University of Groningen Mindfulnesstraining en kwaliteit ...€¦ · Mindfulness & kwaliteit van leven van mantelzorgers 2 Colofon Vraagnummer: GV33/2012/C Titel: Mindfulnesstraining

University of Groningen

Mindfulnesstraining en kwaliteit van leven van mantelzorgers. De rol van ervaren druk,ervaren grip op het leven, sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun.Kappen, Sanny

IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.

Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2013

Link to publication in University of Groningen/UMCG research database

Citation for published version (APA):Kappen, S. (2013). Mindfulnesstraining en kwaliteit van leven van mantelzorgers. De rol van ervaren druk,ervaren grip op het leven, sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun. s.n.

CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.

Download date: 20-11-2020

https://www.rug.nl/research/portal/nl/publications/mindfulnesstraining-en-kwaliteit-van-leven-van-mantelzorgers-de-rol-van-ervaren-druk-ervaren-grip-op-het-leven-sociaal-functioneren-hulp-vragen-en-sociale-steun(10339946-ff52-473f-a942-914ff1abf260).html

https://www.rug.nl/research/portal/en/publications/mindfulnesstraining-en-kwaliteit-van-leven-van-mantelzorgers-de-rol-van-ervaren-druk-ervaren-grip-op-het-leven-sociaal-functioneren-hulp-vragen-en-sociale-steun(10339946-ff52-473f-a942-914ff1abf260).html

https://www.rug.nl/research/portal/en/publications/mindfulnesstraining-en-kwaliteit-van-leven-van-mantelzorgers-de-rol-van-ervaren-druk-ervaren-grip-op-het-leven-sociaal-functioneren-hulp-vragen-en-sociale-steun(10339946-ff52-473f-a942-914ff1abf260).html

Mindfulnesstraining en kwaliteit van leven van

mantelzorgers. De rol van ervaren druk, ervaren grip

op het leven, sociaal functioneren, hulp vragen en

sociale steun.

Naam: Sanny Kappen

Studentnummer: 2054132

Datum: 28 augustus 2013

E-mail: [email protected]

Studie: Sociologie

Route: Gezondheid, zorg & welzijn

Aantal ECT’s: 20

Begeleider: Dr. J. Tuinstra

Referent: Dr. D.E.M.C. Jansen

mailto:[email protected]

Mindfulness & kwaliteit van leven van mantelzorgers

2

Colofon

Vraagnummer: GV33/2012/C

Titel: Mindfulnesstraining en kwaliteit van leven van mantelzorgers. De rol van ervaren druk,

ervaren grip op het leven, sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun.

Auteur: Sanny Kappen

Begeleider: Dr. J. Tuinstra, UMCG, afdeling Gezondheidswetenschappen, Wetenschapswinkel

geneeskunde & Volksgezondheid

Referent: Dr. D.E.M.C. Jansen, Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Gedrags- en

Maatschappijwetenschappen, Sociologie

Vraagindiener: 'De Werkschuur', Annetje Brunner, Nieuwe Schoolweg 28, 9756 BB Glimmen

Uitgave: Wetenschapswinkel Geneeskunde & Volksgezondheid, UMCG

Adres: Hanzeplein 1, 9713 GZ Groningen

Telefoon: 050 – 363 9080 (coördinator Dr. J. Tuinstra)

Email: [email protected]

Datum: 28 augustus 2013


3

Voorwoord

Voor u ligt het eindresultaat van de master sociologie aan de Rijksuniversiteit in Groningen.

Toen ik begon aan mijn afstudeertraject leek 9 maanden een lange tijd. Op het moment dat

Jolanda Tuinstra, enthousiast als altijd, mij vertelde over dit onderzoek wist ik dat ik deze

stageplek wilde! Zodoende heb ik stage gelopen in het Universitair Medisch Centrum Groningen

(UMCG) bij de wetenschapswinkel Geneeskunde & Volksgezondheid waar Jolanda Tuinstra de

coördinator van is. En de maanden zijn voorbij gevlogen! Voordat ik het wist was ik bezig met

het schrijven van dit voorwoord. Aan de ene kant vind ik het erg jammer dat er een eind

gekomen is aan dit onderzoek en het studeren, maar aan de andere kant ben ik ook nieuwsgierig

naar wat de toekomst gaat brengen.

Het doen van onderzoek verloopt vaak niet zonder horten en stoten. Door de deskundige

begeleiding van Jolanda Tuinstra heb ik het er echter zonder al te grote blauw plekken vanaf

gebracht. Ik ben haar dan ook veel dank verschuldigd voor de intensieve begeleiding en

coördinatie. Evenals Jolanda is ook mijn referent Daniëlle Jansen betrokken geweest bij het

meedenken over mijn scriptieopzet, vragenlijsten en het geven van feedback op ontelbare

versies. Ook haar wil ik hiervoor bedanken.

Toen ik Annetje Brunner (initiatiefnemer van het project ‘Mindfulness voor mantelzorgers’ en

mindfulnesstrainer) en Hetty Oosterbeek (mindfulnesstrainer) vervolgens leerde kennen, wist ik

helemaal zeker dat ik de juiste keuze had gemaakt! Annetje en Hetty, twee inspirerende

vrouwen. Men hen was ik aanwezig bij de intake- en exitgesprekken, die deel waren van de

mindfulnesstraining. Door hun aanstekelijke fascinatie voor mindfulness en de meeslepende

gesprekken met de mantelzorgers gingen de onderwerpen mantelzorg en mindfulness steeds

meer bij mij leven. Ik wil Annetje en Hetty bedanken voor hun vernieuwende blik op de dingen

in het leven en natuurlijk de lekkere warme chocolademelk met slagroom tussen de gesprekken

door. Verder wil ik natuurlijk alle mantelzorgers bedanken voor hun openheid tijdens de

gesprekken en de medewerking aan het onderzoek.

Bovendien wil ik mijn ouders bedanken voor het vertrouwen gedurende mijn studieperiode. Mijn

vriend voor het aanhoren van alle studieperikelen en zijn ondersteuning hierbij. Mijn zus voor


4

haar bemoedigende woorden en mijn vriendinnen voor de luchtige gesprekken over verre reizen

en de dingen die echt belangrijk zijn in het leven.

Tot slot wil ik mijn bewondering uitspreken voor alle mensen die hulp bieden aan een

hulpbehoevende naaste; Petje af, het is echt geweldig wat jullie doen!

De ontwikkeling bij de actuele discussie over de vormgeving van de Algemene Wet

Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is dat het

stelsel van langdurige zorg wordt herzien. Bij die herziening krijgen mantelzorgers een

prominente rol in de huidige samenleving. Op basis van deze scriptie en de gesprekken met de

mantelzorgers heb ik een toekomstbeeld over mantelzorg binnen de Nederlandse samenleving. Ik

hoop dat dit beeld ooit wordt bereikt.

Een tijdje geleden was ik op zoek naar nieuwe hardloopschoenen. Op de site van Asics zag ik

staan waar de naam Asics van afgeleid is. Dit is wat ik iedereen gun.

Mens sana in corpore sano

Sanny Kappen

Brauel, augustus 2013


5

Samenvatting

Verschillende maatschappelijke gevolgen hebben tot gevolg dat mantelzorgers een steeds grotere

rol spelen in de huidige samenleving. Veel studies laten zien dat een groot deel van de

mantelzorgers overbelast is en stressklachten ervaart. Dit onderzoek richt zich op een

mogelijkheid om mantelzorgers te ondersteunen met als doel mantelzorgers langer te laten

participeren. In dit onderzoek is gekeken naar de rol die ervaren druk, ervaren grip op het leven,

sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun spelen op de kwaliteit van leven bij

mantelzorgers die een mindfulnesstraining volgen. Hiervoor vulden 63 mantelzorgers een

vragenlijst in voor de mindfulnesstraining (T1) en na de mindfulnesstraining (T2). Uit de

analyses blijkt dat alle vijf factoren, dus zowel ervaren druk, ervaren grip op het leven, sociaal

functioneren, hulp vragen als ook sociale steun verbeterd zijn na de mindfulnesstraining. Voor de

training blijken ervaren grip en sociaal functioneren van invloed te zijn op kwaliteit van leven en

na de training blijken ervaren druk en ervaren grip op het leven van invloed te zijn op kwaliteit

van leven. De verschilscores in kwaliteit van leven kunnen vooral verklaard worden door een

vermindering in pijn en door het sociaal functioneren voor de training.

Kernwoorden: mantelzorg, MBSR, kwaliteit van leven, ervaren druk, ervaren grip op het leven,

sociaal functioneren, hulp vragen, sociale steun.


6

Table of Contents

Samenvatting................................................................................................................................... 5

Hoofdstuk 1: Inleiding .................................................................................................................... 8

1.1 Achtergrond ........................................................................................................................... 8

1.2 Relevantie ............................................................................................................................ 10

1.2.1 Maatschappelijke relevantie ......................................................................................... 10

1.2.2 Sociologische relevantie ............................................................................................... 11

1.2.3 Wetenschappelijke relevantie ....................................................................................... 12

1.3 Probleemstelling .................................................................................................................. 12

Hoofdstuk 2: Theorie .................................................................................................................... 14

2.1 Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) ................................................................... 14

2.2 Sociale Productie Functie (SPF) theorie ............................................................................. 15

2.3 Onderzoeksmodel en hypothesen ........................................................................................ 16

Hoofdstuk 3: Methoden ................................................................................................................ 22

3.1 Procedure ............................................................................................................................. 22

3.2 Respondenten ...................................................................................................................... 23

3.2.1 Werving, selectie respondenten en respons...................................................................... 23

3.2.2 Kenmerken van de respondenten op T1 ....................................................................... 24

3.2.3 Kenmerken non-respons ............................................................................................... 24

3.3 Operationalisaties en meetinstrumenten.............................................................................. 26

3.4 Analyseopzet ....................................................................................................................... 31

Hoofdstuk 4: Resultaten ................................................................................................................ 34

4.1 Vergelijking T1 en T2 ......................................................................................................... 34

4.2 Samenhang tussen de variabelen ......................................................................................... 37

4.3 Variabelen die van invloed zijn op kwaliteit van leven ...................................................... 40

4.4 Factoren die van invloed zijn op ervaren druk, ervaren grip op het leven en sociaal

functioneren ............................................................................................................................... 47

4.5 Achtergrondkenmerken ....................................................................................................... 53

Hoofdstuk 5: Conclusie & discussie ............................................................................................. 54

5.1 Conclusie ............................................................................................................................. 54


7

5.1.1 Conclusie deelvragen .................................................................................................... 54

5.1.2 Conclusie probleemstelling .......................................................................................... 58

5.2 Discussie.............................................................................................................................. 61

5.2.1 Terugkoppeling theorie ................................................................................................. 61

5.2.2 Beperkingen van dit onderzoek .................................................................................... 62

5.2.4 Beleidsaanbevelingen ................................................................................................... 66

Literatuurlijst................................................................................................................................. 68

Bijlage ........................................................................................................................................... 77

Bijlage 1: Tabel Y ..................................................................................................................... 77

Bijlage 2: Vragenlijst T1 ........................................................................................................... 78

Bijlage 3: Vragenlijst T2 ........................................................................................................... 93

Bijlage 4 : Tabel Z ................................................................................................................... 110


8

Hoofdstuk 1: Inleiding

1.1 Achtergrond

Een boodschapje doen, de planten water geven, of meegaan naar het ziekenhuis: wie heeft dit

nog nooit gedaan voor zijn opa, een vriend of buurman? Voor velen is dit waarschijnlijk

herkenbaar. Het zijn voorbeelden van activiteiten die mantelzorgers kunnen doen. Ondanks het

feit dat men dit waarschijnlijk graag doet, brengt het verlenen van zorg zowel fysieke, financiële,

emotionele als ook sociale beperkingen met zich mee. Deze beperkingen kunnen de kwaliteit van

leven van de mantelzorger beïnvloeden (Clarke, 2010). Dit uit zich bijvoorbeeld in het feit dat

mantelzorgers vaker last hebben van stress in tegenstelling tot niet-mantelzorgers (Oken,

Fonareva & Wahbeh, 2011). Ook hebben mantelzorgers vaker familieconflicten en geven zij

vakanties, hobby’s en andere persoonlijke activiteiten vaker op (Singh Khalsa, 2010). Specifieke

gezondheidsproblemen die mantelzorgers ondervinden zijn bijvoorbeeld vermoeidheid, angst en

depressie (Clarke, 2010; Meyer, Dow, Bilney,Moore, Bingham & Hill, 2012). De meest recente

schatting laat zien dat 450.000 mantelzorgers zwaar belast of overbelast zijn vanwege hun

zorgtaak (De Boer, Oudijk, Timmermans & Pot, 2012). Mantelzorgers ervaren vaak een hoog

stressniveau. Uit onderzoek komt naar voren dat mensen met een chronisch hoog stressniveau

vaak moeite hebben om hun aandacht erbij te houden. Dit kan leiden tot het maken van fouten,

bijvoorbeeld bij het nemen van beslissingen en het verlenen van zorg (Singh Khalsa, 2010).

Mantelzorgers spelen een belangrijke rol in de huidige samenleving. Dit wordt onder andere

duidelijk in de actuele discussie over de vormgeving van de Algemene Wet Bijzondere

Ziektekosten (AWBZ) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) (Posthumus, 2013).

De onderliggende ontwikkeling bij die discussie is, dat het stelsel van langdurige zorg wordt

herzien. Bij die herziening krijgt mantelzorg een prominente rol (Ministerie van

Volksgezondheid, Welzijn en Sport [VWS], 2013).

Momenteel zijn er ruim 800.000 mensen die gebruik maken van langdurige zorg op

grond van de AWBZ (Ministerie van VWS, 2013). Dit zijn ouderen en mensen met een

lichamelijke, verstandelijke, zintuiglijke of psychiatrische beperking. In de herziening wordt

gedacht om de ondersteuning en zorg vanuit de huidige AWBZ meer onder te brengen bij de

maatschappelijke ondersteuningsfuncties van de Wmo en in de Zorgverzekeringswet (Zvw).

Hiervoor worden drie motieven aangegeven, namelijk (1). - het verbeteren van de kwaliteit van


9

ondersteuning en zorg, (2). - het vergroten van de betrokkenheid in de samenleving (meer voor

elkaar zorgen) en (3). - financiële houdbaarheid van de langdurige zorg en ondersteuning

(Ministerie van VWS, 2013). Vooral bij de laatste twee punten zijn mantelzorgers onmisbaar.

Mocht iemand ondersteuning nodig hebben, dan zal na de herziening eerst naar het eigen, sociale

netwerk van betrokkenen worden gekeken. Mensen uit de eigen omgeving worden geacht

mensen met behoefte aan ondersteuning te helpen. Mocht de ondersteuning vanuit de omgeving

niet toereikend zijn, dan kan er een beroep worden gedaan op de ondersteuning die gemeenten

kunnen bieden (Ministerie van VWS, 2013).

Aangezien een goede gezondheid een voorwaarde is voor het verlenen van mantelzorg, is het van

groot belang dat de mantelzorger zelf gezond blijft. Uit de hierboven gemaakte schets komt het

belang naar voren dat mantelzorgers ondersteuning ontvangen om stress te reduceren of zelfs te

voorkomen. Een manier om dit te doen is Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR). Er is al

veel onderzoek gedaan naar de invloed van MBSR, bijvoorbeeld bij mensen met een chronische

aandoening, kankerpatiënten en mantelzorgers. Uit die onderzoeken blijkt dat MBSR een

positieve invloed heeft op onder andere de ervaren kwaliteit van leven, angst en depressie

(Carlson, Speca, Patel & Goodey, 2003; Chiesa & Serretti, 2009; Hoppes, Bryce, Hellman &

Finlay, 2012; Labelle, Campbell & Carlson, 2010; Marchand, 2012; Minor, Carlson, Mackenzie,

Zernicke & Jones, 2006; Nyklíček & Kuijpers, 2008; Shapiro, Brown & Biegel, 2007; Singh

Khalsa, 2010). Het is echter nog onduidelijk op welke manier de kwaliteit van leven van

mantelzorgers beïnvloed wordt door MBSR en welke factoren de wijziging in kwaliteit van

leven al dan niet faciliteren.

Uit verschillende studies is bekend dat verschillende factoren de kwaliteit van leven

beïnvloeden. Zo speelt bij mantelzorgers bijvoorbeeld de duur van het mantelzorgen een rol: hoe

langer de mantelzorgperiode, hoe lager de kwaliteit van leven (Grover & Dutt, 2011). Ook de

ervaren druk is van grote invloed op de kwaliteit van leven. Zo leidt een hoge ervaren druk tot

een lagere kwaliteit van leven (Argyriou, Karanasios, Ifanti, Iconomou, Assimakopoulos,

Makridou, Giannakopoulou, Makris, 2011; Foldemo, Gullberg, Ek & Bogren, 2005; Grover &

Dutt,2011; Serrano-Aguilar, Lopez-Bastida & Yanes-Lopez, 2006). Verder speelt sociale steun

een rol. Mensen die sociale steun ontvangen ervaren een hogere kwaliteit van leven dan mensen

die geen sociale steun ontvangen (Brown, Min Kyoung, Meeyoung & Tracy, 2013; Emmanuel,


10

St John & Sun, 2012; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013). Een andere factor die in de context

van dit onderzoek van belang is, is de ervaren grip op het leven. Hoe hoger de ervaren grip op

het leven is die iemand ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven (Hasson-Ohayon, Walsh, Roe,

Kravetz & Weiser, 2006; Hernandez-Tejada, Lynch, Strom & Egede, 2012; Strnadova & Evans,

2012). Verder speelt hulp vragen een rol: hoe meer hulp iemand vraagt, hoe beter de kwaliteit

van leven beoordeeld wordt (Hägglund, Walker-Engström, Larsson, & Leppert, 2001).

In deze masterthesis wordt gekeken naar de rol die ervaren druk, ervaren grip op het leven,

sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun spelen op de kwaliteit van leven bij

mantelzorgers die een mindfulnesstraining volgen.

1.2 Relevantie

1.2.1 Maatschappelijke relevantie

Door de dubbele vergrijzing neemt het aantal 65-plussers toe en worden de ouderen bovendien

steeds ouder (Sadiraj, Timmermans, Ras & de Boer, 2009). Het aantal ouderen dat zorg nodig

heeft stijgt daarmee ook (Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS], 2012 ). Dit heeft twee

belangrijke gevolgen voor de maatschappij. Ten eerste neemt de behoefte aan zorg toe, terwijl

het aantal werkenden in de Nederlandse samenleving afneemt (Jacobs & Lodewijckx, 2006). Dit

kan tot personeelstekorten in de zorg leiden (Berretty, de Koning, Spijkerman & Zandvliet, 2009;

Sadiraj, Timmermans, Ras & de Boer, 2009). Aangezien niet alle zorg meer door professionals

kan worden uitgevoerd, zal een gedeelte van de zorg door mantelzorgers overgenomen moeten

worden (Kolmer, 2004).

Ten tweede leidt een toenemend aantal ouderen tot meer zorgkosten. Tussen 2001 en

2011 zijn de zorgkosten met 66% gestegen (CBS, 2011). Om de gezondheidszorg voor iedereen

beschikbaar te houden, is het van belang om de zorgkosten te drukken. Aangezien mantelzorg

onbetaald werk is, dalen hierdoor de zorgkosten (van den Berg, Brouwer & Koopmanschap,

2004). Hulp van naasten is dus gewenst. Bovendien hoeft er minder zorg door professionals te

worden uitgevoerd, omdat mantelzorgers zorgtaken overnemen.

Een andere reden waarom dit onderzoek maatschappelijk relevant is, is dat het in

algemene zin voor de maatschappij van belang is dat mensen gezond blijven. Uit verschillende


11

studies komt naar voren dat gezonde mensen beter op het werk presteren en minder vaak afwezig

zijn (Ford, Cerasoli, Higgins & Decesare, 2011; Roelen, Koopmans, de Graaf, van Zandbergen

& Groothoff, 2007). Deze vorm van participatie is positief voor de samenleving.

Bovendien heeft een goede gezondheid van de mantelzorger een positieve invloed op de

gezondheid van degene voor wie zij zorgen (Wadhwa, Burman, Swami, Rodin, Lo &

Zimmermann, 2013). Door mantelzorgers te ondersteunen bij het gezond blijven, helpt men dus

indirect ook de patiënten.

Het huidige onderzoek richt zich op een mogelijkheid om mantelzorgers te ondersteunen bij het

verminderen van stress en het verhogen van het welbevinden, met als doel mantelzorgers langer

te laten participeren. Mocht duidelijk worden volgens welk mechanisme MBSR het welbevinden

van mantelzorgers verbetert, zouden andere groepen zoals managers of artsen hier eventueel ook

baat bij kunnen hebben.

1.2.2 Sociologische relevantie

In dit onderzoek staat de vraag centraal of de kwaliteit van leven van mantelzorgers verbetert

met behulp van MBSR en vooral ook op welke manier dat gebeurt. Om de kwaliteit van leven te

verbeteren moeten onder andere lichamelijke klachten en stress gereduceerd worden (Kangas,

Williams & Smee, 2012). Bij MBSR gaat het vooral om stressreductie. Het is een training

gericht op het individu (Mackenzie, Carlson, Munoz & Speca, 2007).

Behalve individuele factoren spelen ook omgevingsfactoren een belangrijke rol bij het

verbeteren van de kwaliteit van leven (Tyszka & Farber, 2010). Er wordt in het huidige

onderzoek gefocust op omgevings- en sociale factoren zoals hulp vragen en sociale steun, omdat

deze onder andere van invloed blijken te zijn op de kwaliteit van leven (Brown, Min Kyoung,

Meeyoung & Tracy, 2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Hägglund, Walker-Engström,

Larsson, & Leppert, 2001; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013). Het focussen op omgevings- en

sociale factoren is een aanvulling op de huidige kennis over de invloed van MBSR op de

kwaliteit van leven.


12

1.2.3 Wetenschappelijke relevantie

Wat betreft de wetenschappelijke relevantie gaat het in dit onderzoek om het toevoegen van

kennis aan de bestaande literatuur over de uitkomsten van MBSR door toepassing van een

bestaande theorie: de Sociale Productie Functie theorie (zie paragraaf 2.2). Er bestaat in de

literatuur al veel kennis over de invloed van MBSR op het welbevinden, maar veel minder over

het achterliggende mechanisme (Chiesa & Serretti, 2009).

De SPF theorie is een sociologische theorie. Door de onderzoeksvraag vanuit deze

theorie te bestuderen en te beantwoorden ontstaat meer duidelijkheid over de invloed van

omgevings- en sociale factoren, zoals sociale steun en hulp vragen, op de kwaliteit van leven van

mantelzorgers. Aangezien deze factoren ook van invloed zijn op de kwaliteit van leven, zou

toepassing van de SPF theorie van toegevoegde waarde kunnen zijn bij het leiden tot meer

kennis over het mechanisme achter MBSR kunnen leiden (Brown, Min Kyoung, Meeyoung &

Tracy, 2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Hägglund, Walker-Engström, Larsson, &

Leppert, 2001; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013).

1.3 Probleemstelling

De centrale probleemstelling van dit onderzoek luidt: Wat is de invloed van een

mindfulnesstraining op de kwaliteit van leven van mantelzorgers? Welke rol spelen ervaren druk,

ervaren grip op het leven, sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun in dit proces?

De bijbehorende deelvragen luiden:

Deelvraag 1: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op de kwaliteit van leven van

mantelzorgers?

Deelvraag 2: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op het hulp vragen van

mantelzorgers?

Deelvraag 3: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op de sociale steun van

mantelzorgers?

Deelvraag 4: Hebben hulp vragen en sociale steun invloed op de ervaren druk, de ervaren grip op

het leven en sociaal functioneren van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?


13

Deelvraag 5: Hebben de ervaren druk, de ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

invloed op de kwaliteit van leven van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?

Deelvraag 6: Hebben hulp vragen en sociale steun invloed op de kwaliteit van leven van

mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?

De Sociale Productie Functie (SPF) theorie wordt gebruikt als uitgangspunt bij het beantwoorden

van de probleemstelling en de deelvragen. De SPF theorie biedt verschillende voordelen in

vergelijking met andere mogelijke theorieën die kwaliteit van leven proberen te verklaren. Zo is

de SPF theorie in tegenstelling tot de ‘Register theory of generative quality of life for the elderly’

(Register & Herman, 2006) niet toegespitst op ouderen en stelt de theorie niet enkel materiële

middelen en hulpbronnen centraal zoals de ‘Resource-based theories’ (Robeyns, 2004). De SPF

theorie gaat ervan uit dat behalve materiële middelen en hulpbronnen, de kwaliteit van leven ook

beïnvloed wordt door andere factoren, zoals gedragsbevestiging en affectie (Ormel, Lindenberg,

Steverink & Verbrugge, 1999; Ormel, Lindenberg, Steverink & Vonkorff, 1997). In dit

onderzoek is daarom bewust gekozen voor de Sociale Productie Functie (SPF) theorie. Het doel

van de theorie is ondersteuning bieden bij het beantwoorden van de probleemstelling, door het

opstellen van hypothesen. In paragraaf 2.2 volgt een beschrijving van de theorie.


14

Hoofdstuk 2: Theorie

In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op de MBSR interventie (paragraaf 2.1). Daarna wordt

in paragraaf 2.2 de SPF theorie kort beschreven, waarna het onderzoeksmodel voor de huidige

studie wordt besproken, inclusief de hypothesen (paragraaf 2.3).

2.1 Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)

Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) is een vaststaande training, ontwikkeld door Jon

Kabat-Zinn (Kabat-Zinn, 1990). De essentie van het programma is het ontwikkelen van een

bepaald soort aandacht. Deze aandacht wordt gekarakteriseerd door onder andere het niet

oordelen, openheid en nieuwsgierigheid, waardoor mensen die deelnemen aan de training leren

om reflecterend te handelen in plaats van impulsief. Verder leren deelnemers om zich bewuster

te worden van en anders te reageren op gedachten, lichaamssensaties en gevoelens. Het gaat

vooral om het ‘hier-en-nu’ en niet om het verleden of de toekomst (Miller, Fletcher, Kabat-Zinn,

1995; Shapiro, 2002).

De MBSR training bestaat uit een wekelijkse groepsbijeenkomst van 2,5 uur gedurende

acht weken lang. Verder krijgen de deelnemers gedurende de training huiswerk voor zes dagen

per week, bestaande uit minstens 45 minuten per dag oefeningen en korte opdrachten gedurende

de dag door. MBSR bevat drie soorten oefeningen, namelijk de bodyscan, (zit)meditatie en

bewegingsoefeningen uit de Hatha yoga. Voorbeelden van korte opdrachten zijn: eten met

aandacht of een ‘geluksmoment’ van die dag benoemen (Chiesa & Serretti, 2009: Kabat-Zinn &

Chapman-Waldrop, 1988; Miller, Fletcher, Kabat-Zinn, 1995).

De gedachte achter MBSR is dat deelname aan de training het begin is van een

persoonlijk groeiproces. MBSR introduceert manieren om mensen de wereld te laten zien zoals

ze dat nog niet eerder hebben gedaan. Hierdoor worden positieve kwaliteiten ontwikkeld zoals

compassie, dankbaarheid en gelijkmoedigheid. Dit resulteert in voordelen zoals minder stress en

stemmingswisselingen (Mackenzie, Carlson, Munoz & Speca, 2007). Het doel van MBSR is

stress reduceren om uiteindelijk de kwaliteit van leven te verbeteren.


15

2.2 Sociale Productie Functie (SPF) theorie

Volgens de Sociale Productie Functie (SPF) theorie produceren mensen hun eigen welbevinden

(Ormel, Lindenberg, Steverink & Verbrugge, 1999; Ormel, Lindenberg, Steverink & Vonkorff,

1997). De theorie gaat ervan uit dat er twee ultieme doelen zijn die alle mensen willen

optimaliseren, namelijk fysiek welbevinden en sociaal welbevinden. Dit zijn volgens de theorie

‘universal needs’. Deze universele behoeften worden door alle mensen gedeeld. Fysiek en

sociaal welbevinden bepalen samen het psychisch welbevinden. Het psychisch welbevinden is de

‘top level’. Om de productie van het welbevinden te optimaliseren zijn er vijf ‘instrumental

goals’ waarmee dit bereikt kan worden: (1) stimulatie, (2) comfort, (3) status, (4)

gedragsbevestiging en (5) affectie (zie figuur 1). Bij stimulatie worden activiteiten bedoeld die

arousal (opwinding) produceren, zoals fysieke inspanning. Comfort is het voorzien in de

basisbehoeften, dus de afwezigheid van bijvoorbeeld pijn, honger en dorst. Status kan verworven

worden door bijvoorbeeld goed te zijn in een sport of op het werk. Gedragsbevestiging krijgt

men onder andere door het volgen van de geldende normen of door tot een groep te behoren. Bij

affectie gaat het om het krijgen van emotionele ondersteuning, bijvoorbeeld van de partner.

Individuen kiezen en vervangen deze vijf instrumentele doelen afhankelijk van de kosten en de

baten (Nieboer, Lindenberg, Boomsma & Van Bruggen, 2005; Ormel, Lindenberg, Steverink &

Verbrugge, 1999; Ormel, Lindenberg, Steverink & Vonkorff, 1997).

Een belangrijk kenmerk van SPF theorie is de hiërarchische ordening van de doelen (zie

figuur 1). Hierbij staat het algeheel welbevinden aan de top van de hiërarchie en de instrumentele

doelen op lagere niveaus. De doelen zijn verbonden door productiefuncties die de relatie tussen

lagere en hogere niveaus specificeren. Een sociale productiefunctie geeft dus voor een bepaald

individu of een bepaalde categorie individuen aan hoe welbevinden wordt geproduceerd

(Nieboer, Lindenberg, Boomsma & Van Bruggen, 2005; Ormel, Lindenberg, Steverink &

Verbrugge, 1999; Ormel, Lindenberg, Steverink & Vonkorff, 1997).

Volgens de SPF theorie spelen hulpbronnen een belangrijke rol (Ormel, Lindenberg,

Steverink & Vonkorff, 1997). Hulpbronnen zijn bijvoorbeeld geld, tijd en sociale vaardigheden.

Hulpbronnen zijn nodig voor het uitvoeren van activiteiten en het verkrijgen van kapitaal. Om

geen honger te hebben, heeft men bijvoorbeeld eten nodig om hieraan te voldoen. Veel

hulpbronnen zijn multifunctioneel. Dit houdt in dat zij gebruikt kunnen worden om verschillende


16

doelen te bereiken (Nieboer, Lindenberg, Boomsma & Van Bruggen, 2005; Ormel, Lindenberg,

Steverink & Verbrugge, 1999; Ormel, Lindenberg, Steverink & Vonkorff, 1997).

Top level Psychisch

welbevinden

Universele

behoeften

Fysiek

welbevinden

Sociaal

welbevinden

Instrumentele

doelen

Stimulatie Comfort Status Gedrags-

bevestiging

Affectie

Figuur 1: De hiërarchie van sociale productie functies (Ormel, Lindenberg, Steverink &

Verbrugge, 1999).

2.3 Onderzoeksmodel en hypothesen

In deze paragraaf worden het onderzoeksmodel en de hypothesen gepresenteerd. Aan het eind

van het hoofdstuk volgt een schematisch overzicht van de te onderzoeken concepten.

Uitgaande van de SPF theorie waarin het psychisch welbevinden de top level is, wordt het

psychisch welbevinden in dit onderzoek gezien als de kwaliteit van leven.

Volgens de SPF theorie is het psychisch welbevinden afhankelijk van het fysiek

welbevinden en het sociaal welbevinden. In de context van het huidige onderzoek, het

welbevinden van de mantelzorgers, is ervaren druk een relevant aspect dat samenhangt met

fysiek welbevinden (Grover & Dutt, 2011; Stuckey, Neundorfer & Smyth, 2006). De ervaren

druk is een subjectieve beoordeling over het verlenen van zorg door de mantelzorger, afhankelijk

van de eigen capaciteit, de status van de patiënt en de omgeving van het zorggeven (Erder,

Wilcox, Chen, O’Quinn, Setyawan, Saxton, 2012). Het blijkt dat hoe hoger de ervaren druk, hoe

lager de kwaliteit van leven beoordeeld wordt (Argyriou, Karanasios, Ifanti, Iconomou,

Assimakopoulos, Makridou, Giannakopoulou, Makris, 2011; Foldemo, Gullberg, Ek & Bogren,

2005; Grover & Dutt, 2011; Serrano-Aguilar, Lopez-Bastida & Yanes-Lopez, 2006). In dit

onderzoek wordt fysiek welbevinden dan ook geoperationaliseerd in termen van ervaren druk.

De eerste hypothese luidt dan ook:

http://gerontologist.oxfordjournals.org/search?author1=Jon+C.+Stuckey&sortspec=date&submit=Submit

http://gerontologist.oxfordjournals.org/search?author1=Marcia+M.+Neundorfer&sortspec=date&submit=Submit

http://gerontologist.oxfordjournals.org/search?author1=Kathleen+A.+Smyth&sortspec=date&submit=Submit


17

H1: Hoe hoger de ervaren druk van de mantelzorger, hoe lager de kwaliteit van leven

Ervaren grip op het leven hangt net als sociaal functioneren samen met sociaal welbevinden

(Cramm & Nieboer, 2013; Lachman & Weaver, 1998; Schulz & Decker, 1985). Deze twee

aspecten zijn zeer relevant voor het welbevinden van mantelzorgers (Harris, 2008; Makizako,

Abe, Shimada, Ohnuma, Furuna & Nakamura, 2009). In dit onderzoek bestaat het sociaal

welbevinden uit ervaren grip op het leven en sociaal funtioneren. Hoe meer ervaren grip op het

leven iemand ervaart, hoe hoger het sociaal welbevinden (Lachman & Weaver, 1998; Schulz &

Decker, 1985). Voor sociaal functioneren geldt dat hoe beter men in staat is om sociaal te

functioneren, hoe hoger het sociaal welbevinden (Cramm & Nieboer, 2013). Ervaren grip op het

leven wordt gedefinieerd als de mate waarin mensen denken zelf invloed te hebben op de dingen

die hen overkomen (Robinson, Shaver, Wrightsman, 1991). Sociaal functioneren is de capaciteit

van een persoon om te functioneren in verschillende maatschappelijke rollen, zoals werknemer,

familielid of vriend (Brissos, Balanza-Martinez, Dias, Carita & Figueira, 2011). Zowel ervaren

grip op het leven als sociaal functioneren spelen een belangrijke rol als het gaat om de kwaliteit

van leven. Hoe hoger de ervaren grip op het leven, hoe beter de kwaliteit van leven beoordeeld

wordt (Hasson-Ohayon, Walsh, Roe, Kravetz & Weiser, 2006; Hernandez-Tejada, Lynch, Strom

& Egede, 2012; Lachman & Weaver, 1998; Strnadova & Evans, 2012). Ook voor sociaal

functioneren geldt dat hoe beter het sociaal functioneren, hoe beter de kwaliteit van leven

(Popolo, Vinci & Balbi, 2010). De tweede en derde hypothese luiden dan ook:

H2: Hoe meer ervaren grip op het leven de mantelzorger ervaart, hoe hoger de kwaliteit van

leven

H3: Hoe beter het sociaal functioneren van de mantelzorger, hoe hoger de kwaliteit van leven

Volgens de SPF theorie zijn er vijf instrumentele doelen waarmee men in de twee universele

behoeften (fysiek welbevinden en sociaal welbevinden) kan voorzien. Volgens de theorie zijn dit

comfort, stimulatie, status, gedragsbevestiging en affectie. In dit onderzoek wordt het

welbevinden van mantelzorgers met vier van de vijf instrumentele doelen geprobeerd te


18

verklaren, namelijk comfort, status, gedragsbevestiging en affectie. Comfort wordt gedefinieerd

door de afwezigheid van pijn. De mate waarin comfort wordt ervaren is in dit onderzoek

afhankelijk van de mate waarin iemand wel of geen pijn ervaart. Het blijkt dat mensen die veel

pijn ervaren lager scoren op sociaal functioneren dan mensen die geen pijn ervaren (Collett,

2011). Ook heeft pijn een negatieve invloed op de ervaren druk (Kowal, Wilson, McWilliams,

Péloquin & Duong, 2012) en de ervaren grip op het leven (Rudy, Kerns & Turk, 1988).

Hypothese vier luidt als volgt:

H4: Hoe meer pijn de mantelzorger ervaart, hoe hoger de ervaren druk en hoe lager de ervaren

grip op het leven en sociaal functioneren

Status is afhankelijk van het opleidingsniveau (Herndon, Kornblith, Holland & Paskett, 2013).

Wat betreft opleidingsniveau blijkt dat hoe hoger iemand opgeleid is, hoe hoger de ervaren grip

op het leven is (Specht, Egloff & Schmukle, 2013). Een laag opleidingsniveau leidt tot een lager

sociaal functioneren dan een hoog opleidingsniveau (Knight, Latini, Hart, Sadetsky, Kane,

DuChane & Carroll, 2007). De vijfde hypothese die is opgesteld, is:

H5: Hoe hoger het opleidingsniveau van de mantelzorger, hoe lager de ervaren druk en hoe

hoger de ervaren grip op het leven en sociaal functioneren

Onder gedragsbevestiging en affectie wordt onder andere sociale steun en hulp vragen verstaan.

Sociale steun bestaat uit interacties (wisselwerkingen) tussen mensen, die tegemoet komen aan

de sociale basisbehoeften (zoals affectie, erbij horen en veiligheid) van de ontvanger (van

Sonderen, 1993). Hulp vragen wordt gedefinieerd als elke vorm van communicatie over een

probleem of lastige gebeurtenis, welke gericht is op het verkrijgen van hulp of advies in tijden

van nood (Gourash, 1978). Mensen die veel sociale steun ontvangen, ervaren een hoger

welbevinden dan mensen die weinig sociale steun ontvangen (Schulz & Decker, 1985).

Bovendien scoren mensen die veel sociale steun ontvangen beter op sociaal functioneren dan

mensen die weinig sociale steun ontvangen (Eom, Shin, Kim, Yang, Jo, Kweon, Kang, Kim,

Cho & Park, 2013). Op basis hiervan zijn er twee hypothesen geformuleerd, namelijk:


19

H6: Hoe meer sociale steun de mantelzorger ontvangt, hoe lager de ervaren druk en hoe hoger de

ervaren grip op het leven en sociaal functioneren

H7: Hoe meer hulp de mantelzorger vraagt, hoe lager de ervaren druk en hoe hoger de ervaren

grip op het leven en sociaal functioneren

In het kader van dit onderzoek wordt bij mantelzorgers die een mindfulnesstraining volgen

nagegaan wat de invloed is van pijn, opleidingsniveau, sociale steun en hulp vragen op fysiek en

sociaal welbevinden. Uit de literatuur komt naar voren dat deze vier factoren pijn,

opleidingsniveau, sociale steun en hulp vragen ook samenhangen met kwaliteit van leven. Zo

geldt dat hoe meer sociale steun iemand ontvangt, hoe hoger de kwaliteit van leven (Brown, Min

Kyoung, Meeyoung & Tracy, 2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Eom, Shin, Kim, Yang,

Jo, Kweon, Kang, Kim, Cho & Park, 2012; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013).Voor hulp

vragen geldt dat hoe meer hulp iemand vraagt, hoe beter de kwaliteit van leven beoordeeld wordt

(Hägglund, Walker-Engström, Larsson, & Leppert, 2001). Als iemand veel pijn heeft, leidt dit

tot een lagere beoordeling van de kwaliteit van leven dan wanneer iemand geen pijn ervaart

(Greenley, Kunz, Schurman & Swanson, 2013). Verder leidt een laag opleidingsniveau tot een

lagere kwaliteit van leven dan een hoog opleidingsniveau (Chapman, Duberstein & Lyness,

2007; Knight, Latini, Hart, Sadetsky, Kane, DuChane & Carroll, 2007). Hypothese acht tot en

met elf luiden dan ook:

H8: Hoe minder pijn de mantelzorger ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven

H9: Hoe hoger het opleidingsniveau van de mantelzorger, hoe hoger de kwaliteit van leven

H10: Hoe meer sociale steun de mantelzorger ontvangt, hoe hoger de kwaliteit van leven

H11: Hoe meer hulp de mantelzorger vraagt, hoe hoger de kwaliteit van leven

Om een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te hebben, moet men volgens de SPF theorie

voorzien in de vijf instrumentele doelen te weten stimulatie, comfort, status, gedragsbevestiging

en affectie. Volgens de theorie krijgt men echter ook te maken met beperkende omstandigheden


20

bij het realiseren van deze doelen. Deze beperkende omstandigheden zijn bijvoorbeeld de

persoonlijkheid van de mantelzorger. Persoonlijkheid kan een rol spelen als het gaat om de

houding tegenover hulp vragen. Zo vraagt de ene persoon gemakkelijker om hulp dan de andere

persoon (Downs & Eisenberg, 2012; Kakhnovets, 2011). Ook wat betreft de ervaren druk speelt

persoonlijkheid een rol. Zo is de ervaren druk voor mantelzorgers met een neuroticistische

persoonlijkheid1 hoger dan voor mantelzorgers met een extraverte persoonlijkheid (Melo,

Maroco & de Mendonca, 2011). Behalve persoonlijkheid kan ook het sociale netwerk van de

mantelzorger een beperkende rol spelen, bijvoorbeeld als het gaat om hulp vragen. Mensen die

weinig vertrouwde relaties hebben met anderen vragen minder snel om hulp dan mensen die dat

wel hebben (Downs & Eisenberg, 2012). Verder is de leeftijd van de mantelzorger van belang.

Oudere mensen leiden vaker aan multimorbiditeit dan jonge mensen (Barnett, Mercer, Norbury,

Watt, Wyke & Guthrie, 2012). Multimorbiditeit leidt tot een lagere kwaliteit van leven

(Agborsangaya, Lau, Lahtinen, Cooke & Johnson, 2013; Fortin, Bravo, Hudon, Lapointe,

Almirall, Dubois & Vanasse, 2006). Tot slot kan geslacht een beperkende factor zijn bij het

realiseren van de doelen, bijvoorbeeld als het gaat om hulp vragen. Meisjes vragen namelijk

eerder om hulp dan jongens (Salomon & Strobel, 1997).

De te onderzoeken concepten zijn schematisch weergegeven in figuur 2. De schuingedrukte

woorden in de figuur geven de onderdelen uit de SPF theorie weer. De vetgedrukte woorden

geven de te onderzoeken concepten uit dit onderzoek weer.

1 Neuroticisme wordt ook wel omschreven als negatieve affectiviteit of negatieve emotionaliteit (Watson & Clark,

1984).

21

Level:

Top level

Universele doelen

Instrumentele doelen

Figuur 2: Schematisch overzicht van de te onderzoeken concepten, gebaseerd op de SPF theorie.

Kwaliteit van leven

(Psychisch welbevinden)

Ervaren grip Sociaal

op het leven functioneren

(Sociaal welbevinden)

Ervaren druk

(Fysiek welbevinden)

Pijn Opleidingsniveau Sociale steun Hulp vragen

(Comfort) (Status) (Gedragsbevestiging & Affectie)

22

Hoofdstuk 3: Methoden

In dit hoofdstuk wordt eerst een beschrijving van de procedure van het onderzoek gegeven

(paragraaf 3.1). Vervolgens worden in paragraaf 3.2 en 3.3 de respondenten, de

operationalisaties en de meetinstrumenten besproken. Als laatste wordt de analyseopzet

beschreven (paragraaf 3.4).

3.1 Procedure

Het betreft een longitudinaal pilot project waarbij een wijkgerichte2 MSBR training aan

mantelzorgers werd aangeboden. Voor het onderzoek werden twee metingen gedaan. De

voormeting (T1) vond plaats voordat de mantelzorgers begonnen aan de MBSR training en de

nameting (T2) is afgenomen een week na het beëindigen van de MBSR training. De gegevens

voor dit onderzoek zijn verzameld door middel van twee schriftelijke vragenlijsten, gericht op de

kwaliteit van leven van de mantelzorgers. De eerste vragenlijst (T1) (zie bijlage 2) die werd

afgenomen bestond uit onder andere een aantal algemene gegevens, de 1-item vraag over

kwaliteit van leven (Fischer, 2012), de RAND-36 (van der Zee & Sanderman, 1992), de GHQ-12

(Koeter & Ormel, 1991), de EDIZ (Pot, van Dyck & Deeg, 1995) en de Mastery-Scale (Pearlin

& Schooler, 1978). Voor de tweede vragenlijst (T2) (zie bijlage 3) zijn de algemene gegevens,

zoals geslacht, geboortedatum en opleidingsniveau uit de vragenlijst gehaald. De SSL-I (van

Sonderen & Ormel, 1992) en een aantal extra vragen die nodig zijn voor het onderzoek zijn

toegevoegd. Naar sociale steun en hulp vragen werd bij de eerste meting dus niet gevraagd, enkel

bij de tweede meting3. In paragraaf 3.3 wordt nader ingegaan op de meetinstrumenten.

2 De MBSR training vond plaats in de wijk waar de mantelzorger woonde. Dit om de reistijd, reiskosten en de

moeite voor de mantelzorger te beperken. 3 De dataverzameling van het onderzoek was al voorbereid en gaande toen het huidige afstudeeronderzoek startte.

De vragen over sociale steun en hulp vragen zijn daarom in de tweede meting toegevoegd en ontbreken in de eerste

meting.


23

3.2 Respondenten

3.2.1 Werving, selectie respondenten en respons

Voor het werven van mantelzorgers is gebruik gemaakt van het mantelzorgregister van

Humanitas. Humanitas is een Nederlandse vrijwilligersorganisatie, die als doel heeft mensen

volwaardig te laten deelnemen aan de maatschappij. Zij ondersteunen mensen bijvoorbeeld op

het gebied van inburgering, opvoedingsondersteuning of het doorbreken van eenzaamheid. Voor

mantelzorgers worden onder andere lotgenotencontacten en themabijeenkomsten georganiseerd.

Verder kunnen mantelzorgers bij Humanitas een beroep doen op respijtzorg (vervangende

mantelzorg) (Humanitas, 2013). De mantelzorgers zijn via een nieuwsbrief en informatie in een

plaatselijke krant uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst over de mindfulnesstraining. In

deze uitnodiging is ook informatie gegeven over het onderzoek. De informatiebijeenkomst werd

gegeven door één van de twee mindfulnesstrainsters. Er zijn meerdere informatiebijeenkomsten

georganiseerd in de wijken waar later ook de mindfulnesstrainingen werden aangeboden.

Respondenten konden zich na de informatiebijeenkomst opgeven voor een vrijblijvend

intakegesprek. Verder was opgave telefonisch mogelijk tot één dag voor het begin van de cursus.

Tijdens het intakegesprek zijn de respondenten uiteindelijk geselecteerd op basis van inclusie- en

exclusiecriteria. Inclusiecriteria waren dat ze mantelzorg moesten verlenen en de Nederlandse

taal voldoende moesten beheersen. Exclusiecriteria waren onder andere verslavingen en bepaalde

psychiatrische aandoeningen zoals schizofrenie of het hebben van psychoses. Ook mensen die de

training al eerder hadden gevolgd werden uitgesloten van deelname aan het onderzoek.

Voorafgaand aan het onderzoek hebben de respondenten een toestemmingsverklaring

ondertekend. N=66 mensen hebben het intakegesprek gedaan. Drie respondenten wilden of

konden niet meewerken aan het onderzoek, bijvoorbeeld in verband met een taalbarrière of een

vermindering van de gezichtsscherpte. Deze drie mensen zijn uiteindelijk ook niet aan de

training begonnen, waardoor het aantal respondenten bij de voormeting N=63 was. Hiervan zijn

twee respondenten tussentijds gestopt met de training en het onderzoek Eén respondent ervoer te

veel weerstand bij het oefenen en de andere respondent is gestopt op advies van de

maatschappelijk werker. Daarnaast hebben N=3 mensen de vragenlijst na afloop van de training

niet ingevuld, aangezien zij daar emotioneel gezien niet toe in staat waren, onder andere door het

verlies van een familielid. Het aantal respondenten bij de nameting was N=58, wat op een


24

nameting een non-respons van vijf respondenten inhoudt. In paragraaf 3.2.3 wordt ingegaan op

de non-respons analyse.

3.2.2 Kenmerken van de respondenten op T1

De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 55,7 jaar (range: 31-83 jaar). Van de

respondenten was 81% vrouw en 19% man. Het grootste gedeelte van de respondenten (68,2%)

was getrouwd. 39,7% van de respondenten verrichtten naast het mantelzorgen ook betaald werk.

Ongeveer 20% van de respondenten kreeg een uitkering, pensioen of anders. Ongeveer 40 % van

de respondenten heeft ‘mulo/ mms/ mavo/ middelbaarberoepsonderwijs’ of ‘universiteit/ hoger

onderwijs’ gevolgd. 17,5% van de respondenten heeft ‘hbs/ gymnasium/ atheneum’ afgemaakt

en 1,6% van de respondenten gaf ‘meer dan lagere school/ basisschool zonder verder afgesloten

opleiding’ aan als hoogst genoten opleiding (zie tabel 1).

3.2.3 Kenmerken non-respons

Van de non-respons is de gemiddelde leeftijd 54,6 jaar. Verder is 20% van de non-respons man,

tegenover 80% vrouw. Wat betreft de woonsituatie woont 40% zelfstandig, alleen, 40% samen

met partner en kind(eren) en 20% samen met kind(eren). 60% doet betaald werk en 40%

ontvangt een uitkering. De burgerlijke staat van de non-respons groep is gehuwd (40%) en

ongehuwd (40%). Het opleidingsniveau is verdeeld in drie groepen, namelijk ‘mulo/ mms/ mavo/

middelbaarberoepsonderwijs’ (20%), ‘hbs/ gymnasium/ atheneum’ (20%) of ‘universiteit/ hoger

onderwijs’ (40%). De non-respons groep verschilt op de gemeten variabelen niet significant van

de totale groep respondenten. Voor een overzicht van de kenmerken van de non-respons zie tabel

Y in bijlage 1.


25

Tabel 1: Gemiddelde (s.d.) en percentages, range en N voor de variabelen leeftijd, geslacht,

woonsituatie, werksituatie, burgerlijke staat en opleidingsniveau voor het totaal respondenten op

T1

Variabele Gemiddelde

(s.d.) en

percentages

Range N totaal

Leeftijd

55,7 (9,9) 31-83 62

Geslacht

Man

Vrouw

19%

81%

63

Woonsituatie

Zelfstandig, alleen

Samen met partner

Samen met kind(eren)

Samen met partner + kind(eren)

Anders

22,2%

31,7%

9,5%

33,3%

3,2%

63

Werksituatie

Betaald werk

Pensioen

Uitkering

Anders

39,7%

20,6%

20,6%

19,0%

63

Burgerlijke staat

Gehuwd

Gescheiden

Weduwe/weduwnaar

Ongehuwd

Anders

68,2%

4,8%

3,2%

15,9%

4,8%

61

Opleidingsniveau

Minder dan 6 klassen lagere school

6 klassen lagere school/ lom-school/ mlk-

school

Meer dan lagere school/ basisschool

zonder verder afgesloten opleiding

Mulo/ mms/ mavo/

middelbaarberoepsonderwijs

Hbs/ gymnasium/ atheneum

Universiteit/ hoger onderwijs

Anders

-

-

1,6%

38,1%

17,5%

39,7%

-

61


26

3.3 Operationalisaties en meetinstrumenten

De concepten uit het onderzoeksmodel zijn omgezet in te meten variabelen. Hieronder volgt een

beschrijving van de gebruikte meetinstrumenten. Tabel 3 geeft een overzicht van de gebruikte

meetinstrumenten, het aantal items, het aantal antwoordcategorieën, de mogelijke scores en de

Cronbach’s alpha.

Kwaliteit van leven

De 1- item-vraag gaat over de kwaliteit van leven. De vraag die gesteld werd is: ‘Hoe beoordeelt

u over het geheel genomen uw kwaliteit van leven op een schaal van 1-10?’. Hierbij is 1 de

slechtst mogelijke kwaliteit van leven en 10 de best mogelijke kwaliteit van leven (Fischer,

2012).

Ervaren druk

De vragenlijst ‘Ervaren Druk door Informele Zorg’ (EDIZ) is een vragenlijst voor het meten van

de subjectieve belasting van mantelzorgers (Pot, van Dyck & Deeg, 1995). De EDIZ bestaat uit

negen items die tezamen een schaal vormen, variërend van minder naar meer druk. Voorbeelden

van items zijn: “De situatie van mijn naaste eist voortdurend mijn aandacht“ en “Door mijn

betrokkenheid bij mijn naaste doe ik anderen tekort”. De antwoordmogelijkheden zijn: ‘ja!’, ‘ja’,

‘min of meer’, ‘nee’ en ‘nee!’. Na het invullen zijn de scores gedichotomiseerd, waarbij de

antwoordcategorieën ‘ja!’, ‘ja’ en ‘min-of-meer’ hergecodeerd zijn in ‘1’, wat betekent dat men

druk ervaart. De antwoordcategorieën ‘nee’ en ‘nee!’ zijn hergecodeerd in ‘0’, wat betekent dat

men géén druk ervaart. Zo ontstaat een totaalscore variërend van 0 tot 9, waarbij een hogere

score meer ervaren druk inhoudt (Pot, van Dyck & Deeg, 1995). De Cronbach’s alpha is 0,85

wat aangeeft dat de betrouwbaarheid hoog is. Ook is de schaal wetenschappelijk gevalideerd. Er

zijn nog geen normgegevens voor deze schaal bekend (Pot, van Dyck & Deeg, 1995).

Ervaren grip op het leven

Met behulp van de Mastery-Scale vragenlijst kan een beeld worden verkregen van de mate van

controle over het leven die mensen ervaren (Pearlin & Schooler, 1978). Er kan bepaald worden

of mensen denken zelf invloed te hebben op de dingen die hen overkomen. De Mastery-Scale

bestaat uit zeven items. Voorbeeld items zijn: ‘Ik heb weinig controle over de dingen die me

overkomen’ en ‘Sommige van mijn problemen kan ik met geen mogelijkheid oplossen’. Alle


27

items worden gescoord op een vijfpuntschaal van (1) helemaal mee eens tot (5) helemaal mee

oneens. De items zijn zowel positief als negatief geformuleerd. Voordat de totaalscore is

berekend zijn alle items dezelfde kant op gecodeerd. Hierbij geldt dat hoe hoger de score, hoe

meer ervaren grip op het leven. De totaalscore kan variëren van 7 tot en met 35. De validiteit van

de schaal wordt aangegeven door de consistente relatie (in de veronderstelde richting) met

andere schalen en variabelen (Robinson, Shaver & Wrightsman, 1991). De Cronbach’s alpha is

0,74 wat aangeeft dat de betrouwbaarheid goed is.

Sociaal functioneren

Sociaal functioneren is gemeten met behulp van de schaal ‘sociaal functioneren’ van de RAND-

36. De RAND-36 bestaat uit 36 vragen over de kwaliteit van leven (van der Zee & Sanderman,

1992). De schaal ‘sociaal functioneren’ bestaat uit de volgende twee vragen: 1. ‘In hoeverre heeft

uw lichamelijke gezondheid of hebben uw emotionele problemen u de afgelopen 4 weken

belemmerd in uw normale sociale bezigheden met gezin, vrienden, buren of anderen?’. De

antwoordmogelijkheden waren ‘helemaal niet’ (1), ‘enigszins’, ‘nogal’, ‘veel’ en ‘heel erg veel’

(5). De tweede vraag was: ‘Hoe vaak hebben uw lichamelijke gezondheid of emotionele

problemen gedurende de afgelopen 4 weken uw sociale activiteiten (zoals bezoek aan vrienden

of naaste familieleden) belemmerd?’ De antwoordmogelijkheden hier waren: ‘nooit’ (1),

‘zelden’, ‘soms’, ‘vaak’ en ‘voortdurend’ (5). De eerste vraag is hergecodeerd, zodat een hoge

score een hoge kwaliteit van leven inhoudt. Van beide vragen is een schaal geconstrueerd. De

schaalscore kan variëren van 0 tot en met 100. Hoe hoger de totaalscore, hoe beter de kwaliteit

van leven (van der Zee & Sanderman, 1992). De begripsvaliditeit van de RAND-36 is voldoende

en de betrouwbaarheid wordt als goed beoordeeld voor alle schalen van de RAND-36 (Evers,

van Vliet-Mulder & Groot, 2000). De Cronbach’s alpha is 0,79, wat dit bevestigt.

Pijn

Pijn is gemeten met behulp van de schaal ‘pijn’ van de RAND-36. Deze subschaal bestaat uit de

volgende twee vragen: 1. ‘Hoeveel pijn heeft u de afgelopen 4 weken gehad?’. Hierbij waren de

antwoordmogelijkheden: ‘geen’, ‘heel licht’, ‘licht’, ‘nogal’, ‘ernstig’ en ‘heel ernstig’. 2. ‘In

welke mate heeft pijn u de afgelopen 4 weken belemmerd bij uw normale werkzaamheden

(zowel werk buitenshuis als huishoudelijk werk)? Bij deze vraag waren er vijf


28

antwoordmogelijkheden, namelijk ‘helemaal niet’, ‘een klein beetje’, ‘nogal’, ‘veel’ en ‘heel erg

veel’. Van beide vragen is een schaal geconstrueerd. De schaalscore kan variëren van 0 tot en

met 100. Hoe hoger de totaalscore, hoe beter de kwaliteit van leven, dus hoe minder pijn (van der

Zee & Sanderman, 1992). De begripsvaliditeit van de RAND-36 is voldoende en de

betrouwbaarheid wordt als goed beoordeeld voor alle schalen van de RAND-36 (Evers, van

Vliet-Mulder & Groot, 2000). De Cronbach’s alpha is 0,81, wat dit bevestigt.

Opleidingsniveau

De respondenten is de volgende vraag gesteld: ‘Wat is de hoogste opleiding die u heeft

afgerond?’ De antwoordmogelijkheden waren: (1) ‘Minder dan 6 klassen lagere school’, (2) ‘6

klassen lagere school/ lom-school/ mlk-school’, (3) ‘Meer dan lagere school/ basisschool zonder

verder afgesloten opleiding’, (4) ‘Mulo/ mms/ mavo/ middelbaarberoepsonderwijs’, ‘Hbs/

gymnasium/ atheneum’, (5) ‘Universiteit/ hoger onderwijs’ en ‘Anders, namelijk …’. Hierbij

hield een hogere score een hogere afgeronde opleiding in.

Sociale steun

Sociale steun is gemeten op twee verschillende manieren. Ten eerste met behulp van een

bestaande vragenlijst en ten tweede met behulp van een 1 item-vraag.

De vragenlijst die gebruikt is, is de Sociale Steun Lijst - Interacties (SSL-I) bestaande uit

zes items (Middendorp, 2011). In deze lijst wordt de hoeveelheid sociale steun die een persoon

ontvangt gemeten. Voorbeeld van items zijn: ‘Gebeurt het weleens dat men u aandacht of

genegenheid toont, bijvoorbeeld met een knuffel of een liefkozing, of aandachtig naar u luistert?’

en ‘Gebeurt het weleens dat men u emotionele steun geeft bij problemen, bijvoorbeeld door u

goede raad te geven, gerust te stellen of te troosten, of u op te vrolijken?’. Op de items kan

worden geantwoord met behulp van een 4-puntsschaal die loopt van ‘zelden of nooit’ (1) tot ‘erg

vaak’ (4). De totaalscore varieert van 6 tot 24. Een hoge score betekent dat iemand veel sociale

steun ontvangt. De betrouwbaarheid van de SSL-I is voldoende, evenals de begripsvaliditeit en

de criteriumvaliditeit (Evers, van Vliet-Mulder & Groot, 2000). De Cronbach’s alpha van de

schaal is 0,82 (van Sonderen & Ormel, 1992), wat dit bevestigt.

De 1-item-vraag is: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met

vlak voor de training mindfulness?’. De antwoordmogelijkheden waren ‘sterk verslechterd’ (1),


29

‘enigszins verslechterd’, ‘ongeveer gelijk gebleven’, ‘enigszins verbeterd’ en ‘sterk verbeterd’

(5). Een hogere score betekent meer verbetering.

Hulp vragen

Hulp vragen is ook op twee manieren gemeten, namelijk met behulp van twee losse items. De

eerste item gaat om de actuele situatie en de tweede item om de verandering in hulp vragen.

De eerste 1-item-vraag is: 1. ‘In hoeverre vraagt u op dit moment hulp aan uw

omgeving?’. Hierbij waren de antwoordmogelijkheden: ‘helemaal niet’ (1), ‘enigszins’, ‘nogal’,

‘veel’ en ‘heel erg veel’ (5).

De tweede 1-item-vraag is: 2. ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving

veranderd in vergelijking met de situatie vlak voor de training?’. Hierbij waren de

antwoordmogelijkheden: ‘sterk afgenomen’ (1), ‘enigszins afgenomen’, ‘ongeveer gelijk

gebleven’, ‘enigszins afgenomen’ en ‘sterk toegenomen’ (5).

Beide vragen werden gemeten met behulp van een 5-puntsschaal, waarvoor geldt dat hoe

hoger de score, hoe gunstiger het hulp vragen.


30

Tabel 3: Overzicht meetinstrumenten met aantal items, antwoordcategorieën, scores en

Cronbachs alpha

Onderdeel

SPF theorie

Concept & meetinstrument Items Antwoord-

categorieën

Minimum- en

maximumscore

Cronbach’s

alpha

Psychisch

welbevinden

Kwaliteit van leven

1-item

1

10

1-10

-

Fysiek

welbevinden

Ervaren druk

EDIZ

9

5

0-9

0,85

Sociaal

welbevinden

Ervaren grip op het leven

Mastery-Scale

Sociaal functioneren

RAND

7

2

5

5

7-35

0-100

0,74

0,79

Comfort Pijn

RAND

2

5,6

0-100

0,81

Status Opleidingsniveau

1-item

1

7

1-7

-

Affectie &

gedrags-

bevestiging

Sociale steun

SSL-I

1-item

Hulp vragen

1-item

1-item

6

1

1

1

4

5

5

5

6-24

1-5

1-5

1-5

0,82

-

-

-


31

3.4 Analyseopzet

In dit onderzoek is de afhankelijke variabele de kwaliteit van leven. De MBSR training is de

interventie die de mantelzorgers volgen. Ervaren belasting, ervaren grip op het leven, sociaal

functioneren, sociale steun en hulp vragen zijn de onafhankelijke variabelen. In een aantal

analyses is een deel van de onafhankelijke variabelen ook een afhankelijke variabele. Bij

deelvraag 4 (‘Hebben hulp vragen en sociale steun invloed op de ervaren druk en de ervaren grip

op het leven van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?’) zijn ervaren druk en

ervaren grip op het leven bijvoorbeeld de afhankelijke variabelen, terwijl deze twee factoren bij

deelvraag 5 (‘Hebben de ervaren druk en de ervaren grip op het leven invloed op de kwaliteit van

leven van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?’) de onafhankelijke variabelen

zijn.

Eerst worden er beschrijvende analyses uitgevoerd. Er wordt gekeken naar de gemiddelde scores

op de verschillende meetinstrumenten op T1 en T2. Vervolgens wordt er gekeken of er op

groepsniveau verschillen in gemiddelden zijn tussen T1 en T2. Hier wordt naar gekeken met

behulp van een gepaarde t-toets, omdat de twee metingen afhankelijk van elkaar zijn. Ook zal

per variabele worden aangegeven bij hoeveel procent van de respondenten de score verslechterd,

gelijk gebleven of verbeterd is op T2, ten opzichte van T1. Gelijk gebleven houdt in dat het

verschil T2 minus T1 nul is. Een negatief verschil betekent dat de score verslechterd is en een

positief verschil betekent dat de score verbeterd is. Met de gemiddelde scores op T2 minus T1 en

de verschilscores worden de deelvragen 1 tot en met 3 beantwoordt. Verder wordt de samenhang

tussen de verschillende variabelen bestudeerd met behulp van correlatiecoëfficiënten, zowel op

T1 en T2. Met behulp van correlatiecoëfficiënten kan namelijk gekeken worden of bepaalde

variabelen significant met elkaar samenhangen. Mocht dit het geval zijn kan men tevens zien of

deze samenhang positief of negatief is. Hiermee worden de deelvragen 4 tot en met 6

beantwoordt.

De hypothesen worden getoetst door middel van verschillende meervoudige

regressieanalyses. Aangezien er meerdere onafhankelijke variabelen zijn worden er meervoudige

regressieanalyses uitgevoerd, in plaats van een eenvoudige regressieanalyse. In totaal worden er

negen hiërarchische, lineaire regressieanalyses uitgevoerd. Er is gekozen voor lineaire

regressieanalyses aangezien de afhankelijke variabelen continu zijn in plaats van discreet. Verder


32

wordt de soort meervoudige regressieanalyse afhankelijk van de vorm van het onderzoek

gekozen (Field, 2009). Omdat de factoren die van invloed zijn op de kwaliteit van leven veelal

gebaseerd zijn op eerdere onderzoeken, lijkt de hiërarchische methode het meest geschikt binnen

dit onderzoek. De hiërarchische methode gaat ervan uit dat op basis van gevonden verbanden een

selectie wordt gemaakt van relevante onafhankelijke variabelen. In dit geval zijn dat de factoren

die op basis van eerder onderzoek aantoonbare invloed uitoefenen op de kwaliteit van leven. De

hiërarchische meervoudige regressieanalyse wordt toegepast aangezien de voorspellers op basis

van theoretische gronden in de regressievergelijking worden opgenomen.

De eerste regressieanalyse gaat over T1. Hier wordt gekeken naar de invloed van de ervaren druk

op T1, de ervaren grip op het leven op T1 en het sociaal functioneren op T1 op de kwaliteit van

leven op T1. Vervolgens worden pijn op T1 en opleidingsniveau op T1 toegevoegd. Zo wordt

ook de invloed van pijn en opleidingsniveau op de kwaliteit van leven op T1 bekeken. Als laatste

worden de achtergrondkenmerken toegevoegd, om te kijken of deze factoren van invloed zijn op

kwaliteit van leven op T1. Hypothesen 1, 2, 3, 8 en 9 worden met deze analyse getoetst op het

moment voor de training.

Bij de tweede regressieanalyse wordt er gekeken naar de kwaliteit van leven op T2. Als eerste

worden ervaren druk op T2, ervaren grip op het leven op T2 en sociaal functioneren op T2

toegevoegd. Zo kan namelijk gekeken worden wat de invloed van ervaren druk, ervaren grip op

het leven en sociaal functioneren op de kwaliteit van leven is. Als tweede worden pijn op T2,

opleidingsniveau, sociale steun op T2 en hulp vragen op T2 toegevoegd. Hiermee wordt er

gekeken naar de invloed van pijn, opleidingsniveau, sociale steun en hulp vragen op de kwaliteit

van leven. Tot slot worden de achtergrondkenmerken zoals geslacht en leeftijd toegevoegd, om

te kijken of deze factoren van invloed zijn op kwaliteit van leven op T2. Hypothesen 1, 2, 3, 8, 9,

10 en 11 worden met deze analyse getoetst op het moment na de training.

Bij de derde regressieanalyse is de verandering in kwaliteit van leven de afhankelijke variabele

(T2 kwaliteit van leven minus T1 kwaliteit van leven). Hier worden als eerste de verandering in

ervaren druk, de verandering in ervaren grip op het leven en de verandering in sociaal

functioneren toegevoegd. Zo wordt gekeken wat de invloed van de verandering van deze

factoren op de verandering in kwaliteit van leven is. Ook de ervaren druk op T1, de ervaren grip

op het leven op T1 en het sociaal functioneren op T1 worden hier meegenomen. Hiermee wordt


33

gekeken naar de invloed van de stand van deze drie variabelen op T1 op de verandering in

kwaliteit van leven. Vervolgens worden de verandering in pijn, de verandering in sociale steun

en de verandering in hulp vragen toegevoegd, evenals pijn op T1 en opleidingsniveau op T1. Tot

slot worden de achtergrondkenmerken zoals geslacht en leeftijd toegevoegd. Hiermee wordt

gekeken of de achtergrondfactoren van invloed zijn op de verandering in kwaliteit van leven.

Hypothesen 1, 2, 3, 8, 9, 10 en 11 worden met deze analyse getoetst voor het verschil tussen de

nameting en de voormeting.

Bij de regressieanalyses vier, vijf en zes zijn respectievelijk ervaren druk op T1, ervaren grip op

het leven op T1 of sociaal functioneren op T1 de afhankelijke variabele. De voorspellers zijn bij

alle drie analyses de variabelen pijn op T1 en opleidingsniveau. Deze analyses worden

uitgevoerd om hypotheses 4 en 5 te toetsen. Hiermee wordt namelijk gekeken naar de invloed

van pijn en opleidingsniveau op ervaren druk, respectievelijk ervaren grip op het leven of sociaal

functioneren. Ook bij deze drie analyses worden tot slot de achtergrondkenmerken toegevoegd.

Hiermee wordt gekeken of de achtergrondkenmerken van invloed zijn op ervaren druk op T1,

ervaren grip op het leven op T1 en sociaal functioneren op T1.

Bij de laatste drie regressieanalyses zijn respectievelijk ervaren druk op T2, ervaren grip op het

leven op T2 of sociaal functioneren op T2 de afhankelijke variabele. De voorspellers zijn bij alle

drie analyses de variabelen pijn op T2, opleidingsniveau, sociale steun op T2 en hulp vragen op

T2. Deze analyses worden uitgevoerd om hypotheses 4 tot en met 7 te toetsen. Hiermee wordt

namelijk gekeken naar de invloed van pijn, opleidingsniveau, sociale steun en hulp vragen op

ervaren druk, respectievelijk ervaren grip op het leven of sociaal functioneren. Ook bij deze drie

analyses worden tot slot de achtergrondkenmerken toegevoegd. Hiermee wordt gekeken of de

achtergrondkenmerken van invloed zijn op ervaren druk op T2, ervaren grip op het leven op T2

en sociaal functioneren op T2.

In de meervoudige, hiërarchische regressieanalyses is gebruik gemaakt van eenzijdige toetsing,

omdat de formulering van de hypotheses ook eenzijdig is. De resultaten uit de regressieanalyses

leiden tot het ondersteunen of verwerpen van de hypothesen. In Hoofdstuk 4 worden de

resultaten besproken die voortkomen uit de verschillende analyses.


34

Hoofdstuk 4: Resultaten

In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven. In paragraaf 4 .1 worden de resultaten van de

meting voor de training (T1) vergeleken met de resultaten van de meting na de training (T2).

Vervolgens wordt de samenhang tussen de variabelen nader toegelicht (paragraaf 4.2). Daarna

worden in paragraaf 4.3 de resultaten van de regressieanalyse toegelicht voor de factoren die van

invloed zijn op kwaliteit van leven. Op basis van de resultaten uit de regressieanalyses worden de

hypothesen bevestigd of verworpen .

4.1 Vergelijking T1 en T2

De variabelen kwaliteit van leven, ervaren druk, ervaren grip op het leven, sociale

rolbeperkingen en pijn zijn op T1 en T2 met elkaar vergeleken (zie tabel 3). De

groepsgemiddelden tussen T1 en T2 zijn allemaal significant verbeterd. Verder blijkt dat voor

zowel mannen als vrouwen de kwaliteit van leven significant is toegenomen. Voor vrouwen is

het gemiddelde gestegen van 6,69 naar 7,54. Voor mannen is het gemiddelde ook gestegen,

echter niet zo veel als bij de vrouwen. Hier was het gemiddelde op T1 6,58 en op T2 6,82. De

ervaren druk is voor de totale groep gemiddeld gedaald van 6,18 naar 4,36 en de ervaren grip op

het leven is gestegen van 21,88 naar 26,31. Het sociaal functioneren is gemiddeld gestegen van

52,97 naar 74,56. Ook de gemiddelde score op pijn is verbeterd van 67,52 naar 74,56.

Naast de vergelijking van groepsgemiddelden tussen T1 en T2 wordt ook op individueel niveau

nagegaan hoeveel procent van de respondenten een verandering aangeeft op T2 in vergelijking

met T1. Tabel 4 geeft de resultaten van deze manier van analyseren weer voor de variabelen

kwaliteit van leven, ervaren druk, ervaren grip op het leven, sociale rolbeperkingen en pijn.

Uit tabel 4 komt naar voren dat 50% van de respondenten aangeeft dat de kwaliteit van leven

gelijk is gebleven en dat 50% van de respondenten een verbetering aangeeft. Voor de aspecten

ervaren druk, ervaren grip op het leven en sociaal functioneren geeft respectievelijk 65,5%,

68,5% en 75,5% een verbetering aan. De scores op pijn zijn het minst verbeterd: 24,5% van de

respondenten zegt dat de pijn meer is geworden, 49,1% zegt dat de pijn gelijk is gebleven en

26,4% zegt dat de pijn minder is geworden. Voor sociale steun lijken de waarden op die van


35

kwaliteit van leven. Voor sociale steun geeft 50,9% aan dat de sociale steun gelijk gebleven is na

de training en 49,1% van de respondenten geeft aan dat de sociale steun verbeterd is. Voor de

laatste variabele hulp vragen geeft 8,6% van de respondenten aan dat ze na de training minder

om hulp vragen dan voor de training. 37,9% van de respondenten geeft aan dat het hulp vragen

gelijk is gebleven en 53,5% zegt dat ze na de training vaker om hulp vragen dan voor de training.

36

Tabel 3: Gemiddelde, standaarddeviatie, range en N voor kwaliteit van leven, ervaren belasting en ervaren grip op het leven, sociaal

functioneren en pijn op T1, T2 en T2-T1.

T1 T2 T2-T1

Variabele

Gem. SD Range N Gem. SD Range N Gem. SD Range N

Kwaliteit

van leven

Mannen

Vrouwen

Totaal

6,58

6,69

6,67

1,88

1,14

1,30

3 – 8

3 – 8

3 – 8

12

49

61

6,82

7,54

7,40

1,66

0,72

0,10

4 – 8

6 – 9

4 – 9

11

46

57

0,36*

0,89**

0,77**

0,51

1,06

0,99

0 – 1

0 – 4

0 – 4

11

45

56

Ervaren

druk

Totaal

6,18

2,71

0 – 9

60

4,36

2,84

0 – 9

58

-1,76**

2,85

-8 – 6

55

Ervaren grip

op het leven

Totaal

21,88

5,17

7 – 31

59

26,31

4,34

13 – 35

58

4,31**

4,06

-4 – 12

54

Sociaal

functioneren

Totaal

52,97

23,37

0 – 100

59

74,56

19,48

13 – 100

57

21,70**

24,41

-38 – 75

53

Pijn

Totaal

67,52

22,21

0 – 100

59

74,62

19,93

22 – 100

57

7,20*

19,62

-35 – 80

53

*= significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01.

37

Tabel 4: Overzicht per variabele hoeveel procent van de deelnemers verslechterd, gelijk

gebleven of verbeterd aangeeft op T2 ten opzichte van T1

a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun

wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?’. b

= Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw

omgeving veranderd in vergelijking met de situatie vlak voor de training?’.

4.2 Samenhang tussen de variabelen

Tabel 5 geeft de correlatiecoëfficiënten weer van de toetsen op T2. Voor een overzicht van de

correlatiecoëfficiënten op T1 zie tabel Z in bijlage 4.

Uit tabel 5 komt naar voren dat zowel ervaren druk, als ook ervaren grip op het leven en sociaal

functioneren significant samenhangen met kwaliteit van leven. De negatieve correlatiecoëfficiënt

voor de samenhang tussen ervaren druk en kwaliteit van leven houdt in dat hoe hoger de ervaren

druk, hoe lager de kwaliteit van leven. Voor ervaren grip op het leven geldt dat hoe meer grip op

het leven men ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven is. Vergelijkbaar geldt voor sociaal

functioneren dat hoe beter iemand in staat is om sociaal te functioneren, hoe hoger de kwaliteit

van leven beoordeeld wordt.

Variabele Verslechterd Gelijk gebleven Verbeterd N

Kwaliteit van

leven

- 50% 50% 56

Ervaren druk

16,3% 18,2% 65,5% 55

Ervaren grip op

het leven

13% 18,5% 68,5% 54

Sociaal

functioneren

11,3% 13,2% 75,5% 53

Pijn

24,5% 49,1% 26,4% 53

Sociale steuna

- 50,9% 49,1% 57

Hulp vragenb

8,6% 37,9% 53,5% 58


38

Vervolgens is gekeken of de factoren pijn, opleidingsniveau, sociale steun en hulp

vragensamenhangen met ervaren druk, ervaren grip op het leven en sociaal functioneren. Daarna

is gekeken of pijn, opleidingsniveau, sociale steun en hulp vragen significant samenhangen met

kwaliteit van leven. Pijn hangt enkel significant samen met sociaal functioneren. Dit betekent dat

hoe meer pijn iemand heeft, hoe minder goed deze persoon in staat is om sociaal te functioneren.

Opleidingsniveau vertoont helemaal geen samenhang met de gemeten variabelen. De correlatie

tussen sociale steun en ervaren grip op het leven is positief significant. Hiervoor geldt dat hoe

meer sociale steun iemand ontvangt, hoe hoger de ervaren grip op het leven. Hulp vragen hangt

negatief significant samen met sociaal functioneren. Dit houdt in dat hoe meer hulp iemand

vraagt, hoe slechter deze persoon sociaal kan functioneren. Pijn en sociale steun hangen ook

positief significant samen met kwaliteit van leven. Dit houdt in dat hoe meer pijn iemand ervaart,

hoe slechter de kwaliteit van leven beoordeeld wordt. Voor sociale steun geldt dat hoe meer

sociale steun iemand ervaart, hoe beter de kwaliteit van leven.

Tot slot zijn er twee sets van variabelen die onderling met elkaar samenhangen. Om te beginnen

is de correlatie tussen ervaren belasting en ervaren grip op het leven negatief significant, wat

inhoudt dat hoe hoger de ervaren belasting, hoe lager de ervaren grip op het leven. Als tweede

hangen pijn en hulp vragen significant samen. Dit houdt in dat hoe meer iemand om hulp vraagt,

hoe meer pijn deze persoon ervaart.

Uit tabel 5 komt naar voren dat de meeste samenhang wordt gevonden met kwaliteit van

leven. De sterkste correlatie is de correlatie tussen kwaliteit van leven en ervaren grip op het

leven: deze is ,603.

39

Tabel 5: Correlaties van de variabelen die zijn opgenomen in de analyses op T2

Kwaliteit

van leven

Ervaren

druk

Ervaren

grip op het

leven

Sociaal

functioneren

Pijn Opleidingsniveau Sociale

steuna

Hulp

vragenb

Kwaliteit van

leven

-

Ervaren druk

-,388** -

Ervaren grip op

het leven

,603** -,355** -

Sociaal

functioneren

,396** -,203 ,209 -

Pijn

,301* -,117 ,046 ,572** -

Opleidingsniveau

-,023 -,061 ,037 -,200 -,003 -

Sociale steuna

,275* -,046 ,272* -,055 ,101 ,053 -

Hulp vragenb

-,252 ,193 -,247 -,332* -,312* ,066 ,101 -

*= significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; tweezijdige toets; N ligt tussen de 44 en 58. a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de SSL-I.

b = Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre vraagt u op dit moment hulp aan uw omgeving?’.

40

4.3 Variabelen die van invloed zijn op kwaliteit van leven

In Tabel 6 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin

de variabelen die van invloed zijn op kwaliteit van leven op T1. Model 1is significant (F [3,

49]=11,231; p<0,01) met de significante verklarende factoren ervaren grip op het leven op T1 en

sociaal functioneren op T1. Het model verklaart 37% van kwaliteit van leven (R² = 0,371).

Model 2, met pijn op T1 en opleidingsniveau toegevoegd, blijft significant (F [5, 47]=6,800;

p<0,01) met de factoren ervaren grip op het leven op T1 en sociaal functioneren op T1. Model 2

verklaart 36% van kwaliteit van leven op T1 (R² = 0,358). Model 3, met de

achtergrondkenmerken toegevoegd, is ook significant (F [10, 42]=3,852; p<0,01) met dezelfde

factoren en verklaart 35% van kwaliteit van leven op T1 (R² = 0,354). Ervaren grip op het leven

op T1 en sociaal functioneren op T1 zijn in alle drie modellen de significante factoren die de

variantie in kwaliteit van leven op T1 verklaren.

In Tabel 7 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin

de variabelen die van invloed zijn op kwaliteit van leven op T2. Model 1 is significant (F [3,

49]=14,630; p<0,01) met de significante factor ervaren grip op het leven op T2. Het model

verklaart 44% van kwaliteit van leven op T2 (R² = 0,440). Model 2, met de variabelen pijn op

T2, opleidingsniveau, sociale steun op T2 en hulp vragen op T2 toegevoegd, is ook significant (F

[7, 45]=6,645; p<0,01) met de factor ervaren grip op het leven op T2 en verklaart 43% van

kwaliteit van leven op T2 (R² = 0,432). Model 3, met de achtergrondkenmerken toegevoegd, is

ook significant (F [12, 40]=4,418; p<0,01) met de factoren ervaren grip op het leven op T2,

ervaren druk op T2 en geslacht. Het model verklaart net als model 1 44% van kwaliteit van leven

op T2 (R² = 0,441). Ervaren grip op het leven op T2 is in alle drie modellen een significante

factor die de variantie in kwaliteit van leven op T2 verklaart.

In tabel 8 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin de

variabelen die van invloed zijn op de verandering van kwaliteit van leven. Model 1 is significant

(F [6, 40]=2,564 ; p< 0,05) en verklaart 17% van de verandering in kwaliteit van leven (R² =

0,169). Model 2, met de variabelen verandering in pijn, verandering in sociale steun, verandering

in hulp vragen, pijn op T1 en opleidingsniveau op T1 toegevoegd, is ook significant (F [11,

35]=3,612 ; p<0,01) en verklaart 38% van de verandering in kwaliteit van leven (R² = 0,384).


41

Vooral de factor verandering in pijn verklaart hierbij een significant deel van de verandering in

kwaliteit van leven. Model 3, met de achtergrondkenmerken toegevoegd, is ook significant (F

[16, 30]=3,683; p<0,01) en verklaart 48% van de verandering in kwaliteit van leven (R² = 0,483).

De factoren verandering in pijn, sociaal functioneren op T1 en burgerlijke staat verklaren een

significant deel van de verandering in kwaliteit van leven.

42

Tabel 6: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met de kwaliteit van leven op T1 als afhankelijke variabele

Model 1 Model 2 Model 3

Beta p Beta p Beta p

Ervaren druk op T1 (laag-hoog) ,100 ,425 ,088 ,495 ,205 ,175

Ervaren grip op het leven op T1 (weinig-veel) ,459** ,000 ,467** ,000 ,368* ,010

Sociaal functioneren op T1 (slecht-goed)

,458** ,000 ,426** ,002 ,498** ,001

Pijn op T1 (weinig-veel) ,061 ,614 ,040 ,740

Opleidingsniveau op T1 (laag-hoog)

-,090 ,428 -,107 ,362

Leeftijd (interval) -,006 ,969

Geslacht (0= man, 1= vrouw) ,012 ,923

Woonsituatie (1= zelfstandig alleen, 2= samen met

partner, 3= samen met kind(eren), 4= samen met

partner en kind(eren), 5= anders)

-1,016 ,316

Werksituatie (1= betaald werk, 2= uitkering, 3=

pensioen, 4= anders)

-1,045 ,302

Burgerlijke staat (1= gehuwd, 2= gescheiden, 3=

weduwe/ weduwnaar/ partner overleden, 4=

ongehuwd, 5= duurzaam samenlevend, ongehuwd, 6=

anders)

1,535 ,132

R2 (Adj.) ,371 ,358 ,354

F-change 11,231** 6,800** 3,852**

N 53 53 53

*= Significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; Meervoudige regressieanalyse op basis van eenzijdige toetsing. a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de SSL-I.



43

Tabel 7: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met de kwaliteit van leven op T2 als afhankelijke variabele



Ervaren druk op T2 (laag-hoog) -,182 ,109 -,177 ,123 -,269* ,031

Ervaren grip op het leven op T2 (weinig-veel) ,494** ,000 ,455** ,000 ,362* ,011


,276 ,012 ,206 ,143 ,145 ,315


Opleidingsniveau (laag-hoog) ,001 ,995 -,051 ,657

Sociale steun a

op T2 (weinig-veel) ,142 ,219 ,138 ,253

Hulp vragenb op T2 (weinig-veel)

-,043 ,712 ,044 ,733

Leeftijd (interval) ,248 ,147

Geslacht (0= man, 1= vrouw) ,239* ,046


partner, 3= samen met kind(eren), 4= samen met

partner en kind(eren), 5= anders)

,119 ,453

Werksituatie (1= betaald werk, 2= uitkering, 3=

pensioen, 4= anders)

-,885 ,382


weduwe/ weduwnaar/ partner overleden, 4=

ongehuwd, 5= duurzaam samenlevend, ongehuwd, 6=

anders)

-,005 ,963

R2 (Adj.) ,440 ,432 ,441

F-change 14,630** 6,645** 4,418**

N 53 53 53



44

Tabel 8: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met de verandering in kwaliteit van leven als afhankelijke variabele



Verandering in ervaren druk (weinig-veel) ,026 ,880 ,133 ,394 ,198 ,202

Verandering in ervaren grip op het leven (weinig-veel) ,315 ,089 ,304 ,100 ,324 ,070

Verschil in sociaal functioneren (weinig-veel) ,102 ,613 -,012 ,954 -,119 ,540

Ervaren druk op T1 (laag-hoog) ,081 ,642 -,014 ,928 -,236 ,152

Ervaren grip op het leven op T1 (laag-hoog) ,053 ,768 -,053 ,749 ,075 ,674


-,304 ,120 -,386 ,077 -,588 ,008**

Verandering in pijn (weinig-veel) ,596 ,001** ,636 ,000**

Verandering in sociale steun a (weinig-veel) ,135 ,317 ,225 ,085

Verandering in hulp vragenb (weinig-veel) ,190 ,138 ,111 ,382


Opleidingsniveau op T1 (laag-hoog)

-,002 ,987 ,004 ,971

Leeftijd (interval) ,093 ,592

Geslacht (0= man, 1= vrouw) ,220 ,081


partner, 3= samen met kind(eren), 4= samen met partner en

kind(eren), 5= anders)

,206 ,221

Werksituatie (1= betaald werk, 2= uitkering, 3= pensioen,

4= anders)

,147 ,275


weduwe/ weduwnaar/ partner overleden, 4= ongehuwd, 5=

duurzaam samenlevend, ongehuwd, 6= anders)

-,389 ,009**

R2 (Adj.) ,169 ,384 ,483

F-change 2,564* 3,612** 3,683**

N 47 47 47

*= Significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; Meervoudige regressieanalyse op basis van eenzijdige toetsing. a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training

mindfulness?’. b = Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving veranderd in vergelijking met de situatie

vlak voor de training?’.

45

Met behulp van de tabellen 6, 7 en 8 kunnen uitspraken gedaan worden over de hypotheses 1, 2,

3, 8, 9, 10 en 11. Deze zullen hieronder besproken worden.

Hypothese 1: Hoe hoger de ervaren druk van de mantelzorger, hoe lager de kwaliteit van leven

Ervaren druk vertoont een negatief significant verband met kwaliteit van leven op T2 (β= -0,269,

p< 0,05). Dit betekent dat hoe hoger de ervaren druk, hoe lager de kwaliteit van leven is.

Aangezien dit verband enkel op T2 significant was en niet op T1, wordt de hypothese

gedeeltelijk ondersteund.

Hypothese 2: Hoe meer ervaren grip op het leven de mantelzorger ervaart, hoe hoger de kwaliteit

van leven

Ervaren grip op het leven vertoont een positief significant verband met kwaliteit van leven. Dit

geldt zowel voor T1 (β= 0,368, p< 0,05) als ook voor T2 (β= 0,362, p< 0,05). Dit houdt in dat

hoe meer ervaren grip op het leven iemand ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven beoordeeld

wordt. De tweede hypothese wordt ondersteund.

Hypothese 3: Hoe beter het sociaal functioneren van de mantelzorger, hoe hoger de kwaliteit van

de leven

Sociaal functioneren vertoont een positief significant verband met kwaliteit van leven op T1 (β=

0,498, p< 0,01). Dit betekent dat hoe beter iemand sociaal functioneert, hoe hoger de kwaliteit

van leven beoordeeld wordt. Voor T2 is het verband tussen sociaal functioneren en kwaliteit van

leven niet significant. Sociaal functioneren op T1 hangt wel weer significant samen met de

verandering in kwaliteit van leven. Dit houdt in dat hoe beter iemand sociaal functioneert, hoe

kleiner de verandering in kwaliteit van leven is. Hypothese drie wordt gedeeltelijk ondersteund.


46

Hypothese 8: Hoe minder pijn de mantelzorger ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven is

De verandering in pijn blijkt een belangrijke voorspeller voor de verandering in kwaliteit van

leven (β= 0,636, p< 0,01). Dit houdt in dat hoe meer de pijn is afgenomen, hoe meer verbetering

in kwaliteit van leven is ervaren. Aangezien pijn zowel op T1 als op T2 geen significant verband

vertoont met kwaliteit van leven, wordt hypothese acht gedeeltelijk ondersteund.

Hypothese 9: Hoe hoger het opleidingsniveau van de mantelzorger, hoe hoger de kwaliteit van

leven is

Opleidingsniveau vertoont zowel op T1 als op T2 geen significant verband met kwaliteit van

leven, waardoor de hypothese verworpen wordt.

Hypothese 10: Hoe meer sociale steun de mantelzorger ontvangt, hoe hoger de kwaliteit van

leven is

Sociale steun vertoont op T2 geen significant verband met kwaliteit van leven. Hypothese tien

wordt verworpen.

Hypothese 11: Hoe meer hulp de mantelzorger vraagt, hoe beter de kwaliteit van leven is

Hulp vragen vertoont op T2 geen significant verband met kwaliteit van leven, waardoor

hypothese elf verworpen wordt.

In tabel 9, 10 en 11 zijn ervaren druk, ervaren grip op het leven en sociaal functioneren de

afhankelijke variabelen. Met behulp hiervan kunnen hypotheses 4, 5, 6 en 7 getoetst worden. De

resultaten worden in de volgende paragraaf besproken.


47

4.4 Factoren die van invloed zijn op ervaren druk, ervaren grip op het leven en

sociaal functioneren

In tabel 9 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin de

ervaren druk op T1 en de ervaren druk op T2 als afhankelijke variabelen. Model 1 op T1 is niet

significant (F [2, 51]=0,023; p>0,05) en verklaart -4% van de ervaren druk op T1 (R² = -0,038).

Model 2 op T1, met de achtergrondkenmerken toegevoegd, is wel significant (F [7, 46]=2,432;

p<0,05) met de factoren geslacht en burgerlijke staat en verklaart 16% van de ervaren druk op T1

(R² = 0,159). Op T2 blijkt model 1 niet significant (F [4, 49]=0,521; p>0,05) en verklaart -4%

van de ervaren druk op T2 (R² = -0,038). Model 2 op T2, met de achtergrondkenmerken

toegevoegd, is ook niet significant (F [9,44]= 0,765; p>0,05) en verklaart -4% van de ervaren

druk op T2 (R² = -0,042).

In tabel 10 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin

de ervaren grip op het leven op T1 en de ervaren grip op het leven op T2 als afhankelijke

variabelen. Model 1 op T1 is niet significant (F [2, 50]=0,420; p>0,05) en verklaart -2% van de

ervaren grip op het leven op T1 (R² = -0,023). Model 2 op T1, met de achtergrondkenmerken

toegevoegd, is wel significant (F [7, 45]=2,692; p<0,05) met de factoren werksituatie en

burgerlijke staat en verklaart 19% van de ervaren grip op het leven op T1 (R² = 0,186). Op T2

blijkt model 1 niet significant (F [4, 49]=2,042; p>0,05) en verklaart 7% van de ervaren grip op

het leven op T2 (R² = 0,073). Model 2 op T2, met de achtergrondkenmerken toegevoegd, is wel

significant (F [9,44]= 2,304; p<0,05) met de factoren sociale steun en werksituatie en verklaart

18% van de ervaren grip op het leven op T2 (R² = 0,181).

In tabel 11 worden de resultaten weergegeven van de meervoudige regressieanalyse met daarin

sociaal functioneren op T1 en sociaal functioneren op T2 als afhankelijke variabelen. Model 1 op

T1 is niet significant (F [2, 53]=2,975; p>0,05) en verklaart 7% van sociaal functioneren op T1

(R² = 0,067). Model 2 op T1, met de achtergrondkenmerken toegevoegd, is ook niet significant

(F [7, 48]=1,682; p>0,05) en verklaart 8% van sociaal functioneren op T1 (R² = 0,080). Model 1

op T2 is wel significant (F [4, 49]=7,774; p<0,01) met de factor pijn op T2 en verklaart 34% van

sociaal functioneren op T2 (R² = 0,338). Model 2 op T2, met de achtergrondkenmerken

toegevoegd, is eveneens significant (F [9,44]= 3,642; p<0,01) met de factor pijn op T2 en


48

verklaart 31% van sociaal functioneren op T2 (R² = 0,310). De factor pijn op T2 verklaart een

significant deel van de variantie in sociaal functioneren op T2.

49

Tabel 9: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met ervaren druk op T1 en ervaren druk op T2 als afhankelijke variabelen


b = Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre vraagt u op dit moment hulp aan uw omgeving?’

Ervaren

druk op

T1

Ervaren

druk op

T2

Model 1 Model 2 Model 1 Model 2

Beta p Beta p Beta p Beta p


Pijn op T2 -,049 ,743 -,084 ,585

Opleidingsniveau (laag-hoog) ,030 ,832 ,032 ,810 -,076 ,591 -,053 ,718

Sociale steuna

op T2 (weinig-veel) -,065 ,648 -,085 ,566


,167 ,266 ,270 ,112

Leeftijd (interval) -,049 ,785 ,422 ,056

Geslacht (0= man, 1= vrouw) ,267 ,045* ,114 ,455

Woonsituatie (1= zelfstandig alleen, 2=

samen met partner, 3= samen met

kind(eren), 4= samen met partner en


,273 ,133 ,309 ,145

Werksituatie (1= betaald werk, 2=

uitkering, 3= pensioen, 4= anders)

,075 ,561 -,034 ,812

Burgerlijke staat (1= gehuwd, 2=

gescheiden, 3= weduwe/ weduwnaar/

partner overleden, 4= ongehuwd, 5=

duurzaam samenlevend, ongehuwd, 6=

anders)

-,346 ,013* -,060 ,693

R2 (Adj.) -,038 ,159 -,038 -,042

F-change ,023 2,432* ,521 ,765

N 54 54 54 54

50

Tabel 10: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met ervaren grip op het leven op T1 en ervaren grip op het leven op als afhankelijke

variabelen

*= Significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; Meervoudige regressieanalyse op basis van eenzijdige toetsing. a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?’.

b = Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving veranderd in vergelijking met de situatie vlak voor de

training?’.

Ervaren

grip op

het leven

op T1

Ervaren

grip op

het leven

op T2




Pijn op T2 -,098 ,487 -,113 ,409

Opleidingsniveau (laag-hoog) ,123 ,390 ,088 ,501 ,023 ,861 -,040 ,760

Sociale steuna op T2 (weinig-veel) ,313 ,024 ,292 ,031*


-,274 ,056 -,229 ,128

Leeftijd (interval) ,110 ,537 ,027 ,888

Geslacht (0= man, 1= vrouw) ,038 ,770 ,145 ,282


samen met partner, 3= samen met kind(eren),

4= samen met partner en kind(eren), 5=

anders)

-,040 ,825 -,082 ,657



-,459 ,001** -,333 ,012*





anders)

,288 ,036* ,171 ,208

R2 (Adj.) -,023 ,186 ,073 ,181

F-change ,420 2,692* 2,042 2,304*

N 53 53 54 54


51

Tabel 11: Resultaten van een hiërarchische regressieanalyse met sociaal functioneren op T1 en sociaal functioneren op T2 als afhankelijke

variabelen

*= Significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; Meervoudige regressieanalyse op basis van eenzijdige toetsing. a = Sociale steun is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training

mindfulness?’. b = Hulp vragen is in dit geval gemeten met de 1-item: ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving veranderd in vergelijking met de situatie

vlak voor de training?’.

Sociaal

functioneren

op T1

Sociaal

functioneren

op T2



Pijn op T1 (weinig-veel) ,303 ,025* ,251 ,066

Pijn op T2 ,535 ,000** ,503 ,000**

Opleidingsniveau (laag-hoog) -,061 ,643 -,054 ,689 -,208 ,071 -,212 ,083

Sociale steuna op T2 (weinig-veel) -,087 ,448 -,124 ,308


-,112 ,351 -,096 ,485

Leeftijd (interval) ,365 ,050 ,050 ,777

Geslacht (0= man, 1= vrouw) -,071 ,594 ,156 ,209


samen met partner, 3= samen met

kind(eren), 4= samen met partner en


,231 ,208 ,065 ,702



,127 ,336 -,069 ,559





anders)

,066 ,635 -,112 ,327

R2 (Adj.) ,067 ,080 ,338 ,310

F-change 2,975 1,682 7,774** 3,642**

N 56 56 54 54

52

Met behulp van de tabellen 9 en 10 kunnen uitspraken gedaan worden over de hypotheses 4, 5, 6

en 7. Deze hypothesen zullen hieronder worden toegelicht.

Hypothese 4: Hoe meer pijn de mantelzorger ervaart, hoe hoger de ervaren druk en hoe lager de

ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

Pijn vertoont een positief significant verband met sociaal functioneren. Zo hangt pijn op T1

samen met sociaal functioneren op T1 (β= 0,303, p< 0,05). Dit betekent dat hoe minder pijn men

ervaart, hoe beter men sociaal kan functioneren. Zodra de achtergrondkenmerken worden

toegevoegd aan het model is dit verband echter niet meer significant. Pijn op T2 hangt samen

met sociaal functioneren op T2, ook als de achtergrondkenmerken worden toegevoegd (β= 0,503,

p< 0,01). Ook dit houdt in dat hoe minder pijn men ervaart, hoe beter men sociaal kan

functioneren. Met ervaren druk en ervaren grip op het leven vertoont pijn geen significant

verband, wat ertoe leidt dat de hypothese gedeeltelijk ondersteund wordt.

Hypothese 5: Hoe hoger het opleidingsniveau van de mantelzorger, hoe lager de ervaren druk en

hoe hoger de ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

Opleidingsniveau vertoont met zowel ervaren druk, ervaren grip op het leven als ook sociaal

functioneren geen significant verband. Hypothese vijf wordt verworpen.

Hypothese 6: Hoe meer sociale steun de mantelzorger ontvangt, hoe lager de ervaren druk en hoe

hoger de ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

Sociale steun vertoont een positief significant verband met ervaren grip op het leven op T2 (β=

0,292, p< 0,05). Dit betekent dat hoe meer sociale steun iemand ervaart, hoe meer grip op het

leven. Met ervaren druk en sociaal functioneren vertoont sociale steun geen significant verband,

zodat de hypothese gedeeltelijk ondersteund wordt.


53

Hypothese 7: Hoe meer hulp de mantelzorger vraagt, hoe lager de ervaren druk en hoe hoger de

ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

Hulp vragen vertoont met zowel ervaren druk, ervaren grip op het leven als ook sociaal

functioneren geen significant verband. Hypothese zeven wordt verworpen.

4.5 Achtergrondkenmerken

Wat betreft de achtergrondkenmerken spelen werksituatie, burgerlijke staat en geslacht een rol.

Werksituatie blijkt van invloed te zijn op ervaren grip op het leven op T1(β= -0,459, p< 0,01) en

ervaren grip op het leven op T2 (β= -0,333, p< 0,05). Dit houdt in dat mensen die betaald werk

doen meer grip op het leven ervaren dan mensen die een uitkering of pensioen ontvangen.

Burgerlijke staat hangt samen met drie factoren, namelijk ervaren grip op het leven op T1 (β=

0,288, p< 0,05), ervaren druk op T1 (β= 0,267, p< 0,05) en de verandering in kwaliteit van leven

(β= 0,389, p< 0,01). Voor ervaren grip op het leven houdt dit in dat mensen die getrouwd zijn

minder grip op het leven ervaren dan mensen die ongehuwd zijn. Verder gaven getrouwde

mensen een hogere ervaren druk aan en was de stijging in kwaliteit van leven minder sterk dan

voor ongehuwde mensen. De factor geslacht hangt tot slot samen met 2 factoren, namelijk

ervaren druk op T1 (β= 0,267, p< 0,05) en kwaliteit van leven op T2 (β= 0,239, p< 0,05). Dit

houdt in dat vrouwen meer druk ervaren dan mannen en dat vrouwen hun kwaliteit van leven

hoger beoordelen dan mannen.


54

Hoofdstuk 5: Conclusie & discussie

In dit onderzoek is gekeken naar de invloed van een mindfulnesstraining op de kwaliteit van

leven bij mantelzorgers. Ook is er gekeken welke rol ervaren druk, ervaren grip op het leven,

sociaal functioneren, hulp vragen en sociale steun hierbij spelen. Bij de opzet van het onderzoek,

de formulering van de hypothesen en de analyses is de SPF theorie als uitgangspunt gebruikt.

Allereerst worden in paragraaf 5.1 de conclusies gegeven van de in hoofdstuk 4 gepresenteerde

onderzoeksresultaten. Hierbij wordt in paragraaf 5.1.1 een terugkoppeling gemaakt naar de zes

deelvragen. Vervolgens wordt in paragraaf 5.1.2 de probleemstelling beantwoord. In de hierop

volgende discussie (paragraaf 5.2) wordt eerst een terugkoppeling gemaakt naar de theorie

(paragraaf 5.2.1). Daarna worden in de paragrafen 5.2.2 en 5.2.3 de beperkingen van dit

onderzoek besproken en worden er suggesties voor vervolgonderzoek gegeven. Tot slot worden

enkele beleidsaanbevelingen gedaan (paragraaf 5.2.4).

5.1 Conclusie

In Hoofdstuk 1 zijn zes deelvragen geformuleerd. In deze paragraaf wordt op basis van de

resultaten een antwoord op deze deelvragen gegeven. Aan het einde van deze paragraaf wordt de

probleemstelling beantwoord die ook in Hoofdstuk 1 beschreven staat.

5.1.1 Conclusie deelvragen

De eerste drie deelvragen gaan over de invloed van de MBSR training op kwaliteit van leven,

hulp vragen en sociale steun. Deze worden als eerste behandeld.

Deelvraag 1: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op de kwaliteit van leven van

mantelzorgers?

Uit de resultaten blijkt dat, na vergelijking van de resultaten van voor en na de MBSR training,

de gemiddelde score op kwaliteit van leven van de mantelzorgers significant is gestegen van 6,67


55

naar 7,40. Ook op individueel niveau blijkt dat 50% van de mantelzorgers na het volgen van de

training een verbetering aangeeft en dat 50% aangeeft dat het gelijk is gebleven. Geen enkele

mantelzorger geeft een verslechtering aan.

De resultaten komen overeen met andere studies. Ook hieruit blijkt dat het volgen van

een MBSR training een positieve invloed heeft op de kwaliteit van leven (Carlson, Speca, Patel

& Goodey, 2003; Nyklíček & Kuijpers, 2008; Reibel, Greeson, Brainard & Rosenzweig, 2001).

Deelvraag 2: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op het hulp vragen van

mantelzorgers?

Wat betreft hulp vragen geeft 8,6% van de respondenten na de training aan dat het hulp vragen is

verslechterd, 37,9% dat het hulp vragen gelijk is gebleven en 53,5% dat het hulp vragen is

verbeterd.

Wat betreft de bestaande literatuur zijn er geen studies die ingaan op de invloed van een

MBSR training op hulp vragen. Wel is er veel evidence voor MBSR: MBSR heeft onder andere

een positieve invloed op kwaliteit van leven, angst en depressie (Carlson, Speca, Patel &

Goodey, 2003; Chiesa & Serretti, 2009; Marchand, 2012; Nyklíček & Kuijpers, 2008; Reibel,

Greeson, Brainard & Rosenzweig, 2001). Daarnaast blijkt uit onderzoek dat hulp vragen

samenhangt met kwaliteit van leven (Brown, Min Kyoung, Meeyoung & Tracy, 2013;

Emmanuel, St John & Sun, 2012; Hägglund, Walker-Engström, Larsson, & Leppert, 2001;

Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013).

Deelvraag 3: Heeft het volgen van een MBSR training invloed op de sociale steun van

mantelzorgers?

Van de respondenten geeft 50,9% na de training aan dat de sociale steun gelijk is gebleven en

49,1% dat de sociale steun is verbeterd. Geen enkele mantelzorger geeft een verslechtering aan.

Als er gekeken wordt naar bestaande literatuur zijn er geen studies die ingaan op de

invloed van een MBSR training op sociale steun. Wel blijkt dat MBSR effectief is. Zo heeft

MBSR onder andere een positieve invloed op kwaliteit van leven, angst en depressie (Carlson,

Speca, Patel & Goodey, 2003; Chiesa & Serretti, 2009; Marchand, 2012; Nyklíček & Kuijpers,

2008; Reibel, Greeson, Brainard & Rosenzweig, 2001). Verder blijkt uit eerdere studies dat


56

sociale steun samenhangt met kwaliteit van leven (Brown, Min Kyoung, Meeyoung & Tracy,

2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013).

Uit bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de MBSR training invloed heeft op de kwaliteit

van leven, hulp vragen en sociale steun van mantelzorgers.

De volgende drie deelvragen gaan over kwaliteit van leven, ervaren druk, ervaren grip op

het leven en sociaal functioneren. Deze worden hieronder besproken.

Deelvraag 4: Hebben hulp vragen en sociale steun invloed op de ervaren druk, de ervaren grip op

het leven en het sociaal functioneren van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?

Om de vierde deelvraag te beantwoorden is er na het volgen van de training (T2) gekeken naar

de invloed van hulp vragen en sociale steun op de ervaren druk, de ervaren grip op het leven en

het sociaal functioneren. Hieruit blijkt dat sociale steun invloed heeft op de ervaren grip op het

leven. Dit houdt in dat hoe meer sociale steun iemand ervaart, hoe hoger de ervaren grip op het

leven beoordeeld wordt. Sociale steun heeft geen invloed op de ervaren druk en het sociaal

functioneren. Hulp vragen heeft geen invloed op de ervaren druk, de ervaren grip op het leven en

het sociaal functioneren.

De resultaten komen gedeeltelijk overeen met andere studies. Zo blijkt uit de literatuur

dat mensen die veel sociale steun ontvangen, beter scoren op sociaal functioneren dan mensen

die weinig sociale steun ontvangen (Eom, Shin, Kim, Yang, Jo, Kweon, Kang, Kim, Cho &

Park, 2012). De resultaten in dit onderzoek wijken af van deze studie. Verder blijkt uit de

literatuur dat mensen die veel sociale steun ontvangen een hoger welbevinden ervaren dan

mensen die weinig sociale steun ontvangen (Schulz & Decker, 1985). Uit dit onderzoek blijkt dat

sociale steun een positieve invloed heeft op ervaren grip op het leven. En hoe hoger de ervaren

grip op het leven, hoe beter de kwaliteit van leven beoordeeld wordt (Hasson-Ohayon, Walsh,

Roe, Kravetz & Weiser, 2006; Hernandez-Tejada, Lynch, Strom & Egede, 2012; Lachman &

Weaver, 1998; Strnadova & Evans, 2012). Er zijn geen bestaande studies die ingaan op de

invloed van hulp vragen op ervaren druk, ervaren grip op het leven en sociaal functioneren. Het

is wel bekend dat hoe meer hulp iemand vraagt, hoe beter de kwaliteit van leven beoordeeld

wordt (Hägglund, Walker-Engström, Larsson, & Leppert, 2001).


57

Deelvraag 5: Hebben de ervaren druk, de ervaren grip op het leven en het sociaal functioneren

invloed op de kwaliteit van leven van mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?

Om deze deelvraag te beantwoorden is er op drie manieren gekeken naar de invloed van ervaren

druk, ervaren grip op het leven en sociaal functioneren op de kwaliteit van leven, namelijk voor

de training (T1), na de training (T2) en het verschil hiertussen (T2-T1). Uit de analyses blijkt dat

ervaren druk op T2 van invloed is op kwaliteit van leven op T2. Dit houdt in dat hoe hoger de

ervaren druk is, hoe lager de kwaliteit van leven beoordeeld wordt. Ervaren grip op het leven is

van invloed op kwaliteit van leven op zowel T1 als T2. Voor ervaren grip op het leven blijkt dat

hoe meer grip op het leven iemand ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven is. Sociaal

functioneren op T1 is van invloed op kwaliteit van leven op T1. Dit houdt in dat hoe beter men

sociaal functioneert, hoe hoger de kwaliteit van leven. Verder is sociaal functioneren op T1 een

voorspeller voor de verandering in kwaliteit van leven. Dit houdt in dat hoe beter men sociaal

functioneert, hoe kleiner de verandering in kwaliteit van leven. Blijkbaar geldt dat wanneer het

sociaal functioneren op T1 hoog is, de kwaliteit van leven ook al relatief hoog is, waardoor er

minder te verbeteren valt. Zowel de ervaren druk, als ook de ervaren grip op het leven en het

sociaal functioneren blijken van invloed te zijn op de kwaliteit van leven bij mantelzorgers die

een MBSR training hebben gedaan.

Uit de literatuur komen vergelijkbare resultaten naar voren als in de huidige studie,

namelijk dat hoe meer grip op het leven iemand ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven

beoordeeld wordt (Hasson-Ohayon, Walsh, Roe, Kravetz & Weiser, 2006; Hernandez-Tejada,

Lynch, Strom & Egede, 2012; Strnadova & Evans, 2012). Voor ervaren druk en sociaal

functioneren komen de resultaten gedeeltelijk overeen met de literatuur. Uit de literatuur blijkt

namelijk dat hoe hoger de ervaren druk is, hoe lager de kwaliteit van leven (Argyriou,

Karanasios, Ifanti, Iconomou, Assimakopoulos, Makridou, Giannakopoulou, Makris, 2011;

Foldemo, Gullberg, Ek & Bogren, 2005; Grover & Dutt, 2011; Serrano-Aguilar, Lopez-Bastida

& Yanes-Lopez, 2006). Uit de resultaten van dit onderzoek wordt dit slechts op een van de twee

meetmomenten bevestigd. Voor sociaal functioneren blijkt uit de literatuur dat hoe beter het


58

sociaal functioneren, hoe beter de kwaliteit van leven (Popolo, Vinci & Balbi, 2010). Ook dit

wordt in de resultaten van dit onderzoek slechts op een van de twee meetmomenten bevestigd.

Deelvraag 6: Hebben hulp vragen en sociale steun invloed op de kwaliteit van leven van

mantelzorgers die een MBSR training hebben gedaan?

Om deze deelvraag te beantwoorden is er na het volgen van de training (T2) gekeken of hulp

vragen en sociale steun van invloed zijn op de kwaliteit van leven. De resultaten laten zien dat

hulp vragen en sociale steun niet van invloed zijn op kwaliteit van leven van mantelzorgers die

een MBSR training hebben gedaan.

Hiermee wijken de resultaten af van andere studies. Uit andere studies blijkt namelijk dat

hoe meer sociale steun iemand ontvangt, hoe hoger de kwaliteit van leven (Brown, Min Kyoung,

Meeyoung & Tracy, 2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Eom, Shin, Kim, Yang, Jo, Kweon,

Kang, Kim, Cho & Park, 2012; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013). Dit komt niet overeen met

de resultaten uit dit onderzoek. Voor hulp vragen blijkt uit de literatuur dat hoe meer hulp

iemand vraagt, hoe beter de kwaliteit van leven beoordeeld wordt (Hägglund, Walker-Engström,

Larsson, & Leppert, 2001). Ook dit komt niet overeen met de resultaten uit dit onderzoek.

5.1.2 Conclusie probleemstelling

Probleemstelling:

Wat is de invloed van een mindfulnesstraining op de kwaliteit van leven van mantelzorgers?

Welke rol spelen hulp vragen, sociale steun, ervaren druk en ervaren grip op het leven in dit

proces?

Op basis van de resultaten kan worden geconcludeerd dat de invloed van een

mindfulnesstraining op de kwaliteit van leven van mantelzorgers positief is. Uit de resultaten

blijkt dat de kwaliteit van leven significant verbeterd is na de MBSR training, in vergelijking met

voor de MBSR training. Zowel op groepsniveau als op geaggregeerd individueel niveau: 50%

van de mantelzorgers geeft aan dat de kwaliteit van leven na de training verbeterd is in

vergelijking met voor de training, 50% geeft aan dat deze is gelijk gebleven en 0% van de

mantelzorgers geeft aan dat er een verslechtering in kwaliteit van leven heeft plaatsgevonden.


59

Deze resultaten komen overeen met bestaande literatuur. Ook hieruit blijkt dat het volgen van

een MBSR training een positieve invloed heeft op de kwaliteit van leven (Carlson, Speca, Patel

& Goodey, 2003; Nyklíček & Kuijpers, 2008; Reibel, Greeson, Brainard & Rosenzweig, 2001).

Verder blijkt dat de ervaren grip die mantelzorgers ervaren na de training is toegenomen.

Ook blijkt de ervaren grip een belangrijke voorspeller te zijn voor kwaliteit van leven, zowel

voor de training als na de training blijkt dat een hoge ervaren grip samengaat met een hoge

ervaren kwaliteit van leven. Ook voor ervaren grip op het leven komt de bestaande literatuur

overeen met de resultaten. Uit de literatuur blijkt namelijk dat hoe meer grip op het leven iemand

ervaart, hoe hoger de kwaliteit van leven beoordeeld wordt (Hasson-Ohayon, Walsh, Roe,

Kravetz & Weiser, 2006; Hernandez-Tejada, Lynch, Strom & Egede, 2012; Strnadova & Evans,

2012).

De ervaren druk die mantelzorgers ervaren blijkt significant af te nemen na de training.

De rol die ervaren druk speelt bij de beoordeling van de kwaliteit van leven is minder sterk dan

de ervaren grip op het leven. Voor de training blijkt er geen significante samenhang tussen de

ervaren druk en de kwaliteit van leven. Na de training is die er wel: hoe mee druk wordt ervaren,

hoe lager de kwaliteit van leven wordt beoordeeld. Uit de literatuur blijkt dat hoe hoger de

ervaren druk is, hoe lager de kwaliteit van leven (Argyriou, Karanasios, Ifanti, Iconomou,

Assimakopoulos, Makridou, Giannakopoulou, Makris, 2011; Foldemo, Gullberg, Ek & Bogren,

2005; Grover & Dutt, 2011; Serrano-Aguilar, Lopez-Bastida & Yanes-Lopez, 2006). Uit de

resultaten van dit onderzoek wordt dit slechts op een van de twee meetmomenten bevestigd.

Het sociaal functioneren van mantelzorgers is na de training sterk toegenomen. Voor de

training blijkt sociaal functioneren significant samen te hangen met kwaliteit van leven. Een

goed sociaal functioneren gaat samen met een hoge kwaliteit van leven. Na de training is er geen

significante samenhang tussen sociaal functioneren en kwaliteit van leven. Sociaal functioneren

blijkt wel van invloed te zijn op de verandering in kwaliteit van leven. Voor sociaal functioneren

blijkt uit de literatuur dat hoe beter het sociaal functioneren, hoe beter de kwaliteit van leven

(Popolo, Vinci & Balbi, 2010). Dit wordt in de resultaten van dit onderzoek gedeeltelijk

bevestigd.

Hulp vragen blijkt niet significant samen te hangen met kwaliteit van leven, ervaren druk,

ervaren grip op het leven en sociaal functioneren. Wel blijkt dat de meerderheid van de


60

mantelzorgers aangeeft dat het hulp vragen is verbeterd na de training in vergelijking met voor

de training. Voor hulp vragen blijkt uit de literatuur dat hoe meer hulp iemand vraagt, hoe beter

de kwaliteit van leven beoordeeld wordt (Hägglund, Walker-Engström, Larsson, & Leppert,

2001). Dit wijkt af van de resultaten uit dit onderzoek.

Sociale steun blijkt niet significant samen te hangen met kwaliteit van leven. Uit andere

studies blijkt dat hoe meer sociale steun iemand ontvangt, hoe hoger de kwaliteit van leven

(Brown, Min Kyoung, Meeyoung & Tracy, 2013; Emmanuel, St John & Sun, 2012; Eom, Shin,

Kim, Yang, Jo, Kweon, Kang, Kim, Cho & Park, 2012; Waters, Liu, Schootman, Jeffe, 2013).

De resultaten van dit onderzoek komen niet overeen met de bestaande literatuur. Sociale steun is

daarentegen wel van invloed op de ervaren grip op het leven. Uit dit onderzoek blijkt dat sociale

steun een positieve invloed heeft op ervaren grip op het leven. Dit houdt in dat hoe meer sociale

steun men ontvangt, hoe hoger de ervaren grip op het leven is. Wat betreft de bestaande literatuur

zijn er geen studies die ingaan op de invloed van sociale steun op ervaren grip op het leven. Met

ervaren druk en sociaal functioneren vertoont sociale steun geen samenhang. Uit de literatuur

blijkt echter dat mensen die veel sociale steun ontvangen, beter scoren op sociaal functioneren

dan mensen die weinig sociale steun ontvangen (Eom, Shin, Kim, Yang, Jo, Kweon, Kang, Kim,

Cho & Park, 2012). De resultaten in dit onderzoek wijken af van deze studie. Wat betreft de

bestaande literatuur zijn er geen studies die ingaan op de invloed van sociale steun op ervaren

druk. Voor sociale steun geldt dat ongeveer de helft van de mantelzorgers aangeeft dat de sociale

steun is verbeterd na de training in vergelijking met voor de training. Voor de andere helft is de

sociale steun gelijk gebleven.

Samenvattend kan geconcludeerd worden dat de kwaliteit van leven voor de training beïnvloed

wordt door sociaal functioneren en ervaren grip op het leven. Na de training wordt de kwaliteit

van leven van mantelzorgers beïnvloed door ervaren druk, ervaren grip op het leven en geslacht.

De verandering in ervaren kwaliteit van leven, van voor de MBSR training in vergelijking tot na

de MBSR training, kan verklaard worden door een vermindering in pijn. Ook sociaal

functioneren voorafgaand aan de training en burgerlijke staat blijken significante voorspellers te

zijn voor de verandering in kwaliteit van leven. Blijkbaar is het zo dat wanneer het sociaal

functioneren bij de voormeting hoog is, de kwaliteit van leven ook al relatief hoog is, waardoor


61

er minder te verbeteren valt. Wat betreft ervaren druk kan gezegd worden dat vrouwen voor de

training meer druk ervaren dan mannen, evenals mensen die getrouwd zijn meer druk ervaren

dan mensen die niet getrouwd zijn. Voor ervaren grip op het leven geldt voor de training dat

mensen die betaald werk doen meer grip op het leven ervaren dan mensen die een uitkering of

pensioen ontvangen. Ook ervaren mensen die niet getrouwd zijn voor de training meer grip op

het leven ervaren dan mensen die getrouwd zijn. Na de training ervaren mensen die veel sociale

steun ontvangen meer grip op het leven dan mensen die weinig sociale steun ontvangen. Sociaal

functioneren wordt zowel voor als na de training beïnvloed door pijn.

5.2 Discussie

5.2.1 Terugkoppeling theorie

De theorie die in dit onderzoek getoetst is, is de SPF theorie. De SPF theorie gaat ervan uit dat

het psychisch welbevinden beïnvloed wordt door het fysiek welbevinden en het sociaal

welbevinden. Het fysiek en sociaal welbevinden zou wederom beïnvloed worden door vijf

instrumentele doelen, te weten stimulatie, comfort, status, gedragsbevestiging en affectie. De

SPF theorie wordt door de resultaten gedeeltelijk bevestigd. Zo is het psychisch welbevinden wel

afhankelijk van het fysiek en sociaal welbevinden, maar worden het fysiek en sociaal

welbevinden niet of slechts gedeeltelijk beïnvloed door de instrumentele doelen. Dit kan komen

omdat de theorie niet volledig is gevolgd. De concepten uit de theorie zijn omgezet in te meten

variabelen. De manier waarop dit is gedaan kan tekort zijn geschoten. Bovendien blijken behalve

factoren zoals ervaren grip op het leven (Lachman & Weaver, 1998; Schulz & Decker, 1985) en

ervaren druk (Grover & Dutt, 2011; Stuckey, Neundorfer & Smyth, 2006) zoals in de

theorieparagraaf genoemd, ook factoren als mobiliteit (Ziegler & Schwanen, 2011) en

zelfcontrole (Bowlin & Baer, 2012) van invloed te zijn op het welbevinden. Er zijn verschillende

vormen mobiliteit, zoals fysieke mobiliteit en psychologische mobiliteit. Dit laatste houdt in dat

als iemand het mentale vermogen heeft om open te zijn en de bereidheid bezit om verbinding te

maken met de wereld, dan wordt het welbevinden hoger beoordeeld dan wanneer iemand dit

vermogen niet heeft (Ziegler & Schwanen, 2011). Verder geldt dat hoe meer zelfcontrole

iemand heeft, hoe hoger het welbevinden is (Bowlin & Baer, 2012). Verder is de invloed van een





62

training de focus in deze studie. De SPF theorie is daar eventueel te weinig voor ontwikkeld,

waardoor de theorie niet optimaal toegepast kan worden.

5.2.2 Beperkingen van dit onderzoek

Elk onderzoek heeft ook zijn beperkingen. Deze zullen hieronder worden besproken. Er wordt

begonnen met het nader ingaan op de groep respondenten, gevolgd door de vragenlijst en het

invullen hiervan. Tot slot volgen de overige factoren die van invloed zijn geweest op het

onderzoek.

De groep respondenten bestaat grotendeels uit mantelzorgers die aangesloten zijn bij het

mantelzorgregister van Humanitas. Wat voor soort groep dit precies is, is echter onbekend. Het is

mogelijk dat dit al een bepaalde groep mensen is, bijvoorbeeld mensen die van

lotgenotencontacten houden.

Gezien de groep mantelzorgers en het feit dat mantelzorgers zich zelfstandig moesten

opgeven voor de training, bestaat de kans dat binnen dit onderzoek sprake is van selectieve

respons. Mensen hadden voor het begin van de training al een bepaalde interesse in MBSR,

anders waren ze waarschijnlijk niet naar de informatiebijeenkomst gekomen en hadden zich niet

aangemeld voor de training. Het zou kunnen dat dit de groep was die het zwaarst belast was en

dus de training het meeste nodig heeft. Een andere mogelijkheid is dat mensen geïnteresseerd

waren in de training en de kans om het tegen slechts de materiaalkosten van 50 euro te volgen,

niet konden laten lopen. In dit laatste geval zouden mensen de training meer uit nieuwsgierigheid

volgen dan dat het gezien de belasting echt nodig zou zijn.

Hierbij komt dat, gezien de sponsoring door de gemeenten Groningen en Assen en

ziektekostenverzekeraar Menzis, mensen eventueel gemotiveerder waren om de vragenlijst

positiever in te vullen dan daadwerkelijk het geval is. Mensen zouden uit eigenbelang kunnen

denken dat als blijkt dat de training effectief is, zij hier voordelen uit kunnen halen. Bijvoorbeeld

in de zin dat ziektekostenverzekeraar Menzis de MBSR training opneemt in de aanvullende

verzekering voor mantelzorgers.

Wat betreft de respondenten is verder de steekproefomvang van belang. Het totaal aantal

respondenten in dit onderzoek bestond uit 63 mensen. Bij een hoger aantal respondenten zullen


63

de resultaten over het algemeen statistisch representatiever, nauwkeuriger en betrouwbaarder zijn

(Billiet & Waege, 2006). Het geringe aantal deelnemers is ook terug te zien in de correlaties.

Deze lijken vrij laag. De hoogste correlatie is namelijk de correlatie tussen ervaren grip op het

leven en kwaliteit van leven, welke 0,603 bedraagt. Aangezien het totaal aantal deelnemers 63

bedraagt, is dit echter vrij hoog.

Behalve de steekproefomvang is ook de verdeling man-vrouw van belang. Op basis van

de in hoofdstuk 5 gepresenteerde onderzoeksresultaten bleek dat de controlevariabele geslacht

van invloed was op de kwaliteit van leven. Uit de resultaten bleek namelijk dat vrouwen op T2

een hogere kwaliteit van leven hebben dan mannen. Dit is opmerkelijk, aangezien uit de

literatuur blijkt dat mannen een hogere kwaliteit van leven hebben dan vrouwen (Chhabra &

Chhabra, 2011; Rollero, Gattino & De Piccoli, 2013; Pud, 2011). Een verklaring hiervoor zou

kunnen zijn, dat in dit onderzoek slechts 19% van de respondenten mannelijk is tegenover 81%

vrouwelijk. Aangezien de mannen ondervertegenwoordigd zijn, kunnen de resultaten in dit geval

een vertekend beeld geven. Tegelijkertijd kan het wel een goede verdeling zijn van

mantelzorgers, aangezien er meer vrouwelijke mantelzorgers zijn dan mannelijke (Clarke, 2010).

Verder bleek uit de resultaten dat de factoren opleidingsniveau, sociale steun en hulp

vragen niet significant samenhangen met kwaliteit van leven. Het zou kunnen dat de factor

geslacht ook van belang is wat betreft deze factoren. Het blijkt namelijk dat de kwaliteit van

leven bij mannen van andere factoren afhankelijk is dan bij vrouwen (Pud, 2011). Zo is sociale

steun een betere voorspeller voor de kwaliteit van leven van vrouwen, terwijl inkomen

belangrijker is voor de kwaliteit van leven van mannen (Rollero, Gattino & De Piccoli, 2013).

Het is dus mogelijk dat als men de groep zou opsplitsen naar geslacht, blijkt dat sociale steun bij

vrouwen wel significant samenhangt met kwaliteit van leven. Geslacht zou dan dus de moderator

zijn.

Bovendien bleek uit de intakegesprekken dat er grote verschillen zijn tussen de

zorgsituaties van de mantelzorgers. Zo was de ene persoon mantelzorger voor zijn moeder waar

hij of zij één keer in de week naar toe ging om het huis schoon te maken, terwijl de andere

persoon een gehandicapt kind had waar hij of zij 24 h per dag voor moest klaarstaan gedurende 7

dagen per week. Het aantal mantelzorgtaken is echter van invloed op de ervaren druk (Pinquart

& Sörensen, 2000). De ervaren druk is wederom van invloed op de kwaliteit van leven

(Argyriou, Karanasios, Ifanti, Iconomou, Assimakopoulos, Makridou, Giannakopoulou, Makris,


64

2011; Foldemo, Gullberg, Ek & Bogren, 2005; Grover & Dutt, 2011; Serrano-Aguilar, Lopez-

Bastida & Yanes-Lopez, 2006). Ook de duur van de mantelzorgperiode is van belang op de

kwaliteit van leven. Het blijkt namelijk dat hoe langer de mantelzorgperiode, hoe lager de

kwaliteit van leven (Grover & Dutt, 2011). Als er naar de invloed van factoren als ervaren druk

of sociaal functioneren op de kwaliteit van leven gekeken wordt, zou men voor de

mantelzorgsituatie en de duur van het mantelzorgen kunnen controleren. Aangezien daar in dit

onderzoek niet voor gecontroleerd is, zou dat kunnen verklaren waarom bepaalde hypothesen

slechts gedeeltelijk ondersteund worden. Zo is de ervaren druk maar op één meetmoment van

invloed op kwaliteit van leven in plaats van op beide meetmomenten. De reden waarom in dit

onderzoek niet voor deze twee factoren gecorrigeerd is, is dat het meten hiervan erg lastig is. Het

probleem bij het meten van de mantelzorgsituatie is dat deze per dag enorm kan verschillen. Zo

heeft iemand met Multiple sclerose (MS) last van Schubs, waardoor ineens veel meer van de

mantelzorger verwacht wordt. Daarbij komt dat een aantal mantelzorgers aangaven soms slechts

één of twee dagen per week fysiek aanwezig te zijn bij de persoon voor wie zij zorgen, maar

geestelijk elke dag met de situatie bezig is. Of demente ouderen die hun kind meerdere keren per

dag bellen. Zulke factoren zijn lastig te meten en zorgen ervoor dat het geven van een reëel beeld

erg moeilijk is. Behalve de intensiteit van het mantelzorgen, is voor velen ook de duur moeilijk

aan te geven. Iedereen doet weleens een klusje voor zijn vader of moeder, maar naarmate zij

ouder worden nemen de klusjes steeds verder toe. Het is in zo’n geval dan ook moeilijk te

zeggen waar de grens ligt tussen slechts ‘een klusje doen’ en waar het ‘mantelzorgen’ begint.

Wat betreft de vragenlijst zijn er verschillende beperkende factoren. Zo zijn hulp vragen en

sociale steun alleen op T2 gemeten, waardoor men de antwoorden hierop niet kon vergelijken

met voor de training. Verder is hulp vragen gemeten met de twee 1-items: 1. ‘In hoeverre vraagt

u op dit moment hulp aan uw omgeving?’ en 2. ‘In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving

veranderd in vergelijking met de situatie vlak voor de training?’. De 1-item-vraag voor sociale

steun was: ‘Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de

training mindfulness?’. Het is de vraag hoe betrouwbaar de antwoorden hierop zijn, want dat

mensen iets zeggen betekend niet dat het ook daadwerkelijk zo is.

Ook de operationalisering van de meetinstrumenten was misschien niet optimaal. Zo had

status, in plaats van opleidingsniveau, eventueel beter gemeten kunnen worden met

sociaaleconomische status. Het blijkt namelijk dat inkomen een grotere rol speelt dan


65

opleidingsniveau als het gaat om welbevinden (Pinquart & Sörensen, 2000). Een combinatie

hiervan zoals sociaaleconomische status was dus misschien een betere maatstaf geweest.

Verder bestond de vragenlijst uit gesloten vragen. Dit houdt in dat de

antwoordmogelijkheden beperkt waren. Aangezien mensen dan minder ruimte hebben om de

vraag vrij te beantwoorden is dit een nadeel.

Bij de vragen naar woonsituatie, werksituatie en burgerlijke staat was er bovendien een

antwoordcategorie 'anders'. Bij de regressieanalyses heeft deze variabele de waarde '4', '5' of '6'.

Deze codering kan van invloed zijn op de resultaten. Wanneer de categorie 'anders' de waarde '0'

was gegeven waren er wellicht andere resultaten uitgekomen.

Bovendien is het aantal vragen in een vragenlijst beperkt. Het is dan ook maar de vraag

of de ‘juiste’ vragen gesteld zijn, om de invloed van de training goed te kunnen meten. Het zou

kunnen dat de effecten van de training niet goed naar voren komen in de vragenlijst.

Als laatste worden de overige factoren besproken. Zo is sociale wenselijkheid een probleem. De

kans bestaat dat respondenten geprobeerd hebben om het antwoord te geven waarvan zij denken

dat de onderzoeker dat graag wil horen, of waarvan zij denken dat het sociaal meer aanvaardbaar

is dan het werkelijke antwoord.

Verder spelen bij elk longitudinaal onderzoek andere ervaringen tijdens de twee

meetmomenten een rol. Zo kan het overlijden van een naaste persoon of een verandering in

medicijngebruik van invloed zijn op de uitkomsten. Bovendien is een vragenlijst een

momentopname. Het kan erg goed zijn dat iemand de vragenlijst een uur later anders had

ingevuld. Bijvoorbeeld als hij tussendoor ruzie met een belangrijk persoon uit zijn leven heeft

gehad of iets indrukwekkends op de televisie heeft gezien.

5.2.3 Suggesties voor vervolgonderzoek

Op basis van de beschreven beperkingen van dit onderzoek in paragraaf 5.2.2 volgen nu enkele

suggesties voor vervolgonderzoek.

Mocht er een vervolgonderzoek uitgevoerd worden is het allereerst interessant om te kijken naar

de invloed op de langetermijn. Het zou namelijk kunnen dat mensen weer terugvallen in hun


66

oude patroon als de training voorbij is. De kans is groot dat de invloed van de training dan ook

steeds verder afneemt,

Verder is het interessant om te kijken naar de invloed van het wel of niet oefenen. De

training is vrij intensief, dus het is van belang om te kijken naar de invloed van therapietrouw.

Een andere suggestie voor vervolgonderzoek is een onderzoek met controlegroep. In dat

geval is met meer zekerheid te concluderen of de resultaten die worden gevonden daadwerkelijk

toegeschreven kunnen worden aan de training.

Het laatste punt betreft de steekproefomvang. Bij een grotere steekproefomvang zullen de

resultaten over het algemeen statistisch representatiever, betrouwbaarder en nauwkeuriger zijn

(Billiet & Waege, 2006).

5.2.4 Beleidsaanbevelingen

Verschillende maatschappelijke gevolgen hebben tot gevolg dat mantelzorgers een steeds grotere

rol spelen in de huidige samenleving. Veel studies laten zien dat een groot deel van de

mantelzorgers overbelast is en stressklachten ervaart. Dit onderzoek richtte zich op een

mogelijkheid om mantelzorgers te ondersteunen met als doel mantelzorgers langer te laten

participeren. Uit het onderzoek blijkt dat MBSR hierin een rol kan spelen.

Verder liet de hele pilot zien dat er onder mantelzorgers zeker belangstelling is voor het volgen

van een MBSR training. Dit is interessant voor gemeenten, gezien de taak die zij hebben op het

gebied van mantelzorgbeleid. De verbeteringen die de hele groep mantelzorgers aangeeft na de

training kunnen interessant zijn voor gemeenten bij het vormgeven van hun mantelzorgbeleid.

Bovendien is Humanitas een belangrijke partner voor gemeenten bij het ondersteunen

van mantelzorgers. Humanitas blijkt in projecten als deze een hele cruciale partners te zijn bij de

werving van mantelzorgers en bij het faciliteren van de training zelf.

Ook voor ziektekostenverzekeraars is het van belang dat er veel animo was voor de

MBSR training. Mantelzorgers willen er blijkbaar wel tijd en moeite in stoppen om beter met

stress om te leren gaan en gezond te worden of blijven. Gezond zijn heeft voor

ziektekostenverzekeraars als voordeel dat er minder gebruik gemaakt wordt van de

gezondheidszorg, waardoor er minder kosten ontstaan. De resultaten van het huidige onderzoek


67

zijn relevant voor de ziektekostenverzekeraars en kunnen een rol spelen bij afwegingen die zij

maken op het gebied van hun vergoedingenpakket.


68

Literatuurlijst

Agborsangaya, C.B., Lau, D., Lahtinen, M., Cooke, T. & Johnson, J.A. (2013). Health-related

quality of life and healthcare utilization in multimorbidity: results of a cross-sectional

survey. Quality of Life Research: An International Journal of Quality of Life Aspects of

Treatment, Care & Rehabilitation, 22(4), 791-799.

Argyriou, A.A., Karanasios, P., Ifanti , A.A., Iconomou, G., Assimakopoulos, K., Makridou,

A., Giannakopoulou, F. & Makris, N. (2011). Quality of life and emotional burden of

primary caregivers: a case–control study of multiple sclerosis patients in Greece. Journal

of Quality of Life Aspects of Treatment, Care & Rehabilitation, 20(10), 1663-1668.

Barnett, K., Mercer, S.W., Norbury, M., Watt, G., Wyke, S. & Guthrie, B. (2012). Epidemiology

of multimorbidity and implications for health care, research, and medical education: a

cross-sectional study. The Lancet, 380(9836), 37-43.

Berretty, T., De Koning, J., Spijkerman, M., & Zandvliet, K. (2009). Toekomstige

personeelsknelpunten in zorg en welzijn: verkenning en oplossingen. Rotterdam:

Erasmus school of economics, SEOR.

Berg, van den, B., Brouwer, W.B.F. & Koopmanschap, M.A. (2004). Economic Valuation of

Informal Care: An Overview of Methods and Applications. The European

Journal of Health Economics, 5(1), 36-45.

Billiet, J. & Waege, H. (2006). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-

wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck nv.

Bowlin, S.L. & Baer, R.A. (2012). Relationships between mindfulness, self-control, and

psychological functioning. Personality and Individual Differences, 52(3), 411-415.

Brissos, S., Balanza-Martinez, V., Dias, V.V., Carita, A.I. & Figueira, M.L. (2011). Is

Personal and social functioning associated with subjective quality of life in schizophrenia

patients living in the community? European Archives of Psychiatry and Clinical

Neuroscience, 261(7), 509-517.

Brown, S., Min Kyoung, J., Meeyoung Oh, M. & Tracy, E.M. (2013). Impact of dual

disorders, trauma, and social support on quality of life among women in treatment for

substance dependence. Journal of Dual Diagnosis, 9(1), 61-71.

Carlson, L. E., Speca, M., Patel, K. D., & Goodey, E. (2003). Mindfulness-based stress reduction


69

in relation to quality of life, mood, symptoms of stress, and immune parameters in breast

and prostate cancer outpatients. Psychosomatic medicine, 65(4), 571-581.

Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS]. Gezondheid en zorg in cijfers 2011. Den

Haag/Heerlen.

Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS]. Gezondheid en zorg in cijfers 2012. Den

Haag/Heerlen.

Chapman, B., Duberstein, P. & Lyness, J.M. (2007). Personality Traits, Education, and Health-

Related Quality of Life Among Older Adult Primary Care Patients. The Journals of

Gerontology: Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 62(6), 343-352.

Chhabra, S.K. & Chhabra, P. (2011). Gender Differences in Perception of Dyspnea, Assessment

of Control, and Quality of Life in Asthma. Journal of Asthma, 48(6), 609-615.

Chiesa, A. & Serretti, A. (2009). Mindfulness-Based Stress Reduction for Stress Management

in Healthy People: A Review and Meta-Analysis. The Journal of Alternative and

Complementary Medicine, 15(5), 593-600.

Clarke, A. (2010). The Sociology of Healthcare. Edinburgh Gate: Pearson Education

Limited.

Collett, B. (2011). The burden of chronic pain. Current Medical Research and Opinion,

27(10), 2065-2066.

Cramm, J.M. & Nieboer, A.P. (2013). The Effects of Social and Physical Functioning and

Self-Management Abilities on Well-Being Among Patients with Cardiovascular

Diseases, Chronic Obstructive Pulmonary Disease, and Diabetes. Applied Research in

Quality of Life, 1-9.

De Boer, A.H., Oudijk, D., Timmermans, J.M. & Pot, A.M. (2012). Ervaren belasting door

mantelzorg; constructie van de EDIZ-plus. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie,

43(2), 77-88.

Downs, M.F. & Eisenberg, D. (2012) Help Seeking and Treatment Use Among Suicidal

College Students. Journal of American College Health, 60(2), 104-114.

Emmanuel, E., St John, W. & Sun, J. (2012). Relationship between Social Support and

Quality of Life in Childbearing Women during the Perinatal Period. Journal of

Obstetric; Gynecologic, & Neonatal Nursing, 41(6), 62-70.


70

Eom, C.S., Shin, D.W., Kim S.Y., Yang, H.K., Jo, H.S., Kweon, S.S., Kang, Y.S., Kim, J.H.,

Cho, B.L. & Park, J.H. (2012). Impact of perceived social support on the mental health

and health‐related quality of life in cancer patients: results from a nationwide, multicenter

survey in South Korea. Psycho-Oncology, 22(6), 1283-1290.

Erder, M.H., Wilcox, T.K., Chen, W., O’Quinn, S., Setyawan, J. & Saxton, J. (2012).

American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias, 27(7), 474-482.

Evers, A., Vliet-Mulder, J.C. van & Groot, C.J. (2000). Documentatie van tests en testresearch

in Nederland - Deel 1 Testbeschrijvingen. Assen: Van Gorcum.

Field, A. (2009). Discovering Statistics Using SPSS. Londen: SAGE Publications.

Fischer, L. (2012). Rouw bij mensen met het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS).

Ongepubliceerde masterscriptie, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen, Nederland.

Foldemo, A., Gullberg, M., Ek, A. & Bogren, L. (2005). Quality of life and burden in parents

of outpatients with schizophrenia. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology,

40(2), 133-138.

Ford, M.T., Cerasoli, C.P., Higgins J.A., & Decesare, A.L. (2011). Relationships between

psychological, physical, and behavioural health and work performance: A review and

meta-analysis. Work & Stress, 25(3), 185-204.

Fortin, M., Bravo, G., Hudon, C., Lapointe, L., Almirall, J., Dubois, M. & Vanasse, A.

(2006). Relationship between multimorbidity and health-related quality of life of patients

in primary care. Quality of Life Research: An International Journal of Quality of Life

Aspects of Treatment, Care & Rehabilitation, 15(1), 83-91.

Gourash, N. (1978). Help-Seeking: A Review of the Literature. American Journal of

Community Psychology, 6(5), 413-423.

Greenley, R.N., Kunz, J.H., Schurman, J.V., Swanson, E. (2013). Abdominal Pain and Health

Related Quality of Life in Pediatric Inflammatory Bowel Disease. Journal of Pediatric

Psychology, 38(1), 63-71.

Grover, S. & Dutt, A. (2011). Perceived burden and quality of life of caregivers in obsessive–

compulsive disorder. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 65(5), 416-422.

Hägglund, D., Walker-Engström, M., Larsson, G. & Leppert, J. (2001). Quality of life and

seeking help in women with urinary incontinence. Acta Obstetricia et Gynecologica

Scandinavica, 80(11), 1051-1055.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Eom%20CS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Shin%20DW%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kim%20SY%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Yang%20HK%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Jo%20HS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kweon%20SS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kang%20YS%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kim%20JH%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Cho%20BL%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Park%20JH%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22833521


71

Harris, G.J. (2008). Caregiver Well-being: Factors Influencing Positive Outcomes in the

Informal Caregiving Process. Electronic Theses, Treatises and Dissertations. Paper 4244.

Hasson-Ohayon, I., Walsh, S., Roe, D., Kravetz, S. & Weiser, M. (2006). Personal and

Interpersonal Perceived Control and the Quality of Life of Persons With Severe Mental

Illness. The Journal of Nervous and Mental Disease, 194(7), 538-542.

Hernandez-Tejada, M.A., Lynch, C.P., Strom, J.L. & Egede, L.E. (2012). Effect of Perceived

Control on Quality of Life in Indigent Adults With Type 2 Diabetes. The Diabetes

Educator, 38(2), 256-262.

Herndon, J.E., Kornblith, A.B., Holland, J.C. & Paskett, E.D. (2013). Effect of socioeconomic

status as measured by education level on survival in breast cancer clinical trials. Psycho-

Oncology, 22(2), 315-323.

Hoppes, S., Bryce, H., Hellman, C., & Finlay, E. (2012). The Effects of Brief Mindfulness

Training on Caregivers' Well-Being. Activities, Adaptation & Aging, 36(2), 147-166.

Humanitas. Verkregen op 6 juni 2013 via http://www.humanitas.nl/over-humanitas

Jacobs, T. & Lodewijckx, E. (2006). Grenzen aan mantelzorg: sociaal-demografische hypothesen

over de toekomst van de zorg. Apeldoorn: Garant.

Kabat-Zinn, J. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to

face stress, pain and illness. New York: Delacorte.

Kabat-Zinn, J. & Chapman-Waldrop, A. (1988). Compliance with an Outpatient Stress

Reduction Program: Rates and Predictors of Program Completion. Journal of Behavioral

Medicine, 11(4), 333-352.

Kakhnovets, R. (2011). Relationships Among Personality, Expectations About Counseling,

and Help-Seeking Attitudes. Journal of Counseling & Development, 89(1), 11-19.

Kangas, M., Williams, J.R. & Smee, R.I. (2012). The Association between Post-traumatic

Stress and Health-Related Quality of Life in Adults Treated for a Benign Meningioma.

Applied Research Quality Life, 7(2), 163-182.

Knight, S.J., Latini, D.M., Hart, S.L., Sadetsky, N., Kane, C.J., DuChane, J. & Carroll,P.R.

(2007). Education Predicts Quality of Life Among Men With Prostate Cancer Cared

For in the Department of Veterans Affairs: A Longitudinal Quality of Life Analysis From

Capsure. Cancer, 109(9), 1769-1776.

Koeter, M.W.J. & Ormel, J. (1991). General Health Questionnaire, Nederlandse bewerking.


72

Handleiding. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Kolmer, D. (2004). Een uitdaging voor beleid, praktijk en gezondheidszorgonderwijs in de

toekomst. Mantelzorg conceptueel verhelderend. Vakblad voor Opleiders in het

Gezondheidszorgonderwijs, 2, 15-19.

Kowal, J., Wilson, K.G., McWilliams, L.A., Péloquin, K. & Duong, D. (2012). Self-perceived

burden in chronic pain: Relevance, prevalence, and predictors. Pain, 153(8), 1735-1741.

Labelle, L.E., Campbell, T.S. & Carlson, L.E. (2010). Mindfulness-Based Stress Reduction in

Oncology: Evaluating Mindfulness and Rumination as Mediators of Change in

Depressive Symptoms. Mindfulness, 1(1), 28-40.

Lachmann, M.E. & Weaver, S.L. (1998). The Sense of Control as a Moderator of Social Class

Differences in Health and Well-Being. Journal of Personality and Social Psychology,

74(3), 763-773.

Mackenzie, M.J., Carlson, L.E., Munoz, M. & Speca, M. (2007). A qualitative study of self-

perceived effects of Mindfulness-based Stress Reduction (MBSR) in a psychosocial

oncology setting. Stress and Health, 23(1), 9-69.

Makizako, H., Abe, T., Shimada, H., Ohnuma, T., Furuna, T. & Nakamura, Y. (2009).

Combined effect of factors associated with burdens on primary caregiver. Geriatrics &

Gerontology International, 9(2), 183-189.

Marchand, W.R. (2012). Mindfulness-Based Stress Reduction, Mindfulness-Based

Cognitive Therapy, and Zen Meditation for Depression, Anxiety, Pain, and

Psychological Distress. Journal of Psychiatric Practice Issue, 18(4), 233-252.

Melo, G., Maroco, J. & de Mendonca, A. (2011). Influence of personality on caregiver’s

burden, depression and distress related to the BPSD. International Journal of Geriatric

Psychiatry, 26(12), 1275-1282.

Meyer, C., Dow, B., Bilney, B.E., Moore, K.J., Bingham A.L., & Hill, K.D. (2012). Falls in

older people receiving in-home informal care across. Australasian Journal on Ageing,

31(1), 6-12.

Middendorp, I.(2011). Irritable Bowel Syndrome & Inflammatory Bowel Disease.

Ongepubliceerde masterscriptie, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen, Nederland.

Miller, J.J., Fletcher, K. & Kabat-Zinn, J. (1995). Three-Year Follow-up and Clinical

Implications of a Mindfulness Meditation-Based Stress Reduction Intervention in the

http://onlinelibrary.wiley.com/journal/10.1111/(ISSN)1741-6612

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ajag.2012.31.issue-1/issuetoc


73

Treatment of Anxiety Disorders. General Hospital Psychiatry, 17(3), 192-200.

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport [VWS] (2013). Hervorming van de

langdurige ondersteuning en zorg.

Minor, H.G., Carlson, L.E., Mackenzie, M.J., Zernicke, K. & Jones, L. (2006). Evaluation of

a Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) Program for Caregivers of Children with

Chronic Conditions. Social Work in Health Care, 43(1), 91-109.

Nieboer, A., Lindenberg, S., Boomsma, A. & Van Bruggen, A.C. (2005). Dimensions of

Well-Being and Their Measurement: The SPF-IL Scale. Social Indicators Research,

73(3), 313-353.

Nyklíček, I. & Kuijpers K.F. (2008). Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction

Intervention on Psychological Well-being and Quality of Life: Is Increased Mindfulness

Indeed the Mechanism? Annals of Behavioral Medicine, 35(3), 331-340.

Oken, B.S., Fonareva I., & Wahbeh, H. (2011). Stress-Related Cognitive Dysfunction in

Dementia Caregivers. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 24(4) 191-198.

Ormel, J., Lindenberg, S., Steverink N. & Verbrugge, L.M. (1999). Subjective Well-Being

and Social Production Functions. Social Indicators Research, 46(1), 61-90.

Ormel, J., Lindenberg, S., Steverink N. & Vonkorff, M. (1997). Quality of Life and Social

Production Functions: A Framework for Understanding Health Effects. Social Science

& Medicine, 45(7), 1051-1063.

Pearlin, L.J. & Schooler, C. (1978). The structure of coping. Journal of Health and Social

Behaviour, 19, 2-21.

Pinquart, M. & Sörensen, S. (2000). Influences of socioeconomic status, social network, and

competence on subjective well-being in later life: a meta-analysis. Psychology and aging,

15(2), 187-224.

Popolo, R., Vinci, G. & Balbi, A. (2010). Cognitive function, social functioning and quality

Of life in first-episode psychosis: A 1-year longitudinal study. International Journal of

Psychiatry in Clinical Practice, 14(1), 33-40.

Posthumus, N. (2013, 10 juni). Staatssecretaris Van Rijn: hervormingen zorg onvermijdelijk.

NRC Handelsblad. Verkregen via

http://www.nrc.nl/nieuws/2013/06/10/staatssecretaris-van-rijn-hervormingen-zorg-

onvermijdelijk/




74

Pot, A.M., Dyck, R. van & Deeg, D.J.H. (1995). Ervaren druk door informele zorg:

Constructie van een schaal. Tijdschrift voor Gerontologie en Psychiatrie, 26(5), 214-219.

Pud, D. (2011). Gender differences in predicting quality of life in cancer patients with pain.

European Journal of Oncology Nursing, 15(5), 486-491.

Register, M. & Herman, E. J. (2006). A Middle Range Theory for Generative Quality of Life for

the Elderly. Advances in Nursing Science, 29(4), 340-350.

Reibel, D. K., Greeson, J. M., Brainard, G. C., & Rosenzweig, S. (2001). Mindfulness-based

stress reduction and health-related quality of life in a heterogeneous patient population.

General Hospital Psychiatry, 23(4), 183-192.

Robeyns, I. (2004). De kwaliteit van leven: drie politiek-filosofische benaderingen. Ethiek &

Maatschappij, 7(1), 3-16.

Robinson, J.P., Shaver, P.R. & Wrightsman, L.S. (1991). Measures of personality and social

psychological attitudes. San Diego, CA: Elsevier.

Roelen, C.A.M., Koopmans, P.C., De Graaf, J.H., Van Zandbergen, J.W., & Groothoff, J.W.

(2007). Job demands, health perception and sickness Absence. Occupational Medicine,

57(7), 499-504.

Rollero, C., Gattino, S. & De Piccoli, N. (2013). A Gender Lens on Quality of Life: The Role of

Sense of Community, Perceived Social Support, Self-Reported Health and Income.

Social Indicators Research, 27, 1-12.

Rudy, T.E., Kerns, R.D. & Turk, D.C. (1988). Chronic pain and depression: toward a

cognitive-behavioral mediation model. Pain, 35(2), 129-140.

Sadiraj, K., Timmermans, J., Ras, M., & De Boer, A. (2009). De toekomst van de mantelzorg.

Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Salomon, A. & Strobel, M.G. (1997). Social network, interpersonal concerns and help-

seeking in primary grade school children as a function of sex, performance and economic

status. European Journal of Psychology of Education, 12(3), 331-347.

Schulz, R. & Decker, S. (1985). Long-Term Adjustment to Physical Disability: The Role of

Social Support, Perceived Control, and Self-Blame. Journal of Personality and Social

Psychology, 48(5), 1162-1172.

Serrano-Aguilar, P.G., Lopez-Bastida, J. & Yanes-Lopez, V. (2006). Impact on Health-

Related Quality of Life and Perceived Burden of Informal Caregivers of Individuals

http://www.sciencedirect.com.proxy-ub.rug.nl/science/journal/14623889

http://web.ebscohost.com.proxy-ub.rug.nl/ehost/viewarticle?data=dGJyMPPp44rp2%2fdV0%2bnjisfk5Ie46PN%2frOPfgeyk44Dt6fJYtaWwSK2orkmxlrNSrqm4SbWWv2Wk6vB57Onfe%2fLf7Ybn2rtFr6iwS7SqtE%2bwp6SE3%2bTlVePkpHzgs%2b6L996kjN%2fdu1nMnN%2bGu6iuSLSjsEqxqrZFrqazPuTl8IXf6rt%2b8%2bLqjOPu8gAA&hid=22

http://web.ebscohost.com.proxy-ub.rug.nl/ehost/viewarticle?data=dGJyMPPp44rp2%2fdV0%2bnjisfk5Ie46PN%2frOPfgeyk44Dt6fJYtaWwSK2orkmxlrNSrqm4SbWWv2Wk6vB57Onfe%2fLf7Ybn2rtFr6iwS7SqtE%2bwp6SE3%2bTlVePkpHzgs%2b6L996kjN%2fdu1nMnN%2bGu6iuSLSjsEqxqrZFrqazPuTl8IXf6rt%2b8%2bLqjOPu8gAA&hid=22

http://link.springer.com.proxy-ub.rug.nl/journal/10212


75

with Alzheimer’s Disease. Neuroepidemiology, 27(3), 136-142.

Shapiro, S.L. (2002). Mindfulness-Based Stress Reduction and Breast Cancer. Unpublished

doctoral dissertation, The university of Arizona, Arizona.

Shapiro, S.L., Brown, K.W. & Biegel, G.M. (2007). Teaching Self-Care to Caregivers:

Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction on the Mental Health of Therapists in

Training. Training and Education in Professional Psychology, 1(2), 105-115.

Singh Khalsa, D. (2010). Mindfulness Effects on Caregiver Stress: Should We Expect More?

Journal of Alternative and Complementary Medicine, 16(10), 1025-1026.

Sonderen, E. van (1993). Sociale steun lijst-Interacties (SSL-I) en Sociale steun lijst-

Discrepanties (SSL-D):een handleiding. Groningen: Noordelijk centrum voor

gezondheidsvraagstukken.

Sonderen, E. van & Ormel, J. (1992). Sociale steun en onwelbevinden: een onderzoek naar de

samenhang tussen aspecten van sociale steun en onwelbevinden. Proefschrift,

Groningen: Styx.

Specht, J., Egloff, B. & Schmukle, S.C. (2013). Everything Under Control? The Effects of

Age, Gender, and Education on Trajectories of Perceived Control in a Nationally

Representative German Sample. Developmental Psychology, 49(2), 353-364.

Strnadova, I. & Evans, D. (2012). Subjective Quality of Life of Women with Intellectual

Disabilities: The Role of Perceived Control over their Own Life in Self-determined

Behaviour. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 25(1), 71-79.

Stuckey, J.C., Neundorfer, M.M. & Smyth, K.A. (2006). Burden and Well-Being: The Same

Coin or Related Currency? The Gerontologist, 36(5), 686-693.

Tyszka, A.C. & Farber, R.S. (2010). Exploring the Relation of Health-Promoting Behaviors to

Role Participation and Health-Related Quality of Life in Women With Multiple

Sclerosis: A Pilot Study. American Journal of Occupational Therapy, 64(4), 650-

659.

Wadhwa1, D., Burman, D., Swami, N., Rodin, G., Lo, C. & Zimmermann, C. (2013). Quality

of life and mental health in caregivers of outpatients with advanced cancer. Psycho-

Oncology, 22(2), 403-410.

Waters, E.A., Liu, Y., Schootman, M. & Jeffe, D.B. (2013). Worry About Cancer Progression





76

and Low Perceived Social Support: Implications for Quality of Life Among Early-Stage

Breast Cancer Patients. Annals of Behavioral Medicine, 45(1), 57-68.

Watson, D. & Clark, L.A. (1984). Negative Affectivity: The Disposition to Experience

Aversive Emotional States. Psychological Bulletin, 96(3), 465-490.

Zee, K. van der & Sanderman, R. (1993) Het meten van de algemene gezondheidstoestand,

RAND-36. Een handleiding. NCG, Rijksuniversiteit Groningen.

Ziegler, F. & Schwanen, T. (2011). ‘I like to go out to be energised by different people’: An

exploratory analysis of mobility and wellbeing in later life. Ageing & Society, 31(5), 758-

781.


77

Bijlage

Bijlage 1: Tabel Y Tabel Y: Gemiddelde (s.d.) en percentages, range en N voor de variabelen leeftijd, woonsituatie,

werksituatie, burgerlijke staat en opleidingsniveau voor de non-respons groep op T1

Variabele Gemiddelde

(s.d.) en

percentages

Range N totaal

Leeftijd

54,6 (6,4) 49-65 5

Geslacht

Man

Vrouw

20%

80%

5

Woonsituatie

Zelfstandig, alleen

Samen met partner

Samen met kind(eren)

Samen met partner + kind(eren)

Anders

40%

-

20%

40%

-

5

Werksituatie

Betaald werk

Pensioen

Uitkering

Anders

60%

-

40%

-

5

Burgerlijke staat

Gehuwd

Gescheiden

Weduwe/weduwnaar

Ongehuwd

Anders

40%

-

-

40%

-

4

Opleidingsniveau

Minder dan 6 klassen lagere school

6 klassen lagere school/ lom-school/ mlk-

school

Meer dan lagere school/ basisschool

zonder verder afgesloten opleiding

Mulo/ mms/ mavo/

middelbaarberoepsonderwijs

Hbs/ gymnasium/ atheneum

Universiteit/ hoger onderwijs

Anders

-

-

-

20%

20%

40%

-

4


78

Bijlage 2: Vragenlijst T1

Code deelnemer

Mindfulness voor mantelzorgers

Vragenlijst

T1


79

Korte toelichting op deze vragenlijst

Graag willen we weten hoe het met u als mantelzorger gaat. Dat bestuderen we in relatie tot de

training mindfulness voor mantelzorgers.

Uw antwoorden worden anoniem verwerkt, geanalyseerd en gerapporteerd. Als u nog vragen

heeft, kunt u deze aan de onderzoeker of de trainer stellen.

Aandachtspunten voor het invullen van de vragenlijst

- Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer tien minuten.

- Lees elke vraag eerst helemaal door voordat u antwoord geeft.

- Kruis dan het antwoord aan dat het beste bij u past. Er zijn uiteraard geen goede of foute

antwoorden.

- Kruis bij elke vraag één antwoord aan.

- U kunt een antwoord veranderen door een pijltje bij het juiste antwoord te zetten.

Voorbeeld: Kijkt u wel eens televisie?

☒ Ja

☒ Nee

Wanneer u de vragenlijst heeft ingevuld, kunt u deze in een gesloten envelop inleveren bij de

onderzoeker of de trainer.

Hartelijk dank voor uw medewerking.

Met vriendelijke groeten,

Het onderzoeksteam

Sanny Kappen Dr. Jolanda Tuinstra Studente medische sociologie Coördinator wetenschapswinkel Rijksuniversiteit Groningen geneeskunde & volksgezondheid, UMCG

80

Algemene persoonlijke gegevens

Als eerste volgt hieronder een aantal vragen over uw persoonlijke gegevens.

1. Wat is uw geboortedatum? ........ (dag) - …….. (maand) - …………….(jaar)

2. Wat is uw geslacht?

☐ Man

☐ Vrouw

3. In welk land bent u geboren?

☐ Nederland

☐ De Antillen/ Aruba

☐ Suriname

☐ Turkije

☐ Marokko

☐ Kaapverdië

☐ Anders, namelijk ……………………………………………

4. Wat is uw woonsituatie?

☐ Zelfstandig, alleen

☐ Samen met partner

☐ Samen met kind(eren)

☐ Samen met partner en kind(eren)

☐ Anders, namelijk ……………………………………………

5. Welke situatie is het afgelopen jaar het meest op u van toepassing?

☐ Betaald werk

☐ Pensioen

☐ Uitkering

☐ Anders, namelijk ……………………………………………


81

6. Wat is uw burgerlijke staat?

☐ Gehuwd

☐ Gescheiden

☐ Weduwe/ weduwnaar/ partner overleden

☐ Ongehuwd

☐ Duurzaam samenlevend, ongehuwd

☐ Anders, namelijk ……………………………………………

7. Wat is de hoogste opleiding die u heeft afgerond?

☐ Minder dan 6 klassen lagere school

☐ 6 klassen lagere school/ lom-school/ mlk-school

☐ Meer dan lagere school/ basisschool zonder verder afgesloten opleiding

☐ Mulo/ mms/ mavo/ middelbaarberoepsonderwijs

☐ Hbs/ gymnasium/ atheneum

☐ Universiteit/ hoger onderwijs

☐ Anders, namelijk ……………………………………………

8. Rekent u zichzelf tot een bepaalde godsdienst, kerkgenootschap of religie?

☐ Nee

☐ Ja, namelijk:

☐ Protestantse Kerk

☐ Rooms-Katholieke Kerk

☐ Islam

☐ Jodendom

☐ Hindoeïsme

☐ Anders, namelijk ……………………………………………


82

Gezondheid

De volgende vraag gaat over hoe het met u gaat.

9. Hoe beoordeelt u over het geheel genomen uw kwaliteit van leven op een schaal van 1-10?

Slechtst mogelijke Best mogelijke kwaliteit van leven kwaliteit van leven

☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

De volgende vragen gaan over uw gezondheid. Wilt u elke vraag beantwoorden door het juiste

hokje aan te kruisen. Wanneer u twijfelt over het antwoord op een vraag, probeer dan het

antwoord te geven dat het meest van toepassing is.

10. Wat vindt u, over het algemeen genomen, van uw gezondheid?

☐ Uitstekend

☐ Zeer goed

☐ Goed

☐ Matig

☐ Slecht

11. In vergelijking met een jaar geleden, hoe zou u nu uw gezondheid in het algemeen

beoordelen?

☐ Veel beter dan een jaar geleden

☐ Iets beter dan een jaar geleden

☐ Ongeveer hetzelfde als een jaar geleden

☐ Iets slechter dan een jaar geleden

☐ Veel slechter dan een jaar geleden


83

12. De volgende vragen gaan over dagelijkse bezigheden. Wordt u door uw gezondheid op dit moment beperkt bij deze bezigheden? Zo ja, in welke mate?

Ja,

ernstig

beperkt

Ja, een

beetje

beperkt

Nee,

helemaal

niet

beperkt

a. Forse inspanning

zoals hardlopen, zware voorwerpen tillen, inspannend

sporten.

☐ ☐ ☐

b. Matige inspanning

zoals het verplaatsen van een tafel, stofzuigen, fietsen.

☐ ☐ ☐

c. Tillen of boodschappen dragen ☐ ☐ ☐

d. Een paar trappen oplopen ☐ ☐ ☐

e. Eén trap oplopen ☐ ☐ ☐

f. Buigen, knielen of bukken ☐ ☐ ☐

g. Meer dan een kilometer lopen ☐ ☐ ☐

h. Een halve kilometer lopen ☐ ☐ ☐

i. Honderd meter lopen ☐ ☐ ☐

j. Uzelf wassen of aankleden ☐ ☐ ☐


84

13. Hoe vaak heeft u, ten gevolge van uw lichamelijke gezondheid, in de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden ondervonden?

Voort-

durend

Vaak Soms Zelden Nooit

a. U heeft minder tijd kunnen besteden aan

werk of andere bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐

☐

b. U heeft minder bereikt dan u zou willen ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. U bent beperkt in het soort werk of het soort

bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

d. U heeft moeite met het werk of andere

bezigheden (het kostte u bijvoorbeeld extra

inspanning)

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

14. Hoe vaak heeft u, ten gevolge van een emotioneel probleem (bijvoorbeeld doordat u zich depressief of angstig voelde), in de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden ondervonden?

Voort-

durend


a. U heeft minder tijd kunnen besteden aan

werk of andere bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

b. U heeft minder bereikt dan u zou willen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. U heeft het werk of andere bezigheden niet

zo zorgvuldig kunnen doen als u gewend

bent

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


85

15. In hoeverre heeft uw lichamelijke gezondheid of hebben uw emotionele problemen u de afgelopen 4 weken belemmerd in uw normale sociale bezigheden met gezin, vrienden, buren of anderen?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

16. Hoeveel pijn heeft u de afgelopen 4 weken gehad?

☐ Geen

☐ Heel licht

☐ Licht

☐ Nogal

☐ Ernstig

☐ Heel ernstig

17. In welke mate heeft pijn u de afgelopen 4 weken belemmerd bij uw normale werkzaamheden (zowel werk buitenshuis als huishoudelijk werk)?

☐ Helemaal niet

☐ Een klein beetje

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel


86

18. Deze vragen gaan over hoe u zich de afgelopen 4 weken heeft gevoeld. Wilt u bij elke vraag het antwoord aankruisen dat het beste aansluit bij hoe u zich heeft gevoeld.

Hoe vaak gedurende de afgelopen 4 weken:

Voort-

durend


a. Voelde u zich levenslustig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

b. Voelde u zich erg

zenuwachtig?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. Zat u zo erg in de put dat niets

u kon opvrolijken?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

d. Voelde u zich kalm en rustig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

e. Voelde u zich erg energiek? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

f. Voelde u zich neerslachtig en

somber?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

g. Voelde u zich uitgeblust? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

h. Voelde u zich gelukkig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

i. Voelde u zich moe? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

19. Hoe vaak hebben uw lichamelijke gezondheid of emotionele problemen gedurende de afgelopen 4 weken uw sociale activiteiten (zoals bezoek aan vrienden of naaste familieleden) belemmerd?

☐ Voortdurend

☐ Vaak

☐ Soms

☐ Zelden

☐ Nooit


87

20. Wilt u het antwoord kiezen dat het beste weergeeft hoe juist of onjuist u elk van de volgende uitspraken voor uzelf vindt.

Volkomen

juist

Groten-

deels

juist

Weet ik

niet

Groten-

deels

onjuist

Volkomen

onjuist

a. Ik lijk gemakkelijker ziek te

worden dan andere mensen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

b. Ik ben net zo gezond als

andere mensen die ik ken

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. Ik verwacht dat mijn

gezondheid achteruit zal

gaan

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

d. Mijn gezondheid is

uitstekend

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

Welbevinden

De volgende vragen gaan over uw welbevinden. Het gaat bij deze vragen uitsluitend om de

klachten van dit moment of van de afgelopen 4 weken en dus niet om klachten die u in het

verleden ooit heeft gehad.

21. Bent u de laatste tijd door zorgen veel slaap tekort gekomen? ☐ Helemaal niet

☐ Niet meer dan gewoonlijk

☐ Wat meer dan gewoonlijk

☐ Veel meer dan gewoonlijk


88

22. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u voortdurend onder druk stond? ☐ Helemaal niet




23. Heeft u zich de laatste tijd kunnen concentreren op uw bezigheden? ☐ Beter dan gewoonlijk

☐ Net zo goed als gewoonlijk

☐ Slechter dan gewoonlijk

☐ Veel slechter dan gewoonlijk

24. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad zinvol bezig te zijn? ☐ Zinvoller dan gewoonlijk

☐ Net zo zinvol als gewoonlijk

☐ Minder zinvol dan gewoonlijk

☐ Veel minder zinvol dan gewoonlijk

25. Bent u de laatste tijd in staat geweest uw problemen onder ogen te zien? ☐ Beter in staat dan gewoonlijk

☐ Net zo goed in staat als gewoonlijk

☐ Minder goed in staat dan gewoonlijk

☐ Veel minder goed in staat dan gewoonlijk

26. Voelde u zich de laatste tijd in staat om beslissingen (over zaken) te nemen? ☐ Beter in staat dan gewoonlijk




27. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u uw moeilijkheden niet de baas kon?

☐ Nee, had dat gevoel helemaal niet

☐ Niet minder de baas dan gewoonlijk

☐ Wat minder de baas dan gewoonlijk

☐ Veel minder de baas dan gewoonlijk


89

28. Heeft u zich de laatste tijd alles bij elkaar redelijk gelukkig gevoeld? ☐ Gelukkiger dan gewoonlijk

☐ Even gelukkig als gewoonlijk

☐ Minder gelukkig dan gewoonlijk

☐ Veel minder gelukkig dan gewoonlijk

29. Heeft u de laatste tijd plezier kunnen beleven aan uw gewone, dagelijkse bezigheden? ☐ Meer dan gewoonlijk

☐ Evenveel als gewoonlijk

☐ Wat minder dan gewoonlijk

☐ Veel minder dan gewoonlijk

30. Heeft u zich de laatste tijd ongelukkig en neerslachtig gevoeld? ☐ Helemaal niet




31. Bent u de laatste tijd het vertrouwen in uzelf kwijt geraakt? ☐ Helemaal niet




32. Heeft u zich de laatste tijd als een waardeloos iemand beschouwd?

☐ Helemaal niet





90

Ervaren druk

De volgende vragen gaan over de druk die het verlenen van mantelzorg mogelijk kan geven. In de volgende vragen wordt gesproken over ‘naaste’. Daarmee wordt degene bedoeld aan wie u mantelzorg verleent.

33. Geef aan of de afgelopen 4 weken de volgende stellingen op u van toepassing waren:

Nee! Nee Min of meer

Ja Ja!

a. Door de situatie van mijn naaste kom ik te

weinig aan mijn leven toe

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

b. Het combineren van de

verantwoordelijkheid voor mijn naaste en de

verantwoordelijkheid voor mijn werk/ en of

gezin valt niet mee

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. Door mijn betrokkenheid bij mijn naaste doe

ik anderen tekort

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

d. Ik moet altijd klaarstaan voor mijn naaste

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

e. Mijn zelfstandigheid komt in de knel

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

f. De situatie van mijn naaste eist voortdurend

mijn aandacht

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

g. Door mijn betrokkenheid bij mijn naaste krijg

ik conflicten thuis en/ of op mijn werk

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

h. De situatie van mijn naaste laat mij nooit los

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

i. Ik voel me over het geheel genomen erg

onder druk staan door de situatie van mijn

naaste

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


91

Controle over het leven 34. Tot slot volgt hieronder een lijst met een aantal beweringen. Wilt u aangeven in hoeverre u het met de beweringen eens of oneens bent door het hokje aan te kruisen voor het antwoord dat het meest voor u van toepassing is.

Helemaal mee eens

Mee eens

Niet mee eens/ Niet mee oneens

Mee oneens

Helemaal mee oneens

a. Ik heb weinig controle over

de dingen die me overkomen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

b. Sommige van mijn

problemen kan ik met geen

mogelijkheid oplossen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

c. Er is weinig dat ik kan doen

om belangrijke dingen in

mijn leven te veranderen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

d. Ik voel me vaak

hulpeloos bij het

omgaan met de

problemen van het

leven

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

e. Soms voel ik dat ik een

speelbal van het leven ben

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

f. Wat er in de toekomst met

me gebeurt hangt voor het

grootste deel van mezelf af

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

g. Ik kan ongeveer alles als ik

m’n zinnen erop gezet heb

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


92

Hiermee zijn we aan het eind gekomen van de vragenlijst. Mocht u nog opmerkingen hebben, dan kunt u deze hieronder opschrijven. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Nogmaals hartelijk dank voor uw medewerking. U kunt uw ingevulde lijst in de envelop doen en overhandigen aan de onderzoeker of de trainer.


93

Bijlage 3: Vragenlijst T2

Code deelnemer

Mindfulness voor mantelzorgers

Vragenlijst

T2


94

Korte toelichting op deze vragenlijst

Graag willen we weten hoe het met u als mantelzorger gaat na afronding van de training

mindfulness. Uw antwoorden worden anoniem verwerkt, geanalyseerd en gerapporteerd. Als u

nog vragen heeft, kunt u deze aan de onderzoeker of de trainer stellen.

Aandachtspunten voor het invullen van de vragenlijst

- Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer vijftien minuten.

- Lees elke vraag eerst helemaal door voordat u antwoord geeft.

- Kruis dan het antwoord aan dat het beste bij u past. Er zijn uiteraard geen goede of foute

antwoorden.

- Kruis bij elke vraag één antwoord aan.

- U kunt een antwoord veranderen door een pijltje bij het juiste antwoord te zetten.

Voorbeeld: Kijkt u wel eens televisie?

☒ Ja

☒ Nee

Wanneer u de vragenlijst heeft ingevuld, kunt u deze in een gesloten envelop inleveren bij de

onderzoeker of de trainer.

Hartelijk dank voor uw medewerking.

Met vriendelijke groeten,

Het onderzoeksteam

Sanny Kappen Dr. Jolanda Tuinstra Studente medische sociologie Coördinator wetenschapswinkel Rijksuniversiteit Groningen geneeskunde & volksgezondheid, UMCG

95

Kwaliteit van leven De volgende vragen gaan over uw kwaliteit van leven. Wilt u elke vraag beantwoorden door het

juiste hokje aan te kruisen. Wanneer u twijfelt over het antwoord op een vraag, probeer dan

het antwoord te geven dat het meest van toepassing is.

33. Hoe beoordeelt u over het geheel genomen uw kwaliteit van leven op een schaal van 1-

10? Slechtst mogelijke Best mogelijke kwaliteit van leven kwaliteit van leven

☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

34. Hoe beoordeelt u uw kwaliteit van leven wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?

☐ Sterk verbeterd

☐ Enigszins verbeterd

☐ Ongeveer gelijk gebleven

☐ Enigszins verslechterd

☐ Sterk verslechterd

35. Hoe beoordeelt u de manier waarop u uzelf ondersteunt wanneer u dat vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?

☐ Sterk verbeterd






96

36. In hoeverre is het uzelf ondersteunen op dit moment van invloed op uw kwaliteit van leven?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

Gezondheid

De volgende vragen gaan over uw gezondheid.

37. Wat vindt u, over het algemeen genomen, van uw gezondheid?

☐ Uitstekend

☐ Zeer goed

☐ Goed

☐ Matig

☐ Slecht

38. In vergelijking met een jaar geleden, hoe zou u nu uw gezondheid in het algemeen beoordelen?

☐ Veel beter dan een jaar geleden

☐ Iets beter dan een jaar geleden

☐ Ongeveer hetzelfde als een jaar geleden

☐ Iets slechter dan een jaar geleden

☐ Veel slechter dan een jaar geleden


97

39. De volgende vragen gaan over dagelijkse bezigheden. Wordt u door uw gezondheid op dit moment beperkt bij deze bezigheden? Zo ja, in welke mate?

Ja,

ernstig

beperkt

Ja, een

beetje

beperkt

Nee,

helemaal

niet

beperkt

k. Forse inspanning zoals hardlopen, zware voorwerpen tillen, inspannend

sporten.

☐ ☐ ☐

l. Matige inspanning zoals het verplaatsen van een tafel, stofzuigen, fietsen.

☐ ☐ ☐

m. Tillen of boodschappen dragen ☐ ☐ ☐

n. Een paar trappen oplopen ☐ ☐ ☐

o. Eén trap oplopen ☐ ☐ ☐

p. Buigen, knielen of bukken ☐ ☐ ☐

q. Meer dan een kilometer lopen ☐ ☐ ☐

r. Een halve kilometer lopen ☐ ☐ ☐

s. Honderd meter lopen ☐ ☐ ☐

t. Uzelf wassen of aankleden ☐ ☐ ☐

40. Hoe vaak heeft u, ten gevolge van uw lichamelijke gezondheid, in de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden ondervonden?

Voort-

durend


e. U heeft minder tijd kunnen besteden aan werk of andere bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐

☐

f. U heeft minder bereikt dan u zou willen ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

g. U bent beperkt in het soort werk of het soort bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

h. U heeft moeite met het werk of andere bezigheden (het kostte u bijvoorbeeld extra inspanning)

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


98

41. Hoe vaak heeft u, ten gevolge van een emotioneel probleem (bijvoorbeeld doordat u zich depressief of angstig voelde), in de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden ondervonden?

Voort-

durend


d. U heeft minder tijd kunnen besteden aan werk of andere bezigheden

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

e. U heeft minder bereikt dan u zou willen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

f. U heeft het werk of andere bezigheden niet zo zorgvuldig kunnen doen als u gewend bent

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

42. In hoeverre heeft uw lichamelijke gezondheid of hebben uw emotionele problemen u de afgelopen 4 weken belemmerd in uw normale sociale bezigheden met gezin, vrienden, buren of anderen?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

43. Hoeveel pijn heeft u de afgelopen 4 weken gehad?

☐ Geen

☐ Heel licht

☐ Licht

☐ Nogal

☐ Ernstig

☐ Heel ernstig


99

44. In welke mate heeft pijn u de afgelopen 4 weken belemmerd bij uw normale werkzaamheden (zowel werk buitenshuis als huishoudelijk werk)?

☐ Helemaal niet

☐ Een klein beetje

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

45. Deze vragen gaan over hoe u zich de afgelopen 4 weken heeft gevoeld. Wilt u bij elke vraag het antwoord aankruisen dat het beste aansluit bij hoe u zich heeft gevoeld.

Hoe vaak gedurende de afgelopen 4 weken:

Voort-

durend


j. Voelde u zich levenslustig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

k. Voelde u zich erg zenuwachtig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

l. Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

m. Voelde u zich kalm en rustig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

n. Voelde u zich erg energiek? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

o. Voelde u zich neerslachtig en somber?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

p. Voelde u zich uitgeblust? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

q. Voelde u zich gelukkig? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

r. Voelde u zich moe? ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

46. Hoe vaak hebben uw lichamelijke gezondheid of emotionele problemen gedurende de afgelopen 4 weken uw sociale activiteiten (zoals bezoek aan vrienden of naaste familieleden) belemmerd?

☐ Voortdurend

☐ Vaak

☐ Soms

☐ Zelden

☐ Nooit


100

47. Wilt u het antwoord kiezen dat het beste weergeeft hoe juist of onjuist u elk van de volgende uitspraken voor uzelf vindt.

Volkomen

juist

Groten-

deels

juist

Weet ik

niet

Groten-

deels

onjuist

Volkomen

onjuist

e. Ik lijk gemakkelijker ziek te worden dan andere mensen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

f. Ik ben net zo gezond als andere mensen die ik ken

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

g. Ik verwacht dat mijn gezondheid achteruit zal gaan

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

h. Mijn gezondheid is uitstekend

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

48. Hoe beoordeelt u uw klachten wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?

☐ Sterk verbeterd





49. In hoeverre zijn uw klachten op dit moment van invloed op uw kwaliteit van leven?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel


101

Welbevinden

De volgende vragen gaan over uw welbevinden. Het gaat bij deze vragen uitsluitend om de

klachten van dit moment of van de afgelopen 4 weken en dus niet om klachten die u in het

verleden ooit heeft gehad.

50. Bent u de laatste tijd door zorgen veel slaap tekort gekomen?

☐ Helemaal niet




51. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u voortdurend onder druk stond?

☐ Helemaal niet




52. Heeft u zich de laatste tijd kunnen concentreren op uw bezigheden?

☐ Beter dan gewoonlijk

☐ Net zo goed als gewoonlijk

☐ Slechter dan gewoonlijk

☐ Veel slechter dan gewoonlijk

53. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad zinvol bezig te zijn?

☐ Zinvoller dan gewoonlijk

☐ Net zo zinvol als gewoonlijk

☐ Minder zinvol dan gewoonlijk

☐ Veel minder zinvol dan gewoonlijk


102

54. Bent u de laatste tijd in staat geweest uw problemen onder ogen te zien?

☐ Beter in staat dan gewoonlijk




55. Voelde u zich de laatste tijd in staat om beslissingen (over zaken) te nemen?

☐ Beter in staat dan gewoonlijk




56. Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u uw moeilijkheden niet de baas kon?

☐ Nee, had dat gevoel helemaal niet

☐ Niet minder de baas dan gewoonlijk

☐ Wat minder de baas dan gewoonlijk

☐ Veel minder de baas dan gewoonlijk

57. Heeft u zich de laatste tijd alles bij elkaar redelijk gelukkig gevoeld?

☐ Gelukkiger dan gewoonlijk

☐ Even gelukkig als gewoonlijk

☐ Minder gelukkig dan gewoonlijk

☐ Veel minder gelukkig dan gewoonlijk

58. Heeft u de laatste tijd plezier kunnen beleven aan uw gewone, dagelijkse bezigheden?

☐ Meer dan gewoonlijk

☐ Evenveel als gewoonlijk

☐ Wat minder dan gewoonlijk

☐ Veel minder dan gewoonlijk


103

59. Heeft u zich de laatste tijd ongelukkig en neerslachtig gevoeld?

☐ Helemaal niet




60. Bent u de laatste tijd het vertrouwen in uzelf kwijt geraakt?

☐ Helemaal niet




61. Heeft u zich de laatste tijd als een waardeloos iemand beschouwd?

☐ Helemaal niet





104

Ervaren druk

De volgende vragen gaan over de druk die het verlenen van mantelzorg mogelijk kan geven. In

de volgende vragen wordt gesproken over ‘naaste’. Daarmee wordt degene bedoeld aan wie u

mantelzorg verleent.

30. Geef aan of de afgelopen 4 weken de volgende stellingen op u van toepassing waren:

Nee! Nee Min

of meer

Ja Ja!

j. Door de situatie van mijn naaste kom ik te weinig aan mijn leven toe

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

k. Het combineren van de verantwoordelijkheid voor mijn naaste en de verantwoordelijkheid voor mijn werk/ en of gezin valt niet mee

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

l. Door mijn betrokkenheid bij mijn naaste doe ik anderen tekort

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

m. Ik moet altijd klaarstaan voor mijn naaste

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

n. Mijn zelfstandigheid komt in de knel

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

o. De situatie van mijn naaste eist voortdurend mijn aandacht

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

p. Door mijn betrokkenheid bij mijn naaste krijg ik conflicten thuis en/ of op mijn werk

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

q. De situatie van mijn naaste laat mij nooit los

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

r. Ik voel me over het geheel genomen erg onder druk staan door de situatie van mijn naaste

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


105

31. In hoeverre vraagt u op dit moment hulp aan uw omgeving?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

32. In hoeverre is uw hulp vragen aan uw omgeving veranderd in vergelijking met de situatie vlak voor de training?

☐ Sterk toegenomen

☐ Enigszins toegenomen


☐ Enigszins afgenomen

☐ Sterk afgenomen


106

Controle over het leven

33. Hieronder volgt een lijst met een aantal beweringen. Wilt u aangeven in hoeverre u het met de beweringen eens of oneens bent door het hokje aan te kruisen voor het antwoord dat het meest voor u van toepassing is.

Helemaal

mee eens Mee eens

Niet mee eens/ Niet mee oneens

Mee oneens

Helemaal mee oneens

h. Ik heb weinig controle over de dingen die me overkomen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

i. Sommige van mijn problemen kan ik met geen mogelijkheid oplossen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

j. Er is weinig dat ik kan doen om belangrijke dingen in mijn leven te veranderen

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

k. Ik voel me vaak hulpeloos bij het omgaan met de problemen van het leven

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

l. Soms voel ik dat ik een speelbal van het leven ben

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

m. Wat er in de toekomst met me gebeurt hangt voor het grootste deel van mezelf af

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

n. Ik kan ongeveer alles als ik m’n zinnen erop gezet heb

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


107

Sociale steun

Tot slot volgen nu enkele vragen over sociale steun. In de vragen wordt telkens over ‘men’

gesproken. Het is de bedoeling dat u onder ‘men’ de mensen verstaat waar u mee omgaat (dus

het geheel van familieleden, vrienden, kennissen, buren, collega’s, enzovoorts). Wilt u elke

vraag beantwoorden door het juiste hokje aan te kruisen.

34. Gebeurt het weleens dat men u aandacht of genegenheid toont, bijvoorbeeld met een knuffel of een liefkozing, of aandachtig naar u luistert?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak

35. Gebeurt het weleens dat men u emotionele steun geeft bij problemen, bijvoorbeeld door u goede raad te geven, gerust te stellen of te troosten, of u op te vrolijken?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak

36. Gebeurt het weleens dat men u laat merken dat u gewaardeerd wordt, bijvoorbeeld door u om raad te vragen, u een compliment te geven of u in vertrouwen te nemen?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak


108

37. Gebeurt het weleens dat men u praktische hulp biedt, bijvoorbeeld door u spullen te lenen, informatie te geven, of u te helpen bij huishoudelijke klusjes?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak

38. Gebeurt het weleens dat men leuke dingen met u doet, bijvoorbeeld door u zomaar op te bellen, bij u op bezoek te komen, of u ergens voor uit te nodigen (een etentje, winkelen, naar de film)?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak

39. Gebeurt het weleens dat men u opbouwende kritiek geeft, bijvoorbeeld door u te laten weten hoe uw gedrag overkomt op anderen, of u laat weten wat men van u verwacht, of waarom u misschien iets niet goed deed?

☐ Zelden of nooit

☐ Af en toe

☐ Regelmatig

☐ Erg vaak

40. Hoe beoordeelt u uw sociale steun wanneer u deze vergelijkt met vlak voor de training mindfulness?

☐ Sterk verbeterd






109

41. In hoeverre is uw sociale steun op dit moment van invloed op uw kwaliteit van leven?

☐ Helemaal niet

☐ Enigszins

☐ Nogal

☐ Veel

☐ Heel erg veel

Hiermee zijn we aan het eind gekomen van de vragenlijst.

Mocht u nog opmerkingen hebben, dan kunt u deze hieronder opschrijven. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Nogmaals hartelijk dank voor uw medewerking. U kunt uw ingevulde lijst in de envelop doen en overhandigen aan de onderzoeker of de trainer.

110

Bijlage 4 : Tabel Z

Tabel Z: Correlaties van de variabelen die zijn opgenomen in de analyses op T1

Kwaliteit van

leven

Ervaren druk Ervaren grip op

het leven

Sociaal

functioneren

Pijn Opleidingsniveau

Kwaliteit van

leven

-

Ervaren druk

-,183 -

Ervaren grip op

het leven

,477** -,297* -

Sociaal

functioneren

,476** -,425** ,156 -

Pijn

,247 -,069 ,102 ,338** -

Opleidingsniveau

-,073 -,063 -,132 -,073 -,111 -

*= significant bij p<0,05, **= significant bij p<0,01; tweezijdige toets; N ligt tussen de 46 en 61.

University of Groningen Mindfulnesstraining en kwaliteit ...€¦ · Mindfulness & kwaliteit van leven van mantelzorgers 2 Colofon Vraagnummer: GV33/2012/C Titel: Mindfulnesstraining

Documents