir.

• Bölgedeki istikrara bugüne kadar katkı sağlamış olan BTC ve BTE enerji nakil hatlarının

söylenenin aksine güvenilir hatlar olduğu bu süreçte ortaya çıkmıştır. Bu saldırıda

bölgenin önemli sigortaları olduklarını kanıtlamıştır. Rusya hatlara zarar vermeme

konusunda özel bir gayret sarf etmiştir.

• Bundan sonraki süreçte Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu (BTK) hattının bölge için ne kadar

önemli olduğu bir kez daha ortaya çıkmıştır. Bu hattın bir an önce tamamlanarak

faaliyete geçmesi Londra’dan Çin’e kadar uzayan bir ticaret alanı oluşturacaktır.

Bakıldığı zaman enerji nakil hatlarından daha farklı bir öneme sahip olan bu hat, bölge

ülkelerinin mobilizasyonunu artırırken bölgede savaşla sekteye uğrayan refah artışının

da yeniden tesisinde önemli bir rol oynayacaktır. Savaş sonrasında bölgenin ulaşım

hatlarının daha işlevsel hale gelebilmesi için Türkiye, Rusya’yı da sürece dâhil edebilir

ve yeni projeler gündeme getirilebilir. Bu açıdan bakıldığında en kısa zamanda BTK’nın

tamamlanarak faaliyete geçmesi ekonomik, kültürel ve sosyal eğilimlerin kuzey

rotasına değil de güney rotasına kaymasını sağlayacaktır.

• Türkiye’nin Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformu (KİİP) gibi inisiyatiflerle ortaya

çıkması olumlu bir gelişmedir. Ancak bu tür projelerin daha fazla olgunlaştırıldıktan, iç

ve dış kamuoyu hazırlandıktan sonra devreye sokulması gerekir. KİİP benzeri

projelerin diğer ülkeler ile paylaşılmasından önce bölgedeki müttefikler ile ele

alınması da dikkat edilmesi gereken bir diğer noktadır.

• Türkiye Kafkasya’da tarafsız ve dışarıdan olayları seyreden bir ülke olmayı uzun süre

başaramaz. Türkiye Kafkaslar’da en önemli devletlerden biridir ve yarışan 2 model

arasında yer almaktadır. Türkiye’nin ekonomik entegrasyon ve diyalog temelli

yaklaşımı Gürcistan Krizi’nde büyük yaralar almıştır. Türkiye bu yaraları görmezden

gelerek Polyannacılık oynama şansına sahip değildir. Zaman kıymetlidir ve dengeler

hızlı değişmektedir. Değişen dengelerin altında sadece Gürcistan’ın toprak bütünlüğü

değil, Türkiye’nin çıkarları da kalmaktadır.

• Türkiye bölgede saldırganlığı meşrulaştırır hiçbir söylem içinde olmamalıdır.

• Türkiye-Rusya ilişkilerinde farklı boyutlar bulunmaktadır. İlişkilerde ekonomik ilişkiler,

doğrudan yatırımlar, Karadeniz, Orta Asya ve Kafkasya alanlarında

kademelendirilmeye gidilmelidir. Türkiye’nin diğer alanlarda Rusya ile olan çıkar

birlikteliğinden hareketle Kafkasya’da da aynı çıkarları paylaştığı düşüncesine

otomatik olarak varılmamalıdır.

• Kafkasya’nın kısa sürede Avrupa ve Atlantik örgütleri tarafından kapsanması için özel

çaba sarf edilmeli, bu çabalar kapalı kapılar ardında yapılmalı ve bölge ülkelerinin

tepkisi olabildiğince düşük bir seviyede tutulmaya çalışılmalıdır.


61

• Türkiye’nin tek başına Rusya’yı ikna edebilmesi mümkün değildir. Mücadelenin

küresel boyutu da dikkate alınarak Moskova’nın ikna edilmesinde Rusların kendi

gücüne yakın rakipler dengelenmesine uygun zemin hazırlanmalıdır.

• Küresel rekabetin Kafkasya’da sıcak bir çatışmaya dönüşmemesi için özel çaba sarf

edilmelidir. Sıcak çatışma mümkün olduğunca Türkiye’den daha uzak bölgelere

itelenmelidir.

• Rusya’nın mücadele sahnesine dönüşü Türkiye’nin özellikle ABD ile sorunları olan

komşuları ile ilişkilerinde yeni bir gerilim oluşturabilir. Son dönemde düzelme

eğilimine giren Türkiye-Suriye ve Türkiye-İran ilişkileri Moskova’nın bu ülkeler ile

ABD’ye karşı özel bir ilişki geliştirme çabası nedeniyle Soğuk Savaş dönemindeki

sorunlu günlerine dönebilir. Türkiye bu süreçte komşu ülkeler ile daha yakın bir

ilişkiye girmeli ve ilişkilerini küresel rekabetten en az etkilenecek tarzda

yapılandırmalıdır.

• Kafkasya’daki en son kriz daha güçlü bir Türkiye’ye olan ihtiyacın altını tekrar

çizmiştir. Türkiye’nin AB’ye tam üyeliği Kafkaslarda istikrar ve barışın teminini daha

kolay bir hale getirebilirdi. Söz konusu krizler Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğine katkıda

bulunabilir. Bu tez özenle işlenmelidir.

• Türkiye’nin Kafkasya bölgesi (evi) bilincini işlemesi ve bu bilincin gelişmesine katkıda

bulunması önemlidir. Bunun için krizlerden bağımsız olarak öncelikle halkları

yakınlaştıracak projeler uygulanmalıdır. Kafkasya bölge bilinci uzun vadeli bir hedef

olarak sistematik olarak geliştirilmelidir. Ancak bu tür uzun vadeli girişimler ile sıcak

krizlerin çözümünü birbirine karıştırmamak da gerekir.

• Krize ve çatışmaya rağmen Türkiye Kafkasya’da ekonomik işbirliği ve entegrasyon

çalışmalarını arttırarak sürdürmeli ve bu çabalara Avrupa ve ABD’nin desteğini

aramalıdır. Enerji nakil hatları ve demiryolu hattına ilave olarak AB fonlarından ve

ABD desteğinden yararlanarak Türkiye, Gürcistan-Hazar otoban hattı gibi projeler

bölgenin entegrasyonuna ve istikrarına katkıda bulunacaktır. Eğer zamanında petrol

boru hatları tamamlanmamış olsaydı Rusya’nın Gürcistan’da çok daha hoyrat

davranabileceği ve diğer ülkelerin bölgeye verdiği önemin çok daha az olacağı

ortadadır.

• Türkiye’nin Kafkasya’da modelini geliştirebilmesi ve kalıcı gelişme için en az 10 yıl

boyunca bölgenin ‘yıkıcı’ ve revizyonist unsurlarının planlarını Kafkasya’da

uygulamaya sokamaması gerekir.

• Bu kriz bir kez daha göstermiştir ki Türkiye çok sayıda kriz bölgesinin tam ortasında

yer almasına ve diplomatik hareketlilik her geçen gün artmasına rağmen bu tehlikeli

ortamlarda Türk dış politikasını besleyecek entelektüel birikim harekete

geçirilememektedir. Sınırlı kadrolar ve Türkiye’nin tüm birikiminden yararlanmaksızın

politika üretmek ve uygulamaya çalışmak Türkiye’nin risklerini arttıracaktır. Karar

alıcıların kriz bölgelerini düzenli olarak takip eden bilim ve uzmanlar dünyasından


62

daha fazla yararlanmasında fayda vardır. Ayrıca dış politikaya sivil toplumun katkısının

da artması özellikle kriz ortamlarında faydalı olacak, manevra sahasını genişletecektir.

• Türkiye’nin bölge ve küre sorunlarına yapıcı ve iyimser bakış açısı takdir

toplamaktadır. Ancak aşırı iyimserliğin en çok iyimser zarar vereceği unutulmamalıdır.

Çok hızlı akan gelişmeler ve değişen dengeler içinde yüzen Türkiye dünyanın en

tehlikeli krizleri içinde olduğunu unutmadan, bölgedeki tüm devletleri iyi niyetli

varsaymadan, diyaloğun her türlü sorunu çözebileceği yanılgısına düşmeden,

umudunu koruyarak ama realist değerlendirmeleri ve öngörüleri de yaparak hareket

etmesi gerekmektedir.


63

EKLER

Ek-1 Gürcistan Ekonomik Verileri

GSMH 10.29 Milyar Dolar (CIA Factbook – 2007)

Büyüme Oranı %12,4 (CIA Factbook – 2007)

Sektörel Dağılım % 13,1 Tarım

% 29,3 Sanayi

%57,6 Hizmet Sektörü

İş gücü 2,02 Milyon

İş gücünün sektörel dağılımı %55,6 Tarım

%8,9 Sanayi

%35,5 Hizmetler Sektörü

İşsizlik oranı %13,6

Açlık Sınırının Altında Kalan Nüfus %31

Enflasyon %9,2 (2007)

Bütçe Gelirleri 3,68 Milyar Dolar

Bütçe Giderleri 3,08 Milyar Dolar

Doğrudan Yabancı Yatırım 1,06 Milyar Dolar (Dünya Bankası – 2006)

İhracat/GSMH %32,8 (2006 – Dünya Bankası)

İthalat/GSMH %57,04 (2006 – Dünya Bankası)


64

Ek-2 Güney Kafkasya Ülkelerinin Demografik Yapısı

a. Gürcistan

Nüfus 4,43 Milyon (Dünya Bankası – 2006)

Etnik gruplar % 83,7 Gürcü, % 6,5 Azeri, % 1,5 Rus, % 0,8 Oset, % 0,4 Rum, % 0,2 Ukraynalı

Dini Gruplar % 65 Gürcü Ortodoks, % 11 Müslüman, % 10 Rus Ortodoks, % 8 Ermeni Ortodoks, % 6 (Diğerleri)

b. Azerbaycan


Etnik gruplar %90 Azeri, % 3 Dağıstanlı, % 2,5 Rus, % 2 Ermeni

Dini Gruplar % 93 Müslüman, % 2,5 Rus Ortodoks, % 2,3 Ermeni Ortodoks

c. Ermenistan


Etnik gruplar %93 Ermeni, %2 Rus, %2 Yezidi Kürt, %Azeri

Dini Gruplar %94 Ermeni Ortodoks, %4 Diğer Hristiyan Gruplar, %2 Yezidi


65

Ek-3 Abhazya ve Güney Osetya’nın Demografik Yapısı

a. Güney Osetya

Nüfus (1989) 99.000

Etnik Gruplar %66,2 Oset, %29 Gürcü, %4,8 Diğer

Nüfus (2000 sonrası)1 70.000 – 75.000

Etnik Gruplar %65 Oset, %25 Gürcü, %10 Diğer

b. Abhazya

Nüfus (1989) 525.000

Etnik Gruplar %45,7 Gürcü, %17,8 Abhaza, %14,3 Rus, %14,6 Ermeni, %2,8 Rum

Nüfus (2000 sonrası)2 157.000 – 220.000

%21,3 Gürcü, %43,8 Abhaza, %10,8 Rus, 20,8 Ermeni, %0,7 Rum

1 Bu rakamlar sadece tahmini rakamlar olup, bölgede Gürcistan kontrolü olmadığı için net rakamlar

bilinmemektedir. 2 Bu rakamlar sadece tahmini rakamlar olup, bölgede Gürcistan kontrolü olmadığı için net rakamlar

bilinmemektedir.


66

Ek - 4 Kronolojik Olarak Gürcistan Rusya Gerginliğinin Seyri

• 1921 yılında Osetya’nın kuzey kısmı Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne güney,

kısmı ise Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlı olacak şekilde iki otonom

bölge halinde oluşturuldu.

• 1989 yılında Güney Osetya ve Gürcistan arasında yetki paylaşımı hususunda

anlaşmazlıklar ortaya çıktı.

• 1990 yılında Zviad Gamsakhurdia Meclis Başkanı seçildi.

• 1990-1991 yılları arasında Osetler ve Gürcüler arasındaki çatışmalar hızlandı.

• 1991 yılında Gürcistan SSCB’den ayrılarak bağımsızlığını ilan etti.

• Gamsakhurdia yeni dönemde %85 oy alarak Gürcistan’ın yeni Başkanı oldu.

• Gamsakhurdia’nın uygulamış olduğu aşırı milliyetçi politikalar bölgede kutuplaşmaları

arttırdı.

• 1992 Güney Osetya Gürcistan tarafından resmi olarak tanınmayan bir referandumda

çoğunluğun bağımsızlık lehine oy kullanmasının ardından bağımsızlığını ilan etti

• 1992 Mart ayında Şevardnadze Gürcistan’ın yeni Başkanı oldu.

• 1992 yılında Sovyet Anayasasını yürürlükten kaldırarak 1921 anayasasını yürürlüğe

sokan Gürcistan’da Abhazya otonom statüsünü kaybetme endişesiyle bağımsızlığını

ilan etti.

• 1992 Ağustos ayında Abhazlar ve Gürcüler arasında çatışmalar başladı.

• 1994 yılında bağımsızlık isteyen Abhazlar ve Gürcistan arasında ateşkes anlaşması

imzalandı. Bu anlaşma ile bölgeye Rus Barış gücü askerlerinin konuşlanmasının önü

açılmış oldu.

• 2000 yılında Schevardnadze yeniden Başkan seçildi.

• 2002 yılında Amerikan Özel Kuvvetleri Gürcü askerleri terörizmle mücadele

konusunda eğitmek amacıyla bölgeye geldi.

• 2003 Kasım ayında Gül Devrimi’nin ardından Schevardnadze devrildi.

• 2004 Ocak ayında Gül Devrimi’nin lideri Mikhail Saakaşvili Başkanlık seçimlerini

kazandı.

• 2004 Mayıs ayında Saakaşvili Acaristan lideri Abaşidze’ye paramiliter grupları

dağıtması, insan hakları ihlallerine ve keyfi tutuklamalara son vermesi yönünde

ultimatom verdi.

• Abaşidze baskılara dayanamayarak 6 Mayıs 2004’te ülkeyi terk ederek Moskova’ya

gitti. Bu sayede Acaristan problemi kansız bir şekilde kapanmıştır.

• 2005 Temmuz ayında Rusya, Sovyet döneminden kalan iki üsten ordularını çekmeye

başladı.

• 2006 Mayıs ayında Rusya Gürcistan’dan ithal ettiği maden sularının ve Gürcü

şaraplarının ülkeye girişini sağlık nedenlerinden ötürü yasaklar. Tiflis alınan kararın

tamamen siyasi olduğunu iddia etti.


67

• 2006 Temmuz ayında BTC petrol boru hattının resmi olarak açılışı yapıldı.

• 2006 Eylül-Ekim aylarında Rus ordusuna mensup askerler tutuklanır ve bunun üzerine

Rusya ulaşım hatlarının kesilmesi ve yüzlerce Gürcünün sınır dışı edilmesi gibi

yaptırımlara başvurdu.

• 2006 Kasım ayında Güney Osetya’da yapılan, ancak Tiflis tarafından tanınmayan

referandumun ardından bağımsızlık yönünde oy kullandı.

• 2007 Ağustos ayında Gürcistan Rusya’yı hava sahasını ihlal etmekle suçladı.

• 2007 Eylül ayında eski Savunma Bakanı Irakli Okuraşvili Saakaşvili’yi yolsuzlukla

suçladı. Suçlamalar sonrasında protestolar başladı.

• 2007 Kasım ayında Olağanüstü Hal ilan edildi.

• Rusya bütün askerlerini Gürcü topraklarından çektiğini açıklarken, tartışmalı

bölgelerde asker tutmaya devam etti.

• 2008 Ocak ayında Saakaşvili ikinci kez Gürcistan Devlet Başkanı olarak seçildi.

• 2008 Mart ayında Abhazya bağımsızlığının tanınması için BM’ye başvurdu.

• 2008 Nisan ayında NATO’nun Bükreş zirvesinde yapılan toplantıda Gürcistan’ın

üyeliğine yönelik eylem planı açıklanmadı.

• 2008 Mayıs ayında Rusya Abhazya’ya 300 asker gönderdi ve bu askerler Abhazya’yı

Rusya’ya bağlayan demiryolunu restorasyon çalışmalarına başladı. Tiflis, bu girişimin

ardından Rusya’nın Gürcistan’a askeri bir operasyon planladığını açıkladı.

• 2008 Haziran Abhazya Gürcistan ile bütün bağlarını kopardı.


68

Ek-5 Rusya-Gürcistan Arasındaki Ateşkes Anlaşması

1- Anlaşmazlığın çözümü için güç kullanımına son verilmesi. 2- Tüm askeri harekâtların derhal sona erdirilmesi. 3- İnsani yardımın ulaştırılması için serbest geçiş tanınması. 4- Gürcü orduları çatışmanın başladığı 8 Ağustos gününden önceki pozisyonlarına geri

dönecekler. 5- Rus orduları harekât başlamadan önceki pozisyonlarına geri dönecekler. Bölgedeki

çatışma ile ilgili uluslararası bir çözüm bulunana kadar Rus barış güçleri ek güvenlik önlemleri alacaklar.

6- Güney Osetya ve Abhazya’nın gelecekteki statüleri hakkında uluslararası görüşmeler başlatılacak.

USAK GÜRCİSTAN KRİZİ DEĞERLENDİRME RAPORUhomes.ieu.edu.tr/~ibagdadi/INT435/Readings/The... · USAK Gürcistan Krizi De ğerlendirme Raporu 4 gelmiştir. Ekonomik çöküş ve

Documents