ÙøÜÖødmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/chiangrai/rmsc13/เอกสารเพิ่ม... · Á° µ¦Á ¸É¥ª ´ µ¦° Á ¸¥ £µ¥Ä ° r ¦µ¤µ¦ ¼Å o µ ºÉ°Á°

โครงการ

การจดการความรการจดระบบการบ ารงรกษาเครองมอวทยาศาสตร การประเมนผลการทดสอบเพอประกนคณภาพ

ศนยวทยาศาสตรการแพทยท ๑/๑ เชยงราย

1

การควบคม และประกนคณภาพ เครองมอวทยาศาสตรส าหรบหองปฏบตการ ตามระบบคณภาพสากล ISO/IEC17025;2005

โดย ร.อ.พชย มะคาทอง ผจดการกลมพฒนาคณภาพและการวด สงหาคม พ.ศ. 2555 e mail address < [email protected]>

0. บทน า ขอก าหนด 5.5.2 ของ ISO/IEC17025:2005 ก าหนดใหเครองมอ ทใชวดปรมาณตางๆ ทมผลส าคญตอผลการทดสอบ ตองไดรบการสอบเทยบ(calibration) หรอตรวจ(check) ใหเหนวาเครองมอนนมคณลกษณะ เปนไปตามขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการทดสอบ และเปนไปตามขอก าหนดของมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ กอนการน าเครองมอวดไปใชในหองปฏบตการทดสอบ ซงการด าเนนการของผเกยวของใหเปนไปตามขอก าหนดน มกมปญหาเพราะขาดความเขาใจ และขาดขอมลทใชประกอบการด าเนนการดงกลาว บทความในฉบบนจดท าขนเพอความเขาใจ และเปนขอมลในการด าเนนการควบคมเครองมอของหองปฏบตในหวขอตอไปน

1) ความหมาย และความส าคญของเครองมอวทยาศาสตรของหองปฏบตการทดสอบ 2) แนวทางการก าหนดเกณฑการยอมรบ (acceptance criteria) ของเครองมอวทยาศาสตร 3) การท าความเขาใจขอก าหนดเรองการควบคม เครองมอ ตามขอก าหนด 5.5 ของ ISO/IECX17025 4) กระบวนการยนยนทางมาตรวทยา 5) ขนตอนการด าเนนการ ควบคมและประกนคณภาพเครองมอวทยาศาสตร 6) กรณตวอยางการ ปฏบตในการควบคม และประคณภาพเครองมอวทยาศาสตร ของหองปฏบตการ

1. การก าหนดเกณฑการยอมรบ (acceptance criteria) ของอปกรณ เครองมอ และเครองมอวทยาศาสตร ของหองปฏบตการ ปญหาแรกทผรบผดชอบอปกรณ เครองมอ และเครองมอวทยาศาสตร(ซงตอไปในเอกสารนขอเรยกวา บรภณฑวทยาศาสตร)ของหองปฏบตการทดสอบตองการทราบกคอ จะตงคาเกณฑการยอมรบของบรภณฑทางวทยาศาสตรทส าคญเหลานอยางไร ใหเหมาะสม ตามขอก าหนด สบเนองจาก ขอก าหนดดานการควบคมบรภณฑ ของเอกสารมาตรฐาน เชน ขอ 5.5 ของ ISO/IEC17025:2005 หรอ ขอ 7.6 ของ ISO9001:2008 มไดแนะน าการก าหนดเกณฑยอมรบบรภณฑเหลานไว เพยงแตก าหนดวา หนวยงานตองท าการ สอบเทยบ(calibrate) หรอตรวจสอบ(check) 1 เพอใหเหนวาบรภณฑทส าคญตอผลการทดสอบ มคณลกษณะสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ(the laboratory’s specification requirements) และสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ(the relevant standard specifications) กอนทจะน าบรภณฑวทยาศาสตรเหลานนไปใชในการบรการ จากขอความทกลาวมา ขอเนนย าวาขอก าหนดมาตรฐานสากล ก าหนดใหบรภณฑวทยาศาสตรทส าคญตองมคณลกษณะสอดคลองกบ

1) ขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ(the laboratory’s specification requirements) 2) ขอก าหนดเฉพาะตามมาตรฐานทเกยวของ(the relevant standard specifications)

ดงนนผรบผดชอบบรภณฑวทยาศาสตรของหองปฏบตการ จงจ าเปนตองทราบวาอะไรคอขอก าหนดเฉพาะ ของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะทเกยวของกบมาตรฐาน

2

ขอก าหนดเฉพะของหองปฏบตการ(the laboratory’s specification requirements) หมายถงคณลกษณะเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตรทหองปฏบตการก าหนดขนเอง เพอการควบคมบรภณฑดงกลาวใหอยในเกณฑนนตลอดเวลา ซงคณลกษณะเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตรนตองเหมาะสมตองานทใหบรการอยเปนประจ า ขอก าหนดเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตรนควรก าหนดโดยคณะบรหารวชาการของหองปฏบตการทดสอบ โดยทวไปคณลกษณะเฉพาะของบรภณฑของหองปฏบตการ สามารถก าหนดคณลกษณะเฉพาะน จากขอมลเอกสารของคมอผผลตบรภณฑนน 2 เชน คา instrumental error, range, resolution, repeatability 2 หรอคาอนๆ ตามความจ าเปนในการใชงาน ทงนคณลกษณะเฉพาะของหองปฏบตการน ตองบนทกอยในประวตประจ าบรภณฑแตละเครอง และตองไดรบการตรวจสอบวา คณลกษณะเฉพาะดงกลาว ยงคงมความความสอดคลองตอขอก าหนด หลงการสอบเทยบ หรอหลงการตรวจสอบเปนการภายใน แตละครง ขอก าหนดเฉพาะตามมาตรฐานทเกยวของ(the relevant standard specifications) หมายถง คณลกษณะเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตรทมการระบไวใน เอกสารมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ ซงโดยทวไป เอกสารแสดงขนตอนการทดสอบทหองปฏบตการเลอกใช จะระบคณลกษณะเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตรไว ในเอกสาร ตวอยางเชน เครองชงทใชในการเตรยมตวอยางทดสอบ ตองมคา ความเปนเชงเสน (linearity) นอยกวา +/- 30 mg ในยานการชง 100 g - 200 g มคา resolution 0.1 mg และไดรบการสอบเทยบโดยมคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบไมเกน +/- 0.50 mg ทงนคณะบรหารวชาการของหองปฏบตการ จะเปนผตรวจสอบวา คณลกษณะของบรภณฑของหองปฏบตการทไดก าหนดไวน เปนไปตามขอก าหนเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ กอนการน าไปใชงาน ขอก าหนดเฉพาะ ของบรภณฑของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะตามเอกสารมาตรฐานทเกยวของ อาจจะก าหนดเปน คณลกษณะของบรภณฑ เปนตวเลขเดยวกนกได หรอตวเลขแตกตางกนกได เชน การก าหนดคณลกษณะของเครองชงของหองปฏบตการ มคาผดพลาดสงสดของเครองชง ทจด 100 g ตองไมเกน +/- 20 mg ขณะทเอกสารมาตรฐานทเกยวของก าหนดใหเครองชงผดพลาดไดไมเกน +/- 30 mg ในกรณนคณะบรหารวชาการ จะก าหนดใหเครองชงน มคาผดพลาดไมเกน +/- 20 mg เปนคณลกษณะเฉพาะของหองปฏบตการ และใชไดกบคณลกษณะเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ เพราะคา +/- 20 mg มคาผดพลาดทนอยกวา +/- 30 mg หากสามารถควบคมใหเครองชงผดไมเกน +/- 20 mg ได กสามารถน าไปใชกบการทดสอบทตองการคาความผดพลาดไมเกน +/- 30 mg ได ขอก าหนดเฉพาะของบรภณฑวทยาศาสตร สามารถก าหนดจาก คณลกษณะเฉพาะทางมาตรวทยา (metrological characteristic) 2 ของบรภณฑ ทตองการควบคม ซงคณลกษณะเฉพาะทางมาตรวทยาของบรภณฑน หมายถงสมบตทเดนซงสามารถกระทบตอผลของการวด โดยทวไปบรภณฑแตละชนดจะมคณลกษณะทางมาตรวทยา หลายคณลกษณะ และคณลกษณะเหลานนจะใชเปนหวขอในการสอบเทยบ ตวอยาง เชนเครองชง จะมคณลกษณะทางมาตรวทยาส าคญไดแก คา linearity (คาความเปนเชงเสน หรอคาทเบยงเบนไปจากคาทระบ) คา repeatability (คาความทวนซ าได) และคา hysteresis ในการสอบเทยบเครองชง

3

แตละครง หองปฏบตการสอบเทยบ กจะสอบเทยบหาคณลกษณะดงกลาวของบรภณฑ และรายงาน มาในใบรายงานผลการสอบเทยบ ผรบผดชอบบรภณฑจะตองตรวจสอบสมบตดงกลาวในใบรายงานผลการสอบเทยบใหแนใจวา บรภณฑของตนหลงการสอบเทยบ มคณลกษณะทางมาตรวทยาทสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะตามมาตรฐานทเกยวของ กอนการน าไปใช ตอไปนคอตวอยางคณลกษณะทางมาตรวทยาของบรภณฑการวด 2 ไดแก range, bias, repeatability, stability, hysteresis, drift, effect of influence quantities, resolution, discrimination(threshold), error and dead band ผรบผดชอบเกยวกบบรภณฑสามารถศกษาความหมายของค าเหลานไดจาก ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม ฉบบท 1378 (พ.ศ.2531) เรอง ก าหนดมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม นยามศพทมาตรวทยา หรอจากเอกสารนยามศพทมาตรวทยาสากล(VIM)ทอยใน www.bipm.org ตวอยางคณลกษณะเฉพาะทางมาตรวทยาของบรภณฑ ทน ามาตงเปนเกณฑการยอมรบของบรภณฑไดแก คาผดพลาดสงสดของเครองมอ (maximum permissible error), พสยการวด (range) และ รายละเอยดของสวนแสดงผล(resolution)

2. หลกพนฐานในการสอบเทยบ และการตรวจเครองมอวด ของหองปฏบตการทดสอบ บรภณฑวทยาศาสตรทส าคญตอผลการทดสอบ ของหองปฏบตการตองไดรบการสอบเทยบ หรอตรวจสอบ ใหเหนวาเปนไปตามขอก าหนด บรภณฑวทยาศาสตรทสามารถสอบเทยบได จะตองไดรบการสอบเทยบโดยวธใดวธหนง คอ การจางสอบเทยบจากหนวยงานภายนอก หรอท าการสอบเทยบภายในโดยพนกงานของหองปฏบตการทดสอบเอง บรภณฑทมผลส าคญตอผลการทดสอบตองไดรบการสอบเทยบใหสามารถสอบกลบไดถงระบบหนวยสากล ทงนหากเปนการสอบเทยบโดยจางภายนอก ตองเลอกหองปฏบตการสอบเทยบทมความสามารถทางวชาการ เชน เปนหองปฏบตการสอบเทยบทไดรบการรบรองความสามารถตาม ISO/IEC17025 ในขอบขายจะใชบรการ หรอเปนหองปฏบตการแหงชาต บญชรายนามหองปฏบตการสอบเทยบในประเทศไทยทไดรบรองความสามารถตามขอก าหนด ISO/IEC17025 สามารถดไดจาก www.tisi.go.th และสถาบนมาตรวทยาแหงชาต ขอใชบรการไดจาก www.nimt.or.th ในกรณทคาความไมแนนอนของการสอบเทยบ มผลส าคญตอผลการทดสอบ และหองปฏบตการทดสอบ ประสงคจะสอบเทยบเครองมอวดเองเปนการภายใน กสามารถยอมรบได หากการสอบเทยบน สนบสนนการขอรบการรบรองความสามารถของหองปฏบตการทดสอบ การสอบเทยบนจะถกประเมนความสามารถในการสอบเทยบภายในดวย ในขณะทรบการประเมนเพอรบรองความสามารถหองปฏบตการทดสอบ ทงนหลกเกณฑในการสอบเทยบภายในของหองปฏบตการทดสอบ ตองครบถวนตามหลกการตอไปน

1) ท าการสอบเทยบ ในสภาพแวดลอมทเหมาะสม 2) บคลากรผสอบเทยบ และผควบคมงานสอบเทยบตองไดรบการฝกอบรมอยางเหมาะสมในการ

ด าเนนการสอบเทยบ 3) อปกรณมาตรฐานอางอง มาตรฐานอางองทไดรบการรบรอง หรอเครองมอมาตรฐาน ทใชอางองในการ

สอบเทยบ ตองสามารถสอบกลบได และมคาความไมแนนอนของการวดเหมาะสมตอการใชสอบเทยบ 4) มเอกสารแสดงขนตอนการสอบเทยบ ทกประเภทของการสอบเทยบทไดท า 5) มแนวทางทเหมาะสมในการบนทก การรายงานผล และการค านวณผลการสอบเทยบ

4

6) ตองมขนตอนในการประเมนคาความไมแนนอนของการวด ในทกงานสอบเทยบ เอกสารเกยวกบการสอบเทยบภายในองคกร สามารถดไดจาก www.ukas.com ชอเอกสาร TPS-52

การตรวจสอบรภณฑวทยาศาสตรของหองปฏบตการทดสอบ จะใชในกรณทบรภณฑวทยาศาสตรนน ไมตองการ การสอบเทยบดวยเหตผลตางๆ เชน เปนบรภณฑทไมใชเครองมอวด แตจ าเปนตองตรวจใหแนใจวาบรภณฑ นนยงท างานไดตามตองการ ตวอยาง เชน ตเยนทใชเกบตวอยาง โดยปรกตไมใชเครองมอวด แตจดเปนอปกรณวทยาศาสตร ทจ าเปนในการเกบตวอยางระหวางรอการทดสอบ จงตองรบการตรวจสอบความเหมาะสมของอณหภมภายใน โดยการใช thermometer ทมความสามารถสอบกลบไดถง หนวยวดสากล มาท าการวดอณหภม ในพนทใชงาน และน าผลการวดอณหภมมาตดสนวาอณหภม ในพนทใชงานในตเยนวาเปนไปตามเกณฑทก าหนดไวหรอไม หากสามารถท าไดใหค านงถงคาความไมแนนอนของการวด เพอตรวจสอบคณลกษณะของอปกรณนนดวย แนวทางในการใชคาความไมแนนอนของการวด มาพจารณาประกอบการตดสนวาบรภณฑทตรวจสอบ เปนไปตามเกณฑหรอไม สามารถดแนวทางจากเอกสาร ILAC-G8 จาก www.ilac.org.

3. แนะน า การด าเนนการ ควบคมอปกรณ เครองมอ ของหองปฏบตการทดสอบ ตามขอก าหนด 5.5 ของISO/IEC17025:2005 การควบคมบรภณฑวทยาศาสตรของหองปฏบตการทดสอบ ตาม ISO/IEC17025:2005 มหวขอยอยอย 12 หวขอ แตขอเสนอเปนค าแนะน าโดยภาพรวมดงตอไปน

1) ตองจดใหมบรภณฑทจ าเปนในการ ในการชกตวอยาง การวด และการทดสอบ ตามขอก าหนด เพอใหเกดการปฏบตทถกตอง ทงในการทดสอบ หรอการสอบเทยบ

2) บรภณฑ และ software ของบรภณฑ ทใชในการทดสอบ ตองมความแมนย าตามขอก าหนดของหองปฏบตการ และเปนไปตามขอก าหนดเฉพาะทเกยวของกบการทดสอบ ส าหรบเครองมอวดทใชวดคาส าคญทมผลตอการทดสอบตองมโปรแกรมการสอบเทยบ ทงนกอนการน าบรภณฑมาใชประกอบการทดสอบ ตองไดรบการสอบเทยบ หรอตรวจสอบ เพอตรวจใหเหนวาบรภณฑนนเปนไปตามขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ

3) บรภณฑทมผลส าคญตอผลการทดสอบ ตองมการบนทกประวต ใหครบถวน เชน รายละเอยดของเครองมอ หมายเลขเครอง รน แบบ บรษทผผลต สถานทตงเครองมอ หลกฐานการตรวจสอบวาเครองมอวดมคณลกษณะสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะทระบไว ประวตการสอบเทยบ การปรบแตง เกณฑการยอมรบได ส าเนาผลการสอบเทยบ ประวตความช ารดเสยหาย บนทกการซอมบ ารง

4) บรภณฑทจ าเปนตองแนใจในสถานภาพการสอบเทยบ ตองไดด าเนนการตรวจสอบระหวางการใชงานโดยด าเนนการตามขนตอนทจดท าไว

5) ในกรณทบรภณฑ พบวาผดปรกต ใชงานเกนก าลง หรอใหผลทนาสงสย หองปฏบตการ ตองด าเนนการตอผลการทดสอบทไดรบผลกระทบ และบรภณฑนน โดยใหด าเนนการตามระเบยบปฏบต เรองการควบคมงานทดสอบ(control of non-conforming testing and/or calibration work)

6) บรภณฑทส าคญตองไดรบการปองกนการปรบแตง รวมถงมการชบงสถานะของการสอบเทยบ 7) บรภณฑตองไดรบการชบงม ใหซ าซอนกน

5

8) บรภณฑตองใชโดยบคลากรทไดรบมอบอ านาจ และมเอกสารคมอการใชงานพรอมใช 9) ตองจดใหมระเบยบปฏบต เพอปองกน การเสอมสภาพ การปนเปอน การช ารด เสยหายของบรภณฑ

ในการใชงาน การจดเกบ การขนสงเคลอนยาย 4. สรปแนวทางการควบคมบรภณฑวทยาศาสตรของหองปฏบตการทดสอบ บรภณฑทางวทยาศาสตร ทมผลกระทบส าคญตอผลการทดสอบ ตองไดรบการควบคม โดยการก าหนดเกณฑการยอมรบของบรภณฑเหลานน เปนขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะตามเอกสารมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ การก าหนดขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ สามารถก าหนดไดจาก คณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด ทระบอยในเอกสารคมอผผลต เชน คา ผดพลาดสงสดทยอมรบไดของบรภณฑ พสยการวด และรายละเอยดทเลกทสดของสวนแสดงผล หรอสมบตอนๆทเกยวของ เชนคาความทวนซ าไดของการวด เมอก าหนดคณลกษณะเฉพาะของบรภณฑไดแลว ตองท าการสอบเทยบ หรอตรวจใหเหนวา บรภณฑมคณลกษณะสอดคลองกบ ขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และขอก าหนดตามมาตรฐานทเกยวของ หากเปนไปไดการตรวจสอบ บรภณฑวาเปนไปตามขอก าหนดเฉพาะหรอไม ใหค านงถงคาความไมแนนอนของการวด ในการสอบเทยบดวย บรภณฑวทยาศาสตรทส าคญตอผลการทดสอบ ตองไดรบการสอบเทยบ หรอตรวจสอบ ซงการสอบเทยบสามารถด าเนนการโดยขอรบบรการจากหองปฏบตการสอบเทยบภายนอกองคกร หรอการสอบเทยบเองภายใน การสอบเทยบทงสองแบบ ตองเปนการสอบเทยบทมความสามารถสอบกลบไดถงระบบหนวยสากล และการสอบเทยบ มการประเมน และรายงานคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ การวด จากคาอานของเครองมอวดนนตอไป ความส าคญของการสอบเทยบคอ การท าใหเกดความสามารถสอบกลบไดถงระบบหนวยสากลของผลการวด ท าใหผลการทดสอบเปนทยอมรบ เปนสากล และเขากนไดกบผลการทดสอบของหนวยงานอนๆ การสอบเทยบภายในหองปฏบตการทดสอบครอบคลมเฉพาะ เครองมอวดพนฐานทสนบสนนการทดสอบ เชน เครองชง เทอรโมมเตอร นาฬกาจบเวลา ฯลฯ ไมรวมถงการท า standardization ส าหรบเครองมอ เชน chromatographs ฯลฯ การสอบเทยบภายในหองปฏบตทดสอบมขอดหลายประการ เชน ลดคาใชจายในการ ขนสง การเดนทาง คาจางสอบเทยบ เมอสงเครองมอวดไปสอบเทยบภายในอก ลดความเสยงในความช ารดเสยหาย จากการขนสงเครองมอวดออกไปนอกพนท สามารถสอบเทยบไดทกเวลาทตองการ ไมตองเสยเวลารอ สงเสรมความร ความเขาใจเรองมาตรวทยาของบคลากรทเกยวของกบการสอบเทยบ และ ลดโอกาส ในการสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวด ทไมตรงกบความตองการของผใช ส าหรบขอเสยของการสอบเทยบภายในไดแก

6

ใชงบประมาณมากในชวงตนของการด าเนนการ เมอเทยบกบการจางสอบเทยบ อาจตองเพมบคลากรผท าหนาทสอบเทยบ มคาใชจายในการบ ารงรกษาอปกรณมาตรฐาน และหากเครองมอวดมจ านวนนอยการสอบเทยบภายในจะใชคาใชจายมากกวาการจางสอบเทยบ ควร บรรณานกรม UKAS-TPS52:2005 UKAS Requirements for Performance of In-House Calibration. ILAC P-10:2002, ILAC policy on traceability of measurement results. International Standard: ISO17025:2005, General requirements for the competence of testing and calibration laboratories. International Standard: ISO/IEC Guide 99:2007 , International vocabulary of metrology – Basic and general concepts and associated terms. UKAS M3003:2007, the expression of uncertainty and confidence in measurement.

**************************

1

การตความและวเคราะหใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอวด โดย ร.อ.พชย มะคาทอง กลมพฒนาคณภาพและการวด ( 2 กรกฎาคม 2549)

e mail [email protected] บทน า การสอบเทยบมาตรฐานเครองวด(calibration) เปนขอก าหนดหนงของขอก าหนด ISO9001:2008 พบวาผจดระบบบรหารคณภาพตามขอก าหนดดงกลาวมกด าเนนการสอบเทยบเครองมอวดตามระยะเวลาทก าหนด แตปญหาทพบกนอยบอยๆ กคอหนวยงานจดใหมการสอบเทยบเครองมอวดแตมไดน าขอมลทอยในใบรายงานผลการสอบเทยบมาตความและวเคราะหเพอไปใชประกอบการวดในหนวยงานอยางพอเพยง ซงอาจท าใหหนวยงานไดผลวดทไมสอดคลองกบคณลกษณะของการวดทตองการ ซงอาจจะสงผลกระทบตอคณภาพของผลตภณฑ บทความฉบบนจะกลาวถงขนตอน การด าเนนการในการวเคราะหขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบ เพอใหหนวยงานไดประโยชนสงสดจากการใชใบรายงานผลการสอบเทยบ ในบทความนจะกลาวถง ความหมาย และความส าคญของการสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวด ผลจากการสอบเทยบในใบรายงานผลการสอบเทยบ น าไปใชอะไร องคประกอบของใบรายงานผลการสอบเทยบโดยทวไป แนวทางในการตความ และวเคราะห ผลการสอบเทยบในใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอวด การน าขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบไปใชในงาน ขอควรระวงในการใชขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอวด เพอใหผทเกยวของไดใชเปนแนวทางในการวเคราะหและตความใบรายงานผลสอบเทยบเครองมอวดใหถกตอง และน าไปใชประโยชนในการควบคมคณภาพของกระบวนการ และผลตภณฑขององคกรตอไป 2. ความหมายและความส าคญของการสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวด การสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวดคอ การปฏบตภายใต เงอนไขเฉพาะ ในชนตน เพ อหาความสมพนธระหวางคาของปรมาณทรคาความไมแนนอนของการวด ทไดมาจากอปกรณมาตรฐานการวด และคาอานของเครองมอวดซงประกอบไปดวยคาความไมแนนอนทมผลกระทบ ในขนทสอง น าขอมลดงกลาวไปหาความสมพนธระหวางคาทเปนผลการวด(a measurement result) จากคาทอานจากเครองมอวด(indication) อางองจาก นยามศพทมาตรวทยาสากล VIM 3:2007 1) ผลการสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวดท าใหสามารถประมาณคาความผดพลาดของเครองมอวด หรอระบบการวด หรอคาทแทนโดยวสดทวด หรอสามารถก าหนดคาหรอท าเครองหมายบน scale ของหนาปทมเครองมอวดได

2

2) การสอบเทยบเครองมอวดหลายๆ ครงอาจใชก าหนดคณลกษณะทางมาตรวทยา ตางๆ ของเครองมอวดได เชน อตราการเลอนคาตอระยะเวลาของเครองวด คาความทวนซ าไดของการวด ฯลฯ 3) ผลการสอบเทยบมาตรฐานเครองมอวดอาจจะบนทกในรปของเอกสาร เชน ใบรบรองผลการสอบเทยบ หรอใบรายงานผลการสอบเทยบ 4) ผลการสอบเทยบเครองมอวดบางครงอธบายไดในรปของ Calibration Factor, หรอ อนกรมของ Calibration factor ในรปของ Calibration curve การสอบเทยบเครองมอวดมความส าคญหลายประการตอองคกร เชนการสอบเทยบท าใหรคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด ท าใหสามารถแยกเครองวดทไมเหมาะสมออกจากสายการผลตท าใหผลตภฑณมคณภาพเปนไปตามเกณฑทก าหนด นอกจากนนการสอบเทยบยงท าใหเกดความสามารถสอบกลบไดของผลการวด การสอบเทยบยงเปนขอก าหนดหนงของ ISO9001:2008 และผลของการสอบเทยบเครองมอวดยงสามารถน าไปใชเปนขอมลในการปรบปรงผลการวดในโรงงานใหแมนย าขน ปญหาทพบมากในการสอบเทยบเครองมอวดของโรงงานกคอ พนกงานในโรงงานไมไดน าผลการสอบเทยบเครองมอวดมาใชประโยชนในการควบคมเครองมอวด หรอน าไปใชในกระบวนการวดอยางเตมท 3. ผลจากการสอบเทยบเครองมอวดน าไปใชอยางไร ผลจากการสอบเทยบทบนทกในรปใบรายงานผลการสอบเทยบสามารถน าไปใชประโยชนไดหลายประการไดแก

3.1 น าไปใชแสดงเปนหลกฐานวาเครองมอวดไดรบการสอบเทยบมาตรฐานตามขอก าหนด 3.2 ใบรายงานผลการสอบเทยบทมขอความแสดงความสอบกลบไดของการวด และระบคาของ

ความไมแนนอนของการวดท าใหแสดงไดวาผลการวดสามารถสอบกลบไดถงมาตรฐานอางอง 3.3 ขอมลทรายงานมาในใบรายงานผลการสอบเทยบสามารถน าไปปรบปรงผลการวดใหแมนย า

ขนรวมถงสามารถน าไปใชเปนขอมลของการประเมนคาความไมแนนอนของการวดไดดวย 3.4 ขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบสามารถใชประกอบการทวนสอบ หรอตความความ

เปนไปตามเกณฑของเครองมอวดได 3.5 ขอมลผลการสอบเทยบหลายครง สามารถน าไปก าหนดคณลกษณะทางมาตรวทยา ตางๆ

ของเครองมอวดได 4. องคประกอบของใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอวด ตามขอก าหนดของ ISO/IEC 17025:2005 ก าหนดใหใบรายงานผลการสอบเทยบตองมขอมลดงตอไปนเปนอยางนอย

A) หวกระดาษเชน ค าวา Calibration certificate หรอ Calibration report B) ชอ และทอยของหองปฏบตการสอบเทยบทด าเนนการสอบเทยบ

3

C) การระบหมายเลขของใบรายงานผลสอบเทยบ ซงตองมระบทกหนา รวมถงการระบหนาสดทายของใบรายงานผลสอบเทยบดวย

D) ชอและทอยของลกคา E) ระบระเบยบวธการสอบเทยบเครองมอวดทใชในการสอบเทยบ F) การบรรยายรายละเอยดเกยวกบเครองมอทรบการสอบเทยบอยางชดเจน G) วนทรบเครองมอวด และวนทปฏบตการสอบเทยบเครองวด H) ผลการสอบเทยบพรอมทงหนวยวด I) ชอ ต าแหนง และลายเซนตหรอสงทเทยบเทา ของบคลผมอ านาจในการออกใบรายงานผล J) ขอความทระบวาใบรายงานผลสอบเทยบนส าหรบเครองมอทระบหมายเลขไวเทานน K) สภาพแวดลอมทมผลตอการสอบเทยบ เชน อณหภม ความชน L) ขอความแสดงคาความไมแนนอนของการวด และหรอประโยคแสดงความเปนไปตาม

คณลกษณะทางมาตรวทยาทก าหนดไว M) หลกฐานทแสดงวาการวดสามารถสอบกลบไดถงหนวยวดสากล

นอกจากนนในสวนของรายงานผลการสอบเทยบยงอาจจะมการระบค าศพทตางๆดงตอไปน 1) Standard values/Applied values หมายถงคามาตรฐานการวดทปอนใหแกเครองมอวดทไดรบการสอบเทยบ ตามปรกต คามาตรฐานของหองปฏบตการจะมคาความไมแนนอนของการวดระดบหนงซงหองปฏบตการสอบเทยบจะรายงานมาในรปของคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ และคามาตรฐานนตองเปนคาทสามารถสอบกลบไดถงหนวยวดสากล 2) Unit Under Calibration (UUC) หมายถงเครองมอวดทไดรบการสอบเทยบ(หรอเครองมอวดทถกสอบเทยบ) 3) UUC reading หมายถงคาทเครองวดทไดรบการสอบเทยบอาน เมอถกปอนดวยคามาตรฐานการวดทสอบกลบได คานเกดจากคามาตรฐานทปอนรวมกบคาความผดพลาดเชงระบบ และคาความผดพลาดทคาดเดาไมไดของเครองมอวด ดงนนหากรคา UUC reading(คาอานของเครองมอวด) และรคา Standard Value (มาตรฐานทปอน) กสามารถหาคาความผดพลาดของเครองมอวด ณ วนสอบเทยบได และคาผดพลาดของเครองมอวดทรจากการสอบเทยบนเอง จะใชเปนขอมลส าคญในการควบคมเครองมอวดตอไป เนองจากคามาตรฐานมคาความไมแนนอนระดบหนงด งนนคาความผดพลาดของเครองมอวดทรจากการสอบเทยบกมความมความไมแนนอนอยในระดบหนงเชนเดยวกน 4. Maximum permissible error of measurement หรอ MPE คาความผดพลาดสงสดของการวดทยอมได เปนคาทองคกรก าหนดขนตามวตถประสงคของการใชงานเครองมอวดนน โดยไดค านงถงผลกระทบของความผดพลาดในการวดดงกลาวแลว คานมกก าหนดขนเพอเปนเกณฑในการตรวจสอบวาเครองมอวดวาควรจะใชตอไปหรอควรจะหยดใชเพอสงไปซอมหรอปรบแตง คานสามารถน าเอาสมบตของเครองมอวด ทผผลตก าหนดในรปของ manufacturer specification accuracy มาใชเปนคา MPE ได โดยปรกตคา MPE ตองมคาเหมาะสมตอคณลกษณะของผลตภณฑทจะวด

4

5. Specification accuracy of measuring equipment คณลกษณะเฉพาะของเครองมอวดในคาของความแมนย าของการวด คาความแมนย านจะก าหนดมาโดยผผลตเครองมอวดโดยมากจะมระยะเวลาก ากบมาดวย เชนคาความแมนย าตอ 365 วน คาความแมนย าตอ 180 วน หรอความแมนย าตอ 90 วน คาความแมนย าของเครองมอวดนเปนแนวคดในเชงคณภาพของเครองมอวด 6. Tolerance ในทางมาตรวทยาหมายถงขอบเขตของคาความผดพลาดโดยรวมของผลการวดทยอมรบได เมอเทยบคาทก าหนด tolerance ยงใชกบคายอมรบไดของผลตภณฑทอาจมลกษณะเปนเกณฑหางเดยวหรอสองหางกได 7. Error of measurement หมายถงความแตกตางระหวางผลการวด กบคาจรงทยอมรบไดของปรมาณทปอน เนองจากคาจรงทยอมรบไดนเปนคาทมคาความไมแนนอนเลกๆ นอยๆ ตดมาดวยเสมอ ดงนนคา Error of measurement จงเปนคาทยงคงมความไมแนนอนแฝงอย 8. Correction value คาปรบแกหมายถงคาทชดเชยส าหรบความผดพลาดเชงระบบ ทสมมตขนโดยน ามาบวกทางพชคณตกบคาทยงไมปรบแกของการวด 9. Uncertainty of measurement คาความไมแนนอนของการวดหมายถงการประมาณบอกลกษณะพสยของคา ซงครอบคลมคาจรงของปรมาณทวด หมายเหต คาความไมแนนอนของผลการวดโดยทวไปประกอบดวยสวนประกอบตางๆ สวนประกอบบางสวนอาจประมาณไดจากพนฐานการกระจายทางสถตของผลของอนกรมของการวด และบอกลกษณะไดโดยคาเบยงเบนมาตรฐานของการทดลอง การประมาณสวนประกอบอนๆสามารถหาไดจากประสบการณหรอขอสนเทศเทานน 10. Confidence level ระดบความเชอมน ตวอยางเชนคาความไมแนนอนของการวดมระดบความเชอมนประมาณ 95% หมายความวา ในการวดหนงรอยครงจะมอยหาครงทคาความไมแนนอนทรายงานไมมนใจวาจะเปนไปตามทรายงาน 11. Linearity ความเปนเชงเสน หมายถงความสมพนธระหวางปรมาณสองปรมาณเมอเปลยนปรมาณทหนงแลวเปนผลใหปรมาณทสองแปรเปลยนไปเปนสดสวนโดยตรง 12. Hysteresis สมบตของเครองวดซงตอบสนองตอสงเราทก าหนดใหขนอยกบสงเราทมากอน ( ตวอยางเชนเครองชงทอานน าหนกขาขนทละ 100 กรม กบการอานขาลงทละ 100 กรมมผลตอคาอานของเครองมอชง) 13. Nominal value คาระบ คาทใชส าหรบระบลกษณะของอปกรณ หรอใหไวเปนแนวทางของการใชอปกรณ 14. Stability เสถยรภาพหมายถงความสามารถของเครองมอวดทสามารถรกษาลกษณะทางมาตรวทยาใหคงตว หมายเหต โดยปกตจะพจารณาเสถยรภาพเทยบกบเวลา ถาเปรยบเทยบกบปรมาณอนตองระบใหชดเจน 15. Drift การลอยเลอน เปนการแปรผนอยางชาๆ ตามเวลาของลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด

5

16. Conventional true value (of a quantity) คาจรงสญนยมหมายถงคาของปรมาณ ทอาจใชแทนคาจรงส าหรบวตถประสงคทก าหนดไว หมายเหต คาจรงของปรมาณ เกดจากความคดทางอดมคตและโดยทวไป ไมสามารถรคาทพอดได ทจรงแลวจากปรากฎการณควอนตมอาจเชอไดวาไมมปรมาณของคาจรงของปรมาณใดๆทเปนเอกภาพ 17. Off center loading การวางน าหนกไมตรงกลางจานของเครองชง 18. Repeatability ความทวนซ าได(ของเครองวด) ความสามารถของเครองวดทใหผลการตอบสนองเหมอนกนทสด ส าหรบการใชสงเราเดยวกนภายใตภาวะทก าหนดของการใช 19. Traceabilty หมายถงสมบตของผลการวด ทสามารถหาความสมพนธกบมาตรฐานทเหมาะสม ซงโดยทวไปไดแกมาตรฐานระหวางประเทศ หรอมาตรฐานแหงชาต โดยการสอบเทยบตอเนองกนเปนลกโซ และแตละชวงจะตองระบคาความไมแนนอนของการวด องคประกอบทท าใหเกดความสอบกลบไดตองครบองคประกอบดงน 1) มการสอบเทยบกลบไปยงมาตรฐานแหงชาตหรอนานาชาตโดยไมขาดชวง (unbroken chain of

calibration) 2) ทกชวงของการสอบเทยบ มรายงานคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ 3) ขนตอนการสอบเทยบ ผลการสอบเทยบตองจดท าเปนเอกสาร มบนทกไว 4) มาตรฐานอางองในการสอบเทยบตองสามารถสอบกลบไดถง SI Unit หากมหนวยวดรองรบ 5) ผทท าหนาทสอบเทยบเครองมอวด ตองเปนผทมความสามารถในการสอบเทยบ 6) เครองมอวดตองมการสอบเทยบซ าเปนระยะๆ (calibration interval) 20. Uniformity คณลกษณะของความเปนเอกรป เชนกรณตอบรอน อณหภม ณ จดตางๆ ภายในตมลกษณะของความเปนรปแบบอยางไร โดยพจารณาจากคาแตกตางสงสดระหวาง ผลการวด เวลาใดเวลาหนง ทของหววด อางอง กบหววด ณ จดอนๆ 21. Resolution (of an indicating device) ความจ าแนกชดของอปกรณชบอก นพจนเชงปรมาณของความสามารถของอปกรณชบอกทสามารถแยกคาไดชดเจน ระหวางคาทใกลเคยงกนของปรมาณชบอก 5. แนวทางการทวนสอบและการตความเครองมอวด เมอเครองมอวดทอยในการควบคมขององคกรไดรบการสอบเทยบแลว(ไมวาสอบเทยบจากภายนอก หรอสอบเทยบในองคกรกตาม) ตองไดรบการทวนสอบหรอตความวาเปนไปตามเกณฑหรอไม การทวนสอบ(verification)เปนการยนยนโดยการตรวจสอบวาเปนไปตามความตองการใชงานทก าหนด ในขณะทการตความเครองมอวดเปนการตดสนวาเครองมอวดมลกษณะเปนตามเกณฑทก าหนดไวหรอไม กรรมวธในการทวนสอบและการตความเปนไปตามเกณฑมวธคดทแตกตางกนดงตอไปน 5.1) การทวนสอบเครองมอวด โดยทวไปเปนการเปรยบเทยบคาของ error ของเครองมอวดทดจากใบรายงานผลการสอบเทยบ และเทยบกบคา maximum permissible error ทก าหนดไวลวงหนาโดยองคกร หากคาของ error ทไดจากการสอบเทยบนอยกวาคา maximum permissible error กจะ

6

กลาววาเครองมอวดผานการทวนสอบและสามารถน าไปใชในโรงงานได แตหากพบคา error มากกวาคาของ maximum permissible error กจะถอวาเครองมอวดไมผานการทวนสอบ ตวอยางเชน เครองวดอณหภมยอมใหผดพลาดสงสดไดไมเกน +/- 1 o C และผลการสอบเทยบพบวาเครองมอวดมคาผดพลาด +0.6 o C กจะตดสนวาเครองมอวดผานเกณฑ(อางถง ISO10012:2003 ภาคผนวก A4) ในกรณการทวนสอบนจะเหนไดวา คาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบมไดน ามาค านงถงในการทวนสอบ หากผใชเครองมอวดตองการความมนใจในผลการวดมากขน จะตองค านงถงคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบดวย เชน อาจจะเอาคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบไปเปนแหลงความไมแนนอนของการวดแหลงหนงในขณะใชงานเครองมอวด หากหนวยงานไดใชวธการทวนสอบเครองมอวดตาม ISO10012:2003 โดยมไดค านงถงคาความไมแนนอนของการสอบเทยบผลการวดในโรงงานกจะมคาความไมแนนอนของหองปฏบตการสอบเทยบรวมอยหากไมค านงถงใหเหมาะสมกอาจจะกอใหเกดการตความผลตภณฑผดไปจากขอเทจจรง 5.2) การตความเครองมอวด การตความเครองมอวดวาตกหรอผานเกณฑไดมค าแนะน าในเอกสาร ISO14253-1:1998 ซงการตความนได มการค านงถงคาความไมแนนอนในการวดของหองปฏบตการสอบเทยบดวย การตความนจะจ าเปนในกรณทลกคาหรอผเกยวของตองการใหหองปฏบตการสอบเทยบรายงานผลการสอบเทยบในรป ของการรายงานวาเครองมอวดตกเกณฑหรอผานเกณฑทก าหนดหรอไม ตวอยางเชน เครองวดอณหภมยอมใหผดพลาดสงสดไดไมเกน +/- 1 o C และผลการสอบเทยบพบวาเครองมอวดมคาผดพลาด +0.7 o C และคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ Thermometer มคา +/- 0.35 o C กจะตดสนไดเครองมอวดไมสามารถบอกไดวาผานเกณฑ เพราะเนองจากผลการสอบเทยบจะผานเกณฑกตอเมอ คา error + คา uncertainty of measurement ของการสอบเทยบ จะตองไมเกนเกณฑทก าหนดไว(อางถง ISO14253:1-1998) ในกรณการตความแบบนจะเหนไดวา คา uncertainty of measurement ของการสอบเทยบไดมการค านงถงตอนท มการตความแลวดงนนเมอใชเครองมอวดในโรงงานคาความไมแนนอนขอ งการวดของหองปฏบตการ กไมตองน ามาคดซ า 6. การน าผลในใบรายงานผลการสอบเทยบมาตรฐานไปใชควบคมเครองมอวดและกระบวนการวด การควบคมเครองมอวดใหเปนไปตามเกณฑตลอดเวลา จะด าเนนการโดยการสอบเทยบและปรบแตงเปนระยะกระบวนการยนยนกอนทจะน าเครองมอวดทสอบเทยบเสรจไปใชในการวดขององคกร นนประกอบไปดวยการการตรวจสอบใหแนใจเครองมอวดทใชมคณลกษณะทางมาตรวทยาเปนไปตามเกณฑทตองการ ตามขอ 5.1 และ 5.2 อาจจะจดท าเปนขนตอนตามล าดบงานดงรปท 1 ซงจะเหนไดวาในการทวนสอบเครองมอวดนนจะตองใชคา error ทอยในใบรายงานผลการสอบเทยบไปใชในการทวนสอบผล ขณะทการตความเครองมอวดนน ตองใชทงคา error และคา uncertainty of measurement มาประกอบการตความเครองมอวด วาเปนไปตามเกณฑหรอไม

7

อนงขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบสามารถน าไปประยกตในงานวดของโรงงานไดโดยสามประการคอ

1) การน าขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบหลายครงมาก าหนดหาคา Drift ของเครองวด 2) การน าคาความผดพลาดทรจากการสอบเทยบมาค านวณเปนคาปรบแกท าใหการวดแมนย าขน 3) การน าคาความไมแนนอนของการวดของหองปฏบตการสอบเทยบ มารวมประเมนเปนคา

ความไมแนนอนของการวดในโรงงาน

8

รปท 2 แสดงใหเหนกระบวนการในการวดซงจะมการใชผดพลาด และคาความไมแนนอนของการวดในการตดสนผลของการวดดวย

รปท 1 ผงล ำดบงำนกำรตรวจสอบเครองมอวด

ผรบผดชอบ เอกสาร/ใบแบบ ผควบคมเครองมอวด บญชรำยชอเครองวด

ผควบคมเครองมอวด ประวตเครองมอวด FM 5.5-02

ผควบคมเครองมอวด แผนกำรสอบเทยบ เครองมอวด FM-5.5-01

ผควบคมเครองมอ เปนไปตำมเกณฑ ไมเปนไปตำมเกณฑ สำมำรถซอม ปรบได ไมสำมำรถซอม

ปรบได

เรม

ก ำหนดเครองมอวดทตองควบคม

ก ำหนดคณลกษณะของเครองมอวดทตองกำรควบคมแตละเครอง และจดท ำประวตเครองมอวดทมผลส ำคญตองำนทดสอบ/สอบเทยบ

จดใหมกำรสอบเทยบมำตรฐำนเครองมอวดทตองกำรควบคมแตละเครอง ตำมเวลำทก ำหนด

ตรวจสอบเครองมอวด วำมลกษณะเปนไปตำมเกณฑทก ำหนดหรอไม

บนทกลงในประวตเครองมอวด

ตรวจสอบวำปรบแตงหรอซอมไดหรอไม

สงซอม และปรบแตง และสอบเทยบ และตรวจสอบใหม

รำยงำนเครองมอวดผดปรกต แขวนปำยหำมใช

น ำเครองมอวดไปใชงำนตำมปรกต

เสรจสน

9

6.1 การน าผลการสอบเทยบเครองมอวดไปใชในกระบวนการวด ในระบบของการวดนนจะเหนไดวามองคประกอบส าคญของระบบการวดมอยสองสวนคอ องคประกอบของการวด( เชนเครองมอวด อปกรณเสรมตางๆ คน ฯลฯ) และกระบวนการวด (ชดของความสมพนธภายในระหวาง ทรพยากรตางๆ และขนตอนการปฏบต ซงสงผานปรมาณทตองการวดไปเปนผลการวด) หากโรงงาน ควบคมแตเครองมอวดใหเปนไปตามเกณฑ โดยละเลยการควบคมกระบวนการวด ผลการวดกอาจจะมคาความไมแนนอนสงจนไมสามารถยอมรบได การใชผลการสอบเทยบเครองมอวดในอดตมาใชในกระบวนการวด คอการทผใชเครองมอวดไดน าขอมลทไดจากการสอบเทยบมาใชประกอบกระบวนการวดทปฏบตประจ าเพอใหผลการวดเปนไปตามคณลกษณะทตองการ ไมยอมรบ ยอมรบได

รปท 2 ผงล าดบงานการตรวจสอบกระบวนการวด

เรม

วำงแผนกำรวด และออกแบบ กระบวนกำรวด

ด ำเนนกำรวด ตำมกระบวนกำรวดทออกแบบไว

น ำคำปรบแก คำกำรลอยเลอน และคำควำมไมแนนอนมำใชในกระบวนกำรวด

ประเมนคำควำมไมแนนอนของกำรวด และบนทกหลกฐำน

คำควำมไมแนนอน ยอมรบไดหรอไม

สนสด

10

กลาวโดยสรปใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอวดทไดจากหองปฏบตการสอบเทยบ ควรจะไดน ามาวเคราะห และตความเพอน าขอมลไปใชใหเกดประโยชน เชนการใชคา error มาประกอบการทวนสอบ การใชคา error + uncertainty แลวเทยบกบเกณฑในการตความ วาเครองมอวดเปนไปตามเกณฑหรอไม และผลสอบเทยบในรปของ error สามารถน าไปเปนคาปรบแกได ขณะทคาความไมแนนอนของการสอบเทยบกสามารถน าไปเผอเปนคาความไมแนนอนสดทายของการวดได ผเกยวของกบการวดจงควรพจารณาใชขอมลในใบรายงานผลการสอบเทยบใหเกดประโยชนสงสดแกหนวยงานตอไป บรรณานกรม APLAC TC001:2001, APLAC-EA Policy on traceability of measurements ILAC G-5:1994 Guideline for calibration and maintenance 0f test and measuring equipment ILAC G-8:1996 Guideline on assessment and reporting of compliance with specification International Standard: ISO10012:2003, Measurement management systems. International Standard: ISO9001:2008, Quality management systems - requirements International Standard: ISO17025:2005, General requirement for the competence of testing and calibration laboratories. มอก.235 เลม 14-2531 มาตรฐานอตสาหกรรมนยามศพทมาตรวทยา กระทรวงอตสาหกรรม **************************

General Equipment - Calibration and Checks June 2013

© Copyright National Association of Testing Authorities, Australia 2013

This publication is protected by copyright under the Commonwealth of Australia Copyright Act 1968. NATA’s accredited facilities or facilities seeking accreditation may use or copy this publication or print or email this publication internally for accreditation purposes. Individuals may store a copy of this publication for private non-commercial use or copy a reasonable portion of this publication in accordance with the fair dealing provisions in Part III Division 3 of the Copyright Act 1968. You must include this copyright notice in its complete form if you make a copy of this publication. Apart from these permitted uses, you must not modify, copy, reproduce, republish, frame, upload to a third party, store in a retrieval system, post, transmit or distribute this content in any way or any form or by any means without express written authority from NATA.

General Equipment - Calibration and Checks

June 2013 Page 3 of 15

General Equipment- Calibration and Checks

All parameters that contribute to the overall quality of a test or calibration require measurement traceability. This includes measurements that have a significant effect on the accuracy or validity of the result being reported. Therefore equipment that is used to provide a measurement of these parameters must be calibrated.

A facility must demonstrate how it has determined which parameters are critical (and non critical) to the overall quality of test and calibration results. As an example, critical parameters may be analytical or quantitative data, or measurements which have a significant contribution to the final result and associated measurement uncertainty.

Definitions

‘Metrological Traceability’ is the property of a measurement result whereby

the result can be related to a reference through a documented unbroken chain of calibrations, each contributing to the measurement uncertainty (ISO/IEC

Guide 99 (2007) – 2.41).

Applying this definition, the measurement uncertainty must be determined for each link of the traceability chain back to a realised standard. The last step of the link must also be included e.g. equipment calibrated in-house through use of a reference item or reference material.

To demonstrate evidence of measurement traceability, each link of the traceability chain, including its measurement uncertainty, must be reviewed.

NATA’s policy for measurement traceability is detailed in Policy Circular 11.

‘Calibration’ is an operation that, under specified conditions, in a first step, establishes a relation between the quantity values with measurement uncertainties provided by measurement standards and corresponding indications with associated measurement uncertainties and, in a second step, uses this information to establish a relation for obtaining a measurement result from an indication (ISO/IEC Guide 99 (2007) – 2.39).

As detailed in Policy Circular 11 and under clause 5.6, of the ISO 17025 Standard Application Document, calibrations are normally carried out by an external calibration authority and an endorsed test report is obtained for this work. For calibrations performed in-house, a facility must demonstrate the capability to do so according to the criteria set out in ISO/IEC 17025 sub-clause 5.6.2.1 and NATA Policy Circular 12.

Note: Some items of equipment such as sound level meters are designed to have a level adjustment before each use by applying a known source to the input of

the instrument. Although sometimes called a ‘calibration’ or ‘internal calibration’ by the manufacturer, it is a single point level adjustment and is not to be confused with a full calibration which provides measurement traceability across the instruments full measurement range.

‘Check’ is a measurement of at least one point in a range of a measuring instrument or system or material against a known value to confirm that it has not deviated significantly from its original calibrated value. It is also an examination of the condition of an artefact i.e. the reference of known value, to determine that it has not been adversely affected by constant use.



Checks are usually carried out in-house by the facility staff. If, however, the checks are carried out by an external authority then an endorsed report must be obtained.

By performing a check on an instrument, a facility is able to determine if the instrument has changed since its last calibration. By performing regular checks, the interval between periodic calibrations may be extended.

Alternatively, in some applications, where an instrument is used for comparative results and it has been determined that measurement traceability is not required, a check of the instrument’s measurement functionality may be deemed acceptable.

Calibration and checking intervals

Facilities are responsible for establishing their own equipment assurance program. This is to ensure that all equipment used satisfies the need to produce consistent and reliable and where appropriate, traceable results.

When establishing an equipment assurance program, consideration must be given to the following:

history of stability;

frequency of use;

accuracy required;

requirement for traceability of measurement;

ability of staff to perform in-house checks;

successful participation in proficiency testing programs.

Equipment assurance programs move the emphasis from a high reliance on demonstration of equipment conformance at the time of calibration to:

having a greater contribution from more frequent checks against reference items or materials;

cross-checking against similar systems;

the checking of particular critical features.

Equipment calibration and check programs should cover:

commissioning of new equipment (including initial calibration and checks after installation);

operational checking (checking during use with reference items or materials*);

periodic checking (interim but more extensive checking, possibly including partial calibration);

scheduled maintenance by in-house or specialist contractors;

complete recalibration.

Note: * If no appropriate reference items or materials are available, then the facility shall demonstrate that the alternatives used have sufficient traceability, stability, homogeneity and accuracy such that the method and subsequent results can be deemed fit for purpose.

Where an equipment assurance program is not established by the laboratory,



then the minimum intervals for calibrations and checks are as detailed in the following table.

The table includes the most common items of equipment and it should not be assumed that measurement traceability, and thus calibrations (and checks), are not applicable for equipment not listed.

The intervals indicated in the table are based on the assumption that:

typical uses of the equipment and the required accuracy have been considered;

the equipment is of good quality, of proven adequate stability and is properly used and housed;

the facility has both the equipment capability and staff expertise to perform the requisite in-house checks;

all of the subsidiary checks indicate satisfactory operation.

Shorter intervals between calibrations and/or checks may be required when the equipment operates under less than ideal conditions. If any suspicion of damage arises, the equipment must be recalibrated immediately and thereafter at reduced intervals until it is shown that stability has not been impaired. Furthermore, reduced intervals between calibrations and/or checks may also be required in particular testing applications or with particular equipment configurations.

An interval may be extended if the facility is able to justify the extension, subject to statutory, contract, specification or test standard requirements.

In order to assist facilities to demonstrate good control of their tests and measurements and to reduce their operating costs, NATA encourages facilities to develop equipment assurance programs.

Details of the documents referenced may be found within the body of the following table.



General Equipment Table

Item of equipment Calibration

interval (years)

Checking interval

(months)

Procedures and references

Accelerometers

Piezoelectric types 3

12 Intercomparison.

On use Check against vibration calibrator.

Servo, strain gauge and piezoresistive types (CD or 0Hz response

2 On use Check by inversion

Air flow nozzles Initial

12 Check throat diameter.

Anemometers 1

Angle gauges 2 then 4

Balances 3 The Calibration of Weights and Balances EC Morris and KMK Fen

12 Service.

6 Repeatability check. NATA Technical Note 13.

1 One point check. NATA Technical Note 13.

Barometers Initial NATA Technical Note 8.

Biological safety cabinets (BSC)Class I and Class II for

personnel and environment protection

1 AS 2252.4

Callipers 2 AS 1984

Dial gauges 2 AS 2103

Digestion blocks e.g. blocks or mantles used for Kjehldahl Nitrogen, Chemical Oxygen Demand or metal digestions

Initial, then 12 and after repair or maintenance

Temperature variation check across working spaces or recovery check with a difficult to digest standard/sample e.g. nicotinic acid for TKN digestion.

Dimensional Measuring machines

Precision scales 10

Geometric tests 5

Micrometer heads 3

Coordinate Measuring Machines (CMMs)

2




interval (years)

Checking interval

(months)


6 Intermediate volumetric check (eg ball bar).

Displacement transducers (LVDT)

2

On day of use

Against length standard.

Electrical instruments

Digital multimeters

(DMM), and other types of meters which measure electrical parameters such as volts, resistance, current, capacitance etc. Including: Analog meters, Data loggers, Chart recorders, Watthour and Varhour meters.

1 Calibrate over all ranges and parameters of use including calibration across frequency (Hz) of use.

6 Compare with meters of similar resolution.

Environmentally controlled enclosures including

Incubators, Ovens, Furnaces, Conditioning enclosures (ageing), Refrigerators and Freezers, Water baths

Temperature 3 Spatial uniformity, IEC 60068-1; 60068-2-38; 60068-2-39; AS 2853

On use Monitor temperature at at least one point

Humidity 3

12 Spatial uniformity of temperature.

CO2 On use Monitor level.

Infra Red, Ultraviolet and Visible

3

On use Check operation of the lamps.




interval (years)

Checking interval

(months)


Pressure / Vacuum On use Monitor level.

Extensometers

Contact and Optical 2 AS 1545. Grading requirements apply.

Feeler gauges 2 AS 1665

Flowmeters

Differential Pressure meters, orifice meters, venturi meters and Anubar

2

6 Flow or dimensional calibration plus inspection for wear and damage. Pressure to be calibrated as appropriate.

Electronic Thermal, Mass Flow

1 Where high temperature or corrosive gases are monitored a shorter interval is recommended.

Laminar flow meters 2

6 Inspect for damage or contamination

Sonic Nozzle

Reference 0.1% 3 6 Inspect and clean.

Working 0.5% 6 6 Inspect and clean.

Soap Film 2

Positive Displacement Meters

2

Provers 2

6 Thermometer ice points and pressure readout checks for stability

Rotary meter 2

6 Inspect for contamination or damage

Rotameters Variable area meters

2

3 Visual inspection for damage to float edges or ball float for pitting

Turbine meters 2

6 Inspect for contamination or damage of turbine blades

Turbine meters (Pelton Wheel/Miniature)

1

Vortex shedding 2

6 Inspect for contamination of the bluff body




interval (years)

Checking interval

(months)


Wet test meters 2

Before use Set water level before use

Force testing machines

Dead Weight 5 AS 2193

Elastic Dynamometer 2 AS 2193

Hydraulic, pneumatic 2 AS 2193

6 Cross head speed (for constant rate of extension machines) and pressure

Fume cupboards (cabinets)

2 Depending on cabinet type either AS/NZS 2243.8 or AS/NZS 2243.9

Gauge blocks 2 then 4 subsequent

AS 1457

Hygrometers

(Assmann and sling psychrometers)

10

6 Compare thermometers at room temperature with wick dry. AS 2001.1 Appendix C

Thermohygrographs (hair)

1

Weekly Check against a calibrated psychrometer.

Electronic types (eg. digital psychrometer)

1

Digital psychrometers (not electrical impedance sensors)

3

6 Check against a calibrated thermometer at ambient temperature.

Electrical impedance humidity probes

1 2 yearly if used only under ambient conditions.

Dew or frost point hygrometers

2

Levels (precision) 4

12 12- monthly single point check for electronic levels

Load cells and Large scale weighing devices

2 AS 2193

On day of use

If amplification is variable, perform shunt calibration check.

Luminance meters &




interval (years)

Checking interval

(months)


Illuminance meters

Digital 1

Analogue 2

Manometers

Liquid 10

Electronic 1

Masses

Stainless steel, nickel chromium alloy

3

Other alloy and iron Class III

2

For proof loading purposes

5 Against calibrated load cell (in house) or weighing device, which achieves the specified accuracy.

Micrometers 5 AS 2102

1 Zero, one point (against gauge block) and condition of anvils.

Optical electronic distance measurement equipment

2

Optical projectors 5

pH meters Daily or on use

Check against two buffer solutions as per manufacturer’s instructions.

Pipettes (POVAs) * * *Equipment calibration and/or checking requirement will be dependent on the criticality of volume dispensed and/or the repeatability of dispensed volume required by the test method.

Pressure equipment

Test gauges used for calibration of industrial gauges

1 AS 1349 for Bourdon tube types

Industrial gauges not subject to shock loading

1 AS 1349 for Bourdon tube types

Industrial gauges subject to shock loading.

6 months AS 1349 for Bourdon tube types

Digital pressure gauges

1

Pressure transducers 1




interval (years)

Checking interval

(months)


Pressure transmitters 1

Calibrators 1

Radiation thermometers including Visible and Infrared Pyrometers

2 Initial test of target size dependence should be performed Initial calibration should include sufficient points to confirm linearity

12 Check at one point in range or at ice point

Disappearing filament pyrometers

3

Pyrgeometers 3

Sieves Initial Compliance certificate to AS 1152, BS 410.

12 More or less frequent checks may be required against a reference set or a suitable reference material.

Sound measuring devices Including Sound level meters & Noise dosimeters

2

On use Check against acoustic calibrator or pistonphone

Acoustic calibrators including Pistonphones and sound sources

1 AS/IEC 60942

6 Intercompare

Spectrophotometers and Spectroradiometers

6 Wavelength accuracy, bandpass, absorbance, stray light error, linearity of response, repeatability and matching of cells.

On use A blank and at least 2 points on the calibration curve must be checked.

Tape measures, rules

Tape measures and retractable pocket rules

Initial AS 1290.4

24 to 60 Check at maximum length, depending on use and accuracy required.

Steel rules Initial BS 4372

6 1 point check within operating range.

Thermocouples

‘Base metal’ type, sheathed

2 For use up to 400°C. For use from 400°C to 1300 °C the same immersion depth must always be used




interval (years)

Checking interval

(months)


(or a greater depth of immersion). Homogeneity must be assessed as part of their recalibration.

‘Base metal’ type, wire 2 For use up to 300o C. Replace if used

above 300o C.

Stored reels 10 Reel of wire – 4 samples of wire from end points and middle of reel.

‘Rare metal’ type 3 3 years or after 100 hours above 500o

C whichever is sooner.

Thermocyclers * 12 *Equipment calibration and/or checking requirement will be dependent on test method/kit. When performing a verification, measure temperature uniformity across the block for a number of cycles, logging time spent at temperature using a measurement frequency of at least 2 Hz; Check for excessive overshoot and undershoot (recovery rate) of temperature between temperature point. Perform verification of digital display accuracy as required.

Thermometers

Liquid–in–glass

5

6 Check at ice point. NATA Technical Note 19 or against reference thermometer at 1 point in range

Resistance

-40°C to 250°C 5

6 Check at ice point.

<-40°C and >250°C 2

6 Check resistance at ice point.

Measuring instrument AC Bridge type, Reference and Working

5

Measuring instrument DC Bridge type

2

6 Check at ice point.




interval (years)

Checking interval

(months)


Digital indicating systems, with or without a temperature sensor, hand held or bench type, single and multichannel. (Includes temperature loggers)

2

6 Check against a reference device at the temperature of use. If used at more than one temperature, choose the most critical temperature. Check at ice point if the facility does not have a reference device. (For data loggers the reference device can not be another data logger of the same type).

Timing devices

Stop watches, clocks (mechanical and electrical devices)

6 Check using Telephone Speaking Clock or GPS signal

Torque wrench and transducers, Screwdrivers

1

6 In house cross check of overlapping ranges if possible.

Velocity transducers 3

24 Check frequency response and sensitivity.

Volumetric glassware Initial (on commissioning and subject to nature of intended use)

AS 2162.1; BS 1797



REFERENCES

This section lists publications referenced in this document. The year of publication is not included as it is expected that only current versions of the references shall be used.

Australian Standards

AS 1152 Specification for test sieves

AS 1290.1 Linear measuring instruments used in construction - General requirements

AS 1290.4 Linear measuring instruments used in construction - Retractable steel pocket rules

AS 1349 Bourdon tube pressure and vacuum gauges

AS 1457 Geometrical Product Specifications (GPS) - Length standards - Gauge blocks

AS 1545 Methods for the calibration and grading of extensometers

AS/NZS 1665 Welding of aluminium structures

AS 1984 Vernier callipers (metric series)

AS 2001.1 Methods of test for textiles - Conditioning procedures

AS 2102- Micrometer callipers for external measurement

AS 2103 Dial gauges and dial test indicators (metric series

AS 2162. Verification and use of volumetric apparatus - General - Volumetric glassware

AS 2190 Clinical maximum thermometers - Mercury-in-glass

AS 2193 Calibration and classification of force-measuring systems

AS/NZS 2243.8 Safety in laboratories - Fume cupboards

AS/NZS 2243.9 Safety in laboratories - Recirculating fume cabinets

AS 2252.1 Biological safety cabinets - Biological safety cabinets (Class I) for personnel and environment protection

AS 2853 Enclosures - Temperature-controlled - Performance testing and grading

AS IEC 60942 Electroacoustics - Sound calibrators

Other Standards

BS 410. Stainless steel test sieves

BS 1797 Schedule for tables for use in the calibration of volumetric glassware

BS 4372 Specification for engineers' steel measuring rules

IEC 60068-1 Environmental testing. Part 1: General and guidance;

IEC 60068-2-38 Environmental testing - Part 2-38: Tests - Test Z/AD: Composite temperature/humidity cyclic test;



IEC 60068-2-39 Environmental testing - Part 2: Tests. Test Z/AMD: Combined sequential cold, low air pressure, and damp heat test

ISO/IEC Guide 99 International vocabulary of metrology -- Basic and general concepts and associated terms (VIM)

ISO/IEC 17025 General Requirements for the competence of calibration and testing laboratories

NATA Publications

NATA Policy Circular 11 Policy on Metrological Traceability

NATA Policy Circular 12 NATA Requirements for the Performance of Calibrations In-house

NATA Technical Note 8 The in-situ calibration of Barometers

NATA Technical Note 13 User Checks of Balance Calibration

NATA Technical Note 19 Liquid-in-Glass Thermometers – Selection, Use and Calibration Checks

Other Publications

The Calibration of Weights and Balances EC Morris and KMK Fen

Amendment Table

The table below provides a summary of changes made to the document with this issue.

Section Amendment

Equipment table

Thermocyclers * 12 *Equipment calibration and/or checking requirement will be dependent on test method/kit. When performing a verification, measure temperature uniformity across the block for a number of cycles, logging time spent at temperature using a measurement frequency of at least 2 Hz; Check for excessive overshoot and undershoot (recovery rate) of temperature between temperature point. Perform verification of digital display accuracy as required.

Equipment table

Pipettes (POVAs) * * *Equipment calibration and/or checking requirement will be dependent on the criticality of volume dispensed and/or the repeatability of dispensed volume required by the test method.

Additional guidance as above inserted into the body of the equipment table. Guidance for thermocyclers as above replaced earlier text in the previous version.

1

การตความใบรายงานผลการสอบเทยบเพอการควบคมเครองมอวด ส าหรบหองปฏบตการทดสอบตาม ขอก าหนดของ ISO/IEC17025:2005

โดย ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1/1 จ.เชยงราย

วทยากร เรออากาศเอก พชย มะคาทอง

วนพฤหสบดท 21 และศกรท 22 พฤษภาคม 2558

7.8 o C

ตเยนเกบตวอยางก าหนดใหมอยอณหภมระหวาง2 o C ถง 8 o C

Thermometer with probe

จากคาทแสดงบนสวนแสดงผลของ thermometer ตเยนเกบตวอยาง เปนไปตามเกณฑก าหนดหรอไม

หวขอการฝกอบรม

1. สงทกระทบตอความถกตอง และเชอถอไดของผลการ

ทดสอบและบรรยายเรองระบบมาตรวทยาพนฐาน

ในสวนของความสามารถสอบกลบไดของผลการวด

2. นยามศพทมาตรวทยา และลกษณะส าคญทางมาตรวทยา

ของเครองมอวด ทกระทบตอผลการทดสอบ

และกจกรรมกลมตอบแบบฝกปฏบต


3. การควบคมเครองมอวดตามขอก าหนด ISO/IEC17025:2005

ขอ 5.5 และกจกรรมกลมตอบแบบฝกปฏบต

4. กจกรรมกลม การจดระบบควบคมเครองมอวด ของหอง

ปฏบตการทดสอบ และการน าเสนอผลงาน


5. บรรยายสาระในใบรายงานผลการสอบเทยบ และแบงกลมท า

แบบฝกปฏบต และน าเสนอผลงาน เรองสาระในใบรายงาน

ผลสอบเทยบ

6. บรรยายคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด การ

ก าหนดเกณฑยอมรบของเครองมอวด และคณลกษณะของ

ผลการวด แบงกลมตอบแบบฝกปฏบต และน าเสนอผลงาน


7. บรรยาย แนวทางการตรวจสอบ และตดสนความเปนไปตาม

เกณฑของ เครองมอวดส าหรบหองปฏบตการทดสอบ และ

กจกรรมกลมตอบแบบฝกปฏบตแนวทางการด าเนนการ ในการ

ควบคมเครองมอของหองปฏบตการทดสอบ

8. ฝกปฏบต การตความใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอ

วด เชน Thermometer, Balance, Hot air oven,

Micro pipette, Water bath และบนทกผลการปฏบต

2

วตถประสงคของการฝกอบรม

3. สามารถตความขอก าหนดเรองการควบคมเครองมอ ตาม

ขอก าหนด 5.5 ของ ISO/IEC17025:2005 ไดตรงตาม

ความหมายขององคกร ISO

4. บอกแนวทางการจดระบบควบคมเครองมอวด ของหอง

ปฏบตการทดสอบไดอยางถกตอง


3. บอกคณลกษณะเฉพาะ ของเครองมอส าหรบหองปฏบตการ

เชน water bath, incubator ,balance และ pH meter

ไดอยางถกตอง

4. บอกแนวทางในการจดการ ควบคมเครองมอของ

หองปฏบตการทดสอบตามขอก าหนด ไดอยางถกตอง


5.อธบายสาระในใบรายงานผลการสอบเทยบไดอยางถกตอง

6. บอกคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวดและการ


ผลการวด ไดอยางถกตอง


5.อธบายสาระในใบรายงานผลการสอบเทยบไดอยางถกตอง

6. บอกคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวดและการ


ผลการวด ไดอยาง


7. ระบแนวทางการตรวจสอบ และตดสนความเปนไป

ตามเกณฑของ เครองมอวดส าหรบหองปฏบตการทดสอบได

อยางถกตอง

8. ไดฝกปฏบต การตความใบรายงานผลการสอบเทยบเครองมอ

วด เชน Thermometer, Balance, Hot air oven,

Micro pipette, Water bath และบนทกผลการปฏบต

1. สงทกระทบตอความถกตอง และเชอถอได

ของผลการทดสอบและบรรยายเรองระบบ

มาตรวทยาพนฐาน ในสวนของ

ความสามารถสอบกลบไดของผลการวด

3

2. นยามศพทมาตรวทยา และลกษณะส าคญทาง

มาตรวทยา ของเครองมอวด ทกระทบ

ตอผลการทดสอบ และตอบแบบฝกปฏบต

3 การควบคมเครองมอวดตามขอก าหนด

ISO/IEC17025:2005 ขอ 5.5

4 กจกรรมกลม การจดระบบควบคม

เครองมอวด ของหองปฏบตการทดสอบ

และการน าเสนอผลงาน

5. บรรยายสาระในใบรายงานผลการสอบเทยบ

และแบงกลมท าแบบฝกปฏบต และน าเสนอ

ผลงาน เรองสาระในใบรายงานผลสอบเทยบ

6. บรรยายคณลกษณะทางมาตรวทยาของ

เครองมอวด การก าหนดเกณฑยอมรบของ

เครองมอวด และคณลกษณะของ

ผลการวด แบงกลมตอบแบบฝกปฏบต และ

น าเสนอผลงาน

7. แนวทางการตรวจสอบ และตดสนความเปน

ไปตามเกณฑของ เครองมอวดส าหรบ

หองปฏบตการทดสอบ และกจกรรมกลมตอบ

แบบฝกปฏบตแนวทางการด าเนนการ ในการ

ควบคมเครองมอของหองปฏบตการทดสอบ

4

8. ฝกปฏบต การตความใบรายงานผลการสอบ

เทยบเครองมอวด เชน Thermometer, Balance,

Hot air oven, Micro pipette, Water bath และ

บนทกผลการปฏบต

กระบวนการวด

ปรมาณทตองการวด ผลการวดทได

Measurand ( Y ) Measurement Result ( y )ปจจยทสงผลกระทบตอความแมนย าของผลการวด บคลากร(5.2)คณลกษณะของเครองมอวด(5.5)ผลจากสภาพแวดลอม(5.3)กรรมวธการวด(5.4)ความไมแนนอนสะสมของเครองมอ(ความสอบกลบได )การสมตวอยาง(5.7)การปฏบตตอสงทตองการวด(5.8)

ฯลฯ ( จาก ISO/IEC17025:2005 ขอ 5.1)

ความหมายของ การวด(measurement)

การวด หมายถง การปฏบตทงปวงทมวตถประสงคเพอตดสนคาของปรมาณ ( Set of operations having the objective of determining a value of a quantity: VIM 2.1) VIM1993

การวด หมายถง กระบวนการทดลองเพอใหไดมาซงคาของปรมาณ หนง หรอมากกวาหนงคาของปรมาณ ซงสามารถแสดงคาของปรมาณอยางสมเหตผล (VIM ISO/IEC GUIDE 99:2007)

ความหมายของ ปรมาณ (quantity)

ปรมาณ หมายถง คณลกษณะของปรากฎการณ วตถ หรอสาร ซงคณลกษณะดงกลาวมคาทอธบายเปนตวเลข หรอเปนคาอางอง

Property of phenomenon, body, or substance, where the property has a magnitude that can be expressed as a number and a reference .(VIM ISO/IEC Guide 99 : 2007)

Measuring equipment

บรภณฑการวด (measuring equipment)เครองวด software อปกรณมาตรฐานการวด วสดอางอง อปกรณเสรม หรอการรวมสงทกลาวมา ซงจ าเปนเพอท าใหเปนจรงซงกระบวนการวด ( ISO9000:2000 item 3.10.4)

ความหมายของผลการวด(result of measurement)

ผลการวด หมายถง คาของปรมาณทวดไดจากการวด ( VIM 3.1) เมอใชค าวา ผลการวด ตองชดเจนวาเปน คาชบอก คายงไมปรบแก คาทปรบแกแลว หรอเปนคาเฉลยจากการวดซ าจ านวนเทาใด อนงขอความทสมบรณของผลการวด ใหรวมถงขอสนเทศเกยวกบความไมแนนอนของผลการวด ( VIM1993)

ชดของคาซงเกยวของกบ ปรมาณเฉพาะทตองการวด รวมถงขอมลอนๆ ทเกยวของ ทสามารถหาได( VIM:2007)

5

ความหมายของผลการวด(result of measurement)

ชดของคาซงเกยวของกบ ปรมาณเฉพาะทตองการวด รวมถงขอมลอนๆทเกยวของ ทสามารถหาได( VIM:2007)

ขอมลอนๆ ทเกยวของไดแก- คาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ

เครองมอวด ทในการวด (ดไดจากใบรายงานผลสอบเทยบเครองมอวดครงลาสด)

- คณลกษณะทางมาตรวทยา ของเครองมอวดและสงทกระทบตอผลการวด เชน สภาพแวดลอม ฯลฯ

การรายงานผลการวด

รปแบบการรายงานผลการวดY = y +/- U

เมอ Y คอปรมาณเฉพาะทประสงคจะวดy คอผลการวดทอานจากสวนแสดงผลU คอคาความไมแนนอนของการวดตวอยาง เชน เครองวดอานได 8.0 o Cน าหนกผลตภณฑ = 8.0 o C +/- 1.4 o C คาความไมแนนอนของการวดมระดบความเชอมนประมาณ 95%

7.8 o C

คณลกษณะเฉพาะของตเยนทใชเกบตวอยางก าหนดใหมอยอณหภมระหวาง2 o C ถง 8 o C


ผลการวดหลงการแกคา= 8.0 oC +/- 1.4 oC

ขอมลทมอย digital thermometer มคา MPE = < +/- 1.0 oC ตอปผลการสอบเทยบ digital thermometer มดงตอไปนstandard applied UUC reading correction uncertainty of measurement

5.00 o C 4.8 o C + 0.2 o C +/- 0.44 o C

Uncertainty of measurement +/- 1.4 o C

Corrected measurement result 8.0 o C

ความไมแนนอนของการวด หมายถงการประมาณบอกลกษณะในพสยของคาซงเชอวาครอบคลมคาจรงของปรมาณเฉพาะทตองการวด

9.4 o C

Probability

Value of quantity

6.6 o C

ความหมายของมาตรวทยา

มาตรวทยา(metrology) หมายถง วทยาศาสตรของการวดครอบคลมทงทางทฤษฎ และทางปฏบต ไมวาจะมความไมแนนอนในระดบใด ไมวาจะอยในสาขาวทยาศาสตร หรอสาขาเทคโนโลยใด (VIM 2.02)

มาตรวทยา(metrology) หมายถง วทยาศาสตรของการชงและการวดใชเพอก าหนด ความเปนไปตามขอก าหนด ทางวชาการตางๆรวมถงการพฒนามาตรฐาน และระบบตางๆ ส าหรบการวดคาสมบรณ และคาสมพนธ (ANSI/IEEE STD 100-1977)

กจกรรมมาตรวทยามาตรวทยา(metrology) ครอบคลม 3 กจกรรมหลกคอ1. การก าหนดนยามหนวยของการวดทเปนทยอมรบสากล เชน เมตร

2. การท าใหเปนจรงของหนวยวดโดยระเบยบวธทางวทยาศาสตรเชน การใชคณลกษณะเฉพาะของแสงก าหนดความยาวมาตรฐาน

3. การจดใหม หวงโซ ของความสามารถสอบกลบได โดยการก าหนดและการท าเปนเอกสาร ซงคาและความแมนของการวด และกระจายขอมลดงกลาว

( จากเอกสาร metrology - in short 3 nd edition, www. euramet.org)

6

Definition of unit

Foreign nationalprimary standards

Reference Standards

THE TRACEABILITY CHAINBIPM

National MetrologyInstitutes ordesignated nationallaboratories)

Nationalprimary standards

Industrial standards

Calibration laboratories,often accredited

Enterprises

Measurements End users

Ref. (“metrology - in short” 3 nd edition, EURAMET)

Uncertaintyincreasedown thetraceabilitychain

ความหมายของความสามารถสอบกลบไดของการวดMetrological traceability

ความสามารถสอบกลบไดของการวด หมายถง สมบตของผลการวด ทสามารถหาความสมพนธกบคาอางอง โดยผานการสอบเทยบอยางไมขาดชวง ทบนทกเปนเอกสารการสอบเทยบแตละชวงมผลตอคาความไมแนนอนในการวด

องคประกอบของความสามารถสอบกลบไดของการวด

1. มการสอบเทยบเปนชวงๆ กลบไปถงมาตรฐานทเปนทยอมรบโดยผเกยวของ เชนมาตรฐานแหงชาต หรอมาตรฐานสากลโดยไมขาดชวง

2. มการระบคาความไมแนนอนของการสอบเทยบในแตละชวง โดยวธ ทเปนทยอมรบ เพอใหสามารถประเมนคาความไมแนนอนโดยรวมของความสามารถสอบกลบไดตลอดชวงทมการถายทอดคา

3. มการบนทกเปนส าเนา แสดงวธการสอบเทยบมาตรฐานทเปนทยอมรบและมการบนทกผลการสอบเทยบ

4. ตองอางองหนวยวดสากล สามารถสอบเทยบกลบไปท SI Unit

องคประกอบของความสามารถสอบกลบไดของการวด

5. มความสามารถในการสอบเทยบ หองปฏบตการสอบเทยบ หรอ หนวยสอบเทยบในแตละชวงชนตอง สามารถแสดงหลกฐานวามความสามารถในการสอบเทยบ ตวอยางเชน มหลกฐานการไดรบการรบรองความสามารถตาม ISO/IEC17025:2005

6. มการสอบเทยบซ า เปนระยะๆ โดยมระยะเวลาทเหมาะหมายเหต การสอบเทยบโดยหองปฏบตการทได ISO9001 ไมสามารถแสดงความสามารถสอบกลบไดของการวดไดเพยงพอ

( จาก ILAC-P10 )

measurement accuracy

อตราความสอดคลองระหวาง คาของผลการวด กบคาจรงของปรมาณเฉพาะทประสงคจะวด

หมายเหต 1. แนวคดเรองความแมนของการวด ไมใชตวเลข และมไดใหคาของปรมาณตวเลข การวดอาจพดไดวา แมนมากกวา เมอผลการวดมคาผดพลาดนอย

2. Measurement accuracy ไมควรใชแทน measurement trueness หรอmeasurement precision (จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007)

100.0 o C

Manufacturer Specification Accuracyอตราความแมนของผผลตเครองมอวด+/- ( 0.25% rdg + 5 digit ) rdg ยอมาจาก readingค านวณได = +/- ( 0.25 X 100 o C /100) + 0.5 o C )

= +/- ( 0.25 o C + 0.5 o C )= +/- 0.75 o C

7

Correction

คาปรบแก คอคาทชดเชยคาผดพลาด จากผลกระทบเชงระบบ(จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007 item 2.53)

Measurement error(error of measurement)คาทไดจากการวด ลบดวย คาของปรมาณอางอง หมายเหต 1. แนวคด measurement error สามารถใชไดกบทงคa) เมอมคาปรมาณอางองคาเดยว เชนทเกดขนในการสอบเทยบ ทใช

คาของ measurement standard ทเปนคาอางองทมคาความไมแนนอนของการวดนอยจนไมมนยส าคญ หรอมคาจรงสญนยมทเปนทยอมรบ มาปอนเครองวด กจะรคา measurement error

b) ถาปรมาณเฉพาะทประสงคจะวด เปนตวแทนของคาจรงของปรมาณคาหนง หรอชดของคาจรงซงยานของคาไมมนยส าคญ ในกรณนคา measurement error ไมสามารถรได (จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007)

Instrumental drift

การเปลยนแปลงไปตามเวลาของคาอานของเครองวด ทเกดขนอยางตอเนอง หรอเปนขนๆ เนองจากการเปลยนสมบตทางมาตรวทยาของเครองมอวด(จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007 item 4.21)

maximum permissible errorคาสงสดของคาผดพลาดในการวด เมอเทยบกบคามาตรฐานอางอง ทยอมรบไดส าหรบ การวด เครองมอวด หรอระบบการวด

หมายเหต 1. ตามปกต ขอความ maximum permissible error หรอlimit of error จะใชในกรณทมคาผดพลาดสงสดสองดาน

2. ขอความ tolerance ไมควรใชแทน maximum permissible error

จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007

measurement uncertaintyตวแปรเสรมทไมเปนลบ บอกลกษณะการกระจายของคา ของปรมาณทเชอวาเปนคาของปรมาณเฉพาะทประสงคจะวด ขนอยกบขอมลทใชในการประเมนหมายเหต 1. ความไมแนนอนของการวดรวมถงองคประกอบทเกกจากผลกระทบจาก เชงระบบ เชนการแกคาทไมสมบรณของอปกรณมาตรฐานเชนเดยวกนกบ คาความไมแนนอนของการวดทนยามไว (definitional uncertainty of measurement) ในบางครงการประเมนผลกระทบเชงระบบอาจไมถกตอง แตกน าไปเผอเปนคาความไมแนนอนของการวด (จาก ISO/IEC GUIDE 99:2007)

ERROR = ผลตางคาทวดกบคาจรง

UNCERTAINTY = พสยของคาทจะมคาจรงอย

OFFSET = ผลตางของ NOMINAL กบคามาตรฐาน

UNCERTAINTYERROR

TRUE VALUE

Measurement result NOMINAL

OFFSET

ความไมแนนอนของการวด หมายถงการประมาณบอกลกษณะในพสยของคาซงครอบคลมคาจรงของปรมาณทวด

8

43

ความหมายของการควบคมเครองมอวด

เปนการด าเนนการ หลายอยาง เพอท าใหแนใจวาเครองมอวด ทมความส าคญตอผลการทดสอบ มคณลกษณะ ทเหมาะสมตอขอก าหนดในการใชงานทระบไว โดยหองปฏบตการ หรอโดยมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ

44

ความส าคญของการควบคมเครองมอวด

1) เพอท าใหแนใจ วาเครองมอวด มคณลกษณะ ทเหมาะสมตอขอก าหนดในการใชงานทระบไว โดยหองปฏบตการ หรอโดยมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ

2) เพอปองกนเครองมอวดทไมเหมาะสม ถกน าไปใชประกอบการทดสอบ ทส าคญ

3) เพอใหมความมนใจในผลการวด และทดสอบ มความเชอถอได ในระยะยาว

45

สาเหตทตองด าเนนการควบคมเครองมอวด

1) ในบางการทดสอบ เครองมอวด มผลกระทบส าคญตอผลการทดสอบ คณลกษณะเครองมอวดทไมเหมาะสม อาจจะกระทบเสยหายตอ คณภาพของผลการทดสอบ

2) เครองมอวด มความเสอมสภาพไปตาม สภาพการใชงานและอายของเครองมอ

3) หนวยงานตองการมนใจในผลการวด และทดสอบ ทมความเชอถอได ในระยะยาว

2. การท าความเขาใจขอก าหนดเรองการ

ควบคมเครองมอ ตามขอก าหนด

5.5 ของ ISO/IEC17025:2005

กระบวนการวด

ปรมาณทตองการวด ผลการวดทได

Measurand ( Y ) Measurement Result ( y )ปจจยทสงผลกระทบตอความแมนย าของผลการวด บคลากร(5.2)คณลกษณะของเครองมอวด(5.5)ผลจากสภาพแวดลอม(5.3)กรรมวธการวด(5.4)ความไมแนนอนสะสมของเครองมอ(ความสอบกลบได )การสมตวอยาง(5.7)การปฏบตตอสงทตองการวด(5.8)

ฯลฯ ( จาก ISO/IEC17025:2005 ขอ 5.1)

48

สาเหตทตองด าเนนการควบคมเครองมอวด

1) ในบางการทดสอบ เครองมอวด มผลกระทบส าคญตอผลการทดสอบ คณลกษณะเครองมอวดทไมเหมาะสม อาจจะกระทบเสยหายตอ คณภาพของผลการทดสอบ

2) เครองมอวด มความเสอมสภาพไปตาม สภาพการใชงานและอายของเครองมอ

3) หนวยงานตองการมนใจในผลการวด และทดสอบ ทมความเชอถอได ในระยะยาว

9

49

ขอก าหนด 5.5 ของ ISO/IEC17025 เรองเครองมอ

5.5.1 ตองจดใหมเครองมอทเพยงพอตอ การทดสอบหรอสอบเทยบ ทถกตองตามขอบขายการใหบรการ ในกรณทหองปฏบตการ ตองการใชเครองมอนอกการควบคมโดยตรงของหองปฏบตการ ตองท าใหแนใจวาเครองมอนน ไดเปนไปตามขอ ก าหนดเรองเครองมอ ของมาตรฐาน ISO/IEC17025

50

5.5 Equipment5.5.2 เครองมอ และ soft ware ทใชในการ ทดสอบ สอบเทยบ และการสมตวอยาง ตองสามารถใหความแมนย าตามทก าหนดส าหรบการปฏบตการทดสอบ สอบเทยบทถกตอง

51

5.5 Equipment5.5.2 (ตอ) โปรแกรมการสอบเทยบตองจดใหม ส าหรบคา หรอปรมาณทมผลส าคญตอผลการทดสอบ สอบเทยบ กอนน าเครองมอวดไปใชในงาน ตองไดรบการสอบเทยบ หรอตรวจสอบกอนการน าไปใช เพอท าใหเหนวาเครองมอวดสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ เครองมอตองไดรบการ ตรวจสอบและ หรอสอบเทยบกอนการน าไปใช

คณลกษณะทตองการของเครองมอวด ของหองปฏบตการ หมายถงคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวดทก าหนดโดยหองปฏบตการทดสอบ ( โดยทวไปจะระบ อยในเอกสารวธการทดสอบ)

ตวอยาง เชน water bath ทใชประกอบการทดสอบ ตองการความแมนย าของอณหภมน าท 44.5 oC +/- 0.2 oC และมคาความเสถยรระยะสนดกวา 0.07 oC ตอ 1 ชวโมง

ตวอยาง เชน Balance ทใชประกอบการทดสอบ ตองการความเปนเชงเสนนอยกวา +/- 0.4 mg และมคาความทวนซ าดกวา +/- 0.2 mg

The laboratory’s specification requirements

standard’s specificationรายการคณลกษณะของบรภณฑการวดทระบอยในเอกสารมาตรฐานการปฏบตการทดสอบทหองปฏบตการน ามาใช ตวอยาง เชน คณลกษณะเฉพาะดานความแมนย าของอณหภมใน Water bath ซงระบ ตามเอกสารมาตรฐานการทดสอบ ก าหนดคาผดพลาดสงสดของอณหภมใน water bath ไวท 44.5 o C +/- 0.20 o Cตลอดระยะเวลาทใชงาน

54

5.5 Equipment

5.5.3 เครองมอตองใชโดยบคคลากรทไดรบมอบ อ านาจ และใชประกอบคมอการใชงาน หรอการซอมบ ารง ทปรบปรงทนสมย และมพรอมใชงาน

5.5.4 เครองมอ และ software ทใชงาน และมผลส าคญตอผลการทดสอบ สอบเทยบ หากสามารถปฏบตได ตองไดรบการชบงโดยไมซ า ซอน กน

10

55

5.5 Equipment

5.5.5 เครองมอ และ software ทส าคญตอผลการทดสอบ สอบเทยบทไดด าเนนการไป ตองมการจดท าบนทกและมการจดเกบ บนทกตองประกอบดวยสาระดงตอไปน

a) การระบ ชอเครองมอวด และ softwareb) ชอผผลต ชนด หมายเลขเครอง หรอสงชบงทไมซ าซอนc) บนทกการตรวจสอบวาเครองมอวด เปนไปตามขอก าหนด ท

ก าหนดไวd) สถานทตงปจจบน ( เมอเหมาะสม)

56

5.5 Equipment

5.5.5 เครองมอ และ software ทส าคญตอผลการทดสอบ สอบเทยบทไดด าเนนการไป ตองมการจดท าบนทกและมการจดเกบ บนทกตองประกอบดวยสาระดงตอไปน

e) คมอของผผลต มหรอไม หากมเกบไวทใดf) วนท ผล และส าเนาใบรายงานผลการสอบเทยบทงหมด เกณฑ

การยอมรบ การปรบแตง และวนครบก าหนดสอบเทยบg) แผนการบ ารงรกษา เมอเหมาะสม และการบ ารงรกษาทได

ด าเนนการมาจนถงปจจบนh) ความเสยหาย ผดปกต การคดแปลง หรอการซอมบ ารง

57

5.5 Equipment5.5.6 ตองจดใหมขนตอน ส าหรบการปฏบต ดแล การขนสง

จดเกบ การดแลเครองมอวด เพอในแนใจในการท างานทถกตอง และปองกนความเสยหาย หรอการปนเปอนตางๆ

5.5.7 เครองมอทถกใชงานเกนก าลง หรอช ารด หรอใหผลวดทนาสงสยตอง จดใหมการควบคม และปฏบตตอผลการ วดทไดรบผลกระทบอยางเหมาะสม และด าเนนการตามขนตอนการควบคมงานทดสอบทไมเปนไปตามทก าหนด

5.5.8 เครองมอตองมการ ชบง เพอแสดงสถานภาพการสอบเทยบ

58

5.5 Equipment

5.5.8 เครองมอตองมการ ชบง เพอแสดงสถานภาพการสอบเทยบ

5.5.9 เครองมอทอยนอกการควบคมตองตรวจสอบกอนการน ากลบไปใช

5.5.10 เมอจ าเปนตองแนใจในผลการวด ใหมการตรวจสอบเครองมอวดระหวางการใชงานตามวธทก าหนด

59

5.5 Equipment

5.5.11 เครองมอทสอบเทยบ แลวไดกลบมาพรอมคาแกตอง ปรบปรงคาแกใหทนสมยอยเสมอ

5.5.12 เครองมอทดสอบ และสอบเทยบตองมการปองกนมใหถก ปรบแตง

3. การท าความเขาใจคณลกษณะเฉพาะของเครองมอวด

ของหองปฏบตการทดสอบ เชน water bath, incubator, balance,

pH meter การก าหนดคณลกษณะเฉพาะของเครองมอวด ส าหรบ

หองปฏบตการทดสอบ และการก าหนดคณลกษณะเฉพาะ ของ

เครองมอวด ส าหรบหองปฏบตการทดสอบ

11

คณลกษณะทางมาตรวทยา เปนสมบตทเดนชดทมผลกระทบตอผลการวด

Metrological characteristicsDistinguishing feature which can influence the results of measurement.(reference ISO10012:2003 item 3.10.5)Note 1. Measuring equipment usually has several metrological characteristics.Note 2. Metrological characteristics can be the subject of calibration.

ตวอยาง metrological characteristic of measuring equipment- range - bias- repeatability - stability- hysteresis - drift- effect of influence quantities - resolution- discrimination threshold - error- dead band

( reference ISO10012:2003 item 7.1.1)- ควรหลกเลยงการก าหนดคา required accuracy มาก าหนดเปน metrological characteristic ของเครองมอ

7.8 o Cคณลกษณะเฉพาะของตเยนทใชเกบตวอยางก าหนดใหมอยอณหภมระหวาง2 o C ถง 8 o C


คณลกษณะเฉพาะทางมาตรวทยาของ thermo -meter ไดแก คา MPE,range และ resolution.

การก าหนดคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด

ตองก าหนดคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด ใหเหมาะสม กบลกษณะของงาน ทงนอาจจะแบงแยกออกเปนสองลกษณะคอ

1) คณลกษณะของเครองมอวดทหองปฏบตการก าหนดขนเอง2) คณลกษณะของเครองมอวดทก าหนดโดยเอกสารแสดงวธการ

ทดสอบ ตามมาตรฐานทเกยวของ

แนวทางการก าหนด คณลกษณะของเครองมอวด

1. เครองมอวดตองม คณลกษณะเหมาะสมกบคณลกษณะของ สงทตองการวด ตวอยางเชน ในการสอบเทยบเครองมอวดทวไป เครองมอมาตรฐาน ควรมคาผดพลาดนอยกวา คณลกษณะของเครองมอทถกสอบเทยบ 1/3 ถง 1/10 เทา (อางองจาก ISO10012:1992)

2. อาจจะก าหนดคณลกษณะ เฉพาะของเครองมอวด ตามทระบในเอกสารคมอผผลต

100.0 o C

Manufacturer Specification Accuracyอตราความแมนของผผลตเครองมอวด+/- ( 0.25% rdg + 5 digit ) rdg ยอมาจาก readingค านวณได = +/- ( 0.25 X 100 o C /100) + 0.5 o C )

= +/- ( 0.25 o C + 0.5 o C )= +/- 0.75 o C

12

คณลกษณะส าคญในการสอบเทยบ hot air oven1. average temperature at each positionคาอณหภมเฉลย probe วดอณหภมแตละต าแหนงในสภาวะ steady state

2. temperature uniformityเปนคาอณหภมแตกตางสงสด ของอณหภมของ probe แตละต าแหนงเทยบกบ probe อางองทอยตรงต าแหนงกลางต ในเวลาใกลเคยงกน

3. temperature stabilityคากงหนงของอณหภมสงสดถงต าสดของ probe แตละต าแหนง ทรายงานเฉพาะคาทสงสดของ probe ใดๆ

คณลกษณะส าคญของ hot air oven ในการสอบเทยบ

4. UUC setting temperatureคาอณหภมทผสอบเทยบตง บนตวควบคมอณหภมของ hot air oven

5. UUC reading คาอณหภมเฉลย ของสวนแสดงผลทหนาต hot air oven

คณลกษณะส าคญของ digital thermometer

1. UUC reading errorคาสวนตางระหวางคาอานของ Thermometer ลบดวยคาอณหภมมาตรฐานทปอน

2. Resolution of reading คาอานทเลกทสด ทสวนแสดงผล thermo meter สามารถแบงแยกได

คณลกษณะส าคญของ digital thermometer

3. Range of measurementคาอานสงสดของเครองมอวด ลบกบคาอานไดต าสด(บางครงเรยกชวงการวด)

4. Room temperature effect to the reading (เฉพาะ thermometer แบบ Thermo couple)ผลกระทบตอการวดอณหภม อนเกดจากอณหภมแวดลอมสวนแสดงผล ตวอยาง เชน thermometer สอบเทยบทอณหภม 23 o C แตตอนวดงาน อณหภมหองเปน 28 o C

คณลกษณะส าคญของเครองชงในการสอบเทยบ1. repeatability testคาความทวนซ าไดระบในรปคาเบยงเบนมาตรฐานของน าหนกทประมาณ 10% และ 100% ของ capacity

2. departure of indication from nominal valueเปนคาเบยงเบนจากคามวลมาตรฐานทปอนแตละจด โดยทวไปจะแบงออกเปนสบจดสอบเทยบ

3. eccentricity or off-center loadingผลจากการวางน าหนกไมกลางจาน ทดลองจากการน าตมมาตรฐาน ไปวางบนจาน 5 ต าแหนง

คณลกษณะส าคญของ pH meter

1. UUC pH reading errorคาสวนตางระหวางคาอานของ pH meter ลบดวยคา pH ของ standard buffer

2. UUC milli volt reading errorคาสวนตางระหวางคาอานของ pH meter ทอานในคา milli volt ลบดวยคา standardvoltage ของหองปฏบตการสอบเทยบณ อณหภมทก าหนด เชน 25 o C

13

คณลกษณะส าคญของ pH meter 3. Electrode performance test and slope factorเปนการตรวจสอบการท างานของ electrode ทระดบ pH 4 และ 7 และค านวณคา slope factorทไดจากการท างานของ electrode เทยบกบคาทควรเปนตามหลกทฤษฎ

4. UUC temperature reading errorคาสวนตางระหวางคาอานของ pH meter ในรปอณหภมทปลาย electrode เมอเทยบกบคาอณหภมมาตรฐานของหองปฏบตการสอบเทยบณ อณหภมทก าหนด เชน 22 o C – 28 o C

4. แนวทางการด าเนนการ ในการควบคม

เครองมอของหองปฏบตการทดสอบ

.

75

ความหมายของการควบคมเครองมอวด

เปนการด าเนนการ หลายอยาง เพอท าใหแนใจวาเครองมอวด ทมความส าคญตอผลการทดสอบ มคณลกษณะ ทเหมาะสมตอขอก าหนดในการใชงานทระบไว โดยหองปฏบตการ หรอโดยมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ

การควบคมเครองมอวดมได มเปาหมายควบคมมใหเครองมอวด ผดเปนศนย(หรอไมผดเลย) แตเปนการควบคมมใหเครองมอวด ทส าคญผดมากไปกวา ขอก าหนดเฉพาะทก าหนดไว

76

5.5 Equipment

5.5.2 เครองมอ และ soft ware ทใชในการ ทดสอบ สอบเทยบ และการสมตวอยาง ตองสามารถใหความแมนย าตามทก าหนดส าหรบการปฏบตการทดสอบ สอบเทยบทถกตอง ตองมโปรแกรมการสอบเทยบ หรอตรวจ ใหเหนวาวาเครองมอมคณลกษณะ สอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และขอก าหนดเฉพาะตามมาตรฐานการทดสอบทเกยวของ กอนการน าไปใชในการใหบรการ

77

5.5 Equipment5.5.2 (ตอ) โปรแกรมการสอบเทยบตองจดใหม ส าหรบคา หรอปรมาณทมผลส าคญตอผลการทดสอบ สอบเทยบ กอนน าเครองมอวดไปใชในงาน ตองไดรบการสอบเทยบ หรอตรวจสอบกอนการน าไปใช เพอท าใหเหนวาเครองมอวดสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของหองปฏบตการ และสอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะของมาตรฐานทเกยวของ เครองมอตองไดรบการ ตรวจสอบและ หรอสอบเทยบกอนการน าไปใช

78

5.5 Equipment5.5.10 เมอจ าเปนตองแนใจในผลการวด ตองจดใหมการตรวจสอบเครองมอวดระหวางการใชงานตามวธทก าหนด

เนองจากเครองมอทใชงานเปนประจ า จะมการเลอนคา และ เปลยนแปลงคณลกษณะทางมาตรวทยา ตามอตราการใชและสภาพแวดลอม การดแลรกษา สมบตของเครองมอ

เพอปองกนเครองมอทท างานไมเหมาะสม ไมใหถกใชงานจนกระทบตอคณภาพผลการทดสอบ จงตองจดใหมการเฝาระวงการเลอนคาของเครองมอ โดยการตรวจสอบระหวางการใชงาน

14

การยนยนทางมาตรวทยา

การยนยนทางดานมาตรวทยา(metrological confirmation)ชดของการปฏบตทจ าเปน เพอท าใหแนใจวาเครองมอวด ม คณลกษณะ ทางมาตรวทยา เปนไปตามความตองการใชงาน หมายเหต 1) การยนยนทางมาตรวทยาโดยทวไปประกอบดวยการสอบเทยบ และการทวนสอบ การปรบแตงตามความจ าเปน การ ซอมแซม การปรบซ า และเปรยบเทยบกบความตองการในการวดทตองการ และ การตดปายปองกนการปรบแตง และปายแสดงสถานภาพของการสอบเทยบ

การยนยนทางมาตรวทยา

การยนยนทางดานมาตรวทยา(metrological confirmation)หมายเหต 2) การยนยนทางมาตรวทยาจะไมบรรลผล จนกวาไดมการ แสดงเปนหลกฐาน และจดท าเอกสารแสดงวาเครองมอวดมคณลกษณะ ทางดานการวด สอดคลองกบความตองการเฉพาะในการวดหมายเหต 3) ความตองการเฉพาะทางดานมาตรวทยาไดแก ยานการวด รายละเอยดทสามารถแยกแยะไดของเครองมอวด คาความผดพลาดสงสดทยอมไดของเครองมอวด(ISO10012:2003 item 3.5)

ผงล าดบงานการยนยนคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวดส าคญของหองปฏบตการ

ก ำหนดเครองมอวดทจ ำเปนตองควบคม

จดท ำบญชควบคมเครองมอวดทส ำคญ

จดท ำประวตเครองมอวดส ำคญ

จดท ำแผนกำรสอบเทยบ หรอตรวจสอบ

ด ำเนนกำรสอบเทยบเครองมอวด

ก ข

จดท ำบนทกผลกำรทวนสอบ

ตดปำยชบง/ปองกน เครองมอวด

ด ำเนนกำรสอบเทยบซ ำตำมแผน

ทวนสอบผลกำรสอบเทยบ

ก

ไมผำนเกณฑ

ผำนเกณฑซอม/ปรบไดหรอไม

ไมได

ได

ด ำเนนกำรซอม/ปรบแตง

ทบทวนวงรอบสอบเทยบ

ข

จบกระบวนกำร

จ ำหนำย

83

5.5 Equipment5.5.10 เมอจ าเปนตองแนใจในผลการวด ใหมการตรวจสอบเครองมอวดระหวางการใชงานตามวธทก าหนด

เนองจากเครองมอทใชงานเปนประจ า จะมการเลอนคา และ เปลยนแปลงคณลกษณะทางมาตรวทยา ตามอตราการใชและสภาพแวดลอม การดแลรกษา

เพอปองกนเครองมอทท างานไมเหมาะสม ไมใหถกใชงานจนกระทบตอคณภาพผลการทดสอบ จงตองจดใหมการเฝาระวงการเลอนคาของเครองมอ โดยการตรวจสอบระหวางการใชงาน

เปนการด าเนนการ เพอท าใหแนใจวา เครองมอทใชประกอบการทดสอบ หรอสอบเทยบ ยงคงมคณลกษณะทางมาตรวทยา ตามทก าหนด

แนวคดในการท า Intermediate check 1. Intermediate check มใชการท า Calibration2. จะท าการตรวจสอบ ยานการวดละหนงจด3. Intermediate check เพอดแนวโนมการเลอนคาอานของเครองมอวด4. Intermediate check เพอการปองกน และแกไข5. Intermediate check เพอเปนการประกนคณภาพเครองมอวด6. Intermediate check ตองท าซ า เปนระยะ เชนทก 1 สปดาห

Intermediate check of equipment (5.5.10)

15

ตวอยางบนทกผลการท า intermediate check

0.0 o C

0.2 o C

0.4 o C

- 0.2 o C

-0.4 o C

ม.ค. ก.พ ……………………………………………………..ธ.คผลการทดสอบ ICE POINT CHECK. เดอน ม.ค. ถง ต.ค.

HWL

LWL

ตองจดท าเกณฑการตรวจสอบ

ควรตงเกณฑแจงเตอน ( Warning limit )

มการด าเนนการเมอผลไมนาพงพอใจ

การประเมนผลการท า Intermediate check

ตองจดท าเปนแผนด าเนนการลวงหนา

ตรวจสอบเปนระยะ

ตามเอกสารขนตอนทจดท าขน

มความถเหมาะสม

แผนการปฏบต Intermediate check

พจารณาระงบงานทดสอบทเกยวของ

ปฏบตตามแผนการแกไข และปองกน ทก าหนดไว

ใหปฏบตตามระเบยบการควบคมงานทดสอบทไมเปนไปตามเกณฑ

ปฏบตตอเครองมอวดอยางเหมาะสม

เมอผลการท า Intermediate check ไมเปนไปตามเกณฑ

89

5.5 Equipment5.5.7 ในกรณทพบเครองมอ ผดปกต ไมเปนไปตามเกณฑก าหนด หองปฏบตการตอง มการด าเนนการ ดงน

- แยกเครองมอทผดปกต - ท าเครองหมาย หรอสงชบง- ด าเนนการซอม ปรบแตง และสอบเทยบซ า- ด าเนนการตามขนตอนการควบคมงานทดสอบทไมเปน

ไปตามทก าหนด (control of non conforming testing bwork)

ผงการควบคม บ ารงรกษาเครองมอวด การควบคมเครองมอ วดของหองปฏบตการ

การตรวจสอบเครองมอวด ระหวางการใชงานและการเฝาระวง

การซอมบ ารงครองมอวด ตามแผน

กอนการใชงานเครองมอวด

ท าบญชควบคม

จดท าประวต ท าแผนการสอบเทยบท าการสอบเทยบ และทวนสอบ

มอบอ านาจการใชงาน

ท าแผนการตรวจสอบระหวางการใชงาน

ก าหนดวธการตรวจสอบ

ท าแผนการซอมบ ารง

เครองมอ วด

ขณะก าลงใชงานเครองมอวด

ใชงานโดยผมอ านาจหนาท

และมคมอประกอบการ

ใชงานเครองมอ

ปฏบตการเฝาระวงเครองมอ วดขณะใชงาน

หลงการใชงานเครองมอวด

จดเกบใหปลอดภย

ควบคมสภาพแวดลอมในการจดเกบ

ปฏบตการตรวจสอบ

เครองมอวดระหวางการใชงาน

ปฏบตการซอมบ ารงเครองมอ วดตามแผนและบนทกผลการซอมบ ารง

16

Calibration and Checkเครองมอวดส าคญของหองปฏบตการทดสอบ ทขอรบรอง ISO/IEC17025 ตองไดรบการสอบเทยบจากหองปฏบตการสอบเทยบ ภายนอกทไดรบรองความสามารถ ISO/IEC17025 หรอโดยสถาบนมาตรวทยาแหงชาต ในกรณทจะท าสอบเทยบเองภายใน หองปฏบตการทดสอบ ตองแสดงใหวามองคประกอบของการ สอบเทยบ ภายในทสมบรณเพยงพอ

การตรวจสอบ (check) เครองมอวด ของหองปฏบตการทดสอบสามารถด าเนนการภายใน โดยบคลากรของหองปฏบตการทดสอบหากใชหองปฏบตการภายนอก ตองไดรบการรบรอง เชนเดยวกน

การตรวจสอบบรภณฑการวด ( Check)

เปนการน าเอาคาของปรมาณทร มาวดดวยเครองมอวดทประสงคจะตรวจสอบ โดยท าอยางนอย 1 จดในยานการวด แตละยานของเครองมอวด เพอยนยนวาคาอานของเครองมอวดทรบการ ตรวจสอบ ไมเลอนคาไปอยางมนยส าคญ จากผลการสอบเทยบ ครงทผานมา รวมถงใชในการตรวจสอบคาของ อปกรณอางองวามไดเสยหายจากการใชงานรายวน

แนวทางการตรวจสอบ และสอบเทยบเครองชงส าหรบหองปฏบตการทดสอบ

1. ควรค านวณน าหนกต าสดทหองปฏบตการใชงาน(Small net weight) โดยใชสตร

small net weight = safety factor X minimum weightเมอ small net weight คอน าหนกต าสดทหองปฏบตการใชงานminimum weight คอคาน าหนกต าสดของเครองชงsafety factor คอตวประกอบเพอความปลอดภย แนะน าท 2

แนวทางการตรวจสอบ และสอบเทยบเครองชงส าหรบหองปฏบตการทดสอบ

ขณะทการค านวณคา minimum weight

minimum weight = ( 2 X s ) X 1000

เมอ s คอคาเบยงเบนมาตรฐานจากการทดลองซ า 10 ซ าทไดจากการทดลอง ณ พนทของหองปฏบตการทดสอบ ( จากเอกสารแนวทางการตรวจสอบ และสอบเทยบเครองมอ วทยาศาสตร หนา 52 ป พ.ศ. 2557 ของ สมป.)

แนวทางการตรวจสอบขณะใช balanceรายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/

สอบเทยบ

1. Tare/Zero

check

2. Internal

calibration

อานได 0 ทกครง

กอนการใชงาน

ตามขอก าหนดของเครองชงแตละรน

ทกครงทใชงาน


ตงระดบใหตรง หลงจากอนเครองไดเพยงพอ น าสงตางๆ ออกจากจานเครองชง ปดประตเครองชง แลว

กด Zero

ปฏบตตามค าแนะน าทอยในคมอของผผลตเครองชง



3 Single point

check

หรอ

repeatability

check

คา user check

correction

นอยกวา 3 sd จาก

ผลการสอบเทยบ

2 SD/test weight

< 0.10%

ขนอยกบการ

ใชงาน

ชงตมน าหนกมาตรฐาน พกด มากกวา 80% ของ

Balance’s capacity

แลวค านวณคาแก

ชงตมน าหนกมาตรฐานซ า 10 ครง

โดยใชตมมาตรฐานทมน าหนกนอยกวา 5 %

of Balance’s capacity

17

การตรวจสอบ สอบเทยบ balance ตามระยะเวลาก าหนด

รายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. sensitivity

check

2. Repeatability

ขนอยกบ

ขอก าหนดของ

เครองชง

2 SD/test weight

ผลตอง < 0.10%

1 ปครง/หรอเมอมปญหา


ใชตมน าหนกระหวางคา 5% ถง 100%

ของ balance’s capacity สอบเทยบตามค าแนะน าทอยในคมอของผผลตเครอง

ใชตมน าหนกนอยกวา 5% ของ balance’s capacity ชงซ า 10 ครงแลวค านวณคา standard deviation

การตรวจสอบ สอบเทยบ balance ตามระยะเวลาก าหนด



3. non linearity

4. Eccentricity

ขนอยกบ


เครองชง

ความแตกตางไมเกน 0.05%



สอบเทยบตามค าแนะน าทอยในคมอของผผลตเครอง

หรอค าแนะน าของ

UKAS หรอ DKD

ใชตมมาตรฐานหนก 30% ของ balance’s capacity ชง 5 ต าแหนง บนจานและหาคาความแตกตาง

แนวทางการตรวจสอบขณะใช pH meterรายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. การตรวจสอบ

สภาพ electrode

relative slope

> 95%

ทกครงทใชงาน ค านวณคา relative slope ตามเอกสาร

แนวทางการตรวจสอบและสอบเทยบเครองมอวทยาศาสตรป 2557 ของ สมป. หนา 56

การตรวจสอบ สอบเทยบ pH meter ตามระยะเวลาก าหนด



1. ความถกตองของการแสดงคา

milli-volt หรอ คา

pH ของเครอง

2. ความถกตองของการแสดงคา

pH

ขนอยกบ


ผผลต หรอตาม

ความเหมาะสมใน

การใชงาน

1 ปครง

1 ปครง

ใช voltage source หรอคา

Reference standard buffer

ท าตามคมอของผผลต

ใช Reference standard buffer 4 และ 7

ท าตามคมอของผผลต

และค านวณคาผดพลาด

การตรวจสอบ สอบเทยบ pH meter ตามระยะเวลาก าหนด



3. potential slope

2. Zero point

slope > 85%

Zero point = 0 +/-

30 mv

1 ปครง

1 ปครง

ค านวณคา relative slope ตามเอกสาร


วดคา reference buffer

ท pH 7.0 หลงการปรบ

เครองดวย pH 4.0 , 7.0

แนวทางการตรวจสอบขณะใช Thermocouple



1. การท า ice

point check

หรอ

single point

check

เลอนคาไมเกนไป

กวาเกณฑท

ก าหนด ในการใช งาน

ทก 6 เดอน เปรยบเทยบคาอานของ thermometer กบคาอณหภม 0 องศาหรอเทยบกบแหลงอณหภมทคงทและรคาความแมนย า

18

การตรวจสอบ สอบเทยบ Thermocouple ตามระยะเวลารายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. ความแมนย าของการวดอณหภม

ณ จดทใชงาน

เกณฑทก าหนดและเหมาะสมตอการใชงาน

สอบเทยบทก 1 ป

สอบเทยบโดยหองปฏบตการสอบเทยบทไดรบการรบรองความสามารถ

แนวทางการตรวจสอบขณะใช hot air ovenรายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. การรวของตอบ

รอน≤ 20 นาท ทกวนทใชงาน เปรยบเทยบเวลา

ตงแตเปดเครองจนถงอณหภมทใชงานโดยดจาก thermometer ประจ าตและเทยบกบเวลาทเคยไดเมอเรมใชหลงการสอบเทยบ

การตรวจสอบ สอบเทยบ hot air oven ตามระยะเวลารายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. ความแมนย าของ thermometer ประจ าต

+/- 2.5 o C ตรวจสอบทก 6 เดอน และสอบเทยบ 1 ปครง

ใช thermometer มาตรฐานแบบ thermocouple ตดตง 9 จด

ค านวณคาความแมนแนวทางการตรวจสอบและสอบเทยบเครองมอวทยาศาสตรป 2557 ของ สมป. หนา

61-62

การตรวจสอบ สอบเทยบ hot air oven ตามระยะเวลารายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


2. การกระจายความรอน (uniformity)

+/- 2.5 o C ตรวจสอบทก 6 เดอน และสอบเทยบ 1 ปครง

ใช thermometer มาตรฐานแบบ thermocouple ตดตง 9 จด


62

แนวทางการตรวจสอบขณะใช incubator แบบไรอากาศ



1. ภาวะไร

ออกซเจน

ตามขอก าหนดของผผลต หรอการใชงาน

ทกครงทใชงาน เปดตอบเพาะเชอและตงอณหภมตามทใชงานแลวน า chemical indicator solution หรอ

Strip และใหตรวจสอบส เมอครบตามเวลา

แนวทางการตรวจสอบขณะใช incubator แบบใช co2



1. ปรมาณ

คารบอนได

ออกไซด


ทกครงทใชงาน เปดตอบเพาะเชอและตงอณหภมตามทใชตงระดบของคารบอนไดออกไซด และความชน

ตดตงเครองมอวด

คารบอนไดออกไซดและวดคาเทยบกบคาทตง

19

การตรวจสอบ สอบเทยบ incubator ตามระยะเวลารายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. ความแมนย าของ thermometer ประจ าต

+/- 2.5 o C 1 ปครง ใช thermometer มาตรฐานแบบ thermocouple ตดตง 9 จด


63

การตรวจสอบ สอบเทยบ incubator ตามระยะเวลารายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


2. การกระจายความรอน (uniformity)

+/- 2.5 o C 1 ปครง ใช thermometer มาตรฐานแบบ thermocouple ตดตง 9 จด


63

การบ ารงรกษาเครองมอหองปฏบตการทดสอบตองจดใหมการบ ารงรกษา โดยจดท า

เปนแผนและมการปฏบตตามแผน ดงตอไปน

1) Analytical Balance ซอมบ ารงตามทแนะน าในเอกสาร

แนวทางการตรวจสอบและสอบเทยบเครองมอ

วทยาศาสตร ป พ.ศ.2557 ของส านกมาตรฐาน

หองปฏบตการ ขอ 1.3.1 ถง 1.3.11 หนา 55

การบ ารงรกษาเครองมอ2) pH meter ซอมบ ารงตามทแนะน าในเอกสาร



หองปฏบตการ ขอ 2.3.1 ถง 2.3.4.7 หนา 57-58

การบ ารงรกษาเครองมอ3) Hot air oven ซอมบ ารงตามทแนะน าในเอกสาร




การบ ารงรกษาเครองมอ4) Incubator ซอมบ ารงตามทแนะน าในเอกสาร




20

การตรวจสอบ สอบเทยบเครองมอทวไปหองปฏบตการทดสอบตองจดใหมแผนการสอบเทยบและ

ตรวจสอบตามค าแนะน า ของบรษทผผลต หรออยางนอยตาม

ค าแนะน าของหนวยงานทเกยวของ

ทงนเครองมอทวไปให ตรวจสอบและสอบเทยบตามค าแนะน า

ในเอกสาร แนวทางการตรวจสอบและสอบเทยบเครองมอ

วทยาศาสตร ป พ.ศ.2557 ของส านกมาตรฐานหองปฏบตกา

หนา 64 - 65

5. ความหมายของการสอบเทยบ และ

การทวนสอบ และการตรวจสอบเครองมอ

ระหวางการใชงาน

ความหมายของ Calibrationการปฏบตภายใตเงอนไขเฉพาะ ในชนตน เพอหา

ความสมพนธระหวางคาของปรมาณทรคาความไมแนนอน

ของการวด ทไดมาจากอปกรณมาตรฐานการวด และคาอาน

ของเครองมอวดซงประกอบไปดวยคาความไมแนนอนทม

ผลกระทบ ในขนทสองน าขอมลดงกลาวไปหาความสมพนธ

ระหวางคาทเปนผลการวด( a measurement result) จากคาท

อานจากเครองมอวด (indication)

( ISO/IEC guide 99:2007 )

ความหมายของ Calibrationการปฏบตภายใตเงอนไขเฉพาะ ในชนตน เพอหา

ความสมพนธระหวางคาของปรมาณทรคาความไมแนนอน

ของการวด ทไดมาจากอปกรณมาตรฐานการวด และคาอาน

ของเครองมอวดซงประกอบไปดวยคาความไมแนนอนทม

ผลกระทบ ในขนทสองน าขอมลดงกลาวไปหาความสมพนธ

ระหวางคาทเปนผลการวด( a measurement result) จากคาท

อานจากเครองมอวด (indication)

( ISO/IEC guide 99:2007 )

ความหมายของผลการวด(result of measurement)ผลการวด หมายถง คาของปรมาณทวดไดจากการวด ( VIM 3.1) เมอใชค าวา ผลการวด ตองชดเจนวาเปน คาชบอก คายงไมปรบแก คาทปรบแกแลว หรอเปนคาเฉลยจากการวดซ าจ านวนเทาใด อนงขอความทสมบรณของผลการวด ใหรวมถงขอสนเทศเกยวกบความไมแนนอนของผลการวด ( VIM1993)

ชดของคาซงเกยวของกบ ปรมาณเฉพาะทตองการวด รวมถงขอมลอนๆ ทเกยวของ ทสามารถหาได( VIM:2007)

ตวอยาง Calibration report ส าหรบ digital thermometerstandard UUC error uncertainty of

applied reading measurement

5.00 o C 4.8 o C - 0.2 o C +/- 0.44 o C

The reported expanded uncertainty is based on a standard

uncertainty multiplied by k factor = 2 , providing a coverage

probability of approximately 95%.

21

7.8 o C

คณลกษณะเฉพาะของตเยนทใชเกบตวอยางก าหนดใหมอยอณหภมระหวาง2 o C ถง 8 o C


ผลการวดหลงการแกคา= 8.0 o C +/- 1.4 o C

ขอมลทมอย digital thermometer มคา MPE = < +/- 1.0 oC ตอปผลการสอบเทยบ digital thormometer มดงตอไปนstandard applied UUC reading correction uncertainty of measurement

5.00 o C 4.8 o C 0.2 o C +/- 0.44 o C

หมายเหต การสอบเทยบมาตรฐานเครองวด 1. ผลจากการสอบเทยบมาตรฐานท าใหเหนความผดพลาดทแสดง

เครองมอวดระบบการวด หรอวสดทใชวด หรอใชก าหนดปรมาณบน

สเกลของเครองมอวด

2. การสอบเทยบมาตรฐานอาจใชก าหนดคณสมบตทางมาตรวทยาอนๆ

3. ผลการสอบเทยบมาตรฐานอาจบนทกในรปของใบรายงานผล

การสอบเทยบ หรอใบรบรองผลการสอบเทยบ

4. ผลการสอบเทยบมาตรฐาน บางครงแสดงในรปของ การคาแก หรอ

Calibration Factor หรอ Calibration Curve

ความส าคญของการสอบเทยบมาตรฐานเครองวด

• ท าใหแนใจวาเครองมอวดยงสามารถใหผลการวดท

เปนไปตามคณลกษณะทตองการ(เชน มคาผดพลาดไม

เกนเกณฑยอมรบ)

• ท าใหเกดความสามารถสอบกลบไดของผลการวดไปยง

ระบบหนวยสากล

• ท าใหรคณลกษณะทางมาตรวทยาตางๆ ของเครองมอวด

• เพอใหเปนไปตามขอก าหนดของมาตรฐานตางๆ ท

เกยวของ ฯลฯ

Verificationการทวนสอบ คอการจดใหมหลกฐานทสามารถตรวจสอบไดวาสงทก าหนดให สอดคลองกบขอก าหนดเฉพาะทระบไว

หมายเหต ในกรณการทวนสอบเครองวดเปนการตรวจสอบวาเครองมอวดมคณลกษณะสอดคลองกบคณลกษณะทก าหนด หากประยกตได ใหค านงถงคาความไมแนนอนของการวดดวย (ISO/IEC guide 99:2007 item 2.44)

ตวอยางบนทกการตรวจสอบเครองมอวดของแผนกประกนคณภาพ

ล าดบ จดทวด คาผดพลาด คาความไมแนนอน เกณฑยอมรบ การตดสนใจError MPE

1. 60 o C +0. 3 o C +/- 0 .15 o C +/- 0.40 o C ตดสนไมได

2 70 o C +0.2 o C +/- 0 .15 o C +/- 0.40 o C ผานเกณฑ

บนทกการตรวจสอบ thermometer M485

ด ำเนนกำรทวนสอบโดย วนท

FM-5.5-01 Rev.3 May 04

ดจำกใบรำยงงำนผลสอบเทยบ

ผใชเครองมอวดก ำหนดเอง

ดจำกใบรำยงำนผลสอบเทยบISO14253-1:1998

เปนการด าเนนการ เพอท าใหแนใจวา เครองมอทใชประกอบการทดสอบ หรอสอบเทยบ ยงคงมคณลกษณะทางมาตรวทยา ตามทก าหนด

แนวคดในการท า Intermediate check 1. Intermediate check มใชการท า Calibration2. จะท าการตรวจสอบ ยานการวดละหนงจด3. Intermediate check เพอดแนวโนมการเลอนคาอานของเครองมอวด4. Intermediate check เพอการปองกน และแกไข5. Intermediate check เพอเปนการประกนคณภาพเครองมอวด6. Intermediate check ตองท าซ า เปนระยะ เชนทก 1 สปดาห

Intermediate check of equipment (5.5.10)

22

6. สาระในใบรายงานผลการสอบเทยบ

และการ ใชประโยชน

• ใชหาคณลกษณะทางมาตรวทยา ของเครองมอวด ณ วน

สอบเทยบ เพอน าไปควบคมเครองมอวด และผลการวด

ในอดต(ใชใบรายงานผลในการควบคมเครองมอวด)

• ใชเปนขอมล ประกอบการค านวณคาความไมแนนอน

ของการวดในจดวดทตองการควบคม

( ใชใบรายงานผลเพอน ามาค านวณคาความไมแนนอน

ในการวด)

การน าขอมลจาก Calibration certificate ไปใช

การใชขอมลในใบรายงานผลสอบเทยบ

ใบรายงานผลการสอบเทยบ ท าใหรคณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด ณ วนเวลา สถานท ทมการสอบเทยบ เชน 1 คาความไมแนนอนของการวดทเกดขณะสอบเทยบ2 คา error ณ จดวดตางๆ ทไดรบการสอบเทยบ3 คา repeatability ของเครองวด4 คา hysteresis ของเครองวด5 คา stability ของเครองวด6 คา drift ของเครองมอวด

ฯลฯ


ผใชเครองวดสามารถน าคา error of measurement ในใบรายงานผลการสอบเทยบ ไปหาคาแกโดย น าคา -1 ไปคณเขากบคาผดพลาด เชงระบบของเครองมอ ทไดจากการสอบเทยบ


เจาของเครองวดตองน าใบรายงานผลสอบเทยบครงลาสด มา ใชประกอบการทวนสอบ คณลกษณะทางมาตรวทยาของเครองมอวด เพอการตดสนใจตอเครองมอวดนน

เชนการน าคา error ทรจากการสอบเทยบมาค านงถงคาความไมแนนอนของการวดทเกดขณะสอบเทยบมาประกอบการตดสน ความเปนไปตามเกณฑของเครองมอวด กอนการน าไปใช


เจาของเครองวด หรอผใชเครองมอวด ตองน าใบรายงานผลสอบเทยบครงลาสด มาใชเปนขอมลในการประเมนคาความไมแนนอนของกระบวนวดทส าคญ เพอดวากระบวนวดทควบคมสามารถ ใหผลการวดทมคณลกษณะตามตองการหรอไม

เชนการน าคา uncertainty of measurement ในการสอบเทยบ มาเผอรวมกบ คา manufacturer specification ของเครองวดน ามาสคา uncertainty of measurement แบบพอใชได

23

หวกระดาษ ค าวา Calibration Certificate

ชอ ทอยของหองปฏบตการ

การระบหมายเลขใบรายงานผล และระบเลขหนา จ านวนโดยรวม

ชอ ทอยของลกคา

วธการสอบเทยบทใช

รายละเอยดของเครองมอทรบการสอบเทยบ

วนทรบเครองมอวด วนทสอบเทยบ วนทออกใบรายงานผล

ผลการสอบเทยบพรอมหนวยวด

ขอมลทวไปในใบรายงานผลการสอบเทยบ

ลายมอชอของผมอ านาจออกใบรายงานผลการสอบเทยบ

ขอความหามท าส าเนาซ าเปนบางสวน ขอความแสดงระดบความเชอมนของการประเมนคา

ความไมแนนอนของการวด สภาพแวดลอมขณะสอบเทยบ ทมผลกระทบ คาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ หลกฐานแสดงความสามารถสอบกลบไดของการวด

ขอมลทวไปในใบรายงานผลการสอบเทยบ

ตวอยางการทวนสอบเครองมอวด (verification)เชน การทวนสอบ วาคา error ของ digital thermometer ทก าหนดคา MPE ไวไมเกน +/- 1 o C ตลอดชวงวด 0 – 10 o Cเปนไปตามขอก าหนดเฉพาะน หรอไม

หมายเหต MPE คอคาผดพลาดสงสดทยอมรบได ส าหรบเครองมอวด หรอระบบวด ทองคกรก าหนดโดยทวไปคา MPE ตองสอดคลองกบงานทจะใชวดเชนคา MPE มคาเลกกวาเกณฑของงานทจะวดประมาณ1/3 – 1/10 ของเกณฑยอมรบของงาน

สอบเทยบเครองวด

รบใบรายงานผลเครองวด

เทยบ Error และ คาความไมแนนอนของการวด กบ MPE

สงซอมปรบแตงท าการวดในงาน

น าคา MPE เครองวดเปนคดเปนแหลง Uncertainty ของการวดสดทาย สวนหนง รายงานผลวด

ไมผานเกณฑ

ผานเกณฑ

การตดสนเครองมอวดตามแนว ISO14253-1:1998

ตวอยาง Calibration report ส าหรบ digital thermometerstandard UUC error uncertainty of

applied reading measurement

5.00 o C 4.8 o C - 0.2 o C +/- 0.44 o C

The reported expanded uncertainty is based on a standard

uncertainty multiplied by k factor = 2 , providing a coverage

probability of approximately 95%.

7.8 o Cตเยนเกบตวอยางทอณหภมระหวาง2 o C ถง o 8 C

Maximum Permissible Errorof thermometer < +/- 1.0 o C

Laboratory’s specificationrequirement

ผลการวดหลงแกคา มคาประมาณ 8.0 o C +/- 1.4 o C

ผลการสอบเทยบ standard thermometer เมอ 200 วนกอนนคามาตรฐาน uuc reading error uncertainty of measurement 5.00 o C 4.8 o C - 0.2 o C +/- 0.44 o C

24

การตรวจสอบความเปนไปตามเกณฑของเครองมอLSL USL

(2) 2 o C (1) 7.8 o C 8 o C (2)

4 5 3 5 4

6

C

D

C ระยะของการออกแบบ ก าหนดเกณฑ 3. ชวงทตดสนวาอยในเกณฑ D ระยะของการทวนสอบ 4. ชวงทตดสนวาอยนอกเกณฑ1 ชวงของเกณฑยอมรบ(อยในเกณฑ) 5. ชวงของความไมแนนอน(ตดสนไมได)2 ชวงไมเปนไปตามเกณฑ 6. การเพมขนเนองจากคาความไมแนนอนของการวด

(อางถง ISO 14253-1:1998 p 8)

3.4 o C 7.8 o C

อณหภมวดได

การตความ ความเปนไปตามเกณฑของเครองมอวด

1. ISO14253-1:1998 ก าหนดใหตองค านงถงคาความไมแนนอนของการวดในการสอบเทยบ ในการตความ

2. กลาววาเปนไปตามเกณฑเมอLSL < y - U และ y + U < USL

3. กลาววาไมเปนไปตามเกณฑเมอy + U < LSL หรอ USL < y - U

(Ref. ISO14253-1:1998)

ตวอยาง Calibration report Water bath ท 56 o C

Calibrationpoint

UUC setting

UUC reading(indicator)

Temp.stability

Temp.Uniformity

Over allvariation

Uncertainty of measurement

( o C ) ( o C ) ( o C ) (+/- o C ) ( o C ) ( o C ) (+/- o C )

56 56.1 56.1 0.03 0.21 - 0.17

ตวอยาง Calibration report Water bath ท 56 o C

ca

lib

rati

on

pio

nt

Measured Temperature ( o C)

Position

1 2 3 4 5center

6 7 8 9

56 55.76 56.00 56.12 55.94 55.98

สอบเทยบเครองวด

รบใบรายงานผลเครองวด

เทยบ Error กบ MPE

สงซอมปรบแตงท าการวดในงาน

น าคา Uncertainty ของLab.สอบเทยบมาคดรวมกบ เกณฑของเครองเปน Uncertainty ของการวดสดทาย รายงานผลวด

ไมผานเกณฑ

ผานเกณฑ

การทวนสอบเครองมอวดตามแนว ISO10012:2003

ความแตกตางของค าทใช ของ ISO

การตรวจสอบเครองมอวด หลงสอบเทยบ ISO กลาวไวใน เอกสารตอไปน 1 ISO 14254-1:1998 ใหค านงถงคา uncertainty of

measurement ในการตความเครองมอวด หรอชนงาน2 ISO10012:2003 ใชค าวา การทวนสอบเครองมอวด หลงการ

สอบเทยบ โดย มไดค านงถงคาความไมแนนอนของการวดจากการสอบเทยบ แตใหน าคาความไมแนนอนของการวดไปใชประกอบการประเมนเปน สวนหนงของคาความไมแนนอนของการวดในงานทท าการวด

25

ความแตกตางของค าทใช ของ ISO

การตรวจสอบเครองมอวด หลงสอบเทยบ ISO กลาวไวใน เอกสารตอไปน 3 ISO guide 99:2007 กลาวค าวาการทวนสอบเครองมอวดใหค านงถงคา uncertainty of measurement ในการตความเครองมอวดหลงการสอบเทยบ

4 เอกสาร IILAC-g8 :2009 ก าหนดใหการตดสนความเปนไปตามเกณฑ จากผลการวด ใหค านงถงคาความไมแนนอนของการวดดวย

7. ฝกการแปลผลใบรายงานผลการสอบเทยบ

เครองมอวทยาศาสตร

ท าแบบฝกหดการแปลความใบรายงานผลการสอบเทยบ

ใหท าแบบฝกหดการแปลผลการสอบเทยบ และทวนสอบเครองมอวดตอไปน 1) Analytical Balance2) pH Meter3) Digital thermometer with probe (Thermo couple)4) Hot air oven5) Water bath

8. การตรวจสอบเครองมอและ การแปลผลการ

ตรวจสอบเครองมอระหวางการใชงาน



1. Tare/Zero

check

2. Internal

calibration

อานได 0 ทกครง

กอนการใชงาน

ตามขอก าหนดของเครองชงแตละรน



ตงระดบใหตรง หลงจากอนเครองไดเพยงพอ น าสงตางๆ ออกจากจานเครองชง ปดประตเครองชง แลว

กด Zero

ปฏบตตามค าแนะน าทอยในคมอของผผลตเครองชง



3 Single point

check

หรอ

repeatability

check

คา user check

correction

นอยกวา 3 sd จาก

ผลการสอบเทยบ

2 SD/test weight

< 0.10%


ใชงาน


ใชงาน

ชงตมน าหนกมาตรฐาน พกด มากกวา 80% ของ

Balance’s capacity

แลวค านวณคาแก

ชงตมน าหนกมาตรฐานซ า 10 ครง

โดยใชตมมาตรฐานทมน าหนกนอยกวา 5 %

of Balance’s capacity

26

แนวทางการตรวจสอบขณะใช pH meterรายการ เกณฑยอมรบ ความถ วธการ ตรวจสอบ/


1. การตรวจสอบ

สภาพ electrode

relative slope

> 95%

ทกครงทใชงาน ค านวณคา relative slope ตามเอกสาร


แนวทางการตรวจสอบขณะใช Thermocouple



1. การท า ice

point check

หรอ

single point

check

เลอนคาไมเกนไป

กวาเกณฑท

ก าหนด ในการใช งาน

ทก 6 เดอน เปรยบเทยบคาอานของ thermometer กบคาอณหภม 0 องศาหรอเทยบกบแหลงอณหภมทคงทและรคาความแมนย า






แนวทางการตรวจสอบขณะใช incubator แบบไรอากาศ



1. ภาวะไร

ออกซเจน


ทกครงทใชงาน เปดตอบเพาะเชอและตงอณหภมตามทใชงานแลวน า chemical indicator solution หรอ

Strip และใหตรวจสอบส เมอครบตามเวลา

แนวทางการตรวจสอบขณะใช incubator แบบใช co2



1. ปรมาณ

คารบอนได

ออกไซด


ทกครงทใชงาน เปดตอบเพาะเชอและตงอณหภมตามทใชตงระดบของคารบอนไดออกไซด และความชน

ตดตงเครองมอวด

คารบอนไดออกไซดและวดคาเทยบกบคาทตง






27

ท าแบบฝกหดการแปลความผลการตรวจสอบระหวางการใชงาน

ใหท าแบบฝกหดการแปลผลการตรวจสอบระหวางการใชงานเครองมอวดตอไปน 1) Analytical Balance2) pH Meter3) Digital thermometer with probe (Thermo couple)4) Hot air oven5) Water bath

การสอบเทยบ การตรวจสอบ เครองมอทวไป (NATA June 2013)

คาทงหมดท มผลตอคณภาพโดยรวมของผลการทดสอบ หรอสอบเทยบ ตองมความสามารถสอบกลบไดของการวด ทงนรวมถงการวดซงมผลส าคญตอความแมนย า และใชไดของผลการทดสอบทรายงานทงนเครองมอทวดคาดงกลาว จะตองไดรบการสอบเทยบ

หนวยงานตองแสดงใหเหนวา จะก าหนดคาทส าคญตอผลการทดสอบไดอยางไร ตวอยางเชน คาทวกฤตตอหนวยงานไดแกขอมลตวเลข ขอมลการวเคราะห หรอการวดทมผลส าคญตอผลการทดสอบขนสดทาย และกระทบตอคา uncertainty ofmeasurement

equipment assurance program (NATA June 2013)

หนวยงานตองรบผดชอบในการ จดท าโปรแกรมการประกนคณภาพเครองมอของหนวยงาน ใหแนใจวาเครองมอทงหมด เปนไปตามขอก าหนด เพอใหผลการคงเสนคงวา และเชอถอได

WWW. ดานมาตรวทยาทนาสนใจ

www.nimt.or.th อ.พชย [email protected]

www.tisi.go.th www.ukas.com

www.nata.asn.au www.nist.gov

www.callabmag.com www.dar.bam.de

www.mst.or.th www. euramet.org

www.iso.ch www. A2la.org

ÙøÜÖødmsc2.dmsc.moph.go.th/webroot/chiangrai/rmsc13/เอกสารเพิ่ม... · Á° µ¦Á ¸É¥ª ´ µ¦° Á ¸¥ £µ¥Ä ° r ¦µ¤µ¦ ¼Å o µ ºÉ°Á°

Documents