GERT ASMUND ROSKILDE AARHUS UNIVERSITET DCE 12. MAJ 2015 ORIENTERING OM URAN MAJ 2015 Uranimik aatsitassarsiornermi avatangiisit
GERT ASMUND ROSKILDE
AARHUS UNIVERSITET
DCE 12. MAJ 2015 ORIENTERING OM URAN MAJ 2015
Uranimik aatsitassarsiornermi
avatangiisit
Siusinnerusukkut suliarisakka • 1968 Kuannersuit pillugit Risømi sulivunga
• 1973 Maarmorilimmi mingutsitsisoqarneranik
takussutisseeqataavunga, mingutsitsinerullu
annikillisinnissaanik suliaqarlunga
• 1979 Mestersvigimi mingutsitsisoqarneranik
takussutissiivunga
• 1982 Ivittuuni mingutsitsisoqarneranik
takussutissiivunga
• Kuultisiorfimmi Nalunamii, Seqimilu
olivinisiorfimmi avatangiisinut tunngasunik
siunnersuisuullungalu uuttortaasartuuvunga
Aatsitassarsiornernit allanit uranisiorluni
aatsitassarsiorneq qanoq allaanerussuteqarpa?
• Tunngaviatigut periutsit ajornartorsiorfiillu
(aamma avatangiisinut tunngatillugu) assigiipput
• Pingaarutilittut allaassutaavoq akuutissat
ulorianartunik radiup qinngorneqarnerat,
aammalu aatsitassartap akuutissanik
arrortinneqarsinnaasunik allanik
imaqarsinnaanera. Soorlu: Kuannersuit: fluori
akuutissallu basiskiusut.
• Oqalugiarnermi matumani ajornartorsiorfiit
piusut, qanorlu ajornartorsiutit aaqqiivigineqar-
sinnaanersut nassuiarneqarput
Tunisassiornermi tunngaviusinnaasuni
sisamani avatangiisini ajornartorsiutit
Aatsitassami
akuutissat
arrortinne-
qarsinnaat
(soorlu
flouri)
Ra-
don
Pu-
jo-
ra-
lak
Radium
(akuutis-
sat
radiup
qinngor-
nillit
allat)
Ujarak
qaser-
toq
(Grå-
bjerg)
Aatsi-
tassat
oqi-
maat-
sut
Tai-
ling
s
Akuutissani
eqqagassar-
tat il.il.
Aatsitassamik
avammut
tunisineq
X (x) x (x) x
Aatsitassamik
uranitalimmik
allanillu
tunisas-
siaasinnaasu-
nik avammut
tunisineq
x x x x x (x) X
Akuutissanik
suliffissuaq
periarfissat
marluk
x x x x x x X X
Iluarsiinissamut assersuut:
radiumeqarnermut saliineq
• Imeq radiumimik mingutsitaq bariumkloridi-
talerneqassaaq, kingornatigullu
natriumsulfatimik
• Bariumsulfatip radiumi akuutissallu
ulorianartunik radiup qinngornertallit allallu
immikkoortillugillu imminut akulerutsittarpai
• Akuiaasarfittut immersakkat marluussapput
• Teknikki ilisimaneqartuuvoq
Uranisiorfimmi imermik saliineq http://www.cameco.com/northernsk/cameco_in_north/operation_major_projects/cigar_lake/
•
Iluarsiissutitut assersuutit
• Tailingsinit radonip anianeranik
pujoralanneranillu annikillisaaneq
• Piiaanerinnaq annikitsuinnarmik radonimik
aniatitsisarpoq
• Aatsitassat sequtserluakkat tailingsillu
radonimik aniatitsipput
• Taamaattumik:
Radon
• Erngup iluaniititsinerup radoni unitsippaa,
taannalu ullut 14-it missaannaanni arror-
titaasarpoq (naleqarnerata affaannanngor-
fia ull./unn. 3,8). Teknikki ilisimasaq.
• Aatsitassarsiorfiup matunerata kingorna
tailingsit radonimik unitsitsisumik
matuneqassapput, soorlu issormik meteri
ataatsimik (immaqaluunniit imermik?)
Frankrigimi tailingseqarfik: Bellezane http://www-ns.iaea.org/downloads/rw/projects/emras/emras-two/first-technical-meeting/fourth-working-group-
meeting/working-group-presentations/workgroup2-presentations/presentation-4th-wg2-limousin-sites.pdf
Tailings Titania Norgemi
Taseq – maani GME ukiumut tailingsit 3 mio. tonsit missaat
inissittarniarpaat – allanik qinigassaqarpa? Piffissami
sivikitsumi/sivisuumi iluarsiissut pitsaanerpaava?
Maani sapusiaq 37 m-inik portussusilik
pilersaarutaavoq
Oqartussaasut nakkutilliisoqarneq pillugu
piumasaqaateqassasut naatsorsuu-
tigineqarpoq, soorlu GME-p ullut tamaasa
tatsimik nakkutiginnittarnissaannik
– tamanna aamma oqartussaasunit
nakkutigineqassaaq
Aatsitassarsiornermik suliniummut
piffissalersuut, avatangiisit • Ingerlatseqatigiiffik ujarlernissamut akuersissummik pissarsivoq
• Ingerlatseqatigiiffik nassaarpoq, sumiiffimmullu kisermaassinissamut
pisinnaatitaaffimmik pissarsilluni
• Ingerlatseqatigiiffiup sumiiffik pitsaasuusoq paasivaa, nassaarisa-
minnillu atuinissaq kissaatigalugu
• Ingerlatseqatigiiffiup “Terms of Reference” allappaa, tassani
avatangiisinik misissuinissanik sorlernik pilersaaruteqarnertik
nassuiaatigalugu
• Terms of Reference tamanut ammasumik tusarniaassutigineqarpoq
• ----------------Ullumikkut una killiffigaarput----------
• Ingerlatseqatigiiffiup tusarniaanermit akissutit suliamut
ilanngussorpaat
• Ingerlatseqatigiiffiup Avatangiisinut Sunniutaasussanik
Nalilersuineq (Vurdering af Virkningen på Miljøet) (VVM)
allappaa
Aatsitassarsiornermik suliniummut
piffissalersuut, avatangiisit • VVM-imut nalunaarusiaq tamanut ammasumik tusarniaassutaas-
saaq
• Ingerlatseqatigiiffiup tamanut ammasumik tusarniaanermit apeqqutit
akissuteqarfigai
• Namminersorlutik Oqartussat VVM-imut nalunaarusiaq nalilerpaat
• Avatangiisini kingunerisassaqartutut nassuiakkanik ilaqartumik
aatsitassarsiorfimmik kissaateqartoqarnera Namminersorlutik
Oqartussat aalajangiuppaat
• Angertoqassappat:
• Ingerlatseqatigiiffiup aallartinnissaa sioqqullugu, ingerlataqarnera-
talu nalaani piumasaqaatinik iluarsiinernillu Namminersorlutik
Oqartussat suliaqassapput
• Ilaapput avatangiisinut piumasaqaatit, matusinissamut pilersaa-
rutissaq, matusinissamullu aningaasartaasut
Nunalerineq savaateqarnerlu
Aatsaat VVM-imut nalunaarusiaq pigineqalerpat
aatsitassarsiornerup nunalerinermut
savaateqarnermullu qanoq sunniuteqassanersoq
oqaatigisinnaalissavarput
Pujoralak, radoni allamillu mingutsitsineq pillugit GME-
mit nalilersuutit VVM-imut nalunaarusiaq takkuppat
nalilersorneqassapput, aatsitassarsiorfillu
aallartereerpat avatangiisinik misissuinertigut
sukumiisumik misissorne-qarumaarlutik
Avatangiisinik misissuinernik
assersuutit
• Imeq atorlugu misiliineq: Tailingsinik, ujarak
qasertormik imlt. aatsitassamik katersuivik. Imeq
sitsertinneqarpoq, katersorlugulu misissoqqis-
saarneqarluni. Akuersaarnanngitsunik eqimattat
annertuallaarpata imermik saliisoqassaaq.
• Toqunartoqassutsimik uuttortaanerit: Tailingsit,
ujaqqat qasertut, aatsitassat toqunartortaqarpat?
Uumasuni, taakkuninnga attugaqartuni
akuutissat katersuuppat?
• Pujoralaap siammarsinnaaneranut siulittuutit
Assersuut: Killavaat Alannguanni pujoralammik naatsorsuineq
Tuttut ivigartorunnaarput ukiumut 20 kg/ha anguneqarpat
Aamma Kuan-
nersuarnut taa-
matut naatsor-
suisoqassaaq,
uumasunilu
sava aarleqqu-
teqarfiusus-
saavoq.
Ilusiliaq 9.2
Aatsitassanik piiaanermi
ukiumoortumik pujora-
laap inississornertalim-
mik nunap assinga
(ukiumut/kg/ha). Nale-
qassutsini annerpaavoq
ukiumut/kg/ha 71,90
(amerlaqatigalugu
ullormut/mg/m2 20)
Eqikkaaneq, il.il.
• Uranitalimmik aatsitassanik piiaaneq arlalinnik avatangiisinut tunngatillugu apeqqutinik saqqummersitsivoq
• Taakku ilaat aatsitassarsiorfinnit allanit ilisimaneqarput, ajornartorsiutillu taakku iluarsiiviginissaannut periusissaqarpoq.
• Aatsitassarsiorfinnut ataasiakkaanut tamanut immikkut ittunik avatangiisini ajornartorsiuteqarsinnaavoq. Kuannersuarnut soorlu flouri.
• Piiaariaaseq aalajangiunneqanngilaq. GME-p avammut tunisassiarissavai: Saffiugassiaq, Aatsitassat, Tunisassiat Piariikkat, Tunisassiat sukuluiarluakkat
• Ajornartorsiutit tamarmik misissorneqareerlutillu naammaginartutut iluarsiissutit nassaarineqareerpata aatsaat piiaanissamut akuersissummik tunniussisoqarsinnaavoq.
• Canadami Australiamilu uranisiorfiit teknologii nutaaliaq atorpaat, avatangiisinilu ajoqutit annertuut pinaveersimaneqarpasillutik.
• Avatangiisinik misissuinerit suliffinnit imaluunniit sullissisarfinnit arlaannulluunniit attuumassuteqanngitsunit suliarineqassapput.