UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË DEPARTAMENITI I TË DREJTËS CIVILE “ASPEKTE TË TRASHËGIMISË LIGJORE SIPAS LEGJISLACIONIT SHQIPTAR DHE NDËRKOMBËTAR” DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE “DOKTOR” Kandidati: Udhëheqësi shkencor: MA. Nertila Sulçe Prof. Asoc. Dr. Eneida SEMA (DERVISHI) Tiranë, 2017
196
Embed
UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË ...doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/... · Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I DREJTËSISË
DEPARTAMENITI I TË DREJTËS CIVILE
“ASPEKTE TË TRASHËGIMISË LIGJORE SIPAS LEGJISLACIONIT
SHQIPTAR DHE NDËRKOMBËTAR”
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE
“DOKTOR”
Kandidati: Udhëheqësi shkencor:
MA. Nertila Sulçe Prof. Asoc. Dr. Eneida SEMA (DERVISHI)
Tiranë, 2017
ii
Falenderime
Dëshiroj të shpreh disa konsiderata dhe mirënjohje të atyre njerëzve që kanë kontribuar në
formimin tim juridik.
Së pari, falenderoj pedagogët e “Fakultetit të Drejtësisë”, Tiranë në formimin tim si juriste.
Së dyti, falenderoj pedagogët e departamentit të së drejtës civile për bashkëpunimin që kam
patur gjatë kohës së përgatitjes së disertacionit.
Një falenderim i veçantë dua të bëj për Prof. Dr.Kudret Çelën, i cili ishte udhëheqësi i parë i
temës së disertacionit dhe sidomos Prof.Asoc. Dr. Eneida Sema për drejtimin me kompetencë
dhe profesionalizëm shkencor të temës që unë do të paraqes para jush.
Së fundmi, dua të falenderoj familjen time, për gjithçka ka bërë për mua, pa të cilën nuk do të
isha kurrë njeriu që jam sot.
iii
Parathënie
Me anë të këtij punimi synohet dhënia e një informacioni sa më të plotë në nivel doktrinar dhe
krahasimor në lidhje me institutin e trashëgimisë në përgjthësi dhe të drejtës trashëgimore në
veçanti, në kushtet e një literature të “varfër” shqiptare në lidhje me trajtimin e këtij instituti
dhe kësaj të drejte.
Fillimisht është bërë trajtimi i institutit të trashëgimisë në vendin tonë, e parë në një
këndvështrim historik dhe akademik dhe më pas trajtimi i këtij institutti, i tipareve kryesore të
tij dhe i trashëgimisë ligjore sipas Kodit Civil aktual.
Vlen të theksohet se trajtimi i të drejtës trashëgimore në disa vende evropiane apo vende të
sistemit Common Law siç është Kanadaja, paraqet interes për juristat, studentët dhe
akademikët në lidhje me krahasimin me të drejtën shqiptare, përmirësimin e kësaj të
drejtë dhe përafrimin me të drejtën trashëgimore të këtyre vendeve.
Trajtimi i praktikës gjyqësore kombëtare, praktikës unifikuese dhe sidomos asaj
ndërkombëtare, nxjerr në pah problematikën që ndeshet gjatë zbatimit të së drejtës së
trashëgimisë dhe shërben për zgjidhjen e kësaj problematike.
Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe janë marrëdhënie të
një rëndësie të madhe si në nivel kombëtar dhë ndërkombëtar.
Pasojat që sjellin marrëdhëniet e trashëgimisë me vdekjen e trashëgimlënësit, paraqesin
interes të veçantë dhe shpresoj që ky punim t’i shërbejë çdo personi të fushës së drejtësisë dhe
të paraqesi interes dhe për personat që nuk janë të kësaj fushe po që kanë interes në leximin e
Synimi kryesor në lidhje me këtë punim ishte kërkimi shkencor në lidhje me marrëdhëniet e
trashëgimisë, duke evidentuar problematikat e konstatuara nga praktika, si dhe nëpërmjet
krahasimit të këtyre marrëdhënieve me legjislacionet e disa vendeve të ndryshme. Nëpërmjet
bërjes së një analize të së drejtës trashëgimore shqiptare dhe duke e ballafaquar këtë të drejtë
me atë të disa vendeve të marra në analizë, nxirren në pah të përbashkëtat dhe ndryshimet
ndërmjet legjislacioneve të ndryshme, të cilat shërbejnë për harmonizimin dhe përafrimin e
praktikave të ndryshme, në një kohë të lëvizjes së lirë të njerëzve, intensifikimit të
marrëdhënieve ekonomike, politike, shoqërore ndërmjet shteteve dhe kapërcimit të barrierave
duke shtuar edhe rastet e marrëdhënieve të trashëgimisë dhe pasojat që ato sjellin. Për këtë
punim është përdorur një metodologji e caktuar që qëndron në themel të çdo punimi shkencor.
Metodologjia që është përdorur është:
Kërkimi doktrinar që konsiston në identifikimin, mbledhjen dhe sistemimin e librave,
monografive, artikujve shkencorë, kumtesave të konferencave kombëtare dhe ndërkombëtare
në fushën ligjore, si edhe një mori e madhe kauzash gjyqësore që përbëjnë kërkimin
jurisprudencial të këtij punimi. Për këtë punim jam mbështetur në autorë vendas dhe një sërë
autorësh të huaj dhe kam përmendur një sërë çështjesh gjyqësore të gjykuara nga gjykatat
shqiptare sidomos Gjykata e Lartë dhe Gjykata Evropiane e Të Drejtave të Njeriut.
Analiza e legjislacionit. Në këtë kërkim shkencor jam mbështetur në metodën e analizës dhe
sintezës, që konsiston në formulimin e problemeve ligjore nëpërmjet analizës së legjislacionit.
Gjatë këtij punimi është bërë një analizë dhe interpretim i dispozitave të Kodit Civil në lidhje
me institutin e trashëgimisë gjatë periudhave të ndryshme të zhvillimit të shtetit shqiptar, duke
i krahasuar këto dispozita dhe me parashikimet në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë të
bëra nga shtete të ndryshme. Në këtë mënyrë janë nxjerrë në pah problematikat që hasen në
lidhje me zbatimin e marrëdhënieve të trashëgimisë.
Kërkimi ndërdisiplinor. Në këtë punim është bërë një analizë e aspektit historik të zhvillimit
të marrëdhënieve të trashëgimisë në Shqipëri, bazuar në kontekstin ekonomiko-social të
secilës periudhë historike.
Metoda krahasuese. Një nga objektivat e këtij punimi ka qënë analiza e legjislacionit të disa
vendeve evropiane dhe të një vendi që i përket sistemit të Common Law (siç është Kanadaja)
në lidhje me parashikimet për institutin e trashëgimisë, duke i krahasuar me Repubikën e
ix
Shqipërisë për të nxjerrë në pah ngjashmëritë, ndryshimet dhe pse jo divergjencat në lidhje
me rregullimin e këtij instituti.
Së fundmi, por jo për nga rëndësia metoda e analizёs sё praktikës gjyqësore, e cila shërben
për të parë mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që gjykatat shqiptare dhe ato të huaja
i kanë bërë marrëdhenieve të trashëgimisë. Në këtë kuadër, duke analizuar praktikën
gjyqësore shqiptare dhe sidomos vendimet unifikuese në fushën e trashëgimisë, janë
evidentuar problematikat që ndeshen dhe gabimet gjyqësore që mund të jenë bërë në lidhje
me zbatimin e kësaj praktike. Analiza e praktikës sё gjykatave tё huaja shërben për të parë
mënyrën e interpretimit dhe zbatimit praktik që i është bërë institutit të trashëgimisë nga këto
gjykata, nё funksion tё njё kuptimi mё tё mirë tё këtij instituti duke e ballafaquar me pratikën
e gjykatave shqiptare.
x
Hyrje
Marrëdhëniet e trashëgimisë kane lindur atëhere kur lindi pronësia dhe do të ekzistojnë derisa
të ekzistojë edhe vetë e drejta e pronësisë. Trashëgimia është një institucion i lashtë që njihet
në të drejtën romake në XII Tabelat (viti 303 p.e.r) e ku kishte përparësi e drejta testamentare.
Në të drejtën romake njiheshin dy sisteme trashëgimie njëkohësisht, të cilët ishin ekskluzivë
njëri me tjetrin, reciprokisht, ab intestatum dhe tjetri testamentar1. Këto marrëdhënie janë
zhvilluar duke ndjekur hapat e zhvillimit të shoqërisë dhe e kanë origjinën e tyre tek
bashkësia primitive, megjithëse nuk mund të themi që në atë kohë kishtë të drejtë të mirëfilltë
trashëgimie. E drejta feudale njihte vetëm trashëgiminë ligjore dhe referuar statusit juridik të
femrës në trashëgim aplikohej diskriminimi në favor të trashëgimtarit mashkull dhe ky
botëkuptim dhe praktikë ka zgjatur deri në shekullin XVIII, përgjithësisht deri në revolucionet
borgjeze. Studimi i zbatimit te institutit të trashëgimisë paraqet interes, sepse zbatohet
kurdoherë ligji i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit, pavarësisht se në çfarë periudhe
shqyrtohet mosmarrëveshja. Sundimi osman që zgjati për gati pesë shekuj, bëri që në Shqipëri
marrëdhëniet e trashëgimisë të rregulloheshin sipas të drejtës otomane, e cila bazohej në të
drejtën “e shenjtë” myslimane (sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin. Instituti
i trashëgimisë në përgjithësi dhe marrëdhëniet e trashëgimisë në veçanti në Shqipëri, kanë
pësuar zhvillime të ndryshme duke u përshtatur me zhvillimet ekonomike, politike dhe
shoqërore. Është vështirë të bëhet një krahasim i mirëfilltë midis të drejtës trashëgimore që
ekziston në vendet më të zhvilluara evropiane me të drejtën trashëgimore shqiptare, kjo për
shkak të pushtimeve të ndryshme që ka pësuar vendi ynë, prapambetjes ekonomike dhe
izolimit të gjatë, gjatë periudhës komuniste.Gjithsesi vendi ynë që tashmë është një vend
kandidat i Bashkimit Evorpian është në rrugën e duhur në lidhje me përmirësimin e
legjislacionit dhe përafrimin me legjislacionet ndërkombëtare më të përparuara edhe për sa i
përket fushës së trashëgimisë.
1 E. Olldashi, E Drejta Romake, Kapitulli i Trashëgimisë, Mediaprint, Botim i parë.
xi
Vështrim i shkurtër mbi punimin
Në kapitullin e parë është trajtuar zhvillimi i institutit të trashëgimisë dhe marrëdhënieve
trashëgimore në etapa të ndryshme historikë të Shqipërisë, duke filluar me një analizë të
këtyre marrëdhënieve që nga pushtimi turk deri gjatë ekzistencës të diktaturës komuniste.
Trashëgimia është një marrëdhenie shumë e rëndësishme, e cila i sjellë pasojat e veta vetëm
me vdekjen e trashëgimlënësit dhe me vërtetimin e kësaj vdekjeje rrjedhin një sërë të drejtash
e detyrimesh për trashëgimtarët e tij. Gjatë etapave të zhvillimit historik të këtij instituti në
Shqipëri vihen re një sërë ndryshimesh që kanë pësuar marrëdhëniet e trashëgimisë duke e
arritur kulmin e vet me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1929, që konsiderohet një nga
kodet më të përparuara të kohës, duke qënë se ishte bazuar dhe në një sërë kodesh të tjera
perëndimore dhe duke arritur regres me hyrjen në fuqi të Kodit Civil të vitit 1982.
Në kapitullin e dytë bëhet një analizë më specifike dhe e detajuar e kuptimit të institutit të
trashëgimisë dhe karakteristikave të së drejtës së trashëgimisë. Analiza shtrihet në
përcaktimin e kohës dhe vendit të çeljes së trashëgimisë dhe deri në zotësinë që duhet të kete
trashëgimtari për të trashëguar dhe pasuria konkrete që i kalon atij me vdekjen e testatorit. Me
këtë institut lidhen dhe një sërë institutesh të tjera si padenjësia dhe heqja dorë, që merren në
shqyrtim në këtë kapitull. Shumë e rëndësishme në trajtimin e trashëgimsë është edhe
trashëgimia ligjore dhe radha e thirrjes në trashëgimi dhe mjetet mbrojtëse që i mundësojnë
trashëgimtarit mbrojtjen e të drejtës së tij të trashëgimisë, siç janë paditë e trashëgimisë.
Në kapitullin e tretë trajtohet në mënyrë të detajuar instituti i trashëgimisë në disa vende
evropiane si Italia, Gjermania dhe Franca dhe në një vend të sistemit Common Law si
Kanadaja. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është trajtimi i institutit të trust, që për nga
karakteristikat përafron me institutin e trashëgimisë, por njëkohësisht paraqet shumë
ndryshime krahasuar me të. Duke analizuar dispozitat e legjislacioneve të këtyre vendeve të
huaja, bëhet një krahasim me të drejtën trashëgimore shqiptare duke nxjerrë në pah si
ngjashmëritë dhe ndryshimet e tyre.
Në kapitullin e katërt merren në analizë raste konkrete të praktikës gjyqësore në lidhje me
institutin e trashëgimisë. Trajtimi shtihet deri tek paditë në lidhje me trashëgiminë që i
mundësojnë paditësit mbrotjen e të drejtës së tij të trashëgimisë. Fokusi i analizës shtrihet jo
vetëm në rastet kombëtare, por dhe ato ndërkombëtare e problematikës konkrete.
Një problem delikat me të cilin është ndeshur vendi ynë është çështja e Kthimit dhe
Kompensimit të Pronave, që gjen trajtim konkret në këtë kapitull duke analizuar dhe raste nga
praktika. Paraqesin interes të veçantë dhe rastet e praktikës gjyqësore të Gjykatës Evropiane
xii
të të Drejtave të Njeriut, duke analizuar dhe zgjidhjet konkrete që kanë shërbyer si precedent
në lidhje me respektimin e të drejtave të njeriut dhe në veçanti të së drejtës së trashëgimisë.
Në kapitullin e pestë nxirren përfundime në lidhje me disertacionin dhe janë shprehur disa
rekomandime në lidhje me ndryshimin e legjislacionit ekzistues në lidhje me trashëgiminë, që
do të ndikonin pozitivisht në përmirësimin e tij.
1
KREU I
Vështrim i shkurtër historik i trashëgimisë ligjore gjatë viteve
1.1 Trajtimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1912-1929
Instituti i trashëgimisë rregullohej sipas Kanunit dhe sipas statuteve të ndryshme, ku
ndër më të njohurit ishte statuti i Shkodrës. Nga më të njohurat ishin Kanuni i Lekë
Dukagjinit ose Kanuni i maleve, Kanuni i Skënderbeut dhe Kanuni i Labërisë, që kishin
shtrirje kryesisht në Shqipëri si dhe në zonën e Rrafshit të Dukagjinit deri në Kosovë. Si
rrjedhojë e të gjitha normave zakonore shqiptare, gruaja për një kohë të gjatë mbeti në
pozitë inferiore, dhe ato zakone ndikuan drejtpërsëdrejti në pabarazinë gjinore në
familjet shqiptare2. Sipas normës kanunore, femra-vajza, motra, nëna, gruaja, gjyshja,
halla, mbesa, nuk kishte të drejtë trashëgimie, çfarëdo lloj pasurie të kishte ajo si: tokë-
përfshirë arat, vreshtat, livadhet, pyllin etj. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit, lidhur me
trashëgiminë e gruas, shkruhet: ”Gruaja shqiptare farë trashigimi s’ka te prindja, as më
plang as në shpi, kanuja e xen gruen si nji tepricë në ship3”.
Në Shqipëri gjatë periudhës 1912-1929 janë zbatuar normat e së drejtës së pushtuesit
turk për rregullimin e marrdhënieve juridike në përgjithësi dhe marrëdhënieve të
trashëgimisë në veçanti. Instituti i trashëgimisë njihej prej kohësh në Shqipëri, ku ai
rregullohej në Kanun4. Trashëgimia ishte një transmetim të drejtash brenda familjes
cognate, me lidhje gjaku mes tyre, ku trashëgimtari bëhej titullar i të drejtave pasurore
të trashëgimlënësit. Kanuni si burim trashëgimie njihte babain dhe si trashëgimtarë
djalin dhe jo vajzën. Në të nuk ishte parashikuar instituti i testamentit dhe bëhej
përjashtim vetëm kur një person donte të linte një pjesë të pasurisë në favor të kishës.
Një nga statutet më të rëndësishme siç ishte ai i Shkodrës parashikonte trashëgiminë me
ligj dhe me testament. Trashëgimia ligjore zbatohej në rastin kur një person laik, ose një
femër nuk kishte lënë testament ose kur testamenti ishte i pavlefshëm.
2 Bahtije Gërbeshi-Zylfiu “Hyrje në studime gjinore”, 2008 f. 191. 3 Shtjefen Gjeçovi, Kanuni i Lekë Dukagjinit, botimet ”Kuvendi”, Tiranë 1999, f. 14. 4Trashëgimi asht kalimi i pasunisë e i të drejtave që ka njeni te tjetri, zakonisht brenda gjakut, pa
shpërbilim, tue u ba zot malli i dyti si kje i pari”.
2
Në këtë statut fare pak dispozita i kushtoheshin trashëgimisë ligjore. Në këtë kohë
zbatohej edhe e drejta otomane. Sipas kësaj të drejte marrëdhëniet e trashëgimisë nuk
rregulloheshin nga Kodi Civil, por sipas normave të së drejtës “së shenjtë” myslimane
(sheri-sheriat), e cila kishte si burim kryesor Kuranin.5 Austro-hungarezët në një raport
të detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar të hartuar më 16 tetor 1913 ishin të
mendimit se sistemi ligjor duhej transformuar gradualisht dhe se e drejta islame mbi
familjen dhe trashëgiminë, e drejta private, institucionet esenciale, në të cilat e drejta
ekzistuese në Shqipëri devijonte prej asaj evropiane, duhej që të ruheshin medoemos6.
Rregullimi i marrëdhënieve të trashëgimisë nga Sheriati shtrihej mbi të gjithë shtetasit,
pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare. Ligji turk njihte tre kategori trashëgimtarësh: a)
Trashëgimtarë me pjesë të caktuar (as-habi feriaz); b) trashëgimtarë pa pjesë të caktuar
(asaba);c) trashëgimtarë të tjerë (zeviul erhan). E drejta e shenjtë myslimane kishte
sanksionuar pabarazinë e femrave me meshkujt në marrëdhëniet e trashëgimisë.
Trashëgimtarë me pjesë të caktuar ishin: ati, gjyshi (ati i atit dhe jo edhe i
nënës),vëllezërit dhe motrat (prej nëne), bashkëshorti, bashkëshortja,vajza,vajza e djalit,
motrat gjermene7, motrat prej ati, nëna dhe gjyshja (prej ati dhe prej nëne).
– Babai i trashëgimlënësit kur thirrej në trashëgim merrte 1/6 e pasurisë trashëgimore
kur konkurronte me djalin e trashëgimlënësit ose me nipin. Kur konkurronte në
trashëgim me vajzën e trashëgimlënësit ose me mbesën, ai merrte 1/6 e pasurisë
trashëgimore si trashëgimtarë me pjesë të caktuar dhe pjesën tjetër të pasurisë që mbetej
e merrte si trashëgimtar pa pjesë të caktuara. –Gjyshi i trashëgimlënësit babai i babait
dhe jo i nënës kur thirrej në trashëgim me djalin dhe djalin e djalit të trashëgimlënësit
ose me vajzën dhe vajzën e djalit të trashëgimlënësit përfitonte 1/6 e pasurisë
trashëgimore. Kur gjyshi konkurronte me trashëgimtarë të tjerë shndërrohej në
trashëgimtarë pa pjesë të caktuar.- Vëllezërit dhe motrat prej nëne të trashëgimlënësit-
në rastet kur trashëgimlënësi kishte një vëlla apo një motër ai ose ajo merrte 1/6 pjesë të
pasurisë trashëgimore. Në raste të tjera kur ishin dy ose më shumë vëllezër apo motra
ata trashëgonin 1/3 e pasurisë trashëgimore dhe në çdo rast dy pjesë i merrte vëllai dhe
një motra.
5 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë në Republikën e Shqipërisë”,Tiranë 2011, Shtëpia botuese “alb-
paper”, fq.12 6 Haus und Hof Staats Archiv, Ëien, Politisches Archiv, Albanien (më tej: HHSt.A.PA.A.), në Arkivin e
Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj, 23-20-2012. Raport i detajuar mbi organizimin e shtetit shqiptar,
Vjenë, 16.10.1913. 7 Motra dhe vëllezër gjermenë quhen ata që kanë të përbashkët atin dhe nënën
3
Vëllezërit dhe motrat nuk thirreshin në trashëgim në rast se trashëgimlënësi linte si
trashëgimtarë fëmijë ose fëmijë të djalit, babain ose gjyshin nga babai-Bashkëshorti-
Vihet re pabarazia që kishte ky trashëgimtar në raport me bashkëshorten,jo vetëm në
lidhje me vendin që zinte në radhën e trashëgimtarëve ligjorë me pjesë të caktuar, por
dhe në lidhje me pjesën e pasurisë trashëgimore. Nëse bashkëshorti konkurronte me
fëmijët ose me fëmijët e djalit merrte ¼ e trashëgimit. Kur trashëgimlënësi nuk linte
fëmijë, bashkëshorti merrte gjysmën e trashëgimit.
- Bashkëshortja kur konkurronte me fëmijët merrte ose me fëmijët e djalit të saj merrte
1/8 e trashëgimit dhe kur nuk kishte fëmijë merrte ¼.
-Vajza e trashëgimlënësit merrte ½ e trashëgimit. Kur ishin dy ose më shumë merrnin
2/3 dhe kur konkurronin me vëllezërit gjermenë ose vëllezërit prej ati kalonin si
trashëgimtarë pa pjesë të caktuar dhe trashëgimin e ndanin dy pjesë vëllai dhe një pjesë
motra.
- Vajza e djalit të trashëgimlënësit kur ishte e vetmja fëmijë merrte ½ e trashëgimit.
Nëse ishin më shumë, atëhere merrnin 2/3, po të mos konkurronin me motrën e
trashëgimlënësit merrnin 1/6. Po të konkurronin me dy motra nuk thirreshin fare në
trashëgim dhe ky rast parashikohej edhe kur trashëgimlënësi kishte lënë djalë.
- Motrat gjermene trashëgonin ½ e pasurisë trashëgimore kur ishin të vetmet
trashëgimtare. Në rastet kur ishin dy ose më shumë motra gjermene ato merrnin 2/3
pjesë të pasurisë trashëgimore. Në rastet kur motra ose motrat e trashëgimlënësit
konkurronin me vëllezërit e tyre, ata të gjithë shndërroheshin në trashëgimtarë pa pjesë
të caktuara dhe e ndanin pasurinë dy me një në favor të vëllezërve.8 Kur motrat
gjermene konkurronin me djalin, djalin e djalit ose babain e trashëgimlënësit,nuk
thirreshin në trashëgim.
- Motra nga ana e babait të trashëgimlënësit, kur ishte e vetmja trashëgimtare ligjore
trashëgonte ½ e pasurisë trashëgimore. Kur ishin dy ose më shumë motra merrnin 2/3
dhe kur konkurronte me një motër gjermene merrte 1/6 e pasurisë, ndërsa kur
konkurronte me dy ose më shumë motra gjermene nuk thirrej fare në trashëgim.
Nëse konkurronte me vëllain nga babai të trashëgimlënësit ajo shndërrohej në
trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe trashëgonte me vëllanë në raportin dy me një në 8 A.Nuni,L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”, Tiranë 2010,fq.264
4
favor të vëllait. Kur konkurronte me vajzën e trashëgimlënësit ose me vajzën e djalit të
trashëgimlënësit, ajo bëhej trashëgimtare pa pjesë të caktuara dhe merrte pasurinë që
mbetej pasi të kishin marrë pasurinë trashëgimtarët me pjesë të caktuar. Kur motra nga
ana e babait të trashëgimlënësit konkurronte me djalin dhe djalin e djalit të
trashëgimlënësit ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Edhe pse femra nuk trajtohej e
barabartë me mashkullin9, ajo sipas Sheriatit, mund të ishte trashëgimtare ligjore si dhe
testamentare. Bashkëshortët trashëgonin reciprokisht dhe femra e shkallës më të
afërme të gjinisë së gjakut nuk përjashtohej nga trashëgimi i trashëgimtarit mashkull më
të largët, po ashtu as trashëgimtari nga ana e të atit, nuk kishte përparësi referuar
trashëgimtarit të vijës së nënës.10
- Nëna e trashëgimlënësit kur konkurronte me fëmijët ose me fëmijët e fëmijëve të djalit
trashëgimlënës ose me dy ose më shumë vëllezër ose motra të trashëgimlënësit ,merrte
1/6 e trashëgmit, ndërsa kur nuk kishte trashëgimtarë të tillë merrte 1/3 e tij.
Kur nëna konkurronte me burrin dhe me prindërit e trashëgimlënësit ose me gruan dhe
prindërit e trashëgimlënësit, merrte 1/3 e trashëgimit që mbetej.
-Gjyshja (nga babai dhe nëna e trashëgimlënësit) merrte 1/6 e trashëgimit. Kur jetonte
nëna e trashëgimlënesit, ajo nuk thirrej fare në trashëgim. Në rastin kur trashëgimlënësi
kishte lënë fëmijë ose fëmijë të djalit të tij gjyshja nuk thirrej fare në trashëgim.
Trashëgimtarëve pa pjesë të caktuar (asaba) trashëgonin vetëm në qoftë se pas marrjes
së pasurisë trashëgimore nga ana e trashëgimtarëve me pjesë të caktuar,sipas pjesëve të
tyre ngelte përsëri pa u shpërndarë pjesë e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarë pa
pjesë të caktuar ishin:
a) Djemtë dhe djemtë e djemve me radhë. Këta trashëgonin në mënyrë të barabartë
pjesën e pasurisë trashëgimore, megjithatë nëse djali i trashëgimlënësit konkurronte në
trashëgim me fëmijën e djalit tjetër të trashëgimlënësit, ky i fundit përjashtohej nga
trashëgimia dhe pasuria e tij i kalonte djalit të trashëgimlënësit.
b) babai dhe në mungesë të tij gjyshi ose stërgjyshi i trashëgimlënësit Këta ishin
trashëgimtarë pa pjesë të caktuar vetëm kur konkurronin me djemtë ose të paslindurit
9 Sipas të drejtës Osmane të bazuar në Sheriat, kur burri e vriste gruan, për te duhej ta paguante
vetëm gjysmën e shumës së përcaktuar për një gjak.
10 Prof.Dr. Riza Smaka “Pozita juridike e femrës në trashëgimi”, Botim 2011, fq.4
5
meshkuj të trashëgimlënësit, sepse kur konkurronin vetëm ndërmjet tyre ishin
trashëgimtarë me pjesë të caktuar.
c) Vëllai gjermen i trashëgimlënësit, vëllai prej babe dhe djemtë e tyre. Këta
trashëgonin në pjesë të barabarta dhe vëllai gjermen e përjashtonte nga trashëgimia
vëllain prej babe.
d) Ungji gjermen,ungji prej babai,djali i ungjit gjermen të trashëgimlënësit,djali i ungjit
nga babai,djali i ungjit gjermen të babait të trashëgimlënësit,djali i ungjit gjermen prej
babai të babait,djali i ungjit gjermen të gjyshit dhe djali i ungjit nga babai të gjyshit të
trashëgimlënësit. Këta trashëgimtarë gjithashtu trashëgonin në pjesë të barabarta.
Trashëgimtarë të tjerë ligjorë të trashëgimlënësit ishin trashëgimtarë ligjorë të radhës
femërore të trashëgimlënësit vetëm pasi kishin marrë pjesët e tyre trashëgimtarët me
pjesë të caktuar dhe pa pjesë të caktuar dhe pas marrjes të pjesëve të pasurisë
trashëgimore, kishte mbetur përsëri pasuri trashëgimore pa u ndarë. Të tillë ishin: a)
Fëmijët meshkuj të vajzave të trashëgimlënësit,pa asnjë kufizim si dhe fëmijët femra të
vajzave të tij pa asnjë kufizim. Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë pjesën e mbetur
të pasurisë trashëgimore,por nëse konkurronin fëmijët meshkuj të vajzave me fëmijët
vajza të trashëgimlënësit,pjesa e pasurisë ndahej dy me një në favor të meshkujve.
b) Gjyshërit nga nëna e trashëgimlënësit si dhe gjyshet nga nëna;Këta trashëgonin në
mënyrë të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur
ishin të gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të gjyshërve.
c)Fëmijët meshkuj të femrave gjermene,fëmijët femra të motrave gjermene,fëmijët
meshkuj të motrave prej babai,fëmijët femra të motrave prej babai,fëmijët meshkuj të
motrave prej nëne dhe fëmijët femra të motrave prej nëne; Këta trashëgonin në mënyrë
të barabartë pjesën e mbetur të pasurisë, nëse ishin të së njëjtës gjini, ndërsa kur ishin të
gjinive të ndryshme, raporti ishte dy me një në favor të fëmijëve meshkuj.
d)Hallat gjermene, hallat prej babe, tezet gjermene, motrat e nënës prej babe dhe motrat
e nënës prej nëne të trashëgimlënësit.
Këto trashëgonin në mënyrë të barabartë, sepse i përkisnin të njëjtës gjini. Juridiksioni
mbi pjesëtarët e besimeve të tjera në çështjet civile (martesës, familjes, trashëgimisë)
ishte ekskluzivitet pjesërisht i autoriteteve konfensionale kompetente dhe pjesërisht i
6
gjykatave civile. Gjithashtu pjesëtarët e fesë islame ishin të lirë t’u drejtoheshin
gjykatave civile kompetente në çështjet e trashëgimisë dhe kjo bëhej që në të ardhmen
të mësoheshin që t’u drejtoheshin gjykatave civile11.
1.2 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil të vitit 1929
Në vitin 1929 hyri në fuqi Kodi Civil, i cili përfaqëson kulmin e zhvillimit të së drejtës
shqiptare në përgjithësi dhe sidomos të së drejtës civile, sepse shumë dispozita të tij
bazoheshin në Kodet Civile Italiane e Franceze. Instituti i trashëgimisë në Kodin Civil
të vitit 1929 trajtohet në librin e dytë dhe konkretisht në nenet 454-773. Ky kod nuk bën
përkufizimin e konceptit të trashëgimisë, por përcakton vetëm dy forma të saj që janë12:
a) Trashëgimia me ligj; b) Trashëgimia me testament. Trashëgimia me ligj zbatohej në
ato raste kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament, ose kishte lënë testament për një
pjesë të pasurisë trashëgimore,ose kur testamenti ishte shpallur tërësisht apo pjesërisht i
pavlefshëm nga gjykata. Në rastet kur testamenti ishte i vlefshëm, nuk zbatohej
trashëgimia me ligj,por ajo me testament Radha e thirrjes në trashëgim sipas Kodit Civil
të vitit 1929 ishte: Në rashë të parë thirreshin në trashëgim fëmijët dhe të paslindurit e
tyre pa asnjë kufizim qofshin këta fëmijë legjitimë ose fëmijë natyralë13. Po t’i
referohemi nenit 477 sanksionohet pabarazia në lidhje me të drejtat në pasurinë
trashëgimore midis fëmijëve të lindur nga martesa dhë atyre të lindur jashtë martese, ku
fëmijët e lindur jashtë martese atësia e të cilëve është njohur rregullisht, kur
konkurronin me fëmijët e lindur nga martesa merrnin ½ e pasurisë që do t’u takonte po
të kishin lindur nga martesa.
Nëse fëmijët natyralë konkurronin me babanë dhe/ose nënën ose bashkëshortin ose të
paralindur të tjerë të trashëgimlënësit, me secilin prej tyre veç e veç, ata merrnin 2/3 e
pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër u kalonte sipas radhës trashëgimtarëve të tjerë
ligjorë.
Nëse fëmijët natyralë konkurronin njëkohësisht me të paralindurit dhe me
bashkëshorten e trashëgimlënësit, ata trashëgonin atë pjesë të pasurisë trashëgimore që
11 Çështjet e kultusit muhamedan në Shqipëri, Shkodër, 25 qershor 1917, fq. 27-61, 12 Kodit Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928), neni 454 thotë:”Trashëgimi vjen me ligj ose me
testament.Trashëgimi legjitim (me ligjë) ka vent vetëm kur e përsa mungon trashëgimi testamentar”. 13 Fëmijë legjitimë janë fëmijët e trashëgimlënësit që kanë lindur gjatë martesës së tij të ligjshme;Fëmijët
natyralë janë fëmijët e trashëgimlënësit, të cilët kishin lindur jashtë martese, por që ai e kishte njohur
atësinë e tyre rregullisht.
7
ngelej pasi të kishin përfituar 1/3 e saj të paralindurit dhe ¼ e saj bashkëshorti. Pozita e
bashkëshortit pasjetues, fëmijëve të mitur, si dhe fëmijëve natyrorë, ku parimi se e
drejta e trashëgimisë i takon çdo individi e huazuar nga Kodi Civil Francez, qoftë dhe
fëmijëve të lindur jashtë martese, ishte shumë përparimtar dhe revolucionar për
botëkuptimin dhe mentalitetin shqiptar të kohës kur ky kod hyri në fuqi14. Për sa i
përket fëmijëve të adoptuar ata nuk trashëgonin gjininë e birësuesit (adoptuesit) dhe nuk
ishin trashëgimtarë eksluzivë të radhës së parë. Kur në kohën e vdekjes së
trashëgimlënësit, ai linte vetëm një ose disa fëmijë të adoptuar, pasuria trashëgimore
nuk trashëgohej në mënyrë të plotë nga ata, por ata kalonin në radhët pasuese dhe
thirreshin në trashëgim me prindërit ose me motrën dhe vëllanë e trashëgimlënësit duke
marrë respektivisht 1/3 ose ¼ e trashëgimisë. Fëmijët trashëgonin sipas kaptinave,
ndërsa fëmijët e fëmijëve sipas barqeve. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim
prindërit e de cujus-it,fëmijët natyralë dhe të birësuarit prej tij nëse kishin ngelur të
vetmit trashëgimtarë ligjorë të radhës së parë. Prindërit trashëgonin 1/3 e pasurisë
trashëgimore,sepse pjesa tjetër prej 2/3 u kalonte fëmijëve natyralë ose të birësuarve të
tjerë. Duhet thënë se prindërit nuk ishin trashëgimtarë ekskluzivë të radhës së dytë, nëse
trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë të radhës së dytë përveç prindërve dhe
të birësuarve të tij,ata kalonin në radhë të tretë bashkë me të birësuarit, ku trashëgonin
së bashku me vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit.
Në këtë rast pjesa e pasurisë trashëgimore ndahej në mënyrë të barbartë ndërmjet
tyre,por pjesa e pasurisë trashëgimore që u kalonte prindërve nuk mund të ishte më pak
se ½ e saj, në rast se thirreshin në trashëgim të dy dhe nuk mund të ishte më pak se 1/3
kur në trashëgim thirrej vetëm një; Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit
dhe motrat,të paslindurit e tyre, të cilët trashëgonin me zëvendësim, si dhe prindërit dhe
të birësuarit e trashëgimlënësit, kur ata ishin të vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë.
Vëllezërit dhe motrat trashëgonin në mënyrë të barabartë pasurinë trashëgimore,
pavarësisht nga gjinia,nësë ishin të vetmit trashëgimtarë ligjorë të kësaj radhe.
Nëse konkurronin me prindërit, pjesa e prindërve nuk mund të ishte më e vogël se ½ e
pasurisë trashëgimore dhe në rast se konkurronin me njërin prej prindërve,pjesa e
14 Prof.As. Juliana Latifi “Modelimi i së drejtës civile shqiptare, sipas të drejtës së Civil Law”, Avokatia
Qershor 2014, fq.5
8
prindit nuk mund të ishte më e vogël se 1/3 e pasurisë, ndërkohë që pjesa që mbetej u
kalonte në trashëgim vëllezërve dhe motrave. Nëse vëllezërit dhe motrat konkurronin
me të birësuarin ose me fëmijët e tij, ata trashëgonin ¼ e trashëgimit. Vëllezërit dhe
motrat prej nëne ose prej ati dhe të paslindurit e tyre, kur konkurronin me motrat dhe
vëllezërit gjermenë ose të paslindurit e tyre merrnin gjysmën e pasurisë që u takonte
vëllezërve dhe motrave gjermenë. Fëmijët me zëvendësim merrnin pjesën që u takonte
prindit të tyre; Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit, gjyshet dhe të
paralindurit e tyre, stërgjyshërit. Në rast se në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit
kishte si gjyshër dhe stërgjyshër, në trashëgim thirreshin vetëm gjyshërit duke
përjashtuar nga trashëgimia stërgjyshërit. Në këto raste ½ e pasurisë trashëgimore u
takonte të paralindurve nga babai dhe ½ tjetër të paralidnurve nga nëna; Në radhë të
pestë thirrej gjinia e trashëgimlënësit nga babai dhe nga nëna. Gjinia thirrej në
trashëgim deri në shkallën e gjashtë dhe trashëgonte në mënyrë të barabartë si nga nëna
dhe nga babai pasurinë trashëgimore,nga ½ e kësaj pasurie secila prej gjinive15; Në
radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti. Ai thirrej në trashëgim vetëm kur
trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtar ligjorë dhe përgjigjej jo vetëm për të drejtat, por
edhe për detyrimet e kësaj pasurie. Kodi Civil i vitit 1929 përcaktonte se trashëgimia
çelej në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit dhe në vendin ku ai kishte vendbanimin e
fundit të tij (neni 651). Ky kod parashikonte sistemin e pranimit të trashëgimit që do të
thotë që pasuria të kalonte nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, duhej që përveç
vdekjes së trashëgimlënësit,trashëgimtarët duhet të deklaronin në mënyrë të shprehur
ose të heshtur se e pranonin trashëgimin. Pranimi kishte efekt prapaveprues, sepse i
shtrinte efektet e tij që nga koha e çeljes së trashëgimisë. Për të miturit, personat nën 20
vjeç në mënyrë që pranimi të ishte i vlefshëm zbatoheshin rregullat në lidhje me
pushtetin atëror dhe pranimi bëhej kurdoherë me benefic inventari. Për personat
madhorë, të cilëve iu ishte hequr ose kufizuar zotësia për të vepruar pranimi i
trashëgimit bëhej kurdoherë me pëlqimin e kujdestarit dhe me benefic inventari.
Për personat juridikë pranimi mund të bëhej nga organi drejtues që e përfaqësonte këtë
person dhe gjithmonë me benefic inventari.
E drejta e trashëgimtarit për të pranuar ose jo trashëgimin parashkruhej brenda 30
vjetëve duke filluar ky afat nga koha e çeljes së trashëgimisë.
15 A.Nuni,L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”,Tiranë 2010,fq.346
9
Pranimi bëhej në mënyrë të shprehur në rast se trashëgimtari merrte përsipër titullin ose
cilësinë si trashëgimtar me një akt notarial ose me një shkresë private. Pranimi bëhej në
mënyrë të heshtur nëse trashëgimtari kryente ndonjë veprim,i cili mund të kryhej vetëm
duke patur cilësinë e trashëgimtarit. Ashtu si pranimi dhe heqja dorë nga trashëgimia
nuk mund të prezumohej dhe ishte një veprim juridik formal solemn, i cili duhej të
bëhej me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut, ku ishte çelur
trashëgimia, i cili duhet ta regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm16. Nëse
trashëgimtari vdes pa pranuar në mënyrë të shprehur ose të heshtur trashëgimin, e drejta
e pranimit trashëgohej nga trashëgimtarët e tij, të cilët vendosnin nëse do ta pranonin
ose jo trashëgimin. Në rast se ata nuk binin dakort nëse do ta pranonin apo jo
trashëgimin, vetëm trashëgimtari që e pranonte atë kishte të drejtë të përfitonte pasurinë
trashëgimore dhe detyrimet që rëndonin mbi të. Ky kod njihte edhe institutin e heqjes
dorë nga trashëgimia, gjë e cila për trashëgimtarin nuk prezumohej, por duhej bërë në
mënyrë të shprehur.
Heqja dorë nga trashëgimi ishte një veprim formal solemn dhe që të ishte e vlefshme
duhej bërë me deklaratë përpara kryesekretarit të gjykatës së paqit të qarkut ku ishte
çelur trashëgimia, i cili duhet të regjistronte këtë deklaratë në një regjistër të posaçëm17.
Trashëgimtari që hiqte dorë konsiderohej se nuk ishte thirrur asnjëherë dhe pjesa e tij u
shtohej trashëgimtarëve të tjerë në përputhje me pjesët përkatëse të tyre. Kur
trashëgimtari hiqte dorë nga trashëgimia me qëllim që të dëmtonte të drejtat e
kreditorëve të tij, këta kishin të drejtë që ta kundërshtonin në gjykatë këtë heqje dorë.
Në këtë rast pjesa e këtij trashëgimtari kalonte në favor të kreditorëve të tij në
përpjesëtim me kreditë e tyre dhe deri në vlerën e këtyre kredive. Në këtë kod trajtohej
edhe trashëgimia me zëvendësim, në rastet kur një ose disa trashëgimtarë ligjorë ose
testamentarë nuk mund ose nuk donin të trashëgonin.
Kjo ndodhte kur trashëgimtari kishte vdekur para trashëgimlënësit, ishte përjashtuar nga
trashëgimia, ishte shpallur i padenjë ose kur me dëshirën e vet kishte hequr dorë nga
trashëgimia. Në këtë rast zbatohej trashëgimia me zëvendësim për të gjithë të
paslindurit e trashëgimlënësit në vijë të drejtë pa kufi dhe në të gjitha rastet.
16Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671 thotë:” Renoncimi i trashëgimit nuk
prezumohet.Renoncimi nuk mund të bahet veçse me deklarim përpara kryetarit të gjyqit të paqit të qarkut
ku asht çelë trashëgimi dhe ky dekllarim shkruhet në radhorin e posaçëm”. 17 Kodit Civil i Mbretërisë Shqiptare (1928) Neni 671
10
Në vijë të tërthortë zëvendësimi zbatohej për fëmijët e vëllezërve dhe motrave dhe të
paslindurit e tyre. Në këtë kod trajtohet edhe zotësia për të trashëguar18, të cilën e kanë
të gjithë personat qofshin fizikë,juridikë përfshirë dhe shtetin,me përjashtim të rasteve
kur ligji i konsideronte si të pazotë për të trashëguar. Raste të tilla ishin mosekzistenca e
tij ose për shkak të padenjësisë.
Mosekzistenca vihej re në dy raste: Kur personi në kohën e çeljes së trashëgimit nuk
ishte konceptuar ende dhe kur ai pas lindjes nuk kishte jetuar. Në këtë rast përcaktohej
një prezumim sipas të cilit prezumohej se kishte jetuar personi që kishte lindur gjallë.
Një person nuk kishte zotësi për të trashëguar si i padenjë:
a) kur me dashje kishte vrarë ose kishte tentuar të vriste trashëgimlënësin;
b) kur kishte bërë kallzim ndaj tij për kryerjen e një krimi, për të cilin ligji parashikonte
një dënim me burgim në minimum tre vjet e lart dhe ky kallzim ishte deklaruar i rremë
me vendim gjyqësor të formës së prerë;
c) kur ai me dashje kishte vënë trashëgimlënësin në një gjendje pazotësie të
qëndrueshme që të dispononte pasurinë e tij me testament;
d) kur personi me anë të mashtrimit,dhunës fizike apo psikike e kishte shtyrë
trashëgimlënësin që të dispononte pasurinë me testament ose që të revokonte
testamentin e bërë;
e) kur personi me dashje kishte prishur,zhdukur,fshehur testamentin në rrethana të tilla
që e kishin penguar trashëgimlënësin që të ribënte një testament të ri. Kodi Civil i vitit
1929 parashikonte mundësinë që trashëgimlënësi mund të falte personin që ishte i
padenjë,por që falja të kishte vlerë duhet që të bëhej ose me akt notarial ose në mënyrë
të shprehur në testament. Shpallja e një trashëgimtari si të padenjë nuk dëmtonte të
drejtën e fëmijëve ose të paslindurve të tjerë të këtij personi, të cilët kishin të drejtë të
trashëgonin me zëvendësim. Prindi i shpallur si i padenjë nuk gëzonte të drejtën e
uzufruktit dhe të administrimit të pasurisë së fëmijës.
18 Kodi Civil të Mbretërisë Shqiptare (1928) neni 458
11
1.3 Rregullimi i institutit të trashëgimisë ligjore gjatë viteve 1944-1954
Karakteristikë e marrëdhënieve të trashëgimisë pas çlirimit të vendit dhe vendosjes së
regjimit komunist ishte rregullimi pjesërisht nga Kodi Civil i vitit 1929 dhe pjesërisht
nga praktika gjyqësore, sidomos nga vendimet dhe udhëzimet e Gjykatës së Lartë. Këto
udhëzime dhe vendime të Gjyaktës së Lartë sanksionuan barazinë midis bashkëshortëve
dhe fëmijëve legjitimë dhe natyralë. Praktika gjyqësore përcaktoi se trashëgimtarët
ligjorë ishin: a) Në radhë të parë thirreshin bashkëshorti, fëmijët dhe fëmijët e fëmijëve,
prindërit e paaftë për punë, si dhe personat e tjerë të paaftë për punë që kishin
bashkëjetuar me trashëgimlënësin një vit para vdekjes. Me fëmijët barazoheshin dhe
personat e birësuar nga trashëgimlënësi, të cilët nuk trashëgonin në familjen e
origjinës,por trashëgonin birësuesin e tyre.
Fëmijët trashëgonin në mënyrë të barabartë qoftë kur kishin lindur nga martesa, qoftë
kur kishin lindur jashtë martese19. Bashkëshorti ose bashkëshortja trashëgonin në
mënyrë të barabartë si fëmijët pasurinë trashëgimore. Kur bashkëshorti ishte i vetmi
trashëgimtar i radhës së parë, bashkë me të thirreshin në trashëgim edhe prindërit dhe
pjesa e tij në këtë rast nuk mund të ishte asnjëherë më pak se 1/3. Nëse një nga fëmijët e
trashëgimlënësit kishte vdekur para tij, kishte hequr dorë, ishte bërë i padenjë ose ishte
përjashtuar nga trashëgimi në vend të tij trashëgonin me zëvendësim fëmijët e tij, të
cilët trashëgonin në mënyrë të barabartë; b) Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim
prindërit e trashëgimlënësit, personat e paaftë për punë në ngarkim,si dhe bashkëshorti
kur ai kishte mbetur i vetmi trashëgimtar i radhës së parë. Bashkëshorti merrte 1/3 e
pasurisë trashëgimore, ndërsa pjesa tjetër ndahej në mënyrë të barabartë midis
trashëgimtarëve të tjerë;
c) Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit,
fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur, të cilët trashëgonin me zëvendësim
pasurinë e trashëgimtarit që zëvendësonin si dhe personat e paaftë për punë nëse ishin të
vetmit trashëgimtarë të radhës së dytë. Në këtë rast këta e trashëgonin në mënyrë të
barabartë pasurinë;d) Në radhë të katërt thirreshin në trashëgim gjyshërit dhe gjyshet,pa
bërë dallim ndërmjet gjinisë atësore dhe amësore, të cilët trashëgonin në mënyrë të
barabartë;
19 A.Nuni, L.Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.398
12
e) Në radhë të pestë thirreshin në trashëgim gjinia e trashëgimlënësit ,deri në shkallën e
gjashtë; f) Në radhë të gjashtë thirrej në trashëgim shteti, i cili thirrej në trashëgim kur
trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë të tjerë. Ishte parashikuar dhe mundësia që
nëse trashëgimlënësi nuk kishte trashëgimtarë ligjorë, pasurinë e tij mund të dispononte
me testament në favor të shtetit, organizatave shoqërorë, shtetërorë, çdo personi, por jo
në favor të institucioneve fetare.
1.3.1 Trashëgimia sipas dekretit Nr.1892, datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë”
Ky dekret ishte hapi i parë legjislativ i nxjerrë pas çlirimit dhe kishte dy tipare kryesore:
a) Numri i dispozitave ishte disa herë më i vogël krahasuar me Kodin Civil të vitit 1929
dhe nuk rregulloheshin disa çështje të rëndësishme si p.sh: çështja e testamenteve me
kusht ose afat, çelja e testamentit ollograf etj; b) Ky dekret kishte fuqi prapavepruese
dhe dispozitat e tij zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin çelur përpara hyrjes së tij
në fuqi. Ky dekret bazohej në legjislacionin sovjetik në gjurmët e të cilit po ecte
legjilacioni i asaj kohe. Sipas të drejtës sovjetike me trashëgim ose suksesion
trashëgimor kuptohet kalimi i pasurisë së një të vdekuri te persona të tjerë, te
trashëgimtarët e tij. Sipas doktrinës së klasikëve të marksizëm-leninizmit trashëgimia
është në lidhje të pandashme me pronësinë dhe pasqyron organizimin përkatës
ekonomik dhe klasist të shoqërisë20. Në dekretin “Mbi trashëgiminsë” përcaktohej
kuptimi i trashëgimisë si kalimi me ligj ose me testament i pasurisë së trashëgimlënësit,
një ose disa trashëgimtarëve21. Trashëgimia me ligj kishte vend kur trashëgimlënësi nuk
kishte bërë testament, ose kur testamenti ishte tërësisht ose pjesërisht i pavlefshëm ose
kur trashëgimlënësi kishte lënë vetëm një pjesë të pasurisë së tij. Neni 5 i Dekretit
përcakton momentin se kur trashëgimtari fiton trashëgiminë që ka të bëjë me vdekjen e
trashëgimlënësit dhe çeljen e trashëgimisë. Çelja e trashëgimisë përcakton si personat
që thirren në trashëgim ashtu edhe kohën kur trashëgimtari fiton pasurinë trashëgimore.
Thirret si trashëgimtar personi që ka jetuar qoftë dhe një minutë pas trashëgimlënësit22.
Trashëgimtari bëhet pronar i të gjithë pasurisë së trashëguar dhe merr cilësinë e
kreditorit kundrejt debitorëve të trashëgimlënësit.
20 E drejta civile sovjetike Volumi II, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, Tiranë 1956 21 Dekreti Nr.1892,datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë” neni 1/1 thotë:” Trashëgimia është kalimi me ligj
ose me testament i pasurisë (trashëgim) së personit të vdekur (trashëgimlënës) një ose më shumë
personave (trashëgimtarë). 22 A.Nathanaili, N.Papuli “Disa çështje mbi pronësinë dhe trashëgiminë”, Tiranë 1961, fq.79
13
Sipas nenit 20 të dekretit mbi trashëgiminë, trashëgimtarët ligjorë janë:fëmijët dhe
fëmijët e fëmijëve, bashkëshorti, prindërit,vëllezërit dhe motrat, personat e paaftë për
punë në ngarkim të trashëgimlënësit dhe shteti. Në radhë të parë thirreshin në trashëgim
fëmijët, bashkëshorti, prindërit e paaftë për punë të trashëgimlënësit, si dhe personat e
tjerë të paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit, të cilët kanë jetuar të paktën një
vit para vdekjes së tij. Me fëmijë dhe fëmijë të fëmijëve nënkuptohen qofshin fëmijët
madhorë ose të mitur, që banojnë me trashëgimlënësin ose jo, si dhe fëmijët e
apoptuar23. I adoptuari nuk trashëgonte familjen e tij të origjinës dhe as kjo e fundit nuk
e trashëgonte atë. Nëse adoptimi pushonte për një nga shkaqet e parashikuara në ligj i
adoptuari trashëgonte familjen e origjinës dhe kjo e fundit atë. Dekreti nuk përmend “të
paralindurit e tjerë”, së bashku me fjalën prindër, kjo do të thotë se me prindër nuk
duhet të kuptojmë “të paralindurit e tjerë” si gjyshi, gjyshja e kështu me radhë, së
bashku me prindërit ose në mungesë të tyre. Të gjithë këta trashëgojnë në pjesë të
barabarta.
Kur njëri nga fëmijët kishte vdekur para çeljes së trashëgimisë, ishte bërë i padenjë,
hiqte dorë nga trashëgimi ose ishte përjashtuar në vend të tij thirreshin me përfaqësim
fëmijët e tillë e kështu me radhë duke trashëguar në këtë rast pjesën që do t’i takonte
prindit të tyre. Bashkëshorti ishte trashëgimtar vetëm në rastet kur kishte lidhur një
martesë të rregullt sipas ligjit. Personi që bashkëjeton me trashëgimlënësin pa lidhur
martesë të rregullt nuk mund të pranohet si trashëgimtar. Me të vërtetë që të pranohet se
personi, që bashkëjeton në fakt si bashkëshort pa lidhur martesë me trashëgimlënësin,
mund të hyjë në trashëgimin e tij si peron i paaftë, duhet të ketë jetuar me
trashëgimlënësin e pakta një vit para vdekjes së tij. Në rast se bashkëshorti i paligjshëm
do të konsiderohet anëtar i rregullt i kësaj familjeje atëhere, del si pasojë, se duhet të
lejohet bashkëjetesa e një personi në një shtëpi me një bashkëshorte të ligjshme dhe me
një tjetër të paligjshme24. Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim bashkëshorti i aftë
për punë dhe prindërit e aftë për punë. Bashkëshorti merr gjysmën e trashëgimit dhe
gjysmën tjetër e marrin prindërit në pjesë të barabarta ose njëri nga ata kur prindi tjetër
ka vdekur para trashëgimlënësit ose është bërë i padenjë, ose ka hequr dorë nga
trashëgimi ose është përjashtuar.
23 Av.Hilmi Dakli “Trashëgimtarët ligjorë”, Drejtësia Popullore,Tiranë, Janar 1955 24 Alqivadh Lamani, “Për trashëgimtarët ligjorë dhe trashëgiminë me testament”, Drejtësia Popullore,
Tiranë janar 1955, fq.42
14
Në radhën e tretë sipas nenit 23 të Dekretit,thirren në trashëgim vëllezërit dhe motrat e
trashëgimlënësit,të cilët trashëgojnë në pjesë të barabarta,pa u bërë dallim midis
vëllezërve dhe motrave të një ati dhe nëne ose vetëm të një ati ose vetëm të një nëne. Në
radhën e katërt thirren në trashëgim shteti sipas nenit 24 të Dekretit mbi Trashëgiminë.
Sipas nenit 26 të Dekretit trashëgimtarët e një radhe thirren në trashëgim vetëm kur nuk
ka trashëgimtarë të radhës së mëparshme ose kur të gjithë këta janë bërë të padenjë ose
kanë hequr dorë nga trashëgimi ose janë përjashtuar, përveç kur nga trashëgimtarët e
radhës së parë mbetet vetëm bashkëshorti i aftë për punë dhe ka trashëgimtarë të radhës
së dytë. Ishte parashikuar dhe e drejta e shtimit në rastet kur një nga trashëgimtarët që
thirrej në trashëgim kishte hequr dorë nga trashëgimia, ishte përjashtuar, kishte vdekur
para trashëgimlënësit ose ishte shpallur i padenjë. Në këto raste pjesa e këtij
trashëgimtari, që nuk mund ose nuk do të trashëgojë kur nuk zbatohet trashëgimia me
zëvendësim, i shtohet bashkëtrashëgimtarëve të tjerë të po kësaj radhe. Dekreti mbi
trashëgiminë pranonte sistemin e fitimit të trashëgimit, duke përcaktuar se trashëgimtari
e fitonte trashëgiminë me vdekjen e trashëgimlënësit dhe nuk ishte e nevojshme të bënte
ndonjë deklaratë nëse e pranonte apo jo trashëgimin. Trashëgimia si rregull çelej në
vendin ku trashëgimënësi kishte pasur vendbanimin e tij të fundit. Nëse ky vendbanim
nuk dihej trashëgimia çelej në vendin ku ndodhej pasuria trashëgimore dhe nëse
trashëgimlënësi kishte pasuri të ndryshme në vendin ku ndodhej pjesa më e madhe e
pasurisë së tij. Zotësi për të trashëguar sipas këtij dekreti kishte çdo person, i cili në
kohën e çeljes së trashëgimisë kishte lindur gjallë ose ishte zënë ose konceptuar para se
të çelej trashëgimia dhe kishte lindur gjallë pas vdekjes së trashëgimlënësit. Si
përjashtim nga ky rregull ligjvënësi ka parashikuar ato raste kur personi megjithëse ka
zotësi për të trashëguar përjashtohet nga radha e trashëgimtarëve, sepse deklarohet i
padenjë. Në nenin 4 të Dekretit përcaktohet së është i padenjë ai që me dashje ka vrarë
ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshortin e tij, fëmijët e tij ose prindërit, si
dhe personi që me mashtrim ose kanosje ka shtyrë ose ka ndaluar trashëgimlënësin që të
bëjë, të ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin. Pra rastet e padenjësisë janë përcaktuar
në mënyrë taksative25. Ky dekret parashikon dhe mundësinë e heqjes dorë nga
trashëgimia.
25 Kleanthi Koçi, “Disa çështje kryesore lidhur me institutin e trashëgimisë në shoqërinë tonë”,Drejtësia
Popullore,Korrik-Gusht 1972, fq. 9
15
Heqja dorë bëhej me anë të një deklarate me shkrim e cila regjistrohej në gjykatën
popullore të vendit ku ishte çelur trashëgimia ose dhe me gojë para gjykatës, deklaratë e
cila shënohej në procesverbalin e seancës gjyqësore. Heqja dorë nga trashëgimia ishte
një akt i parevokueshëm, pasi trashëgimtari nuk mund ta revokonte më pas këtë
deklarim dhe konsiderohej se nuk ishte thirrur ndonjëherë në trashëgim. Në rastin kur
nuk dihej nëse kishte trashëgimtarë apo vendnodhja e tyre, me nismën e gjyqtarit
popullor ose çdo personi të interesuar parashikohej një afat jo më pak se gjashtë muaj
nga çelja e trashëgimisë, brenda të cilit çdo trashëgimtar duhet të deklaronte nëse e
pranonte apo jo trashëgimin. Në ligj parashikohej që shteti dhe organet e tij nuk mund të
hiqnin dorë asnjëherë nga trashëgimia. Në bazë të nenit 11 të këtij ligji gjyshi dhe
gjyshja, të cilët njihen si trashëgimtarë ligjorë sipas këtij ligji thirren në trashëgim në
radhë të tretë dhe nuk bëhet dallim midis tyre nëse janë nga ana e atit ose e nënës. Një
veçanti e Dekretit mbi trashëgiminë që është karakteristikë e asaj periudhe ishte
parashikimi i trashëgimisë ligjore për ekonominë bujqësore. Sipas nenit 58 të këtij
dekreti thuhej:”kur vdes njëri nga anëtarët e ekonomisë bujqësore individuale, nuk çelet
trashëgimia në lidhje me pasurinë e përbashkët të ekonomisë bujqësore. Pjesa e anëtarit
të vdekur mbetet në pasurinë e përbashkët të anëtarëve të tjerë të ekonomisë bujqësore
individuale”. Sipas nenit 90 të Dekretit “Mbi Pronësinë”, familja bujqësore përbëhet
nga të gjithë personat, pa dallim seksi dhe moshe, që lidhen midis tyre për shkak gjinie,
martese, adoptimi ose persona që nuk lidhje gjinie, por që janë pranuar si anëtarë të
familjes bujqësore dhe që të gjithë së bashku me punën ose mjetet e tyre mbajnë
ekonominë e kësaj familje. Kur vdes anëtari i fundit i ekonomisë bujqësore individuale,
gjithë pasuria e tij e luajtshme dhe e paluajtshme me përjashtim të tokës u kalon sipas
rregullave trashëgimtarëve ligjorë ose testamentarë, kurse toka u kalon vetëm
trashëgimtarëve ligjorë. Këta të fundit janë persona që nuk bashkëjetonin me
trashëgimlënësin,anëtar i fundit i ekonomisë individuale, sepse po të bashkëjetonin dhe
bashkëpunonin ky nuk do të ishte anëtar i fundit. Me ligjin Nr.3169, datë 26.10.1960
Dekreti mbi trashëgiminë pësoi ndryshime dhe në bazë të nenit 2 të këtij ligji është
përcaktuar se me çeljen e trashëgimisë trashëgimtarit i kalon dhe posedimi mbi pasurinë
trashëgimore. Ky ligj solli ndryshime dhe në lidhje me radhën e thirrjes në trashëgim.
Kështu në bazë të këtyre ndryshimeve u hoqën nga radha e parë si trashëgimtarë ligjorë
personat e paaftë për punë dhe në radhë të parë thirreshin vetëm fëmijët,ose me
përfaqësim të paslindurit e tyre, bashkëshorti i aftë ose i paaftë për punë dhe prindërit e
paaftë për punë.
16
Personat e paaftë për punë, të cilët bashkëjetojnë me trashëgimlënësin dhe janë në
ngarkim të tij zbresin në radhën e dytë ose të tretë të trashëgimtarëve ligjorë.
Trashëgimtarët që jetonin me trashëgimlënësin nëse thirreshin në trashëgim merrnin tej
pjesës të tyre që u takonte në pasurinë trashëgimore, sendet shtëpiake të përdorimit të
zakonshëm në qoftë se trashëgimlënësi nuk kishte disponuar ndryshme me testament.
1.3.2 Trashëgimia ligjore sipas Kodit Civil të vitit 1982
Karakteristikë e Kodit Civil të vitit 1982 është numri i kufizuar i dispozitave që
rregullonin trashëgiminë, konkretisht në 25 dispozita. Ky kod e konsideronte
trashëgiminë si një mënyrë fitimi pronësie dhe jo si një institut të së drejtës civile26.
Trashëgimia rregullohej në kreun III të pjesës së posaçme të këtij Kodi,në mënyrat e
fitimit të pronësisë,në nenet 94-119. Sipas këtij Kodi trashëgimia ishte kalimi me ligj
ose me testament i pasurisë së personit të vdekur një ose disa trashëgimtarëve. Kodi
Civil i vitit 1982 solli një regres në rregullimin e marrëdhënieve të trashëgimisë dhe në
veçanti edhe për monentin e çeljës së trashëgimisë27. Dispozitat e fitimit të pronësisë me
anë trashëgimie zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin çelur përpara hyrjes në fuqi
të tij, kur pasuria trashëgimore nuk ishte pjesëtuar me marrëveshje të
bashkëtrashëgimtarëve, me vendim gjyqësor ose me akt noterial28. Trashëgimi me ligj
kishte vend kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament ose testamenti është tërësisht
ose pjesërisht i pavlefshëm ose kur në testament është disponuar vetëm një pjesë e
pasurisë. Si kohë e çeljes së trashëgimisë përcaktohej vdekja e trashëgimlënësit, ndërsa
si vend i çeljes së trashëgimit ishte vendi ku trashëgimlënësi kishte pasur vendbanimin e
tij të fundit dhe kur ky nuk dihej, vendi ku ndodhej pasuria trashëgimore ose pjesa më e
madhe e saj.
Zotësi për të trashëguar kishin personat që në kohën e çeljes së trashëgimisë ishin gjallë
ose ishin zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe lindnin gjallë (neni 96). Ky Kod
Civil nuk përcaktonte se cilat ishin rastet që personi mund të shpallej i padenjë.
Padenjësia përcaktohej me terma të përgjithshëm duke konsideruar si të padenjë
26 Kodi Civil të RPSSH, Botimi “Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”, Tiranë 1982,
Neni 94 27 Dr. Juliana Latifi “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,
Avokatia Prill 2012, fq.125 28 Kodi Civil i RPSSH, Botimi “Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”, Tiranë 1982,
neni 352 (paragrafi i parë)
17
personin, i cili kishte mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të tillë që vinte në
kundërshtim me rregullat e moralit socialist.
Në këtë mënyrë i lihej një hapësirë e gjerë dhe abusive gjykatës që të përjashtonte nga
trashëgimia personat që ajo i konsideronte të “padenjë” sipas ligjit dhe moralit socialist.
Në këtë kod nuk ishte parashikuar as mundësia e faljes të padenjësisë nga ana e
trashëgimlënësit. Sipas këtij kodi parashikohej sistemi i fitimit të trashëgimit duke
përcaktuar se trashëgimtari e fiton trashëgiminë në momentin e vdekjes së
trashëgimlënësit. Trashëgimtarit i jepej mundësia që të hiqte dorë nga trashëgimia. Afati
brenda të cilit ai kishte të drejtë të hiqte dorë nga trashëgimia ishte tre muaj nga çelja e
trashëgimisë dhe në ligj nuk përcaktohej nëse kjo ishte e trashëgueshme tek
trashëgimtarët e personit nëse ai vdiste para afatit tre mujor, por nga interpretimi që
bëhet nuk mund të trashëgohej tek trashëgimtarët dhe kishte karakter personal. Në bazë
të Kodit Civil të vitit 1982 trashëgimtarët ligjorë thirreshin sipas kësaj radhe:
Në radhë të parë thirreshin fëmijët, ku këtu përfshiheshin dhe fëmijët e adoptuar,
bashkëshorti i aftë ose i paaftë për punë si dhe prindërit e paaftë për punë. Kur njëri nga
fëmijët kishte vdekur përpara trashëgimlënësit, ishte bërë i padenjë, hiqte dorë nga
trashëgimi,ose ishte përjashtuar nga trashëgimi me testament në vend të tij thirreshin
fëmijët e tij ose fëmijët e fëmijëve. Pjesa e secilit ishte e barabartë, me përjashtim të
fëmijëve të fëmijëve,që merrnin pjesën që u takon prindit të tyre. Në rast se
bashkëshorti i trashëgimlënësit ishte i vetmi trashëgimtar i radhës së parë ai nuk
trashëgonte gjithë pasurinë,por kalonte në radhë të dytë me trashëgimtarë te tjerë, por
pjesa e tij në asnjë rast nuk mund të ishte më pak se ½. e trashëgimisë.
Në radhë të dytë thirreshin në trashëgim bashkëshorti i trashëgimlënësit, në qoftë se ai
kishte mbetur i vetmi trashëgimtar i radhës së parë, prindërit e aftë ose të paaftë për
punë në ngarkim të trashëgimlënësit, si dhe personat e paaftë për punë, të cilët
bashkëjetonin të paktën një vit para vdekjes së trashëgimlënësit me dhe ishin në
ngarkim të tij. Këta trashëgimtarë trashëgonin në mënyrë të barabartë,me përjashtim të
bashkëshortit që merrte ½ e trashëgimit.
Në radhë të tretë thirreshin në trashëgim personat e paaftë për punë, të cilët ishin në
ngarkim të trashëgimlënësit nëse ata ishin të vetmit trashëgimtar të radhës së dytë,
gjyshi, gjyshja,vëllezërit dhe motrat, si dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të
paravdekur të trashëgimlënësit. Pjesë e të gjithë këtyre trashëgimtarëve ishte e barabartë
18
me përjashtim të fëmijëve të vëllezërve dhe motrave, që merrnin pjesën që do t’u
takonte prindit të tyre. Në radhë të katërt, kur nuk kishte trashëgimtarë ligjorë të asnjë
radhe,ose ata ishin bërë të padenjë apo hiqnin dorë ose ishin përjashtuar,atëhere si
trashëgimtar thirrej shteti.
19
KREU II
Kuptimi i trashëgimisë, tiparet kryesore të saj dhe trashëgimia me ligj
2.1 Koncepti i trashëgimisë
Elementët e trashëgimisë janë ndeshur në bashkësitë e para primitive dhe gjetën zbatim
më vonë në Romën e Lashtë dhe Greqinë Antike. Me lindjen e shtetit u rregullua nga
ana ligjore e drejta e trashëgimisë. Me të drejtë trashëgimie kuptohet tërësia e normave
juridike të nxjerra nga shteti, të cilat rregullojnë marrëdhëniet pasurore që lindin për
shkak dhe pas vdekjes së një personi dhe që rregullojnë kalimin e pasurisë nga
trashëgimlënësi tek trashëgimtarët. Ndryshimet e mëdha ekonomiko-politike që
ndodhën në Shqipëri, pas rënies së diktaturës komuniste,bënë që më 1 nëntor 1994 të
hynte në fuqi Kodi Civil i RSh. Marrëdhëniet e trashëgimisë janë rregulluar në pjesën e
III, nenet 316-418 të Kodit Civil të vitit 1994. Kuptimi i trashëgimisë si institut i të
drejtës civile jepet në nenin 316 që thotë: “Trashëgimia është kalimi me ligj ose me
testament i pasurisë (trashëgimit) të personit të vdekur një ose më shumë personave
(trashëgimtarë),sipas rregullave të caktuara në këtë Kod”. Trashëgimia me ligj zbatohet
në ato raste kur trashëgimlënësi nuk ka lënë testament, ose ka lënë testament vetëm për
një pjesë të pasurisë së tij, ose në rastet kur testamenti është shpallur pjesërisht apo
tërësisht i pavlefshëm. Trashëgimia është një nga institutet më të rëndësishme të së
drejtës civile dhe përbën një nga mënyrat e fitimit të pronësisë për shkak të vdekjes ose
mortis causa, në krahasim me të gjitha mënyrat e tjera të fitimit të pronësisë, të cilat
janë midis të gjallëve ose inter vivos. Marrëdhëniet e trashëgimisë kanë lindur atëherë
kur lindi pronësia si marrëdhënie ekonomike e juridike. Marrëdhëniet e trashëgimisë
lindin me vdekjen e një personi të quajtur trashëgimlënës dhe janë konsideruar si
marrëdhënie pasurore dhe familjare29. Janë marrëdhënie pasurore, sepse tek personat e
quajtur trashëgimtarë kalojnë të drejta pasurore dhe të drejta të tjera reale. Janë
marrëdhënie familjare, sepse personi i vdekur- trashëgimlënësi ka lidhje gjaku me një
rreth të caktuar njerëzish, të cilët mund të jenë familja e tij e ngushtë ose koncepti i
familjes në një nocion më të gjerë. 29Juliana Latifi “E drejta civile, Trashëgimia”,Geer 2007, fq.7
2 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, Shtëpia botuese “alb-
paper”, fq.5
20
Trashëgimia si marrëdhënie shoqërore, duke u rregulluar nga normat e të drejtës, është
shndërruar në marrëdhënie juridike30. Personi pasuria e të cilit pas vdekjes së tij i kalon
një ose disa personave, që mund të jenë caktuar me testament ose ligj quhet
trashëgimlënës. Trashëgimlënës është çdo person fizik që: 1) ka mbushur moshën 18
vjeç; 2) ka zotësi të plotë juridike për të vepruar; 3) është i aftë mendërisht të kuptojë
rëndësinë e veprimeve të tij. Në rastin kur trashëgimia është jo ligjore,por testamentare
në hartimin e testamentit,si një akt i vullnetshëm i trashëgimlënësit,prania e zotësisë
juridike për të vepruar si dhe aftësia mendore e trashëgimlënësit janë të domosdoshme
për vlefshmërinë e tij. Trashëgimtarë janë personat,të cilëve në bazë të ligjit ose me
testament, u kalon pasuria e personit të vdekur pas vdekjes së tij. Trashëgimtarë mund
të jenë persona fizikë, persona juridikë ose dhe shteti. Trashëgimtarë ligjorë mund të
jenë vetëm personat dhe shteti,ndersa trashëgimtarë me testament mund të jenë
personat,shteti dhe personat juridikë. Mosha,sëmundja psikike nuk janë elementë që
ndikojnë mbi të drejtën e një personi për të qënë trashëgimtarë. Veprimet juridike në
këtë rast bëhen prej përfaqësuesve të tyre ligjorë. Me pasuri trashëgimore kuptohet
tërësia e të drejtave pasurore që kalojnë nga trashëgimlënësi te trashëgimtarët pas
vdekjes së tij. Me pasuri kuptohen jo vetëm sendet, por edhe tërësia e të drejtave dhe
detyrimeve pasurore të trashëgimlënësit, të cilat u kalojnë trashëgimtarëve të
tij.31Pasuria,e cila mund të trashëgohet janë sendet që mund të jenë në pronësi të
personave,si sende të luajtshme dhe të paluajtshme,me përjashtim të sendeve që me ligj
janë përjashtuar nga qarkullimi civil. Përcaktimi i saktë i përbërjes së pasurisë
trashëgimore ka rëndësi vendimtare në caktimin e pjesëve trashëgimore si dhe në
përcaktimin e kufijve të përgjegjësisë së trashëgimtarëve për detyrimet që rëndojnë mbi
pasurinë trashëgimore. Në pasuri nuk përfshihen të drejtat personale jopasurore,të
lidhura ngushtë me personin, ato që quhen të drejta “intuitu personae”. Këto të drejta
nuk trashëgohen dhe si rregull shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit. Të tilla janë psh:
e drejta e emrit, e drejta e autorit, anëtarësimi në një organizatë joqeveritare, prokura,
kontrata e porosisë, kontrata e ndërmjetësimit etj apo detyrime që ka marrë përsipër
trashëgimlënësi, që kanë të bëjnë me aftësitë e tij profesionale për të bërë diçka ose
detyrime që burojnë nga natyra e marrëdhënieve juridike civile të caktuara.
31Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe
trashëgimia”,Geer 2008, fq.197
21
Për anëtarësimin në një organizatë joqeveritare tek neni 49 i Kodit Civil thuhet “E drejta
e anëtarësisë në shoqatë nuk mund të tjetërsohet dhe as të kalohet me anë të
trashëgimisë”. Kjo e drejtë lindi bashkë me të drejtën e pronësisë si nevojë për të
rregulluar marrëdhëniet që lindnin si pasojë e vdekjes së trashëgimlënësve. Lidhja e
ngushtë që ekziston ndërmjet marrëdhënieve të trashëgimisë dhe pronësisë kushtëzohet
nga marrëdhëniet e prodhimit. Në varësi të natyrës së marrëdhënieve të prodhimit
përcaktohet natyra e marrëdhënieve të pronësisë dhe rrjedhimisht e marrëdhënieve të
trashëgimisë. Nga vetë përkufizimi, kjo është një e drejtë që i takon individit, i cili me
vullnetin e tij të lirë dhe në përputhje me kushtet e vendosura nga shoqata,ka të drejtë të
aderojë në të dhe këtë të drejtë ai nuk mund ta tjetërsojë dhe as t’ua kalojë me trashëgim
trashëgimtarëve të tij. Në nenin 913 të Kodit Civil thuhet:”Porosia është një kontratë me
të cilën njëra palë detyrohet të kryejë një ose më shumë veprime juridike për llogari të
palës tjetër”.
Veprimet juridike që mund të kryhen me anë të kontratës së porosisë janë të
shumëllojshme dhe lidhen ngushtë me cilësitë individuale të të porositurit. Në këto
kushte, në rast se kontrata e porosisë për të bërë një pikturë nuk është realizuar nga i
porosituri i saj, kjo e drejtë nuk mund t’u kalojë trashëgimtarëve të tij. E drejta e autorit
bën pjesë në grupin e atyre të drejtave që i përkasin pronësisë intelektuale. Ajo është një
e drejtë e lidhur ngushtë me personin të cilit i përket dhe si e tillë nuk mund të jetë e
trashëgueshme.
2.2 Tiparet kryesore të së drejtës së trashëgimisë
1) Trashëgimia është një mënyrë e fitimit të pronësisë mortis causa ose për shkak të
vdekjes së trashëgimlënësit.
Kjo do të thotë se marrëdhënia juridike e trashëgimisë gjen zbatim vetëm pas
vdekjes së personit dhe vetëm në rastet kur ai ka lënë të drejta dhe detyrime
pasurore. Me vdekjen e personit kuptohet jo vetëm vdekja natyrore ose fizike e
tij,por edhe vdekja juridike apo civile e tij. Vdekja juridike e personit shpallet me
vendim gjyqësor të formës së prerë. Në këtë rast sipas ligjit, vdekja e shpallur me
vendim të gjykatës barazohet me të gjitha pasojat juridike me vdekjen e vërtetë
(neni 22/1 i Kodit Civil).
22
Vetëm fakti i vdekjes së personit dhe i lënies prej tij e të drejtave dhe detyrimeve
pasurore mjafton që të lindë trashëgimia, pa qënë e nevojshme që ky person të ketë
në momentin e vdekjes trashëgimtarë ligjorë apo testamentarë. Kur nuk ka të tillë
të drejtat dhe detyrimet e tij pasurore i kalojnë shtetit.
2) Me anë të trashëgimisë bëhet kalimi në mënyrë universale (suksedim universal) ose
të veçantë (suksedim i veçantë) i pasurisë nga trashëgimlënësi te trashëgimtarët e
tij ligjorë ose testamentarë32. Suksedimi universal ka të bëjë me kalimin te
trashëgimtarët jo të një pasurie të veçantë apo të drejte të veçantë, por tërësia e të
drejtave dhe detyrimeve pasurore që ka pasur trashëgimlënësi në momentin e
vdekjes. Në rastin e suksedimit të veçantë trashëgimlënësi disponon me testament
vetëm disa sende të caktuara në mënyrë konkrete, në favor të një ose disa
personave. Në këtë rast personi që quhet legatar fiton vetëm të drejta dhe nuk
përgjigjet për detyrimet e tjera që mund të ketë pasuria trashëgimore.
3) Në rastin e trashëgimisë si asaj ligjore dhe testamentare, kalimi i pasurisë bëhet
duke respektuar rregullat dhe kufizimet ligjore të përcaktuara në Kodin Civil si:
përcaktimi i rrethit të trashëgimtarëve ligjorë apo testamentarë, pasurisë
trashëgimore, elementët thelbësorë që duhet të përmbajë testamenti për të qënë i
vlefshëm,rezerva ligjore etj.
4) Thirrja në trashëgim bëhet mbi bazën e shkallës së afërsisë së trashëgimtarëve me
trashëgimlënësin, pra trashëgimtarët më të afërt, përjashtojnë nga trashëgimi
trashëgimtarët më të largët33.
5) Me vdekjen e trashëgimtarit, trashëgimtarët trashëgojnë jo vetëm të drejtat që ka
pasur ai,por edhe detyrimet që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore.
6) Duke qënë se pasuria trashëgimore përbëhet si nga aktivet (të drejtat, kreditë) ashtu
dhe nga pasivet (detyrimet, debitë) trashëgimtarët nuk mund të trashëgojnë vetëm
të drejtat duke hequr dorë nga detyrimet që rëndojnë mbi këtë pasuri.
32Ardian Nuni,Luan Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.15
33 Nazmi Biçoku, “E drejta e trashëgimisë së Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011,Shtëpia
botuese:”alb-paper”, fq.57
23
7) Në të drejtën e trashëgimisë pranohet barazia midis burrit dhe gruas, midis
fëmijëve meshkuj dhe femra si dhe midis fëmijëve të lindur nga martesa dhe atyre
të lindur jashtë martese.
Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të gjitha të drejtat për të fituar trashëgimi nga
prindërit apo të afërm të tyre ashtu siç përfitojnë edhe fëmijët e lindur nga një
martesë. Përveç rregullimeve ligjore në Kodin Civil dhe Kodin e Familjes një gjë e
tillë është e rregulluar edhe në Konventën Evropiane për statusin ligjor të fëmijëve
të lindur jashtë martese. Në mënyrë që një fëmijë i lindur nga një lidhje
jashtëmartesore të përfitojë pasuri nga prindi mashkull duhet që ky i fundit ta ketë
njohur si fëmijë duke i dhënë atësinë apo atësia të jetë fituar në gjykatë përmes
njohjes me analizën e ADN-së. Në momentin që prindi mashkull e njeh
vullnetarisht këtë fëmijë të lindur nga një lidhje jashtëmartesore, por edhe
nëpërmjet një vendimi gjykate nga analiza e ADN-së, ky fëmijë përfiton nga
trashëgimia e babait njësoj si fëmijët që ky ka nga martesa, por përfiton pasuri edhe
nga gjyshërit apo ndonjë pjesëtar tjetër i familjes. Përfitimi është i barabartë për të
gjithë fëmijët qofshin ata të martesës apo jashtë martese. Kusht i rëndësishëm është
që ky fëmijë të jetë njohur me vendim gjykate apo dhe vullnetarisht, por përsëri me
vendim gjykate nga prindi mashkull.
Nëse një fëmijë është njohur në gjykatë përmes padisë për njohje atësie
vullnetarisht nga prindi mashkull apo nëpërmjet analizës së ADN-së atëhere ky
fëmijë përfiton të gjitha të drejtat që kanë pasur fëmijët e lindur nga martesa e
babait.
Pavarësisht faktit nëse pasuria trashëgimore është përpjesëtuar para se të njihet
atësia e fëmijës jashtëmartesor, atëhere ky i fundit e godet këtë akt trashëgimie dhe
nisin procedurat gjyqësore sërish. Gjykata vendos përpjesëtimin në mënyrë të
drejtë të pasurisë trashëgimore edhe për fëmijët që kanë lindur jashtë martese.
Rregullat e Konventës Evropiane për statusin ligjor të fëmijëve të lindur jashtë
martese janë miratuar nga nje numër i madh i shteteve për të përmirësuar statusin
ligjor të fëmijëve të lindur jashtë martese duke zvogëluar dallimet ndërmjet statusit
të tyre ligjorë dhe atij të fëmijëve të lindur në martesë.34
34 Konventa për Statusin e Fëmijëve të lindur jashtë martese Ligji Nr.10424 datë 02.06.2011
24
Miratimi i Konventës nga të gjitha shtetet shihet si një domosdoshmëri duke besuar
se situata e fëmijëve të lindur jashtë martese duhet të përmirësohet dhe se hartimi i
disa rregullave të përbashkëta në lidhje me statusin e tyre ligjor do të ndihmojë këtë
objektiv dhe në të njëjtën kohë do të kontribuojë për një harmonizim të ligjeve të
shteteve anëtare në këtë fushë.
8) Neni 18 i Kushtetutës shprehet se të gjithë janë të barabartë para ligjit,si dhe askush
nuk mund të diskriminohet për shkak të gjinisë, prejardhjes, origjinës shoqërore
apo statusit të tij social.35Bazuar në këtë nen burri dhe gruaja trashëgojnë në
mënyrë të njëjtë, po ashtu nuk bëhet asnjë dallim edhe midis fëmijëve pavarësisht
gjinisë apo faktit nëse kanë lindur nga prindër që kanë qënë ligjërisht të martuar
apo nuk kanë qënë të tillë.
9) Trashëgimlënësit i është njohur e drejta nga ana e legjislacionit civil që të
disponojë pasurinë e tij me testament plotësisht apo pjesërisht dhe në rastin kur
trashëgimlënësi ka disponuar pasurinë me testament, pasuria e tij pas vdekjes do të
trashëgohet nga ata persona që ai ka shprehur me vullnetin e tij. Trashëgimia me
ligj gjen zbatim në të gjitha rastet kur trashëgimlënësi nuk ka disponuar me
testament, por edhe kur testamenti është i pavlefshëm. Në rastet kur testamenti
është pjesërisht i pavlefshëm, zbatohet si trashëgimia ligjore, ashtu edhe ajo me
testament.
10) Në rastin kur zbatohet trashëgimia ligjore, ligji ka parashikuar barazinë e pjesëve
midis trashëgimtarëve, që i përkasin të njëjtës radhë trashëgimie. Kjo nënkupton që
në rastet kur një trashëgimlënës, ka lënë si trashëgimtar disa persona,të cilët i
përkasin të njëjtës radhë trashëgimie,ata trashëgojnë në mënyrë të
barabartë,pavarësisht nga gjinia dhe lidhja që kanë pasur me trashëgimlënësin.
2.3 Koha dhe vendi i çeljes së trashëgimisë
Një nga çështjet më të rëndësishmë në lidhje me trajtimin që i bëhet trashëgimisë
është përcaktimi i kohës së çeljes së trashëgimisë.
35 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (miratuar me ligjin Nr. 8417, datë 21.10.1998 i ndryshuar) ,
Tiranë 2012, neni 18
25
Ky është një moment i rëndësishëm, sepse pikërisht nga ky moment fillon
marrëdhënia juridike e trashëgimisë,bëhet kalimi i pasurisë nga trashëgimlënësit
tek trashëgimtarët,si dhe fillojnë të drejtat dhe detyrimet e trashëgimtarëve në
lidhje me pasurinë trashëgimore. Në nenin 318 të Kodit Civil thuhet:” Trashëgimia
çelet në kohën kur vdes trashëgimlënësi”. Me çelje të trashëgimisë kuptohet
vërtetimi i rrethanave,fakteve juridike,të cilat përcaktojnë lindjen e marrëdhënies së
trashëgimisë. Si fakt që duhet të vërtetohet për çeljen e trashëgimisë është vdekja e
trashëgimlënësit. Ky është një fakt që konstatohet nga mjeku. Me vdekjen natyrore
do të barazohet edhe vdekja e shpallur me vendim gjyqësor të formës së prerë.
Pikërisht vdekja e trashëgimlënësit është momenti kur lind marrëdhënia juridike e
trashëgimisë dhe me vërtetimin e saj lindin të drejtat dhe detyrimet e
trashëgimtarëve mbi pasurinë trashëgimore. Dispozita e Kodit Civil ku trajtohet
çelja e trashëgimisë ka karakter urdhërues që do të thotë se nuk mund të ketë
trashëgimi para vdekjes së trashëgimlënësit. Çdo marrëveshje midis palëve që
disponojnë të drejta që rrjedhin nga një trashëgimi që nuk është çelur akoma është
e pavlefshme. Me çeljen e trashëgimisë bëhet kalimi i të drejtave dhe detyrimeve
pasurore nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, që do të thotë që çdo disponim i
bërë pa u çelur trashëgimia është e pavlefshme. Bëhet përcaktimi i vëllimit të të
drejtave dhe detyrimeve pasurore që do të thotë që trashëgimtarëve u kalojnë vetëm
ato të drejta dhe detyrime pasurore që trashëgimlënësi ka patur në kohën e çeljes së
trashëgimisë. Sipas “sistemit të fitimit” të pranuar nga legjislacioni civil shqiptar,
në zbatim të nenit 331 të Kodit Civil, trashëgimtarit ose trashëgimtarëve, në
momentin e çeljes së trashëgimisë, u kalon dhe posedimi i trashëgimlënësit mbi
pasurinë trashëgimore, pa qënë nevoja që të vënë dorë mbi të.36 Me kohën e çeljes
së trashëgimisë kushtëzohet dhe përcaktimi i rrethit të trashëgimtarëve ligjorë ose
testamentarë të personit te vdekur.
Personi trashëgon vetëm pasi ka lindur,sepse vetëm atëhere fiton zotësi juridike,por
ligji për të mbrojtur të drejtat pasurore të fëmijëve të paslindur,por që janë zënë në
kohën e çeljes së trashëgimisë,ka pranuar që në rast se lindin gjallë të thirren në
trashëgim bashkë me personat e tjerë që ishin gjallë kur u çel trashëgimia.
36Juliana Latifi, “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,
Avokatia Prill 2012, fq.123
26
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë janë shprehur:” Trashëgimia çelet në
momentin e vdekjes së trashëgimlënësit, fizikisht të konstatuar ose të përcaktuar me
vendim gjyqësor të shpalljes së vdekjes. Përcaktimi i këtij momenti ëhstë i një
rëndësie të veçantë praktike, pasi në funksion të tij përcaktohet rrethi i
trashëgimtarëve që thirren në trashëgimi,të drejtat e tyre dhe momenti i kalimit të
së drejtës së trashëgimisë” (vendimi nr.24,datë 13.03.2002 i Kolegjeve të
Bashkuara të Gjykatës së Lartë). Kur çelet trashëgimia është e rëndësishme të
përcaktohet dhe rrethi i pasurisë që do të kalojë në trashëgim, si dhe cili do të jetë
ligji i zbatueshëm për rregullimin e marrëdhënies juridike të trashëgimisë.
Në lidhje me ligjin që do të zbatohet për rregullimin e trashëgimisë, në Kodin Civil
përcaktohet se trashëgimia rregullohet sipas ligjit të kohës kur është çelur, pra ligji
i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit37. Kjo nënkupton se pavarësisht se kur lind
konflikti midis trashëgimtarëve në lidhje me problemet e trashëgimisë midis tyre,
ligji që do të rregullojë këto konflikte do të jetë ligji i kohës së vdekjes së
trashëgimlënësit. Është pikërisht ligji i kohës së vdekjes së tashëgimlënësit dhe jo
ligji i kohës kur lind mosmarrëveshja, i cili përcakton rrethin e personave që do të
jenë trashëgimtarë, rrethin e pasurisë trashëgimore dhe mënyrën konkrete si do te
kalojë pasuria nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët.
Me kohën e çeljes së trasheëgimisë është e lidhur edhe ecja e afateve që lidhen me
marrëdhëniet e trashëgimisë siç është heqja dorë nga trashëgimia ose dhe afatet e
tjera që fillojnë (nga çelja e trashëgimisë). Përcaktimi i kohës së çeljes së
trashëgimisë ka rëndësi të veçantë edhe në rastin kur dy persona, të cilët
trashëgojnë njëri-tjetrin, vdesin njëkohësisht. Sipas nenit 321është përcaktuar: “Kur
dy ose më shumë persona thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe nuk vërtetohet
se cili prej tyre ka vdekur më parë, prezumohet se të gjithë kanë vdekur në të
njëjtën kohë dhe nuk kalon ndonjë e drejtë nga njëri tek tjetri”.
Kjo do të thtë se ata nuk trashëgojnë njëri-tjetrin dhe për secilin prej tyre çelet
trashëgimia duke thirrur në trashëgim trashëgimtarët e secilit prej tyre. Për të
njëjtën gjë shprehet dhe Konventa e Hagës e datës 01.08.1989 po t’i referohemi
nenit 13 të kësaj konvente38.
37Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 318 38Konventa e Hagës datë 01.08.1989, neni 13 thotë: “Kur dy ose më shumë persona, trashëgimitë e të
cilëve rregullohen nga legjislacione të ndryshme, të vdekur në rrethana që nuk lejojnë përcaktimin e
rendit të vdekjes dhe kur këto ligje e zgjidhin këtë situatë me dispozita që nuk pajtohen ose nuk e zgjidhin
fare, asnjë prej këtyre personave nuk do të ketë të drejtë të trashëgojë tjetrin”.
27
Në nenin 318 të Kodit Civil thuhet:”Trashëgimia çelet në vendin ku
trashëgimlënësi ka patur vendbanimin e tij të fundit. Kur ky nuk dihet trashëgimia
çelet në vendin ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa kryesore e saj”.
Nga përkufizimi që bën neni i Kodit Civil kuptohet se trashëgimia çelet gjithmonë
në vendin ku trashëgimlënësi ka patur banimin e tij të fundit dhe pavarësisht faktit
se pasuria trashëgimore ndodhet në një vend tjetër të ndryshëm nga vendi i banimit
të trashëgimlënësit. Përcaktimi i vendit të çeljes së trashëgimisë ka rëndësi si për sa
i përket kompetencës gjyqësore (juridiksionit) ashtu dhe për sa i përket
kompetencës legjislative (normat ligjore që do të zbatohen për trashëgiminë).39
Duhet patur parasysh fakti se ligji i referohet vetëm vendbanimit dhe jo
vendqëndrimit të trashëgimlënësit në lidhje me vendin e çeljes së trashëgimisë.
Pra, kur flasim për vendbanim të trashëgimlënësit nuk duhet identifikuar ose
ngatërruar me vendqëndrimin.
Në nenin 12 të Kodit Civil jepet përkufizimi i vendbanimit “…ku një person,për
shkak të punës apo të shërbimit të përhershëm,të ndodhjes së pasurisë apo
realizimit të interesave të veta,qëndron zakonisht ose të shumtën e kohës”. Këtu
vihen re dy elementë: elementi objektiv që është qëndrimi dhe një element
subjektiv që është qëllimi, ai për të përmbledhur në një vend të caktuar qendrën
kryesore të punëve dhe interesave të personit, qëllim i cili duhet të jetë formuar
lirisht, pra duhet të jetë i motivuar.
Përkufizimi që jepet për vendqëndrimin në nenin 14 të Kodin Civil është: “Vendi
ku një person ndodhet për të kryer punë ose detyra të caktuara, për të vazhduar
shkollën ose një kurs të caktuar, për tu mjekuar ,për të vuajtur një dënim penal dhe
për raste të tjera të ngjashme të tjera të kësaj natyre”. Pikërisht duke ju referuar
këtyre dy neneve kuptohet se një person ka një vendbanim dhe shumë
vendqëndrime.
Si rrjedhim trashëgimia çelet vetëm në vendbanimin e trashëgimlënësit dhe jo në
vendqëndrimin e tij. Në rastet kur nuk është e mundur të përcaktohet vendbanimi i
trashëgimlënësit ose kur ai nuk dihet, trashëgimia çelet në vendin ku ndodhet
pasuria e trashëgimlënësit ose pjesa më e madhe e saj.
39 Av.Agim I. Tartari “Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare “, Botim 2010, fq.60
28
Ky është parimi universal që gjendet pothuajse në të gjithat legjislacionet e botës
që: “për pasuritë e luajtshme zbatohet ligji i vendit të vendbanimit të fundit të të
ndjerit dhe për të paluajtshmet, ligji i vendit ku është vendosur pasuria”.
Përcaktimi i vendit të çeljes së trashëgimisë ka rëndësi të madhe, sepse pikërisht
nga ky vend përcaktohet gjykata kompetente që do të marrë masat për sigurimin e
pasurisë trashëgimore. Këto masa kanë të bëjnë me inventarizimin e saj, me
caktimin e ruajtësit ose të kujdestarit për administrimin e saj. Përcaktimi i vendit të
çeljes së trashëgimisë është i rëndësishëm, sepse heqja dorë nga trashëgimia bëhet
pikërisht në këtë vend. Vendi i çeljes së trashëgimisë ka të bëjë me përcaktimin e
gjykatës kompetente që do të marrë në shqyrtim çështjet në lidhje me mbrojtjet e
trashëgimisë. Në bazë të nenit 46/1 të Kodit të Procedurës Civile thuhet që:”Paditë
që rrjedhin nga trashëgimi,paditë për pavlefshmërinë e testamentit dhe ato për
pjesëtimin e trashëgimit ngrihen në gjykatën e vendit ku trashëgimlënësi ka patur
banimin e tij të fundit dhe kur ky nuk dihet, në gjykatën e vendit ku ndodhet e gjithë
pasuria ose pjesa më e madhe e saj”.
2.4 Zotësia për të trashëguar
Me zotësinë për të trashëguar kuptohet mundësia e njohur personave me ligj për të
qënë trashëgimtarë,për të fituar të drejta trashëgimore me anë të trashëgimisë.
Rëndësi të madhe në lidhje me trashëgiminë ka pikërisht përcaktimi i cilësive që
duhet të ketë personi në mënyrë që të jetë i aftë për të trashëguar ose përcaktimi i
zotësisë për të trashëguar. Në nenin 320 të Kodit Civil thuhet:”Ka zotësi për të
trashëguar personi që,në kohën e çeljes së trashëgimisë është gjallë,ose është zënë
para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur gjallë. Prezumohet se ka qënë zënë
në kohën e çeljes së trashëgimisë,ai që ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e
trashëgimlënësit ”. Zotësinë për të trashëguar të një personi legjislacioni ynë civil e
lidh me dy kushte: a) të jetë gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë; b) të jetë në
radhën e trashëgimtarëve ligjorë në rastin e trashëgimisë me ligj dhe të jetë
trashëgimtar i caktuar në testament në radhën e trashëgimisë testamentare. Sipas
dispozitës së Kodit Civil zotësi për të trashëguar ka edhe personi, i cili nuk ka qënë
29
gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë,por është zënë para vdekjes së
trashëgimlënësit dhe ka lindur i gjallë40.
Kodi Civil i RPSSH në nenin 96 parashikonte:”Mund të trashëgojë vetëm personi
që në kohën e çeljes së trashëgimisë është gjallë ose është zënë para vdekjes së
trashëgimlënësit dhe ka lindur i gjallë”. Zotësi për të trashëguar me testament sipas
nenit 112 kishin shteti, ndërmarrjet, institucionet, kooperativat bujqësore dhe
organizatat shoqërore. Shteti ishte dhe trashëgimtar ligjor. Në rrethin e personave
që nuk ishin gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë përfshiheshin edhe ata që në
bazë të nenit 51 shpalleshin si të pagjetur dhe shpallja si i pagjetur barazohej me
vdekjen. Ky përjashtim është bërë, sepse mund të ndodhë që një person të lindë pas
vdekjes së trashëgimlënësit, por të jetë zënë në gjallërinë e tij dhe në rast se nuk do
të parashikohej ky përjashtim, atëhere do të përjashtohej pa të drejtë fëmija i
trashëgimlënësit, i cili është trashëgimtar i radhës së parë dhe që lind pas vdekjes së
tij. Ndryshe nga legjislacionet e disa vendeve te tjera ligji ynë u njeh zotësi për të
trashëguar pa asnjë dallim personave që kanë pasur ose që e fitojnë zotësinë
juridike në çastin e çeljes së trashëgimisë dhe nuk kushtëzon lindjen gjallë me
mundësinë për të jetuar. Për këtë arsye si fëmijë i lindur gjallë do të konsiderohet
çdo person i cili lind dhe jeton edhe disa sekonda dhe ai konsiderohet si fëmijë i
lindur gjallë,duke fituar zotësinë për të trashëguar. Sipas nenit 320 ka zotësi për të
trashëguar personi, i cili ka qënë zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë dhe që ka
lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit. Llogaritja e afatit 300 ditor
është bërë duke u nisur nga kritere biologjike dhe mjekësore,sepse shtatzania
maksimale mund të zgjasë deri në 300 ditë. Në ato raste kur personi ka vdekur para
trashëgimlënësit,ose ka qënë zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur i
vdekur, ai nuk mund të ketë zotësi për të trashëguar. Me vdekje fizike apo natyrore
të personit barazohet edhe vdekja juridike e shpallur me vendim gjyqësor të formës
së prerë. Në rastet kur personi,i cili është shpallur i vdekur del që është gjallë dhe
për të është çelur trashëgimia ka të drejtë të kërkojë pasurinë e tij,si dhe çdo gjë të
fituar me anë të saj personave të tretë që e kanë fituar nga ata,të cilëve u ka kaluar
kjo pasuri për shkak të deklarimit të vdekjes së tij. Ky person ka gjithashtu të drejtë
40Ardian Nuni,Luan Hasneziri “E drejta civile III (Trashëgimia)”,Tiranë 2010, fq.25
30
që të kërkojë edhe pasurinë që do ti takonte atij si trashëgimtari i një personi të
vdekur, por që nuk e ka fituar këtë pasuri për shkak të shpalljes së tij si i vdekur.
Personi në fjalë mund të ngrejë padi ndaj kujtdo që posedon tërësisht apo pjesërisht
pasurinë trashëgimore dhe ti kërkoj njohjen e tij si trashëgimtar, dorëzimin e
pasurisë trashëgimore dhe të pasurisë së fituar me anë të saj. Dallimi që vihet re me
zotësinë për të trashëguar është se tek trashëgimia ligjore një zotësi të tillë e kanë
vetëm personat fizikë dhe jo personat juridikë qoftë privatë apo publikë. E kundërta
ndodh me trashëgiminë me testament ku zotësi për të trashëguar ka jo vetëm
personi fizik, por edhe personi juridik privat apo juridik. Përcaktmi i zotësisë për të
trashëguar është i rëndësishëm edhe në rastin kur dy ose më shumë persona, të cilët
tashëgojnë njëri-tjetrin kanë vdekur njëkohësisht.
Këto raste njihen nga literatura juridike si rastet e commorientes (të
bashkëvdekurit).
Dy janë kushtet që duhet të vërtetohen që të ekzistojë bashkëvdekësia : a) duhet të
jenë dy ose më shumë persona që thirren për të trashëguar njëri-tjetrin b) ata vdesin
në të njëjtën ngjarje. Kjo korrespondon me radhën e çeljes së trashëgimive të
personave trashëgimtarë të njëri-tjetrit. Kur nuk është e mundur të përcaktohet se
cili prej personave ka vdekur më parë, ai që ka vdekur më vonë trashëgon personin
që ka vdekur më parë. Kjo ndodh për shkak se trashëgimitë e tyre janë çelur në
kohë të ndryshme. Në raste të tilla të drejtat pasurore të atij që ka vdekur më vonë
bashkë me ato të atij që vdiq më parë i kalojnë trashëgimtarëve të atij që vdiq më
vonë. Praktikisht mund të ndodhë që të mos jetë e mundur përcaktimi i radhës së
vdekjes së personave. Atëherë, në këtë rast veprohet në bazë të parashikimit të
nenit 321 të Kodit Civil41. Duke pranuar faktin se kanë vdekur në të njëjtën kohë,
ata nuk trashëgojnë njëri-tjetrin,por për secilin prej tyre çelet trashëgimia në
mënyrë të veçantë dhe në trashëgim thirren trashëgimtarët e secilit prej tyre. Po t’i
referohemi nenit 374 të Kodit Civil42 vihet re që nuk është në të njëjtën linjë me
41 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 321
parashikon:”Kur dy ose më shumë persona thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe nuk vërtetohet se
cili prej tyre ka vdekur më parë,prezumohet se të gjithë kanë vdekur në të njëjtën kohë dhe nuk kalon
ndonjë e drejtë nga njëri tek tjetri”. 42Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni
374parashikon:”Janë të pazotë për të fituar me testament, ata që janë të pazotë për të trashëguar me ligj,
me përjashtim të fëmijëve të pandërmjetshëm të një personi të caktuar dhe të gjallë në kohën e vdekjes së
testatorit edhe sikur ata fëmijë të mos jenë zënë ende”.
31
nenin 320 të Kodit Civil, sipas të cilit që të trashëgosh duhet të kesh zotësi për të
trashëguar dhe që ta fitosh pasurinë trashëgimore duhet të lindësh gjallë.
Me fëmijë të pandërmjetshëm nënkuptohet fëmija e trashëgimtarit të
trashëgimlënësit, nipi ose mbesa e ardhshme e testatorit. Bazuar në Kodin tonë të
Familjes martesa është bashkimi midis dy personave me seks të ndryshëm (një
burri dhe një gruaje) që ka për qëllim jetesën e përbashkët dhe krijimin e një
familjeje43.
Në momentin që nga data që vendimi për zgjidhjen e martesës merr formë të
prerë,bashkëshorti humbet të drejtën për të trashëguar. Gjithashtu në rastin kur
martesa shpallet e pavlefshme me vendim gjyqësor të formës së prerë, konsiderohet
se nuk është lidhur dhe bashkëshorti të mos thirret fare në trashëgim. Përjashtim
bëhet vetëm në rastin kur bashkëshorti nuk i ka ditur shkaqet e pavlefshmërisë.
Trashëgimtari ka mungesë zotësie për të trashëguar në rastin kur është shpallur i
padenjë, ka hequr dorë ose është përjashtuar nga trashëgimia. Në këto raste quhet
se nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgimi. Për sa i përket zotësisë për të
trashëguar të fëmijëve, kanë njëlloj zotësi për të trashëguar fëmijët e ligjshëm,
fëmijët e birësuar, fëmijët natyralë44 dhe fëmijët adulterinë45. Kjo bazuar dhe në
nenin 54/2 të Kushtetutës që shprehet:” Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të
drejta të barabarta me të lindurit nga martesa”. Me fëmijë të lindur jashtë martese
kuptohet jo vetëm fëmijët e lindur nga marrëdhënie jashtëmartesore të dy
personave të pamartuar, por të gjithë fëmijët e lindur nga marrëdhënie
jashtëmartesore, pavarësisht nga gjendja civile e prindërve të tyre. Në rastin kur
trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë ligjorë të tjerë të radhëve të mëparshme dhe
nuk ka bërë testament pasuria e tij i kalon shtetit, i cili mund të jetë trashëgimtar
ligjor, kurse personat juridikë mund të jenë vetëm trashëgimtarë testamentarë.
Pasuria i kalon shtetit për një nga këto arsye:a) shteti konsiderohet trashëgimtar i
radhës së fundit;
b) shteti vë dorë mbi pasurinë trashëgimore, pasi gëzon tagrin për të marrë pasuritë
që ndodhen në territorin e tij dhe të cilave u mungon titullari;
43 Kodi i Familjes dhe Legjislacioni për Birësimet i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së
Publikimeve Zyrtare , Shtator 2012, neni 7 dhe 1 44 Fëmijë të lindur jashtë martese 45 Kur njëri apo të dy prindërit e kësaj fëmije kanë qënë të martuar me të tjerë
32
c) shteti mund të vërë dorë mbi pasuritë trashëgimore në sajë të së drejtës për të
pushtuar sendet pa zot që ndodhen në territorin e tij.46
Zotësia për të trashëguar nuk i njihet një personi juridik shqiptar apo të huaj, në rast
se ky person juridik ka një veprimtari që është në kundërshtim me interesat
kombëtare ose ndërkombëtare.
2.5 Pasuria që kalon në trashëgim
Me vdekjen e trashëgimlënësit,trashëgimtarëve u kalojnë të drejtat dhë detyrimet që ai
ka patur në kohën e vdekjes. Me pak fjalë, trashëgimtarëve u kalon pasuria trashëgimore
e trashëgimlënësit. Në nenin 316 të Kodit Civil, ky term është përdorur jo vetëm në
kuptimin e sendeve materiale të luajtshme e të paluajtshme,por në kuptim më të gjerë.
Termi pasuri përfshin tërësinë e te drejtave pasurore të personit të vdekur
(trashgimlënësit),të cilat i kalojnë trashgimëtarëve të tij. Këtyre personave u kalojnë jo
vetëm të drejtat e pronësisë mbi sendet e luajtshme dhe të paluajtshme,por edhe te
drejtat e tjera pasurore,siç janë te drejtat e kredisë dhe të drejtat pasurore të autorit. Kodi
Civil i RPSSH në nenin 94 të tij parashikonte me kalim të pasurisë së personit të vdekur
(trashëgimlënësit) një ose më shumë personave (trashëgimtarëve), kuptohen jo vetëm të
drejtat e pronësisë mbi sendet e luajtshme dhe të paluajtshme të trashëgimlënësit , por
edhe të drejtat e tjera pasurore, siç janë të drejtat e kredisë dhe të drejtat pasurore të
autorit , të shpikësit dhe të racionalizatorit. Trashëgimtarëve nuk u kalonin të drejtat
pasurore që ishin të lidhura ngushtë me personin e trashëgimlënësit siç ishin: e drejta
për të marrë pension, e drejta për të marrë shpërblim si pjesëmarrës i Luftës
Nacionalçlirimtare, e drejta për të kërkuar ushqim nga personat e detyruar, kontrata e
porosisë etj47. Është e rëndësishme përcaktimi i këtyre te drejtave, sepse në radhë të
parë përcaktohet rrethi i të drejtave pasurore të trashëgimlënësit dhe që i kalojnë
trashëgimtarëve dhe në radhë të dytë përcaktohen kufijtë e përgjegjësisë të
trashëgimtarit ose trashgimtarëve për detyrimet e trashëgimlënësit ndaj personave të
tjerë. Duhet thënë se trashgimtarëve nuk u kalojnë të gjitha të drejtat dhe detyrimet që
trashëgimlënësi ka patur në kohën e vdekjes së tij. Me vdekjen e trashëgimlënësit disa të
drejta të tij shuhen,ndërsa disa të drejta dhe detyrime u kalojnë trashgimtarëve të
46 Av.Agim I. Tartari Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare Botim 2010, fq.105 47 Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e RPSSH”, Tiranë 1984
33
tij.Trashgimtarëve nuk u kalojnë të drejtat dhe detyrimet me karakter thellësisht
personal dhe u trasmetohen të drejtat dhe detyrimet me karakter pasurorë.
Të drejtat dhe detyrimet me karakter personal, të cilat shuhen me vdekjen e
trashëgimlënësit janë ato të drejta, të cilat janë të lidhura ngushtë me personalitetin e tij
e cilësitë e tij të veçanta dhe statusin e tij në politikë apo shoqëri. Këto të drejta dhe
detyrime mund të ishin dhe familjare që lidheshin ngushtë me pozicionin e veçantë që
trashëgimlënësi ka patur në familje. Të drejta të tilla janë: e drejta për të marrë
pensionin e pleqërisë ose të invaliditetit nga sigurimet shoqërore, e drejta e marrjes së
shpërblimit si pjesëmarrës si veteran i Luftës, apo si ish i përndjekur politik, e drejta për
të marrë shpërblimin për dëmin e shkaktuar nga vdekja ose dëmtimi i shëndetit, e drejta
që kishte trashëgimlënësi për të kërkuar ushqim nga personat e detyruar si dhe e drejta e
padisë për të mbrojtur disa të drejta subjektive të lidhura ngushtë me vetë personin që i
përkasin. Trashëgimtarëve nuk u kalojnë dhe të drejtat që lidhen me kontratën e
porosisë dhe as e drejta që kishte trashëgimlënësi si autor i një vepre shkencore, letrare
dhe artistike. Të drejta të tjera, të cilat shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit janë të
drejtat mbi depozitat në të holla ose letra me vlerë të depozituara në institucione
bankare, kur trashëgimlënësi me shkresë drejtuar atyre ka caktuar personin ose personat
të cilëve duhet t’u dorëzohen këto depozita pas vdekjes së tij. Trashëgimtarëve nuk u
kalon as e drejta e padisë për të kërkuar që të deklarohet i pavlefshëm veprimi juridik i
kryer nën kushtet e mashtrimit, të kanosjes ose të lajthitjes që mund të ushtrojë vetë
personi që ka kryer veprimin juridik nën ndikimin e këtyre rrethanave dhëjo
trashgimtarët e tij. Rast përjashtimor bëhet vetëm kur trashëgimlënësit i është hequr
zotësia për të vepruar para vdekjes së tij. Dy kategori kryesore hyjnë në të drejtat dhe
detyrimet me karakter pasurorë, të cilat nuk kalojnë tek trashgimtarët : a) të drejtat dhe
detyrimet,të cilat e detyronin trashëgimlënësin për të bërë diçka,detyrim të cilin ai e
kishte marrë për shkak të cilësive të veçanta të tij,si kontrata e agjencisë, komisionit, kur
kishte marrë përsipër që të bëntë një pikturë apo skulpturë. Në këto raste shuhet
detyrimi i trashëgimtarëve për të kryer detyrimin konkret përballë të tretëve, por ata
janë të detyruar që të paguajnë ndaj të tretëve,ekuivalencën në të holla të këtij detyrimi.
Megjithatë në disa raste me vdekjen e trashëgimlënësit nuk është se mund të shuhet
detyrimi, siç është rasti i kontratës së sipërmarrjes, ku një detyrim konkret nuk është
detyrim personal i sipërmarrësit,por është detyrim për sipërmarrjen në tërësi;b) të drejtat
dhe detyrimet e marra nga trashëgimlënësi,të cilat shprehin një zgjedhje personale të tij.
34
Kështu me vdekjen e trashëgimlënësit ndërpritet marrëdhënia juridike civile e prokurës
dhe detyrimet që rrjedhin prej saj,sepse prokura dhe caktimi i përfaqësuesit janë një
zgjedhje personale e trashëgimlënësit.
Nëse gjatë kohës që ka qënë gjallë trashëgimlënësi ka nënshkruar kontrata të
ndryshme,të drejtat dhe detyrimet që ai ka pasur në bazë të këtyre kontratave kalojnë tek
trashëgimtarët. Me anën e trashëgimisë trashëgimtarëve u kalon edhe nëdorësia
(posedimi) mbi trashëgiminë48. Për këtë arsye trashëgimtari mund të mbrohet edhe me
padinë posedimore duke kërkuar kthimin e sendit që i është hequr nga posedimi
trashëgimlënësit para vdekjes së tij. Me vdekjen e trashëgimlënësit tek trashëgimtarët
kalojnë jo vetëm një kategori të drejtash që ka pasur ai,por edhe detyrimet që përbëjnë
pasivin e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarëve u kalojnë të gjitha detyrimet pasurore
të trashëgimlënësit,me përjashtim të atyre që janë të lidhura ngushtë me personin e tij të
detyruar. Gjykata e Lartë sipas vendimit Nr.23 datë 01.04.2002 jep një përkufizim të
tillë të pasurisë trashëgimore:” Në konceptin e pasurisë trashëgimore,në kuptim të
dispozitave mbi trashëgiminë përfshihen sende,të drejta reale dhe kredi,por kjo pasuri
mund të rëndohet edhe nga pasivet (borxhet) e trashëgimlënësit. Pra pasuria e
trashëgimlënësit nuk përfshin vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të caktuara të
trashëgimlënësit,por tërësinë e të drejtave reale e të detyrimeve që zotëronte apo
mbante ai në gjallërinë e tij”. Detyrime që nuk u kalojnë trashëgimtarëve janë psh: ato
që rrjedhin nga kontrata e porosisë për të bërë një pikturë,detyrimi i marrë përsipër për
të shkruar një libër,detyrim për t’i dhënë ushqim personave të cilëve trashëgimlënësi
ishte i detyruar. Trashëgimtarëve u kalojnë të gjitha ato detyrime që kanë një vlerë
ekonomike dhe nuk janë të lidhura pazgjidhshmërisht me cilësitë personale ose
gjallërinë e trashëgimlënësit. Ata përgjigjen për detyrimet që rëndojnë mbi pasurinë
trashëgimore në përpjesëtim me pjesët e tyre,pa ngatërruar pasuritë e tyre,me pjesën e
pasurisë trashëgimore që ata kanë përfituar. Me pak fjalë trashëgimtarët përgjigjen për
këto detyrime deri në vleftën e pasurisë trashëgimore që kanë marrë dhe brenda kufijve
të aktivit të pasurisë, jo edhe për detyrimet që mund të kalojnë vleftën e pasurisë që
atyre u vjen në trashëgim. Aktivi i pasurisë përcaktohet në momentin e çeljes së
pasurisë. Në varësi të numrit të trashëgimtarëve ata përgjigjen për detyrimet e
48Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 331
parashikon: “Me çeljen e trashëgimit,trashëgimtarit i kalon dhe posedimi i trashëgimlënësit mbi pasurinë
trashëgimore,pa qënë nevoja për të vënë dorë mbi atë”.
35
trashëgimlënësit në përpjesëtim me pjesën e tyre. Secili trashëgimtar,në përpjesëtim me
vleftën e pjesës së pasurisë së trashëguar,të të drejtave pasurore që ka fituar me
trashëgim,do të përgjigjet dhe për detyrimet pasurore të trashëgimlënësit.
Në rast se detyrimet janë më të mëdha se vlefta e pasurisë trashëgimore,kuptohet se
kreditorët e trashëgimlënësit nuk mund ta realizojnë plotësisht të drejtën e tyre. Për
pjesën e kredisë që kalon vleftën e pasurisë që trasghëgojnë,trashëgimtarët nuk
përgjigjen,pra nuk janë të detyruar ta përmbushin. Ndër detyrimet kryesore që rëndojnë
mbi pasurinë trashëgimore dhe për të cilat duhet të përgjigjen trashëgimtarët janë:a)
detyrimet e trashëgimlënësit;b) shpenzimet e varrimit të tij;c) shpenzimet që nevojiten
për ruajtjen dhe administrimin e pasurisë trashëgimore49. Në raste kur në një trashëgimi
prona ose pronat e paluajtshme janë të rënduara me hipotekë, çdo trashëgimtar ka të
drejtë të kërkojë që këto prona të lirohen nga hipoteka, para se të bëhet formimi i
pjesëve trashëgimore.Vetëm pasi kanë shlyer detyrimin për garantimin, e të cilit është
vendosur hipoteka ndaj kreditorit në favor të të cilit është vendosur, trashëgimtarët kanë
të drejtë të kerkojnë lirimin nga kjo hipotekë. Në rastin kur një trashëgimtar ka paguar
detyrimin ndaj kreditorit, detyrim për të cilin sendi i paluajtshëm ishte vënë në
hipotekë,detyrim të cilin e ka paguar edhe për trashëgimtarët e tjerë, ka të drejtën e
regresit ndaj tyre50. Këtë të drejtë ai e ushtron ndaj gjithë trashëgimtarëve duke i kërkuar
secilit kthimin e shumës së paguar në emër të tyre, në proporcion me pjesët që do të
përfitojë çdo trashëgimtar në lidhje me këtë send të pasurisë trashëgimore.
Trashëgimlënësi mund t’u ngarkojë trashëgimtarëve të tij detyrimin për t’u dhënë një
ose më shumë personave një përfitim pasuror nga trashëgimi, pa i bërë këta
trashëgimtarë (legu)51ose që të kryejnë ndonjë veprim të dobishëm për shoqërinë
(barrë)52. Të drejtën mbi pasurinë, përfituesit e legut ose të barrës, nuk e fitojnë
drejtpërdrejt nga trashëgimlënësi,i cili ka ngarkuar trashëgimtarët ose trashëgimtarin e
caktuar në testament që të japë një përfitim pasuror një ose më shumë personave ose që
të kryejnë ndonjë veprim të dobishëm për shoqërinë. Me pak fjalë të drejtat
pasurore,përfituesit e legut ose të barrës,nuk e fitojnë si të drejtë trashëgimore,por si një
të drejtë që rrjedh nga vullneti i trashëgimlënësit, i cili u ngarkon detyrë trashëgimtarëve
që të japin “një përfitim pasuror nga trashëgimi” ose “të kryejnë ndonjë veprim të
49Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 341 50Ardian Nuni,Luan Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.35 51 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 384 52 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 386
36
dobishëm për shoqërinë ose ndonjë veprim tjetër”. Duke qënë se këta persona të drejtën
pasurore e fitojnë nga trashëgimtarët, mbi bazën e detyrimit që u ka lënë
trashëgimlënësi,ata nuk janë suksedorë universalë dhe kemi të bëjmë me një suksedim
partikular (të veçantë).
Për këtë arsye ata nuk përgjigjen për detyrimet e trashëgimlënësit. Për detyrimet e
trashëgimlënësit përgjigjen vetëm trashëgimtarët e tij dhe jo këta persona që nuk janë
trashëgimtarë. Duke qënë se këta persona nuk janë trashëgimtarë,ata janë përfitues të
legut dhe barrës që ekzekutohen vetëm pasi të jenë përmbushur detyrimet ose të jenë
paguar borxhet. Përsa i përket radhës së ekzekutimit të detyrimeve në lidhje me legun
dhe barrën dhe detyrimeve që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore,përcaktohet se u
jepet përparësi kreditorëve të de cuiusit në raport me legatarët apo përfituesit e barrës.
2.5.1 Fitimi i trashëgimisë
Me kalim të trashëgimit kuptohet kalimi i pasurisë të personit te vdekur, një ose më
shumë personave (trashëgimtarë). Trashëgimia fitohet me vdekjen e trashëgimlënësit, e
cila karakterizohet nga: a. momenti i vdekjes së trashëgimlënësit; b. momenti i çeljes së
trashëgimisë; c. kalimin e të drejtave pasurore tek trashëgimtarët. Momenti i vdekjes së
trashëgimlënësit dhe momenti i çeljes së trashëgimisë,sjellin kalimin e pasurisë
trashëgimore tek personat që do të thirren në trashëgim53.Këta persona janë
trashëgimtarë,sepse njihen nga ligji si të tillë dhe duhet të kenë jetuar “qoftë edhe një
minutë pas trashëgimlënësit”. Është e rëndësishme të përcaktohet në rastin e kalimit të
trashëgimisë çasti,koha se kur bëhet ky kalim, pra kur trashëgimtarëve u kalojnë të
drejta pasurore të trashëgimlënësit. Njihen dy lloj sistemesh në legjislacionet e
ndryshme:sistemi i pranimit të trashëgimit dhe sistemi i fitimit të trashëgimit. Me
sistemin e pranimit të trashëgimit nuk mjaftohet vetëm çelja e trashëgimisë për të kaluar
të drejtat pasurore të trashëgimlënësit e që këto të drejta të fitohen nga trashëgimtarët.
Trashëgimtarët pas çeljes së trashëgimisë duhet të shprehin vullnetin e tyre me anën e të
cilit deklarojnë se pranojnë trashëgimin. Parimi mbi të cilin mbështetet kjo mënyrë e
fitimit të trashëgimit është fakti se askush nuk mund të fitojë të drejta pasurore dhe të
ngarkohet me detyrime pa shfaqur vullnetin e tij. Sipas këtij sistemi, që trashëgimtarët
të fitojnë të drejtat dhe detyrimet lidhur me pasurinë trashëgimore,duhet të shfaqin
53 Juliana Latifi E drejta cvile “Trashëgimia” Geer, 2007 fq.42
37
vullnetin e tyre. Në rast të kundërt nuk janë trashëgimtarë të trashëgimlënësit. Pranimi
do të bëhet pasi të jetë çelur trashëgimia. Ai kryhet brenda afateve të caktuara me ligj.
Pranimi i trashëgimit bëhet në dy mënyra: 1) në mënyrë të thjeshtë; 2) me benefic
inventari. Pranimi në mënyrë të thjeshtë bëhet gjithashtu, në dy mënyra: a) në mënyrë të
shprehur;b) në mënyrë të heshtur54. Në pothuajse të gjitha legjislacionet trashëgimtari e
pranon trashëgiminë thjeshtësisht ose me beneficium inventarii, që nënkupton që
pranimi i trashëgimisë do të bëhet brenda afatit si dhe në përputhje me formalitetet e
caktuara nga ligji për këtë formë pranimi. Trashëgimtari që e pranon trashëgiminë me
beneficium inventarii,sipas pothuajse të gjitha legjislacioneve që pranojnë këtë sistem
me ndryshime të vogla në afate, është i detyruar që të bëjë një deklarim pranë
gjykatës,në vendin në të cilin është çelur trashëgimia. Ky deklarim duhet që detyrimisht
që brenda nje muaji të transkriptohet në zyrën e hipotekës të vendit ku është çelur
trashëgimia. Trashëgimtari, i cili ka posedimin mbi pasurinë trashëgimore, është i
detyruar që brenda tre muajve të bëjë inventarin e pasurisë trashëgimore. Këtë afat
duhet ta respektojë edhe trashëgimtari, i cili vihet në dijeni se ka një trashëgim. Në rast
se ky afat nuk është i mjaftueshëm për bërjen e inventarit të pasurisë trashëgimore,me
kërkesë të trashëgimtarit,gjykata e vendit të çeljes së trashëgimisë, ka të drejtë që ta
zgjasë atë edhe tre muaj të tjerë. Ky afat mund të jetë më i gjatë se tre muaj,kur një gjë e
tillë diktohet nga vetë rrethanat. Nëse trashëgimtari nuk e ka filluar inventarin brenda
tre muajve ose nuk e ka plotësuar në afat ose në atë që është zgjatur,quhet se e ka
pranuar trashëgiminë thjeshtësisht. Përparësitë që ka sistemi i pranimit me beneficium
inventarii janë: a) trashëgimtari nuk është i detyruar që të paguajë borxhet e trashëgimit
dhe leget tej vleftës së pasurisë; b) trashëgimtari lirohet nga borxhet dhe leget e pasurisë
trashëgimore,duke ceduar tek kreditorët dhe legatarët të gjithë pasurinë trashëgimore;c)
pasuria e tij nuk përzihet me pasurinë e ardhur në trashëgim dhe ruan të drejtën që t’i
paguhen nga trashëgimia kreditë e tij. Në sistemin e pranimit trashëgimtarëve u kalojnë
të drejtat dhe detyrimet jo nga çasti i pranimit, por nga koha e çeljes së
trashëgimit,prandaj pranimi ka fuqi prapavepruese. Legjislacionet që e pranojnë këtë
sistem, udhëhiqen nga mendimi se askush nuk mund të fitojë të drejta pasurore dhe nuk
mund të ngarkohet me detyrime pasurore pa vullnetin e tij55. Në këtë sistem vullneti për
pranim nga ana e trashëgimtarit mund të shfaqet si me anë të një veprimi juridik ashtu
54 Vladimir Molla “Mbi heqjen dorë nga trashëgimia”, Tribuna Juridike Nr.5015 Viti VIII, botim 2004 55Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.91
38
dhe në heshtje,duke kryer veprime që tregojnë se trashëgimtari e ka pranuar
trashëgimin.
Pranimi është i shprehur kur një person merr përsipër titullin ose cilësinë e
trashëgimtarit me një akt publik ose me një shkresë private. Ai mund të kryejë veprime
të ndryshme si: fillimi i pagimit të borxheve që rëndojnë mbi pasurinë trashëgimore me
nismën e tij pa ia kërkuar dikush tjetër, paraqitja e kërkesave për vërtetimin e cilësimit
të trashëgimtarit dhe të tjera veprime që nuk krijojnë dyshime për këtë cilësim. Pranim
të heshtur kemi kur trashëgimtari mund të sillet si pronar duke vënë dorë apo duke kryer
veprime mbi pasurinë trashëgimore. Ai nuk bën asnjë lloj kundërshtimi ndaj kërkesave
të kreditorëve të trashëgimlënësit të tij dhe të tjera veprime, nuk ka as rezervën më të
vogël ndaj trashëgimit dhe e pranon me fitimet që e shtojnë atë, ose me detyrimet që e
pakësojnë. Në këto raste ky sistem afron me sistemin e fitimit. Pranimi i trashëgimisë
me beneficium inventarii është i detyrueshëm për të miturit,për personat të cilët nuk
kanë zotësi juridike për të vepruar si dhe për personat e dënuar për kryerjen e një vepre
penale. Në sistemin e fitimit të trashëgimit nuk kërkohet shfaqja e vullnetit të
trashëgimtarëve për të deklaruar nëse e pranojnë ose jo trashëgiminë. Trashëgimtarëve u
kalojnë të drejtat pasurore ipso jure,me vdekjen e trashëgimlënësit dhe çeljen e
trashëgimisë,pa qënë nevoja për kryerjen e veprimeve të tjera56. Pra nga ky çast
trashëgimtarët fitojnë të drejtat pasurore,pa patur nevojë të deklarojnë ose të kryejnë
veprime të tjera me anën e të cilave të tregojnë se e pranojnë trashëgimin. Sistemi i
fitimit i përgjigjet më mirë realitetit,pasi në shumicën e rasteve trashëgimtarët me
vdekjen e trashëgimlënësit vënë dorë mbi pasurinë trashëgimore. Për këtë arsye shumë
legjislacione kanë pranuar këtë sistem për kalimin e trashëgimit duke hequr dorë nga
kërkesat dhe veprimet e shumta e të tejzgjatura. Në bazë të nenit 331 të Kodit Civil me
çeljen e trashëgimit,trashëgimtarit i kalon edhe posedimi mbi pasurinë trashëgimore, pa
qënë nevoja për të vënë dorë mbi të. Nga kjo dispozitë kuptojmë se trashëgimtari është
në çdo kohë posedues i pasurisë trashëgimore,duke filluar nga koha e vdekjes së
trashëgimlënësit. Në rast konflikti në lidhje me posedimin e pasurisë trashëgimore me
personat e tretë jo trashëgimtarë, të cilët pretendojnë posedimin e kësaj
pasurie,trashëgimtari mjafton që të provojë vdekjen e trashëgimlënësit,në mënyrë që të
konsiderohet posedues i pasurisë trashëgimore. Trashëgimtari nuk është e nevojshme të
56Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe
trashëgimia”, Geer 2008, fq.203
39
provojë se ka ushtruar efektivisht pushtetin faktik mbi sendin ose se ka vënë dorë mbi
sendin.
Duke qënë se trashëgimtarit i kalon ipso jure posedimi mbi pasurinë trashëgimore, atij i
lind e drejta që në çdo moment të ngrejë padinë posedimore kundrejt çdo personi që e
zhvesh apo e cënon atë në posedimin e pasurisë së tij,në kohën e çeljes së trashëgimisë
apo menjëherë pas çeljes së saj. Pavarësisht se trashëgimtari mund të mos ketë vënë
dorë mbi pasurinë trashëgimore,me kalimin ipso jure të posedimit mbi këtë pasuri, ai ka
përsëri të drejtë të ngrejë padinë posedimore. Trashëgimtari ka të drejtë pra të ngrejë
padinë posedimore si në rastin kur e ka sundimin faktik të pasurisë trashëgimore ashtu
edhe kur ai nuk ka sundimin efektiv mbi të. E drejta e ngritjes së kësaj padie i krijon
lehtësira trashëgimtarit duke e zhveshur nga detyrimi i ngritjes së padisë “për kërkimin
e trashëgimisë” ose një padie tjetër themeli. Duhet thënë se koha e parashkrimit fitues
që kishte filluar të ecte për trashëgimlënësin, do t’i shtrijë efektet edhe kundrejt
trashëgimtarit. Nëse trashëgimlënësi është cënuar ose është zhveshur nga posedimi gjatë
kohës që ka qënë gjallë dhe nuk e ka ushtruar padinë posedimore, por afati i tij gjashtë
mujor nuk ka mbaruar, e drejta e trashëgimtarit qëndron në fuqi. Gjithsesi edhe në këtë
lloj sistemi trashëgimtarët nuk ngarkohen me të drejta dhe detyrime pasurore jashtë
vullnetit të tyre. Atyre u është krijuar mundësia që në rast se nuk duan të jenë
trashëgimtarë, pra nuk duan të fitojnë të drejta pasurore nga trashëgimlënësi,të kenë të
drejtë të heqin dorë nga trashëgimi. Kjo mundësi e njohur nga ligji,i ka krijuar kushte
kujtdo që pa vullnetin e tij të mos thirret në trashëgim e të mos pranojë të ketë përfitime
pasurore e detyrime që rrjedhin nga çelja e trashëgimisë jashtë dëshirës dhe vullnetit të
tij. Heqja dorë e bërë nga trashëgimtari ka fuqi prapavepruese dhe trashëgimtari
konsiderohet i pa thirrur në trashëgim dhe për pasojë pranohet se atij nuk i kanë kaluar
të drejtat dhe detyrimet pasurore që rrjedhin nga çelja e trashëgimisë. Sistemi i fitimit
anën më pozitive ka faktin së trashëgimtari, i cili për arsye të ndryshme nuk arrin të bëjë
pranimin brenda afateve të caktuara sipas sistemit të pranimit, nuk e humb të drejtën e
trashëgimisë dhe për pasojë nuk dëmtohet nga mosshfaqja e vullnetit për pranimin e
trashëgimit. Legjislacioni ynë civil ka pranuar sistemin e fitimit të trashëgimit, pra në
mënyrë që një person të konsiderohet si trashëgimtar mjafton të provohet vdekja e
trashëgimlënësit dhe nuk është e nevojshme që trashëgimtari të deklarojë se pranon të
jetë trashëgimtar. Ky sistem parashikohej edhe nga Kodi Civil i RPSSH, në nenin 98
paragrafi i parë, ashtu si më parë dhe dekreti mbi trashëgiminë, ka pranuar sistemin e
40
fitimit, si më të përshtatshëm dhe që i përgjigjet më mirë realitetit të marrëdhënieve të
trashëgimisë.
Në këtë mënyrë Kodi Civil i asaj kohe nuk dëmtonte trashëgimtarin, pasi ai përgjigjej
për detyrimet e trashëgimlënësit brenda aktivit të pasurisë së tij. Në nenin 99 të Kodit
Civil parashikohej: “Trashëgimtarët përgjigjen për detyrimet në përpjesëtim me pjesët e
tyre dhe gjer në vlerën e plotë të pasurisë trashëgimore” dhe jo edhe tej vlerës së saj
dhe pjesës që ka përfituar. Kjo zgjidhje legjislative mund të rezultojë e dëmshme në
rastin e pasurive trashëgimore pasive,atëhere pra kur pasuria ka më shumë detyrime se
të drejta. Për këtë arsye është parashikuar instituti i heqjes dorë, për të gjithë ata persona
që nuk dëshirojnë të trashëgojnë të drejtat dhe sidomos detyrimet e trashëgimlënësit.
Trashëgimtari ka të drejtë të heqë dorë nga trashëgimia,ose për të gjithë pasurinë
trashëgimore,ose vetëm për një pjesë të saj,duke pranuar që të fitojë jo të gjithë pasurinë
trashëgimore, por vetëm një pjesë të saj, ose të fitojë vetëm një send apo një të drejtë
pasurore. Në rastin kur trashëgimtari heq dorë nga një pjesë e pasurisë
trashëgimore,duke pranuar fitimin e trashëgimit vetëm për një pjesë të saj, ky
trashëgimtar përgjigjet vetëm për detyrimet që rëndojnë mbi atë pjesë të pasurisë
trashëgimore, të cilën ka pranuar ta trashëgojë dhe nuk përgjigjet për detyrimet e
pasurisë trashëgimore, nga e cila ka hequr dorë. Duke pranuar sistemin e fitimit ipso
jure të trashëgimisë, kjo do të thotë se shteti, ashtu si çdo subjekt i marrëdhënieve
juridike të trashëgimisë, në rolin e trashëgimtarit do të jetë pronar i kësaj pasurie
trashëgimore dhe nga ana tjetër do t’i kalojë edhe posedimi mbi pasurinë trashëgimore.
Në lidhje me fitimin e trashëgimisë nga personat juridikë,privatë apo publikë,do të jenë
organet e tyre respektive siç është sanksionuar edhe në nenin 31 të Kodit Civil ku
thuhet” Personi juridik vepron me anë të organeve të veta të parashikuara në ligj,aktin
e krijimit ose në statut, të cilat shprehin vullnetin e tij. Veprimet e kryera nga organet e
personit juridik,brenda kompetencave të tyre,quhen si të kryera nga vetë personi
juridik.” Në rastin e personave të mitur që kanë lindur gjallë ose janë zënë para vdekjes
së trashëgimlënësit dhe kanë lindur gjallë brenda 300 ditëve, nga dita e vdekjes së
trashëgimlënësit do të kenë zotësi juridike për të trashëguar, pra do të jenë trashëgimtarë
të një pasurie të ardhur me trashëgim. Duke u bazuar në nenet e Kodit Civil dhe Kodit
të Familjes e drejta e administrimit të pasurisë së tyre do t’i takojë përfaqësuesit ligjorë,
që mund të jetë prindëri ose kujdestari i emëruar. Në nenin 231 të Kodit të Familjes
41
thuhet:” Prindërit e fëmijës kanë të drejtën e administrimit dhe të përdorimit të pasurisë
së fëmijës së tyre.”
Pjesa më e madhe e legjislacioneve, kur një personi,të cilit i është hequr zotësia juridike
për të vepruar i kalon një pasuri në trashëgim,sanksionojnë që kjo pasuri do të pranohet
nga këta persona me pëlqimin e kujdestarit, por gjithmonë në kushtet e beneficium
inventarii-t. Është përcaktuar se trashëgimtari ka të drejtë të fitojë të gjithë pasurinë e
trashëgimlënësit, një pjesë të saj,ose vetëm një send të caktuar apo një të drejtë tjetër
pasurore. Me pak fjalë kalimi i pasurisë nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët ligjorë
apo testamentarë bëhet në dy mënyra:a) në mënyrë universal ose me titull universal;b)
në mënyrë të veçantë ose me titull partikular. Kalimi i pasurisë trashëgimore në mënyrë
universal nënkupton rastet kur trashëgimtarëve u kalon e gjithë pasuria trashëgimore ose
edhe vetëm një pjesë e kësaj pasurie. Si në rastin kur kalon e gjithë pasuria apo vetëm
një pjesë e saj trashëgimtarëve u kalojnë të gjithë të drejtat dhe detyrimet që lidhen më
atë pasuri. Kalimi me titull universal mund të ndodhë si në trashëgimtarë ligjorë ashtu
edhe në ata testamentarë. Në rastin e kalimit në mënyrë universale trashëgimtari qoftë ai
ligjorë ashtu edhe ai testamentarë trashëgon të gjitha të drejtat dhe detyrimet e pasurisë
trashëgimore,në rastet kur ai është i vetmi trashëgimtar dhe trashëgon në përputhje me
pjesën e tij. Kur kemi dy ose më shumë trashëgimtarë si në rastin e trashëgimisë ligjore
ashtu edhe të asaj testamentare atyre iu kalon me titull universal e gjithë pasuria
trashëgimore në përputhje me pjesët e tyre. Trashëgimia me titull partikular haset vetëm
në trashëgiminë testamentare, kur trashëgimlënësi me vullnetin e tij përcakton që
trashëgimtari do të përfitojë një ose disa sende të pasurisë trashëgimore. Trashëgimia
me testament mund të jetë dhe me titull universal, duke u kaluar trashëgimtarëve
testamentarë e gjithë pasuria trashëgimore ose një pjesë e saj. Trashëgimtari që ka
përfituar me titull partikular pasurinë trashëgimore,duke i kaluar në trashëgim një,disa
sende apo të drejta konkrete të kësaj pasurie, ka të drejtë të kërkojë vetëm këto sende
apo të drejta, kur çelet trashëgimia dhe jo sende ose të drejta të tjera të ndryshme nga
ato të përcaktuarat, që mund të jenë pjesë e pasurisë trashëgimore. Në rastin kur ka
përfituar me titull universal pasurinë trashëgimore,trashëgimtari ka të drejtë në
përputhjë me pjesën e tij të kërkojë çdo send të pasurisë trashëgimore,që ekziston kur
çelet trashëgimia, pavarësisht se mund të mos ketë ekzistuar në momentin e hartimit të
testamentit. Dy mënyrat e kalimit të pasurisë me titull universal dhe me titull partikular
janë trajtuar dhe në vendimin unifikues të Gjykatës së Lartë Nr.1,datë 24.03.2005, ku
42
ndër të tjera thuhet:” Dallimi ndërmjet trashëgimisë universale dhe asaj me titull
partikular është vetëm sasior. Në trashëgiminë universale,thirrja në trashëgimi e
përcaktuar nga ligji ose testamenti,i referohet të gjithë pasurisë së de cujus-it.
Në trashëgiminë me titull universal,thirrja në trashëgimi nuk i referohet të gjithë
pasurisë së lënë, por një pjese të saj,e cila shprehet në formën e një fraksioni aritmetik
ose përcaktimit të kuotave. Nga ana tjetër, në trashëgiminë me titull të posaçëm ,thirrja
në trashëgimi i referohet një ose disa sendeve apo të drejtave të përcaktuara nga
trashëgimlënësi,duke caktuar edhe personin që do të ketë përfitimin pasuror. Sipas këtij
vendimi vetëm trashëgimtarët universalë apo me titull universal kanë zotësi juridike për
të përfituar edhe elemente pasurore,të cilat de cujus nuk i ka parashikuar shprehimisht
në testament. Vetëm ata mund të përfitojnë të drejta (sende) që janë fituar pas hartimit
të testamentit e që ekzistojnë në pasurinë e trashëgimlënësit në momentin e çeljes së
trashëgimisë dhe nga ana tjetër kanë gjithashtu detyrimin të përmbushin në kufijtë e
pasurisë trashëgimore detyrimet që rëndojnë mbi këtë pasuri57. Në të kundërt,
trashëgimtari me titull të posaçëm ka një të drejtë të kufizuar,që lidhet me sendet apo të
drejtat e përcaktuara shprehimisht në testament e për rrjedhojë ndryshimet e pasuirsë
trashëgimore të konstatura në momentin e çeljes së trashëgimisë,nuk do të reflektohen
në titullin e tyre…”.
2.6 Padenjësia
Padenjësia është një dënim civil, që përjashton nga trashëgimia ata persona,të cilët kanë
mbajtur një qëndrim apo sjellje jo të mirë ndaj trashëgimlënësit. Pranimi i padenjësisë
është një gjë pozitive për arsye morale dhë për edukimin e shtetasve me ndjenjën e
respektit. Nuk mund të përfitojnë nga pasuria trashëgimore persona, të cilët kanë
mbajtur një qëndrim jo të mirë apo kanë kryër veprime në dëm të trashëgimlënësit apo
të afërmve të tij. Në Kodin Civil të mëparshëm padenjësia parashikohej në nenin 97 ku
thuhej:” Nuk mund të trashëgojë ai që ka mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të
tillë, që vjen në kundërshtim me plotësimin e detyrimeve të parashikuara në ligj ose me
rregullat e moralit socialist dhe që e bën atë të padenjë”. Mosparashikimi në mëyrë të
shprehur në ligj të rasteve të padënjësisë bënte që t’i lihej shteg arbitraritetit të
gjykatave dhe gjykimit subjektiv të gjyqtarëve. Një person përjashtohej nga trashëgimi
57 Vendimi Nr.1, datë 24.03.2005 i Gjykatës së Lartë
43
si i padenjë me vendim të gjykatës mbi bazën e kërkesës së trashëgimtarëve të tjerë ose
të prokurorit.
Në Kodin Civil aktual përmendja e shkaqeve të padenjësisë në nenin 322 të Kodit Civil
është një gjë pozitive, sepse jo vetëm i paralajmëron personat për sjelljen që duhet të
kenë ndaj trashëgimlënësit,çfarë veprimesh mund të kryejnë dhe çfarë jo, por i shërben
edhe mbajtjes së një qëndrimi të njëjtë nga gjykatat58. Këto shkaqe duke qënë se janë
përmendur në mënyrë eksplicite nga ligji e kufizojnë dhë nuk i lënë më shteg
arbitraritetit apo gjykimit subjektiv të gjyqtarëve. Gjithsesi duke qënë se jeta është e
larmishme, pavarësisht se ligji i përmend shkaqet e padenjësisë, në ndonjë rast konkret
gjykata nuk ka mundur ta deklarojë personin e padenjë. Neni 322 i Kodit Civil
përcakton këto raste padenjësie: Së pari në qoftë se personi me dashje ka vrarë ose ka
tentuar të vrasë trashëgimlënësin, bashkëshorten, fëmijët dhe prindërit e tij.
Personi në këtë rast përjashtohet nga trashëgimia nisur nga fakti se askush nuk mund të
përfitojë nga trashëgimia e trashëgimlënësit nëse vret ose tenton të vrasë me dashje atë
ose familjarët apo të afërmit e tij. Një gjë e tillë është bërë, se do ishte moralisht e
papranueshme që një person që i shkakton dhimbje aq të mëdha qoftë fizike apo
shpirtërore trashëgimlënësit të mund të përfitojë nga pasuria e tij, ndërkohë që ka vrarë
ose ka tentuar të vrasë qoftë atë apo bashkëshortin,fëmijët apo prindërit e tij. Së dyti në
qoftë se personi ka bërë ndaj trashëgimlënësit kallëzim osë dëshmi të rremë, për
kryerjen e një vepre penale për të cilën parashikohet dënim me vdekje ose me burgim
mbi 10 vjet, kur kallëzimi ose dëshmia janë deklaruar të rremë në një gjykim penal. Në
fakt duhet bërë një modifikim i kësaj dispozite duke qënë se dënimi me vdekje është
hequr si dënim bazuar dhe në Kushtetutën e RSH dhe është zëvendësuar me dënimin
burgim të përjetshëm. Në këtë rast gjithashtu parashikimi që bën dispozita është bërë
me qëllime morale për të mbrojtur trashëgimlënësin e për të përjashtuar nga trashëgimia
atë person ose persona që kanë bërë një kallëzim ose dëshmi të rremë ndaj
trashëgimlënësit për kryerjen e një vepre penale për të cilin parashikohet një dënim me
burgim të përjetshëm ose me heqje të lirisë mbi dhjetë vjet, kur dëshmia ose kallëzimi
janë deklaruar të rreme në një gjykim penal. Trashëgimlënësi si rezultat i këtij kallëzimi
ose dëshmie të rreme, i nënshtrohet një proçesi gjyqësor dhe në bazë të parimit:”
Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është provuar fajësia me vendim gjyqësor të
58Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.80
44
formës së prerë59”, i shpëton dënimit pasi kallëzimi dhe dëshmia deklarohen të rreme
me vendim gjyqësor të formës së prerë të gjykatës.
Së treti në qoftë se ai me mashtrim, kanosje e dhunë ka shtyrë trashëgimlënësin që të
bëjë,të ndryshojë ose të shfuqizojë testamentin ose ka përpiluar vetë një testament të
rremë ose e ka përdorur atë për interesa të tij apo të të tjerëve. Mashtrimi, kanosja dhe
dhuna janë rrethana që ndikojnë në psikikën e trashëgimlënësit dhe nuk e lejojnë atë të
shprehë në menyrë të lirë dhe të plotë vullnetin e tij. Nën ndikimin e këtyre rrethanave
vullneti është i vesuar. Mashtrimi është shkaktim i vetëdijshëm i lajthimit të
trashëgimlënësit, ku gënjeshtra e përdorur e shtyn atë që të kryejë veprimin juridik të
hartimit të testamentit osë të disponimeve testamentare në favor të tij. Mashtrimi mund
të kryhet me anën e veprimeve aktive ose pasive duke fshehur një rrethanë të caktuar.
Kanosja është paraqitja e mundësisë së ndonjë të keqeje, në dëm të trashëgimlënësit ose
bashkëshortit të tij, pasardhësit ose paraardhësit se në të ardhmen ata do të pësojnë një
dëm fizik ose material të padrejtë dhe të rëndë. Deklarimi i vullnetit në këtë rast të
trashëgimlënësit nuk është i lirë dhe bëhet për shkak të kësaj frike. Kanosja në njëfarë
mënyre karakterizohet dhe nga elementi i dhunës,që nënkupton shkaktimin e vuajtjeve
fizike ose psikike të trashëgimlënësit apo të afërmve të tij. Në të gjitha rastet është e
rëndësishme që kanosja të jetë serioze,e vërtetë dhe t’i drejtohet trashëgimlënësit ose
personave të familjes së tij duke i rrezikuar seriozisht jetën dhe/ose pasurinë e tyre.
Kanosja duhet të jetë thelbësorë në kuptimin që të ketë ndikuar direkt në vullnetin e
trashëgimlënësit,sa pa atë ai nuk do të kishte bërë testament, nuk do kishte ndryshuar
apo shfuqizuar atë. Një person mundet që me anë të dhunës fizke të ketë shtyrë
trashëgimlënësin që të bëjë, ndryshojë ose shfuqizojë testamentin. Në rastin e dhunës
fizike nuk ekziston asnjë vullnet nga ana e trashëgimlënësit, sepse atë duke e rrahur apo
duke e plagosur lehtë apo rëndë e detyrojnë në hartimin e testamentit persona të caktuar.
Dhuna psikike që mund të ushtrohet ndaj trashëgimlënësit konsiston në presione apo
kërcënime që i bëhen atij për një rrezik të mundshëm që mund t’i kanoset atij apo
familjarëve të tij. Në këtë rast vullneti i trashëgimlënësit ekziston,vetëm se ai është i
vesuar si pasojë e ndërhyrjeve të jashtëligjishme të një personi konkret. Një rast tjetër
është kur personi ka përpiluar vetë një testament të rremë.
59 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (miratuar me ligjin Nr. 8417, datë 21.10.1998 i ndryshuar) ,
Tiranë 2012, neni 30
45
Ai nuk përdor as dhunë fizike apo psikike,mashtrim apo kanosje në këtë rast,por e ka
marrë vetë iniciativën për hartimin e testamentit duke përdorur emrin e
trashëgimlënësit. Personi konkret ka konsumuar veprën penale të falsifikimit të
dokumenteve dhe përveç përjashtimit nga cilësia si trashëgimtar do të marri dënim dhë
për këtë vepër penale. Rast tjetër është kur personi përdor një testament që e di që është
i rremë për vete ose për interesa të të tjerëve. Personi në këtë rast nuk e harton vetë
testamentin, por përdor një testament të rremë të hartuar nga persona të tjerë dhe është
në dijeni të këtij fakti. Ai përveç se përjashtohet nga trashëgimia do të përgjigjet dhe për
veprën penale të përdorimit të dokumenteve të falsifikuara. Një person përjashtohet si i
padenjë nga një trashëgimi e caktuar dhe kur është sjellë ndaj trashëgimlënësit në
mënyrë poshtëruese apo e ka keqtrajtuar atë. Duhet thënë se jo çdo sjellje poshtëruese
apo keqtrajtim duhet të merret si arsye për përjashtimin e një personi konkret si të
padenjë për të qënë trashëgimtar. Sjelljet apo keqtrajtimet të ushtruara ndaj
trashëgimlënësit duhet të jenë serioze dhe te tilla që të cënojnë rëndë rregullat e moralit.
Sjellje poshtëruese mund të jetë mbajtja e një qëndrimi përbuzës e çnjerëzor ndaj
trashëgimlënënsit para vdekjes. Një sjellje e tillë është psh: kur trashëgimtari duhet ti
siguronte mjetet e jetesës trashëgimlënësit dhe nuk e bente një gjë të tillë ose kur
trashëgimlënësi kishte problem shëndetësore dhe trashëgimtari nuk kujdesej për të. Një
person përjashtohet nga trashëgimia duke u deklaruar si i padenjë me vendim të
gjykatës mbi bazën e kërkesës së trashëgimtarëve të tjerë ose të prokurorit60. Kur
zhvillohet proçesi gjyqësor si palë thirren trashëgimtarët e tjerë, duke përfshirë edhe atë
ose ata që kanë pretendime për padenjësinë ashtu dhe personi për të cilin kërkohet
deklarimi i kësaj padenjësie. Gjatë gjykimit të këtij proçesi provat duhen administruar
me shumë kujdes se çdo gabim në gjykim do të ulte dinjitetin apo do dëmtonte rëndë
figurën morale të personit për të cilin kërkohet të deklarohet i padenjë. Çështja e
padenjësisë gjithmonë gjykohet mbi bazën e kërkesës së personave të interesuar dhe jo
me iniciativë të gjykatës, sepsë një gjë e tillë do të dëmtonte rëndë interesat e personave
të interesuar dhe do bënte që proçesi gjyqësor të zgjatej më shumë seç duhej. Padenjësia
gjen zbatim si për trashëgiminë me ligj ashtu edhe për atë me testament. Dimë që
trashëgimia me ligj zbatohet në ato raste kur trashëgimlënësi nuk ka bërë testament ose
testamenti i hartuar prej tij është shpallur plotësisht apo pjesërisht i pavlefshëm.
60Nazmi Biçoku “E drejta e trashëgimisë e Republikës së Shqipërisë”, Tiranë 2011, fq.83
46
Me anë të testamentit trashëgimlënësi disponon me vullnet të shprehur pasurinë
trashëgimore në favor të trashëgimtarëve testamentarë ndryshe nga trashëgimia me ligj
ku zbatohen rregullat e përcaktuara nga ligji. Në rastin e trashëgimisë testamentare nuk
do ishte në përputhje me ligjin përjashtimi si i padenjë i një personi konkret, të cilin
trashëgimlënënsi e ka përfshirë në testament si trashëgimëtar testamentar pavarësisht
qëndrimit apo sjelljes që ka mbajtur ndaj tij. Po të veprohej ndryshe ky qëndrim nuk do
të pajtohej me vullnetin e trashëgimlënësit të shprehur me anë të testamentit. Gjithsesi
nuk do ishte e drejtë dhe e ligjshme që në çdo rast të përfshiheshin në trashëgiminë
testamentare personat të cilët pas hartimit të testamentit kanë kryer veprime të
paligjshme ndaj trashëgimlënësit apo të afërmve të tij duke tentuar edhe deri në vrasje.
Nëse trashëgimlënësi nuk ka patur mundësi ta ndryshojë apo anullojë
testamentin,personi që i ka kryer këto veprime, pra trashëgimtari testamentar deklarohet
si i padenjë nga gjykata. Gjykata në çdo rast duhet të marrë në konsideratë edhe
vullnetin e trashëgimlënësit. Është e rëndësishme të theksohet fakti se padenjësia nuk
prezumohet, por duhet të vërtetohet në bazë të njërit nga rasteve të parashikuara nga
neni 322 i Kodit Civil. Trashëgimlënësi gjithashtu në mënyrë të shprehur e përjashton
një trashëgimtar si të padenjë për një nga rastet e parashikuara në ligj. Mund të themi
pra se padenjësia mund të përkufizohet si një sanksion civil i vendosur nga shoqëria
duke u nisur nga vlerat e moralit dhe nga fakti që një person i cili ka mbajtur një
qëndrim të keq dhe jokorrekt ndaj trashëgimlënësit nuk mund të përfitojë nga pasuria e
tij trashëgimore. Qëndrimi i mbajtur nga shoqëria bazuar në rregullat e moralit ka gjetur
rregullim në dispozitat e ligjit konkretisht në nenin 322 te Kodit Civil. Në rast se
trashëgimtari deklarohet i padenjë, padenjësia e tij si prind ose i paralindur nuk
përjashton fëmijët ose të paslindurit e tij, si kur trashëgojnë vetë, ashtu dhe kur vijnë në
trashëgim me zëvendësim61. Kur ndodh ky rast prindi i padenjë nuk mund të gëzojë të
drejtat e uzufruktit dhe të administrimit të pasurisë së fëmijës në pjesën trashëgimore që
atij i kalon. Në rastin kur fëmija trashëgimtar është i mitur, për administrimin e pasurisë
që atij i kalon në trashëgim i caktohet një kujdestar. Personi i padenjë detyrohet
gjithashtu të kthejë frytet dhe çdo të ardhur tjetër që ka marrë nga pasuria në trashëgim
pas çeljes së saj. Dispozitat e ligjit i kanë njohur të drejtën trashëgimlënësit që të falë
personin e padenjë për të trashëguar.
61Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia, të drejtat reale të përkohshme dhe
trashëgimia” Geer, 2008, fq.207
47
Që falja të jetë e vlefshme duhet të bëhet në një nga këto mënyrat: a) të bëhet
shprehimisht me akt noterial; b) të përcaktohet shprehimisht në testament; c) falja nuk
është bërë shprehimisht, por trashëgimlënësi ka shënuar në testament se ka njohur
padenjësinë e personit e megjithatë e cakton atë si trashëgimtar62. Në rrethana të tilla
trashëgimtarët e tjerë nuk mund të kërkojnë padenjësine e trashëgimtarit konkret.
2.6.1 Pasojat e padenjësisë
Personi i deklaruar si i padenjë nuk mund të perfitojë nga pasuria trashëgimore. Ai është
i detyruar të kthejë pas çeljes së trashëgimisë çdo send frut apo të ardhur që ka marrë
nga pasuria trashëgimore. Duke qënë së legjislacioni shqiptar pranon sistemin e fitimit
të trashëgimisë, me çeljen e saj i kalon ipso jure posedimi mbi sende të ndryshme duke i
dhënë të drejtën që të marrë dhe frutat dhe të ardhurat nga këto sende. Në rastin kur
personi përjashtohet nga trashëgimia si i padenjë ai konsiderohet një nëdorës me
keqbesim gjatë gjithë kohës së posedimit, sepse e ka përdorur sendin pa e pasur titullin
e trashëgimëtarit të ligjshëm. Në një rast të tillë ai detyrohet të kthejë tek
trashëgimëtarët e tjerë bashkë më sendin apo sendet e marra edhe frutet natyrore dhe ato
civile të vjela. Kur trashëgimtari i padenjë ka kaluar tek të tretët sende të luajtshme dhe
ata kanë vepruar me mirëbesim dhe kundrejt kundërshpërblimit, në këtë rast
trashëgimtarëve nuk u kthehen këto sende pasi pronësinë mbi to e kanë fituar perosnat e
tretë63.
2.7 Heqja dorë nga trashëgimia
Legjislacioni ynë i jep mundësinë një personi konkret të heqë dorë nga trashëgimia,
duke mos qënë trashëgimtar dhe duke mos fituar as të drejta dhe të ngarkohet me
detyrime në raport me pasurinë trashëgimore. Heqja dorë nga trashëgimia është një akt i
njëanshëm i autonomisë private64. Heqja dorë nga trashëgimia bëhet pas çeljes së
trashëgimisë, sepse vetëm pasi fiton të drejtat dhe detyrimet si trashëgimtar mund të
heqësh dorë prej tyre. Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të bëhet me kusht, me afat
ose për një pjesë të trashëgimit apo në dobi të njërit nga trashëgimtarët.
62 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 324
63 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 166
64 A.Nuni,L.Hasneziri E drejta civile III (Trashëgimia),Tiranë 2010, fq.48
48
Nëse heqja bëhet në rrethana të tilla,ajo është e pavlefshme dhe konsiderohet sikur nuk
është bërë. Heqja dorë nga trashëgimia bëhet në gjykatën e vendit ku është çelur
trashëgimia. Vendimi i gjykatës duhet të regjistrohet në regjistrat e pasurive të
paluajtshme. Në Kodin Civil të RPSSH heqja dorë parashikohej nga neni 98 dhe kjo
heqje dorë mund të bëhej brenda tre muajve nga çelja e trashëgimisë.
Për trashëgimtarin që në kohën e çeljes së trashëgimisë nuk kishte lindur, afati fillonte
nga dita e lindjes së tij. Të miturit nga 14-18 vjeç dhe personat, të cilëve iu ishte
kufizuar zotësia për të vepruar, heqjen dorë nga trashëgimi e bënin vetë, por me
pëlqimin e prindit ose të kujdestarit, si dhe me pëlqimin e organit të kujdestarisë. Për të
miturit nën 14 vjeç dhe personave që iu ishte hequr zotësia për të vepruar, heqja dorë
bëhej nga prindi ose kujdestari me pëlqimin e këshillit të kujdestarisë. Heqja dorë nga
trashëgimi kishte si efekt që trashëgimtari që e bënte, quhej se nuk ishte thirrur në
trashëgim. Kur trashëgimtari kishte vdekur brenda afatit të heqjes dorë, heqja dorë
mund të bëhej nga trashëgimtarët e këtij që thirreshin me përfaqësim. Në Kodin Civil
aktual heqja dorë nga trashëgimia gjen rregullim në nenet 333 deri në 340. Heqja dorë
nga trashëgimia është një veprim juridik i njëanshëm, i cili konsiston në shfaqjen e
vullnetit të njërës palë,konkretisht të personit që heq dorë nga trashëgimia, pa qënë e
nevojshme që kjo shfaqje t’i arrijë palës tjetër. Mënyrat e heqjes dorë nga trashëgimia
janë: a) me deklaratë të shkruar; b) me gojë në një procesverbal gjyqësor. Heqja dorë
nga trashëgimia me deklaratë të shkruar duhet të regjistrohet në gjykatën e rrethit të
vendit, ku është çelur trashëgimia. Ligji nuk kërkon formë të caktuar për hartimin e saj.
Kjo deklaratë duhet të përmbajë të dhënat e personit që e bën atë, lidhja e tij me
trashëgimlënësin, vërtetimi i vdekjes së tij. Ky veprim duhet bërë para lëshimit të
dëshmisë së trashëgimisë. Nëse bëhet pas lëshimit të saj, por gjithmonë brenda afatit,
duhen gjetur mjete të tjera për ndreqjen e saj65. Me gojë në një procesverbal do të thotë
se duhet të jetë për shqyrtim një çështje gjyqësore, e cila duhet të ketë për objekt një
aspekt të së drejtës së trashëgimisë66. Kjo çështje mund të shqyrtohet me, ose pa palë
kundërshtare. Nëse nuk bëhet në një nga këto dy format, atëhere heqja dorë është
absolutisht e pavlefshme, pasi nuk është respektuar forma e kërkuar nga ligji.
65 Vladimir Molla “Mbi heqjen dorë nga trashëgimia” Tribuna Juridike Nr. 5015 VIII, botim 2004 66 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë, (Miratuar me ligjin Nr.8116, date 29.03.1996 dhe
ndryshuar me ligjet Nr.8431, datë 14.12.1998 dhe Nr.8491, datë 27.05.1999 dhe Nr.8335, date
18.10.1999 dhe Nr.8812, datë 17.05.2001, Nr.9953, date 14.07.2008, Nr.10052, date 29.12.2008,
Nr.49/2012;122/2013;160/2013), Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, Dhjetor 2014, neni 118
49
Heqja dorë nga trashëgimia mund të bëhet edhe me përfaqësim. Në këtë rast
përfaqësuesi duhet të jetë pajisur me prokurë të posaçme. Afati për heqjen dorë nga
trashëgimia është tremujor për trashëgimtarët që banojnë brenda vendit nga çelja e
trashëgimisë dhe gjashtë muaj nga i njëjti moment për ata që janë jashtë shtetit.
Kur trashëgimtari ndodhet jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, afati i heqjes
dorë nga trashëgimia, fillon të llogaritet brenda gjashtë muajve nga dita e vdekjes së
trashëgimlënësit ose brenda gjashtë muajve nga dita e çeljes së trashëgimisë. Nëse
trashëgimtari ndodhet brenda ose jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, kjo është
një çështje që verifikohet në bazë të dokumentacionit të paraqitur nga personi i thirrur si
trashëgimtar. Nëse kalojnë këto afate të përcaktura nga ligji dhe personi konkret nuk
heq dorë,do të thotë se ai e ka pranuar trashëgiminë. Afati i heqjes dorë fillon të
llogaritet që nga çelja e trashëgimisë. Afati i heqjes dorë nga trashëgimia pezullohet për
shkaqet që vlejnë për parashkrimin e padisë. Kjo do të thotë se afatet tremujore dhe
gjashtëmujore janë afate prekluzive. Heqja dorë nga trashëgimia jashtë afatit të caktuar
nga ligji nuk mund të ketë asnjë pasojë ligjore. Personi nuk mund të heqë dorë nga
trashëgimia duke respektuar afatin tremujor apo gjashtëmujor kur gjatë këtyre afateve
ka kryer veprime duke u sjellë si trashëgimtar. Nëse ai tjetërson pasurinë trashëgimore
do të thotë se në mënyrë të heshtur ka pranuar pasurinë trashëgimore pa hequr dorë prej
saj. Rast tjetër është dhe kur personi vë dorë mbi sendet e ndryshme që përbëjnë
pasurinë trashëgimore. Në këtë rast heqja dorë nga ana e tij do të ishte nul dhe pa asnjë
efekt. Nuk konsiderohen veprime që tregojnë sjellje prej trashëgimtari rasti kur personi
konkret merr masa apo kryen një kategori veprimesh në kuadër të ruajtjes së pasurisë
trashëgimore derisa ajo t’i nënshtrohet pjesëtimit ku secili prej trashëgimtarëve do të
marrë pjesën e tij. Rast përjashtimor për heqjen dorë është për trashëgimtarin që ende
nuk ka lindur. Në këtë rast afati i heqjes dorë fillon nga dita e lindjes së tij. Në këto raste
heqja dorë do të bëhet në varësi se ku banon nëna e fëmijës që thirret në trashëgim duke
respektuar afatin tre mujor ose gjashtë mujor nga dita e lindjes. Një rast tjetër i heqjes
dorë nga trashëgimia është dhe ai i një fëmije të mitur apo i një personi, të cilit i është
hequr zotësia për të vepruar. Fëmija e mitur dhe personi i pazotë për të vepruar
përfaqësohen nga përfaqësuesi ligjor,që sipas rastit mund të jetë prindi ose kujdestari,
por gjithmonë me autorizimin e gjykatës së vendbanimit të të miturit ose të personit të
pazotë për të vepruar.
50
Përfaqësuesi ligjor në raste të caktuara mund të kalojë caqet e administrimit të thjeshtë
të pasurisë dhe të realizojë administrimin e jashtëzakonshëm të pasurisë së fëmijës të
mitur osë të personit të pazotë për të vepruar. E drejta e fëmijës për të kundërshtuar
veprimin e përfaqësuesit ligjor do të pezullohet,deri në momentin kur fëmija të bëhet
madhor dhe të fitojë zotësi për të vepruar. Në të njëjtin pozicion do të jetë edhe personi i
pazotë për të vepruar, në rast se atij i kthehet zotësia për të vepruar. Për të miturit nga
mosha 14-18 vjeç dhe personat me zotësi të kufizuar për të vepruar, heqjen dorë nga
trashëgimia do ta bëjnë vetë, por me pëlqimin e prindit ose të kujdestarit dhe duke
marrë dhe autorizimin e gjykatës së vendbanimit të të miturit ose të personit me zotësi
të kufizuar për të vepruar. Autorizimi i gjykatës kërkohet, sepse bëhet fjalë për një
veprim që kapërcen kufijë e një administrimi të thjeshtë. Kur trashëgimtarët nuk
paraqiten për të hequr dorë nga trashëgimia,mund të mendohet se trashëgimlënësi nuk
ka trashëgimtarë ose ata mungojnë dhe nuk janë vënë në dijeni të ekzistencës së
pasurisë. Në këtë rast gjykata e vendit të çeljes së trashëgimisë kryesisht, me nismën e
saj ose me kërkesën e personave të interesuar cakton një afat, jo më pak se gjashtë muaj
nga dita e çeljes së trashëgimisë,brenda të cilit duhet të deklarohet se hiqet dorë nga
trashëgimia. Në rast se brenda këtij afati nuk ushtrohet e drejta e heqjes dorë nga
trashëgimia,atëhere do të prezumohet fakti i mosekzistencës së trashëgimtarëve të asaj
radhe dhe trashëgimia në mungesë të tyre do t’u kalojë trashëgimtarëve të radhëve
pasardhëse në rast se ka të tillë dhe në mungesë të tyre ajo i kalon shtetit. Heqja dorë
nga trashëgimia është e parevokueshme që do të thotë që trashëgimtari, i cili ka hequr
dorë nga trashëgimia nuk mund ta revokojë më pas këtë heqje dorë.67 Heqja dorë është
një e drejtë e trashëgueshme apo e trasnmetueshme tek trashëgimtarët. Trashëgimtarëve
të trashëgimtarit që vdes para se të kalojë afati për heqjen dorë dhe që nuk e ka ushtruar
këtë të drejtë në çastin e vdekjes së tij, iu kalojnë dy të drejta për të hequr dorë. Në
radhë të parë kanë të drejtën për të hequr dorë të trashëgimlënësit të tyre që është
njëkohësisht një trashëgimtar i një de cuius-i tjetër, por që nuk ka ushtruar të drejtën e
tij për të hequr dorë. Kanë gjithashtu të drejtën e tyre për të hequr dorë që nuk e kanë
trashëguar, por që u ka lindur atyre së bashku me fitimin e trashëgimit.
67Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 339
thotë: ”Trashëgimtari që ka deklaruar rregullisht heqjen dorë ose jo nga trashëgimi,nuk mund ta
shfuqizojë më pas këtë deklarim.”
51
Po të marrim një shembull konkret: Personi A vdes më datë 01.03.2009 dhe thirren në
trashëgim personi B dhe C. Ata kanë të drejtë të heqin dorë brenda tre muajve më
01.06.2009. Ndodh që më 25.05.2009 vdes personi B, i cili nuk kishte ushtruar të
drejtën për të hequr dorë.
Personi B si trashëgimtar lë personin D, i cili ka të drejtë të heqi dorë brenda datës
01.09.2009. Personi D duhet të ketë parasysh dy afate. Ai duhet të ushtrojë heqjen dorë
në emër të B deri para datës 01.06.2009, pasi ky afat vazhdon të eci, se nuk është
pezulluar. Gjithashtu duhet të zbatojë dhe afatin 01.09.2009 duke hequr dorë nga
trashëgimia që kaloi në favor të tij. Heqja dorë është bërë e transmetueshme tek
trashëgimtarët për t’i dhënë mundësinë trashëgimtarit që ka vdekur para se të kalojë
afati i heqjes dorë dhe nuk ka mundur të heqë dorë nga një pasuri trashëgimore e
ngarkuar më së shumti me detyrime.
Heqja dorë nga trashëgimia duhet të bëhet në favor të të gjithë trashëgimtarëve dhe jo
në favor të njërit prej tyre. Kjo do të thotë që trashëgimtari që heq dorë nga trashëgimia,
nuk mund ta bëjë këtë me qëllim që pjesa e tij t’i shtohet pjesës së njërit ose disave prej
trashëgimtarëve që thirren në trashëgim. Me heqjen dorë nga trashëgimia, pjesa e
trashëgimtarit që heq dorë, i kalon gjithë trashëgimtarëve të tjerë që thirren në
trashëgim. Kur një trashëgimtar heq dorë nga pasuria trashëgimore dhe ai ka fëmijë të
mitur, atëhere në zbatim të parimit të zëvendësimit (përfaqësimit) këta fëmijë të mitur
do të zënë vendin, shkallën dhe të drejtat e zëvendësuesit. Në këtë rast heqja dorë nga
trashëgimia, nuk do të ketë efekt për fëmijët e trashëgimtarit. Heqja dorë nga
trashëgimia shtrihet mbi të gjithë pasurinë trashëgimore që i takon trashëgimtarit dhe jo
mbi një pjesë të saj. Kështu,trashëgimtari nuk mund të heqë dorë vetëm nga një pjesë e
trashëgimisë së tij. Heqja dorë nga trashëgimia ka efekt prapaveprues dhe trashëgimtari
që e bën një gjë të tillë konsiderohet sikur nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgim.
Në qoftë personi heq dorë nga trashëgimia, qoftë ajo ligjore apo testamentare,ai nuk
humbet të drejtën për të kërkuar legët e caktuar në favor të tij,sepse cilësia e legatarit
është e ndryshme nga ajo e trashëgimtarit.68 Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të
68 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 334
thotë:” Ai që ka hequr dorë nga trashëgimi,quhet se nuk është thirrur ndonjëherë në trashëgim.Heqja
dorë nga trashëgimi nuk përjashton trashëgimtarin nga e drejta për të kërkuar legët.”
52
kryhet nga debitori me qëllim që të pakësojë sasinë ose vleftën e pasurisë së tij në dëm
të kreditorit. Duhet që kredia të ketë lindur para se të jetë kryer heqja dorë.
2.8 Administrimi i trashëgimisë
Në shumë raste në lidhje me pasurinë trashëgimore duhet të mbrohen interesat e
trashëgimtarëve, legatarëve, kreditorëve dhe vetë shtetit. Për këtë arsye, gjykata e vendit
ku është çelur trashëgimia vihet në lëvizje me kërkesën e trashëgimtarëve, të personave
të interesuar ose me nismën e saj për të caktuar një përmbarues gjyqësor për të bërë
inventarin e pasurisë trashëgimore. Në ato raste kur nuk dihet a ka trashëgimtarë,ose kur
ata mungojnë dhe nuk ka lajme për ta,ose kur kanë hequr dorë nga trashëgimia dhe nuk
dihen trashëgimtarët e tyre, gjykata e rrethit ku është çelur trashëgimia, me kërkesë të
personave të interesuar, të cilët mund të jenë trashëgimtarë, legatarë, kreditorë të
trashëgimlënësit ose vetë shteti, kryesisht cakton një kujdestar. Detyra e kujdestarit
është administrimi i pasurisë trashëgimore, që do të thotë se ai nuk mund të kryejë
veprime që kalojnë caqet e këtij administrimi. Në raste të caktuara, me miratimin e
gjykatës të vendit ku është çelur trashëgimia, detyra e kujdestarit mund të kalojë caqet e
administrimit të thjeshtë dhe të konsistojë në disponimin e pasurisë. Neni 345 i Kodit
Civil thotë:” Kujdestari kërkon kryerjen e inventarit të pasurisë trashëgimore,merr
masa për administrimin e pasurisë,ushtron të drejtën e padisë dhe u përgjigjet padive
në lidhje me këtë pasuri,depoziton në bankë paratë që ndodhen në trashëgim ose që
rrjedhin prej tij, kryen veprime të tjera të kësaj natyre dhe jep llogari në mbarim të
administrimit.” Llogari në lidhje me administrimin e pasurisë trashëgimore kujdestari
jep përpara gjykatës që e ka emëruar. Gjykata në lidhje me administrimin e pasurisë
trashëgimore mund ta ngarkojë kujdestarin përveç se me veprime të zakonshme
administrimi dhe me veprime disponimi. Sipas legjislacioneve të shumë vendeve të
botës kujdestari ka të drejtë të disponojë si sendet e luajtshme ashtu dhe ato të
paluajtshme të pasurisë trashëgimore. Ligji ynë nuk shprehet në lidhje me këtë gjë, por
thjesht nga interpretimi që i bëhet faktit që kujdestari luan rolin e përfaqësuesit ligjor të
përkohshëm në lidhje me pasurinë trashëgimore arrijmë në këtë konkluzion.
Legjislacioni ynë pranon faktin se veprimet e kujdestarit mund të kalojnë caqet e
administrimit të zakonshëm të pasurisë trashëgimore dhe ato do të jenë veprime
disponimi.
53
2.9 Trashëgimia ligjore
Trashëgimia është kalimi me ligj ose me testament i pasurisë së trashëgimlënësit në
favor të trashëgimtarëve të tij. Sipas nenit 317 të Kodit Civil:” Trashëgimia me ligj
zbatohet kur trashëgimlënësi nuk ka bërë testament,ose ka bërë vetëm për një pjesë të
pasurisë së tij,ose kur testamenti është tërësisht ose pjesërisht i pavlefshëm”.
Me trashëgim me ligj kuptohet kalimi i pasurisë së personit të vdekur
(trashëgimlënësit), personave të tjerë trashëgimtarëve. Ky kalim bëhet jo në bazë të
vullnetit të shprehur të trashëgimlënësit nëpërmjet testamentit, por sipas rregullave të
parashikuara nga vetë ligji. Normalisht edhe në këtë rast kalimi bëhet në bazë të
vullnetit të trashëgimlënësit, por ky vullnet shfaqet në mënyrë të heshtur. Ndodh kështu
pasi trashëgimlënësi duke qënë se nuk e disponon pasurinë me testament pranon që ajo
pas vdekjes së tij t’iu kalojë trashëgimtarëve duke respektuar rregullat e përcaktuara nga
ligji. Trashëgimia me ligj gjen zbatim jo vetëm kur trashëgimlënësi nuk ka bërë
testament, por edhe kur testamenti i bërë është i pavlefshëm. Në rastet kur vetëm një
pjesë e pasurisë është lënë me testament ose kur testamenti është pjesërisht i pavlefshëm
zbatohet si trashëgimia me ligj ashtu edhe ajo testamentare. Në këtë rast trashëgimia me
ligj zbatohet vetëm për atë pjesë të pasurisë që nuk është lënë me testament ose për atë
pjesë për të cilën testamenti është i pavlefshëm. Kur kemi trashëgimi me ligj zbatohen
rregullat e caktuara nga ligji dhe personave të cilëve iu kalojnë këto të drejta quhen
trashëgimtarë ligjorë. Kur të drejtat personave të caktuar iu kalojnë me testament quhen
trashëgimtarë testamentarë. Kur flasim për trashëgimi ligjore duhet përcaktuar rrethi i
atyre përsonave që kanë të drejtë të trashëgojnë. Në caktimin e rrethit të këtyre
personave, ligji niset nga lidhja e gjakut dhe nga adoptimi duke marrë parasysh
marrëdhëniet që krijohen si rezultat i martesës ose nga marrëdhënie të caktuara, siç
është rasti i personave të paaftë për punë. Kodi Civil përveç se ka zgjeruar rrethin e
trashëgimtarëve ligjorë deri në shkallën e gjashtë të të afërmëve të trashëgimlënësit pa
harruar dhe personat e paaftë për punë, ka pranuar gjithashtu barazinë midis burrit dhe
gruas dhe të fëmijëve të lindur jashtë martese me ata të lindur nga martesa. Mbrojtje të
veçantë gëzojnë fëmijët e mitur dhe personat e paaftë për punë.
54
Referuar Kodit Civil trashëgimtarët ligjorë janë: a) fëmijët ose fëmijët e fëmijëve ose të
paslindurit e tyre; b) bashkëshorti pasjetues; c) prindërit e trashëgimlënësit; d) vëllezërit
dhe motrat ose fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur; e) gjyshi dhe gjyshja
dhe të paralindurit e tjerë ku bëhet fjalë për stërgjyshërit; f) personat e paaftë për punë
në ngarkim të trashëgimlënësit; g) të afërmit e tjerë deri në shkallë të gjashtë; h) shteti69.
Fëmijët janë pasardhësit më të afërt me trashëgimlënësin dhe lidhja midis tyre mund të
jetë një lidhje gjaku ose një lidhje mbi baza birësimi. Fëmijët me të cilët ka lidhje gjaku
mund të jenë të lindur nga martesa ose jashtë saj. Sipas nenit 54, paragrafi 2 të
Kushtetutës:” Fëmijët e lindur jashtë martesës kanë të drejta të barabarta me të lindurit
nga martesa”.
Ky parim pasqyrohet edhe në nenin 4 të Kodit të Familjes. Me pak fjalë legjislacioni
ynë nuk bën dallimin midis fëmijëve të lindur nga martesa me ata të lindur jashtë
martese. Për fëmijët e lindur jashtë martese, atësia e tyre mund të vendoset me anë të
njohjes vullnetare ose nëpërmjet një vendimi gjyqësor. Më anë të kësaj njohjeje për
prindin krijohen të drejta dhe detyrime të njëjta me fuqi prapavepruese. Barazia që
vendoset në lidhje me marrëdhëniet e trashëgimisë në legjislacionin shqiptar, midis
fëmijëve të lindur nga martesa dhe atyre të lindur jashtë martese nuk ndeshet në
legjislacionet e vendeve të tjera. Fëmijët e lindur nga martesa janë ata që kanë lindur
gjatë martesës ose që kanë lindur brenda 300 ditëve nga zgjidhja e martesës ose shpallja
e saj e pavlefshme.
Fëmijë të lindur jashtë martese janë ata që kanë lindur nga një nënë e pamartuar ose nga
një grua që ka lindur pas 300 ditëve nga zgjidhja e martesës ose shpallja e saj e
pavlefshme. Ata do të përfitojnë nëse atësia ose amësia është njohur rregullisht ose kur
është vërtetuar me vendim gjyqësor të formës së prerë. Fëmijët e birësuar kanë të njëjtat
të drejta për sa i përket trashëgimisë si fëmijët e tjerë, por me kusht që birësimi të jetë i
ligjshëm.
69Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 360
thotë:”Trashëgimtarët ligjorë janë fëmijët, fëmijët e fëmijëve,bashkëshorti, prindërit,vëllezërit dhe motrat
dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur,gjyshi dhe gjyshja e të paralindurit e tjerë, personat e
paaftë në ngarkim të trashëgimlënësit,të afërmit e tjerë deri në shkallë të gjashtë si dhe shteti.Këta thirren
në trashëgim sipas radhës së caktuar në Kod”.
55
Birësimi si marrëdhënie juridike civile rregullohet nga dispozitat e Kodit të Familjes,
kun ë nenin 241 thuhet:” Birësohet vetëm i mituri. Birësuesi duhet të ketë një diferencë
moshe të paktën 18 vjet me të birësuarin. Në qoftë se birësohet fëmija i bashkëshortit,
diferenca e moshës duhet të jetë jo më pak se 15 vjet.” Birësimi kërkon si element të
domosdoshëm pëlqimin e të dy prindërve, i rëndësishëm jo vetëm për aktin e birësimit,
por edhe për pasojat e mëtejshme që sjell ky veprim. Me realizimin e birësimit që është
i parevokueshëm krijohet një marrëdhënie e re juridike midis birësuesit dhe të
birësuarit. Neni 258 i Kodit të Familjes thotë:” Me birësimin ndërmjet birësuesit dhe
gjinisë së tij, nga njëra anë dhe të birësuarit e të paslindurve të tij nga ana tjetër, lindin
të drejta dhe detyra të njëjta me ato që kanë ndërmjet tyre personat që janë gjini. Të
drejtat dhe detyrat ndërmjet të birësuarit dhe të paslindurve të tij,nga njëra anë dhe
gjinisë së tij, nga ana tjetër pushojnë. Me pak fjalë i birësuari nuk mund të trashëgojë
familjen e origjinës së tij dhe as ajo nuk mund ta trashëgojë atë70. Po ashtu birësuesi ka
të drejtë që të trashëgojë të birësuarin, ndërsa familja e origjinës nuk ka të drejtë të
trashëgojë të birësuarin duke e humbur çdo të drejtë pas birësimit të personit konkret.
Në rastin kur një person birësohet nga bashkëshorti, kur i birësuari është fëmijë i
bashkëshortit tjetër,atëhere në këtë rast i birësuari nuk e humbet të drejtën për të
trashëguar në familjen e origjinës. I birësuari do të thirret në trashëgim për të trashëguar
birësuesin ose të paralindurit ose të paslindurit e tij, si dhe gjininë e këtij, kur birësimi
është bërë duke respektuar kërkesat e ligjit. Në rast të kundërt kur marrëdhënia e
birësimit nuk është krijuar, i birësuari do të trashëgojë familjen e origjinës dhe jo të
birësuarin. Birësimi si marrëdhënie juridike që krijohet midis birësuesit dhe të birësuarit
quhet i bërë nga dita që vendimi i gjykatës mbi birësimin ka marrë formë të prerë. Një
kategori tjetër që thirret në trashëgiminë ligjorë është dhe bashkëshorti pasjetues. Me
bashkëshort,sipas ligjit tonë kuptohen personat me sekse të ndryshme e që janë lidhur
midis tyre me martesë në formën e kërkuar nga ligji,përpara organit kompetent
shtetëror.71 Ekziston parimi i barazisë midis burrit dhe gruas përsa i përket të drejtës së
trashëgimisë. Sipas Kodit të Familjes mund të lidhin martesë burri dhe gruaja që kanë
mbushur moshën 18 vjeç.
70 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 362/2
thotë:” I birësuari nuk trashëgon në familjen e origjinës së tij dhe as kjo nuk e trashëgon atë”. 71Valentina Kondili E drejta civile II Pjesa e posaçme “Pronësia,të drejtat reale të përkohshme dhe
trashëgimia”, Geer 2008, fq.213
56
Bashkëshorti pasjetues thirret në trashëgim në momentin e ekzistencës së një martese të
ligjshme në momentin e çeljes së trashëgimisë. Nuk mund të thirret në trashëgim
bashkëshorti i një martese që është zgjidhur me vendim të formës së prerë nga gjykata
apo që është shpallur e pavlefshme,sepse konsiderohet se kjo martesë nuk ka ekzistuar
që nga fillimi. Prindërit janë një kategori tjetër që thirret në trashëgim. Me prindër
kuptohen të paralindurit e trashëgimlënësit, nëna dhe babai dhe jo të paralindurit e tyre.
Më prindër barazohen dhe birësuesit.
I birësuari shkëput marrëdhëniet me familjen e origjinës dhe lind një marrëdhënie të re
me familjen birësuese. Në këtë rast birësuesit do të jenë ati dhe nëna për të
birësuarin,duke qënë trashëgimtarë ligjorë për fëmijën e tyre. Këto marrëdhënie lindin
kuptohet, kur birësimi është kryer në formën e kërkuar nga ligji dhe përpara organit
kompetent. Sipas të drejtës familjare fëmija që ka lindur gjatë martesës ka për atë
bashkëshortin e nënës. Me pak fjalë ati dhe nëna të lidhur në një martesë janë
paraardhës të fëmijës së tyre. Ati dhe nëna e fëmijës do të jenë edhe ata persona,që
pavarësisht se nuk janë të lidhur në martesë apo martesa e tyre është zgjidhur ose është
deklaruar e pavlefshme,atësia dhe amësia e tyre është njohur sipas rregullave të Kodit të
Familjes dhe kjo i bën ata trashëgimtarë ligjorë të fëmijës së tyre.
Vëllezërit dhe motrat thirren në trashëgim për shkak të afërsisë së gjinisë që ata kanë me
trashëgimtarin e tyrë me vëllanë ose motrën. Legjislacioni ynë nuk bën dallimin midis
vëllezërve dhe motrave nga e njëjta martesë,si për ata që kanë të përbashkët të dy
prindërit ashtu dhe me ata që kanë të përbashkët vetëm nënën ose babanë.72 Të gjithë
këta trashëgojnë me të drejta të barabarta. Vëllezërit dhe motrat e gjetura ose të quajtura
të ftohtë, pra vëllezër dhe motra që nuk kanë prindër të përbashkët, nuk trashëgojnë
njëri-tjetrin. Rastet më tipike janë të njerëzve të ve ose të shkurorëzuar që sjellin fëmijë
nga martesat e mëparshme. Në këto raste këta fëmijë nuk do të trashëgojnë njëri-
tjetrin,duke qënë se nuk kanë marrëdhënie gjinie. Në rast të vdekjes së vëllezërve apo
motrave para trashëgimlënësit, heqjes dorë nga trashëgimia ose deklarimit të tyre të
padenjë, në trashëgim do të vijnë me zëvendësim fëmijët e tyre. Kategori tjetër
trashëgimtarësh ligjorë janë gjyshi dhe gjyshja e trashëgimlënësit, pra prindërit e nënës
dhe babait dhe të birësuesve,duke bërë dallimin nga të paralindurit e tjerë.
72 Vëllezërit dhe motrat që kanë prindër të përbashkët quhen gjermenë,ata që kanë të përbashkët vetëm
nënën quhen uterinë dhe vëllezërit e motrat që kanë të përbashkët vetëm babanë quhen konsaguinë.
57
Legjislacioni ynë nuk bën dallimin midis gjyshit dhe gjyshes apo të paralindurve të tjerë
nga ana e nënës apo e babait. Ata kanë të drejta të barabarta dhe thirren njëlloj në
trashëgim. Stërgjyshërit janë një tjetër kategori që thirren në trashëgim. Nuk bëhet
dallim si nga vija amësore, ashtu edhe atësore. Një tjetër kategori trashëgimtarësh janë
personat e paaftë për punë, të cilët duhet të plotësojnë njëkohësisht këto kushte:a) të jetë
i paaftë për punë në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit;b) të ketë bashkëjetuar si anëtar
i familjes me trashëgimlënësin të paktën për një vit;c) të ketë qënë në ngarkim të
trashëgimlënësit.73 Bazuar në nenin 371 të Kodit Civil person i paaftë për punë do të
konsiderohet burri që ka mbushur moshën 65 vjeç dhe gruaja që ka mbushur moshën 60
vjeç, personat që në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit janë nën 16 vjeç, ose nën 18
vjeç kur vazhdojnë mësimet,si dhe personat që janë invalidë të grupit të parë dhe të
dytë pavarësisht nga mosha. Trashëgimtarë të tjerë të trashëgimlënësit janë të afërmit e
tjerë, deri në shkallë të gjashtë. Nuk bëhet dallim midis vijës atësore ose amësore dhe
këtu mund të përfshihen ungjit, emtat, dajat dhe tezet dhe fëmijët e tyre. Trashëgimtari i
fundit ligjor kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë deri në shkallë të gjashtë, janë
bërë të padenjë për të trashëguar, kanë hequr dorë apo janë përjashtuar është shteti.
Njohja e shtetit si trashëgimtar ligjor niset dhe nga rregulli i sanksionuar në nenin 172 të
Kodit Civil: “Sendet që nuk kanë zot i takojnë shtetit…”.
2.9.1 Radha e thirrjes së trashëgimtarëve ligjorë
Në radhë të parë, sipas nenit 361 të Kodit Civil në trashëgim thirren fëmijët, fëmijë të
fëmijëve dhe bashkëshorti duke trashëguar secili në pjesë të barabarta. Kur njëri nga
fëmijët ka vdekur, është bërë i padenjë për të trashëguar, ka hequr dorë apo është
përjashtuar në vend të tij hyjnë me zëvendësim fëmijët e tij dhe kur për shkaqet e
përmendura as këta nuk mund të jenë trashëgimtarë, vijnë në trashëgim të paslindurit pa
asnjë kufizim. Në këtë rast zbatohet trashëgimia me zëvendësim dhe pjesa e prindit që
nuk trashëgon ndahet në pjesë të barabarta midis të paralindurve që e zëvendësojnë atë.
Në rastin kur në radhë të parë nuk ka trashëgimtarë të tjerë, përveç bashkëshortit thirren
në trashëgim trashëgimtarë të radhës së dytë dhe kur nuk ka as të tillë ata të radhës së
73 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 363
58
tretë. Në këto raste bashkëshorti trashëgon gjithmonë jo më pak se gjysmën e pasurisë
trashëgimore.
Në radhë të dytë thirren në trashëgim bashkëshorti, në qoftë se është i vetmi
trashëgimtar i radhës së parë, prindërit e trashëgimlënësit dhe personat e paaftë për punë
në ngarkim të trashëgimlënësit dhe që bashkëjetonin me të të paktën një vit para vdekjes
së tij74. Kur nuk ka trashëgimtarë të radhës së parë bashkëshorti kalon në radhën e dytë
bashkë me prindërit e trashëgimlënësit dhe merr në çdo rast jo më pak se ½ e pasurisë
trashëgimore. Personi i paaftë që thirret në radhë të dytë trashëgon në mënyrë të
barabartë me prindërit. Në radhë të tretë thirren në trashëgim bashkëshorti nëse nuk ka
trashëgimtarë të dy radhëve të para, personat e paaftë për punë nëse janë trashëgimtarë
të vetëm të radhës së dytë, gjyshi dhe gjyshja dhe në mungesë të tyre fëmijët e
vëllezërve dhe motrave të paravdekur.75
Bashkëshorti në çdo rast do të marrë gjysmën e pasurisë trashëgimore, ndërsa personi i
paaftë për punë, i cili kalon në radhë të tretë, do të trashëgojë në po atë masë si
trashëgimtarët e tjerë të radhës së tretë. Të gjithë trashëgimtarët e radhës së tretë do të
trashëgojnë në mënyrë të barabartë pa bërë dallim midis vëllezërve dhe motrave të atit
apo nënës apo midis gjyshit ose gjyshes nga ana e babit ose e nënës. Fëmijët e
vëllezërve apo motrave të paravdekur trashëgojnë me zëvendësim pjesën e
trashëgimtarit të paravdekur. Në rastin kur bashkëshorti është i vetmi trashëgimtar ligjor
dhe trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarëtë tjerë të tre radhëve të para, bashkëshorti
përfiton të gjithë pasurinë trashëgimore.76Në radhë të katërt thirren në trashëgim të
paralindurit e tjerë të trashëgimlënësit që janë stërgjyshërit, si dhe fëmijët e vëllezërve
dhe motrave e të paslindurit e tyre, që konkurrojnë mes tyre. Fëmijët e vëllezërve dhe
motrave të paravdekur thirren në radhën e tretë, sepse trashëgojnë me zëvendësim dhe
thirren në vend të motrave dhe vëllezërve të trashëgimlënësit, ndërsa fëmijët e
vëllezërve dhe motrave gjallë thirren në radhë të katërt. Në radhë të pestë thirren në
trashëgim të afërmit e tjerë të trashëgimlënësit deri në shkallën e gjashtë77. Këtu
përfshihen tezet, hallat, xhaxhallarët, dajat si dhe fëmijët e tyre. Në radhë të gjashtë do
74Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 363
75 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 364 76 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 361/3 77Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 365
59
të thirret në trashëgim shteti. Kjo ndodh kur trashëgimlënësi në kohën e vdekjes nuk ka
lënë trashëgimtarë deri në radhën e pestë si dhe kur trashëgimratë ligjorë janë bërë të
padenjë, kanë hequr dorë apo janë përjashtuar nga trashëgimia.
Trashëgimtarët e radhëve të mëpasme do të thirren në trashëgim kur nuk ka
trashëgimtarë të radhëve të mëparshme78. Trashëgimtarët e radhës së mëpasme do të
thirren edhe në rastin kur trashëgimtarët e radhës së mëparshme janë deklaruar të
padenjë, kanë hequr dorë nga trashëgimi apo janë përjashtuar prej saj.
2.9.2 Trashëgimia me zëvendësim
Trashëgimia me zëvendësim ndodh në ato raste kur në trashëgim nuk thirret ai person
që duhet thirrur drejtpërdrejt, por thirren të paslindurit e tij. Zëvendësimi zbatohet
vetëm për fëmijët e fëmijëve dhe fëmijët e vëllezërve dhe motrave të paravdekur. Në
trashëgiminë ligjore njihet zëvendësimi i drejtpërdrejtë dhe ai i tërthortë. Zëvendësimi i
drejtpërdrejtë ndodh në rastet kur një nga fëmijët e trashëgimlënësit ka vdekur para tij,
është bërë i padenjë, ka hequr dorë nga trashëgimi ose është përjashtuar, në vend të tij
hyjnë me zëvendësim fëmijët e tij dhe kur për shkaqet e mësipërme nuk mund të jenë
trashëgimtarë vijnë në trahsëgim të paslindurit e tyre pa kufizim. Në rastet kur një
trashëgimtar deklarohet i padenjë nuk ka pse të deklarohet si i tillë dhe fëmija e tij. Rasti
tjetër kur një trashëgimtar heq dorë nga pjesa e trashëgimisë së tij, shpesh bëhet me
qëllim që pjesa e trashëgimisë së tij t’i kalojë trashëgimtarëve të tjerë. Kjo gjë nuk
mund të realizohet, sepse me heqjen dorë në trashëgim thirren fëmijët e tij pavarësisht
nga mosha. Në bazë të nenit 378 të K.C. i njihet e drejta trashëgimlënësit që me
testament të përjashtojë nga trashëgimia ligjore një ose më shumë trashëgimtarë të tij,
por ligji në këtë rast ka vënë disa kufizime duke respektuar rezervën
ligjore79.Trashëgimlënësi ka mundësi të përjashtojë nga trashëgimi trashëgimtarët
ligjorë dhe kjo bëhet me qëllim që pasuria trashëgimore t’i kalojë trashëgimtarëve të
tjerë. Kur ai ka përjashtuar nga trashëgimi fëmijët e tij, në vend të tyre thirren në
78 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 369 79 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 379
thotë: “Trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia ligjore fëmijët e tij të mitur ose
trashëgimtarë të tjerë të mitur që trashëgojnë me zëvendësim, si dhe trashëgimtarët e tij të tjerë të paaftë
për punë në qoftë se thirren në trashëgim dhe as të cënojë me testament në çdo mënyrë qoftë, pjesën që u
takon këtyre trashëgimtarëve në bazë të trashëgimisë ligjore, përveç kur këta janë bërë të padenjë për të
trashëguar”.
60
trashëgim me zëvendësim fëmijët e tyre dhe me radhë fëmijët e fëmijëve etj. Kjo e
kufizon disi të drejtën e trashëgimlënësit për të përjashtuar nga trashëgimi fëmijët e tij.
Zëvendësimi në vijë të tërthortë ndodh kur trashëgojnë me zëvendësim fëmijët dhe të
paslindurit e vëllezërve dhe motrave të trashëgimlënësit edhe sikur këta të konkurrojnë
me trashëgimtarë të tjerë80. Këtë thirren në radhën e tretë bashkë me bashkëshortin,
personat e paaftë për punë, gjyshin dhe gjyshen. Në rastin e personave që thirren në
trashëgim me zëvendësim pjesa e prindit që nuk trashëgon, ndahet ndërmjet të
paslindurve në mënyrë të barabartë.81
2.10 E drejta e shtimit
Kur çelet trashëgimia, ndodh që në trashëgim thirren njëkohësisht disa trashëgimtarë.
Nëse njëri apo disa nga trashëgimtarët heqin dorë nga trashëgimi, janë përjashtuar, janë
bërë të padenjë, kanë vdekur para trashëgimlënësit dhe nuk kanë trashëgimtarë, të cilët
të trashëgojnë me zëvendësim, pjesa e tyre u kalon trashëgimtarëve të tjerë që thirren në
trashëgim. Në këtë rast kemi të bëjmë me të drejtën e shtimit82. Pra, në rastin e të drejtës
së shtimit, duhet të konkurrojnë njëkohësisht dy kushte: a) duhet që trashëgimtari të
ketë vdekur para trashëgimlënësit, të jetë bërë i padenjë për të trashëguar, të jetë
përjashtuar nga trashëgimi apo të ketë hequr dorë. Në çastin e çeljes së trashëgimisë
përcaktohet rrethi i trashëgimtarëve që thirren në trashëgim dhe pjesa e tyre takuese,
ndërsa heqja dorë dhe padenjësia janë rrethana që vërtetohen më vonë. Në rastin e
trashëgimisë testamentare kur trashëgimlënësi e ka disponuar të gjithë pasurinë e tij me
testament dhe një nga trashëgimtarët testamentarë ka vdekur para tij,ose është bërë i
padenjë, ose ka hequr dorë nga trashëgimia, ose është përjashtuar nga trashëgimia dhe
trashëgimlënësi nuk ka caktuar në këto raste një trashëgimtar tjetër, pjesa që i takon
këtij trashëgimtari i shtohet bashkëtrashëgimtarëve të tjerë të caktuar në testament në
përpjestim me pjesët e tyre trashëgimore.83
Nuk kemi zbatimin e të drejtës se shtimit në rastet kur kemi një trashëgimtar
testamentar, i cili nuk do ose nuk mund të trashëgojë dhe trashëgimlënësi për këtë
80 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 329 81 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 361 82 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 370 83 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 382/1
61
trashëgimtar, ka caktuar një zëvendësues për të përfituar pjesën e tij të pasurisë
trashëgimore.
Në rastin kur trashëgimlënësi ka disponuar me testament vetëm një pjesë të pasurisë
trashëgimore, edhe sikur për këtë pjesë të ketë caktuar shumë trashëgimtarë
testamentarë, pjesa e trashëgimtarit i cili nuk mund ose nuk do trashëgojë dhe për të
cilin trashëgimlënësi nuk ka caktuar zëvendësues, nuk u kalon bashkëtrashëgimtarëve
testamentarë, por kjo pjesë u kalon trashëgimtarëve ligjorë të trashëgimlënësit84. Shtimi
do të aplikohet vetëm për bashkëtrashëgimtarët e të njëjtës radhë duke përjashtuar
mundësinë që kjo pjesë e pasurisë trashëgimore të kalojë në radhët e tjera të
trashëgimtarëve ligjorë.
2.11 Paditë në lidhje me trashëgiminë (Dy nga paditë më të rëndësishme, trajtim
doktrinal)
2.11.1 Dëshmia e trashëgimisë
Pas disa ndryshimeve në Kodin Civil, kompetenca për të lëshuar dëshmitë e
trashëgimisë ka kaluar nga gjyqtarët tek noterët. Cilësia si trashëgimtar dhe pjesët
takuese në trashëgimi caktohen në dëshminë e trashëgimisë, të lëshuar nga noteri, pas
paraqitjes së çertifikatës së vdekjes së trashëgimlënësit, sipas rregullave të caktuara në
këtë Kod dhe në ligjin për noterinë. Dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri i
njësisë vendore ku ka pasur vendbanimin e fundit trashëgimlënësi. Kur vendbanimi i
fundit i trashëgimlënësit nuk dihet, dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri
që ushtron veprimtarinë në njësinë vendore ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa
kryesore e saj. Dëshmia e trashëgimisë testamentare lëshohet nga noteri, pranë të cilit
është redaktuar testamenti me akt noterial, apo është depozituar për ruajtje testamenti
ollograf ose testamenti i posaçëm85. Vdekja e trashëgimlënësit dhe çelja e dëshmisë së
trashëgimisë për trashëgimtarët e tij ligjorë ose testamentarë sjell pasoja, të drejta dhe
detyrime mbi pasurinë jo vetëm për ta, por sjell si pasojë njohjen e këtyre të drejtave
dhe kundrejtimin e tyre dhe ndaj palëve të treta. Dëshmia e trashëgimisë parashikohej
84Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 383
85 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 348
62
në nenin 155 të K. Proc. Civ. të R.P.S.SH, ku thuhej: “Dëshmia e trashëgimisë, si një
vendim vërtetimi gjyqësor faktesh lëshohet nga gjykata ku ka banimin kërkuesi”.
Në dëshminë e trashëgimisë, si vërtetim gjyqësor faktesh, pasi konstatohej vdekja e
trashëgimlënësit dhe çelja e trashëgimisë, vërtetohej rrethi i trashëgimtarëve ligjorë dhe
të asaj radhe që thirrej në trashëgim në rastin e trashëgimisë ligjore, ose trashëgimtarëve
të cilëve me testament u ishte lënë pasuria trashëgimore, si dhe pjesa takuese e tyre.
Neni 101 i K.C të RPSSH parashikonte nëse një person tjetër kishte kundërshtime në
lidhje me përmbajtjen e dëshmisë së trashëgimisë, personat e shënuar në të si
trashëgimtarë, kishte të drejtë të ngrinte padi për kërkimin e trashëgimisë kundër
personit që e mbante pasurinë në bazë të një dëshmie trashëgimie, të kundërshtonte
përmbajtjen e saj dhe të kërkonte të njihej si trashëgimtar e t’i dorëzohej pasuria që i
vinte në trashëgim. Në rastin e një institucioni publik qendror siç është Qendra
Kombëtare e Regjistrimit, ku dy ndër funksionet kryesore janë:
1) mbajtja e regjistrit tregtar
2) kryerja e regjistrimeve në regjistrin tregtar, në përputhje me dispozitat e ligjit86
përveç funksioneve të tjera, në rastin e vdekjes së ndonjë nga ortakëve të një
shoqërie me përgjegjësi të kufizuar apo të ndonjë aksionari të një shoqërie
aksionare është detyrim ligjor depozitimi në regjistrin tregtar i dëshmisë së
trashëgimisë së çelur në gjykatë para ndryshimeve të Kodit Civil të Republikës
së Shqipërisë dhe i dëshmisë së trashëgimisë së lëshuar aktualisht nga noterët në
lidhje me përqindjen e kalimit të kuotave apo aksioneve tek trashëgimtarët e
trashëgimlënësit. Trashëgimtarët vazhdojnë të ushtrojnë funsionet që kishte
trashëgimlënësi i tyre në shoqëri duke u përgjigjur njëkohësisht edhe për
detyrimet. Një rast nga praktika i një deklarate noteriale pas vdekjes së ortakut
L.Q. në shoqërinë E.Q. sh.p.k87.
2.11.2 Padia për kërkimin e trashëgimisë
Personi të cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia si trashëgimtar, si dhe pjesa e tij në
pasurinë trashëgimore, ka të drejtë që të kërkojë me anë të padisë së kërkimit të
trashëgimit, njohjen e tij si trashëgimtar si dhe kthimin e pasurisë trashëgimore.88 Me
86 Ligji Nr.9723, datë 03.5.2007 “Për Regjistrimin e Biznesit”, i ndryshuar, neni 4 87 Shiko tek Aneksi 1 88 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 349
63
anë të kësaj padie paditësi kërkon: a) të njohë cilësinë si trashëgimtar; b) të kërkojë
dorëzimin e pasurisë trashëgimore; c) të kërkojë dorëzimin e pasurisë së fituar nga ana e
pasurisë trashëgimore.
Paditës në padinë e kërkimit të trashëgimit është trashëgimtari ligjor ose testamentar, të
cilit i është cënuar tërësisht ose pjesërisht e drejta e tij trashëgimore. I paditur është
personi kundër të cilit ngrihet padia për kërkimin e trashëgimit dhe që e quan veten
trashëgimtar, por edhe personi i cili e ka fituar këtë pasuri nga personi trashëgimtar i
pretenduar. Personi mund ta konsiderojë veten trashëgimtar duke qënë në mirëbesim,
pasi kujton se është i tillë. Rast tjetër është kur është me keqbesim, kur e di se e mban
pasurinë në bazë të një titulli të vesuar ose edhe pa titull. Padia për kërkimin e
trashëgimit mund të ngrihet edhe kundrejt shtetit, që mund të posedojë një pasuri
trashëgimore. Trashëgimtari paditës edhe në këtë rast duhet të provojë që posedimi i
shtetit është rezultat i një titulli jo të ligjshëm. Paditësi mund të ngrejë padinë për
kërkimin e trashëgimit edhe ndaj një personi që e mban pasurinë trashëgimore në bazë
të një dëshmie trashëgimie. Padia për kërkimin e trashëgimit parashikohej në nenin 101
të Kodit të RPSSH, ku thuhej: “Trashëgimtari ka të drejtë të ngrejë padi kundër
personit që mban pasurinë trashëgimore për t’iu njohur e drejta trashëgimore…”.
Paditës në këtë padi ishte trashëgimtari, qoftë ky ligjor apo testamentar, të cilit i ishte
cënuar tërësisht apo pjesërisht e drejta e tij trashëgimore. I paditur ishte personi që e
konsideron veten trashëgimtar. Sipas paragrafit të parë të nenit 101 padia mund të
ngihej edhe kundër atyre personave që e mbanin “pasurinë si trashëgimtarë në bazë të
një dëshmie trashëgimie”. Nga përmbajtja e pjesës së dytë të paragrafit të dytë të nenit
101 del se padia për kërkimin e trashëgimit mund të ngrihet edhe ndaj personave të tretë
që u ka kaluar kjo pasuri. Padia për kërkimin e trashëgimit ka ngjashmëri të madhe me
padinë për kërkimin e sendit. Të dy këto padi janë padi njohjeje dhe detyrimi, pasi
kërkohet nëpërmjet tyre: a) njohja si pronar (padia e rivendikimit) apo njohja si
trashëgimtar (padia e kërkimit të trashëgimit) duke u paraqitur si padi njohjeje;b) më
pas dorëzimi i sendit apo pasurisë trashëgimore, duke u paraqitur si padi detyrimi89.
Dallimet midis këtyre padive konsistojnë në:
89Sokol Ibi “Padia për kërkimin e sendit (padia e rivendikimit) dhe padia për kërkimin e trashëgimit.
Vështrim krahasues (Të përbashkëtat dhe dallimet midis tyre)”, Jeta juridike Nr.2, Viti III i botimit,
Dhjetor 2005, fq.95
64
a) Në lidhje me subjektet e gjykimit, paditës në padinë e kërkimit të trashëgimit është
personi që e pretendon veten si trashëgimtar dhe i paditur është personi, i cili e mban
pasurinë trashëgimore me cilësinë e trashëgimtarit. Paditës tek padia e kërkimit të sendit
është personi që pretendon se është pronar i sendit dhe i paditur personi që e mban
sendin pa asnjë titull;
b) Lidhur me natyrën e objektit të padisë padia për kërkimin e sendit ka karakter real
nga vetë objekti i saj që është kërkimi i një sendi dhe mbrojtja e te drejtës subjektive të
pronësisë që është një e drejtë reale. Padia për kërkimin e trashëgimit ka karakter miks
pra karakter real dhe personal, sepse kjo padi mund të ngrihet kundër një personi që
mban një send të caktuar të pasurisë trashëgimore me pretendimin se është trashëgimtar
dhe në këtë rast është padi reale, por mund të ngrihet edhe ndaj një personi që pretendon
se trashëgon një të drejtë detyrimi dhe në këtë rast paraqitet si padi personale.
c) Lidhur me objektin e kërkimit të padisë, padia për kërkimin e sendit ka për objekt
sendet e përcaktuara individualisht, ndërsa ajo e kërkimit të trashëgimit ka për objekt
pasurinë trashëgimore në tërësi duke përfshirë si sendet individualisht të përcaktuara
edhe sendet e përcaktuara në gjini dhe të drejtat.
d) Paditësi në padinë e kërkimit të trashëgimit është e nevojshme të provojë vetëm
faktin e të qënit trashëgimtar, si dhe vdekjen e trashëgimlënësit, ndërsa në padinë e
kërkmit të sendit paditësi është i detyruar të provojë pronësinë mbi sendin që kërkon.
e) Midis dy padive ndryshon shkaku ligjor: Tek padia e kërkimit të trashëgimit është
cënimi që i bëjnë në mënyrë të paligjshme të paditurit të drejtës së trashëgimisë së
paditësit, ndërsa tek padia e kërkimit të sendit shkaku ligjor është e drejta e pronësisë së
paditësit mbi sendin, si dhe cënimi në mënyrë të paligjshme që i bën i padituri kësaj të
drejte90.
f) Padia për kërkimin e trashëgimit në dallim nga padia e rivendikimit nuk e mbron
paditësin (trashëgimtarin) në të gjitha rrethanat që mund të krijohen gjatë gjykimit.
Kështu nëse personi që ka fituar me mirëbesim dhe me kundërshpërblim sende nga
pasuria trashëgimore nga një trashëgimtar që i mbante ato në bazë të një dëshmie
trashëgimie, nuk është i detyruar t’i kthejë këto sende në bazë të padisë për kërkimin e
trashëgimit91.
Të njëjtën gjë parashikonte dhe neni 101 i Kodit Civil të RPSSH:” Personi që ka fituar
me mirëbesim dhe me kundërshpërblim sende të pasurisë trashëgimore nga një
trashëgimtar i tillë, nuk është i detyruar t’i kthejë këto sende”.
Në ndryshim tek padia e rivendikimit një gjë e tillë nuk ndodh, ku i padituri në çdo rast
është i detyruar t’i kthejë sendet pronarit, përveç kur janë plotësuar kushtet e
parashkrimit fitues (neni 168) ose në rastet e fitimit me mirëbesim të sendeve të
luajtshme (neni 166).
g) Padia për kërkimin e trashëgimit nuk parashkruhet dhe kjo parashikohet nga neni 351
i Kodit Civil, ndërsa padia për kërkimin e sendit i nënshtrohet afatit të përgjithshëm 10
vjeçar të parashkrimit.
E drejta e ngritjes së padisë për kërkimin e trashëgimisë fillon të ecë që nga dita e çeljes
së trashëgimisë, ndërsa e drejta e ngritjes së padisë së rivendikimit fillon të ecë që nga
dita që pronari është vënë në dijeni për cënim dhe cënuesin e së drejtës së pronësisë.
91 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 350/1
66
KREU III
Vështrim krahasues i institutit të trashëgimisë
3.1 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Italian
Tërësia e marrëdhënieve juridike që si pasojë e vdekjes së personit u transmetohen
trashëgimtarëve të tij, quhet pasuri trashëgimore. Personi, të cilit i përkiste kjo pasuri
merr emrin trashëgimlënës, ndërsa nëse trashëgimtarët janë më shumë se një quhen
bashkëtrashëgimtarë. Personat, të cilët janë titullarë të të drejtave të caktuara, si reale
dhe të kreditit quhen legatarë. De cuius duhet të jetë patjetër një person fizik, ndërsa
trashëgimtarët dhe legatarët mund të jenë dhe persona juridikë. Nëse trashëgimtari është
titullar i gjithë trashëgimisë osë një pjese të saj, në të gjitha raportet juridike aktive e
pasive, të de cuius, duke marrë përsipër si të drejtat, ashtu dhe detyrimet, kemi të bëjmë
me një trashëgimi me titull universal. Në rastin e legatarit, kemi të bëjmë me një
trashëgimi me titull të veçantë, jo shumë të ndryshme nga ajo që ndodh në rastet e
transferimeve të së drejtës mes të gjallëve.
Trashëgimtari përgjigjet personalisht si për të drejtat ashtu dhe për detyrimet e
trashëgimlënësit. Trashëgimtari mund ta kufizojë përgjegjësinë e tij duke pranuar
trashëgiminë duke bërë inventarin e pasurisë trashëgimore. Në këtë rast trashëgimtari
duhet të paraqesë një deklaratë para noterit ose në kancelarinë e gjykatës kompetente.
Bashkëtrashëgimtarët përgjigjen për detyrimet e trashëgimisë në përpjesëtim me pjesën
që kanë në pasurinë trashëgimore. Kodi Civil Italian është i ndarë në gjashtë libra dhe
trashëgimia trajtohet në Librin II me titullin “Trashëgimia”. Pas dispozitave të
përgjithshme të Titullit I, vazhdohet me trashëgiminë ligjore (Titulli II) dhe më pas me
trashëginë testamentare (Titulli III). Në të drejtën italiane ekziston deklarata e
trashëgimisë së trashëgimlënësit që është një deklaratë që trashëgimtarët dhe/ose
legatarët janë të detyruar ta paraqesin në Zyrën e Taksave kompetente brenda 12 muajve
nga vdekja e trashëgimlënësit në rastin kur ai ka lënë qoftë dhe një pasuri të paluajtshme
ose një shumë të caktuar. Trashëgimia çelet në momentin e vdekjes së personit,pikërisht
në vendbanimim e fundit të tij (neni 456). Në bazë të nenit 457/1 “trashëgimia kalon
ose nëpërmjet ligjit ose testamentit”.
67
Në rastin e parë, kalimi nëpërmjet ligjit,trashëgojnë të afërmit e trashëgimlënësit, të
ashtuquajturit trashëgimtarë të ligjshëm (neni 457/2); në rastin e dytë personi i vdekur
duke disponuar pasurinë nëpërmjet testamentit ose dhurimit ka dëmtuar të drejtat që
ligji u njeh të afërmve të tij të caktuar,të ashtuquajtur trashëgimtarë ligjorë. Duke
shkruar në vitin 1972, Vincenzo Ferrari ka deklaruar se testamenti kishte humbur
shumicën e rëndësisë së tij historike, studimi i tij empirik tregon se, të paktën në fushën
e Milanos, testamentet kanë përmbushur vetëm një funksion dytësor shoqëror dhe se
trashëgimia ligjore ishte shumë më e shpeshtë se trashëgimia testamentare92. Modeli
italian i kalimit në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të vonuar të trashëgimisë, nëse nga
njëra anë favorizon kalimin e shpejtë, nga ana tjetër mund të të çojë në një regjim të
pasigurisë për sa i përket titullit, për shkak të mungesës së mundshme të titullit apo të
hapjes së një konflikti mbi vlefshmërinë e tij93Në të drejtën italiane me trashëgimi
ligjore (Lat. Successio ab intestato) kemi të bëjmë kur personi i vdekur (ose de
cuius) nuk ka marrë masat për të bërë testament, ose dhe kur ka bërë ai është absolutisht
i pavlefshëm,anullohet ose bën testament vetëm për një pjesë të pasurisë. Ka zotësi për
të trashëguar personi që ka lindur ose është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë.
Përveç provës të kundërt prezupozohet që është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë
kush ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit94. Trashëgimlënësi
përjashton nga trashëgimia si të padenjë personin që: l) me dashje ka vrarë ose ka
tentuar të vrasë trashëgimlënësin, ose bashkëshortin, një pasardhës, ose një paraardhës
të tij (Kodi Civil 801), vetëm mos të parashikohet asnjë shkak që përjashton
dënueshmërinë sipas normave të ligjit penal (Kodi Penal neni 45 e në vazhdim);
2) ka bërë në dëm të këtyre personave një fakt sipas të cilit ligji penal parashikon të
aplikueshme dispozitat mbi vrasjen (Kodi Penal 397, 579, 580);
92 Vincenzo Ferrari, Successione per testamento e trasformazioni sociali (1972) 169.Hulumtimi ka lidhje
me përdorimin e testamenteve në zonën e Milanos ndërmjet 1955 dhe 1969
93 Cfr. ZOPPINI, Le successioni in diritto comparato, cit., p. 49. 94Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
legjitimë dhe pasardhësit. Me fëmijët legjitimë janë të barabartë dhe fëmijët e adoptuar.
Në trashëgiminë ligjore pasuria trashëgimore u ndahet bashkëshortit, pasardhësve
legjitimë dhe natyralë, paraardhësve legjtimë, vëllezërve dhe motrave, të afërmve të
tjerë e deri tek shteti.
97 Patrizia De Juliis, “Italiani poco inclini al testamento spesso fanno decidere alla legge”, Fiso Oggi, 5
May 2011
98 Francesco Pene Vidari, “La successione legittima e necessaria”, in Rodolfo Sacco (ed), Trattato di
diritto privato comparator vol IV (2009) 15
99 E. CANTELMO, L’istituto della riserva, in Successioni e donazioni, a cura di P. RESCIGNO, I, cit., p.
470 ss. 100 L. COVIELLO, Successione legittima e necessaria, cit., p. 307.
70
Radha e thirrjes në trashëgim është:a) nëse ka fëmijë të ligjshëm natyralë ose të
adoptuar, pasuria trashëgimore u kalon atyre në pjesë të barabarta;bashkëshortit nëse
jeton i kalon gjysma ose 1/3 e pasurisë sipas rasteve nëse konkurron me një fëmijë ose
me shumë fëmijë;
b) nëse nuk ka fëmijë 2/3 i kalojnë bashkëshortit dhe 1/3 u kalon prindërve,vëllezërve
dhe motrave (nëse mungojnë prindërit,vëllezërit dhe motrat e gjithë pasuria i kalon
bashkëshortit);
c) nëse nuk ka fëmijë, as bashkëshort të gjallë,trashëgojnë prindërit,vëllezërit e ligjshëm
dhe motrat e ligjshme (nëse mungojnë prindërit,e gjithë pasuria u kalon vëllezërve dhe
motrave;nëse mungojnë vëllezërit dhe motrat pasuria i kalon prindërve).
d)nëse asnjëri prej këtyre nuk është i gjallë, pasuria trashëgimore i kalon të afërmve
farefisnorë,pa dallim linje të drejtë ose të zhdrejtë),duke filluar nga shkalla më e afërt
e deri në shkallën e gjashtë. Kur nuk ka të afërm në shkallën brenda shkallës së
gjashtë pasuria trashëgimore i kalon shtetit101. Nënën dhe babanë e trashëgojnë
fëmijët legjitimë dhe natyralë në pjesë të barabarta. Tek fëmijët legjitimë bëjnë pjesë
dhe fëmijët e adoptuar. Trashëgimlënësi që vdes pa lënë vëllezër, motra ose
pasardhës të tyre e trashëgojnë nëna dhe babai në pjesë të barabarta ose prindi
pasjetues. Trashëgimlënësi që vdes pa lënë prindër, vëllezër, motra ose pasardhës të
tyre e trashëgojnë paraadhësit e vijës atërore duke marrë gjysmën e pasurisë dhe
gjysmën tjetër e marrin paraardhësit e vijës amësore. Nëse paraardhësit nuk janë të të
njëjtës radhë, trashëgimia i kalon personit më të afërt pa dalllim linje. Nëse
trashëgimlënësi vdes pa lënë prindër dhe as paraardhës, e trashëgojnë motrat dhe
vëllezërit në mënyrë të barabartë. Vëllezërit dhe motrat me një nënë ose baba marrin
gjysmën e pasurisë që marrin vëllezërit gjermenë. Nëse me prindërit ose me njërin
prej tyre konkurrojnë vëllezër ose motra gjermenë të trashëgimlënësit, në asnjë rast
prindërit ose njëri prej tyre nuk merr më pak se gjysmën e pasurisë. Trashëgimia
zbatohet ndaj fëmijëve natyralë kur atësia ose amësia e tyre është njohur rregullisht
ose me vendim gjyqësor të formës së prerë. Nëse fëmija natyralë vdes pa lënë
bashkëshort, trashëgimia e tij i ndahet atij prind që e ka njohur si fëmijë ose me
vendim gjyqësor është deklaruar si i tillë. Nëse e kanë njohur të dy, gjysma e
trashëgimisë iu takon të dyve.
101 Francesco Galgano “E drejta private”,Tiranë 2006,fq.993
71
Nëse fëmija natyralë vdes pa lënë prindër dhe atij i ka mbetur bashkëshorti, e gjithë
pasuria trashëgimore i kalon atij. Nëse ka prindër, 2/3 e pasurisë i shkojnë
bashkëshortit dhe 1/3 e prindërve. Në rastin kur me bashkëshortin konkurrojnë
fëmijët legjitimë ose natyralë, ose fëmijët legjitimë dhe natyralë bashkëshorti ka të
drejtë për gjysmën e pasurisë trashëgimore, nëse konkurron një fëmijë dhe 1/3 në
rastet e tjera. Bashkëshortit i takon 2/3 e pasurisë trashëgimore nëse konkurron me
paraardhësit ose me vëllezër dhe motra vetëm nga nëna ose nga babai. Në rastin kur
nuk ka fëmijë legjitimë ose natyralë, paraardhës, vëllezër ose motra bashkëshortit i
takon e gjithë pasuria. Kur mungon testamenti zbatohen disa nga këto parimet në
lidhje me trashëgimtarët: Nëse trashëgimlënësi nuk ishte i martuar dhe nuk ka fëmijë,
trashëgimia u kalon prindërve, motrave dhe vëllezërve102. Nëse trashëgimlënësi pa
bashkëshort ka fëmijë, trashëgimia iu kalon atyre. Nëse trashëgimlnënësi ka
bashkëshort, në mungesë të pasardhësve dhe paraardhësve, motrave ose vëllezërve,
trashëgimia i kalon e gjitha bashkëshortit.
Nëse trashëgimlënësi ka bashkëshort dhe fëmijë, bashkëshorti ka të drejtë për
gjysmën e trashëgimisë nëse është vetëm një fëmijë dhe të 1/3 në të gjitha rastet e
tjera103. Fëmijët ndajnë ndërmjet tyre në pjesë të barabarta pjesën që mbetet të
pasurisë.
Pjesa e një fëmije të paravdekur i kalon pasardhësve të tij me përfaqësim. Nëse
trashëgimlënësi pa fëmijë kishte bashkëshort dhe paraardhës, 2/3 i takojnë
bashkëshortit dhe 1/3 paraardhësve. E drejta italiane nuk njeh lidhjet jashtë martese.
Për këtë arsye nuk njihet e drejta e trashëgimisë për partnerin bashkëjetues. Ky mund
të bëhet trashëgimtar vetëm nëse një gjë e tillë është e parashikuar nga testamenti.
102Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., neni 571
103Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., neni 462, neni 581
72
3.1.1 Kuotat e ndarjes104
Këto janë të ndryshme në varësi të njerëzve që bashkëjetojnë pas de cuius:
pasardhësit por jo bashkëshorti: trashëgimia është e ndarë në pjesë të barabarta
mes fëmijëve. Nëse një fëmijë është i paravdekur dhe ka fëmijë të tij,ata
trashëgojnë pjesën që do i takonte prindit të tyre duke e ndarë mes tyre në pjesë të
barabarta, në bazë të së drejtës së përfaqësimit105. Kjo përcakton që fëmijët (dhe për
të njëjtën të drejtë të gjithë pasardhësit) zëvendësojnë prindin që nuk mundet (për
shkak të vdekjes ose përjashtimit për padenjësi) ose nuk do (për heqje dore) të
trashëgojë. Në praktikë midis pasardhësve ndodh një ndarje në bazë të shkallës që
vihet përballë ndarjes së brezave dhe barqeve. Shkalla ka të bëjë me një varg
gjërash a dukurish që përbëjnë një të tërë dhe shkallë njërëzish është e njëjtë me
breza njerëzish. Brezi është tërësia e të lindurve të një gjaku kundrejt pasardhësve
dhe paraardhësve të tyre. Me bark kuptojmë tërësinë e fëmijëve që lind një nënë me
një burrë. Për shembull, nëse de cuius ka një djalë të gjallë e tre nipër nga një djalë i
paravdekur,djalë i gjallë do të ketë gjysmën e trashëgimisë dhe nipërit 1/6 secili.
Nuk ka dallim mes fëmijëve natyrorë, fëmijëve të ligjshëm;fëmijët e birësuar
trashëgojnë nga birësuesit, por jo nga familjarët e tyre.
pasardhësit e bashkëshorti: bashkëshortit i takon gjysma e trashëgimisë nëse
konkurron me një fëmijë të vetëm,1/3 nëse fëmijët janë dy ose më shumë. Ndarja
mes fëmijëve bëhet si në rastin e përmendur më sipër dhe vlen gjithmonë e drejta e
përfaqësimit (për fëmijët jo për bashkëshortin).
Për shembull, nëse de cuius ka bashkëshort, dy djem (ose vajza) dhe dy nipër nga
një fëmijë i paravdekur, bashkëshortit i takon 1/3, fëmijëve të gjallë 1/9 secilit (1/3
e 2/3 ) e nipërve 1/9 secilit (gjysma e një të tretës së 2/3).
104 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., Libri i dytë, Trashëgimia ligjore,nenet 565-586
105 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., nenet 467-469
73
bashkëshorti, por jo pasardhësit, paraardhësit ose të afërm të tjerë:
bashkëshortit i takon e gjithë trashëgimia (neni. 583 c.c.).
bashkëshorti, paraardhësit ose të afërm të tjerë, por jo pasardhësit:
bashkëshortit i shkojnë 2/3, paraardhësve ose të afërmve të tjerë106 1/3(neni 582
c.c.).
paraardhësit ose të afërm të tjerë, por jo bashkëshorti dhe pasardhësit: e gjithë
trashëgimia ndahet mes paraardhësve ose të afërmve të tjerë. Ndarja ndjek këto
rregulla: në përgjithësi, vëllezërit, motrat dhe prindërit e gjallë trashëgojnë në pjesë
të barabarta, por prindërve ose dhe vetëm njërit i takon të paktën gjysma e
trashëgimisë. Për pasardhësit e vëllezërve dhe motrave gjithashtu vlen e drejta e
përfaqësimit. Për shembull, dy prindër dhe një djalë ndajnë trashëgiminë në tre
pjesë të barabarta; një prind dhe një vëlla në dy pjesë të barabarta;dy prindër dhe dy
vëllezër në katër pjesë të barabarta; një prind dhe dy vëllezër: gjysmë prindit, ¼
vëllezërve; dy prindërve dhe tre vëllezërve: ¼ secilit prej prindërve, 1/6 secilit prej
vëllezërve. Në vend të vëllezërve të paravdekur trashëgojnë nipërit e tyre ose
pasardhësit e tyre . Nëse për shkak të vdekjes ose të heqjes dorë nuk janë prindërit,
por gjyshërit ose paraardhës të tjerë, atyre u takon pjesa që do i takonte një prindi të
vetëm (kështu që nëse gjyshërit konkurrojnë me një vëlla të vetëm, këtij të fundit i
takon gjysma e trashëgimisë,ndërsa nëse do të konkurronte me të dy prindërit do t’i
takonte vetëm 1/3). Një prind i vetëm i gjallë që pranon trashëgiminë përjashton
dhe gjyshërit e radhës së mëparshme (vepron kriteri i përgjithshëm që radha
pasardhëse përjashton radhën e mëparshme). Ndarja bëhet mes paraardhësve të të
njëjtës radhë dhe nëpërmjet linjave (gjysma i takon linjës amësore dhe gjysma linjës
nga babai,duke përshkuar pemën gjenealogjike: për shembull, nëse ka një gjysh nga
ana e babait dhe dy gjyshër nga ana e nënës, të parit i takon sa të tjerëve të bërë së
bashku.
Të njëjtat rregulla vlejnë për të ndarë kuotën e një të tretës që prindërve e/ose
paraardhësve iu takon në prani të bashkëshortit: në këtë rast kuota minimale e
paraardhësve është një e katërta, kurse ajo e të afërmve të tjerë në prani të
paraardhësve reduktohet ne 1/12. Vëllezërit me baba dhe mama të ndryshme kanë
gjysmën e vëllezërve gjermenë. Për shembull, nëse de cuius lë pas babanë, gjyshen
106Me të afërm të tjerë nënkuptohet një kategori e tretë ku bëjnë pjesë:dajot,tezet,xhaxhallarët,hallat dhe
kushurinjtë.Nuk bëhet dallim midis të afërmve nga ana e nënës apo babait.
74
nga ana e nënës, një vëlla me prindër të ndryshëm, një vëlla gjermenë dhe dy nipër
nga një vëlla tjetër gjermenë të paravdekur, babai do ketë gjysmën e
pasurisë,gjyshja nga ana e nënës nuk do marri asgjë,vëllai gjermenë një të
pestën,vëllai tjëtër një të dhjetën, dy nipërit një të dhjetën secili.
të afërm të tjerë deri në shkallë të gjashtë: këtu vlen rregulli i përgjithshëm sipas
të cilit trashëgimtarët e radhës pasardhëse përjashtojnë ata të radhës paraardhëse dhe
nuk vlen e drejta e përfaqësimit. Për këtë arsye, për shembull, nipërit dhe stërnipërit
(që për përfaqësim janë të radhës së dytë edhe se duhet të ishin të të tretës ose të të
katërtës) përjashtojnë xhaxhallarët (që janë të të tretës); kushurinjtë (që nuk marrin
të drejtat e xhaxhallarëve, sepse nuk vlen përfaqësimi) janë të përjashtuar nga
xhaxhallarët. Midis të afërmve në të njëjtën radhë ndarja bëhet në bazë të brezave
dhe jo në bazë të barqeve: për shembull, nëse ka dy dajo dhe tre xhaxhallarë, secili
do të marrë 1/5 e trashëgimisë. Në praktikë radha e përparësisë është :
më përpara xhaxhallarët (radha e tretë);
më pas kushurinjtë e parë dhe stërxhaxhallarët (radha e katërt);
më pas fëmijët e kushurinjve, kushurinjtë e prindërve (kushurinj të dytë) dhe
vëllezërit e stërgjyshërve (radha e pestë);
nipërit e kushurinjve, nipërit e stërxhaxhallarëve (pra kushurinjtë e dytë),
kushurinjtë e gjyshërve dhe vëllezërit e stërgjyshërit të trashëgimisë ligjore.
Nëse asnjëri nga këta të afërm nuk është i gjallë dhe nuk ekziston një
testament,trashëgimia i kalon shtetit. Janë të përjashtuar nga trashëgimia persona të
tillë si:dhëndri, nusja,vjehrra,kunati etj.
3.1.2 Rezerva ligjore
Nëse trashëgimlënësi ka një bashkëshort ose ka pasardhës ose paraardhës, një kuotë e
pasurisë trashëgimore u rezervohet atyre edhe kundër vullnetit të shprehur të
trashëgimlënësit.
Kjo kuotë quhet rezervë ligjore, ndërsa pjesa tjetër e pasurisë trashëgimore, e cila mund
të disponohet lirisht nga trashëgimlënësi quhet kuotë e disponueshme. Në bazë të nenit
536 kanë të drejtë të trashëgojnë rezervën ligjore:bashkëshorti,fëmijët e ligjshëm,
natyralë dhe të adoptuar, paraardhësit e ligjshëm (duke përjashtuar paraardhësit
75
natyralë) dhe ata të adoptuar (duke përjashtuar të adoptuarit në moshë madhore).
Përjashtimi nga trashëgimia nuk është marrë si institut nga Kodi i Napoleonit dhe
juridiksionet që janë të bazuara në atë kod, të tilla si Italia dhe Franca, e pranojnë vetëm
në atë masë që nuk privon trashëgimtarët nga rezerva e tyre ligjore107.
Në lidhje me rezervën ligjore ligji bën dallim nëse bëhet fjalë për fëmijët,bashkëshortin
ose paraardhësit.
Bëhet dallimi:
nëse trashëgimlënësi ka vetëm një fëmijë këtij i takon gjysma e pasurisë
trashëgimore.
nëse trashëgimlënësi ka më shumë se një fëmijë, këtyre do iu takojë një kuotë
baraz me 2/3 e trashëgimisë.
nëse trashëgimlënësi nuk ka fëmijë, por vetëm paraardhës të ligjshëm, këtyre u
takon 1/3 e pasurisë trashëgimore.
nëse trashëgimlënësi ka vetëm bashkëshortin, këtij i takon gjysma e pasurisë
trashëgimore.
nëse përveç bashkëshortit trashëgimlënësi ka një fëmijë, këtij i takon 1/3 e
trashëgimisë dhe bashkëshortit 1/3 tjetër.
nëse përveç bashkëshortit trashëgimlënësi ka dy ose më shumë fëmijë,
bashkëshortit do t’i takojë ¼ e trashëgimisë, ndërsa fëmijëve iu takon gjysma.
nëse bashkëshorti konkurron me paraardhësit (kur nuk ka fëmijë), këtyre u takon
gjysma e pasurisë trashëgimore, ndërsa paraardhësve u takon ¼. Në rastin kur
personi që bën testament prek rezervën ligjore duke përdorur sipas dëshirës më
shumë se çhyn në kuotën e disponueshme, trashëgimtarët e ligjshëm mund të
ngrenë reduktim të kuotave.
Reduktimi i kuotave (neni 553 e në vazhdim) është një e drejtë që ligji ua njeh
trashëgimtarëve ligjorë për të rimarrë kuotën ligjore nëpërmjet reduktimit të
kuotave të trashëgimtarëve të ligjshëm (neni 553), disponimeve testamentare(neni
554), ose dhurimeve (neni 558) të bëra nga trashëgimlënësi. Veprimi i reduktimit ka
fuqi prapavepruese me pasojën e kthimit edhe ndaj personit të tretë për shkak të
107 Në Itali, para 2012, jurisprudenca e Gjykatës së Kasacionit nuk e merrte në konsideratë mundësinë e
përjashtimit të personave jo trashëgimtarë nëse nuk shoqërohej nga aprovimi i një trashëgimtari tjetër.
76
dhurimit;parashakimi i afatit 10 vjeçar brenda të cilit veprmi mund të kryhet edhe
ndaj personit të tretë108. Kuotat e trashëgimtarëve të ligjshëm, disponimet
testamentare dhe dhurimet eventuale të trashëgimlënësit reduktohen përpjestimisht
në kufijtë e domosdoshëm për të plotësuar kuotën që u është rezervuar
trashëgimtararëve të ligjshëm. Kuota e rezervuar trashëgimtarit të ligjshëm duhet të
zvogëlohet nga dhurimet që ai ka marrë nga trashëgimlënësi,deri në atë pikë sa ai
mund të humbasë të drejtën e trashëgimisë, në qoftë se vlera e të mirave materiale
dhe e dhurimeve që ai ka marrë nga trashëgimlënësi gjatë jetës, të jetë e barabartë
me kuotën që i rezervon ligji. Reduktimi i kuotave është një veprim matematikor-
kontabël që i jep pasurisë së de cuius vlerën e aseteve duke zbritur detyrimet (i
ashtuquajtur relictum) dhe të gjitha dhurimet e bëra nga ai gjatë jetës (të
ashtuqujtura donatum). Shuma e relictum dhe donatum përfaqëson pasurinë
trashëgimore. Veprimi i reduktimit i nënshtrohet afateve të parashkrimit që janë
dhjetë vjet. Ka pasur mospërputhje në doktrinë dhe jurisprudencë në lidhje se me
cilin moment, duhet të lidhet ecja e afatit të parashkrimit, ai i çeljes së trashëgimisë
apo i publikimit të testamentit. Këtë gjë e kanë zgjidhur Kolegjet e Bashkuara të
Gjykatës së Lartë, që kanë konsideruar si moment të ecjes së parashkrimit në rastin
e disponimit testamentar, momentin kur trashëgimtari pranon trashëgiminë e de
cuius dhe në rastin e dhurimit, momentin kur çelet trashëgimia.
Veprimi i reduktimit drejtohet në radhë të parë drejt disponimeve testamentare dhe
nëse ato nuk janë të mjaftueshme trashëgimtari ligjor drejtohet drejt dhurimeve.
Dhurimet reduktohen duke filluar nga dhurimi i fundit dhe duke u ngjitur në ato të
mëparshme (neni 559). Nga paefektshmëria e disponimit të kundërshtuar me padinë
e reduktimit rrjedh detyrimi i përfituesit të disponimit të deklaruar të paefektshëm
që të kthejë pasurinë e patundshme që formonte objekt të aktit të disponimit; përsa i
përket këtij kthimi, favorizohet kthimi në natyrë (neni 560).
Kodi Civil Italian parashikon ndalimin e pakteve të trashëgimisë të të gjitha llojeve109
dhe këtë e gjë e parashikojnë dhe disa vende ish-komuniste ndër të cilat dhe Shqipëria.
108 Gaetano Petrelli “Sulla sicurezza degli acquisti da eredi e donatari”sulla rivista Notariato, n. 2/2005,
pag. 214 109 Cecere, Patto successorio, in Digesto discipline privatistiche, sez. civ., Aggiornamento, II, Torino
2003, p. 1001; Pene Vidari, Contratti post mortem, in Digesto discipline privatistiche, sez. civ.,
Aggiornamento, II, Torino 2003, p. 411; Putortì, Morte del disponente e autonomia negoziale, Milano
2001; Triola, Successioni e donazioni, Milano 2000, p. 1; Tagliaferri, Il divieto dei patti successori fra
77
3.2 Trashëgimia testamentare në Itali
Kemi trashëgimi testamentare në rastin kur trashëgimia u kalon trashëgimtarëve
nëpërmjet testamentit. Testamenti përcaktohet nga ligji si një akt i revokueshëm më anë
të të cilit trashëgimlënësi disponon për pasurinë e tij ose për një pjesë të saj pas vdekjes.
Ky është një akt tërësisht personal dhe nuk mund të bëhet nëpërmjet përfaqësimit110.
Testamenti bën pjesë në kategorinë e veprimeve juridike, veprime të njëanshme për
shkak të vdekjes. Ka tre lloje të ndryshme testamentesh:
testament ollograf
testamenti publik
testamenti sekret
Testamenti ka disa karakteristika:
Akt i revokueshëm:është gjithmonë e mundur për trahshëgimlënësin ta
shfuqizojë ose ta ndryshojë këtë akt;
Akt i njëanshëm: testamenti i prodhon efektet e tij pavarësisht pranimit apo jo të
trashëgimtarit;
Veçantia: nuk ekzistojnë akte të tjerë me anë të të cilëve mund të disponohet për
pasurinë e vet për kohën pas vdekjes;
Akt ngushtësisht personal: kuotat apo pjesa e pasurisë që u kalon
trashëgimtarëve përcaktohet vetëm nga trashëgimlënësi dhe nga asnjë person
tjetër;
Akt formal dhe solemn: testamenti për të qënë i vlefshëm duhet të bëhet në
formën e kërkuar nga ligji që do të thotë që është gjithmonë e nevojshme
hartimi i testamentit në formë të shkruar.
Është absolutisht i pavlefshëm testamenti i hartuar në formë verbale. Trashëgimia
kalon tek trashëgimtari vetëm nëpërmjet pranimit, që është një akt i njëanshëm me
anë të të cilit ai shpreh vullnetin e tij, akt i cili është i revokueshëm. Në ndryshim
nga kjo ekziston dhe një tip trashëgimie me titull të veçantë me anë të të cilës
autonomia e ordine pubblico, in Notariato, 2003, p. 431; Del Prato, Sistemazioni contrattuali in funzione
successoria: prospettive di riforma, in Riv. not., 2001, p. 62 110 Guida"Come fare Testamento" in Creative Commons, faretestamento.com. URL consultato il 25
nëpërmjet testamentit fitohen sende të veçanta të shkëputura nga pasuria
trashëgimore.
3.2.1 Format e testamentit
Kodi Civil Italian parashikon parimin e veprimit juridik formal solemn për sa i përket
testamentit, që do të thotë që për vlefshmërinë e tij parashikohet një nga fomat tipike të
parashikuara nga nenet 601 e në vazhdim. Njihen dy lloj testamentesh: testamentet e
zakonshme dhe testamentet e veçantë.
Janë testamente të zakonshme:
testamenti ollograf që është një akt i shkruar, që përmban një datë të caktuar dhe i
nënshkruar nga trashëgimlënësi;
testamenti publik, që është një akt që hartohet nga noteri në prani të dy dëshmitarëve
dhe i nënshkruar nga trashëgimlënësi;
testamenti sekret është një akt i hartuar nga trashëgimlënësi dhe që i dorëzohet
noterit nga ai vetë në prani të dy dëshmitarëve sipas dispozitave të parashikuara nga
nenet 604 e 605.
Janë testamente të veçantë:
testamenti i hartuar në rastin e sëmundjeve ngjitëse ose fatkeqësive natyrore (neni
609-610 c.c.);
testamenti i hartuar në anije ose në avion (nenet 611-616 c.c.);
testamenti i hartuar nga ushtarakët (nenet 617-618 c.c.).
Legjislatori e përcakton testamentin si akt të revokueshëm (neni 587). Revokimi bëhet
pas vdekjes së trashëgimlënësit dhe nuk mund të sjellë efekte para këtij momenti.
Parimi i revokueshmërisë është një parim i rendit publik, pasi legjislatori ka ndaluar çdo
heqje dorë nga revokimi dhe përveç kësaj ka përcaktuar pavlefshëmrinë absolute të çdo
lloj dispozite që parashikon disponimin e pasurisë trashëgimore (neni 458) duke ndaluar
revokimin e kësaj pasurie.
Testamenti është një akt ngushtësisht personal. Nuk lejohet revokimi i testamentit
përveç rasteve të formave të parashikuara në dispozitat ligjore. Revokimi i testamentit
mund të bëhet si për dispozitat pasurore ashtu dhe për dispozitat jopasurore. Për këto të
79
fundit parasikohen disa përjashtime, një nga të cilat është taksative dhe ka të bëjë me
njohjen e fëmijës së lindur jashtë martese111. Revokimi është një akt juridik i njëanshëm
dhe për këtë arsye është e ndaluar një kontratë revokimi siç janë të ndaluara paktet e
trashëgimisë. Revokimi është një akt aksesor, pasi ekzistenca e tij varet nga ekzistenca e
aktit kryesor që është testamenti. Doktrina parashikon tre raste të revokimit testamentar:
revokim i shprehur
revokim i heshtur112
revokimi ligjor për shkak të ekzistencës së fëmijëve (trashëgimtarëve). Nuk
mund të bëjnë testament:1) minorenët; 2) personat e shpallur të paaftë mendërisht;3)
personat e paaftë nga vetë natyra e tyre. Testamenti ollograf është një testament i
shkruar tërësisht nga testatori, i nënshkruar prej tij dhe që përmban një datë të
caktuar113. Ky testament depozitohet tek një noter që mban një procesverbal në
prani të dy dëshmitarëve. Kusht i rëndësishëm për këtë lloj forme testamenti është
që të shkruhet nga testatori me shkrimin e tij, data e tij duhet të përmbaje ditën,
muajin dhe vitin. Mungesa e njërit prej këtyre elementëve sjell pavlefshmëri
absolute te testamentit. Nënshkrimi i testatorit është një element tjetër që ka për
qëllim identifikimin e sigurt të tij si person. Testamenti publik i dorëzohet noterit në
prani të dëshmitarëve, ofron më shumë garanci se testamenti ollograf si për ruajtjen
dhe integritetin e tij, ashtu dhe në përcaktimin e vullnetit të testatorit114.
Ky testament përmban: 1. deklaratë vullneti të bërë verbalisht nga testatori tek
noteri në prani të dëshmitarëve; 2. hartimi me shkrim i vullnetit të testatorit nga
111 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G.,, neni 256
112 Giovanni Criscuoli, Il testamento: norme e casi, Padova, Cedam, 1995, P.79 113 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., neni 602
114 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., neni 603
80
noteri; 3. leximi i aktit testatorit në prani të dëshmitarëve; 4. tregimi i vendit, datës,
orës së nënshkrimit; 5. nënshkrimi i testatorit, i dëshmitarëve dhe noterit.
Testamenti sekret është një akt publik kompleks që përmban deklaratat e testatorit
dhe një akt të marrjes së këtyre deklaratave nga noteri. Ky testament paraqet
avantazhin që ka testamenti ollograf (fshehtësia e përmbajtjes) përveç garancive të
tjera të ruajtjes, integritetit dhe origjinalitetit. Deklaratat e testatorit mund të mos
shkruhen me dorë, por duhet të nënshkruhen nga testatori. Data e testamentit është
ajo e aktit të marrjes. Testamentet e posaçme (veçantë) Në raste të veçanta nuk
është e mundur të bëhen testamentet e zakonshme dhe as nuk mund t’i drejtohesh
noterit (për shkak të sëmundjeve të ndryshme, fatkeqësive, aksidenteve në bordin e
anijeve ose avionëve). Testamentet e posaçme e humbasin efikasitetin e tyre tre
muaj pasi mbaron së ekzistuari arsyeja që ka penguar testatorin që të hartojë një
testament të zakonshëm. Legjislatori përcakton pavlefshmërinë e testamentit në këto
raste: • kur nuk ka siguri për prejardhjen e testamentit të personit ndaj të cilit do të
disponohet (mungesa e firmës ose nënshkrimit) • kur ka mungesa të tjera për sa i
përket formës115.
3.3 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Gjerman
Kodi Civil Gjerman BGB (Bürgerlichesgesetzbuch) është i ndarë në pesë libra 116dhe e
drejta e trashëgimisë trajtohet në librin e pestë (Erbrecht). Neni 1922/1 i Kodit Civil
Gjerman thotë:” Me vdekjen e një personi,prona e atij personi (trashëgimia) kalon si
një e tërë në një ose më shumë personave të tjerë (trashëgimtarët). ”Kanë të drejtë të
jenë trashëgimtar vetëm personat që kanë lindur gjallë në momentin e çeljes së
trashëgimisë dhe personat, të cilët nuk janë gjallë në momentin e çeljes së saj, por janë
konceptuar dhe kanë lindur gjallë përpara çeljes së saj117. Në Gjermani trashëgimtari
fiton ipso iure pasurinë trashëgimore dhe ka afat për të mos e pranuar atë nga gjashtë
javë deri në gjashtë muaj (§ 1944 BGB), afat në përfundim të të cilit nënkuptohet se ai
115 Kodi Civil Italian (Il Codice Civile Italiano, R.D. 16 marzo 1942, n. 262 Approvazione del testo del
Codice Civile, (Pubblicato nella edizione straordinaria della Gazzetta Ufficiale, n. 79 del 4 aprile 1942,
Edizione in corso di aggiornamento a cura di avv. F. Chiaves - dott.sa V. Virzì, sotto la supervisione del
prof. P. G., neni 606/2
116 Libri i parë-pjesa e përgjithshme ((Allgemeiner Teil),libri i dytë-disiplina e detyrimeve dhe kontratave
(Recht der Schuldverhältnisse),libri i tretë-e drejta e të mirave dhe e pronësisë (Sachenrecht),libri i katërt-
e drejta e familjes (Familienrecht) dhe libri i pestë-e drejta e trashëgimisë. 117 Kodi Civil Gjerman (Deutschen Bürgerlichen Gesetsbuch, Aufgebotsverfahren, January 1, 1900), neni
1923
81
e ka pranuar trashëgiminë118. Njëlloj si në Itali, ku trashëgimia çelet në momentin e
vdekjes së trashëgimlënësit, në vendbanimin e fundit të tij, sipas ligjit gjerman
gjithashtu gjykata kompetente e trashëgimisë është ajo e vendbanimit të fundit të de
cuius. Një përjashtim është parashikuar në Land del Baden-Wurttemberg, në të cilën
kompetente për trashëgiminë janë “noterët shtetërorë”, në cilësinë e gjyqtarëve të
trashëgimisë. Detyra kryesore e gjyqtarit të trashëgimisë është ajo e lëshimit të
“çertifikatës së trashëgimisë” (Erbschein) dokument zyrtar, që përcakton se cilët janë
trashëgimtarët dhe cilat janë kufizimet në lidhje me trashëgiminë. Procesi arrin kulmin
me lëshimin e kësaj çertfikate (Erbschein),e cila për sa kohë nuk tërhiqet apo deklarohet
e pavlefshme i jep legjitimitet personit të cilit i drejtohet119. Posedimi i trashëgimisë i
kalon me të drejtë të plotë të gjithë trashëgimtarëve dhe legatarëve(§ 857 BGB), edhe
pse ushtrimi efektiv i tij kërkon më shumë për arsye praktike lëshimin e “çertfikatës së
trashëgimisë”120. Ai ka një rëndësi të madhe në kuptimin që ndryshime të mundshme
legjislative pas hartimit të dokumentit, nuk vlejnë për trashëgiminë e hapur. Kjo
çertfikatë përbën çelësin e hyrjes tek pasuria e trashëgimlënësit e një personi të tretë.121
E drejta gjermane e trashëgimisë bazohet në katër parime kryesore:
1) parimi i trashëgimisë private;
2) parimi i trashëgimisë universale;
3) parimi i lirisë në hartimin e testamentit;
4) parimi i trashëgimisë nga të afërmit e trashëgimlënësit.
1) Parimi i trashëgimisë private nënkupton që shteti trashëgon i fundit nëse nuk
trashëgimtarë ligjorë dhe testamentarë ose nëse trashëgimtarët ligjorë kanë refuzuar
trashëgiminë për shkak të borxheve të shumta ose kanë hequr dorë prej saj.
2) Parimi i trashëgimisë universale nënkupton që me vdekjen e trashëgimlënësit pasuria
trashëgimore u kalon trashëgimtarëve të tij së bashku me pronësinë e saj. Në momentin
e kalimit të pasurisë trashëgimtarit i kalojnë dhe të drejtat reale dhe personale.
118 Cfr. H. LANGE, K. KUCHINKE, Lehrbuch des Erbrechts, IV ed., München, 1995, p. 181 ss.. 119 CACCAVALE, La circolazione degli immobili con provenienza successoria e la trascrizione
dell'accettazione dell'eredità, in Familia, 2002, p. 1052 120 Cfr. ULRICH VON LUBTOË, Erbrecht. Eine systematische Darstellung, Berlino, Duneker &
Humblot, 1971, p. 257 e 1002-1003; LELEU, Nécessité et moyens d'une harmonisation, cit., passim. 121 ID., Nécessité et moyens d'une harmonisation, cit., p. 159 ss..
82
Nuk bëhet dallim, sepse pasuria trashëgimore kalon si një e tërë122. Trashëgimtarit i
kalojnë si të drejtat ashtu dhe detyrimet e kësaj pasurie trashëgimore. Kalimi i pasurisë
trashëgimore tek trashëgimtari ndodh ipso jure dhe nuk është i nevojshëm asnjë
përfaqësues personal (duke përfshirë ekzekutiv ose administrator), administrues i
besuar, asnjë lloj veprim pranimi nga trashëgimtari apo ndonjë vendim gjykate për
transferimin e pasurisë trashëgimore. Nëse ka më shumë se një trashëgimtar për një
pasuri trashëgimore ata formojnë një të ashtuquajtur “komunitet trashëgimtarësh”
((Erbengemeinschaft). Ata zotërojnë pasurinë së bashku dhe duhet të vendosin mes tyre
në lidhje me ndarjen e saj duke u bazuar në vullnetin e trashëgimlënësit (testamenti) ose
në dispozitat ligjore (trashëgimia ligjore).
3) Parimi i lirisë në hartimin e testamentit garantohet nga kushtetuta gjermane dhe i
garanton trashëgimlënësit liri në hartimin e testamentit për të zëvendësuar ose ndryshuar
dispozitat në lidhje me trashëgiminë ligjore. Ai nuk është i detyruar ti trajtojë
trashëgimtarët në mënyrë të barabartë. Gjithsesi kjo liri kufizohet nga rezerva ligjore
sipas të cilës trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia trashëgimtarë të
caktuar. Kufizim tjetër i kësaj lirie mund të jepet dhe nga gjykata.
4) Parimi i trashëgimisë nga të afërmit e trashëgimlënësit ka të bëjë me faktin se kur
trashëgimlënësi nuk ka bërë testament, pasuria trashëgimore do t’i kalojë familjes së tij
duke ndjekur rregullat e trashëgimisë ligjore dhe nëse këta të afërm janë të përjashtuar
nga trashëgimia mbi bazën e një dispozite testamentare, ata kanë të drejtë të kërkojnë
pjesën e trashëgimisë që i takon atyre. Në mënyrë që trashëgimtarët të mund të evitojnë
të trashëgojnë një pasuri me shumë detyrime, ligji gjerman parashikon një mekanizëm
me të cilin ata kanë të drejtë të heqin dorë nga trashëgimia (Erbausschlag). Një
trashëgimtar ka gjashtë javë kohë për të hequr dorë nga trashëgimia. Trashëgimtari nuk
mund të heqë dorë nga trashëgimia nëse e ka pranuar atë ose periudha e heqjes dorë nga
depozituar tek ai, duke kërkuar kthimin e tij dhe revokimin e ruajtjes zyrtare. Testatori
mund të kërkojë kthimin në çdo moment dhe noteri duhet t’ia kthejë atij personalisht.
Në rastin kur testatori harton një testament të ri, pa revokuar zyrtarisht testamentin e
mëparshëm, testamenti i ri revokon atë të mëparshmin. Nëse testamenti i mëvonshëm
revokohet, pa hartuar një testament të ri, testamenti i revokuar më përpara e fiton sërish
efikasitetin.
3.5 Instituti i trashëgimisë sipas Kodit Civil Francez.
Kodi Civil francez përfaqëson një reformim të plotë dhe kodifikimin e ligjeve civile
franceze. Nën regjimin e vjetër më shumë se 400 kode të ligjeve ishin në pjesë të
ndryshme të Francës, me common law që predominonte në veri dhe e drejta romake në
jug. Revolucioni përmbysi shumë prej këtyre ligjeve. Përveç kësaj, qeveritë
revolucionare kanë miratuar më shumë se 14.000 pjesë të legjislacionit.
Pesë përpjekje u bënë për të kodifikuar ligjet e reja të Francës gjatë periudhave të
Konventës Kombëtare dhe Direktoratit. Edhe pse drafti u përfundua në fund të vitit
1801, Kodi nuk është publikuar deri më 21 Mars 1804. Kodi Civil i vitit 1804 u përpoq
të pajtojë traditat e ligjit të vjetër me rezultatet e sjella nga episodi i Revolucionit133.
Kodi Civil paraqet një përzierje tipike napoleoniane të liberalizmit dhe
konservatorizmit, edhe pse shumica e fitimeve bazë revolucionare - barazisë para ligjit,
liria e fesë dhe heqja e feudalizmit – ishin të konsoliduara brenda ligjeve. Kodi
përforcoi pushtetin patriarkal duke e bërë burrin rregullatorin e familjes. Trashëgimia
trajtohet në librin III në Titullin I të Trashegimisë nga neni 718 dhe kështu me radhë.
Kodi Civil Francez është i ndarë në tri pjesë Libri 1 Personat, Libri II Pronësia dhe
Modifikimet e Ndryshme të Pronës dhe Libri III Mënyrat e Ndryshme të Fitimit të
Pasurisë. Trashëgimia është një mënyrë e fitimit të pasurisë nga njerëz të ndryshëm nga
vdekja e një personi të caktuar.
Pasuritë fitohen dhe transmetohen nëpërmjet trashëgimisë, dhurimit apo testamentit dhe
përmes efektit të detyrimit. Palët pjesëmarrëse në marrëdhëniet e trashëgimisë janë dy:
autori, trashëgimlënësi zakonisht e quajmë de cujus, fjalë të marra nga formula latine "is
133 Ambroise Colin, “Le droit de succession dans le Code Civil”, in J Carbonnier et al, Le Code Civil
1804-1904: Livre du centenaire (repr 2004) 297 ff, ku autori minimizon risinë e ligjit revolucionar duke
theksuar progresin e arritur në kuadër të regjimit të vjetër në aspektin e barazisë.
91
de cujus succession agitur" dhe personi që merr pasurinë quhet trashëgimtar dhe
pasardhës legatar. Në sistemin francez kalimi i pasurisë trashëgimore përveç se bëhet
në mënyrë direkte, është dhe e menjëhershme, duke qënë se ky kalim realizohet ipso
iure me çeljen e trashëgimisë.134 Me këtë ka të bëjë instituti i saisine (e ka prejardhjen
nga saisir “kap135”), kuptimi i së cilës është “le mort saisit le vif son hoir plus proche”
(personi i vdekur i kalon të drejtat e tij trashëgimtarit të të tij të gjallë më të afërt), ose
mortus facit possessorem vivum sine ulla adprehensione. Saisine është e drejta që i
takon trashëgimtarit ose legatarit në lidhje me kalimin ipso iure, pa qënë nevoja e
pranimit të trashëgimisë, as për një autorizim gjyqësor, të të drejtave si trashëgimtar në
lidhje me pasurinë trashëgimore. Ka dy lloje të trashëgimisë, trashëgimia publike,
kolektive dhe trashëgimia private individuale. Trashëgimia publike ka lidhje me kalimin
e pasurisë së trashëgimlënësit në favor të komunitetit: shtetit në shoqëritë moderne.
Trashëgimia private ka lidhje me kalimin e pasurisë në favor të disa individëve136 Ka dy
lloje trashëgimish trashëgimi ligjore dhe trashëgimi testamentare. Në rastin e
trashëgimisë testamentare nëpërmjet një akti të njëanshëm juridik, testamentit
përcaktohen trashëgimtarët e ndryshëm. Në rastin e trashëgimisë ligjore është ligji që
përcakton trashëgimtarët në rast të vdekjes së trashëgimlënësit. Sipas ligjit francez për
trashëgiminë, ligji i zbatueshëm është ai i vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit. Ky
ligj zbatohet nëse i vdekuri ka pasur vendbanimin e tij të përhershëm në Francë. Për
pasuri të paluajtshme, zbatohet ligji i vendndodhjes së pasurisë dhe kjo ndodh në qoftë
se personi i vdekur ka pasur pasuri të paluajshme në Francë. Ligji francez nuk
parashikon një zgjedhje në lidhje me ligjin e aplikueshëm në lidhje me trashëgiminë.
Trashëgimia hapet me rastin e vdekjes së trashëgimlënësit: nga vdekja natyrore dhe nga
vdekja civile 137.
Procedura pastaj përfshin ushtrimin e të drejtës të zgjedhjes për trashëgimtarin. Pasuritë
kalojnë ipso jure në kohën e vdekjes, por një transferim i tillë nuk është i domosdoshëm.
134 Cfr. Y.H. LELEU, La transmission, cit., p. 36 ss.. 135 GIARDINA, voce Saisine, in Noviss. Dig. it., Torino, 1969, vol. XVI, 318 ss.. 136 Ky sistem nuk përjashton faktin se komuniteti publik mund të përfitojë nga pasuria e trashëgimlënësit
nëpërmjet testamentit, por kjo nuk është në aftësinë e tij si autoritet publik që merr të ardhurat e pasurisë;
përfiton siç mund të përfitojë çdo trashëgimtar tjetër i përcaktuar nga trashëgimlnësi.
137 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 718
92
Nëse disa persona, respektivisht të thirrur në trashëgimi të njëri-tjetrit, vdesin në të
njëjtin aksident, sa që nuk është e mundur të përcaktohet se cili prej tyre vdiq i pari,
prezumimi i të shpëtuarve përcaktohet nga rrethanat e ngjarjes dhe nga mosha dhe
gjinia. Nëse ata të cilët u zhdukën së bashku ishin nën pesëmbëdhjetë vjeç, më i madhi
do të supozohet që ka mbijetuar. Nëse ata ishin të gjithë mbi të gjashtëdhjetat, i riu
prezumohet që ka mbijetuar. Nëse disa ishin nën pesëmbëdhjetë vjeç dhe disa më
shumë se gjashtëdhjetë, i pari presupozohet se ka mbijetuar138. Kështu në Kodin Civil
Francez disponimi i trashëgimisë i referohet tri mënyrave të përcaktuara në nenin 1002,
paragrafi i parë i tij, të cilat janë: legu universal, legu me titull universal dhe legu me
titull partikular. Legu universal, nënkupton universalitetin e trashëgimisë dhe ndahet në
këto kategori:
-Legun e të gjitha sendeve të luajtshme dhe të paluajtshme ose e gjithë pasuria e
testatorit;
-Legun e të gjitha të mirave të disponueshme ose e një sasie konstante të të mirave
-Legun e nue- propriété (pronësisë së zhveshur, që do të thotë se dikush e ka në
uzufrukt). Legu me titull partikular nënkupton disponimin e një ose më shumë sendeve
(të mirave) të përcaktuara139.Trashëgimtarët mund të trashëgojnë nëse ata kanë zotësi
për të trashëguar. Kanë zotësi për të trashëguar ata që janë gjallë në kohën e çeljes së
trashëgimisë ose janë zënë para çeljes së saj dhe kanë lindur gjallë. Ata mund ta
provojnë zotësinë e tyre me çdo lloj mjeti. Zotësia e trashëgimtarit për të trashëguar
mund të provohet me anë të një dëshmie betimi të hartuar nga një noter i civil law, me
kërkesë të një ose më shumë paditësve të ligjshëm.
Ky betim konsiderohet autentik deri sa të provohet e kundërta140. Janë të padenjë për të
trashëguar dhe përjashtohen nga trashëgimia:
138 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 721
139 Juliana Latifi “Instituti i trashëgimisë në spektrin e vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë”,
Avokatia Prill 2012, fq.127 140 Kodi Civil Francez : Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 730-3
93
1) Ai i cili është i dënuar, si autor krimi apo bashkëpunëtor, me një dënim të rëndë,
sepse me qëllim ka vrarë ose ka tentuar të vrasë trashëgimlënësin.
2 ) Ai i cili është i dënuar, si autor krimi apo bashkëpunëtor, me një dënim të rëndë për
shkak të goditjeve të qëllimshme, dhunës apo sulmit ndaj trashëgimlënësit që ka
provokuar vdekjen e tij, pa pasur qëllim që ta shkaktonte atë.
3) Ai që është dënuar për dëshmi të rremë kundër trashëgimlënësit në një proces penal;
4) Ai që është dënuar për abstenim të qëllimshëm nga parandalimi i një vepre penale
serioze ose të zakonshme kundër integritetit fizik të trashëgimlënësit, ndërsa ai mund ta
bëntë këtë pa ndonjë rrezik, si për veten e tij ose persona të tretë;
5) Ai që është dënuar për një akuzë shpifjeje penale kundër trashëgimlënësit, ku në
lidhje me aktet e denoncuara, një dënim i rëndë ka lindur.
Deklarata e padenjësisë bëhet pas çeljes së trashëgimisë nga gjykata dhe një kërkesë
duhet të paraqitet brenda gjashtë muajve nga vdekja ku dënimi ose dënimi i paraprin
vdekjes, apo brenda gjashtë muajve të këtij vendimi, ku ajo ndjek vdekjen. Në mungesë
të trashëgimtarëve, një kërkesë e tillë mund të paraqitet nga zyra e prokurorit të
qeverisë. Trashëgimlënësi pas fakteve dhe njohurive që ka për padenjësinë ka mundësi
që në formën e një deklarate të shprehur në formën e testamentit, të njohë të drejtat si
trashëgimtar të personit të padenjë ose të bëjë një transferim falas, universal ose me
titull universal, në favor të tij. Një trashëgimtar i cili është përjashtuar nga trashëgimia
për shkak të padenjësisë është i detyruar të kthejë të gjitha të ardhurat dhe frutet që ka
përfituar nga këto të ardhura prej çeljes së trashëgimisë. Fëmijët e një personi të
padenjë nuk mund të përjashtohen për shkak të fajit të prindërve të tyre, nëse ata vijnë
në trashëgimi në emër të tyre apo përmes përfaqësimit; por një person i padenjë nuk
mund, në çdo rast, të kërkojë të drejta gëzimi mbi pasurinë trashëgimore, të drejta që jep
ligji ndaj baballarëve dhe nënave mbi pronën e fëmijëve të tyre141. Trashëgimia kalon
nëpërmjet ligjit për të afërmit dhe bashkëshortin. Një bashkëshort pasjetues jo i
divorcuar, kundër të cilit nuk ekziston një urdhër ndarjeje gjyqësore që ka forcën e res
141 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 729-1
94
judicata është një bashkëshort që ka të drejtë për të trashëguar. Në mungesë të një
bashkëshorti trashëgimtar, të afërmit janë të thirrur për të trashëguar si në vijim:
1) Fëmijët dhe pasardhësit e tyre;
2) I ati dhe nëna, vëllezërit dhe motrat dhe pasardhësit e këtyre të fundit;
3) Paraardhësit përveç babait dhe nënës;
4) Të afërm të tjerë dhe pasardhësit e këtyre të fundit.
Franca ndryshon nga të gjitha sistemet e tjera paralele gjermanike për sa i përket
trashëgimisë. Për shembull, në Francë prindërit thirren në të njëjtën kohë për të
trashëguar si vëllezërit dhe pasardhësit e tyre, ndërsa në sistemet e tjera, prindërit
përjashtojnë vëllezërit142. Secila prej këtyre katër kategorive përbën një radhë të
trashëgimtarëve, e cila përjashton radhën pasardhëse. Fëmijët ose pasardhësit e tyre
trashëgojnë babanë dhe nënën ose paraardhësit e tjerë, pa dallim seksi apo të qënit
fëmija e parë, edhe kur janë të lindur nga martesa të ndryshme. Kur një trashëgimlënës
nuk lë pasardhës, as vëlla apo motër, apo pasardhësit e këtij të fundit, babai i tij dhe
nëna trashëgojnë prej tij, secili prej tyre merr gjysmën e pasurisë. Kur babai dhe nëna
kanë vdekur para trashëgimlënësit dhe ky i fundit nuk lë pasardhës, vëllezërit dhe
motrat e trashëgimlënësit apo pasardhësit e tyre trashëgojnë prej tij, duke përjashtuar të
afërmit e tjerë apo paraardhës. Kur babai dhe nëna të jetojnë më gjatë se trashëgimlënësi
dhe ky i fundit nuk ka pasardhës, por vëllezërit dhe motrat ose pasardhësit e tij, një e
katërta e trashëgimisë bie për secilin prej babait dhe nënës dhe gjysma e mbetur
vëllezërve dhe motrave apo pasardhësve të tyre.
Kur vetëm babai dhe nëna jetojnë, një e katërta e trashëgimisë i kalon atyre dhe tre të
katërtat vëllezërve dhe motrave apo pasardhësve të tyre. Afërsia e marrëdhënieve
përcaktohet nga numri i brezave; çdo brez është quajtur një shkallë. Sekuenca e
shkallëve formon një vijë; sekuenca e shkallëve midis personave që e kanë prejardhjen
njëri nga tjetri është quajtur vija direkte; sekuenca e shkallëve në mes të personave të
cilët nuk e kanë prejardhjen njëri nga tjetri, por që e kanë prejardhjen nga një
142 Bernard Dutoit “Perspectives comparatives sur la succession ab intestat”, in Le droit des successions
en Europe (2003) 18 ff; Karl Heinz Neumayer, “Intestate succession”, in International Encyclopedia of
Comparative Law (IECL) vol 5, ch 3( 2002) paras 2 ff
95
paraardhës i përbashkët, quhet vija e të afërmve. Në vijë të drejtë, si shumë shkallë
numërohen breza mes personave: pra, një djalë është, në lidhje me babain e tij, në
shkallë të parë, një nip në të dytin; dhe reciprokisht babai dhe gjyshi për sa i përket
bijve dhe nipave. Në vijë të tërthortë, shkallët numërohen nga brezat nga një prej të
afërmve tek dhe ekskluzive nga paraardhësi i përbashkët dhe nga ky i fundit tek të
afërm të tjerë. Kështu, dy vëllezër janë të afërm në shkallë të dytë; xhaxhai dhe nipi janë
në shkallën e tretë; kushërinjtë e parë në shkalla e katërt; dhe kështu me radhë. Në çdo
radhë, trashëgimtari i cili është në shkallën më të afërt e përjashton trashëgimtarin në
një shkallë të mëvonshme. Në të njëjtën shkallë, trashëgimtarët trashëgojnë në pjesë të
barabarta. Të afërmit e ndryshëm nuk mund të trashëgojnë përtej shkallës së gjashtë. Të
qënit prindër është i ndarë në dy degë, në varësi nëse rrjedh nga babai apo nëna. Kur
trashëgimia rrjedh për paraardhësit, ajo është e ndarë në gjysmë mes atyre të degës së
babai dhe ata të degës së nënës. Në çdo degë, personi prejardhës i cili është në shkallën
më të afërt trashëgon, duke përjashtuar të gjithë të tjerët. Personi prejardhës i një dege,
paraardhësit e degës tjetër do të marrin të gjithë pasurinë trashëgimore. Kur trashëgimia
iu ndahet të afërmve, vëllezërve dhe motrave dhe pasardhësve të tyre, ajo është e ndarë
gjysma mes atyre të degës së babait dhe atyre të degës së nënës. Në çdo degë, i afërmi i
cili është në shkallën më të afërt trashëgon duke përjashtuar të tjerët. Duke kaluar të
afërmit e një dege, i afërmi i degës tjetër do të marrë të gjithë trashëgiminë. Përfaqësimi
zhvillohet pa kufizim në vijën direkte. Ai është pranuar në të gjitha rastet, nëse fëmijët e
trashëgimlënësit konkurrojnë me pasardhësit e një fëmije të paravdekur apo nëse të
gjithë fëmijët e trashëgimlënësit kanë vdekur para tij, pasardhësit e ketyre fëmijëve janë
të barabartë ose jo ndërmjet tyre. Përfaqësimi është i vlefshëm në lidhje me pasardhësit
e trashëgimlënësit dhe të afërmit e privilegjuar, por nuk bëhet në favor të paraardhësve;
në secilën prej dy vijave, ata që janë më të afërt gjithmonë përjashtojnë ata që janë më
larg.
Në vijë të tërthortë, përfaqësimi është pranuar në favor të fëmijëve dhe pasardhësve të
vëllezërve apo motrave të trashëgimlënësit, nëse ata vijnë në trashëgimi njëkohësisht
me xhaxhallarët dhe hallat, ose nëse, të gjithë vëllezërit dhe motrat e trashëgimlënësit
kanë vdekur para tij, trashëgimia i shkon pasardhësve të tyre në mënyrë të barabartë
apo jo sipas shkallës. Tradicionalisht, ishte vetëm trashëgimlënësi që mund të
përfaqësohej, që do të thotë se përfaqësimi nuk ishte në dispozicion të një trashëgimtari
i cili, edhe pse ende gjallë, ishte i padenjë për të trashëguar apo kishte hequr dorë nga
96
trashëgimia143. Ndërsa një përfaqësues nuk mund të trashëgojë në emër të tij (për shkak
të pozicionit të personit të përfaqësuar që merr trashëgiminë), as nuk mund të marri të
drejta të caktuara nga ai person (si një trashëgimtar i padenjë ose që ka hequr dorë nuk
ka të drejtë në pasurinë trashëgimore). Pozita nuk mund, pra, të shpjegohet nga
përfaqësimi144dhe është për të ardhur keq që ligjvënësi, në vitin 2006, ka vazhduar të
mbështetet në këtë nocion të rremë dhe jo thjesht të sigurojë që, në disa raste, pasuria
kalon në bazë të kaptinave145. Një bashkëshort ka të drejtë për të trashëguar qoftë edhe
vetëm ose në konkurrencë me të afërmit e një trashëgimlënësi. Kur një bashkëshort që
ka vdekur lë fëmijë ose pasardhës, bashkëshorti i gjallë do të marrë, sipas zgjedhjes së
tij ose të saj, ose uzufruktin e të gjithë pronës ekzistuese ose pronësinë e 1/4 kur të gjthë
fëmijët e lindur janë nga të dy bashkëshortët dhe pronësisë e një të katërtës, në prani të
një ose disa fëmijëve të cilët nuk kanë lindur nga të dy bashkëshortët. Kur, në mungesë
të fëmijëve ose pasardhësve, një trashëgimlënës e lë babanë dhe nënën, bashkëshorti
pasjetues do të marrë gjysmën e pasurisë. Gjysma tjetër bie për një të katërtën tek babai
dhe për një të katërtën tek nëna. Kur babai apo nëna kanë vdekur pjesa të cilën ata do ta
kishin marrë e merr bashkëshorti pasjetues. Në mungesë të fëmijëve ose pasardhësve të
trashëgimlënësit ose të të atit dhe nënës, bashkëshorti pasjetues do të të marrë të gjithë
pasurinë.
Në rast të vdekjes të babait dhe nënës dhe në mungesë të pasardhësve, pasuria që
trashëgimlënësi ka marrë prej tyre nga trashëgimia ose nëpërmjet dhurimit dhe që është
gjetur në natyrë në trashëgimi shkon për ½ ndaj vëllezërve dhe motrave të
trashëgimlënësit apo pasardhësve të tyre, këta që e kanë origjinën nga prindi që ka
vdekur ose prej prindërve prej të cilëve ndarja e ka origjinën. Kur një bashkëshort
pasjetues merr të gjithë pasurinë apo tre të katërtat e saj, paraardhësit e trashëgimlënësit,
përveç babait dhe nënës, të cilët janë në nevojë kanë të drejtë të një detyrimi të
mirëmbajtjes ndaj trashëgimisë. Afati brenda të cilit mund të kërkohet është një vit pas
vdekjes, ose në momentin nga i cili trashëgimtarët ndërpresin pagesat që kanë bërë më
143Kenneth GC Reid, Marius J D Waal and Reinhard Zimmermann “Comparative Succession Law
145 Sophie Gaudemet, “ La représentation successorale au lendemain de la loi du 23 juin 2006” {2006}
Def 1366; Michel Grimaldi “La répresentation de l’héritier renonçant” {2008} Def 25
97
përpara ndaj paraardhësve. Në rast të pronësisë së pandarë periudha do të zgjatet deri në
përfundimin e ndarjes. Pagesat periodike do të merren nga trashëgimia. Ato do të
përballohen nga të gjithë trashëgimtarët dhe, në rast të pamjaftueshmërisë, nga të gjithë
legatarët specifikë, në proporcion me atë që ata morën. Kur një bashkëshort pasjetues ka
një mundësi zgjedhjeje në mes të pronësisë ose të uzufruktit, të drejtat e tij apo të saj
nuk mund të caktohen kaq gjatë që ai ose ajo mos ta ushtrojnë të drejtën e zgjedhjes.
Mundësia e një bashkëshorti në mes të uzufruktit dhe pronësinë mund të provohet me
çdo mjet. Kur një person të cilit një trashëgimi i është transferuar vdes pa hequr dorë
prej saj apo pa e pranuar atë shprehimisht ose me sjellje, trashëgimtarët e tij mund ta
pranojnë apo heqin dorë nga ajo në emër të tij 146. Kur trashëgimtarët nuk bien dakord
për të pranuar apo hequr dorë nga trashëgimia, ajo duhet të pranohet vetëm duke bërë
inventar. Një i rritur mund ta “sulmojë” pranimin, të shprehur ose me sjellje, që ai bëri
për një trashëgimi vetëm në rastin kur pranimi ishte rezultat i një mashtrimi të kryer
ndaj tij; ai nuk mund të kërkojë me arsyetimin se ai pësoi humbje, përveç vetëm në
rastin kur trashëgimia është zhytur ose reduktuar më shumë se gjysma me anë të
zbulimit të një testamenti të panjohur në kohën e pranimit. Heqja dorë nga trashëgimia
nuk mund të prezumohet; kjo mund të bëhet vetëm në zyrën e gjykatës në të cilën u çel
trashëgimia, në një regjistër të veçantë të mbajtur për këtë qëllim. Një trashëgimtar i cili
heq dorë do të konsiderohet sikur nuk është thirrur asnjëherë si trashëgimtar. Pjesa e një
trashëgimtari i cili heq dorë iu shtohet bashkë-trashëgimtarëve të tjerë; kur ai është i
vetëm, pjesa e tij kalon tek shkalla e ardhshme.
Një person nuk mund të marrë për përfaqësim një trashëgimtar i cili heq dorë: kur
personi që heq dorë është trashëgimtari i vetëm në radhën e tij, ose kur të gjithë bashkë-
trashëgimtarët heqin dorë, fëmijët vijnë në të drejtën e tyre dhe trashëgojnë. Kreditorët e
atij që heq dorë në dëm të të drejtave të tyre mund të autorizohen nga gjykata për të
pranuar trashëgiminë në emër të debitorit të tyre dhe në vendin e tij. Në këtë rast, heqja
dorë është shmangur vetëm në favor të kreditorëve dhe në masën e vetme të kërkesave
të tyre: ajo nuk është e tillë në favor të trashëgimtarit i cili ka hequr dorë. Fuqia për të
pranuar ose hequr dorë shuhet duke u bazuar në kohën që kërkohet për parashkrimin e
të drejtave të pasurive të paluajtshme. Ka raste të ndryshme për të trashëguar pasurinë
146 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 781
98
nga trashëgimtarët:Nëse trashëgimlënësi ishte i pamartuar dhe pa fëmijë, prindërit e
trashëgimlënësit, së bashku me vëllezërit e tij / saj dhe motrat, nëse ka ndonjë në ditën e
vdekjes së të ndjerit, marrin pjesë nga trashëgimia. Pasuria u ndahet prindërve të
trashëgimlënësit, vëllezërve dhe motrave dhe pasardhësve të tyre. Nëse trashëgimlënësi
nuk ka lënë vëllezër, motra, pasardhës të këtyre të fundit, pasuria e tij / saj ndahet në
mënyrë të barabartë në mes të nënës së tij / saj dhe babait147. Nëse nëna dhe babai
vdesin para trashëgimlënësit, vëllezërit dhe motrat e tij apo pasardhësit e tyre
trashëgojnë ata, duke përjashtuar të afërmit e tjerë, paraardhësit apo vëllezërit dhe
motrat e këtyre të afërmve. Nëse trashëgimlënësi është i pamartuar dhe lë fëmijë:
pasuria ndahet në mënyrë të barabartë në mes të pasardhësve. Në këtë rast fëmijët
trashëgojnë pjesë të barabarta Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort: bashkëshorti
pasjetues merr të gjithë pasurinë trashëgimore nëse trashëgimlënësi ka vëllezër apo
motra. Kur ka prindër, gjysma e pasurisë i takon bashkëshortit dhe gjysma tjetër
prindërve. Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe fëmijë: kur ka fëmijë nga të
njëjtit prindër, bashkëshorti pasjetues merr, sipas zgjedhjes së tij / saj, ose uzufruktin e
pasurisë së trashëgimlënësit apo pronësinë e një të katërtës së pasurisë. Kur ka fëmijë,
por jo të të njëjtëve prindër, bashkëshorti merr një të katërtën e pasurisë. Nëse
trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe paraardhës, gjysma e pasurisë i kalon
bashkëshortit, ndërsa nëna dhe babai secili marrin një të katërtën. Nëse një prej
paraardhësve ka vdekur tashmë, një e katërta e pasurisë i kthehet bashkëshortit.
Nëse nuk ka as paraardhës as pasardhës, e gjithë pasuria i kalon bashkëshortit pasjetues.
Pavarësisht nga neni 757-2 të Kodit Civil, në qoftë se nuk ka paraardhës, vëllezërit dhe
motrat e trashëgimlënësit ose pasardhësit e tyre marrin gjysmën e pasurisë
trashëgimore të cilat janë marrë nga trashëgimlënësi nga paraardhësit e tij / saj me anë
të trashëgimisë ose nëpërmjet dhurimit. Kjo është e drejta e regresit. Të gjitha aktivet e
tjera i kalojnë bashkëshortit pasjetues. Nëse trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe
fëmijë, bashkëshorti ka të drejtën e zgjedhjes. Ai / ajo mund të zgjedhin në mes të
uzufruktit të të gjitha aseteve ekzistuese ose pronësinë e një të katërtës së pasurisë kur të
gjithë fëmijët kanë lindur nga të njëjtit prindër dhe pronësinë e një të katërtës së
pasurisë, në rastin e një apo më shumë fëmijëve të cilët nuk kanë lindur nga të njëjtit
147 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 736
99
prindër. Fëmija i adoptuar trashëgon si fëmijë legjitimë. Kjo ndodh kur kemi të bëjme
me një adoptim të rregullt e të plotë madje edhe në rastet kur ka një adoptim të
thjeshtë148. Fëmijët e lindur nga një marrëdhënie jashtë martesore, deri kohët e fundit,
vuanin pasojat negative ligjore dhe sociale. Në Francë, një ligj që ka deklaruar se e
drejta e trashëgimisë e një fëmije të lindur në rrethana të tilla ishte, nga ana e prindit të
martuar, gjysma e asaj që do të kishin qenë nën rrethana të zakonshme, mbeti në fuqi
deri në vitin 2001, kur Franca u detyrua për të ndryshuar atë me aktvendim të Gjykatës
Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GjEDNj) (dhe në vitin 2013 GJEDNJ gjithashtu
vendosi se rregullat e reja të 2001 duhet të zbatohen edhe për fëmijët e lindur para vitit
2001)149. Partneri pasjetues i një marrëdhënie jo të regjistruar, si dhe partneri pasjetues i
një marrëdhënie të regjistruar, nuk kanë të drejta ligjore për trashëgimisë.
Nga ana tjetër, ata mund të përfitojnë nga një trashëgimi ose testament. Një partner i
regjistruar nuk është konsideruar si një trashëgimtar i trashëgimlënësit, ai / ajo ka vetëm
të drejtën e posedimit pa e shqetësuar mbi shtëpinë e familjes pas vdekjes së partnerit të
tij / saj, në pajtim me nenin 763 të Kodit Civil. Ai / ajo trashëgon vetëm nëse ai / ajo
është quajtur si një përfitues në testamentin e trashëgimlënësit. Ku ka fëmijë, nëse ata
janë apo jo të lindur nga çifti, është e mundur vetëm për të trashëguar pjesën në
dispozicion të pasurisë të partnerit pasjetues. Pjesa në dispozicion ndryshon në bazë të
numrit të fëmijëve: një e treta e pasurisë, ku ka dy fëmijë dhe një e katërta, ku ka tre ose
më shumë fëmijë. Nëse nuk ka fëmijë, është e mundur që të trashëgohet e gjithë pasuria
e partnerit pasjetues ose të një pale të tretë për shkak se nuk ka trashëgimtarë të
detyrueshëm.
Megjithatë, prindërit e trashëgimlënësit në qoftë se janë ende gjallë, mund të paraqesin
një kërkesë për një pronë që ia kanë dhënë për fëmijën e tyre të ndjerë deri në kufirin e
një të katërtës të pasurisë për secilin prind ende gjallë. Partnerët jo të regjistruar
(personat bashkëjetues) nuk janë konsideruar si trashëgimtarë. Ata trashëgojnë vetëm
nëse janë quajtur si përfitues në testamentin e trashëgimlënësit.
148 Michel Grimaldi Droit Civil Successions, Libraire de la Cour de cassation 27, place Dauphine, 75001 149 Av. Agim I Tartari “Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare”, Botim 2010, fq.92
100
3.5.1 Rezerva ligjore
Ka trashëgimtarë, të cilët mund të pohojnë të drejtën e tyre për një pjesë të pasurisë e
cila ligjërisht bie mbi ata. Kjo pjesë është e njohur si "rezerva ligjore".150Ka një pjesë të
rezervuar për fëmijët e trashëgimlënësit dhe një pjesë të rezervuar për bashkëshortin
pasjetues. Paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk janë trashëgimtarë të detyrueshëm.
Pjesa e rezervuar e fëmijëve: pjesa e rezervuar është gjysëm në qoftë se trashëgimlënësi
lë vetëm një fëmijë në kohën e vdekjes së tij / saj. Është 2/3 nëse ai / ajo lë dy fëmijë
dhe 3/4 nëse ai / ajo lë tre ose më shumë fëmijë. Rezerva ligjore e bashkëshortit
pasjetues: pjesa e rezervuar e bashkëshortit pasjetues është një e katërta e pasurisë. Ajo
ekziston vetëm aty ku nuk ka as pasardhës as paraardhës dhe për të gjitha trashëgimitë e
çelura nga 1 korriku 2002. Sipas ligjit francez, vetëm pasardhësit e trashëgimlënësit
(fëmijët , nipërit, etj me kusht që ata të kualifikohen në bazë radhës së tyre) dhe
bashkëshorti kanë të drejtë për rezervën ligjore. Paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk
kanë të drejtë për pjesë të rezervuar. Kjo rezervë ligjore që kufizon të drejtën e
trashëgimlënësit për të disponuar lirisht pasurinë e tij / saj në formën e testamentit, nuk
mund të kalojë 3/4 e pasurisë. Trashëgimtarët e detyruar nuk mund të heqin dorë nga
rezerva ligjore (përveç nëse ata heqin dorë nga trashëgimia). Nga ana tjetër, ata mund të
heqin dorë paraprakisht nga një veprim zvogëlimi kundër dhurimeve të tepërta. Kjo
përfshin një veprim në zvogëlim. Nëse një dhurim direkt apo indirekt ndërhyn me
pjesën e rezervuar të një ose më shumë trashëgimtarëve, dhurimi mund të zbritet nga
pjesa në dispozicion151.
Një veprim i tillë mund të bëhet vetëm nga trashëgimtarët e detyruar, brenda një
periudhe prej 5 vjetësh pas çeljes së trashëgimisë apo brenda 2 viteve nga data e
zbulimit të shkeljes.
3.6 Trashëgimia testamentare në Francë
Në Francë, testamenti trajtohet në Librin e Tretë (Des différentes manières dont on
acquiert la propriété), në Kapitullin V të Titullit II (Des libéralités). Rregullat që
150 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 721, 912
151 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 920
101
parashikojnë testamentet përfshihen nga nenet 893 e vijues te Kodit Civil Francez.
Nëntë trashëgimi nga dhjetë, nuk kanë pasur testament. Testamenti ollograf, më i
thjeshti dhe më i zakonshmi, përmban nëntë herë mbi dhjetë lëshime, paqartësi apo
pasaktësi, kur bëhet vetëm në shtëpi. Që nga dhjetori 2013, shtypi rregullisht përmend
nocionin e "testamentit online " shërbim i destinuar për të lehtësuar këtë veprim152.
Testamenti nuk mund të bëhet në të njëjtin akt nga dy ose më shumë persona ose në
dobi të një personi të tretë ose si një akt me natyrë të ndërsjellë dhe reciproke.153
Dallohen tre lloje të ndryshme testamentesh:
1) testamenti ollograf që duhet të shkruhet tërësisht nga dora e testatorit dhe nuk lejohet
që ky testament të shkruhet me makinë shkrimi ose me kompjuter, qoftë edhe pjesërisht;
ai shkruhet në letër të thjeshtë, apo në ndonjë mbështetje "të qëndrueshme" (pavarësisht
nga mjeti i shkrimit të tij: letër, pëlhurë, qelqi, mur, hartë postale154), ai duhet të
përmbajë datë dhe të nënshkruhet nga trashëgimlënësi. Nëse nuk përmban një nga këta
elementë ky akt konsiderohet absolutisht i pavlefshëm. Për këtë lloj testamenti nuk janë
të parashikuara formalitete të veçanta dhe edhe pasi nënshkruhet mund të revokohet
lehtësisht, pasi mund të zëvendësohet me një testament të ri, i cili shfuqizon të
mëparshmin.
2) Testamenti publik ose autentik, që konsiston në një akt të marrë nga dy noterë ose
nga vetëm një noter në prani të dy dëshmitarëve. Trashëgimlënësi dikton vullnetin e tij
dhe noteri shkruan me dorë ose me kompjuter.
Testamenti i lexohet trashëgimlënësit dhe nënshkruhet prej atij në prani të noterit dhe dy
dëshmitarëve. Duke qënë se bëhet fjalë për një akt të hartuar tek noteri, ka më shumë
shpenzime, por ka më pak risqe të goditet për pavlefshmëri se testamenti ollograf. Kur
ky testament bëhet nga dy noter, ai duhet t’i diktohet atyre nga testatori; një nga këta
noterë do të shkruajë testamentin vetë ose do ta ketë të shkruar me dorë ose
mekanikisht. Kur ka vetëm një noter gjithashtu, testamenti diktohet nga
trashëgimlënësi; noteri do ta shkruajë atë vetë apo duhet ta ketë të shkruar me dorë ose
mekanikisht. Në të dyja rastet, ai duhet t’i lexohet trashëgimlënësit. Testamenti duhet të
152 Delphine de Mallevoüe, “L'e-testament suscite la colère des notaires “2 décembre 2013 153 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 968
154 Henri Mazeaud, Jean Mazeaud, Michel de Juglart, Leçons de droit civil. Successions, libéralités,
Editions Montchrestien, 1977, p. 285
102
nënshkruhet nga trashëgimlënësi në prani të dëshmitarëve dhe të noterit; kur
trashëgimlënësi deklaron se ai nuk di si të nënshkruajë ose nuk është në gjendje ta bëjë
këtë, deklarata e tij duhet të përmendet shprehimisht, si dhe shkaku që e pengon atë nga
nënshkrimi. Testamenti duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nga noteri. Legatarët,
në çfarëdo radhe që ata mund të jenë, të afërmit e tyre nga gjaku ose martesa deri në
radhën e katërt, ose nëpunësit e noterëve nga të cilët testamenti është pranuar, nuk mund
të merren si dëshmitarë të testamenti publik. Kur një testator dëshiron të bëjë një
testament të fshehtë, letra e cila përmban dispozitat apo letra e përdorur si një zarf, nëse
ka një të tillë, do të jenë të mbyllura dhe të vulosura155. Trashëgimlënësi do t’i paraqesë
ato të mbyllura, të vulosura tek noteri dhe tek dy dëshmitarët, ose ai do të ketë ato të
mbyllura dhe të vulosura në praninë e tyre dhe ai do të deklarojë se përmbajtja e kësaj
letre është testamenti i i tij, nënshkruar prej tij dhe i shkruar nga ai ose nga një tjetër,
ndërsa pohimi në këtë rast të fundit, që ai ka verifikuar personalisht përmbajtjen e
aktit;ai do të tregojë, në të gjitha rastet, mënyrën e shkrimit të përdorur (me dorë ose në
mënyrë mekanike). Noteri duhet të hartojë, në origjinal jo të regjistruar, një instrument
mbishkrimi që ai do të shkruajë apo ta ketë të shkruar me dorë ose mekanikisht në atë
letër, ose në fletën e përdorur si një zarf dhe mban datën dhe tregon vendin ku është
bërë, një përshkrim të kapakut dhe të vulës dhe përmendja e të gjitha formaliteteve të
lartpërmendura; ky instrument duhet të nënshkruhet nga trashëgimlënësi si dhe nga
noteri dhe dëshmitarët. Të gjitha këto gjëra të përmendura do të bëhen pa ndërprerje
dhe pa marrë pjesë në instrumente të tjerë.
Në rast se trashëgimlënësi nuk mund të nënshkruajë instrumentin e mbishkrimit për
shkak të një pengese të lindur që prej nënshkrimit të testamentit, do të bëhet përmendja
e deklaratës që ai bën dhe e arsyes që ai jep për të. Personat të cilët nuk janë në gjendje
për të lexuar, nuk mund të bëjnë dispozitat në formën e një testamenti të fshehtë. Në rast
se testatori nuk është në gjendje të flasë, por mund të shkruajë, ai mund të bëjë një
testament të fshehtë, me kusht të shprehur që do të nënshkruhet prej tij dhe e shkruar
prej tij ose në një tjetër, që ai ta paraqesë atë tek noteri dhe tek dëshmitarët dhe që ai të
shkruajë në krye të instrumentit të mbishkrimit, në praninë e tyre, se letra që ai paraqet
është testamenti i tij dhe të nënshkruajë.
155 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 976
103
Ky fakt duhet të përmendet në instrumentin e mbishkrimit që trashëgimlënësi ka
shkruar dhe nënshkruar këto fjalë në prani të një noteri dhe të dëshmitarëve. Në një
testament të fshehtë në të cilin formalitetet ligjore nuk janë respektuar dhe i cili është i
pavlefshëm si i tillë, është i vlefshëm gjithsesi si një testament ollograf, kur të gjitha
kriteret për një testament të tillë janë plotësuar, megjithëse emërtimin e ka testament i
fshehtë. Dëshmitarët e thirrur për të marrë pjesë në testamente duhet të jenë francez dhe
të moshës madhore, të dinë të nënshkruajnë dhe gëzojnë të drejtat e tyre civile. Ato
mund të jenë të dy gjinive, por një burrë dhe bashkëshortja e tij nuk mund të jenë
dëshmitarë për të njëjtin akt.156
3) Testamenti i përzier është një kombinim midis testamentit ollograf dhe atij publik.
Akti ose shkruhet me dorë nga trashëgimlënësi ose nga një person tjetër, nënshkruhet
nga ai dhe depozitohet, në një zarf të mbyllur tek një noter në prani të dy dëshmitarëve.
Noteri do të hartojë procesverbalin e dorëzimit. Neni 968 i Kodit Civil ndalon
testamentin e përbashkët157.
3.6.1 Testamente të posaçme
Testamentet e ushtarëve, të marinarëve të shtetit dhe të personave të punësuar në
ushtritë mund të merren në rastet e në kushtet e parashikuara nga ligji, nga një epror ose
mjeku ushtarak i një rangu korrespondues, në praninë e dy dëshmitarëve; ose nga dy
zyrtarë të departamentit intendent ose dy oficerëve të komisariatit; ose nga një nga ata
zyrtarë apo oficerë në praninë e dy dëshmitarëve; ose më në fund, në një vend të
izoluar, nga zyrtari komanduar në këtë vend, me ndihmën e dy dëshmitarëve, kur nuk
ekziston në këtë vend një epror zyrtar ose mjek ushtarak i një rangu përkatës, një zyrtar
i departamentit intendent ose një oficer i komisariatit. Testamenti i oficerit komandues
në një vend të izoluar mund të merret nga zyrtari që vjen pas tij, në lidhje me detyrën. E
156 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 980
157Testament, i cili përmban në të njëjtin akt dispozita të bëra nga dy ose më shumë persona në favor të
një pale të tretë, ose si një marrëveshje reciproke ose marrëveshje e ndërsjellë. Ligji francez lejon vetëm
si institut kontraktual dhurimin personit pasjetues.
104
drejta për të bërë një testament në këto kushte do të shtrihet edhe për të burgosurit në
duart e armikut. Testamente të tillë të posaçëm hartohen edhe kur trashëgimlënësi është
i sëmurë ose i plagosur, ato merren në spitale ose njësitë ushtarake mjekësore të tilla siç
përcaktohet nga rregulloret ushtarake, nga kirurgu i lartë, i çfarëdo rangu që mund të
jetë, me ndihmën e zyrtarit të administratës menaxhuese. Nëse kjo nuk arrihet nga
oficeri i administratës, prania e dy dëshmitarëve është i nevojshëm. Në të gjitha rastet,
një origjinal në dy kopje i testamenteve duhet të bëhet. Nëse ky formalitet nuk mund të
përmbushet për shkak të gjendjes së shëndetit të trashëgimlënësit, një kopje e
testamentit duhet të hartohet për të zëvendësuar kopjen e dytë origjinale; kjo kopje
duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nga oficerët përkatës. Duhet të përmenden
arsyet të cilat kanë penguar testatorin që të hartojë origjinalin e dytë. Sa më shpejt që të
jetë e mundur dhe brenda kohës më të shkurtër, të dy origjinalet ose një nga origjinalet
dhe kopja e testamentit duhet të dërgohen veç e veç dhe me e-maile të ndryshme, me
zarf të mbyllur dhe vulosur, Ministrisë së Luftës ose Marinës, që t’i dorëzohen noterit të
treguar nga trashëgimlënësit ose, në mungesë të një treguesi të tillë, Presidentit të
Dhomës së Noterëve të vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit. Testamenti i posaçëm
është i pavlefshëm gjashtë muaj pasi trashëgimlënësi ka ardhur në një vend ku ai është i
lirë për të përdorur format e zakonshme të testamentit, përveç nëse, para mbarimit të
kësaj periudhe, ai është vendosur sërish në një rrethanë ose një situatë të
jashtëzakonshme të parashikuar nga dispozitat e ligjit. Testamenti atëherë është i
vlefshëm gjatë kësaj situate të jashtëzakonshme dhe gjatë një periudhe të re prej gjashtë
muajsh pas mbarimit të saj.
Testamentet e hartuara në një vend në të cilin komunikimi është ndërprerë për shkak të
murtajës ose të sëmundjeve të tjera ngjitëse, mund të bëhen para gjyqtarit të gjykatës më
të afërt, ose përpara një nga zyrtarëve komunalë të komunës, në prani të dy
dëshmitarëve. Ky parashikim bëhet për vendet e kontaminuara nga këto sëmundje,edhe
për ata që janë në këto vende edhe pse ata nuk janë aktualisht të sëmurë. Testamentet e
bërë në një ishull të Francës, ku nuk ekziston asnjë zyrë noteri, kur ka një pamundësi të
komunikimit me kontinentin, hartohen sipas kushteve të parashikuara për testamentet e
posaçme. Pamundësia e komunikimit duhet të jetë e vërtetuar nga gjyqtari i shkallës së
105
parë apo zyrtari komunal i cili ka marrë testamentin158. Testamentet e mësipërm bëhen
të pavlefshëm gjashtë muaj pasi komunikimi rivendoset në vendin ku trashëgimlënësi
është, ose gjashtë muaj pasi ai ka shkuar në një vend ku komunikimi nuk
ndërpritet. Gjatë një udhëtimi në det, qoftë në rrugë apo gjatë një ndalimi në port, kur
është e pamundur për të komunikuar me tokën, ose kur ajo nuk ekziston në port, në
qoftë se ajo është në një vend të huaj, një agjent diplomatik ose konsullor francez me
funksionet e një noteri, do të marrë testamentet e personave të pranishëm në bord, në
praninë e dy dëshmitarëve: në anijet e shtetit, nga zyrtari i administratës, ose, në
mungesë të tij, nga kapiteni ose nga një person që përmbush funksionet e tij; dhe në
anije të tjera nga kapiteni, mjeshtri me ndihmën e zyrtarit më të lartë, ose në mungesë
të tyre, nga ata që përmbushin funksionet e tyre159. Akti duhet të tregojë rrethanat e
parashikuara më sipër në të cilat është marrë. Në anijet e shtetit, në rrethanat e
parashikuara në këtë rast, testamenti i oficerit administrues do të merret nga kapiteni ose
nga ai që përmbush funksionet e tij dhe, kur nuk ka oficer administrues,testamenti i
kapitenit do të pranohet nga ai që është vartës i tij për sa i përket detyrës. Në anije të
tjera, testamenti i kapitenit, apo ai i zyrtarit kryesor, në të njëjtat rrethana, do të marret
nga personat që vijnë pas tyre për sa i përket detyrës apo funskionit. Në të gjitha rastet,
një origjinal në dy kopje, e testamenteve të përmendura duhet të bëhet.
Kur ky formalitet nuk mund të përmbushet për shkak të gjendjes së shëndetit të
trashëgimlënësit, një kopje e testamentit do të hartohet për të zëvendësuar kopjen e dytë
origjinale; kjo kopje duhet të nënshkruhet nga dëshmitarët dhe nëpunësit. Duhet të
përmenden arsyet që kanë penguar kopjen e origjinalit të dytë për t’u hartuar. Në
ndalesën e parë në një port të huaj ku ka një diplomat apo konsull francez, një nga
kopjet origjinale të testamentit do të dorëzohet, nën një zarf të mbyllur dhe të vulosur,
në duart e atij zyrtari, i cili do të përcjellë atë tek Ministri i Marinës, në mënyrë që të
depozitohet. Me mbërritjen e anijes në një port francez, dy kopjet origjinale të
testamentit, ose kopja origjinale që mbetet, në rast të transmetimit ose shpërndarjes së
kryer gjatë udhëtimit, do të depozitohen, me zarf të mbyllur dhe vulosur, për anijet e
158 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 986
159 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-2, neni 988
106
Shtetit, në zyrën e komisioneve dhe për anijet e tjera, në zyrën e regjistrimit detar. Secili
nga këto dokumente duhet të trajtohet veç e veç dhe me e-maile të ndryshme, te Ministri
i Marinës, i cili i dërgon ato. Në listën e ekuipazhit, në lidhje me emrin e
trashëgimlënësit, duhet të përmendet dorëzimi i kopjeve origjinale të testamentit në
konsullatë, në zyrën e komisioneve ose në zyrën e regjistrimit detar.160 Një testament i
bërë gjatë një udhëtimi në det është e vlefshëm vetëm kur trashëgimlënësi vdes në bord
apo brenda gjashtë muajve pasi zbret në një vend ku ai mund të përdorë format e
zakonshme të testamentit. Megjithatë, kur trashëgimlënësi ndërmerr një udhëtim të ri në
det para mbarimit të kësaj periudhe, testamenti është i vlefshëm gjatë kohëzgjatjes së
këtij lundrimi dhe gjatë një periudhe të re prej gjashtë muajsh pasi trashëgimlënësi ka
zbritur përsëri. Dispozitat e një testamenti të bërë gjatë një udhëtimi në det, në favor të
zyrtarëve të anijes në vend të të afërmve nga gjaku ose nga martesa e trashëgimlënësit,
janë të pavlefshme161. Ky testament duhet të nënshkruhet nga trashëgimlënësi, nga ata
që e kanë marrë atë dhe nga dëshmitarët. Kur një testator deklaron se ai nuk është në
gjendje apo nuk di se si të nënshkruajë, këto arsye duhet të përmenden në një deklaratë
të tij.
Në rastin kur prania e dy dëshmitarëve është e nevojshme, testamenti duhet të
nënshkruhet nga një prej tyre të paktën dhe duhet të përmendet arsyeja pse tjetri nuk e
ka nënshkruar.
3.7 Instituti i trashëgimisë sipas legjislacionit civil Kanadez.
Kanadaja është një shtet federal i përbërë nga dhjetë krahina, e cila ka juridiksion
ekskluziv për të nxjerrë ligje në çështjet e së drejtës private, brenda territorit të tyre
përkatës. Trashëgimia në Kanada është një çështje provincash, ligjëruar nga çdo krahinë
individuale. E gjithë Kanadaja është e qeverisur nga Common Law me origjinë angleze,
i vetmi përjashtim është provinca e Kebekut, me origjinë nga ligji civil francez dhe i
frymëzuar nga Kodi i Napoleonit. Pas pushtimit britanik të Francës, frëngjishtfolësit
160 Kodi Civil Francez : Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22 décembre 2014,
Edition: 2014-12-28, neni 993
161 Neni 995 Kodi Civil Francez: Les Code civil des Francais, Version consolidée du code au 22
décembre 2014, Edition: 2014-12-2, neni 995
107
kanadezë u bënë subjektet e kurorës britanike. Megjithatë, ata mbetën bashkangjitur
ligjit francez dhe vazhduan aplikimin e tij të vazhdueshëm nën sundimin britanik. Me
kalimin e kohës, disa parime më liberale të së drejtës angleze u integruan në ligjin
francez bazë të provincës. Gjatë kohës koloniale britanike, nocione të shumta të ligjit të
trashëgimisë angleze u bë pjesë e ligjit të Kebekut dhe vazhduan të zhvilloheshin aty.
Ky ligj francez dhe këto parime të përshtatura të së drejtës angleze u kodifikuan për
herë të parë në kuadër të Kodit Civil të Kanadasë së Ulët në 1865. Profesor Brierley
është historiani kryesor i hartimit të Kodit Civil të Kanadasë së Ulët (C.C.L.C) ( 1866)
162dhe Profesor Macdonald kronisti i arsimimit juridik në Universitetin McGill dhe i
letërsisë ligjore të Kebekut163. Një import nga ligji anglez në mënyrë të veçantë është
liria për të provuar, pra e drejta e një personi për të bërë një testament në mënyrë që të
dispononte për pasurinë e vet sipas dëshirës pas vdekjes së tij. Kjo liri ka qenë fillimisht
absolute. Në vitin 1994, Kodi Civil i Ulët-Kanadez u zëvendësua nga Kodi Civil i
Kebekut (CCQ), ku trashëgimia trajtohet në Librin III Trashegimia, Titulli Një hapje e
trashëgimisë dhe cilësitë e nevojshme për të trashëguar.
Pocesi i modernizimit të Kodit Civil filloi në vitin 1955 dhe çoi përfundimisht në
krijimin e Zyrës të Revizionit të Kodit Civil, e cila vepronte nga 1966 në 1978 nën
drejtimin e Paul-André-Crépeau164. Raporti final i zyrës përfshinte një projekt-kod të
plotë me komentarin, të botuar në anglisht dhe frëngjisht. Sidoqoftë, Kodi Civil i
Kebekut që u miratua në vitin 1991 dhe hyri në fuqi në vitin 1994 ishte në thelb
ndryshe165. Kjo reformë çoi në shfaqjen e disa, por megjithatë të rëndësishme,
përjashtime në lirinë absolute për të provuar. Në të vërtetë, një person mund të
disponojë ende me pasurinë e tij siç dëshiron, por tani duhet të respektojë subjektet që
kanë të drejtë tek rezerva ligjore pra të afërmit më të ngushtë. Ligji tani ofron mbrojtje
për bashkëshortin pasjetues, si dhe fëmijët, nëpërmjet institucionit të trashëgimisë
163 R.A. Macdonald, “The National Law Programe at McGill: Origins, Establishment, Prospects”
(1990)13 Dallhousie L.J.211 {hereinafter “National Law Programme”}; R.A Macdonald, “Understanding
Civil Law Scholarship in Quebec” (1985 23 Osgoode L.J.573
164 Brierley and Macdonald (n 6) 84-93
165 Pierre Legrand, “Bureaucrats at Play: The New Quebec Civil Code” (1995) 10 British of Canadian
Studies 52
108
familjare dhe përmes bashkëjetesës së detyruar për të siguruar mbështetje. Pavarësisht
nga këto pak kufizime të krijuara në vitet e fundit, liria për disponuar pasurinë
trashëgimore sipas vullnetit të tij mbetet një parim themelor i ligjit të trashëgimisë së
Kebekut. Një trashëgimi i nënshtrohet ligjit të vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit.
Ajo do të çelet në Kebek dhe ligji i Kebek do të gjejë aplikim, kur trashëgimlënësi ishte
banues në këtë krahinë në kohën e vdekjes së tij. Vlefshmëria e testamentit në këtë
mënyrë do të vlerësohet në bazë të ligjit të Kebekut. Megjithatë, në mungesë të
testamentit, ndarja e trashëgimisë do të bëhet në bazë të dispozitave të parashikuara nga
ligji.
3.7.1 Kodi Civil i Kebekut, trajtimi i trashëgimisë dhe trashëgimtarët e
ndryshëm
Kodi Civil i Kebekut në një farë mase ndjek kodet kontinentale ligjore evropiane, duke
siguruar që çdo pasardhësi mund të pranojë një trashëgimi dhe të bëhet trashëgimtar
duke trashëguar të gjitha të drejtat dhe detyrimet e trashëgimlënësit. Një parim themelor
ligjor në Kebek është se përgjegjësia personale e trashëgimtarëve mbetet e kufizuar në
lidhje me borxhet e të ndjerit, edhe kur ata pranojnë trashëgiminë.
Një tjetër parim i ligjit të trashëgimisë në Kebek është e drejta e zgjedhjes. Një
trashëgimtar ka zgjedhjen e lirë të pranimit ose heqjes dorë nga trashëgimia. Nëse ai heq
dorë, ai është i lirë nga çdo detyrim. Në një rast të tillë, pasardhësit e këtij trashëgimtari
humbasin të gjitha të drejtat mbi trashëgiminë. Kur trashëgimlënësi nuk ka bërë një
testament për pasurinë e tij trashëgimore,trashëgimia rregullohet nga Kodi Civil i
Kebekut (në tekstin e caktuar "CCQ"). Trashëgimi të tilla quhen trashëgimi ligjore (pa
testament) . Në raste të tilla, CCQ ofron modalitetet për ndarjen e pasurisë të të ndjerit.
Ndarja ligjore e pasurisë trashëgimore favorizon pasardhësit në funksion të radhës së
tyre të marrëdhënies që kishin me trashëgimlënësin. Vetëm personat me lidhje gjaku
apo marrëdhënie adoptimi me trashëgimlënësin kanë të drejta mbi pasurinë
trashëgimore. Trashëgimtari ka gjashtë muaj afat kohor brenda të cilit do të vendosë
për të pranuar të gjitha asetet dhe borxhet e trashëgimlënësit.166 Trashëgimia e një
personi çelet për shkak të vdekjes së tij, në vendbanimin e tij të fundit. Trashëgimia
166 Christian H.Kalin Manual Ndërkombëtar i Pasurisë së Paluajtshme, Pronësia dhe shitja e pasurive të
paluajtshme, Rezidenca, Taksat dhe Ligji i Trashëgimisë John Ëiley & Sons, Ltd 2005, fq. 171
109
kalon në përputhje me dispozitat e ligjit, përveç nëse personi i vdekur , nëpërmjet
dispozitave testamentare, ka parashikuar ndryshe për kalimin e pasurisë trashëgimore.
Dhurimet mortis causa janë, në këtë drejtim, disponimi me testament. Në kalimin e
pasurisë trashëgimore, ligji nuk konsideron as origjinën dhe as natyrën e pronës; e gjithë
prona konsiderohet si një e tërë dhe e pandashme. Kur një person vdes duke lënë një
pronë që ndodhet jashtë Kebekut apo pretendon kundër personave që nuk banojnë në
Kebek, letrat e verifikimit mund të merren në mënyrën e parashikuar në Kodin e
Procedurës Civile. Kur njerëzit vdesin njëkohësisht dhe është e pamundur për të
përcaktuar se cili mbijetoi i pari, ata konsiderohen se kanë vdekur në të njëjtën kohë,
nëse të paktën njëri prej tyre është thirrur për të trashëguar tjetrin167.Trashëgimia e
secilit pastaj i kalon personave të cilët do të thirren për trashëguar në vendin e tyre.
Personat fizikë që ekzistojnë në kohën e çeljes së trashëgimisë, duke përfshirë personat
që mungojnë që supozohet të jenë gjallë në atë kohë dhe fëmijët që janë zënë, por ende
të palindur, nëse ata lindin gjallë, mund të trashëgojnë.
Në rastin e një zëvendësimi apo trusti, personat që kanë cilësitë e kërkuara kur
disponimi prodhon efektin e vet në drejtim të tyre mund të trashëgojnë gjithashtu. Shteti
mund të marri pasurinë trashëgimore me anë të testamentit. Personat juridikë mund të
marrin nëpërmjet testamentit një pronë të tillë si ata mund ta marrin ligjërisht. Një
administrues i besuar (trustee) mund të marrë një trashëgimi të destinuar për një trust
apo një trashëgimi që do të përdoret për të përmbushur objektin e një trusti. Një
trashëgimtari të cilit i kalon pasuria trashëgimore ,ose që merr një trashëgimi universal
apo një trashëgimi nga titull i përgjithshëm me testament, është trashëgimtar që nga
çelja e trashëgimisë, me kusht që ai ta pranojë atë. Personat e mëposhtëm janë të
padenjë për të trashëguar sipas ligjit: (1) një person i dënuar se ka tentuar të vrasë
trashëgimlënësin; (2) një person i privuar nga autoriteti prindëror mbi fëmijën e tij, me
përjashtim për fëmijën nga detyrimi për të siguruar mbështetje, në respekt të
trashëgimisë së fëmijës. Personat e mëposhtëm mund të shpallen të padenjë për të
trashëguar:
(1) një person fajtor për trajtim çnjerëzor ndaj trashëgimlënësit apo që sillet ndryshe
ndaj tij në një mënyrë seriozisht të dënueshme;
167 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 616
110
(2) një person i cili e ka fshehur, ndryshuar apo shkatërruar me keqbesim testamentin e
trashëgimlënësit;
(3) një person i cili ka penguar trashëgimlënësin në hartimin, ndryshimin ose revokimin
e testamentit të tij. Një trashëgimtar nuk është i padenjë për të trashëguar dhe as mund
të jetë subjekt i shpalljes si i padenjë nëse trashëgimlënësi e dinte shkakun e padenjësisë
dhe prapë i jep një përfitim atij ose nuk modifikon testamentin, kur mund ta bënte një
gjë të tillë. Çdo pasardhës mund,që brenda një viti pas çeljes së trashëgimisë, ose duke u
bërë i vetëdijshëm për një shkak padenjësie të aplikojë në gjykatë për të shpallur të
padenjë për të trashëguar një trashëgimtar, nëse ky trashëgimtar është i padenjë në bazë
të ligjit. Bashkëshorti në mirëbesim i trashëgimlënësit trashëgon në qoftë se martesa apo
bashkimi civil është shpallur i pavlefshëm pas vdekjes. Trashëgimtarët iu kalojnë si të
drejtat dhe detyrimet e pasurisë trashëgimore. Trashëgimtarët nuk janë përgjegjës për
detyrimet e trashëgimlënësit që tejkalojnë vlerën e pasurisë që atyre u kalon dhe ata
kanë të drejtën për të hequr dorë nga pagesa e këtyre detyrimeve. Trashëgimtarët kanë
të drejtën e veprimit kundër çdo personi që cënon personalitetin e të ndjerit ose kundër
përfaqësuesve të këtij personi.
Një pasardhës ka të drejtë t’i njihet e drejta për të trashëguar në çdo kohë brenda 10
viteve nga çelja e trashëgimisë për të cilën ai pretendon se ka të drejtë, ose nga dita që i
lind kjo e drejtë. Një trashëgimtar është i detyruar, nga njohja e të drejtës së
trashëgimisë si pasardhës, për të rivendosur çdo gjë që ai ka marrë nga trashëgimia pa e
pasur të drejtën për ta bërë këtë gjë, që lidhet me kthimin e përfitimeve. Çdo person i
cili është i padenjë për të trashëguar dhe që ka marrë pasuri nga trashëgimia
konsiderohet të jetë një trashëgimtar me keqbesim. Çdo trashëgimtar ka të drejtë të
pranojë ose të heqë dorë nga trashëgimia që është e pandashme. Megjithatë, një
pasardhës i thirrur për të trashëguar në disa mënyra ka një mundësi të caktuar
zgjedhjeje. Asnjë person nuk mund të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes në lidhje me një
trashëgimi ende të paçelur apo të vendosë ndonjë kusht në lidhje me të, edhe me
pëlqimin e personit, të cilit i kalon trashëgimia. Një pasardhës ka gjashtë muaj kohë nga
dita që lind e drejta e tij për të ushtruar të drejtën e zgjedhjes. Periudha zgjatet, sipas
ligjit, nga sa më shumë ditë si të nevojshme për të përballuar atë 60 ditë nga mbyllja e
inventarit. Gjatë periudhës së shqyrtimit, asnjë gjykim nuk mund të jepet ndaj
pasardhësit si një trashëgimtar, përveç nëse ai e ka pranuar tashmë trashëgiminë. Nëse
një pasues i vetëdijshëm për të drejtën e tij për të trashëguar nuk heq dorë brenda
111
periudhës për shqyrtim, ai prezumohet se ka pranuar, përveç nëse periudha është zgjatur
nga gjykata. Nëse një pasues nuk është në dijeni të së drejtës së tij për të trashëguar, ai
mund të jetë i detyruar të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes brenda kohës së përcaktuar nga
gjykata. Nëse një pasues nuk ushtron të drejtën e tij të zgjedhjes brenda kohës së
përcaktuar nga gjykata, ai prezumohet se ka hequr dorë. Në qoftë se një pasues heq dorë
brenda periudhës për shqyrtim të përcaktuar, shpenzimet e ligjshme e bëra në atë kohë
do të përballohen nga trashëgimia. Nëse një pasues vdes para se të ushtrojë të drejtën e
tij të zgjedhjes, trashëgimtarët e tij do të ushtrojnë të drejtën e zgjedhjes brenda
periudhës së caktuar për ta për shqyrtim dhe ushtrimin e te drejtës të zgjedhjes në lidhje
me trashëgiminë e paraardhësit të tyre.168 Secili prej trashëgimtarëve të pasardhësit e
ushtron të drejtën e zgjedhjes veç e veç; pjesa e trashëgimtarit që ka hequr dorë i shtohet
trashëgimtarëve të tjerë. Pranimi i trashëgimisë është i shprehur ose bëhet me heshtje.
Pranimi është i shprehur kur pasardhësi zyrtarisht merr titullin ose cilësinë e
trashëgimtarit; ajo është e heshtur, kur pasardhësi kryen një akt që domosdoshmërisht
nënkupton synimin e tij për të pranuar trashëgiminë. Një trashëgimi që i kalon një të
mituri, një personi të mbrojtur të moshës madhore ose një që mungonte konsiderohet të
jetë pranuar, përveç kur është hequr dorë brenda kohës për shqyrtim dhe ushtrimin e të
drejtës të zgjedhjes: (1) në rastin e një të mituri, një person i moshës madhore nën
kujdestari ose që mungonte, nga përfaqësuesi i pasardhësit me autorizim nga këshilli i
kujdestarisë;
(2) në rastin e një të mituri apo personi të moshës madhore i cili kërkon ndihmë, nga
vetë pasardhësi, i ndihmuar nga kujdestari i tij ose këshilltari.
Në asnjë rast nuk është i mituri, personi i mbrojtur i moshës madhore ose që mungonte
përgjegjës për pagesën e borxheve të trashëgimisë përtej vlerës së pasurisë trashëgimore
që ata marrin. Heqja dorë bëhet në mënyrë të shprehur. Ajo gjithashtu mund të rezultojë
nga ligji. Heqja dorë në mënyrrë të shprehur bëhet me akt noterial apo nga një deklaratë
gjyqësore e cila regjistrohet. Një person i cili heq dorë konsiderohet sikur nuk është
thirrur asnjëherë në trashëgimi. Një pasardhës mund të heqë dorë nga trashëgimia duke
siguruar që ai nuk ka kryer ndonjë akt pranimi dhe që asnjë gjykim që ka autoritetin e
një vendimi të formës së prerë (res judicata) është dhënë kundër tij si një trashëgimtar.
168 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 635
112
Ai i cili ka hequr dorë nga trashëgimia ruan, për 10 vjet nga dita që ajo u ngrit, të
drejtën e tij për të pranuar trashëgiminë, në qoftë se ajo nuk është pranuar nga dikush
tjetër. Pranimi bëhet me akt noterial apo nga një deklaratë gjyqësore e cila regjistrohet.
Trashëgimtari merr pasurinë trashëgimore në gjendjen e saj aktuale në atë kohë dhe që
është objekt e të drejtave të fituara nga personat e tretë në pronën e trashëgimisë. Një
pasardhës i cili nuk ka qenë në dijeni të së drejtës së trashëgimisë ose nuk e ka bërë të
ditur për 10 vjet nga dita që i ka lindur e drejta e tij, konsiderohet të ketë hequr dorë nga
trashëgimia169. Një pasardhës i cili, në keqbesim, ka humbur apo ka fshehur sende të
pasurisë trashëgimore, ose ka dështuar që të përfshijë pronën në inventar konsiderohet
se ka hequr dorë nga trashëgimia pavarësisht nga ndonjë pranim paraprak.
Kreditorët e një pasardhësi që ka hequr dorë munden, nëse heqja dorë është e dëmshme
për të drejtat e tyre, të aplikojnë brenda një viti në gjykatë për një deklaratë se heqja
dorë nuk mund të ngrihet kundër tyre dhe të pranojnë trashëgiminë në vendin e
debitorit të tyre. Pranimi ka efekt vetëm në favor të tyre dhe vetëm deri në shumën e
kërkesës së tyre. Ajo nuk ka efekt në favor të personit i cili hequr dorë. Përveç kur
parashikohet ndryshe nga dispozitat testamentare, një trashëgimi i ndahet bashkëshortit
pasjetues ose bashkëshortit të bashkimit civil dhe të afërmve të trashëgimlënësit, sipas
rregullave të parashikuara nga ligji. Ku nuk ka asnjë trashëgimtar, trashëgimia i kalon
shtetit. E drejtë e trashëgimisë së bashkëshortit pasjetues nuk varet nga heqja dorë e të
drejtave të tij/saj dhe përfitimeve për shkak të martesës ose bashkimit civil.
Shkalla e marrëdhënies përcaktohet nga numri i brezave, secila formon një
shkallë(radhë). Seria e radhëve formon vijën e drejtpërdrejtë apo vijën jo të
drejtpërdrejtë. Vija e drejtpërdrejtë është seria e radhëve ndërmjet personave që e kanë
origjinën nga njëri-tjetri. Numri i radhëve në vijë të drejtë është i barabartë me numrin e
brezave ndërmjet pasardhësit dhe trashëgimlënësit. Vija e drejtpërdrejtë e prejardhjes
lidh një person me pasardhësit e tij; vija e drejtpërdrejtë e paraardhësve lidh atë me
paraardhësit e tij. Vija e të afërmve është seria e shkallëve në mes të personave që nuk e
kanë prejardhjen njëri nga tjetri, por nga një stërgjysh i përbashkët. Vija e të afërmve,
numri i shkallëve është i barabartë me numrin e brezave në mes të pasardhësit dhe
paraardhësit të përbashkët dhe ndërmjet paraardhësit të përbashkët dhe trashëgimlënësit.
Përfaqësimi është i lejuar nëse fëmijët e trashëgimlënësit konkurrojnë me pasardhësit e
169 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 650
113
një fëmije të përfaqësuar, ose nëse, vetë të gjithë fëmijët e trashëgimlënësit kanë vdekur
apo janë bërë të padenjë, pasardhësit e tyre janë të barabartë apo të pabarabartë në
rradhën e marrëdhënieve me njëri-tjetrin. Përfaqësimi nuk mund të bëhet në favor të
personave nga e cila është prejardhja, ai më i afërti në çdo radhë përjashton atë më të
largëtin. Për sa i përket vijës së ta afërmve, përfaqësimi bëhet, mes të afërmve të
privilegjuar, në favor të pasardhësve në radhën e parë të vëllezërve dhe motrave të
trashëgimlënësit, nëse ata konkurrojnë apo jo me ta, në mes të të afërmve të
zakonshëm, në favor të pasardhësve të tjerë të vëllezërve dhe motrave të
trashëgimlënësit në radhë të tjera, nëse ata janë të barabartë ose jo në radhët e
marrëdhënieve të secilit.
Personi i cili ka hequr dorë nga trashëgimia nuk mund të përfaqësohet. Nëse
trashëgimlënësi lë një bashkëshort dhe pasardhës, trashëgimia u kalon atyre.
Bashkëshorti merr një të tretën e trashëgimisë dhe pasardhësit, dy të tretat e tjera. Kur
nuk ka bashkëshort, e gjithë trashëgimia iu ndahet pasardhësve. Nëse është bashkëshorti
debitor i cili ka vdekur (si kur shumica e aseteve të trashëgimisë të familjes janë në
pronësi të trashëgimlënësit) do të jetë një detyrim i trashëgimisë dhe një e drejtë e
bashkëshortit pasjetues, të cilat mund të grumbullohen me të drejtat e tij ose të saj të
trashëgimisë. Nga ana tjetër, në qoftë se është bashkëshorti kreditor i cili ka vdekur, e
drejta e trashëgimlënësit për një pjesë të trashëgimisë familjare do të jetë pjesë e
trashëgimisë së tij ose të saj dhe trashëgimtarët mund të pretendojnë kundrejt
bashkëshortit pasjetues170.
Nëse pasardhësit të cilët trashëgojnë janë të gjithë në të njëjtën radhë dhe thirren për të
trashëguar, ata e ndajnë pasurinë në pjesë të barabarta. Nëse ka përfaqësim, ata e ndajnë
pasurinë nga rrënjët (nga e kanë origjinën). Nëse nuk ka përfaqësim, pasardhësi në
radhën më të afërt e merr pjesën e pasardhësve, duke përjashtuar gjithë të tjerët. Babai
dhe nëna e trashëgimlënësit janë paraardhës të privilegjuar. Vëllezërit dhe motrat e
trashëgimlënësit dhe pasardhësit e tyre në radhën e parë janë të afërm të privilegjuar.
Kur nuk ka pasardhës, paraardhës të privilegjuar as të afërm të privilegjuar, e gjithë
trashëgimia i shkon bashkëshortit pasjetues. Aty ku nuk ka pasardhës, dy të tretat e
trashëgimisë i kalojnë bashkëshortit pasjetues dhe një e treta për paraardhësit e
privilegjuar. Aty ku nuk ka pasardhës dhe as paraardhës të privilegjuar, dy të tretat e
170 Lamarche v Olé-Widholm {2002} RJQ 1173 (CA)
114
trashëgimisë i kalojnë bashkëshortit pasjetues dhe një e treta të afërmve të privilegjuar.
Aty ku nuk ka pasardhës dhe as bashkëshort pasjetues, trashëgimia ndahet në mënyrë të
barabartë në mes të paraardhësve të privilegjuar dhe të afërmve të privilegjuar. Kur nuk
ka paraardhës të privilegjuar, të afërmit e privilegjuar trashëgojnë të gjithë pasurinë dhe
vice versa. Kur paraardhësit e privilegjuar trashëgojnë, ata e ndajnë pasurinë në mënyrë
të barabartë; ku vetëm një nga paraardhësit e privilegjuar trashëgon, ai merr pjesën që
do të kishte marrë dhe tjetri171. Paraardhësit e zakonshëm dhe të afërmit e tjerë thirren
për të trashëguar vetëm nëse trashëgimlënësi nuk lë pas bashkëshortin, nuk ka pasardhës
dhe paraardhës të privilegjuar apo të afërm të tjerë të ngushtë.
Nëse të afërmit e zakonshëm përfshijnë pasardhësit e të afërmve të privilegjuar, këta
pasardhës marrin gjysmën e trashëgimisë dhe gjysma tjetër iu takon paraardhësve dhe të
afërmve të tjerë. Kur nuk ka pasardhës të të afërmve të privilegjuar, e gjithë trashëgimia
iu kalon paraardhësve dhe të afërmve të tjerë dhe vice versa. Trashëgimia që iu
transferohet paraardhësve të zakonshëm dhe të afërmve të tjerë të trashëgimlënësit
ndahet në mënyrë të barabartë në mes të vijës atërore dhe amësore. Në çdo vijë,
paraardhësi mbizotërues në radhën e dytë merr pjesën e caktuar të vijës së tij, me
përjashtim të paraardhësve të tjerë të zakonshëm ose të afërm.
Nëse në një vijë nuk ka paraardhës të radhës së dytë, pjesa e caktuar për këtë vijë iu
kalon të afërmve të zakonshëm më të ngushtë që e kanë prejardhjen nga ky paraardhës.
Kur në një linjë nuk ka të afërm të zakonshëm që e kanë origjinën nga paraardhësit në
radhën e dytë, pjesa e caktuar për këtë vijë iu kalon paraardhësve në radhën e tretë, ose,
në qoftë se nuk ka asnjë, për të afërmit e zakonshëm më të ngushtë që e kanë
prejardhjen nga ata, dhe kështu me radhë derisa nuk ka të afërm brenda radhëve të
mbetur të trashëgimisë. Nëse nuk ka të afërm brenda radhëve të trashëgimisë në një
vijë, të afërmit në vijën tjetër trashëgojnë gjithë trashëgiminë. Të afërmit përtej radhës
së tetë nuk trashëgojnë.172 Çdo kreditor mundet brenda gjashtë muajve pas vdekjes së
trashëgimlënësit të pretendojë një kontribut financiar nga trashëgimia si mbështetje.
E drejta ekziston edhe kur kreditori është një trashëgimtar apo legatar me titull të
veçantë ose kur e drejta për mbështetje nuk është ushtruar para datës së vdekjes, por nuk
ekziston në favor të një personi të padenjë për të trashëguar nga trashëgimlënësi. Kur
171 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 675 172 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 683
115
trashëgimlënësi nuk lë bashkëshort apo të afërm brenda radhëve të trashëgimisë, ose kur
të gjithë pasardhësit kanë hequr dorë nga trashëgimia, ose kur asnjë pasardhës nuk është
i njohur apo pretendon trashëgiminë, shteti merr, sipas ligjit, pasurinë trashëgimore të
ndodhur në Kebek. Asnjë dispozitë testamentare, e cila do të sjellë humbjen e kësaj të
drejte, në lidhje me transferimin e pronës është pa efekt. Shteti nuk është një
trashëgimtar, por, pasi të gjithë pasardhësit e njohur kanë hequr dorë nga trashëgimia,
apo, kur asnjë pasardhës nuk është i njohur ose pretendon trashëgiminë, gjashtë muaj
pas vdekjes, shteti bëhet trashëgimtar i pasurisë së trashëgimlënësit, në të njëjtën
mënyrë si një trashëgimtar i mirëfilltë.
Shteti nuk është përgjegjës për detyrimet e trashëgimlënësit përtej vlerës së pasurisë
trashëgimore173. Trashëgimia që i kalon shtetit ushtrohet nga Ministria e Financave.
Asnjë pjesë e pasurisë trashëgimore nuk mund të përzihet me pasurinë e shtetit për sa
kohë ajo mbetet nën administrimin e Ministrisë të Financave.
3.8 Trashëgimia testamentare sipas legjislacionit kanadez
Çdo person që ka zotësinë e nevojshme, mundet me anë të testamentit të sigurojë
ndryshe nga dispozitat e parashikuara nga ligji transferimin e të gjithë ose një pjesë të
pasurisë së tij pas vdekjes. Një testament është një akt juridik i njëanshëm dhe i
revokueshëm i hartuar në një nga format e parashikuara me ligj, me të cilin
trashëgimlënësi disponon të gjithë ose një pjesë të pasurisë së tij, pas vdekjes. Në asnjë
rast një testament nuk mund të bëhet së bashku nga dy ose më shumë persona. Akti
është një testament edhe nëse ai përmban vetëm dispozitat lidhur me likuidimin e
trashëgimisë, revokimin e dispozitave të mëparshme me testament ose përjashtimin e
një trashëgimtari të caktuar.
Asnjë person nuk mundet madje edhe në një martesë ose kontratë martesore apo
bashkim civil, me përjashtim të afateve të parashikuara në ligj, të heqë dorë nga e drejta
e tij ose e saj për të bërë testament, për të disponuar pasurinë e tij ose të saj pas vdekjes
ose të revokojë disponimet me testament që ai ose ajo ka bërë. Zotësia për të disponuar
me testament e trashëgimlënësit merret në konsideratë në kohën kur ai ka bërë këtë
173 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 697
116
testament. I mituri nuk mund të disponojë çdo pjesë të pronës së tij me anë testamentit,
me përjashtim të sendeve me vlerë të vogël.
Një testament i hartuar nga një person madhor pasi ai është vendosur nën kujdestari
mund të konfirmohet nga gjykata, nëse natyra e dispozitave të tij dhe rrethanat në të
cilat është hartuar e lejojnë një gjë të tillë. Një person i moshës madhore i sëmurë nuk
mund të bëjë një testament. Një person i moshës madhore i pajisur me një këshilltar
mund të bëjë një testament edhe pa ndihmë. Një mësues, kurues apo këshilltar nuk
mund të bëjnë testament në emër të personave të cilët ata përfaqësojnë apo ndihmojnë,
qoftë vetë ose së bashku me ata persona.
3.8.1 Format e testamentit
Të vetmet forma të testamentit që njeh legjislacioni kanadez janë: testamenti noterial,
testamenti ollograf dhe testament i bërë në prani të dëshmitarëve174. Formalitetet e
ndryshme që rregullojnë lloje të ndryshme të testamenteve duhet të përmbushen, në të
kundërt testamenti konsiderohet i pavlefshëm. Sidoqoftë, në qoftë se një testament i
bërë në një formë të caktuar nuk i plotëson kërkesat e kësaj forme të testamentit, është
e vlefshëm si testament i bërë në një formë tjetër, nëse i plotëson kërkesat për
vlefshmëri të kësaj forme tjetër. Një testament ollograf apo testament i bërë në prani të
dëshmitarëve që nuk i përmbush plotësisht kërkesat e kësaj forme është i vlefshëm
gjithsesi, nëse i plotëson kërkesat themelore të tij dhe në qoftë se ai pa dyshim dhe
mëdyshje përmban dëshirat e fundit të trashëgimlënësit. Asnjë person nuk mund të
kërkojë që vlefshmëria e testamentit të tij të jetë subjekt i ndonjë formaliteti që nuk
kërkohet me ligj. Një testament noterial ekzekutohet nga noteri, në prani të një
dëshmitari ose, në raste të caktuara, të dy dëshmitarëve. Data dhe vendi i hartimit të
testamentit do të shënohet në testament.
Një testament noterial i lexohet nga noteri trashëgimlënësit kur është vetëm, ose, në
qoftë se trashëgimlënësi zgjedh, në prani të një dëshmitari. Pasi leximi është bërë,
trashëgimlënësi duhet të deklarojë në prani të dëshmitarit që akti i lexuar përmban
shprehjen e dëshirave të tij të fundit.
174 Kodi Civil i Kebekut (Code civil du Québec 1-er janvier 1994, Éditeur officiel du Québec), neni 712
117
Testamenti nënshkruhet më pas nga testatori, dëshmitari ose dëshmitarët dhe noteri, në
prani të njëri-tjetrit. Formalitetet që udhëheqin testamentet noteriale supozohet se janë
përmbushur edhe kur kjo nuk është deklaruar shprehimisht, subjekt i akteve të hartuar
nga noterët. Sidoqoftë në rastin e formaliteteve të veçanta për testamente të caktuara,
arsyeja për përmbushjen e tyre, duhet të përmendet në akt. Testamenti noterial i
trashëgimlënësit që nuk mund të nënshkruajë përmban një deklaratë prej tij për këtë
qëllim. Kjo deklaratë gjithashtu i lexohet nga noteri trashëgimlënësit, në praninë të dy
dëshmitarëve dhe ajo kompenson për mungesën e nënshkrimit të testatorit.
Testamenti noterial i një personi të verbër i lexohet nga noteri trashëgimlënësit në prani
të dy dëshmitarëve. Në testament noteri deklaron se e ka lexuar atë në prani të
dëshmitarëve dhe kjo deklaratë gjithashtu është lexuar.
3.9 Të përbashkëtat dhe dallimet midis trashëgimisë në Shqipëri, Itali dhe në
Gjermani
Si në Shqipëri, Gjermani dhe Itali trashëgimia kalon tek trashëgimtarët
nëpërmjet ligjit ose testamentit. Në Gjermani në ndryshim nga dy vendet e tjera
zbatohet edhe pakti i trashëgimisë. Pakti i trashëgimisë nuk lejohet në bazë të
legjislacionit italian. Sistemet juridike të këtyre vendeve njohin dy tipe kryesore
të testamentit:1) ollograf,pra të shkruar nga dora e testatorit;2) testamenti i bërë
përpara noterit.
Sipas të treja legjislacioneve janë trashëgimtarë vetëm personat që kanë lindur
gjallë në momentin e çeljes së trashëgimisë dhe personat të cilët nuk janë gjallë
në momentin e çeljes së saj,por janë konceptuar dhe kanë lindur gjallë përpara
çeljes së saj. Trashëgimia çelet në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit, në
vendbanimin e fundit të tij dhe gjykata kompetente e trashëgimisë është ajo e
vendbanimit të fundit të de cuius. Një përjashtim është parashikuar për
Gjermaninë ku në Land del Baden-Ëurttemberg, kompetente për trashëgiminë
janë “noterët shtetërorë”, në cilësinë e gjyqtarëve të trashëgimisë. Detyra
kryesore e tyre është ajo e lëshimit të “çertifikatës së trashëgimisë” (Erbschein)
118
Sipas legjislacionit shqiptar në radhë të dytë thirren përveç trashëgimtarëve të
tjerë dhe personat e paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit, të cilët
mund të thirren dhe në radhën e tretë. Kjo kategori trashëgimtarësh nuk njihet
nga dy legjislacionet e tjera. Në rastin kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë
të tjerë pasuria trashëgimore i kalon shtetit. Gjermania bën dallim se
trashëgimtar është Landi, në të cilin trashëgimlënësi kishte vendbanimin e
fundit dhe në rastin kur nuk është e verifikueshme Landi në të cilin kishte
venbanimin e zakonshëm trashëgimtari,pasuria i kalon shtetit federal.
Sipas të drejtës gjermane e drejta për rezervën ligjore u takon si pasardhësve,
prindërve,bashkëshortit të de cuius në rastin kur këta janë përjashtuar në bazë të
një testamenti. E drejta italiane iu rezervon një kuotë të caktuar bashkëshortit,
paraardhësve dhe pasardhësve. Në ndryshim nga këto dy legjislacione, rezerva
ligjore në Shqipëri njihet vetëm për fëmijët e mitur të trashëgimlënësit,të
paslindurit e tjerë të mitur kur ata trashëgojnë me zëvendësim dhe personat e
paaftë për punë nëse thirren në trashëgimi.
Ndryshimi ndërmjet legjislacionit italian dhe gjerman në lidhje me rezervën
ligjore është që në të drejtën gjermane trashëgimtarët e ligjshëm, mund të
kërkojnë rezervën e tyre ligjore eksluzivisht në formën e një shume parash që i
korrespondon vlerës që u takon. Sipas të drejtës italiane ata kanë të drejtën në
çdo rast të një kuote të të mirave të trashëgimisë.
Përjashtimi nga trashëgimia ndodh pas një shprehje vullneti të dhënë nga de
cuius në testament (e ashtuquajtura dispozitë negative) dhe përjashton nga
mundësia për të qënë trashëgimtar atë person që mund të ishte si pasojë e
trashëgimisë ligjore. Përjashtimi nuk ishte marrë nga Kodi i Napoleonit dhe
akoma sot shumë legjislacione që bazohen në atë kod si Italia e pranojnë vetëm
në masën që nuk i privon të legjitimuarit nga kuota e tyre e rezervës
ligjore175.Përjashtimi nga trashëgimia është e pranuar nga legjislacione të tjera
të civil laë (Gjermania, Spanja ,Austria, Zvicra, Greqia etj) dhe legjislacionet e
175 Në Itali para 2012 Gjykata e Apelit nuk e parashikonte përjashtimin nga trashëgimia të jo të
legjitimuarve nëse nuk ishte e shoqëruar nga kontestimi i një trashëgimtari tjetër.
119
common law, edhe ndaj të legjitimuarve të caktuar duke ndjekur një arsye të
fortë ose motive të rënda.
Në legjislacionin e Shqipërisë njihet sistemi i fitimit të trashëgimit në çastin e
çeljes së saj. Në Gjermani gjithashtu trashëgimtari merr përsipër trashëgiminë e
trashëgimlënësit në momentin e çeljes së saj, përveç rastit kur ai heq dorë nga
trashëgimia176. Përkundrazi në legjislacionin e Italisë trashëgimtari bëhet i tillë
vetëm në momentin pas çeljes se trashëgimisë, e në këto raste kemi të bëjmë me
pranimin e trashëgimisë.
Në legjislacionin e Italisë në rastin e cënimit të rezervës ligjore trashëgimtarëve
ligjorë iu njihet e drejta e një veprimi reduktimi mbi disponimet
testamentare,dhurimet dhe veprimi mund të preki dhe të mirat e fituara nga
perona të tretë,ndërsa në legjislacionin e Gjermanisë parashikohet që
trashëgimtarët ligjorë kanë thjesht një të drejtë krediti ndaj trashëgimtarëve
testamentarë që përjashton mundësinë e veprimit kundrejt personave të tretë. Në
legjislacionin shqiptar në momentin e cënimit të rezervës ligjore testamenti
shpallet i pavlefshëm nga gjykata.
3.9.1 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë në Shqipëri dhe në
Francë
Në Francë dhe në Shqipëri trashëgimia çelet kur personi që lë trashëgiminë vdes nga
vdekja natyrore ose vdekja civile. Kjo trashëgimi çelet në vendin ku personi kishte
vendbanimin e tij të fundit. Kur kjo gjë nuk dihet trashëgimia çelet në vendin kur
ndodhej pjesa më e madhe e kësaj pasurie.
Zotësi për të trashëguar sipas Kodit Civil Shqiptar ka një person kur, në kohën e çeljes
së trashëgimisë, është gjallë ose është zënë para vdekjes së personit trashëgimlënës dhe
lind gjallë. Presupozohet se është zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë kur një person
ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e personit trashëgimlënës. Zotësi për të
trashëguar ka edhe personi, që nuk ka qënë gjallë në kohën e çeljes së trashëgimisë, por
është zënë përpara vdekjes së trashëgimlënësit dhe është gjallë.
176 Bëhet fjalë në këto raste për heqje dorë të menjëhershme
120
Sipas Kodit Civil Francez personi duhet të jetë gjallë në momentin e çeljes së
trashëgimisë. Ata që janë të paaftë për të trashëguar janë: a) ata që nuk janë zënë ende;
b) fëmija që nuk ka lindur ende; 3) ata që kanë vdekur civilisht.
Sipas Kodit Civil Shqiptar kur dy ose më shumë persona trashëgojnë njëri-tjetrin dhe
nuk mund të provohet se kush ka vdekur më përpara, konsiderohet se të gjithë kanë
vdekur në të njëjtën kohë dhe asnjë e drejtë trashëgimore nuk transferohet nga njëri te
tjetri.
Ndryshe ndodh në Francë ku nëse disa persona vdesin në të njëjtën kohë dhe nuk mund
të përcaktohet se kush ka vdekur më përpara, supozimi në lidhje me mbijetesën
përcaktohet nga rrethanat e ngjarjes, duke u bazuar tek mosha dhe gjinia.
Në të dyja vendet fëmijët e lindur jashtë martese, kur atësia e tyre është njohur, ashtu si
fëmijët e adoptuar, janë të barabartë me fëmijët legjitimë.
Në ndryshim nga Franca në Shqipëri trashëgimtarë ligjorë janë dhe personat e paaftë për
punë në ngarkim të testatorit.
Sipas Kodit Civil Shqiptar trashëgimlënësi nuk mund të përjashtojë nga trashëgimia
fëmijët e tij të mitur, trashëgimtarë të tjerë të mitur që trashëgojnë me zëvendësim dhe
personat e paaftë për të trashëguar kur ata thirren për të trashëguar.
Në ndryshim nga Shqipëria në Francë nuk mund të përjashtohen nga trashëgimia
fëmijët e trashëgimlënësit dhe bashkëshorti pasjetues. Nëse nuk respektohet rezerva
ligjore në testament trashëgimtarët mund të ndërmarrin një veprim reduktimi, i cili
mund të prekë dhe pasurinë në favor të personave të tretë.
3.9.2 Të përbashkëtat dhe ndryshimet midis trashëgimisë ligjore në Shqipëri dhe
në Kanada
Kanadaja është një shtet federal e përbërë nga tetë krahina dhe Kebeku është e vetmja
krahinë kanadeze që ka regjimin e vet të civil laë që e ka prejardhjen nga ligji francez.
Sidoqoftë, rregullat e trashëgimisë testamentare që përmbahen në Kodin Civil të
Kebekut ishin të ndikuara nga ligji anglez. Nga ana tjetër Shqipëria është një shtet unitar
dhe vetëm një Kod Civil e influencon gjithë vendin.
121
Në të dyja vendet trashëgimia çelet kur personi që lë trashëgiminë vdes nëpërmjet
vdekjes natyrore ose civile në vendin ku ai kishte vendbanimin e tij të fundit.
Ka dy lloj trashëgimish si në Shqipëri dhe Kanada:trashëgimia ligjore dhe ajo
testamentare. Zotësi për të trashëguar sipas Kodit Civil Shqiptar ka një person kur, në
kohën e çeljes së trashëgimisë, është gjallë ose është zënë para vdekjes së personit
trashëgimlënës dhe lind gjallë. Presupozohet se është zënë në kohën e çeljes së
trashëgimisë kur një person ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e personit
trashëgimlënës.
Zotësi për të trashëguar ka edhe personi, që nuk ka qënë gjallë në kohën e çeljes së
trashëgimisë, por është zënë përpara vdekjes së trashëgimlënësit dhe është gjallë.
Sipa Kodit Civil të Kebekut zotësi për të trashëguar ka personi që ekziston në momentin
e çeljes së trashëgimisë, dukë përfshirë personat që mungojnë që presupozohet të jenë
gjallë në atë kohë dhe fëmijët e zënë, por ende të palindur, nëse ata kanë lindur gjallë
dhe të shëndetshëm.
Në të dyja këto vende kur trashëgimlënësi nuk ka trashëgimtarë e gjithë pasuria e tij i
kalon shtetit.
Në Shqipëri në ndryshim nga Kanadaja trashëgimtarët ligjorë mund të jenë dhe persona
të paaftë për punë në ngarkim të trashëgimlënësit.
3.10 Trust
Trustet kanë ekzistuar që nga periudha romake dhe janë bërë një nga risitë më të
rëndësishme në ligjin e pronave. Koncepti i trust e ka origjinën nga termat e "trusteve
testamentare" të krijuara nga testamentet e ndryshme. Trustet ishin një krijim i ligjit
anglez të pronës dhe detyrimeve, por edhe ndajnë një histori me vende të Komonuelthit
dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Trustet u zhvilluan kur pretenduesit ishin të
pakënaqur me gjykatat e common law në çështjet pronësore dhe iu ankuan mbretit për
një ligj të drejtë dhe të barabartë. Trusti personal u zhvillua në Angli në kohën e
kryqëzatave, gjatë shekujve 12 dhe 13. Trust është një marrëdhënie ku pasuria mbahet
nga njëra palë në favor të një pale tjetër. Trust krijohet nga një settlor (personi i cili
krijon trust), i cili transferon një pjesë ose të gjithë pasurinë e tij ose të saj tek një trustee
(një person ose një individ, një koorporatë ose më shumë se një ose që administron një
122
trust). Trustee mban atë pronë për përfituesin e trust (beneficiary-përfituesi është dikush
që merr përfitime nga çdo aktiv që trust zotëron). Në të drejtën mesjetare angleze,
settlor ishte i njohur si feudal për përdorime ndërsa trustee(kujdestari) ishte i njohur si
çifligar për përdorime dhe përfituesi ishte i njohur si ai që përdor, ose ai që përfiton. Në
disa vende instituti i trust trajtohet, ndërsa në vende të tjera ai nuk është zhvilluar si
institut.
Megjithatë ky institucion nuk është vetëm një institucion "lokal" që trajtohet vetëm
përmes sistemit të common law, por është zhvilluar edhe nga sistemi civil laë dhe
sistemi i përzier177.
Trustor themeluesi i trust) realizon transferimin, inter vivos ose mortis causa, të pronës
ose të drejtat e tij në favor të administruesit (trustee). Trusti mund të konsiderohet edhe
si një hibrid mes kontratës dhe pronës. Trustor ka të drejtën e administrimit të trustit, si
të ishte pronar. Kjo gjë realizohet në dobi të përfituesit ose arritjen e një qëllimi të
caktuar. Mund të ndodhë të ketë trust, kur nuk kanë përcaktuar se kush është përfituesi
përfundimtar. Në Evropën Kontinentale ka institucione të ngjashme me trust të tilla si
instituti i dutch, fiducia cum amico ose fideicommissum, fiducia dhe treuhand dhe edhe
institucioni ligjor i të drejtës gjermane, bewind.
Trust mund të krahasohet edhe me kontratën në favor të një personi të tretë që trajtohet
nga Kodi Civil Shqiptar dhe me testamentin. Trust me të dy këto institute ka gjëra të
përbashkëta dhe dallime.
3.10.1 Trusti dhe elementët e tij kryesorë
Çdo pasuri e çdo lloji mund të kalojë me trust. Përdorimet e trusteve janë të shumta dhe
të ndryshme, për arsye komerciale dhe personale. Objektivi kryesor i krijimit të një trust
është që frutet që rrjedhin nga administrimi i tij do të transferohen tek përfituesi. Pastaj
pas arritjes së një moshë të caktuar ose pas një kohe të caktuar ose plotësimin e ndonjë
kushti të caktuar e drejta e pronësisë së pasurisë do të transferohet në mënyrë të plotë
tek përfituesi. Dy elemente që e karakterizojnë institucionin e trustit janë: a) transferimi
e një pasurie të caktuar; b) administrimi i kësaj pasurie për të mirën e përfituesit. Palët
që marrin pjesë në këtë marrëdhënie janë: 1) settlor (trustor) - ky është personi i cili
krijon trust duke i dhënë pasurinë e paluajtshme apo personale në formë trusti një
177 Të tilla si Skocia dhe Afrika e Jugut
123
trustee( administrues) në favor të një përfituesi. Një trustee- një person(qoftë një
individ, një shoqëri ose më shumë se një) i cili e administron një trust. Një trust mund të
ketë shumë administrues dhe këta janë pronarët e ligjshëm të pasurisë së trustit, por
kanë një detyrë të besuar për përfituesit dhe detyra të ndryshme, të tilla si një detyrë
kujdesi dhe një detyrë për të informuar178.
Një kujdestar (trustee) është konsideruar si një tutor dhe ka detyrimin më të lartë sipas
ligjit për të mbrojtur pasuritë e trust nga humbja e paarsyeshme për trustin e përfituesve.
Ai nuk ka të drejtën e një pronësie të plotë përderisa në fund të trust ai është i detyruar
për të transferuar këtë pasuri tek përfituesi.
Një përfitues (beneficiary)- është një person që nuk është palë në marrëdhënien e
fillimit të krijuar midis dy palëve të sipërpërmendura, por që është i interesuar në
mënyrë të drejtpërdrejtë pasi ai është personi që menjëherë ose përfundimisht, do të
marri të ardhura nga pasuria e trust, apo do të marrë vetë pasurinë. Një përfitues mund
të jetë një individ, një shoqëri ose disa persona që mund mos të ekzistojnë në momentin
e krijimit të trust. Shkalla e interesit të një përfituesi varet në formulimin e dokumentit
të trust.
Një përfitues mund të ketë të drejtë për të ardhura të caktuara, ndërsa një tjetër mund të
ketë të drejtë për tërësinë e pasurisë së trust kur ai arrin moshën njëzet e pesë vjet.
Settlor ka shumë liri kur krijohet trust, subjekt i disa kufizimeve të vendosura nga ligji.
Instituti i trust mund të gjejë përdorimin më të madh në praktikë në çështje si: a) Trust
për personat me aftësi të kufizuara-përmes të cilit është e mundur, administrimi i të
mirave të kategorive të ndryshme 179në favor të një personi me aftësi të kufizuara. Trust
në këtë rast është parë si më i favorshëm në krahasim me format e tjera të kujdestarisë
pasi ai lë pak mundësi për administrimin e pavarur nga ana e personave me aftësi të
kufizuara; b) Trust për familjen- shërben për të disiplinuar rastet e trashëgimisë,
marrëdhëniet farefisnore, krizat bashkëshortore, duke përfshirë rastet e divorcit; c) Trust
për pronësinë e përbashkët180 - përmes të cilit është realizuar qëllimi i kalimit të
pasurisë në mënyrë të thjeshtë nga sa parashikojnë dispozitat në lidhje me të. Trust
krijon lehtësira të mëdha për ndarjen e aseteve të kompanive, mbrojtjen e pasurive ose
178 Edward Jones Shoqëria e trust. Detyrat themelore të një kujdestari (trustee): Një udhëzues për Trustees
në një post-Kodi botëror në mënyrë uniforme i trust 179 Këtu përfshihet pasuri e luajtshme ose e paluajtshme si paratë deri te policat e sigurimit 180 Mund të flasim për pronësi të përbashkët në rastet e ortakërisë ose në rastin e formave të tjera të
shoqërive tregtare
124
ndarjen e tyre. Në disa raste kjo mund të shoqërohet me avantazhet e taksave181,
gjithmonë duke respektuar dispozitat përkatëse ligjore; d) Trust për qëllimet e
garancisë- pjesa e trust mund të jetë një pasuri e luajtshme ose e paluajtshme madje
edhe para. Mund të ndodhë të krijohet një pasuri e veçantë dhe e administruar për
realizimin e një qëllimi të caktuar, për të cilin është e nevojshme një garanci.
Personi në favor të të cilit jepet kjo garanci mund të gëzojë një pasuri, e cila nuk mund
të "goditet" me çdo lloj padie. Trust në këtë rast lejon administrimin dhe pengun ose
hipotekën e pronës që është objekt i garancisë duke marrë avantazhe.
Në përgjithësi, një trust kërkon tre siguri:
1. Synimi. Duhet të jetë një synim i qartë për të krijuar një trust.
2. Objekti i shqyrtimit. Pasuria objekt i trust duhet të jetë qartësisht e identifikueshme.
Trust mund të jetë çdo formë e pasurisë specifike, qoftë e vërtetë apo personale, e
prekshme ose e paprekshme. Shpesh ajo është, për shembull, pasuri e paluajtshme, para
cash ose aksione.
3. Objektet. Përfituesit e trust duhet të jenë qartësisht të identifikueshëm ose të paktën
të vërtetohet identiteti i tyre.
Në rastin e trusteve diskrecionale, ku trustee kanë fuqinë për të vendosur së cilët do të
jenë përfituesit, settlor duhet të përshruajë një kategori të qartë të shfrytëzuesve.
Përfituesit mund të përfshijnë njerëzit që nuk kanë lindur në kohën e trust (për
shembull, "nipërit e mi të ardhshëm"). Nga ana tjetër, objekt i një trust mund të jetë një
qëllim bamirësie në vend të përfituesve specifikë.
3.10.2 Qëllimet e trust si institut i së drejtës civile dhe të së drejtës së Common
Law
Midis qëllimeve kryesore për të cilat një trust është krijuar janë:
Privatësia: Trusts mund të krijohet thjesht për privatësi. Termat e një testamenti
janë publikë, ndërsa termat e një trusti nuk janë.
181 Në kuptimin e kursimit të parave
125
Kujdestaria e fëmijës dhe e personave me aftësi të kufizuara: Ajo që vërehet
në dispozitat testamentare është se të miturit, kanë të drejtë të kufizuar për të
përdorur pasurinë deri sa të kenë arritur një moshë të caktuar. E njëjta gjë ndodh
me njerëzit me aftësi të kufizuara.
Planifikimi i pasurisë: Në këtë rast, trust është krijuar për të administruar
pasurinë e marrë përmes trashëgimisë, duke krijuar një mjet mbrojtës kundër
abuzimit të saj nga personat e paaftë për ta administruar.
Bamirësi: Në disa juridiksione common law të gjitha bamirësitë duhet të marrin
formën e trust.
Planet e pensioneve: Planet e pensionit janë tipike të ngritur si një trust, me
punëdhënësin, si settlor, dhe punonjësit dhe familjet e tyre si përfitues.
Mbrojtja e Pasurive: Trustet mund të lejojnë përfituesit për të mbrojtur pasuritë
prej kreditorëve pasi trust mund të jetë larg falimentimit.
Avantazhet e natyrave fiskale: Si rezultat i krijimit të trustit mund të ketë
avantazhe fiskale. Trust parashikon se pronari i një pasurie të veçantë mund të
heqë dorë prej saj, duke kaluar administrimin tek një person i tretë. Në këtë rast
dukë qënë se nuk dihet me siguri ai që merr frytet e këtij administrimi është e
pamundur tatimi i pasurisë.
Pastrimi i parave: Ndodh që institucioni i trust është përdorur edhe për qëllime
jo mjaft të drejta si pastrimi i parave të marra nga krimet e ndryshme. Ky është
një qëllim i paligjshëm dhe ky krim ndiqet penalisht. Sidoqoftë ka një rënie në
numrin e rasteve në të cilat trust është përdorur për këtë qëllim, veçanërisht në
shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar, shoqërive të kapitalit etj.
Për një kohë të gjatë është pranuar nga shumë studiues se trust është një institut tipik i
sistemit common law. Pretendimi është se trust është një institut unik amerikano-anglez
dhe tradita kontinentale nuk e ka të zhvilluar atë182. Në Shqipëri, trust nuk njihet si
institut. Në rastin kur një trust është i vlefshëm për një vend tjetër që e njeh atë dhe
pasuria ndodhet gjithashtu në vendin tonë, gjyqtari shqiptar duhet ta marrë parasysh atë
si institut. Shumë i ngjashëm me trust të common laë në të drejtën kontinentale është i
ashtuquajturi zëvendësim fidekomisar, i cili është një tekst urdhërimesh testamentare
nëpërmjet të cilit trashëgimlënësi ngarkon trashëgimtarin ose legatarin për të ruajtur
pasurinë ose një objekt të caktuar duke e transferuar atë tek një person i tretë pas
182 John H. Langbein, “Bazat themelore të trust” 1995, 105 Yale LJ 625, 669
126
vdekjes së trashëgimtarit ose legatarit. Kodi Civil shqiptar i vitit 1929 shprehimisht
ndaloi këtë institut, ndërsa Kodi Civil aktual nuk e njeh atë183. Trustet në Itali mund të
përdoren në sajë të miratimit të Konventës së Hagës (1 korrik 1985), ekzekutive nga 1
janari 1992.
"Trust interno" është një besim i brendshëm por i referohet një rregulloreje të huaj,
sepse që nga gusht 2010 Italia nuk ka një rregullore të brendshme të plotë dhe organike
për trustet. Trustet mund të përdoren për qëllime të ndryshme184: administrim,
transferimi i aktiveve të biznesit familjar, transferimi i mallrave për qëllime bamirësie,
mbrojtja e pasurisë, etj. E drejta italiane njeh në mënyrë të kufizuar këtë institut (neni
692 i Kodit Civil Italian) duke pranuar si të vlefshme vetëm ato urdhërime sipas të
cilave pas vdekjes së fëmijës, pasardhësit ose bashkëshorti, pasuria kalon tek fëmijët e
tyre. Shenjat e zbatimit të procedurave të ngjashme me ato që ndiqen nga trust, tregojnë
se ekziston një lidhje e ngushtë mes trustit anglez dhe institutit si fideicommissum,
fiducia dhe treuhand, të cilat janë të pranishme në traditën kontinentale ligjore. Kështu,
ka një lidhje të përbashkët që bashkon këto dy familje të mëdha ligjore në këtë
drejtim185. Trust është i pranishëm në juridiksione të përziera si ato të Skocisë, ose
Afrikës së Jugut nëse elementet e mëposhtëm janë të pranishëm:
a)Trustee(kujdestari) duhet të veprojë në mirëbesim, në kuptimin që përveç detyrave të
tjera, ai duhet të veprojë me besnikëri dhe në dobi të përfituesit të trust; b) duhet të
ndodhë një ndarje e pasurisë personale e trustee dhe aseteve që janë pjesë e trust; c) do
t'i nënshtrohen trust përfitimet e marra nga përdorimi i aseteve që janë pjesë e tij; d)
krijimin e marrëdhënieve të një trusti si një institucion.
Për Maurizio Lupoi një përkufizim më i drejtë i trust në aspektin e së drejtës së
krahasuar duhet të përfshijë elementet e mëposhtme: a) Transferimi i aseteve tek trustee
ose bërjen e një deklarate universale në lidhje me të;
183 Av. Agim I Tartari Trashëgimia në të drejtën ndërkombëtare private shqiptare, Botim 2010, fq.134 184 Edoardo Andreoli, Trust çështje ligji-Përvoja italiane (fq. 7-23) in “Pasuritë, taksat dhe etika
profesionale :tekstet e Akademisë Ndërkombëtare” nga Rosalind Atherton, Kluwer Law
International,2003-Biznes & Ekonomi
185 Richard Helmholz dhe Reinhard Zimmermann, “Këndvështrime të trust dhe Treuhand:Një hyrje”, në
Helmholz dhe Zimmermann 27,30
127
b) Mungesa e "konfliktit të interesit" në mesin e pasurisë që është pjesë e trust dhe
pronës personale të trustee186;
c) mungesa e çdo lloj pushteti mbi pronën që është pjesë e trust nga ana e trustor të tij;
d) ekzistenca e një qëllimi specifik për të cilin është krijuar trust;
d) detyra e administruesit për të vepruar në mirëbesim në kohën e ushtrimit të të
drejtave të tij187.
Ndikimi kryesor i Anglisë u ndje në shekullin e nëntëmbëdhjetë e më vonë nga koha kur
trust tashmë përbënte një institut të rëndësishëm të së drejtës skoceze.
Për sa i përket Afrikës së Jugut trust që u paraqit nga kolonistët britanikë në shekullin e
nëntëmbëdhjetë ishte trust që ekzistonte realisht në Angli188.
Në të vërtetë, trustet e Afrikës së Jugut nuk përfshijnë një ndarje të rreptë siç ekziston
në ligjin anglez, duke u mbështetur në një dualitet pasurish. Trust skocez, i cili është
ndikuar thellësisht nga civil laë, njeh interesat e përfituesve si të drejtë personale dhe jo
një e drejtë pronësie. Për më tepër, është e qartë se marrëdhënia midis kapitalit dhe trust
është një produkt unik i historisë të Anglisë dhe është vetëm një mënyrë për të arritur
një ndarje dhe mbrojtje të aseteve të trust189. Kodi civil francez nuk e njeh institutin e
trust. Mund të themi me siguri se ky nuk është rasti i ligjit francez të taksave, i cila, që
nga korrik 2011, ofron një përkufizim të trust. Kjo nuk lejon që trust të krijohet në ligjin
francez, por lejon trustet e huaja të njihen si të tillë dhe tatohen më pas, kur një lidhje
territoriale është themeluar. Në shkurt të vitit 2007, parlamenti francez ka paraqitur, në
bazë të Kapitullit 14 të Kodit Civil, fiducie. Ky institut ligjor “i qepur me porosi”, ngjan
me konceptin romak ligjor të fiducia dhe përvojën analoge të instituteve nga
juridiksione të tjera civile të tilla si Luksemburgu, por edhe nga trust e common law190.
186 Kjo i korrespondon elementit të dytë të klasifikimit të parë 187 Kjo i korrespondon elementit të parë të klasifikimit të parë 188 Tony Honore, “Trust”, në Rinhard Zimmermann dhe Daniel Visser, Southern Cross: Civil Law dhe
Common Law në Afrikën e Jugut 1996,849,850
189 Hiroyuki Watanabe, ‘“Trustet pa kapital” dhe Perspektivat për Paraqitjen e Trsuteve në të Drejtën
Civile Europiane 196; De Waal MJ, ‘Në kërkim të një modeli për paraqitjen e trust në kontekstin civil ’;
(2001) 12 Stellenbosch Rishikim Ligjor 66.
190 Yaell Emerich, ‘Parimet bazë të Fiducie Franceze përballë me Trust e Common Law: Midis Ligjit të
Kontratave dhe Ligjit të Pronave (Les Fondements Conceptuels de La Fiducie Française Face au Trust de
La Common Law: Entre Droit Des Contrats et Droit Des Biens)’ [2009] 1 Revue Internationale de Droit
Lihtenshtajni është vendi i Evropës, i cili ka pasur zhvillimin më të plotë të institutit të
trust. Megjithatë institututë të të ngjashëm me trust janë gjetur në të drejtën gjermanike
dhe atë hollandeze. Në Hollandë instituti që është më i ngjashëm me trust inter vivos
është fiducia cum amico.
Në këtë rast ndodh që asetet janë transferuar tek një menaxher (fiduciarius), që duhet t’i
administrojë ato në dobi të një ose më shumë përfituesve. Megjithatë ndryshe nga
përfituesit e trust në common law, përfituesi në këtë rast nuk ka të drejta reale mbi këto
asete. Një tjetër institut ligjor në të drejtën hollandeze është beëind. Edhe në këtë institut
beëindvoerder administron pasuritë në dobi të përfituesve. Në këtë rast, ndryshe nga
trustee, beëindvoerder nuk është pronar pra nuk i zotëron asetet. Pronësia këtu është e
përfituesit. Me fjalë të tjera bewindvoerder vepron si përfaqësues i përfituesit. Një tjetër
institut i ngjashëm me trust në të drejtën hollandeze është instituti i stichting, por
ndryshe nga trust, stichting në këtë rast mund të jetë vetëm një koorporatë. Në të drejtën
gjermanike191 testatori mund të përcaktojë në testament që pasuria e tij do t’i kalojë një
personi në cilësinë e "pasardhësve të përkohshëm" (Vorebe) dhe pastaj me vdekjen, ose
me përmbushjen e një kushti të caktuar nga ky person prona do të kalojë tek
"pasardhësit e mëvonshëm" (Nacherbe). Por trashëgimlënësi rezervon të drejtën të mos
përfshijë "trashëgimtarin e përkohshëm" (Vorerbe) dhe në vend të tij të kalojë pasurinë
tek një ekzekutues testamentar (testamentsvollstrecker). Ky i fundit ka përgjegjësinë të
administrojë pasurinë në përputhje me udhëzimet e trashëgimlënësit. Ky sistem i kalimit
të pasurisë është i ngjashëm me trustin e common law. Instituti gjermanik që është më i
ngjashëm me trust është Treuhand. Në këtë rast ekzekutori (Treuyhander) merr përsipër
të administrojë pasurinë trashëgimore në dobi të përfituesit. Ndryshimi midis
Treuyhander në këtë rast dhe kujdestarit (trustee) është se trustee fiton pronësinë e kësaj
pasurie dhe për më tepër duhet të mbajë të ndarë pronën e tij personale nga pasuria e
fituar me anë trust. Këta elementë nuk janë të pranishëm në Treuhand.
191 Hein Kotz “Raporti Kombëtar për Gjermaninë”, Hayton et.al 85
129
KREU IV
PRAKTIKA GJYQËSORE SHQIPTARE DHE NDËRKOMBËTARE NË
LIDHJE ME TRASHËGIMINË
4.1 Raste të praktikës gjyqësore lidhur me trashëgiminë.
Në praktikën gjyqësore ndeshim raste, siç është rasti i mëposhtëm, i marrë në analizë, i
cili ka të bëjë me moskompetencën tokësore të gjykatës me objekt lëshimin e dëshmisë
së trashëgimisë, padi e ngritur në zbatim të nenit 388, pika 1 dhe 2 të Kodit të
Procedurës Civile. Ndonëse dispozitat e Kodit Civil përcaktojnë qartë çështjen e
kompetencës tokësore, pra se ku duhet ngritur padia dhe cila është gjykata kompetente
për shqyrtimin e çështjeve të trashëgimisë, nga disa gjykata hasim në interpretim dhe
zbatim jo të drejtë të këtyre dispozitave ligjore.
Vendim i kësaj natyre që ka të bëjë me moskompetencën tokësore të gjykatës për
shqyrtimin e dëshmisë së trashëgimisë është Vendimi Nr. 32, datë 27.01.2011 i Kolegjit
Civil të Gjykatës së Lartë, i cili ka vendosur prishjen e vendimit të Gjykatës së Rrethit
Gjyqësor Durrës dhe dërgimin e çështjes po asaj gjykate për vazhdimin e gjykimit. Në
shqyrtim të vendimit Nr.2908, datë 08.11.2010 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës,
ndonëse kërkuesi është me banim në Sukth, Rrethi Durrës, pra territor që i përket
kompetencës së Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës dhe në zbatim të nenit 388 të
Kodit të Procedurës Civile, kërkesa për lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë ligjore
duhet t’i drejtohet Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës, kjo gjykatë, në seancë
përgatitore ka vendosur moskompetencën e saj për gjykimin e kësaj çështje dhe
dërgimin e kësaj në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Korçë për kompetencë gjykimi192. Në
marrjen e këtij vendimi të gabuar nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës është marrë
për bazë vendbanimi i fundit i trashëgimlënësit, për të cilin është kërkuar çelja e
trashëgimisë, pra nuk është respektuar përcaktimi që bëhet në Kodin e Procedurës
Civile193,
192 Vendim Nr.2908, datë 08.11.2010 i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Durrës 193 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë, (Miratuar me ligjin Nr.8116, date 29.03.1996 dhe
ndryshuar me ligjet Nr.8431, datë 14.12.1998 dhe Nr.8491, datë 27.05.1999 dhe Nr.8335, date
18.10.1999 dhe Nr.8812, datë 17.05.2001, Nr.9953, date 14.07.2008, Nr.10052, date 29.12.2008,
Nr.49/2012;122/2013;160/2013), Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, Dhjetor 2014, neni 388
130
i cili parashikon qartë se në cilën gjykatë duhet të paraqitet kërkesa për vërtetimin
gjyqësor të fakteve, që në rastin konkret, kompetente duhet të jetë Gjykata e Rrethit
Gjyqësor Durrës, por është marrë për bazë vendbanimi i trashëgimlënësit. Në analizë të
këtyre fakteve, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë ka vendosur se vendimi i marrë nga
Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës, me anë të së cilit është vendosur moskompetenca
tokësore e kësaj gjykate për gjykimin e çështjes civile me objekt lëshimin e dëshmisë së
trashëgimisë është marrë në zbatim të gabuar të ligjit, pra nga kjo gjykatë është kryer
një interpretim i gabuar i dispozitave ligjore që duheshin zbatuar për rastin në fjalë. Pra
gjykata e faktit Durrës ka arsyetuar gabim përsa i përket çeljes së trashëgimisë, duke u
ndalur në çështjen e shqyrtimit të gjykatës kompetente për shqyrtimin e kërkesës për
lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë duke mos shqyrtuar çështjen kryesore që ka të bejë
çeljen e trashëgimisë, që janë koha dhe vendi i çeljes së saj. Kjo gjykatë, duke mos
patur parasysh rregullimet në dispozitat që parashikon Kodi Civil dhe Kodi i Procedurës
Civile për kohën dhe vendin e çeljes së trashëgimisë, ka konfonduar interpretimin e tyre
duke i dhënë çështjes një zgjidhje të gabuar, përsa i përket shqyrtimit të kompetencës
tokësore për lëshimin e dëshmisë së trashëgimisë. Pra në këtë rast, Kolegji Civil i
Gjykatës së Lartë, duke patur parasysh shqyrtimin e padive që rrjedhin nga trashëgimi,
si gjykime të posaçme, ku bën pjesë edhe vërtetimi gjyqësor i fakteve, përcakton edhe
një herë se kompetenca tokësore për vërtetimin gjyqësor të fakteve, parashikohet
posaçërisht nga neni 388 i Kodit të Procedurës Civile. Në literaturën juridike ndeshim
dhe termin trashëgimi e pezulluar, ku kemi të bëjmë me periudhën nga momenti i fitimit
të trashëgimisë në atë të gëzimit efektiv të saj. Pra nga momenti i fitimit të trashëgimisë,
kur bëhet fjalë për një të drejtë pronësie deri në posedimin e pasurisë trashëgimore,
kemi të bëjmë me gjendjen e përkohshme, që nga literatura juridike konsiderohet si
“trashëgimi e pezulluar” dhe që merr fund me krijimin e mundësisë, të vënies në
posedim të pasurisë trashëgimore, duke u bazuar në legjislacionin në fuqi. Pra nuk duhet
konfonduar momenti i fitimit të së drejtës, me momentin e gëzimit efektiv të saj194.
194 Vendimi Nr. 24, datë 13. 03. 2002 i Kolegjeve të Bashkura të Gjykatës së Lartë, faqe 7;
131
Në momentin e sundimit të pasurisë trashëgimore nga pronari, i cili për shkaqe të
pavarura nuk ka patur mundësi të jetë poseduesi i saj, por që është korrigjuar, është bërë
e mundur nëpërmjet legjislacionit të mëvonshëm të miratuar për këtë qëllim,
respektivisht dy ligjet që bënë të mundur garantimin e të drejtës së pronësisë së mohuar,
ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve” dhe ligji “Për pafajësinë,
amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve politikë”. Ligjet e
referuara, kanë si efekt rregullimin në masën më të mundshme të paligjshmërisë lidhur me
pronësinë dhe se miratimi i tyre bëri të mundur t’u njohë ish pronarëve të drejtën e mohuar të
pronësisë duke i ripronësuar me prona që juridikisht dhe faktikisht është e mundur që t’u
kthehen atyre, duke u rivendosur tagrat e tyre si pronarë, të humbura më parë nëpërmjet
metodave të padrejta të shtetëzimit, shpronësimit, shtetëzimit dhe konfiskimit. Një rast tjetër
nga praktika gjyqësore ka të bëjë me konstatimin e pavlefshmërisë absolute të
testamentit bazuar në nenet 404 dhe 410 të Kodit Civil dhe thirrjen në trashëgimi të
trashëgimtarëve ligjorë. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.524, datë
22.11.2011 vendosi prishjen e vendimit nr.197 datë 10.06.2008 të Gjykatës së Apelit
Vlorë dhe dërgimin e çështjes për rishqyrtim po asaj gjykate, me tjetër trup gjykues195.
Në çështjet civile, me shkak ligjor dhe objekt pavlefshmërinë e testamentit të përpiluar
përpara noterit thelbi i gjykimit është vërtetimi ose jo i origjinalitetit të nënshkrimit të
testatorit në aktin e kontestuar. Për realizimin e një procesi të rregullt ligjor, një hetimi
gjyqësor të plotë e të gjithanshëm, mes të tjerave nevojitet realizimi i ekspertimit,
pikërisht në funksion të vërtetimit të faktit, nëse jemi ose jo përpara shprehjes së
vullnetit të testatorit, nëpërmjet shkrimit apo thjesht nënshkrimit të testamentit prej tij.
Ekspertimi është një veprim e mjet procedural i fazës së hetimit gjyqësor, të cilin
gjykata e realizon kur nevojiten njohuri shkencore për sqarimin e rrethanave të faktit që
kanë rëndësi vendimtare për zgjidhjen e çështjes. Ligji i njeh gjykatës edhe të drejtën që
të konkludojë ndryshe nga mendimi teknik i ekspertëve. Në çështjen objekt gjykimi,
ekspertimi i realizuar nga gjykata nuk jep ndonjë konkluzion nëse nënshkrimi në
testament i përket të ndjerës. Eksperti i vetëm evidenton se nënshkrimi për të ndjerën në
testamentin noterial është i njëjtë me atë që përmbahet në një dokument tjetër noterial
dhe i ndryshëm nga ai në një dokument tjetër noterial e në disa dokumente të tjera
shkresore. Ekspertit nuk i është kërkuar dhe ai nuk shprehet me ndonjë konkluzion
shkencor kategorik nëse nënshkrimi në testament është origjinal (pra i nënshkruesit që i
atribuohet) apo jo.
195 Vendim Nr.524 datë 22.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë
132
Veprimi i ekspertimit nuk mund të vlerësohet si i ezauruar në qëllimin e realizimit të tij
nëse ekspertit nuk i kërkohet dhe ai nuk jep mendimin e tij shkencor në rastin konkret
që ekzaminon mbi mundësinë dhe pranueshmërinë shkencërisht që, i njëjti person,
mund të përdorë shkrime të ndryshme në akte të ndryshme dhe për të kundërtën, pra
mbi mundësinë që shkencërisht të konkludohet nëse janë në dukje shkrime e
nënshkrime të ndryshëm, por të realizuara nga i njëjti person. Kolegji Civil vlerëson se
gjykata e apelit ka gabuar kur ka revokuar vendimin e saj të ndërmjetëm për përsëritjen
e pjesshme të hetimit gjyqësor. Duke paraqitur edhe prova të reja shkresore, përfshirë
akt noterial, gjykatës së apelit i ishte kërkuar nga pala paditëse e kundërpaditur që të
realizonte një ekspertim të ri, por jo nga i njëjti ekspert, i cili në shkallë të parë kishte
përpiluar akt ekspertimin dhe një shtesë të tij. Në çështjen objekt gjykimi, duke u
ndodhur përpara një situate të tillë pas gjykimit në shkallë të parë, kur nuk kishte as
edhe ndonjë konkluzion shkencor kategorik prej ekspertit, nga ana e gjykatës së apelit
jo vetëm që nuk arsyetohet, por as edhe nuk rezulton përse nuk është vijuar më tej me
përsëritjen e pjesshme të hetimit gjyqësor të kërkuar edhe nga palët.
4.2 Paditë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore
Çfarë ndodh kur në padinë me objekt kërkimin e pasurisë trashëgimore, pala e paditur e
mban pasurinë pa titull, apo me titull të pretenduar? Ky është një rast i pastër, ku nuk
duhet konfonduar objekti i padisë. Ndaj të paditurit në këto kushte, nuk duhet ngritur
padia e kërkimit të trashëgimit, pasi një padi e tillë sipas ligjit duhet të ngrihet vetëm
kundër atij personi që e mban pasurinë si trashëgimtar, apo mbi bazën e një dëshmie
trashëgimie.
Në rastet kur i padituri e mban pasurinë pa titull ose me titull të pretenduar, paditësi
duhet të ngrejë padinë e rivendikimit, ose padinë posedimore, ose padi tjetër detyrimi.
Pra siç del qartë edhe nga arsyetimi i bërë nga Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë196, në
Vendimin Nr. 464, datë 12. 09. 2013, për rastet e padive me objekt kërkimin e pasurisë
trashëgimore.
Përgjithësisht paditë e ngritura me objekt, konstatimin e pavlefshëm të dëshmisë së
trashëgimisë, kanë në thelb konstatimin e pavlefshmërisë së pasojave juridike që ka
196 Vendimi Nr. 464, datë 12. 09. 2013 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, faqe 4;
133
prodhuar më pas regjistrimi i këtyre dëshmive të trashëgimive. Nuk është gjë e rrallë që
një qytetar të trashëgojë një pasuri që mund të ndodhet në një shtet tjetër. Dihet që secili
shtet kërkon të aplikojë të drejtën e tij të brendshme dhe shpeshherë është shumë e
vështirë të përcaktohet se cili sistem duhet të aplikohet. Në këtë rast flasim për
trashëgimi transkufitare, sepse në të implikohen legjislacionet e dy ose më shumë
shteteve. Për më tepër, pavarësisht karakterit specificik të së drejtës së brendshme, çdo
shtet aplikon gjithashtu dhe rregulla të së drejtës ndërkombëtare private për të rregulluar
trashëgimitë transkufitare.
Sot, gjatë hapjes së një procedure trashëgimie, ligji i aplikueshëm është në përgjithësi ai
që i përket rezidencës të zakonshme të fundit të trashëgimlënësit, por mund të ndodhë të
ketë edhe konflikt midis ligjesh, nëse marrim parasysh ligjin e kombësisë së të vdekurit.
Nëpërmjet rregullores, së miratuar nga Komisioni Evropian synohet të evitohet ose të
paktën zvogëlohet numri i rasteve të konflikteve midis ligjeve duke propozuar që të
aplikohet në çdo vend ligji i rezidencës së zakonshme të fundit të trashëgimlënësit.
Megjithatë, në raste përjashtimore, trashëgimlënësi mund ta përcaktojë me testament që
hapja e procesit të trashëgimisë t’i nënshtrohet ligjit të shtetësisë së të vdekurit.
Për më tepër, rregullorja evropiane parashikon të verë në qarkullim dhe çertifikatat
evropiane të trashëgimisë si dokumente të unifikuar, që do të shërbenin për të provuar
cilësinë e trashëgimtarit dhe të drejtat e tij mbi pasurinë e trashëgimlënësit.
Rasti i mëposhtëm, i marrë në analizë, ka të bëjë me padinë e kërkimit të trashëgimit,
padi e ngritur në zbatim të nenit 349,350 të Kodit Civil dhe nenet 199 dhe 200
bashkëpronësia në pjesë (përkufizimi dhë përmbajtja) dhe të drejtat e
bashkëpronarëve197.
Në të drejtën materiale civile padia për kërkimin e trashëgimit ngrihet nga personi, të
cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia e trashëgimtarit, si dhe pjesa e tij në pasurinë
trashëgimore. Pikërisht ky lloj kërkimi, i cili është sanksionuar edhe në nenin 349 të
197Kodi Civil të Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 349
parashikon: “Trashëgimtari mund të kërkojë me padi nga kushdo që posedon tërësisht ose pjesërisht
pasurinë trashëgimore, njohjen e tij si trashëgimtar dhe dorëzimin e pasurisë trashëgimore dhe të
pasurisë së fituar me anë të saj, sipas rregullave mbi posedimin me mirëbesim dhe me keqbesim”
134
K.Civil (dispozitë kjo e vendosur dhe tek baza ligjore e padisë nga paditësja, si një nga
shkaqet ligjore të saj), në përbërjen e tij ka tre elemente bazë: (i) të njohë cilësinë si
trashëgimtar; (ii) të kërkojë dorëzimin e pasurisë trashëgimore; (iii) të kërkojë
dorëzimin e pasurisë së fituar (pasurisë së shtuar), prej pasurisë trashëgimore198. Pra,
kur kërkohet pasuria trashëgimore bazuar në nenin 349 të K.Civil, është e
domosdoshme të vërtetohet ekzistenca e këtyre elementeve dhe të realizohen këto
kërkime në të njëjtën kohë. Kjo lloj padie ngrihet ndaj atyre subjekteve, të cilët i
mohojnë paditësit padrejtësisht cilësinë e trashëgimtarit dhe që, duke pretenduar për
vete gjithë pasurinë trashëgimore, e posedojnë atë. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë
vlerëson se vendimi i Gjykatës së Apelit Tiranë nr.1341, datë 20.12.2006 dhe vendimi i
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr.7316, datë 13.12.2005 janë marrë në zbatim të
gabuar të ligjës materiale dhe asaj procedurale dhe si të tilla ato duhet të ndryshohen. Të
dyja gjykatat më të ulëta nuk kanë kuptuar drejtë natyrën e vërtetë të mosmarrëveshjes
së krijuar ndërmjet palëve ndërgjyqëse dhe si rrjedhojë nuk e kanë zgjidhur atë në
përputhje me ligjin. Së pari Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson të theksojë se nuk
jemi përpara padisë për kërkimin e trashëgimit. Në çështjen objekt gjykimi nuk rezulton
që paditëses t’i jetë mohuar ndonjëherë cilësia si trashëgimtare dhe aq më tepër të mos i
jetë dorëzuar pasuria trashëgimore. Paditësja e ka fituar këtë cilësi që në momentin e
vdekjes së trashëgimlënësit, ajo e ka gëzuar këtë të drejtë (prona ka qenë e regjistruar në
emrin e saj dhe të vëllezërve të saj), deri në datën 19.06.1979 kur ajo me vullnetin e saj
të lirë dhe të plotë, sipas kontratës së dhurimit me nr.697 rep., dhe nr.397 kol., i ka
dhuruar dy vëllezërve të saj pjesën prej 1/3 që i takonte në pasurinë trashëgimore, dhe
konkretisht: “... pjesën që ka prej 1/3 në shtëpinë e ndodhur në Tiranë, Lagja 5,
Rr.“A.Z.Cajupi”, nr. 6, ... të përbërë prej katër dhoma, korridor, ec, dhe oborr në
përdorim”. Sa më sipër e vërteton fakti që pasuria trashëgimore dhe i është dorëzuar
paditëses, pasi ndryshe nuk kishte si ta dhuronte dhe të hiqte dorë prej saj. Po kështu
nuk ka rezultuar që të paditurit me veprime konkrete t’ia kenë mohuar ndonjëherë
paditëses cilësinë si trashëgimtare mbi 1/3 e pronës së fituar me trashëgimi nga ati i
tyre.
198 Vendim Nr.486, datë 01.11.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë fq.5
135
Ata e kanë njohur paditësen si trashëgimtare dhe madje kanë pranuar me anë të
kontratës së dhurimit pjesën që u është dhuruar prej saj. Ata, me të drejtë pretendojnë se
pikërisht këtë pjesë (1/3 pjesë të banesës dhe truallin), e zotërojnë dhe posedojnë jo si
pasuri trashëgimore, por mbi bazën e një titulli të prejardhur të fitimit të pronësisë, siç
është kontrata e dhurimit e vitit 1979, cituar më lart. Në këto kushte, referuar të drejtës
materiale, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson të theksojë se kur personat e
mbajnë pasurinë e pretenduar nga trashëgimia pa titull ose e kanë fituar me një tjetër
titull të pretenduar (siç ndodh në rastin konkret, në mënyrë të prejardhur), paditësi, për
të kërkuar atë që pretendon se është pronë e tij duhet t’a kërkojë duke ngritur një padi të
një lloji tjetër, dhe nuk mund t’i realizojë të drejtat e tij të pretenduara të shkelura me
padinë për kërkimin e trashëgimit. Në çështjen objekt gjykimi rezulton qartë se të
paditurit kanë në çertifikatat e tyre të pronësisë shënimet përkatëse për oborret në
përdorim që nga koha kur prona ishte në bashkëpronësi, kur të paditurit i përfituan në
bazë të kontratës së dhurimit të vitit 1979 nga paditësja dhe pasi ata kryen veprimin
juridik të pjesëtimit midis tyre po në vitin 1979. Për sa më sipër, Kolegji Civil i
Gjykatës së Lartë çmon se padia e paditëses është e pambështetur në ligj dhe si
rrjedhojë vendimet e gjykatave më të ulëta do të ndryshohen, duke u vendosur rrëzimi i
padisë. Vendimi në fjalë ka të bëjë me kërkimin e trashëgimisë bazuar në nenin 349 e
vijues të Kodit Civil. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.423, datë
06.10.2011 vendosi prishjen e vendimit nr.657, date 23.11.2007 të Gjykatës së Apelit
Vlorë dhe lënien në fuqi të vendimit nr.1861, datë 25.10.2006 të Gjykatës së Rrethit
Gjyqësor Vlorë. Dispozita e nenit 335/1 të Kodit Civil parashikon se: “Heqja dorë nga
trashëgimia mund të bëhet brenda 3 muajve nga çelja e trashëgimisë dhe kur
trashëgimtari është jashtë shtetit, jo më vonë se 6 muaj199”. Trashëgimlënësi ka
ndërruar jetë në 16.04.1981, datë në të cilën, në kuptim të nenit 318 të K.Civil, është
çelur edhe trashëgimia, ndërkohë që deklaratat noteriale me të cilat pretendohet që
paditësat kanë hequr dorë nga trashëgimia mbajnë përkatësisht datat 05.11.1997 dhe
27.05.1997. Siç shihet qartë, të dy këto deklarata janë përpiluar shumë kohë pasi kishin
skaduar afatet e parashikuara në nenin 335/1 të K.Civil dhe për këtë shkak ato vijnë në
kundërshtim me këtë dispozitë urdhëruese të ligjit.
199 Vendim Nr.423 datë 06.10.2011 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë fq.3
136
Së dyti: Dispozita e nenit 337 të Kodit Civil parashikon se: “Heqja dorë nga
trashëgimia e bërë para çeljes së trashëgimisë ose kur bëhet me kusht, me afat, ose për
një pjesë të trashëgimit, apo në dobi të njërit nga trashëgimtarët e tjerë, është e
pavlefshme”.
Ndryshe nga sa pretenduan të paditurit në gjykim, nga përmbajtja e dy deklaratave del
qartë se vullneti i deklaruesve ka qenë heqja dorë nga trashëgimia, por duke qenë se
këto deklarata janë përpiluar në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit, janë
veprime juridike absolutisht të pavlefshme. Në detyrim të kësaj dispozite, pjesa e
trashëgimtarit që heq dorë nga trashëgimia nuk i kalon njërit apo disa trashëgimtarëve të
tjerë, siç ka ndodhur në rastin objekt gjykimi, por të gjithë trashëgimtarëve të mbetur.
Është ky një tjetër shkak që të dyja deklaratat, duke qenë veprime juridike të realizuara
në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit siç është neni 337 i K.Civil, nuk
sjellin asnjë pasojë juridike.
4.3 Çështje të Kthimit dhe Kompensimit të Pronës
E drejta e pronës, për shkak të karakterit dhe rolit social të saj është ndër ato të drejta
dhe liri, ndaj së cilës shteti ka të drejtën ti vendosë kufizime, duke caktuar rregulla në
përdorimin e saj, t’i heqë individit pjesërisht ose tërësisht sendet që përbëjnë pasurinë,
por vetëm dhe gjithnjë për dobi publike dhe kundrejt një shpërblimi të plotë. Kjo e
drejtë sanksionohet dhe në nenin 1 të protokollit të Parisit, datë 20.03.1952, i cili
disponon se “Çdo person fizik ose moral ka të drejtën e respektit të pasurisë së tij.
Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, veçse për shkak dobie publike dhe në
kushtet e parashikuara nga ligji dhe nga parimet e përgjithshme të së drejtës
ndërkombëtare”. Një ndër problemet më të mprehta me të cilat ndeshet sot realiteti
shqiptar është kthimi dhe kompensimi i pronës, çështje ende e pazgjidhur, e cila mbetet
në fokus të axhendës për integrimin në Bashkimin Evropian. Kuadri ligjor
ndërkombëtar të cilit i referohet e drejta e pronës, është Konventa Evropiane për të
Drejtat e Njeriut (KEDNj)200, Protokolli Nr. 1, i ratifikuar pa kushte nga shteti shqiptar
në vitin 1996, për të cilin kemi dhe qëndrimin e jurisprudencës së Gjykatës Evropiane
për të Drejtat e Njeriut, ku kërkohet që çështja e kthimit dhe kompensimit të pronave të
200 Protokolli shtojcë i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Botim i Qendrës së Publikimeve
Zyrtare, Korrik 2010, neni 1/1 parashikon: “Çdo person fizik ose juridik ka të drejtën e gëzimit paqësor të
pasurisë e tij. Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, përveçse për arsye të interesit publik dhe në
kushtet e parashikuara nga ligji dhe nga parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare”
137
zgjidhet mbi baza të qarta, të qëndrueshme dhe të paanshme politike.
151
Po kështu, ndeshim dhe opinionin e Komisionit të Venecias, i cili udhëzon shtetet për
mënyrën e kompensimit për ish-pronarin, i cili mund të jetë një kompensim i pjesshëm,
ose i plotë, në para, ose aksione. Në të gjitha qëndrimet e mbajtura në jurisprudencën
kushtetuese europiane, duke përfshirë këtu edhe atë shqiptare, konstatohet se, në
respektim të parimit të drejtësisë dhe të shtetit social, nuk mund të vendosen detyrime
për kompensimin tërësor të pronës së shpronësuar apo të shtetëzuar nga regjimet që nuk
kanë respektuar standardet minimale të të drejtave të njeriut dhe se “rivendosja e plotë e
të drejtave të mëparshme të pronësisë do të ishte në kundërshtim me vet parimin e
barazisë201. E drejta e pronës sanksionohet gjithashtu në Ligjin Nr. 7692, datë
31.03.1993 “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”, respektivisht në nenin 11 të
tij, i cili disponon se “të gjitha llojet e pronësisë, gëzojnë mbrojtje të barabartë”, e drejtë
e cila përforcohet më shumë në dispozitat vijuese në nenin 27202, ku bëhet dhe një
ndërthurje me të drejtën e trashëgimisë. Miratimi i ligjit për kthimin dhe kompensimin e
pronave, ka patur në thelb përmirësimin e të drejtës së zhdëmtimit, që ka të bëjë me
detyrimin e shtetit për të marrë përsipër likujdimin e dëmeve, të shkaktura në pasurinë e
ish-pronarëve nga veprimet e padrejta. Gjatë regjimit komunist, pasuritë u shtetëzuan
dhe u konfiskuan, duke u zhveshur personi nga çdo pasuri tjetër, përveç asaj vetjake si
orenditë e domosdoshme shtëpiake apo sende të kësaj natyre, pra u zhduk pasuria
prívate. Me përjashtime të rralla, e pakonfiskuar mbetej dhe shtëpia e vetme e banimit,
kur kjo nuk ishte në kushte të mira. Miratimi i këtij ligji dhe i ndryshimeve të
mëvonshme të tij ka patur në thelb, rivendosjen e të drejtave të mohuara, të shkelura
padrejtësisht duke bërë të mundur shfuqizimin e efekteve arbitrare të legjislacionit të
mëparshëm në fuqi, pas vitit 1945, duke u rinjohur pronarëve të drejtën e mohuar ndër
vite të pronësisë, nëpërmjet rikthimit të pronave të konfiskuara, të shpronësuara, të
201 Komisioni Europian për Demokracinë nëpërmjet ligjit (Komisioni i Venecias); Opinion mbi
projektligjin “Për kthimin dhe kompensimin e pronës” të Republikës së Shqipërisë, miratuar nga
Komisioni i Venecias në Seancën e 58 Plenare (Venecia, 12-13 Mars 2004).
202 Ligji Nr. 7692, datë 31.03.1993 “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut” , neni 27 ndjek parimin
se: “Askujt nuk mund t’i mohohet e drejta të ketë pronë private, së bashku me të tjerë si dhe e drejta për
të trashëguar”.
138
shtetëzuara, apo të marra në mënyrë të padrejtë dhe në pamundësi të kthimit fizik,
ofrimin e kompensimit.
Këto ligje riparuan padrejtësitë e së shkuarës, shtetëzimet, konfiskimet si dhe çdo
mënyrë tjetër të paligjshme të pasurisë.
Pra siç parashikohet dhe në praktikën unifikuese, të miratuar për këtë qëllim, nëpërmjet
ligjit për kthimin dhe kompensimin e pronave, është rregulluar në masën më të
mundshme, situata e paligjshmërisë lidhur me të drejtën reale më të rëndësishme, atë të
pronësisë. Gjatë periudhës 45 vjeçare që vazhdoi shtetëzimi e konfiskimi nga shteti,
pothuajse kanë vdekur, të gjithë pronarët origjinarë të pasurisë, të cilët nuk kanë patur
mundësinë efektive të gëzimit të tyre.
Kthimi i pronave po bëhet jo ndaj pronarëve origjinarë, të cilët kanë ndërruar jetë, por
ndaj trashëgimtarëve, ose trashëgimtarëve të trashëgimtarëve të tyre, e drejtë e cila është
transferuar sipas shkallëve të trashëgimisë. Pas vitit 1993, shteti po u kthen ish-
pronarëve, trashëgimtarëve të tyre, pasuritë të cilat pas vitit 1945 e deri në përmbysjen e
regjimit, u kthyen në pasuri shtetërore. Kjo periudhë e ndërmjetme 1945-1993, ka
shkëputur të drejtën e pronësisë nga pronarët, e cila u transferua më vonë tek
trashëgimtarët e tyre pasjetues, të cilëve në mënyrë indirekte u kthehet pasuria që ishte
shtetërore.
Në gjykimin tim, në këtë këndvështrim ekziston një paradoks, që ka të bëjë me faktin e
të qënurit “ipso jure”, pronar i pasurisë trashëgimore për ato pasuri ekzistuese, të cilat
janë të sigurta në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit.
Kur flasim për pasurinë trashëgimore, të cilat u janë kthyer ish pronarëve, ose
trashëgimtarëve të tyre kemi të bëjmë me pasuri në proces kthimi, të cilat për një
periudhë kohe e kanë ndryshuar pronësinë, destinacionin e tyre, pra edhe pse në mënyrë
të padrejtë kanë qenë në pronësi të shtetit, po rigjejnë origjinën e tyre, nëpërmjet kalimit
tek trashëgimtarët e pronarëve.
Pra pronarëve, ose trashëgimtarëve të tyre, u njihet e drejta e pronësisë nëpërmjet
përcaktimit të modaliteteve për gëzimin efektiv të saj, duke përcaktuar se që nga koha e
marrjes, konfiskimit apo e shtetëzimit të tyre, kemi të bëjmë me një periudhë
paligjshmërie, që pikërisht vihet në vend me miratimin e ligjit për kthimin dhe
139
kompensimin e pronave, duke u ofruar gjithashtu pronarëve dhe alternativën e
kompensimit, kur në pamundësi objektive pronat e marra nuk mund të kthehen fizikisht.
Aktualisht që nga koha e marrjes dhe konfiskimit të këtyre pasurive e deri më tani ka
kaluar një periudhë prej afro 70 vjeçare, shumica e pronarëve të cilëve u janë konfiskuar
pronat nga regjimi komunist kanë ndërruar jetë dhe detyrimisht e drejta e pronësisë u ka
kaluar trashëgimtarëve të tyre.
Kjo sanksionohet gjithashtu dhe në Ligjin Nr. 7514, datë 30.09.1991 “Për pafajësinë,
amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve politikë”, i cili
parashikon të drejtën e kthimit ose kompensimit të pasurive të konfiskuara203.
Këto ligje duke konsideruar padrejtësi marrjen dhe konfiskimin e pronës, parashikuan
kthimin në vend të të drejtave të pronarëve mbi pronën, kur objekt i saj ishin sendet e
paluajtshme, ndonëse në vendimin e tyre Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë,
qartësuan idenë dhe shmangën ndonjë keqinterpretim të mundshëm nëse këto ligje
mund të konsideroheshin si mënyrë e re e fitimit të pronësisë. Këto ligje thjesht i
shërbejnë përforcimit të idesë së kthimit në vend të të drejtave të mohuara, pra këto akte
ligjore vërtet u drejtohen ish-pronarëve apo trashëgimtarëve të tyre, por thjesht
garantojnë të drejtën e pronësisë, duke patur në thelb të miratimit të tyre, kthimin e
pronës, kthimin e sendit objekt të së drejtës së pronësisë, të sanksionuar nga Kodi
Civil204.
Pra siç mund të shprehem më qartë, kemi të bëjmë me situatën kur këtë pronarë, të
zhveshur nga pronësia e sendeve të tyre, nuk kanë arritur t’i posedojnë ato, pasi kanë
qenë nën posedimin e jo-pronarëve, të cilët duhet t’ua kthejnë sendin pronarëve të
vërtetë, tashmë të garantuar nga miratimi i këtyre ligjeve, pasi ata nuk e kanë humbur
asnjëherë të drejtën e pronësisë mbi sendet e tyre, pra asnjëherë nuk është vënë në
dyshim ekzistenca e të drejtës së pronësisë së tyre, por thjesht që gjatë kësaj periudhe
ata kanë humbur të drejtën e posedimit të sendeve të tyre, të marra padrejtësisht dhe
miratimi i këtyre ligjeve i kthen këta pronarë në situatën e mëparshme duke u bërë të
mundur kthimin e sendit.
203Ligji Nr. 7514, datë 30.09.1991 “Për pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të
përndjekurve politikë”, neni 5 204 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012.; neni 296
e vijues
140
E drejta e kompensimit, ka si qëllim në rradhë të parë, dëmin që ish pronari ka pësuar si
pasojë e shtetëzimit, shpronësimit, konfiskimit, pra të dominium eminens, tagrit që ka
shteti për të marrë pasurinë private për qëllime publike.
Kompensimi shërben si një mjet për vendosjen e një drejte të shkelur205, në strukturën e
të cilit njihen dy forma: nëpërmjet kthimit së gjendjes së parë, duke vendosur
marrëdhënien juridike që ekzistonte përpara shtetëzimit, konfiskimit, shpronësimit, pra
restitucioni natyral dhe për rastet kur kjo nuk është e mundur; aplikohet mënyra e dytë,
nëpërmjet kompensimit, pra zëvendësimit të dëmit.
E drejta e kompensimit është e drejtë e ish pronarit ose e trashëgimtarëve kundrejt
shtetit. Kemi të drejtën e personave ish-pronarë, ose trashëgimtarë kundrejt detyrimeve
shtetërore për të kthyer pronën ose për ta kompensuar atë. E drejta e kompensimit, si një
e drejtë kredie, e cila e ka bazën në të drejtën reale të pronësisëmbi truallin, që nuk u
kthehet ish-pronarëve vetëm për shkakun se nga ligji konsiderohet i zënë.
Ligji për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve ka si qëllim kthimin e
pronës duke rregulluar në masën më të mirë të mundshme situatën e paligjshmërisë,
duke marrë në mbrotje ish pronarët, trashëgimtarët e tyre. Për rastet kur kthimi nuk
është i mundur, ligji parashikon alternativën e kompensimit206. Është ligji ai që
parashikon se në rast se pasuria e paluajtshme nuk mund të kthehet fizikisht, ish pronarit
i lind e drejta të kompensohet me një pasuri tjetër të barazvlefshme me të, duke
përfshirë këtu dhe pasuri tjetër të paluajtshme. Për këtë, ligji parashikon një procedurë
të përcaktuar dhe një vendimmarrje të organit kompetent administrativ, qëështë
Komisioni i Kthimit dhe Kompensimit të Pronave.
4.3.1 Trajtimi i rastit të kompensimit të pronës së bashkëpronarëve, si pasuri
trashëgimore
Fakti nëse ndodhemi në kushtet e pasurisë trashëgimore, në kushtet e kompensimit që i
bëhet pronës, domethënë trualli që jep shteti nga prona e tij do të konsiderohet pasuri
trashëgimore, apo do të trajtohet si kompensim, marrëdhënie detyrimi? 205 Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, faqe 8;
206 Ligji Nr. 7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”, neni 1
141
Siç ka ndodhur në praktikën gjyqësore, gjykatat gabojnë duke trajtuar padinë e kërkimit
të trashëgimit si një padi për njohjen bashkëpronarë. Bashkëpronësia në këto raste
rrjedh nga trashëgimi. Me çeljen e trashëgimisë, pasuria trashëgimore kalon në pronësi
të trashëgimtarëve, të cilët janë bashkëpronarë në pasurinë trashëgimore. Në këtë rast,
kemi dy koncepte të lidhura ngushtë, atë të bashkëpronësisë, që në këto raste
pretendohet duke patur cilësinë e bashkëtrashëgimtarit. Bashkëpronësia për shkak të
trashëgimisë lidhet me sendin që trashëgohet.
Pasuria e trashëgimlënësit nuk përfshin vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të
caktuara pronë e tij, por dhe tërësinë e të drejtave reale dhe detyrimeve që zotëronte apo
mbante ai në gjallërinë e tij, kërkim i cili gjen vënd në dispozitat e Kodit Civil207, ku me
të drejtë pasurore kuptojmë të drejtën e kompensimit që rrjedh nga zbatimi i Ligjit Nr.
7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”.
Ky ligj parashikon të drejtën e kompensimit208, si një të drejtë të mundshme për tu
realizuar në potencë nga të gjithë trashëgimtarët.
E drejta e kompensimit përbën marrjen përsipër nga shteti të detyrimit të kompensimit
për tu realizuar në favor të ish pronarëve, apo trashëgimtarëve të tyre.
Pasuritë që kthehen nga shteti në përmbushje të këtij detyrimi ndaj ish pronarëve, apo
trashëgimtarëve të tyre, nuk përbëjnë të drejta pronësie për trashëgimlënsin, që në rastin
konkret është ish-pronari, por këto pasuri kanë lidhje të drejën e tij të pronësisë, që nuk
mund të kthehet për shkaqe objektive, domethënë është pasuri trashëgimore dhe duhet
të kalojë në favor të bashkëtrashëgimtarëve, sipas pjesëve takuese të tyre.
Pra kompensimi që u bëhet ish pronarëve është një kompensim i natyrës ekzekutive dhe
detyruese.
Ndodhemi para faktit se kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me kompensim
bëhet pasuri trashëgimore, e cila duhet t’u kalojë të gjithë trashëgimtarëve, sipas pjesëve
takuese.
207 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, Neni 332
208 Ligji Nr. 7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”, neni 16
142
Pikërisht, momenti i ndarjes së pasurisë trashëgimore, pjesët takuese janë të drejta të
përcaktueshme me anë të padisë për pjestimin e trashëgimit, parashikuar nga Kodi
Civil. Pra siç e përmendëm dhe më lart, me çeljen e trashëgimit, personat e thirrur në
trashëgim bëhen “ipso jure”, pronarë të pasurisë trashëgimore. Ky parim nuk vlen
vetëm kur si trashëgimtarë ligjor, thirret ose mbetet një person i vetëm, por edhe kur
konkurojnë shumë trashëgimtarë ligjorë, pavarësisht se sendet që përbëjnë pasurinë
trashëgimore ende mund të mos jenë pjestuar. Pjestimi ka karakter translativ ose
deklarativ. Me pjesëtim kuptojmë të drejtën e pandarë që ka një bashkëpronar mbi
masën e pasurisë trashëgimore.
Në bazë të pjesëtimit, trashëgimtarit i lind e drejta ekskluzive mbi sendet që i ranë në
pjesën e tij. Për çdo mosmarrëveshje që eventualisht mund të lindë, më pas ndiqet rruga
e zakonshme gjyqësore. Pra për pjesëtimin e pasurisë trashëgimore, vendos gjykata.
Nga bashkëtrashëgimtarët fillimisht duhet ndjekur ky hap, pra të bëhët pjesëtimi i
pasurisë trashëgimore, sipas pjesëve takuese dhe vetëm pasi të jetë pjesëtuar pasuria e
trashëgimlënësit dhe të jenë formuar pjesët takuese të çdo trashëgimtari në zbatim të
nenit 356 të Kodit Civil209, lind e drejta e këtyre të fundit për të hyrë në marrëdhënie me
shtetin dhe për t’u kompensuar veç e veç, sipas pjesëve të tyre takuese. Këtë interpretim
kanë bërë Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, në Vendimin Nr. 6, datë
24.01.2007, për efekt të njësimit të praktikës gjyqësore duke përcaktuar se “nuk është
detyrë e Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, të pjestëojë pasurinë e ish
pronarëve dhe t’ua kthejë atë të gjithë trashëgimtarëve veç e veç. Kompensimi nuk
mund të bëhet për njërin nga trashëgimtarët më vete, kur prona dhe pjesët takuese nuk i
janë nënshtruar proçesit të pjesëtimit gjyqësor nga gjykata. Në rastin kur njëri nga
trashëgimtarët ka marrë kompensimin pa u bërë pjesëtimi gjyqësor, ky fakt duhet të
nënkuptojë se trashëgimtarëve të tjerë u lind e drejta t’i kërkojnë bashkëtrashëgimtarit
që i është kthyer kjo pronë, pjesën e tyre. Pasuria u kthehet ish pronarëve dhe kur ai ka
vdekur u kalon trashëgimtarëve të tij. Kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me
kompensim bëhet pasuri trashëgimore dhe shkon në favor të të gjithë trashëgimtarëve,
sipas pjesëve takuese për të drejtat e fituara me titull të prejardhur në trashëgim, si
pasojë e vdekjes së trashëgimlënësit të tyre, nëpërmjet çeljes së trashëgimisë.
209Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 356
parashikon: “Në formimin e pjesëve takuese duhet që, sa të jetë e mundur, në secilën prej tyre të bëjnë
pjesë nga po ajo sasi sendesh të luajtshme ose të paluajtshme, të drejtash reale ose kredish, që kanë
natyrë e vleftë të njëjtë”.
143
Pra kemi të bëjmë me marrëdhënie juridike të trashëgimisë dhe jo marrëdhënie
detyrimi. Marrëdhënia e detyrimit lind vetëm nëpërmjet shtetit debitor dhe ish-pronarit,
apo trashëgimtarëve të tyre, kreditorëve. Pra nuk duhet ngatërruar koncepti juridik i
njohjes së pronësisë me atë të detyrimit, pasi këto janë dy koncepte të ndryshme nga
njëri-tjetri.
Praktika gjyqësore i ka njehsuar dhe zgjidhur drejt rastet e konflikteve të kësaj natyre që
kanë të bëjnë me njohjen e pronësisë dhe kompensimin, si dy koncepte juridike të
ndryshme nga njëri tjetri, ku me njohje të pronësisë kuptojmë rregullin juridik të
përkatësisë së sendit ndaj një personi, nëpërmjet së cilës zgjidhet se kujt i përket e drejta
e pronësisë dhe me konceptin juridik të kompensimit kuptojmë pranimin e detyrimit të
shtetit që në këtë rast është debitori ndaj personit, i cili është në pozitën e kreditorit, ish-
pronar ose trashëgimtar i tij, për dëmin e shkaktuar nga shtetëzimi, shpronësimi apo i
konfiskimi i pronës, mënyra këto të klasifikuara si heqje të së drejtës së pronësisë nga
ana e regjimit të atëhershëm nga ana e shtetit, pa vullnetin e pronarit, të cilat çuan në
heqjen e të drejtës së pronësisë mbi sende të caktuara nga ana e këtyre pronarëve.
Kur me anë të një vendimi të Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, i
kalohet e drejta e pronësisë për efekt kompensimi për truallin e zënë njërit prej
trashëgimtarëve, nëpërmjet këtij vendimi shteti ka përmbushur detyrimin ndaj të gjithë
trashëgimtarëve ligjorë që heqin të drejta nga trashëgimlënësi, pra në këto raste kemi
krijimin e marrëdhënies juridike të detyrimit, e cila krijohet ndaj shtetit dhe
trashëgimlënësve, ose të gjithë trashëgimtarëve të tyre dhe jo ndërmjet shtetit dhe vetëm
njërit prej trashëgimtarëve210, duke patur parasysh faktin se të drejtat pasurore
trashëgimtarit i burojnë nga trashëgimlënësi dhe jo nga shteti.
4.3.2 Rast nga praktika në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës
Studimi i vendimeve dhe çështjeve në lidhje me Kthimin dhe Kompensimin e Pronës
paraqet interes, pasi ka patur në thelb, rivendosjen e të drejtave të mohuara, të shkelura
padrejtësisht duke bërë të mundur shfuqizimin e efekteve arbitrare të legjislacionit të
mëparshëm në fuqi, pas vitit 1945, duke u rinjohur pronarëve të drejtën e mohuar ndër
210 Vendimi Nr. 6, datë 24. 01. 2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, faqe 8
144
vite të pronësisë, nëpërmjet rikthimit të pronave të konfiskuara, të shpronësuara, të
shtetëzuara, apo të marra në mënyrë të padrejtë dhe në pamundësi të kthimit fizik,
ofrimin e kompensimit. Këto ligje riparuan padrejtësitë e së shkuarës, shtetëzimet,
konfiskimet si dhe çdo mënyrë tjetër të paligjshme të pasurisë. E drejta e pronësisë e
pronarëve u transferua më vonë tek trashëgimtarët e tyre pasjetues, të cilëve në mënyrë
indirekte u kthehet pasuria që ishte shtetërore. Në këtë mënyrë këto çështje paraqesin
një lidhje të ngushtë me trashëgiminë dhe problematikat e saj.
Rasti i mëposhtëm ka të bëjë me konstatimin e pavlefshmërisë së kontratës së dhurimit
Nr.2670/954, datë 05.08.1995, duke urdhëruar zyrën e Regjistrimit të Pasurisë së
Paluajtshme të bëjë çregjistrimin përkatës bazuar në nenet 92 dhe 762 të Kodit Civil.
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë me vendimin Nr.23, datë 01.04.2002
vendosën lënien ne fuqi te vendimit nr.425, date 07.09.2000 të Gjykatës së Apelit
Durrës. Me kontratën e dhurimit datë 05.08.1995, një nga trashëgimtarët e
trashëgimlënësit, i ka dhuruar pjesën e vet (1/7) të pasurisë trashëgimore të paditurit
nipit të vet211. Pra, objekt gjykimi eshte kontrata e dhurimit.
Me vendimin nr.434, datë 18.04.1994 të Komisionit të Kthimit e Kompensimit të
Pronave ish-pronarëve të trashëgimtares në fjalë i është njohur lindja e të drejtës së
pronësisë në 1/7 pjesë të pasurisë trashëgimore të rrjedhur nga trashëgimlënësi i
saj.Njohja e kësaj të drejte konsiderohet se i fillon efektet e saj ne momentin e çeljes së
trashëgimisë, që është momenti i vdekjes së trashëgimlënësit. Në konceptin e pasurisë
trashëgimore, në kuptim të dispozitave mbi trashëgiminë (nenet 332212, 356 te Kodit
Civil) përfshihen sende, të drejta reale dhe kredi, por kjo pasuri mund të rëndohet edhe
nga pasivet (borxhet) e trashëgimlënësit. Pra, pasuria e trashëgimlënësit nuk përfshin
vetëm të drejtën e pronësisë mbi sende të caktuara të trashëgimlënësit, por tërësinë e të
drejtave reale e të detyrimeve që zotëronte apo mbante ai në gjallërinë e tij.
Është e vërtetë që trashëgimtarëve u është njohur e drejta e pronësisë së
trashëgimlënësit të tyre në sipërfaqen e truallit prej 3177 m2, por atyre nuk u është
kthyer kjo pronë (restitutio in integrum).
211 Vendim Nr.23, datë 01.04.2002 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë 212 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 332
parashikon: “Trashëgimtari mund të fitojë të gjithë pasurinë e trashëgimlënësit ose një pjesë të saj, ose
vetëm një send të caktuar apo një të drejtë tjetër pasurore”.
145
Ata, në lidhje me të e për shkak të saj, kanë fituar në masën 1/7 pjesë secili të drejtën e
parablerjes së objekteve të ndodhura mbi të, e cila, në rast se bëhet e mundur të
realizohet pas ushtrimit te saj u kthen automatikisht dhe pronësimin mbi truallin dhe/ose
të drejtën e kompensimit të truallit të zënë në njërën nga mënyrat e parashikuara në
nenin 16 të Ligjit nr.7698 datë 15.04.1993.
E drejta e parablerjes, e parashikuar në nenin 21 të Ligjit të mësipërm, është një e drejtë
e mundshme për t`u realizuar në potencë për ato objekte që janë ndërtuar nga shteti në
tokën e ish-pronarit e që vazhdojnë të jenë në pronësi të tij në kohën e hyrjes në fuqi të
këtij ligji (d.m.th. që nuk rezultojnë të kenë kaluar në mënyrë të ligjshme në pronësi të të
tjerëve) dhe që shteti vendos t`i privatizojë.
Ndërsa e drejta e kompensimit është një e drejtë e fituar që me daljen e vendimit të
Kompensimit të Pronave, sepse përbën marrjen përsipër nga shteti të një detyrimi të
përcaktuar për ta realizuar atë në një kohë të ardhme. Dhuruesja nuk ishte pronare e 1/7
së truallit prej 3177 m2, ajo nuk e zotëronte këtë të drejtë. Për rrjedhojë, nuk mund të
dispononte dhe, në fakt, nuk e ka disponuar atë. Ajo ka disponuar vetëm te drejtat e tjera
pasurore të fituara në mënyrë të prejardhur nga e drejta e pronësisë së trashëgimlënësit
të saj, e njohur nga shteti me vendimin e Komisionit të Pronave, d.m.th. të drejtën e
parablerjes (në masen që ish e mundur të realizohej) dhe të drejtën e kompensimit për
truallin e zënë.
E drejta e parablerjes e ish-pronarit (trashëgimtarit të tij) e parashikuar nga neni 21 i
Ligjit 7698 datë 15.04.1993, duke qënë e drejtë reale dhe, si e tillë, sipas nenit 761 te
K.Civil, mund të disponohet duke ua kaluar të tretëve me dhurim. E drejta e
kompensimit të ish-pronarëve gjithashtu, sipas ligjit nr.7698 datë 15.04.1993 duhet të
konsiderohet si një e drejtë reale e vendosur me ligj. Duke qënë e tillë ajo mund të
disponohet me anë dhurimi prej titullarit të saj. Pra, kontrata e dhurimit në favor të të
paditurit, edhe për këtë disponim duhet te konsiderohet e vefshme. Gjithsesi, edhe po të
pranonim të kundërtën, d.m.th. që e drejta e kompensimit në këtë rast nuk është e drejtë
reale, por e drejtë detyrimi, përsëri disponimi në favor të të paditurit do të ishte një
veprim juridik i vlefshëm. Kontrata e dhurimit, në këtë rast do të përbënte një kalim
(cedim kredie). Pra, do te pranohej se trashëgimtarja e ish-pronarit kredinë e saj ndaj
shtetit, të lindur për shkak të së drejtës së kompensimit të pronës, ia ka kaluar të
paditurit.
146
Fakti që ky disponim eshte inkluduar së bashku me pjesën tjetër, që përbën një dhurim,
dhe që të dy së bashku janë kryer duke respektuar formën noteriale, jo vetëm nuk do të
përbënte shkak pavlefshmërie, por, përkundrazi, do të përmbante një garanci më tepër
për vlefshmërinë dhe provueshmërinë e tij. Nuk qëndron edhe pretendimi tjetër i
paditësave, sipas të cilit dhurimi është i pavlefshëm edhe për shkakun se është bërë për
një pasuri të ardhshme dhe jo për një pasuri të tashme, duke iu referuar nenit 762 të
Kodit Civil213. Në rastin në shqyrtim, kemi të bëjmë me një pasuri të tashme të
dhurueses. Kjo pasuri ka ekzistuar që në kohën e çeljes së trashëgimisë dhe është bërë
efektive pas hyrjes në fuqi të Ligjit nr.7968, datë 15.04.1993, në baze të të cilit është
marrë vendimi i Komisionit të Pronave. Është e vërtetë që objekti i kontratës d.m.th. të
drejtat e transferuara tek i padituri, nuk jane të përcaktuara përsa i përket volumit të
tyre, por, gjithsesi, ky objekt është i përcaktueshëm në kohë. E drejta e parablerjes e ish-
pronarit (trashëgimtarëve të tij) e njohur në nenin 21 të Ligjit “Për kthimin dhe
kompensimin e Pronave ish-pronarëve”, konsiderohet e drejtë reale dhe, si e tillë, ajo
mund të disponohet me ane të kontrates së dhurimit. E drejte reale konsiderohet edhe e
drejta e kompensimit për pronat që njihet se i përkisnin ish-pronarit, por që nuk mund të
kthehen, sipas përcaktimeve të ligjit për kthimin e kompensimin e pronave të ish-
pronarëve. Edhe e drejta e kompensimit të ish-pronarit (trashëgimtarëve të tij) mund të
disponohet lirisht me anë dhurimi. Ndërsa kontrata e shitjes ka karakter konsensual,
kontrata e dhurimit është konsideruar si kontratë reale, d.m.th. ajo quhet e lidhur në
çastin e dorëzimit të sendit të luajtshëm apo të paluajtshëm, që përbën objektin e saj
(neni 764 i Kodit Civil). Mirëpo, kur objekt i kontratës së dhurimit nuk janë sende, por
të drejta të tjera mbi sendet, siç janë pjesët ideale (kuotat) në bashkëpronësi apo të drejta
të tjera reale mbi sendet e të tjerëve, atëhere kontrata e dhurimit merr karakter
konsensual. Si përfundim, edhe kontrata e dhurimit të së drejtës së parablerjes të ish-
pronarit (trashëgimtarëve të tij) dhe ajo e dhurimit të së drejtës së kompensimit për
sendet që nuk mund të kthehen, në kushtet e ligjit “Për Kthimin e Kompensimin e
Pronave ish-pronarëve”, konsiderohet kontratë konsensuale, d.m.th. që ajo të
konsiderohet e lidhur, mjafton që dhuruesi të ketë shprehur, në formën e kërkuar nga
213 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni
762parashikon: “Dhurimi nuk mund të përmbajë, veçse pasurinë e tashme të dhuruesit. Në qoftë se
përfshin pasurinë e ardhshme, dhurimi është i pavlefshëm përsa i takon kësaj”.
147
ligji, vullnetin e tij për të bërë dhurimin dhe pranuesi i dhurimit, po në këtë formë, të
ketë shprehur vullnetin për pranimin e dhurimit.
Po në këtë gjykim ka një arsyetim dhe gjykim kundër të katër gjyqtarëve, të cilët
argumentojnë që me kontratën e dhurimit të datës 05.08.1996, trashëgimtarja në fjalë i
ka dhuruar pjesën e saj të pandarë të pronësisë (1/7) nipit te saj, palë së paditur. Pala
paditëse ka kërkuar në gjykatë pavlefshmerine e kontratës së mësipërme të dhurimit, me
pretendimin se dhuruesja ka kryer dhurimin e një prone që nuk i ishte kthyer nga
komisoni i kthimit te pronave, por vetëm i ishte njohur si pronësi. ”E drejta e
parablerjes” më parë se të parashikohej si e drejtë që i njihet ish pronarëve në bazë të
ligjit “Për kthimin dhe kompensimin e pronave”, në të gjitha kohët, ka qënë parashikuar
në ligjin civil si një detyrim i bashkëpronarit që, para se të shiste pjesën e vet ne
bashkëpronësi të njoftonte edhe bashkëpronaret e tjerë, të cilët gëzonin të drejtën që të
blinin këtë pronë. Edhe në Kodin Civil në fuqi është parashikuar e drejta e parablerjes.
Është e njohur se të drejtat reale janë të drejta që njerëzit kanë mbi sendet, ndërsa të
drejtat e detyrimeve mund të cilësohen si të drejta krediti, ose si të drejta personale. E
thënë më thjeshtë, të drejtat e detyrimeve janë të drejta të njerëzve kundrejt njerëzve të
tjerë. Ato paraqiten si të drejta kundrejt detyrimeve personale, ose si të drejta për një
sjellje të caktuar, që përfshin një detyrim për të dhënë apo dorëzuar dicka, një detyrim
për të bërë dicka osë një detyrim për të mos bërë dicka. Kështu, sipas nenit 204 të Kodit
Civil bashkëpronari, para se t’ia shesë pjesën e vet në sendin e paluajtshëm një personi
që nuk është bashkëpronar, ka detyrimin që të njoftojë me shkrim bashkëpronarët e tjerë
nëse dëshirojnë të blejnë pjesën214. Edhe në ligjin e kthimit të pronave dhe aktet
nënligjore të dala në zbatim të tij, ka të shprehura edhe detyrime të organit që kryen
privatizimin që të vlerësojë edhe të drejtën e parablerjes së ish pronarevë në rastin e
shitjes së pronës shtetërore.
214 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 204
parashikon: “Bashkëpronari, para se t’ia shesë pjesën e vet në sendin e paluajtshëm një personi që nuk
është bashkëpronar, detyrohet të njoftojë me shkrim bashkëpronarët e tjerë nëse dëshirojnë të blejnë
pjesën me të njëjtat kushte që do t’ia shesë personit të tretë. Në rast se këta nuk përgjigjen brenda tre
muajve se dëshërojnë të blejnë pjesën, bashkëpronari është i lirë të shesë pjesën e tij në persona të tretë.
Ai duhet t’ua bëjë të njohur bashkëpronarëve të tjerë bashkëpronarin e ri”.
148
Nga ligjet ë analizuara, jo vetëm nga përmendja e fjalës “detyrohet”, por në përgjithësi
del se, e drejta e parablerjes paraqitet si një e drejtë jo mbi sendin, por si e drejtë që
qëndron kundrejt detyrimit të personave të tjerë; konkretisht në detyrimin e
bashkëpronarit të sendit që të mos kryejë shitjen pa bërë njoftimin e bashkëpronarevë të
tjerë që kanë të drejtën e parablerjes. Pra e drejta e parablerjes paraqitet si e drejtë për
një sjellje të caktuar të të tjerëve dhe që qëndron në detyrimin e tyre për të bërë diçka.
Ky qëndrim tregon për afërsinë që kanë të drejtat reale me të drejtat e detyrimeve, por
përfundimi se e drejta e parablerjes ligjore është parablerje reale edhe për arsyet që u
shtjelluan, nuk mund të çojë në pranimin e të drejtës së parablerjes si e drejtë reale.
Edhe sipas nenit 204 të Kodit Civil, në rast se bashkëpronari nuk ua afron
bashkëpronarëve të tjerë sendin, por ua shet personave të tretë, bashkëpronarët mund të
veprojnë ndaj të tretëve. Në këtë aspekt, ligji ynë ndryshon me atë të vendeve të tjera,
ku koncepti i shitjes, shkëmbimit ose i dhurimit është formuluar nga ligji në mënyrë të
tillë që të përfshijë, përveç transferimit të pronësisë, edhe transferimin e një të drejte
tjetër.
Po në këtë vendim ka një arsyetim dhe gjykim të dy gjyqtarëve, të cilët përjashtojnë
mundësinë e kalimit të pronësisë me anë të kontratës së dhurimit me argumentimin se
kontrata e dhurimit nr. 7670/954 datë 05.08.1995 (neni 5 i KPr Civile), sipas të cilës
trashëgimtarja është pronare e 1/7 pjesë të pasurisë trashëgimore të rrjedhur nga
trashëgimlënësi, pronësi e cila vërtetohet me regjistrimin në regjistrin e hipotekës Nr.
718 datë 12.07.1995, pjesë e pandarë të cilën ajo ia dhuron nipit të saj, nuk kishte të
drejtë ta bënte këtë dhurim, pasi nuk ka fituar të drejta pronësie dhe duke mos fituar të
drejta pronësie nuk mund të bëjë tjetërsime pronësie. Sipas tyre, paditësat së bashku më
dhuruesen, me vendimin nr. 434 datë 18.04.1994 të KKK të Pronave, vetëm janë njohur
pronarë dhe të drejtën e pronësisë do ta realizonin më vonë nëpërmjet kompensimit dhe
parablerjes në përputhje me ligjin nr. 7698, datë 15.04.1993.Sipas nenit 762 të Kodit
Civil 215dhuruesi ka të drejtë të dhurojë vetëm pasurinë e tashme, atë që ka dhe nëse
dhurimi përfshin pasurinë e ardhshme, dhurimi për këtë pjësë është i pavlefshëm.
215 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 762
parashikon: “Dhurimi nuk mund të përmbajë veçse pasurinë e tashme të dhuruesit. Në qoftë se përfshin
pasurinë e ardhshme, dhurimi është i pavlefshëm përsa i takon kësaj”.
149
Krahas proçesit të privatizimit të pronës shtetërore, shteti i ri demokratik, mori përsipër
detyrimin moral dhe ligjor për të vënë në vend padrëjtësitë e shtetit të mëparshëm, në
dëm të ish pronarëve. Me ligjin nr. 7698 datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe
kompensimin e pronave ish-pronarëve” shteti mori përsipër t’u kthejë ish pronarëve, ato
prona që mund të ktheheshin faktikisht dhe juridikisht. Detyra kryesore e ligjit për
kthimin dhe kompensimin e pronave ishte konfirmimi nëse ish pronarëve, ose
trashëgimtarëve të tyre, u ishte shpronësuar, konfiskuar, shtëtëzuar apo marrë prona në
çdo mënyrë të padrejtë. Së dyti, sipas ligjit të mësipërm, komisionet e krijuara për
kthimin dhe kompensimin e pronave të ish- pronarëve duhet të hetonin: nëse prona
është e pa ndryshuar apo ka pësuar ndryshime : është e lirë apo e zënë dhe- kur prona
është truall, çfarë objekteh ka përsipër, nëse këto objekte janë privatizuar apo jo. Nga
aktet e dosjes, nuk është përcaktuar dhe individualizuar trualli me sipërfaqe 3177 m2,
për të cilin është njohur e drejta e pronësisë, ku ndodhet ai, cilat prej objekteve të
shtypshkronjës “10 Korriku” ndodhen mbi këtë sipërfaqe, objektet e ndodhura mbi këtë
sipërfaqe janë privatizuar apo jo. Është e nevojshme të përcaktohet sipërfaqja dhë
objektet që ndodhen mbi këtë pjesë, se me të lidhen drejtpërsëdrejti e drejta e
parablerjes. Në çështjen objekt gjykimi nuk vihet në diskutim qënia pronar dhe fitimi i
kësaj pronësie me anë trashëgimi, por volumi i të drejtave të parashikuara nga instituti i
parablerjes. E drejta e parablerjes parashikohet si nga Kodi Civil ashtu edhe nga ligji
Nr. 7698 datë 15.04.1993 “Për kthimin dhë kompensimin e pronavë ish-pronarëve”.
Baza ligjore, mbi të cilën bazohet zgjidhja e mosmarrëveshjes objekt gjykimi është neni
21 i ligjit Nr. 7698 datë 15.04.1993. Në këtë dispozitë është sanksionuar: “Në trojet,
tokat bujqësore ose jo bujqësore të zëna me ndërtime shtetërore, si dyqane, magazina,
punishte, etj., ish pronarët kanë të drejtën e parablerjes së këtyre objekteve, kur
privatizohen me çmimet e përcaktuara sipas dispozitave në fuqi”. E drejta e pronës
private, sipas nenit 41 të Kushtetutës është një e drejtë e njohur dhe e garantuar.
Paragrafi i dytë i nenit 41 të Kushtetutës216, përcakton mënyrat e fitimit të pronësisë.
Prona është një e drejtë, është pushteti i një subjekti mbi një send të njohur dhe të
garantuar në interesin e vetë titullarit. Nga teksti i kontratës së dhurimit dhe provave të
tjera nuk bëhen të njohura sendet objekt të së drejtës së parablerjes.
216 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 2012, neni 41/1 I parashikon:” E drejta e pronës
private është e garantuar”.
150
Kontrata është një mënyrë e transferimit të pronësisë dhe të drejtave të tjera. Në
kontratën objekt gjykimi nuk vihet në diskutim vullneti i palëve kontraktuese, as shkaku
i lidhjes së kësaj kontrate, as forma por objekti i kontratës. Për të arritur në konkluzione
të sakta duhet të analizohet nëse objekti i kontratës së dhurimit është:
- i mundshëm
- i ligjshëm
- i përcaktuar ose që mund të përcaktohet.
Thelbi i fitimit të pronësisë, me titull të prejardhur, qëndron në faktin që pronari i ri e
fiton pronësinë mbi sendin vetëm në qoftë se tjetërsuesi është pronar i tij.
Këtu vlen të theksohet parimi, sipas të cilit asnjëri nuk mund t’u transferojë të tjerëve
më shumë të drejta, nga sa ka ai vetë. Pa u përcaktuar të drejtat e fituara nuk mund të
diskutohet për transferimin e këtyre të drejtave. Pronari nuk mund të kalojë më shumë
të drejta se ato, që ka. Duke u njohur me të treja këto arsyetime dhe gjykime mendoj që
gjykimi dhe vendimi i shumicës është ligjor dhe i argumentuar, pasi i përgjigjet më mirë
fakteve dhe ligjeve të shqyrtuara.
4.4 Vendime të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut
Trajtimi i vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut paraqet interes,
sepse nëpëmjet studimit të këtyre çështjeve të shkeljes së të drejtave të njeriut,
shoqëruar me diferencim në lidhje me përftimin e të drejtave trashëgimore ndërmjet
fëmijëve të lindur nga martesa me ata të lindur jashtë martese, korrigjohen pasojat
negative të një vendimamarrje të gabuar nga ana e gjykatave shtetërore dhe shërbejnë si
precedent për mospërsëritjen e situatave të njëjta në të ardhmen.
Ndalimi i diskriminimit (neni 14)
Njohja e amësisë/ atësisë dhe të drejtat e trashëgimisë të lidhura me të
Marckx v. Belgjikë217
13 qershor 1979
Një nënë e pamartuar belge u ankua se asaj dhe vajzës së saj i mohohen të drejtat që
njihen për nënat e martuara dhe fëmijët e tyre :ndër të tjera, ajo kishte për të njohur
217 Marckx v. Belgium (1979-80) 2 EHRR 330
151
fëmijën e saj (ose të fillonte procedura juridike) për të njohur përkatësinë në lidhje me të
(nënat e martuara mund të mbështeten në çertifikatën e lindjes) ;
njohja kufizonte aftësinë e saj për të lënë trashëgim pronën për fëmijën e saj dhe nuk
krijonte një lidhje juridike ndërmjet fëmijës dhe familjes së nënës, gjyshes së saj dhe
tezes. Vetëm duke u martuar dhe më pas me birësimin e vajzës së saj (ose duke shkuar
nëpër një proces legjitimimi) ajo do të siguronte për të bijën të njëjtat të drejta si një
fëmijë i ligjshëm. Gjykata u shpreh në mënyrë të veçantë se ka pasur një shkelje të nenit
8 (e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) dhe një shkelje të nenit 14
(ndalimi i diskriminimit) të Konventës në lidhje me nenin 8 , në lidhje me të dy
kandidatët, në lidhje me krijimin e përkatësisë së nënës së ankuesit të dytë, mungesa e
një lidhje ligjore me familjen e nënës së saj dhe të drejtat e saj të trashëgimisë dhe lirinë
e nënës së saj për të zgjedhur se si të dispononte pasurinë e saj.
Një projekt-ligj i cili hiqte dallimet në trajtim mes fëmijëve të prindërve të martuar dhe
të pamartuar ishte duke kaluar përmes parlamentit belg në kohën e gjykimit.
Inze v. Austrisë218
28 tetor 1987
Aplikanti nuk kishte të drejtë ligjore për të trashëguar fermën e nënës së tij kur ajo vdiq
pa lënë testament, sepse ai kishte lindur jashtë martese. Edhe pse ai kishte punuar në
fermë derisa ai kishte mbushur 23 vjeç, gjysmë-vëllai i tij më i vogël kishte trashëguar
të gjithë fermën. Nga një zgjidhje e mëvonshme gjyqësore, kërkuesi në fund mori një
pjesë të tokës, e cila i ishte premtuar atij nga nëna e tij gjatë jetës së saj. Gjykata
konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit) të Konventës në lidhje
me nenin 1 të protokollit nr.1 (e drejta për gëzimin paqësor të pasurisë së dikujt) të
Konventës. Duke kujtuar se Konventa është një instrument i gjallë, që interpretohet në
dritën e kushteve të sotme dhe se çështja e barazisë midis fëmijëve të lindur nga martesa
me fëmijët e lindur jashtë martese për sa i përket të drejtave të tyre civile është sot me
rëndësi në lidhje me çdo shtet anëtar në Këshillin e Evropës, do të konsiderohen arsye
shumë të rënda një trajtim i ndryshëm në terren i fëmijëve të lindur jashtë martese me
ata të lindur nga martesa dhe ky trajtim nuk mund të konsiderohet si në përputhje me
Konventën.
218 Inze v. Austria (1987) 10 EHRR 394
152
Mazurek v. Francë219
1 shkurt 2000
Aplikuesi, lindur nga një marrëdhënie jashtëmartesore, kishte të drejtën e tij për të
trashëguar gjysmën e pasurisë për shkak se një fëmijë legjitimë gjithashtu kishte të
drejtë për të trashëguar pasurinë e nënës së tyre, sipas ligjit në fuqi në atë kohë (1990).
Ai u ankua në veçanti për një shkelje të së drejtës së tij për gëzim të qetë të pronës së tij.
Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit) të Konventës
në lidhje me nenin 1 të protokollit nr.1 (e drejta për gëzimin paqësor të pronës së) të
Konventës. Në lidhje me situatën në shtetet e tjera anëtare të Këshillit të Evropës, u vu
në dukje në mënyrë të veçantë, në kundërshtim me pohimet e qeverisë franceze, një
prirje e qartë drejt heqjes së diskriminimit në lidhje me fëmijët e lindur jashtë martese.
Gjykata nuk mund të shpërfillite zhvillime të tilla në interpretimin e saj - i cili ishte
domosdoshmërisht një zhvillim i dispozitave përkatëse të Konventës. Gjykata konstatoi
më tej në rastin konkret se nuk kishte asnjë arsye të mirë për diskriminim të bazuar në
lindjen jashtë martese. Në çdo rast, fëmija i lindur jashtë martese nuk mund të fyhet me
ngjarje të cilat nuk ishin faji i tij. Megjithatë, për shkak se ankuesi ishte fëmija i një
bashkimi që ka shkelur kurorën ai kishte qenë i ndëshkuar në lidhje me ndarjen e
pasurisë. Prandaj, Gjykata arriti në përfundimin se nuk ka pasur marrëdhënie të
arsyeshme të proporcionalitetit midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit të ndjekur.
Merger dhe Cross v Francë (22 dhjetor 2004) Juridiksioni i Gjykatës Europiane të
të Drejtave të Njeriut220
-Faktet
Aplikanti Merger (kërkuesi i parë) kishte lindur më 6 dhjetor 1968 nga një marrëdhënie
që filloi në vitin 1964 në mes të aplikuesit Cros (ankuesi i dytë) dhe Z. R. Merger, një
burrë i martuar dhe babai i katër fëmijëve të tjerë. Të dy ishin shtetas francezë. Babai i
ankuesit të parë kishte pranuar atësinë e saj dhe ajo mori mbiemrin e tij. Ai vdiq më 12
mars 1986 duke lënë si trashëgimtarë të tij, gruan e tij, katër fëmijët e tyre dhe
aplikuesin e parë.
219 Mazurek vs France (2006) 42 EHRR 9 220 Merger and Cross v France (Application no. 68864/01) ECHR
153
Testamenti i tij i hartuar në 1985 deklaronte se pasuria do të ndahej në pesë pjesë të
ndara me vizatim në prani të të gjithë fëmijëve të tij, pjesa e disponueshme e pasurisë
duhet të kalonte tek ankuesi i parë pasi një llogari të kishte marrë çdo dhurim që ishte
bërë gjatë jetës së gruas së tij bashkëngjitur vetëm me pjesën e katër fëmijëve legjitimë.
Testamenti gjithashtu parashikonte që aplikuesi i parë duhet të merrte një pension për
kohëzgjatjen e studimeve të saj dhe këto duhet të paguheshin nëse ligji e lejonte një gjë
të tillë. Duke qënë se një ndarje miqësore e pasurisë nuk ishte e mundur, katër fëmijët e
ligjshëm të trashëgimlënësit dhe nëna e tyre filluan procedimin juridik kundër
aplikantëve në Gjykatën e Shkallës së Parë të Parisit duke kërkuar mënjanimin e
dhurimit të pjesës së disponueshme për aplikuesit e parë dhe dhurimet që babai i tyre
kishte bërë për aplikantin e dytë dhe kufizimin e të drejtave të ankuesit të parë në lidhje
me 10% të pasurisë neto. Gjykata pranoi kërkesën e tyre. Ankesa e parashtruesit u
refuzua në Gjykatën e Apelit, e cila u shpreh se nga fakti që ankuesi i parë ishte një
fëmijë i paligjshëm, kërkesa e saj për një pension ishte e papranueshme pasi ajo nuk
ishte e përgatitur për të drejtat e saj për te pasuria. Ankuesi bëri rekurs në Gjykatën e
Kasacionit. Më 4 shkurt 1999, noteri likuidoi pasurinë dhe hartoi aktin e ndarjes.
Aplikanti i parë u kërkua të paguante një bilanc barazimi për trashëgimtarët e tjerë, një
pagesë e cila ishte financuar nga ankuesi i dytë duke shitur shtëpinë e saj. Në vitin 2000,
Gjykata e Kasacionit hodhi poshtë ankesat e ankuesve. Pas këtij vendimi, bilanci i
barazimit ishte paguar rregullisht në favor të trashëgimtarëve të tjerë.
Ligji
• Neni 8 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore (e drejta
për privatësi)221 • Neni 1 i Protokollit 1 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut
dhe Lirive Themelore (e drejta për pronë) në lidhje me nenin 14 të Konventës për
Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (e drejta për mosdiskriminim).
222
221 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, neni 8 parashikon: “Çdokush ka të drejtën e respektimit
të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe korrespondencës së tij”. 222 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, neni 14 parashikon: “Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të
përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si seksi,
raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina kombëtare ose shoqërore,
përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër”.
154
Argumentet ligjore
Parashtruesi i kërkesës
Ankuesi i parë u ankua se të drejtat e saj për të trashëguar pasurinë nga babai i saj kanë
qenë më shumë të kufizuara se sa ato gjysmë-vëllezërve dhe gjysmë-motrave të saj për
shkak të statusit të saj si një fëmijë i paligjshëm, e zënë në një kohë kur babai i saj ishte
i martuar me një person tjetër.
Të dy ankuesit u ankuan për paaftësinë e fëmijës së paligjshëm për të marrë një dhuratë
nga prindërit e saj, në qoftë se, në kohën e ngjizjes së tij, prindi ishte i detyruar nga
martesa për një person tjetër. Ata më tej u ankuan se dhuratat nga ana e babait për nënën
e një fëmije të tillë ishin të pavlefshme.
Aplikacionet pohuan se kjo arriti në diskriminim në kundërshtim me nenin 14.
Shteti
Qeveria nuk i ka kundërshtuar pretendimet, duke e lënë atë në diskrecionin e gjykatës.
Vendimi
Gjykata vlerësoi se faktet e rastit ishin në kuadër të nenit 1 të Protokollit Nr 1, dhe neni
14 i Konventës do të mund të zbatohej në lidhje me atë dispozitë. Gjykata vuri në dukje
se një situatë e ngjashme ka qenë në çështjen Mazurek v Francë, ku nuk u gjet asnjë
bazë ekzistuese për të justifikuar diskriminimin në bazë të lindjes jashtë martese.
Gjykata konstatoi se ankuesi i parë ishte trajtuar ndryshe në ndarjen e pasurisë për
shkak të pozitës së saj si një fëmijë i paligjshëm dhe kështu ka pasur shkelje të nenit 1 të
protokollit nr.1, marrë së bashku me nenin 14 të Konventës. Megjithatë, në lidhje me
ankesën që një fëmijë i paligjshëm nuk ishte në gjendje për të marrë një dhuratë prej
prindit të vet nëse, në kohën e ngjizjes së tij, prindi ishte i detyruar nga martesa për një
person tjetër, gjykata pohoi se kjo gjë nuk është në kuadër të nenit 1 të Protokollit Nr 1,
dhe prandaj nuk gjeti shkelje të nenit 14. Përfundimisht, gjykata konstatoi shkelje të
Nenit 8 në lidhje me nenin 14 mbi bazën që dallimi midis fëmijëve "të paligjshëm" dhe
fëmijëve të "ligjshëm" sillte diskriminim bazuar në lindjen jashtë martese.
155
Kamp dhe Bourimi v. Hollandë223
3 tetor 2000
Ankuesi i parë dhe fëmija i saj (ankuesi i dytë), kishin për të lëvizur nga shtëpia e tyre
pasi partneri i ankuesit të parë vdiq pa lënë testament, para se të martoheshin dhe ai të
njihte atësinë e fëmijës (siç ka qenë synimi i tij i deklaruar).
Sipas ligjit hollandez të kohës prindërit e trashëgimlënësit dhe vëllezërit e motrat
trashëgojnë pasurinë e tij. Ata pastaj u zhvendosën në shtëpinë e tij. Fëmija u shpall më
vonë fëmijë i ligjshëm, por duke qënë se vendimi nuk ishte prapaveprues, ai nuk ishte
bërë trashëgimtar i babait të tij. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14
(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës
familjare) të Konventës në lidhje me ankuesin e dytë. Është vërejtur se fëmija, i cili nuk
kishte marrë ligjërisht lidhjet e njohura familjare me babain e tij derisa ai ishte shpallur
fëmijë i ligjshëm dy vjet pas lindjes së tij, nuk kishte qenë në gjendje për të trashëguar
nga babai i tij në dallim nga fëmijët, të cilët e kishin një lidhje të tillë ose për shkak se
ata kanë lindur brenda martesës ose u është njohur atësia nga babai i tyre. Kjo përbënte
pa dyshim një ndryshim në trajtim midis personave në situata të ngjashme, në bazë të
lindjes. Sipas jurisprudencës së gjykatës, arsye shumë të forta në rastin e një dallimi në
trajtim për shkak të lindjes jashtë martese mund të konsiderohen si në përputhje me
Konventën. Gjykata vërejti se në këtë drejtim nuk ka pasur asnjë vendim të vetëdijshëm
nga ana e trashëgimlënësit për të mosnjohur fëmijën e aplikantit të parë. Përkundrazi ai
kishte për qëllim të martohej me të dhe fëmija është shpallur i ligjshëm pikërisht, sepse
vdekja e tij e parakohshme kishte përjashtuar martesën. Gjykata për këtë arsye nuk
mund të pranojë argumentet e qeverisë hollandeze, se si trashëgimlënësi mund ta
pengonte situatën e vështirë të djalit të tij dhe ta konsideronte përjashtimin e fëmijës
nga pasuria e tij si të tepruar.
Pla dhe Puncernau v. Andorra224
13 korrik 2004
Aplikanti i parë, fëmija i adoptuar, u përjashtua nga trashëgimia dhe nëna e tij, ankuesi i
dytë, për pasojë ka humbur të drejtën e saj të uzufruktit të pasurisë familjare,
223 Camp and Bourimi v. Netherlands (Application no. 28369/95) ECHR 224 Pla and Puncernau v. Andorra (application no. 69498/01) ECHR
156
pasi gjykatat në Andorë interpretuan një klauzolë në një testament – duke përcaktuar se
trashëgimtari duhet të lindi nga një "martesë e ligjshme dhe kanonike" – duke iu
referuar vetëm fëmijëve biologjikë. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14
(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private
dhe familjare) të Konventës. U vu në dukje se prindërit e ankuesit të parë kishin një
"martesë të ligjshme dhe kanonike" dhe nuk kishte asgjë në testamentin në fjalë për të
sugjeruar se fëmijët e birësuar ishin të përjashtuar. Vendimi i gjykatave të brendshme ka
arritur në "privimin gjyqësor të të drejtave trashëgimore të një fëmije të birësuar" i cili
ishte "në kundërshtim me ndalimin e diskriminimit" (paragrafi 59 i vendimit).
Brauer v. Gjermania225
28 Maj 2009
Aplikantja nuk ishte në gjendje për të trashëguar nga babai i saj që e kishte njohur atë në
bazë të një ligji që prek fëmijët e lindur jashtë martese para datës 1 korrik 1949. Të
drejtat e barabarta të trashëgimisë në dispozicion sipas ligjit të ish-Republikës
Demokratike Gjermane (ku ajo kishte jetuar pjesën më të madhë të jetës së saj ) nuk
zbatohej për shkak se i ati i saj kishte jetuar në Republikën Federale të Gjermanisë kur
Gjermania nuk ishte e bashkuar. Ankuesja u ankua se, pas vdekjes së babait të saj,
përjashtimi i saj nga çdo e drejtë mbi pasurinë e tij kishte arritur në trajtim diskriminues
dhe kishte qenë tërësisht i tepruar. Gjykata konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 14
(ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private
dhe familjare) të Konventës. Nuk mund të gjendej ndonjë bazë mbi të cilin bazohej një
diskriminim i tillë në lindjen jashtë martese veçanërisht për sa i përket përjashtimit të
kërkuesit nga çdo e drejtë statutore për të trashëguar, duke e penalizuar atë në një masë
edhe më të madhe se ankuesit e tjerë në raste të tjera të ngjashme të sjella para saj.
Fabris v. Francë226
7 shkurt 2013
Ankuesi kishte lindur në vitin 1943 nga një marrëdhënie ndërmjet babait të tij dhe një
grua të martuar e cili ishte tashmë nëna e dy fëmijëve të lindur nga martesa e saj. Në
moshën 40 vjeç, ai u shpall juridikisht fëmija "i paligjshëm" i kësaj të fundit.
225 Brauer v Germany [2009] ECHR 795) 226 Fabris v France [2013] ECHR 427
157
Pas vdekjes së nënës së tij në vitin 1994, ai kërkoi një pjesë të caktuar të pasurisë të
barabartë me atë të fëmijëve legjitimë të nënës së tij. Në një vendim të muajit shtator
2004, Gjykata e Shkallës së Parë e shpalli veprimin e sjellë nga aplikuesi të pranueshëm
dhe la në fuqi kërkesën e tij në bazë të meritave. Pas një apeli nga ana e fëmijëve të
ligjshmëm, gjykata e apelit e shfuqizoi vendimin e gjykatës më të ulët. Kërkuesi apeloi
pa sukses në pikat e ligjit. Para gjykatës, kërkuesi u ankua se ai kishte qenë në gjendje të
përfitonte nga një ligj i hyrë në fuqi në 2001 duke iu garantuar fëmijëve të "lindur nga
marrëdhenie jashtëmartesore" të drejta të barabarta në trashëgim me ato të fëmijëve të
ligjshëm. Gjykata konstatoi se ka pasur një shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit)
të marra në lidhje me nenin 1 (mbrojtja e pronës) e Protokollit 1 të Konventës. Në
veçanti që qëllimi legjitim i mbrojtjes së të drejtave trashëgimore të gjysmë-vëllait dhe
gjysmë-motrës nuk tejkalonte pretendimin e ankuesit në lidhje me ndarjen e pasurisë të
nënës së tij dhe që ndryshimi në trajtim në raport me të ishte diskriminues, meqenëse
nuk kishte asnjë justifikim objektiv dhe të arsyeshëm.
Zaieţ v. Rumani227
24 mars 2015
Ky rast kishte të bënte me anulimin e birësimit të një gruaje, me nxitjen e motrës së saj
birësuese, 31 vjet pasi ky birësim kishte qenë aprovuar dhe 18 vjet pas vdekjes së nënës
së tyre birësuese.
Kërkuesi pretendoi në mënyrë të veçantë se anulimi i miratimit të birësimit të saj kishte
qenë një ndërhyrje arbitrare dhe joproporcionale në jetën e saj familjare, duke
parashtruar se ajo kishte jetuar me nënën e saj birësuese që nga mosha nëntë vjeçe dhe
se lidhja e tyre kishte qenë e bazuar në dashuri, përgjegjësi dhe mbështetje reciproke.
Ajo gjithashtu u ankua se, pas anullimit të birësimit të saj, ajo humbi titullin për pesë
hektarë pyje të trashëguar nga nëna e saj birësuese. Ky ishte rasti i parë në të cilin
gjykata duhet të merrte në konsideratë anullimin e urdhrit të birësimit në një kontekst ku
prindi adoptues kishte vdekur dhe fëmija i adoptuar kishte arritur prej kohësh moshën e
rritur. Në rastin e aplikantit, gjykata, duke gjetur se vendimi i anullimit ishte i paqartë
dhe i mangët në arsyetim për marrjen e një mase të tillë radikale, arriti në përfundimin
se ndërhyrja në jetën e saj familjare nuk ishte e mbështetur nga arsye të rëndësishme
dhe të mjaftueshme, në kundërshtim me nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private
227 Zaiet v Romania [2015] ECHR 307
158
dhe familjare) të Konventës. Gjykata vuri në dukje në mënyrë të veçantë që, në çdo rast,
anullimi i një birësimi nuk duhet edhe të jetë parashikuar si një masë kundër fëmijës së
birësuar dhe theksoi se në dispozitat ligjore dhe vendimet për çështjet e birësimit,
interesat e fëmijës duhej të ishin primare.
Gjykata gjithashtu konstatoi se ka pasur shkelje të nenit 1 të protokollit nr.1 (mbrojtja e
pronës) të Konventës, për llogari të ndërhyrjes joproporcionale me të drejtën e pronës së
aplikantit mbi tokën e kontestuar.
159
KREU V
5.1 Përfundime
Përfundime
Në Shqipëri gjatë periudhës 1912-1929 janë zbatuar normat e së drejtës së
pushtuesit turk për rregullimin e marrdhënieve juridike në përgjithësi dhe
marrdhënieve të trashëgimisë në veçanti.
Ligji turk njihte tre kategori trashëgimtarësh: a) Trashëgimtarë me pjesë të
caktuar (as-habi feriaz); b) trashëgimtarë pa pjesë të caktuar (asaba); c)
trashëgimtarë të tjerë (zeviul erhan).
Kodi Civil i vitit 1929 njihte dy forma të trashëgimisë: a) Trashëgimia me ligj që
zbatohej në ato raste kur trashëgimlënësi nuk kishte bërë testament,ose kishte
lënë testament për një pjesë të pasurisë trashëgimore,ose kur testamenti ishte
shpallur tërësisht apo pjesërisht i pavlefshëm nga gjykata;b) Trashëgimia me
testament që zbatohej në rastet kur testamenti ishte i vlefshëm.
Trashëgimia çelej në kohën e vdekjes së trashëgimlënësit dhe në vendin ku ai
kishte vendbanimin e fundit të tij.
Në Kodin Civil të viit 1929 sanksionohet pabarazia në lidhje me të drejtat në
pasurinë trashëgimore midis fëmijëve të lindur nga martesa dhë atyre të lindur
jashtë martese.
Ky kod parashikonte sistemin e pranimit të trashëgimit që do të thotë që pasuria
të kalonte nga trashëgimlënësi tek trashëgimtarët, duhej që përveç vdekjes së
trashëgimlënësit,trashëgimtarët duhet të deklaronin në mënyrë të shprehur ose të
heshtur se e pranonin trashëgimin.
Heqja dorë nga trashëgimi ishte një veprim formal solemn dhe trashëgimtari që
hiqte dorë konsiderohej se nuk ishte thirrur asnjëherë dhe pjesa e tij u shtohej
trashëgimtarëve të tjerë në përputhje me pjesët përkatëse të tyre.
Zotësia për të trashëguar kishin të gjithë personat qofshin fizikë,juridikë
përfshirë dhe shtetin,me përjashtim të rasteve kur ligji i konsideronte si të pazotë
për të trashëguar siç ishte rasti i mosekzistencës ose për shkak të padenjësisë.
Karakteristikë e marrëdhënieve të trashëgimisë pas çlirimit te vendit dhe
vendosjes së regjimit komunist ishte rregullimi pjesërisht nga Kodi Civil i vitit
1929 dhe pjesërisht nga praktika gjyqësore,sidomos nga vendimet dhe
udhëzimet e Gjykatës së Lartë.
160
Fëmijët trashëgonin në mënyrë të barabartë qoftë kur kishin lindur nga martesa,
qoftë kur kishin lindur jashtë martese.
Gjatë regjimit komunist ishte parashikuar mundësia që nëse trashëgimlënësi nuk
kishte trashëgimtarë ligjorë, pasurinë e tij mund të dispononte me testament në
favor të shtetit, organizatave shoqërorë,shtetërorë, çdo personi, por jo në favor të
institucioneve fetare.
Dekreti Nr. 1892,datë 05.07.1954 “Mbi trashëgiminë” ishte hapi i parë
legjislativ i nxjerrë pas çlirimit dhe kishte dy tipare kryesore: a) Numri i
dispozitave ishte disa herë më i vogël krahasuar me Kodin Civil të vitit 1929 dhe
nuk rregulloheshin disa çështje të rëndësishme ;b) Ky dekret kishte fuqi
prapavepruese dhe dispozitat e tij zbatoheshin edhe për trashëgimitë që ishin
çelur përpara hyrjes së tij në fuqi.
Dekreti mbi trashëgiminë pranonte sistemin e fitimit të trashëgimit, duke
përcaktuar se trashëgimtari e fitonte trashëgiminë me vdekjen e trashëgimlënësit
dhe nuk ishte e nevojshme të bënte ndonjë deklaratë nëse e pranonte apo jo
trashëgimin.
Zotësi për të trashëguar sipas këtij dekreti kishte çdo person, i cili në kohën e
çeljes së trashëgimisë kishte lindur gjallë ose ishte zënë ose konceptuar para se
të çelej trashëgimia dhe kishte lindur gjallë pas vdekjes së trashëgimlënësit.
Një veçanti e Dekretit mbi trashëgiminë që është karakteristikë e asaj periudhe
ishte parashikimi i trashëgimisë ligjore për ekonominë bujqësore.
Kodi Civil i vitit 1982 e konsideronte trashëgiminë si një mënyrë fitimi pronësie
dhe jo si një institut të së drejtës civile.
Padenjësia në këtë përcaktohej me terma të përgjithshëm duke konsideruar si të
padenjë personin, i cili kishte mbajtur ndaj trashëgimlënësit një qëndrim të tillë
që vinte në kundërshtim me rregullat e moralit socialist.
Trashëgimia është një nga institutet më të rëndësishme të së drejtës civile dhe
përbën një nga mënyrat e fitimit të pronësisë për shkak të vdekjes ose mortis
causa, në krahasim me të gjitha mënyrat e tjera të fitimit të pronësisë, të cilat
janë midis të gjallëve ose inter vivos.
Sipas Kodit Civil të viit 1994 trashëgimia është kalimi me ligj ose me testament
i pasurisë (trashëgimit) të personit të vdekur një ose më shumë personave
(trashëgimtarë).
161
Trashëgimtarë mund të jenë persona fizikë,persona juridikë ose dhe shteti,ndërsa
me pasuri trashëgimore kuptohet tërësia e të drejtave dhe detyrimeve pasurore të
trashëgimlënësit, të cilat u kalojnë trashëgimtarëve të tij.
Në pasurinë trashëgimore nuk përfshihen të drejtat personale jo pasurore,të
lidhura ngushtë me personin,ato që quhen të drejta “intuitu personae”. Këto të
drejta nuk trashëgohen dhe si rregull shuhen me vdekjen e trashëgimlënësit.
Me anë të trashëgimisë bëhet kalimi në mënyrë universale (suksedim universal)
ose të veçantë (suksedim i veçantë) i pasurisë nga trashëgimlënësi te
trashëgimtarët e tij ligjorë ose testamentarë.
Thirrja në trashëgim bëhet mbi bazën e shkallës së afërsisë së trashëgimtarëve
me trashëgimlënësin, pra trashëgimtarët më të afërt, përjashtojnë nga trashëgimi
trashëgimtarët më të largët.
Me çeljen e trashëgimisë bëhet kalimi i të drejtave dhe detyrimeve pasurore nga
trashëgimlënësi tek trashëgimtarët dhe në bazë të sistemit të fitimit
trashëgimtarëve, pikërisht në këtë moment, u kalon dhe posedimi i
trashëgimlënësit mbi pasurinë trashëgimore, pa qënë nevoja që të vënë dorë mbi
të.
Ligji që do të rregullojë marrëdhëniet e trashëgimisë, pavarësisht se kur lind
konflikti midis trashëgimtarëve në lidhje me problemet e trashëgimisë midis
tyre, do të jetë ligji i kohës së vdekjes së trashëgimlënësit.
Trashëgimia çelet në vendin ku trashëgimlënësi ka patur vendbanimin e tij të
fundit. Kur ky nuk dihet, trashëgimia çelet në vendin ku ndodhet e gjithë pasuria
e tij ose pjesa kryesore e saj”.
Zotësi për të trashëguar ka personi që,në kohën e çeljes së trashëgimisë është
gjallë,ose është zënë para vdekjes së trashëgimlënësit dhe ka lindur gjallë.
Prezumohet se ka qënë zënë në kohën e çeljes së trashëgimisë,ai që ka lindur
brenda 300 ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit.
Në rastet e commorientes (të bashkëvdekurit) duhet të jenë dy ose më shumë
persona që thirren për të trashëguar njëri-tjetrin dhe ata vdesin në të njëjtën
ngjarje.
Trashëgimtarët përgjigjen për detyrimet e trashëgimlënësit deri në vleftën e
pasurisë trashëgimore që kanë marrë dhe brenda kufijve të aktivit të pasurisë, jo
edhe për detyrimet që mund të kalojnë vleftën e pasurisë që atyre u vjen në
trashëgim.
162
Legjislacioni ynë civil ka pranuar sistemin e fitimit të trashëgimit,pra në mënyrë
që një person të konsiderohet si trashëgimtar mjafton të provohet vdekja e
trashëgimlënësit dhe nuk është e nevojshme që trashëgimtari të deklarojë se
pranon të jetë trashëgimtar.
Padenjësia është një dënim civil,që përjashton nga trashëgimia ata persona,të
cilët kanë mbajtur një qëndrim apo sjellje jo të mirë ndaj trashëgimlënësit dhe
për këtë arsye nuk mund të përfitojnë nga pasuria e tij trashëgimore.
Në rast se trashëgimtari deklarohet i padenjë, padenjësia e tij si prind ose i
paralindur nuk përjashton fëmijët ose të paslindurit e tij, si kur trashëgojmë vetë,
ashtu dhe kur vijnë në trashëgim me zëvendësim.
Heqja dorë nga trashëgimia është një akt i njëanshëm i autonomisë private, që
bëhet pas çeljes së trashëgimisë, sepse vetëm pasi fiton të drejtat dhe detyrimet
si trashëgimtar mund të heqësh dorë prej tyre.
Kur trashëgimtari kishte vdekur brenda afatit të heqjes dorë, heqja dorë mund të
bëhej nga trashëgimtarët e këtij që thirreshin me përfaqësim.
Në rastin e trashëgimisë ligjore, në caktimin e rrethit të trashëgimtarëve, ligji
niset nga lidhja e gjakut dhe nga birësimi duke marrë parasysh marrëdhëniet që
krijohen si rezultat i martesës ose nga marrëdhënie të caktuara,siç është rasti i
personave të paaftë për punë.
Fëmijët e lindur jashtë martesës kanë të drejta të barabarta me të lindurit nga
martesa.
Fëmijët e birësuar kanë të njëjtat të drejta për sa i përket trashëgimisë si fëmijët
e tjerë,por me kusht që birësimi të jetë i ligjshëm.
Ekziston parimi i barazisë midis burrit dhe gruas përsa i përket të drejtës së
trashëgimisë.
Në radhën e thirrjes në trashëgim ndiqet parimi që trashëgimtarët e radhëve të
mëpasme do të thirren në trashëgim kur nuk ka trashëgimtarë të radhëve të
mëparshme.
Kemi të bëjmë me të drejtën e shtimit nëse njëri apo disa nga trashëgimtarët
heqin dorë nga trashëgimi, janë përjashtuar, janë bërë të padenjë, kanë vdekur
para trashëgimlënësit dhe nuk kanë trashëgimtarë, të cilët të trashëgojnë me
zëvendësim, pjesa e tyre u kalon trashëgimtarëve të tjerë që thirren në trashëgim.
163
Personi të cilit i është mohuar pa të drejtë cilësia si trashëgimtar, si dhe pjesa e
tij në pasurinë trashëgimore, ka të drejtë që të kërkojë me anë të padisë së
kërkimit të trashëgimit, njohjen e tij si trashëgimtar si dhe kthimin e pasurisë
trashëgimore.
Sipas të drejtës italiane trashëgimia kalon nëpërmjet ligjit kur trashëgojnë të
afërmit e trashëgimlënësit,të ashtuquajturit trashëgimtarë të ligjshëm dhe kalon
nëpërmjet testamentit kur personi i vdekur duke disponuar pasurinë nëpërmjet
testamentit ose dhurimit ka dëmtuar të drejtat që ligji u njeh të afërmve të tij të
caktuar,të ashtuquajtur trashëgimtarë ligjorë.
Heqja dorë që bëhet me kusht ose me afat nuk sjell asnjë pasojë dhe personi që
bën heqjen dorë konsiderohet sikur nuk është thirrur asnjëherë për të trashëguar.
Kuota që u rezervohet bashkëshortit ose pasardhësve dhe paraardhësve nga
pasuria trashëgimore kundër vullnetit të shprehur të trashëgimlënësit quhet
rezervë ligjore,ndërsa pjesa tjetër e pasurisë trashëgimore,e cila mund të
disponohet lirisht nga ai quhet kuotë e disponueshme.
Sipas të drejtës italiane testamenti përcaktohet nga ligji si një akt i revokueshëm
dhe ngushtësisht personal më anë të të cilit trashëgimlënësi disponon për
pasurinë e tij ose për një pjesë të saj pas vdekjes.
Legjislacioni italian njeh dy lloj testamentesh: testamentet e zakonshme dhe të
posaçme.
Testamentet e zakonshme hartohen në kushte normale e siatuata të zakonshme,
ndërsa në raste të veçanta kur nuk është e mundur të bëhen testamentet e
zakonshme dhe as nuk mund t’i drejtohesh noterit (për shkak të sëmundjeve të
ndryshme, fatkeqësive, aksidenteve në bordin e anijeve ose avionëve) hartohen
testamentet e posaçme.
Nuk mund të bëjnë testament:1) minorenët; 2) personat e shpallur të paaftë
mendërisht;3) personat e paaftë nga vetë natyra e tyre.
Sipas të drejtës gjermane kanë të drejtë të jenë trashëgimtar vetëm personat që
kanë lindur gjallë në momentin e çeljes së trashëgimisë dhe personat, të cilët nuk
janë gjallë në momentin e çeljes së saj,por janë konceptuar dhe kanë lindur
gjallë përpara çeljes së saj.
Sipas legjislacionit gjerman një trashëgimtar ka gjashtë javë kohë për të hequr
dorë nga trashëgimia nëse banon brenda vendit; gjashtë muaj nëse banon jashtë
shtetit dhe nuk mund të heqë dorë nëse e ka pranuar trashëgiminë ose periudha e
heqjes dorë nga trashëgimia ka kaluar.
164
Trashëgimtarët e një radhe të mëpasshme përjashtojnë ata të një radhe të
mëparshme.
Rezerva ligjore në Gjermani iu njihet disa trashëgimtarëve ligjorë që janë
bashkëshorti pasjetues,fëmijët e ligjshëm dhe pasardhësit e tyre, fëmijët natyrorë
dhe pasardhësit e tyre, si dhe prindërit e trashëgimlënësit, të cilët trashëgojnë një
pjesë të pasurisë,pavarësisht nga dispozitat e testamentit.
Pakti i trashëgimisë është një marrëveshje midis dy ose më shumë personave me
anë të së cilës një subjekt vendos për trashëgiminë e vet, që bëhet nëpërmjet një
akti të fundit vullneti jo të modifikueshëm, në mënyrë të njëanshme nga
deklaruesi.
Testamenti mund të bëhet vetëm personalisht dhe në rastin e një të mituri mund
të bëhet vetëm pasi të ketë mbushur moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç pa nevojën e
pëlqimit të përfaqësuesit të tij ligjor.
Sipas legjislacionit gjerman është e mundur të dallosh dy forma të testamentit,
testamenti publik dhe ai ollograf.
Janë të parashikuara gjithashtu disa forma të testamenteve të posaçme, që i
lejojnë një personi që rrezikon jetën ose është afër vdekjes, të hartojë testament
edhe pa format e parashikuara nga kodi civil për testamentin publik dhe atë
ollograf.
Legjislacioni francez parashikon trashëgimisë testamentare, nëpërmjet një akti të
njëanshëm juridik testamentit, që përcaktohen trashëgimtarët e ndryshëm dhe
trashëgiminë ligjore, për të cilën është ligji, që përcakton trashëgimtarët në rast
të vdekjes së trashëgimlënësit.
Sipas ligjit francez për trashëgiminë, ligji i zbatueshëm është ai i vendbanimit të
fundit të trashëgimlënësit dhe për pasuri të paluajtshme, zbatohet ligji i
vendndodhjes së pasurisë dhe kjo ndodh në qoftë se personi i vdekur ka pasur
pasuri të paluajshme në Francë.
Heqja dorë nga trashëgimia nuk mund të prezumohet; kjo mund të bëhet vetëm
në zyrën e gjykatës në të cilën u çel trashëgimia, në një regjistër të veçantë të
mbajtur për këtë qëllim dhe një trashëgimtar i cili heq dorë, do të konsiderohet
sikur nuk është thirrur asnjëherë si trashëgimtar.
Rezerva ligjore iu takon për fëmijëvë të trashëgimlënësit dhe bashkëshortit
pasjetues;paraardhësit dhe vëllezërit e motrat nuk janë trashëgimtarë të
detyrueshëm.
165
Testamenti në Francë nuk mund të bëhet në të njëjtin akt nga dy ose më shumë
persona ose në dobi të një personi të tretë ose si një akt me natyrë të ndërsjellë
dhe reciproke.
E drejta franceze parashikon tre lloj testamentesh: testamentin ollograf,
testamentin publik ose autentik dhe testamentin e përzier.
Testamentet e posaçme hartohen kur trashëgimlënësi është i sëmurë ose i
plagosur dhe merren në spitale ose njësitë ushtarake mjekësore të tilla siç
përcaktohet nga rregulloret ushtarake, nga kirurgu i lartë, i çfarëdo rangu që
mund të jetë, me ndihmën e zyrtarit të administratës menaxhuese.
Kanadaja është një shtet federal i përbërë nga dhjetë krahina dhe është e
qeverisur nga Common Laë me origjinë angleze, i vetmi përjashtim është
provinca e Kebekut, me origjinë nga ligji civil francez dhe i frymëzuar nga Kodi
i Napoleonit.
Kur trashëgimlënësi nuk ka bërë një testament për pasurinë e tij
trashëgimore,trashëgimia rregullohet nga Kodi Civil i Kebekut dhe trashegimi të
tilla quhen trashëgimi ligjore (pa testament).
Kur njerëzit vdesin njëkohësisht dhe është e pamundur për të përcaktuar se cili
mbijetoi i pari, ata konsiderohen se kanë vdekur në të njëjtën kohë, nëse të
paktën njëri prej tyre është thirrur për të trashëguar tjetrin.
Janë trashëgimtarë personat fizikë që ekzistojnë në kohën e çeljes së
trashëgimisë, duke përfshirë personat që mungojnë që supozohet të jenë gjallë
në atë kohë dhe fëmijët që janë zënë, por ende të palindur, nëse ata lindin gjallë.
Asnjë person nuk mund të ushtrojë të drejtën e zgjedhjes në lidhje me një
trashëgimi ende të paçelur apo të vendosë ndonjë kusht në lidhje me të, edhe me
pëlqimin e personit, të cilit i kalon trashëgimia.
Sipas legjislacionit kanadez një testament është një akt juridik i njëanshëm dhe i
revokueshëm i hartuar në një nga format e parashikuara me ligj, me të cilin
trashëgimlënësi disponon të gjithë ose një pjesë të pasurisë së tij pas vdekjes.
Zotësia për të disponuar me testament e trashëgimlënësit sipas legjislacionit
kanadez merret në konsideratë në kohën kur ai ka bërë këtë testament; i mituri
nuk mund të disponojë çdo pjesë të pronës së tij me anë testamentit, me
përjashtim të sendeve me vlerë të vogël.
Të vetmet forma të testamentit që njeh legjislacioni kanadez janë: testamenti
noterial, testamenti ollograf dhe testament i bërë në prani të dëshmitarëve.
166
Trustet kanë ekzistuar që nga periudha romake dhe janë bërë një nga risitë më të
rëndësishme në ligjin e pronave.
Trust krijohet nga një settlor (personi i cili krijon trust), i cili transferon një pjesë
ose të gjithë pasurinë e tij ose të saj tek një trustee (një person ose një individ,
një koorporatë ose më shumë se një ose që administron një trust), që e mban atë
pronë për përfituesin e trust (beneficiary-përfituesi është dikush që merr
përfitime nga çdo aktiv që trust zotëron).
Trust janë një krijim i të drejtës angleze të pronave dhe detyrimeve, por mund të
gjejmë institute të tilla të ngjashme në Evropën Kontinentale si instituti holandez
fiducia cum amico ose fideicommissum, fiducia dhe treuhand dhe madje instituti
i të drejtës gjermane bewind.
Kodi Civil Shqiptar nuk e njeh institutin e trust; Liechtenstein është i vetmi shtet
në Evropë, që ka zhvillimin më të madh të institutit të trust.
Ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve” dhe ligji “Për
pafajësinë, amnistinë dhe rehabilitimin e ish të dënuarve dhe të përndjekurve
politikë” kanë si efekt rregullimin në masën më të mundshme të paligjshmërisë
lidhur me pronësinë dhe miratimi i tyre bëri të mundur t’u njohë ish pronarëve
të drejtën e mohuar të pronësisë duke i ripronësuar me prona që juridikisht dhe
faktikisht është e mundur që t’u kthehen atyre, duke u rivendosur tagrat e tyre si
pronarë.
Padia për kërkimin e trashëgimit ngrihet nga personi, të cilit i është mohuar pa të
drejtë cilësia e trashëgimtarit, si dhe pjesa e tij në pasurinë trashëgimore.
Kur personat e mbajnë pasurinë e pretenduar nga trashëgimia pa titull ose e kanë
fituar me një tjetër titull të pretenduar paditësi, për të kërkuar atë që pretendon se
është pronë e tij duhet t’a kërkojë duke ngritur një padi të një lloji tjetër, dhe nuk
mund t’i realizojë të drejtat e tij të pretenduara të shkelura me padinë për
kërkimin e trashëgimit.
Cilësia si trashëgimtar dhe pjesët takuese në trashëgimi caktohen në dëshminë e
trashëgimisë, të lëshuar nga noteri i njësisë vendore ku ka pasur vendbanimin e
fundit trashëgimlënësi dhe kur vendbanimi i fundit i trashëgimlënësit nuk dihet,
dëshmia e trashëgimisë ligjore lëshohet nga noteri që ushtron veprimtarinë në
njësinë vendore ku ndodhet e gjithë pasuria e tij ose pjesa kryesore e saj.
Kthimi i pronave në bazë të ligjit ligjit për kthimin dhe kompensimin e pronave
po bëhet jo ndaj pronarëve origjinarë, të cilët kanë ndërruar jetë, por ndaj
167
trashëgimtarëve, ose trashëgimtarëve të trashëgimtarëve të tyre, e drejtë e cila
është transferuar sipas shkallëve të trashëgimisë.
Kompensimi shërben si një mjet për vendosjen e një drejte të shkelur, në
strukturën e të cilit njihen dy forma: nëpërmjet kthimit së gjendjes së parë, duke
vendosur marrëdhënien juridike që ekzistonte përpara shtetëzimit, konfiskimit,
shpronësimit, pra restitucioni natyral dhe për rastet kur kjo nuk është e mundur;
aplikohet mënyra e dytë, nëpërmjet kompensimit, pra zëvendësimit të dëmit.
Pjesëtimi i pasurisë trashëgimore bëhet sipas pjesëve takuese dhe vetëm pasi të
jetë pjesëtuar pasuria e trashëgimlënësit dhe të jenë formuar pjesët takuese të
çdo trashëgimtari, bashkëtrashëgimtarëve iu lind e drejta për të hyrë në
marrëdhënie me shtetin dhe për t’u kompensuar veç e veç, sipas pjesëve të tyre
takuese.
Kur ish pronari vdes, pasuria e fituar prej tij me kompensim bëhet pasuri
trashëgimore dhe shkon në favor të të gjithë trashëgimtarëve, sipas pjesëve
takuese për të drejtat e fituara me titull të prejardhur në trashëgim, si pasojë e
vdekjes së trashëgimlënësit të tyre, nëpërmjet çeljes së trashëgimisë.
5.2 Rekomandime në lidhje me përmirësimin e legjislacionit të trashëgimisë
1. Në Kodin e Familjes bashkëjetesa parashikohet në nenin 163 që thotë:
“Bashkëjetesa është një bashkim fakti midis burrit dhe gruas që jetojnë në çift, e
karakterizuar nga një jetë e përbashkët, që paraqet një karakter stabiliteti dhe
vazhdueshmërie228”. Bashkëjetuesit janë të lirë të zgjedhin pasojat ligjore në lidhje
me fëmijët e lindur nga kjo bashkëjetesë dhe pasurinë e tyre të vënë gjatë
bashkëjetesës. Kjo mund të bëhet me anë të një marrëveshjeje përpara një noteri. Në
këtë marrëveshje mund të përcaktohet që në rast ndarjeje, si do të vijojë përgjegjësia
prindërore mbi fëmijët e lindur nga bashkëjetesa dhe si do të ndahet pasuria e vënë
gjatë saj. Në rast mosmarrëveshjeje për të vendosur mbi pasojat e bashkëjetesës dhe
në mungesë të një marrëveshjeje që do të rregullojë atë, palët i drejtohen gjykatës, e
cila vendos mbi pasojat e bashkëjetesës. Në Kodin Civil parashikohen personat që
mund të trashëgojnë një person që vdes. Bashkëjetuesi nuk mund ta trashëgojë
personin e vdekur, por fëmijët e lindur nga bashkëjetesa po, duke qënë se fëmijët e
228 Kodi i Familjes dhe Legjislacioni për Birësimet i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së
Publikimeve Zyrtare, Shtator 2012, neni 163
168
lindur jashtë martese, të cilëve iu është njohur amësia dhe atësia, janë të barabartë
para ligjit me fëmijët e lindur nga martesa.229Rekomandoj që të ketë ndryshime në
legjislacionin shqiptar, përkatësisht në nenet e Kodit Civil të parashikuara për
trashëgiminë, për sa i përket pasurisë trashëgimore që duhët të përfitojë dhe
bashkëjetuesi në rastin e vdekjes së trashëgimlënësit. Duke qënë se bashkejetesa
karakterizohet nga një jetë e përbashkët, që paraqet një karakter stabiliteti dhe
vazhdueshmërie, është e padrejtë përjashtimi nga pasuria trashëgimore e
bashkëjetuesit, i cili është një person që ka kontribuar në jetesën e përbashkët si
ekonomikisht dhe nëpërmjet afeksionit të dhënë për personin trashëgimlënës.
2. Neni 371 parashikon: ”Trashëgimtarë të paaftë për punë janë ata që në kohën e
vdekjes së trashëgimlënësit nuk kanë mbushur moshën 16 vjeç, ose 18 vjeç kur
vazhdojnë mësimet, burrat që kanë mbushur moshën 60 vjeç dhe grate që kanë
mbushur moshën 55 vjeç si dhe, pavarësisht nga mosha, ata që janë invalidë të
grupit të parë dhe të grupit të dytë230” Kjo dispozitë bie në kundërshtim në
lidhje me terminologjinë e Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të
Kufizuara.231
Gjithashtu ligji Nr. 104/2014 Për disa Ndryshime dhe Shtesa në Ligjin Nr. 7703, Datë
11.5.1993, "Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë", i ndryshuar ka
ndryshuar pas miratimit të nenit 371 të Kodit Civil, miratuar në 1994, duke përcaktuar
si moshë pleqërie për burrat 65 vjeç dhe 60 vjeç për gratë . Për këtë arsye rekomandoj
që ky nen të ndryshohet duke përdorur terminologjinë “Persona me aftësi të kufizuara”
në vend të “Invalidë të grupit të parë dhe të grupit të dytë” në harmoni me Konventën
për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, qoftë me ndryshimet e bëra në ligjin
“Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”.
3. Neni 350 i Kodit Civil parashikon: “Padia për kërkimin e trashëgimit mund të
ngrihet edhe kundër personit që mban pasurinë trashëgimore në bazë të një
dëshmie trashëgimi, qoftë dhe kur ky është shteti. Personi që ka fituar me
229 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 362 230 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Botim i Qendrës së Publikimeve Zyrtare, Tetor 2012, neni 371
231 Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara u miratua nga OKB në Dhjetor 2006 dhe u
ratifikua nga shteti shqiptar në dhjetor 2012. Neni 27 i Konventës sanksionon të drejtën për punësim për
personat me aftësi të kufizuar dhe neni 24 aksesin që duhet t’i garantohet personave me aftësi të kufizuara
në të gjitha institucionet apo shërbimet që ofrohen në kuadër të trainimit dhe formimit profesional, jo në
mënyrë të veçuar por në kushte të barabarta me të tjerët
169
mirëbesim ndonjë send të pasurisë trashëgimore nga një trashëgimtar i tillë, nuk
është i detyruar të kthejë sendin edhe sikur të jetë fituar me kundërshpërblim.
Poseduesi me mirëbesim që ka tjetërsuar po në mirëbesim sende nga pasuria
trashëgimore, është vetëm i detyruar që t’i kthejë trashëgimtarit paditës çmimin
e sendit të shoqëruar me faturën përkatëse. Kur këto të fundit nuk janë shlyer,
këtij i kalon e drejta për të kërkuar shlyerjen e tyre.
Formulimi i këtij neni lë shumë për të dëshiruar në lidhje me të drejtat e
personave të tretë mbi pasurinë trashëgimore, duke parashikuar se personi që ka
fituar me mirëbesim ndonjë send të pasurisë trashëgimore nga një trashëgimtar
nuk është I detyruar të kthejë sendin edhe sikur të jete fituar me kundëshpërblim.
Një parashikim i tillë vjen në kundërshtim me interesat e trashëgimtarëve dhe
për me tepër që në Dekretin “Mbi trashëgiminë” të vitit 1954 dhe në Kodin Civil
të vitit 1982, nga është marrë kjo dispozitë, parashikohej se personi i tretë që e
kishte fituar sendin me mirëbesim dhe kundrejt kundërshpërblimit nuk ishte i
detyruar ta kthente atë, ndrësa kur e kishte fituar pa kundërshpërblim edhe sikur
të ishte në mirëbesim ishte i detyruar ta kthente atë. Si përfundim në lidhje me të
drejtat e personit të tretë mbi pasurinë trashëgimore nxjerrim konkluzion se
personat e tretë që e kanë fituar sendin nga personi që e mbante pasurinë si
trashëgimtar si rregull janë të detyruar t’ia kthejnë atë si pasuri trashëgimore
paditësit që është trashëgimtar i vërtetë. Si përjashtim personat e tretë nuk janë
të detyruar të kthejnë sendin kur e kanë fituar atë mbi bazën e një veprimi juridik
të kryer me mirëbesim dhe kundërshpërblim.
170
Aneksi 1
REPUBLIKA E SHQIPERISE
DHOMA KOMBETRE E NOTERISE TIRANE
Nr.___ Rep.
Nr.__ Kol.
DESHMI TRASHEGIMIE LIGJORE
NOTER: Z. M.Z.
Sot më datën 10/10/2015 (dhjetë tetor dymijë e pesëmbëdhjetë), unë M.Z. noter, pranë
Dhomës së Noterisë të Tiranës, me zyrë noteriale në adresën Rruga “K.U”, Nr._, Tiranë,
mora në shqyrtim kërkesën dhe dokumentacionin e:
KERKUESJA: M.Q, e bija e G. dhe e V., lindur më 06.08.1954 në Tiranë dhe banuese
në Tiranë, Rruga S. F., Nr._, identifikuar me kartë identiteti nr._____ dhe numër
personal______, me shtetësi shqiptare, beqare.
OBJEKTI I KERKESES: Lëshimi i Dëshmisë së Trashëgimisë Ligjore të
trashëgimlënësit L. G. Q.
BAZA LIGJORE : Neni 348 dhe vijues i Kodit Civil, i ndryshuar me ligjin
Nr.121/2013 “Për disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7850 datë 29.07.1994 të
Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë”, i Ndryshuar. Ligji Nr.131/2013 “Për Disa
Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Noterinë”, i ndryshuar.
Unë Noteri M.Z., Noter i Njësisë Vendore Tiranë, pasi administrova provat shkresore,
VËREJ:
Se nga kërkuesja, M.Q, është depozituar në Zyrën Noteriale, një kërkesë me anë të së
cilës kërkohet “Lëshimi i Dëshmisë së Trashëgimisë Ligjore” të trashëgimlënësit, vëllait
të saj L. G. Q.
Se në bazë të çertfikatës së vdekjes lëshuar nga Zyra e Gjendjes Civile Tiranë, Njësia
Bashkiake Nr.5, më datë 15.09.2015 rezulton se më datë 07.09.2015 ka ndërruar jetë
trashëgimlënësi L.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.02.1962 në Tiranë, me vendbanim
171
të fundit në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.M”, Nr.__. Trashëgimlënësi në
momentin që ka ndërruar jetë ka qënë beqar, siç pasqyrohet në Çertifikatën e Vdekjes së
lëshuar nga Zyra e Gjendjes Civile Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5.
Trashëgimlënësi nuk ka fëmijë jashtë martese dhe as fëmijë të birësuar. Nga radhët e
trashëgimtarëve ligjorë nuk ka përjashtuar nga trashëgimia, nuk ka shpallur të padenjë
dhe asnjeri prej tyre nuk ka hequr dorë nga trashëgimia. Trashëgimlënësi nuk ka
disponuar me testament në favor të ndonjë personi të tretë trashëgimtar ose jo
trashëgimtar, as pjesërisht dhe as tërësisht, pasuritë e tij të luajtshme apo të paluajtshme.
Trashëgimlënësi nuk ka ngarkuar trashëgiminë me leg ose barrë.
Duke konsideruar faktin që trashëgimlënësi nuk ka lënë trashëgimtarë të rradhës së
parë, në mbështetje të nenit 363, trashëgimtarë të rradhës së dytë të trashëgimlënësit, në
bazë të Çertifikatës Familjare lëshuar nga Bashkia Tiranë, më datë 15.09.2015
rezultojnë prindërit:
- G.Q, i biri i A. dhe i Dh., lindur më 15.04.1919, në P., i cili në bazë të
Çertifikatës së Vdekjes lëshuar më 21.09.2015 lëshuar nga Njësia Bashkiake
Nr.5, rezulton të ketë ndërruar jetë më 07.02.2014.
- V.Q., e bija e G. dhe A., lindur më 02.02.1930, në B, e cila në bazë të
Çertfikatës së Vdekjes, lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5, rezulton të ketë
ndërruar jetë më 09.08.2011.
Për sa më sipër, meqënëse trashëgimtarët e rradhës së dytë, prindërit e të ndjerit L.Q.
kanë ndërruar jetë në mbështetje të nenit 364, në rradhën e tretë të trashëgimisë, në bazë
të Çertifikatës Familjare të Vdekjës, rezultojnë:
- Motra M.Q., e bija e G. dhe V., lindur më 06.08.1954, në Tiranë dhe banuese
në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.F” __, mbajtëse e numrit
personal_____, beqare
- Vëllait A.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 11.110.1952, në Tiranë, me
vendbanimin e fundit në Tiranë, i cili në bazë të Çertfikatës së Vdekjes lëshuar
më datë 15.09.2015 rezulton të ketë ndërruar jetë më datë 24.03.1986, i
paravdekur
172
Në bazë të Çertifikatës Familjare lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5,
më datë 15.09.2015, përfiton nga trashëgimia e lënë nga ana e L. G.Q,
nipi T.Q, i biri i A. dhe V., lindur më 28.03.1986 në Tiranë dhe
banues në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës
i numrit personal ____,.
- Vëllait R.Q. i biri i G. dhe V. lindur më 12.07.1957, në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal
____,.
- Vëllait V.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 08.09.1961 në Tiranë, me
vendbanim të fundit në Tiranë, i cili në bazë të Çertifikatës së Vdekjes lëshuar
më datë 15.09.2015 rezulton të ketë ndërruar jetë më datë 21.09.2005, i
paravdekur,
Në bazë të Çertfikatës Familjare lëshuar nga Njësia Bashkiake Nr.5, më datë
15.09.2015, përfiton nga trashëgimia e lënë nga ana e L. G. Q. nipërit:
- L.Q., i biri i V. dhe L., lindur më 12.04.1993 në Tiranë dhe banues në Tiranë,
Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______.
- S.Q, e bija e V dhe L, lindur më 25.05.1994, në Tiranë dhe banuese në Tiranë,
Rruga S.F, mbajtëse e numrit personal ______.
- Vëllai E.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.04.1965, në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______, i
martuar.
- Vëllai G.Q., i biri i G, dhe V., lindur më 29.11,1967 në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ___, beqar.
Duke konsideruar dokumentet e paraqitura pranë Zyrës së Noterisë, unë Noter M.Z,
Noter i Njësisë Vendore Tiranë, në bazë të Ligjit Nr.131/2013 “Për Disa Shtesa dhe
Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Notërinë” i ndryshuar, çel
trashëgiminë ligjore të trashëgimlënësit L.Q. Meqënëse trashëgimlënësi nuk ka lënë
testament, do të zbatohet rregullimi i trashëgimisë ligjore në Lëshimin e Dëshmisë së
173
Trashëgimisë, pasi prej meje nuk konstatohet ndonje rast pavlefshmërie nga ato të
parashikuara në nenet 403-409 të Kodit Civil të ndryshuar.
Si trashëgimtarë ligjorë të të ndjerit L.Q, në bazë të dokumenteve të lartpërmendur
rezultojnë:
PER KETO ARSYE
Bazuar në Nenet 348 dhe vijues të Kodit Civil, i ndryshuar me Ligjin Nr.121/2013 “Për
disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr.7850 datë 29.07.1994 të Kodit Civil të
Republikës së Shqipërisë”, i Ndryshuar. Ligji Nr.131/2013 “Për Disa Shtesa dhe
Ndryshime në Ligjin Nr.7829 datë 01.06.1994 “Për Noterinë”, i ndryshuar.
VENDOS
Lëshimin e Dëshmisë së trashëgimisë ligjore për trashëgimlënësin L. G. Q.
Njohjen si trashëgimtarë ligjorë të trashëgimlënësit L. G. Q.
- Motra M.Q., e bija e G. dhe V., lindur më 06.08.1954, në Tiranë dhe banuese
në Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga “S.F” __, mbajtëse e numrit
personal_____, beqare,
trashëgimtare e 1/6 pjesë takuese
- Nipi T.Q, i biri i A. dhe i V., lindur më 28.03.1986 në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal
____,
trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese
- Vëllait R.Q. i biri i G. dhe V. lindur më 12.07.1957, në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F Nr.___, mbajtës i numrit personal
____,.
trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese
- Nipi L.Q., i biri i V. dhe L., lindur më 12.04.1993 në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______.
174
- Mbesa S.Q, e bija e V dhe L, lindur më 25.05.1994, në Tiranë dhe banuese në
Tiranë, Rruga S.F, mbajtëse e numrit personal ______.
trashëgimtarë të 1/6 pjesë takuese
- Vëllai E.Q., i biri i G. dhe V., lindur më 16.04.1965, në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ______, i
martuar.
trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese
- Vëllai G.Q., i biri i G, dhe V., lindur më 29.11,1967 në Tiranë dhe banues në
Tiranë, Njësia Bashkiake Nr.5, Rruga S.F., mbajtës i numrit personal ___, beqar.
trashëgimtar e 1/6 pjesë takuese
Trashëgimtarët ligjorë trashëgojnë sipas pjesëve takuese në pasuritë e luajtshme
dhe të paluajtshme të lëna nga trashëgimlënësi L. G. Q.
Sa më sipër përpilohet dhe konkludohet nga unë Noteri ky akt, Dëshmi i
Trashëgimisë Ligjore, në 5 (pesë) faqe.Kopjes që arshivohet në zyrën time
noteriale i bashkangjiten provat e administruara. Secili trashëgimtar, konform
parashikimeve ligjore, gëzon të drejtën të pajiset me kopje të aktit.Dëshmia e
Trashëgimisë Ligjore depozitohet në Regjistrin e Akteve Noteriale. Ky akt mund
të ankimohet konform ligjit.
U lëshua sot, në Tiranë, më datë 10/10/2015.
NOTER M.Z.
175
Bibliografia
I. Burime teorike
A. Crépeau Paul, QC (1974). "Civil Code Revision in Quebec". Louisiana Law
Review(Paul M. Hebert Law Center)34 (5): 921–951. Retrieved 2 June 2013.
A. Macdonald Roderick, “The National Law Programe at McGill: Origins,
Establishment, Prospects” (1990)13 Dallhousie L.J.211 {hereinafter “National Law
Programme”};.A Macdonald Roderick, “Understanding Civil Law Scholarship in
Quebec” (1985 23 Osgoode L.J.573.
Andreoli Edoardo, Trust and company law-The italian experience (pp 7-23) in “Estates,
taxes and professional ethics:papers of the International Academy” by Rosalind
Atherton, Kluwer Law International, 2003-Business & Economics
Berre Stéphane, Ferré-André Sylvie, “Successions et libéralités”, Etude - broché -
Dalloz - novembre 2014.
Bigliazzi Geri Lina, Breccia Umberto, D. Busnelli Francesco, Natoli Ugo, Diritto
civile, 4, Le successioni a causa di morte, Torino, 1996.
Bonilini Giovanni, “Trattato di Diritto delle successioni e donazioni”, Milano 2009.
Brierley John E.C.; Macdonald, Roderick A., eds. (1993).Quebec Civil Law: An
Introduction to Quebec Private Law. Toronto: Emond Montgomery.
Caccavale Ciro, “La circolazione degli immobili con provenienza successoria e la
trascrizione dell'accettazione dell'eredità”, in Familia, 2002.
Casey Jérôme, Droit des successions;commentaire de la loi du 3 décembre 2001
(2002), RJPF vol 1, 6 and vol 2,6.
Cavallucci Fiorenza e Vannini AndreaGiappichelli, La successione dei legittimari,