UNFAO, Disaster Risk Management, Systems Analysis, A Guide Book, Persian Edition

www.iuc.ac.ir

www.fao.org

و من أحياها فکأنما أحيا الناس جميعاهر كس، انسانى را حيات بخشد، گويى همه مردم را زنده كرده است.

And whoso saves the life of one, it shall be as if he had: saved the life of all mankind.

»قرآن كريم«

مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، تحليلي سيستمي- كتاب راهنما/ تهيه و تدوين متن التين: :عنوان و نام پديدآوراستفان باس ... ]و ديگران[؛ ويرايش فني و محتوايي متن فارسي و زيرنظر: بيژن ياور؛ گروه ترجمه: بيژن

ياور ... ]و ديگران[.تهران: دانشگاه بين المللي چابهار، 1389.:مشخصات نشر

س، 103 ص.: جدول و نمودار.:مشخصات ظاهري49000 ريال: 4-1-91470-600-978:شابك

فيپا:وضعيت فهرست نويسيعنوان اصلي: Disaster risk management systems analysis: a guide book, 2008.:يادداشتتهيه و تدوين: استفان باس، سلوارجو راماسامي، جيني دي ديپريك، فدريكا باتيستا.:يادداشتگروه ترجمه: بيژن ياور، مريم رحماني، ميثم ميرطاهري، فاطمه مهريان.يادداشتكتابنامه: ص. 93.:يادداشتاورژانس-- مديريت:موضوعبالهاي طبيعي:موضوعامدادرساني:موضوع

باس، اشتفان:شناسه افزودهBaas, Stephan:شناسه افزودهياور، بيژن، 1349- مترجم، ويراستار:شناسه افزودهدانشگاه بين المللي چابهار:شناسه افزوده

1389 324م/HV 551/2:رده بندي كنگره658/477:رده بندي ديويي

2099201:شماره كتابشناسي ملي

نام كتاب : مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، تحليلی سيستمی- كتاب راهنماگروه تأليف: استفان باس، سلوارجو راماسامي، جيني دي ديپريك، فدريكا باتيستا

ويرايش فنی و محتوايی متن فارسي و زير نظر : بيژن ياور )عضو هيأت علمي دانشگاه بين المللي چابهار(گروه ترجمه : بيژن ياور، مريم رحمانی، ميثم ميرطاهری، فاطمه مهريانطراحي و صفحه آرايی متن فارسي : رسول نقي زاده ، ميثم ميرطاهری

ناشر : دانشگاه بين المللی چابهارچاپ : نقش جوهر

صحافي : ايماژچاپ اول : 1389

تيراژ : 1000 نسخهشابك : 978-600-91470-1-4

IR-201760002-B:10 : شابكا- دانشگاه بين المللي چابهارنشانی : چابهار، منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار، تراس بهشت، دانشگاه بين المللی چابهار

تلفن : 0545-4444304نمابر : 0545-4444303

www.iuc.ac.ir : پايگاه اطالع رسانی[email protected] : پست الكترونيكی

»حق چاپ برای دانشگاه بين المللی چابهار محفوظ است.«

www.iuc.ac.ir

برگرفته شده از دايره المعارفتصاوير جلد و تصوير پس زمينه در اين صفحه»L’Encyclop edie Diderot et D’Alembert«

نسخه هاي التين انتشارات سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد )فائو( را مي توان از آدرس روبرو درخواست نمود :

گروه فروش و بازاريابي- دايره ارتباطاتسازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد

Viale delle Terme di Caracalla – 00153 Rome, Italy

[email protected]پست الكترونيكي :57053360 06 39+نمابر :www.fao.orgپايگاه اطالع رساني :

www.fao.org

نتايج ارائه شده در اين كتاب در زمان تهيه و تدارك، مناسب و درست در نظر گرفته شده اند. اين مجموعه ممكن است در پرتو دانش كسب شده در آينده در مراحل بعدي پروژه تعديل شده و اصالح گردد.

نظرهاي به كار گرفته شده و ارائه مطالب در اين مجموعه اطالعات )كتاب(، به هيچ وجه بيانگر و مبين و تأييدكننده آن قسمتي از نظرهاي سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد)فائو( كه در ارتباط با جايگاه توسعه اي و حقوقي كشورها، سرزمين ها، شهرها و يا نواحي و يا مسئولين آن ها و يا اختيارات تعيين حدود و ثقور مرزها و سرحدات از نظر حقوقي و

فيزيكي است، نمي شود.ذكر خاص اسامي شركت ها و يا محصوالت توليدي و فرآورده هاي توليدكنندگان، خواه ثبت شده و خواه ثبت نشده باشند بدين مفهوم نيست كه در مقايسه با ساير موارد با طبيعت و موضوعيت يكسان )شركت هاي مشابه ديگر( كه در اينجا اسامي شان ذكر شده اند توسط سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد مورد تأييد و توصيه بوده و داراي مزيت و

برتري نسبت به آن ها مي باشند.

شابك نسخه التين: 978-92-5-106056-8شابك نسخه فارسي: 978-600-91470-1-4

كليه حقوق محفوظ است. توليد مجدد و انتشار مطالب موجود در اين مجموعه اطالعات )كتاب( براي اهداف آموزشي و غيرتجاري بدون اجازه كتبي قبلي از صاحبان كپي رايت توليدكننده مرجع مربوطه كامال تصديق مي گردد. توليد مجدد مطالب موجود در اين مجموعه اطالعات )كتاب( براي فروش مجدد و يا ساير اهداف تجاري بدون اجازه كتبي صاحبان

كپي رايت، ممنوع است.

درخواست براي چنين مجوزي مي بايستي به عنوان ذيل صورت پذيرد:رييس

شاخه سياست انتشار الكترونيكي و پشتيبانيدايره ارتباطات

سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد به آدرس:Viale delle Terme di Caracalla, 00153 Rome, Italy

و يا به پست الكترونيكي:[email protected]

* نسخه اصلی اين كتاب به وسيله سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد )فائو( با عنوان انگليسی:"Disaster risk management systems analysis. A guide book."

در سال 2008 ميالدی منتشر شده و توسط دانشگاه بين المللی چابهار با عنوان فارسی:»مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، تحليلی سيستمی - كتاب راهنما.«

در سال 1389 هجری شمسی ترجمه، چاپ و منتشر گرديده است.

* دانشگاه بين المللی چابهار، مسئوليت صحت ترجمه متن اين كتاب از انگليسی به فارسي را بر عهده دارد و سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد )فائو( در اين رابطه مسئوليتی را به عهده نمی گيرد.

حق چاپ برای :دانشگاه بين المللي چابهار ، 2010 ، نسخه فارسي

© International University of Chabahar (IUC), 2010 (Farsi Edition)سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد )فائو( ، 2008 ، نسخه التين

© FAO, 2008 (English Edition)محفوظ می باشد.

پيشگفتار

با در نظر گرفتن دغدغه جهاني در خصوص افزايش فراواني و س��ختي خطرها و بحران هاي طبيعي، در قس��مت مربوط ب��ه فاكتورها و عوامل مربوط ب��ه تغييرات اقليمي، عزم و انگيزه ه��اي فزاينده و رو به گسترش��ي در بسياري از كش��ورها براي مناسب سازي سياس��ت ها، قوانين، تدابير فني، مالي و اداري كه تأثيرات مخربي بر جان و مال مردم و جوامع را كاهش دهد، وجود دارد. اين دغدغه و نگراني ها در طول كنفرانس جهاني كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران كه در شهر كوبه ي شهرستان هيوگوي ژاپن از 18 لغايت 22 ژانويه 2005 برگزار گرديد به طور مجدانه اي مورد بحث، مباحثه و مناظره قرار گرفت. مالك عمل هيوگو )HFA1( مصوب كنفرانس مذكور، در تالش براي نتيجه دهي: »كاهش قابل مالحظه ناشي از تخريب هاي حاصل از بحران ها از نظر جاني و سرمايه هاي اجتماعي، اقتصادي و محيطي، جوامع و كش��ورها« به عنوان يك برون داد به منظور فراهم آوردن و رس��يدن به برون داد مدنظر تا س��ال 2015، م��الك عمل هيوگو بر تغيير مس��يري از امداد اضطراري انفعالي2)كه با اي��ن حال و در عين حال اهميت خود را حفظ مي نمايد( به كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRR3( مؤثر و مبتكرانه4 در مراحل پيش بحراني5 از طريق تقويت ممانعت6، پيش��گيري7 و آمادگي8، تأكيد مي نمايد. رويكردي مرتبط، كه )DRM9( پش��تيباني و حمايت گس��ترده اي را در بر مي گيرد مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحراناس��ت كه از طريق چش��م انداز و ديدگاهي مديريتي، انگاره و مفهوم ممانعت، پيشگيري و آمادگي را با

مقابله تركيب مي نمايد. اج��راي مؤثر و تأثيرگذار هر دو سيس��تم، كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران10 و مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران11 مشروط به يك ظرفيت س��ازماني متناسب متشكل از افراد كليدي در س��طوح مختلف دولتي، بخش خصوص��ي و جامعه مدني و همچنين هماهنگ��ي مؤثر بين اين افراد و س��طوح مي باشد. اين چالش ها و رقابت ها توس��ط دومين هدف راهبردي مالك عمل هيوگو12 كه همانا "توس��عه و تقويت س��ازمان ها و نهادها، س��از و كار ها و ظرفيت ها در كليه سطوح، به خصوص در سطح اجتماع��ات محل��ي13، كه به طور نظام مند با ايج��اد پايداري ]جوامع محلي[ در براب��ر خطرها همكاري و

كمك مي نمايد"، مي باشد، مؤكدا شناسايي و مورد شناخت قرار گرفته است.مؤخرت��ر، در زمينه افزايش تغييرپذي��ري اقليمي و تغييرات اقليمي، ش��ناخت فزاينده اي براي فوايد ارتباط نزديك مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و تالش هايي براي سازگاري و انطباق تغييرات 1- Hyogo Framework for Action2- Reactive emergency relief3- Disaster Risk Reduction4- Pro-active disaster risk reduction5- Pre-disaster stages6- Prevention7- Mitigation8- Preparedness9- Disaster Risk Management10- DRR11- DRM12- HFA13- Community level

زز

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

اقليمي در مقياس هاي مختلف وجود دارد. كارگاه "احتمال خطرپذيري مرتبط با اقليم و رويدادهاي غايي ]و مفرط1" برگزار ش��ده توسط مالك عمل كنوانسيون س��ازمان ملل متحد در خصوص تغييرات اقليمي )UNFCCC2( من��درج در مت��ن برنامه كاري نايروبي )NWP3( بر روي تأثيرات، آس��يب پذيري ها و س��ازگاري در مواجهه با تغييرات اقليمي، اين ارتباط و رابطه بس��يار مهم را شناس��ايي نمودند. در ژوئن 2007، اي��ن م��ورد، ارتباط ميان اج��زاي مختلف را براي شناس��ايي و يا ترويج و بهبود فرايندها و س��از و كار هاي س��ازماني به منظور انجام فعاليت هاي بيش��تر هماهنگ مرتبط ب��ا احتمال خطرپذيري اقليمي و مديريت تأثيرات آن، شامل آن مواردي كه به رويدادهاي غايي و مفرط4 مربوط مي شوند، پيشنهاد نمود.تجربيات ميداني حاصل از مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران5 توس��ط سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد6، كه مورد حمايت و پشتيباني، مطالعات هنجاري و قانوني بوده است، آشكار نمود كه تعداد اندكي ابزار عملي در دسترس براي هدايت تحليل نظام هاي سازماني ملي، بخشي و محلي براي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران و به منظور به تصوير كشيدن و فراهم آوردن ظرفيت سازي مبتن��ي و در واكنش به تقاضا در آينده وجود دارد. فقدان و كس��ري ابزار براي دريافتن و درك س��از و

كار هاي هماهنگي و مقابله سازماني از اهميت و دغدغه خاصي برخوردار است.اي��ن راهنما كوش��ش مي نمايد تا اين خأل را از طري��ق فراهم آوردن مجموع��ه اي از ابزارها كه در پروژه هاي ميداني گوناگون سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد در زمينه مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مورد آزمايش قرار گرفته و توس��عه يافته است، پر نمايد. روش ها و ابزار پيشنهاد شده در اين راهنما كلي و عمومي بوده و قابل تعميم به انواع مختلف خطرهاي طبيعي، موضوعات بخشي، نواحي جغرافيايي، شرايط مختص كشوري7 و تنظيمات و ساختارهاي سازماني مي باشند. به هر حال از نقطه نظر اختيارات، تعهدات و تجربيات س��ازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد، برخي تفاسير كاربردي و عملي براي به كارگيري اين ابزارها در بخش كش��اورزي در كش��ورهاي در حال توسعه ارائه گرديده است. به منظور تقويت كمك هاي س��ازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد به دولت ها و ساير سازمان هاي مرتبط در اجراي كمك هاي شناختي و خطاياب نظام هاي سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران به عنوان اولين گام در فرايند ظرفيت سازي، ما بازخوردهاي خوانندگان و كاربران پيرامون اين راهنما را

با ديدگاهي مبتني بر بهبود نسخه هاي آتي، ارج مي نهيم.

پيتر هولمگرن8

مدير دايره محيط زيست، تغييرات اقليمي و انرژي هاي زيستي، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد

1- Climate related risks and extreme events2- United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)3- Nairobi Work Programme (NWP)4- Extreme events5- DRM6- Food & Agricultural Organization7- Country specific condition8- Peter Holmgren

ح

چكيدهراهنماي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( تحليلي سيستمي، مجموعه اي از ابزار و روش ها را براي ارزيابي س��اختارهاي موجود و ظرفيت هاي مؤسس��ات و سازمان هاي ملي، منطقه اي و محلي با مس��ئوليت مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( به منظور بهبود تأثيرگذاري شان و يكپارچگي و تلفيق دغدغه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران با برنامه ريزي توس��عه با ارتباطي ويژه با نواحي مس��تعد بحران، بخش ها و گروه هاي جمعيتي آس��يب پذير فراهم مي آورد. انتظار مي رود با اس��تفاده از راهنماي حاضر ب��ه درك نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ه��ا و تهديدهاي مورد مواجهه ساختارهاي س��ازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و مفهوم شان براي فرايندهاي تغيير س��ازماني جاري را افزوده و آن را تس��هيل نمايد. اين همچنين بر ارتباطات س��ازماني پيچيده ميان ايفاگران نقش هاي گوناگون و متنوع در بخش هاي با س��طوح مختل��ف تأكيد مي نمايد. نهايتا، مجموعه حاضر به تش��خيص خألهاي موجود در سازمان هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران موجود و يا نظام هاي در برگيرنده مؤسس��ات و س��ازمان هاي بخش��ي خطي1 كه اغلب مس��ئول اجراي جنبه هاي فني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )مانند: بخش هاي كشاورزي، آب و بهداشت( هستند،

كمك مي نمايد.پس بنابراين، فرايند ارزيابي و تحليل طرح ريزي ش��ده در راهنماي حاضر، نخس��تين گام در راستاي تقويت نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مي باش��د. نواح��ي عمده كاربرد مي تواند

موارد ذيل باشد:■ تقويت ظرفيت هاي س��ازماني و فني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در سطوح ملي و

يا غيرمتمركز؛■ يكپارچگ��ي و تلفي��ق جنبه هاي كليدي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در برنامه هاي

بازتواني اضطراري2؛■ طراحي و ترويج مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مردم نهاد3؛

■ عمليات��ي نمودن پارادايم تغيير از امداد اضطراري انفعالي4 به مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مؤثر و مبتكرانه5؛ و

■ ورود مديريت احتمال خطر پذيري ناش��ي از بحران به درون برنامه ريزي توس��عه و بخش��ي )به طور مثال: كشاورزي(

راهنماي حاضر مقدمتا بر روي احتمال خطرپذيري هاي مرتبط با خطرهاي طبيعي با منشأ هيدرواقليمي )ش��امل: سيالب ها، طوفان هاي استوايي، خشكسالي و . . .( متمركز مي شود. كاربران عالقمند به مديريت س��اير انواع خطرهاي احتمال خطرپذيري6 ترغيب مي شوند تا مفاهيم كلي، ابزار و شيوه هاي موجود را با

شرايط و و ضعيت خودشان سازگار و مطابق نمايند.

1- Sectoral line agencies2- Emergency rehabilitation programmes3- Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM)4- Reactive emergency relief5- Pro-active DRM6- Hazard risk

ط

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

ی

مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، تحليلي سيستميتهيه و تدوين متن التين:

اس��تفان باس )Stephan Baas( ، س��لوارجو راماس��امي )Selvaraju Ramasamy(، جيني دي ديپريك )Federica Battista( فدريكا باتيستا ، )Jenny Dey DePryck(

ويرايش فني و محتوايي متن فارسي و زير نظر: بيژن ياور )Bijan Yavar( - عضو هيأت علمي دانشگاه بين المللي چابهار

طراحي و صفحه آرايي متن فارسي: )Maisam Mirtaheri( ميثم ميرطاهري ، )Rasoul Naghizadeh( رسول نقي زاده

گروه ترجمه:ميرطاه��ري ميث��م ،)Maryam Rahmani( رحمان��ي مري��م ،)Bijan Yavar( ي��اور بي��ژن

)Fatemeh Mehrian( فاطمه مهريان ،)Maisam Mirtaheri(

120 صفحه ، 12 نمودار ، 9 جدولمجموعه محيط و مديريت منابع طبيعي س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد، شماره 13- سازمان

خواربار و كشاورزی ملل متحد، رم، 2008.

كليد واژه:مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( تحليلي سيستمي؛ كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRR(؛ برنامه ريزي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران؛ تحليل سيس��تمي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطوح ملي، منطقه اي و محلي؛ يكپارچه سازي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران؛ سازمان ها و ارتباطات مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران با بخش كش��اورزي؛ خطر، بحران، معيشت ها و سازمان ها؛ پيش��گيري از بحران، آمادگي، بازتواني و بازسازي؛

مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مبتني بر اجتماعات محلي و مردم نهاد1.

مجموعه حاضر موارد زير را جايگزين مي نمايد:مجموعه محيط و انرژي

مجموعه مركز سنجش از دورگزارش كاري اقليم براي كشاورزي )آگرومترولوژي2 : اقليم شناسي كشاورزي(

فهرس��تي از مدارك منتشر ش��ده در مجموعه هاي باال و ساير اطالعات الزم در پايگاه داده اي زير قابل جستجو و يافتن مي باشد:

www.fao.org/nr

1- CBDRM2- Agrometeorology

www.fao.org/nr

تشكر و تقديرما از بس��ياري از افرادي كه به طور مس��تقيم و غيرمس��تقيم در آماده س��ازي اين راهنما هم��كاري نموده اند،

سپاسگزاريم.اولين پيش نويس توسط مركز آسيايي آمادگي در برابر بحران )ADPC1( مستقر در بانكوك، تحت قراردادي با س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد فراهم آمد. پيش نويس مربوطه متعاقبا در قالب كارگاهي كه در دفتر س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد در رم در دس��امبر 2006 برگزار گرديد، پس از آنچه كه مركز آسيايي آمادگ��ي در براب��ر بحران از يكپارچه نم��ودن اظهارنظرها و راهنمايي هاي ش��ركت كنندگان حاضر اصالح نمود، بازنگري گرديده و مورد بحث و بررس��ي قرار گرفت. نهايتا برخي بخش هاي نس��خه دوم توس��ط گروه كوچكي متشكل از استفان باس2، سلوارجو راماسامي3، جيني دي ديپريك4 و فدريكا باتيستا5 با در نظر گرفتن نقطه نظرها و

راهنمايي شركت كنندگان در كارگاه موردنظر به طور مناسبي متناسب شده و يا بازنويسي گرديد.راهنم��اي حاضر به طور جدي و قابل توجهي بر تجربيات ميداني س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد در توس��عه و تقويت ظرفيت هاي سازماني سيس��تم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در تعدادي از كش��ورهاي آس��يايي و حوزه كارائيب، تأكيد مي نمايد. تفاسير حاصل از تمرين ها و تجارب ارزيابي هاي روستايي مش��اركتي مورد اس��تفاده در طول ارزيابي هاي ميداني نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در سطوح اجتماعات محلي در چندين كشور متن حاضر را با تجربيات حاصل از بسياري از مردم روستايي كه به طور

فزاينده اي در برابر احتمال خطر و خطرات طبيعي آسيب پذير هستند، پرمايه و غني نموده است.عالوه بر تش��كر و قدرداني از اس��تفان باس كه آماده س��ازي و تدوين اين راهنما را نظارت فني نموده و اجرا كرده اس��ت، ما همچنين از زحمات، جنويو برون6، مارتا برونو7، اي��و كرولي8، اوليور دبويس9، فلورانس ايگال10، ش��انتانا هلدر11، جن جانسون12، آنجي لي13، سيمون مك14، داليا ماتيوني15، هانس مليچك16، پامال پوزارني17، پيتر ريد18، فلورنس رول19، لورا س��ايني موناكو20، نيكول اس��تير21 و س��يلوي وبس كانوتي22 براي فراهم آوردن نقطه

نظرهاي سازنده بر متن و مطالب ارائه شده در پيش نويس هاي آغازين اين راهنما تقدير و تشكر مي نماييم. )SDAR( 23توليد اين راهنما از طريق همكاري هاي مالي از طرف سرويس سازمان هاي روستايي و مشاركتو همچني��ن كارگروه بي��ن گروهي در زمينه مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران24 )رها پييا25(، س��ازمان

خواربار و كشاورزی ملل متحد، ممكن گرديد.

1- Asian Disaster Preparedness Center (ADPC)2- Stephan Baas3- Selvaraju Ramasamy4- Jenny Dey DePryck5- Federica Battista6- Genevieve Braun7- Marta Bruno8- Eve Crowley9- Olivier Dubois10- Florence Egal11- Shantana Halder12- Jan Johnson13- Angee Lee14- Simon Mack15- Dalia Mattioni16- Hans Meliczek17- Pamela Pozarny18- Peter Reid19- Florence Rolle20- Laura Sciannimonaco21- Nicole Steyer22- Sylvi WabbesCanotti23- FAO’s Rural Institutions and Participation Service (SDAR)24- FAO Inter-Departmental Working Group on Disaster Risk Management25- Reha Paia

ك

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

به نام خداوند آفريننده زيبايی ها]

هم��ان طور كه می دانيم، دنيای كنونی كه در آن زندگی می كنيم دچار پيچيدگی های خاص تحت تأثير روزمرگی هاس��ت كه در شرايط عادی نيز، دقت نظری متناس��ب با اين ويژگی را می طلبد. حال در نظر بگيريد كه در چنين شرايطی، محيط زيست دچار حادثه ای شود كه در مدت زمانی كوتاه به بحرانی عظيم بيانجامد. در اين وضعيت، اختالالت مضاعف مي ش��ود. اگر قب��ل از رخداد حادثه، پيش بينی های الزم به منظور تهيه و تدوين، اس��تقرار و نهادينه س��ازی ساز و كارها، فرايندها، دستورالعمل ها و رويه های متناس��ب صورت نپذيرد، طبيعی است كه در ش��رايط اضطراری و بحرانی كه احساس در مرتبه ای باالتر از تعقل قرار دارد، مش��كالت چند برابر مي شوند و جبران اثرات ناشی از چنين حالتی، بسيار سخت و در برخی از شرايط غيرقابل جبران خواهد بود. در محيطي كه به راحتی و با استفاده از ابزار ساده می توانست تحت كنترل باشد، به محيطی غيرقابل كنترل بدل می شود كه با هزينه كردن سرمايه های عظيم نيز، گاهی

اوقات قابل جبران نيست.همه س��اله شاهديم كه كشور عزيزمان، ايران اسالمی تحت تأثير حوادث و بحران های متعددی قرار مي گيرد كه از قبل ادامه داش��ته و در آينده نيز ادامه می يابند. اين سرزمين زيبا، كشوری حادثه خيز است كه برای توس��عه ي پايدار می بايد به مبحث مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران توجهی ويژه و قابل مالحظه معطوف س��ازد. در س��ال های اخير شاهد پيش��رفت های خوبی در موضوع مديريت بحران

بوده ايم كه همچنان می بايد با شتاب و همتی مضاعف پی گيری شود.راهنمای حاضر كه پيش روی شماس��ت، كاری مش��ترك از "س��ازمان خواربار و كش��اورزي ملل متحد" و "دانش��گاه بين المللی چابهار" است. ترجمه ي فارسی كتاب "مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بح��ران، تحليلي سيس��تمي- كتاب راهنما"1 كه از مجموعه ي "محيط و مديريت منابع طبيعي س��ازمان خواربار و كش��اورزي ملل متحد"2 اس��ت، حاصل تالش انسان هايی می باش��د كه در دانشگاه بين المللی چابه��ار لحظاتی از زندگی ارزش��مند خود را صرف ارتقای س��طح آمادگی و جاي��گاه دانش مديريت بحران در س��طح كشور كرده اند تا به گونه ای مناسب، شاهد مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران باشند، محيطی مناس��ب برای رشد نسل های آينده ي اين سرزمين در آرامش و محيطی عاری از حوادث و بحران ها فراهم آورند و دانش��مندان بزرگ اين س��رزمين بتوانند به توسعه ي علوم بپردازند و اين نيست

مگر به سبب توسعه ي پايدار.در انته��ا ضمن قدردانی از زحمات همكارانم، از حمايت های معنوی س��ركار خانم فيروزه رادمهر، سرپرس��ت محترم دفتر نمايندگي "فائو" در تهران و هم چنين س��ركار خانم فاطمه جاوردي، كارش��ناس محترم دفتر نمايندگي "فائو" در تهران، سپاس��گزارم. اميدوارم اين مختصر گامی در راستای ارتقاء و هم چنين نهادينه س��ازی دانش مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در كشور عزيزمان، ايران اسالمی

باشد. ان شاء اهلل.

دكتر مهدي شادنوش رييس دانشگاه بين المللي چابهار

1- Disaster risk management, systems analysis, A guide book.2- FAO Environment and Natural Resources Management Series

ل

فهرست مطالبپيشگفتارز

چكيدهطتشكر و تقديرك

مقدمه رياست دانشگاه بين المللي چابهارلفهرست مطالبم

مخفف هاس

مقدمه1

مدل 1 : تعاريف و چارچوب مفهومي7

مدل 2 : برنامه ريزي ارزيابي سازماني سيستم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران21

مدل 3 : ارزيابي سيستم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح ملي31

مدل 4 : ارزيابي سيستم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح منطقه47

مدل 5 : ارزيابي سيستم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح اجتماعات محلي59

مدل 6 : تحليل و تفسير داده ها77

منابع93

پيوست 1- ابزار و روش هاي ارزيابي هاي سازماني95پيوست 2- تعاريف اصطالحات و مفاهيم99

م

مخفف هاAsian Disaster Preparedness CenterADPCمركز آسيايي آمادگي در برابر بحران

Agro-Ecological ZoneAEZزون يا حوزه كشاورزي اكولوژيكي

Common Country AssessmentCCAارزيابي عمومي كشوري

Centre for Research on the Epidemiology of DisastersCREDمركز تحقيقات همه گيرشناسي و توزيع بحران ها

Community-Based Disaster Risk ManagementCBDRMمديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مبتني بر اجتماعات محلي

Community-Based OrganizationCBOسازمان مبتني بر اجتماعات محلي و مردم نهاد

Common Interest GroupsCIGگروه هاي با عاليق عمومي

Civil Society OrganizationCSOسازمان جامعه مدني )دفاع غيرنظامي(

District Contingency PlansDCPبرنامه هاي ساختاري و وقوع احتمالي منطقه

UK Department For International DevelopmentDFIDگروه توسعه بين المللي بريتانياي كبير

Disaster Risk ManagementDRMمديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

Disaster Risk Management CycleDRMCچرخه مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

Disaster Risk Management FrameworkDRMFمالك عمل مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

Disaster Risk ReductionDRRكاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

Early Warning SystemsEWSنظام هاي هشدار اوليه

Food and Agriculture Organization of the United NationsFAOسازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد

Famine Early Warning System (FEWS) NetworkFEWSNETشبكه نظام هشدار اوليه خشكسالي

Field Project Management Information SystemFPMISسيستم اطالعات مديريت پروژه هاي ميداني

Global Information and Early Warning SystemGIEWSنظام هشدار اوليه و اطالعات جهاني

Hyogo Framework for ActionHFAمالك عمل هيوگو

International Decade for Natural Disaster ReductionIDNDRدهه بين المللي براي كاهش اثرات ناشي از بحران هاي طبيعي

فدراسيون بين المللي جمعيت هاي صليب سرخ و هالل احمرInternational Federation of Red Cross and Red Crescent Societies

IFRC

International non-Governmental OrganizationsINGOسازمان هاي غيردولتي بين المللي

Micro-Financing OrganisationsMFISسازمان هاي خرده مالي

Memorandum of UnderstandingMOUيادداشت تفاهم يا تفاهم نامه

National Disaster Management AgencyNDMAآژانس مديريت بحران ملي

National Disaster Management BureauNDMBدفتر مديريت بحران ملي

National Disaster Management CentreNDMCمراكز مديريت بحران ملي

National Disaster Management OfficeNDMOاداره مديريت بحران ملي

Non-Governmental OrganizationNGOسازمان غيردولتي

National Hydro-Meteorological ServicesNHMSخدمات هيدرواقليمي ملي

National Meteorological AgenciesNMASسازمان هاي هواشناسي ملي

برنامه كاري نايروبي بر تأثيرات، آسيب پذيري و سازگاريNairobi Work Programme on impacts, vulnerability and adaptation

NWP

Participatory Rural AppraisalPRAارزيابي روستايي مشاركتي

Rural Institutions and Participation ServicesSDARخدمات مشاركت و نهادهاي روستايي

Sustainable Livelihoods Analytical FrameworkSLAFمالك عمل تحليلي معيشت پايدار

User’s AssociationUASانجمن كاربران

United Nations Development Assistance FrameworkUNDAFمالك عمل كمك توسعه اي سازمان ملل متحد

United Nations Framework Convention for Climate ChangeUNFCCCمالك عمل كنوانسيون سازمان ملل متحد براي تغيير اقليمي

United Nations International Strategy for Disaster ReductionUN/ISDRراهبرد بين المللي سازمان ملل متحد براي كاهش اثرات ناشي از بحران

Village Development CommitteeVDCكميته توسعه روستا

World Conference on Disaster ReductionVCDRكنفرانس جهاني كاهش اثرات ناشي از بحران

World Food ProgrammeWFPبرنامه جهاني غذا

س

1

مقدمه

پيشينهجهان افزايش هشدار دهنده اي را در فراواني و سختي بحران ها شهادت داده است: 240 ميليون نفر، به طور متوس��ط، توس��ط بحران هاي طبيعي هر ساله از س��ال 2000 لغايت 2005 در سرتاسر جهان تحت تأثي��ر قرار گرفته اند. در طول هر يك از اين 6 س��ال اين بحران ها به طور متوس��ط ج��ان 80/000 نفر را گرفته و تخريب و آسيب تخمين زده شده اي معادل 80 ميليارد دالر اياالت متحده را مسبب گرديده اند.1 آسيب هاي ناشي از بحران ها در سرتاسر جهان با توجه به تعدادي از عوامل كه شامل موارد زير مي شود،

رو به افزايش است، اين عوامل عبارتند از:■ رويدادهاي آب و هوايي گس��ترده با فراواني بيش��تر هم پيوند با تنوع و تغييرپذيري اقليمي در حال

افزايش.■ نظام ه��اي توليد كش��اورزي كه احتمال خطرپذي��ري را افزايش مي دهند )مانند: پايداري س��خت، محصوالت آبياري ش��ده كه منجر به نقصان، تخليه شدن و شور شدن سفره هاي زير زميني شده و يا باعث ناپايداري مراتع و چراگاه ها و تعداد دام و يا توليد س��وخت هاي طبيعي از حيوانات بر

روي زمين كه در گذشته و به طور معمول بيشه و جنگل را مي پوشاند مي گردد.(■ رش��د جمعيت تركيب ش��ده ب��ا حركات و تغييرات جمعيت��ي كه به طور مثال منجر به شهرنش��يني

برنامه ريزي شده، تقاضاي در حال رشد براي غذا، كاالي صنعتي و خدماتو

■ فشار فزاينده )و استخراج و بهره برداري بيش از حد از( منابع طبيعي؛ مي شود، است.استانداردهاي باالتر زندگي و شيوه هاي زندگي بيشتر گزاف و مصرف گرايانه در جوامع بيشتر موفق منجر به نقصان ها و كاستي هاي اقتصادي بسيار باالتر در شرايط رخداد بحران ها مي شود. در حالي كه نظام هاي مقابله در شرايط اضطراري مناسب تر، جان و مال مردم را نجات مي دهد، بسياري از اين نقصان ها در صورتي كه سياس��ت ها و برنامه ها به منظور درست كردن و رسيدگي به داليل اصلي ايجاد بحران ها بنيان نهاده ش��ده و ساز و كار هاي پيشگيري، آمادگي و مقابله اي را كه به طور مؤثري با برنامه ريزي توسعه اي

جامع به طور كامل در جاي خود قرار دهد قابل جلوگيري بوده و يا حداقل قابل كاهش است.

1- مرك��ز تحقيق��ات همه گيرشناس��ي و توزيع بحران ها )CRED(، م��ارس 2007. منبع داده های مربوطه، پاي��گاه داده ای رويدادهاي اضطراري )Emergency Events Database(، قربانيان ناشي از درگيري ها، بيماري هاي همه گير و هجوم و حمله گسترده حشرات را

www.em-dat.net :شامل نمي شود. براي آمار و موضوعات بيشتر در خصوص داده هاي مرتبط با بحران رجوع شود به

http://www.emdat.be

2

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

اين موضوعات در كنفرانس جهاني كاهش اثرات ناش��ي از بحران ها )WCDR( كه در ش��هر كوبه ]استان هيوگوي ژاپن )ژانويه 2005( برگزار شد به مناظره جامع و كامل و همچنين مداقه و بررسي عمومي گذاشته شد. دولت ها، آژانس هاي وابسته به سازمان ملل متحد و سازمان هاي جامعه مدني )CSOs( حاضر در كوب��ه بر ني��از حركت از تئوري به عمل و اجراي واقعي در خصوص كاهش اثرات ناش��ي از بحران، تأكيد و پافش��اري نمودن��د. به منظور تائيد قوي و مؤكد پيش��نهادات كنفرانس مربوط��ه، قطعنامه مجمع عمومي س��ازمان ملل متحد به ش��ماره : RES-59-212 )مورخ مارس 2005( در خصوص "همكاري هاي بين المللي در زمينه مس��اعدت هاي بش��ر دوس��تانه در بحران هاي طبيعي، از مرحله امداد تا توس��عه" كليه كش��ورها را براي اجراي مالك عمل هيوگو )HFA( فراخوانده و درخواس��ت نم��ود تا جامعه بين الملل كمك ها و ياري شان را به كشورهاي در حال توسعه در تالش هايشان به منظور اتخاذ تدابير مناسب براي پيش��گيري از تأثيرات بحران هاي طبيع��ي ادامه داده، و راهبردهاي كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRR( را با برنامه ريزي توس��عه تلفيق نماييد. اين مطلب بيانگر تغيير پارادايمي از تمايل ش��ديد به امداد اضطراري انفعالي1 )كه با اين حال و با اين وجود همچنان اهميت خود را حفظ مي نمايد( به كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مؤثر و مبتكرانه2 قبل از آنكه يك خطر بتواند به بحران تبديل شود،

مي باشد.دومين هدف از اهداف راهبردي مالك عمل هيوگو عبارت اس��ت از: "توسعه و تقويت مؤسسات، ساز و كار ها و ظرفيت ها در كليه سطوح، به خصوص، در سطح اجتماعات محلي3 ، كه مي توانند به طور نظام مند براي ايجاد پايداري در برابر خطرها كمك نموده و مشاركت نمايند."4 چالش خاص، در رسيدن ب��ه اين هدف، پيدا كردن مفهوم و دركي هماهنگ از ظرفيت هاي مؤسس��ات موجود، خألهاي ممكن و قواي تطبيقي بازيگران و عناصر متفاوت در س��طوح مختلف به عنوان اساسي براي فعال نمودن مشاركت س��ازمان هاي محلي به همراه مؤسس��ات س��طوح باالتر در طراحي و اجراي راهبرده��اي كاهش احتمال

خطرپذيري ناشي از بحران مرتبط محلي5 بوده است.به منظور بنيان نهادن مؤسساتي كه براي پايداري و با قابليت سازگاري و تطابق با خطرها بهتر ساخته و پرداخته ش��وند، توانمندس��ازي تصور و تفكر كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران (DRR) بكار گرفته شده در مالك عمل هيوگو (HFA) كه بر روي مراحل پيش بحران )شامل: ممانعت، پيشگيري و آمادگي( از طريق مكان گزيني و جادهي آنها در تصور و فكري گسترده تر و جامع تر در قالب مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران (DRM) كه )از طري��ق منظر و چش��م اندازي مديريتي( ممانعت،

1- Reactive emergency relief2- Pro-active DRR3- Community level4- س��اير اهداف راهبردي عبارت اس��ت از : الف( تلفيق و يكپارچه س��ازي مؤثرتر مالحظات احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران با سياس��ت ها، برنامه ريزي و طراحي ها توسعه پايدار در كليه س��طوح، با تأكيدي ويژه بر ممانعت )Prevention( از بحران، پيشگيري، آمادگ��ي و كاهش آس��يب پذيري و ب( تلفيق و يكپارچه س��ازي نظام مند رويكردهاي كاهش احتم��ال خطرپذيري با طراحي و اجراي

برنامه هاي امادگي اضطراري، مقابله و بازتواني در بازسازي جوامع تحت تأثير.5- Locally relevant DRR strategies

3

مقدمه

پيشگيري و آمادگي را با مقابله تركيب مي نمايد، سودمند است1، مي باشد.مطالع��ات2 و پروژه هاي اخير س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد نش��ان مي دهد كه با وجود ،(DRM) مستندات قابل مالحظه در دس��ترس در خصوص مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحرانمعدود ابزار عملي براي هدايت تحليل هاي سازماني و مؤسسات ملي، منطقه اي و محلي در زمينه مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران (DRM) و تئوريزه نمودن ظرفيت س��ازي3 ب��ر مبناي مقابله مبتني بر

تقاضا4 بدين منظور وجود دارد.خأل وجود ابزار براي تحليل ظرفيت هاي س��ازماني س��ازمان هاي مردم نهاد5 براي مشاركت مؤثر در طراحي و اجراي راهبردهاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران (DRM) محلي، مانند: مديريت مس��تمر تهدي��دات خطرها و يا ش��رايط بحراني قبل، در حي��ن و پس از رخداد آن ه��ا از اهميت خاصي برخوردار اس��ت. براي تأكيد بر اين خأل، در سال 2003 ميالدي سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد برنام��ه اي را با تمركز بر نقش س��ازمان هاي محلي در مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران هاي طبيعي آغاز كرد. برنامه موردنظر فعاليت هاي ميداني عملياتي، هنجاري و قانوني براي كمك به كشورها در تالش هاي ش��ان به منظور تغيير از عمليات هاي امداد اضطراري انفعالي6 به س��مت راهبردهاي ممانعت از احتم��ال خطرپذيري ناش��ي از بحران و آمادگ��ي بلند مدت و بهتر برنامه ريزي ش��ده در برگيرنده آن مواردي كه وارد نمودن آنها در فعاليت ها و كارهاي توسعه كشاورزي در جريان مناسب به نظر مي رسد، را ب��ه طور متقابل و دو جانبه تقويت و مس��تحكم نموده و يكپارچ��ه و تركيب و تلفيق مي نمايد. رويكرد موردنظر بر روي بندهاي اخير يعني )1( فهم و دركي مناس��ب از ظرفيت هاي س��ازمان هاي و مؤسس��ات موجود، خألهاي ممكن و قدرت و اس��تقامت تطبيقي بازيگران و افراد مختلف در زمينه مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران (DRM) در س��طوح مختلف و )2( هماهنگي مؤثر بين كارفرمايان كليدي در طراحي و اجراي پروژه ها و برنامه هاي تقاضا محور7 كه به ش��يوه اي پايدار بر داليل اساس��ي و اصلي آس��يب پذيري كارفرمايان محلي در مواجه با خطرهاي طبيعي تأكيد مي نمايند، نهفته و تئوريزه ش��ده و مدنظر قرار مي گيرد. نقاط كليدي بنيان نهاده شده توسط سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد به شكل

سئوال هاي مرتبط داخلي و از نزديك با موضوع عبارت است از:چه نوع س��اختارها، س��از و كار ها و فرايندهايي، برنامه هاي ملي مديريت احتمال خطرپذيري ( 1)

1- تعاريف كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRR( و مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( در مدل يك، ذكر شده است.

2- سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد، 2004 ، نقش سازمان ها و نهادهاي محلي در كاهش آسيب پذيري در اثر رخدادهاي مجدد بحران هاي طبيعي و توس��عه معيش��ت قابل تحمل به گزارش يكپارچه در زمينه مطالعات موردي و يافته هاي كارگاه ها و پيش��نهادات.

خدمات مشاركت و نهادهاي روستايي )SDAR(. رم.3- Capacity-building4- Demand-responsive5- Community-based organizations6- Reactive emergency relief operations7- Demand-responsive projects and programmes

4

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

ناش��ي از بحران را در بخش هاي كش��اورزي1، مراتع و جنگل ها2 و شيالت3 را به جلو رانده و ]به پيش مي برد؟

چه نوع ظرفيت هاي فني، ابزارها، ش��يوه ها و رويكردهايي در س��اختارهاي س��ازماني موجود ( 2)براي عملياتي نمودن مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطوح ملي و محلي )كه به توان هاي تطبيقي به معناي اينكه چه كس��ي مي تواند چه كاري را به بهترين نحو انجام دهد

كمك نمايد( وجود دارد؟چه نوع نمونه هاي مناس��ب و خوب موجود )چه با منش��اء بومي و محيطي و يا با منشاء علمي( ( 3)

واقعا در س��طح ملي براي تقويت پايداري جوامع محلي در مواجه با خطرهاي اقليمي و س��اير خطرهاي طبيعي بكار گرفته مي ش��ود و چه خألهاي تكنولوژيكي بالقوه اي )شامل دسترسي به

فناوري( در سطح ملي وجود دارد؟

هدف، چشم انداز و ديدگاه كتاب راهنماي حاضراي��ن راهنما در برگيرنده مجموعه اي از ابزار براي كمك به س��اختارها و ظرفيت هاي س��ازمان ها و نهادهاي موجود در سطوح ملي، منطقه اي و محلي با مسئوليت مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( ب��ه منظور بهبود تأثيرگذاري نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( و يكپارچه سازي دغدغه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( با برنامه ريزي توسعه، با رجوعي خاص و ويژه به نواحي حادثه خيز و بخش ها و گروه هاي جمعيتي آس��يب پذير، مي باشد. انتظار مي رود تا اس��تفاده راهبردي اين راهنما تس��هيل كننده درك و فهم، نق��اط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهديدهاي فرا روي س��اختارهاي نهادها و س��ازمان هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( و دليل و مفهوم فرايندهاي تغييري مستمر نهادها و سازمان ها باشد. همچنين اين راهنما ارتباطات سازماني جامع بين افراد و بخش هاي متفاوت و متنوع در سطوح مختلف را پر رنگ نموده و مورد تأكيد قرار مي دهد. نهايتا اين كتاب به شناس��ايي خألهاي موجود دروني نهادها و سازمان هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( و يا نظام هاي ش��امل و در برگيرنده آژانس هاي خطي بخش��ي4 كه اغلب مس��ئول اجراي جنبه هاي فني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( )به طور مثال:

بخش هاي كشاورزي، آب و سالمت5( هستند، مي باشد.بنابراين ارزيابي و تحليل مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران موجود مي باشد. نواحي عمده

كاربرد به شرح زير است :

1- Agriculture2- Forestry3- Fisheries4- Sectoral line agencies5- در اين متن، نظام هاي س��ازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( به عنوان تركيبي از س��اختارها، تمرين ها و

نمونه هاي عملي و فرايندها)به معني اينكه چه كسي چه كاري را و چگونه انجام مي دهد؟( در نظر گرفته شده و درك مي شود.

5

مقدمه

■ تقويت ظرفيت هاي س��ازماني و فني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در سطوح ملي و يا غيرمتمركز؛

■ يكپارچ��ه س��ازي نمودهاي كلي��دي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران در برنامه هاي بازسازي و بازتواني اضطراري1؛

■ طراحي و ترويج مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مبتني بر اجتماعات محلي2؛■ عملياتي نمودن نمونه تغييريافته از امداد اضطراري انفعالي به مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از

بحران مؤثر و مبتكرانه؛ و■ تركيب و يكپارچه سازي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران با برنامه ريزي بخشي و توسعه

)به طور مثال كشاورزي(.راهنماي حاضر بر روي احتمال خطر همبس��ته با خطرهاي طبيعي با منشاء هيدرواقليمي3 )سيالب ها، طوفان هاي اس��توايي، خشكس��الي( و زمين ش��ناختي )زلزله، س��ونومي، فعاليت هاي آتشفشاني( متمركز مي گردد. كاربران عالقمند به مديريت ساير انواع خطرهاي احتمال خطرپذيري4 ترغيب مي شوند، مفاهيم

و تصورات، ابزار و روش ها را با شرايط و وضعيت خودشان مطابقت داده و سازگار نمايند.

گروه هدف، قلمرو و ميدان ديد راهنماي حاضرگروه هدف، قلمرو و ميدان ديد راهنماي حاضر ش��امل اعضا و پرس��نل فني: گروه ها و آژانس هاي دولتي ملي و محلي؛ آژانس هاي توس��عه دو جانبه و چندجانبه، س��ازمان هاي غيردولتي5، س��ازمان جامعه مدني )دفاع غيرنظامي(6، س��ازمان هاي مردم نهاد7، و شاغلين مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در س��طوح ملي و بين المللي درگير طراح��ي و يا تحصيل نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران مل��ي و غيرمتمركز در كش��ورها و يا مناطق خ��اص و ويژه. مأموريت ه��اي تدوين پروژه هاي س��رمايه گذاري مسئول دربرگيري جنبه هاي س��ازماني در نمايه هاي احتمال خطر8 ملي، نيز اين راهنما را نس��بتا و احتماال مفيد خواهند يافت. در حالي كه راهنماي حاضر به طور مختصر تصورات كلي و مفاهيم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران را پوشش مي دهد، معيشت هاي پايدار و نظام هاي سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، كاربران با دانش مقدماتي در خصوص اين تصورات كلي و مفاهيم و تجربيات عملي در كار كردن با نظام هاي سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

1- Emergency rehabilitation programmes2- Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) 3- Hydro-meteorological4- Hazard risk5- NGO6- CSO7- CBO8- Risk

6

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

در كشورهاي در حال توسعه احتماال اين راهنما را بيشتر معني دار خواهند يافت.]

چگونگي استفاده از راهنماي حاضرش��كل مدل گونه )مدوالر(1 راهنماي حاض��ر، گام هاي دائمي و متوالي براي تقبل مس��ئوليت يك ارزياب��ي س��ازماني جامع2 از نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران در طول بخش ها و سطوح اداري را در برگرفته و پوشش مي دهد. اگر به هر حال، ارزيابي حاضر، تمركزي بر بخش از پيش تعيين و تعريف ش��ده3 و يا خطر محور4 دارد، كاركنان و پرس��نل مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران همانند س��اير متخصصين توسعه عالقمند شامل كاركنان شاغل در سازمان هاي غيردولتي، سازمان جامعه مدني)دفاع غيرنظامي(، سازمان هاي مردم نهاد، مديران بحران و تصميم سازان5 ، ممكن است فقط انتخاب مدل هاي خاصي و يا چك ليس��ت ها و ابزاري را ب��راي يك بخش و يا موضوعات و موارد خطر

محور را ترجيح دهند.

1- Modular2- Comprehensive institutional assessment3- Predefined sector4- Hazard-specific5- Policy makers

7

رويكردها و روش هاي ارزيابي س��ازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، تهيه ش��ده و مدنظ��ر در راهنم��اي حاضر بر مبنا و حاصل تركيب و يكپارچه س��ازي عوام��ل و عناصر دو چارچوب مفهومي شامل: چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران كه مراحل مختلف چرخه مديريت بحران1 )شامل: مراحل پيش از بحران2، مقابله3 و پس از بحران4 كه در بر گيرنده ارتباطات به فعاليت هاي توسعه اي معمول مي شود( را مشخص مي نمايد و چارچوب معيشت پايدار5 كه مردم، سرمايه هاي معيشتي و آسيب پذيرش��ان را همانند سياست و زمينه ها و فضاي سازماني كه از چارچوب آنها تخطي مي نمايد به

عنوان كانون تحليل قرار مي دهد، مي باشد.هدف اين مدل عبارت است از :

فراهم آوردن تعاريف پايدار اصطالحات بكار گرفته شده در متن حاضر؛. 1معرفي عوامل كليدي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران؛ و. 2معرفي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و چارچوب معيشتي پايدار6 و تأكيد بر ارتباطات . 3

كليدي بين آسيب پذيري، بحران ها، معيشت ها و سازمان ها.

خطرها و بحران ها : برخي تعاريف پايهبحران ها از هر نوع كه باش��د زماني رخ مي دهد كه خطرها به طور جدي جوامع و خانوارها را تحت تأثير قرار داده و به طور موقت و يا براي سال هاي متمادي، امنيت معيشتي افراد را از بين ببرد. يك بحران از تركيب وضعيت خطر احتمال خطرپذيري7، آسيب پذيري هاي اجتماعي، ظرفيت هاي محدود خانوارها و يا جوامع براي كاهش تأثيرات منفي بالقوه خطر منتج مي گردد. شناسايي آسيب پذيري به عنوان عاملي كليدي در فضا و زمينه احتمال خطرپذيري، همچنين با عالقه رو به رشد براي درك و تسهيل ظرفيت هاي مثبت مردم براي س��ازگاري و تطابق با تأثيرات خطرها، همراه مي باش��د. وجود و يا عدم وجود نظام هاي مناس��ب اجتماعي- اقتصادي و س��ازماني براي پيشگيري و يا مقابله س��ريع در مواجه با خطرها، استعداد، آمادگ��ي، حساس��يت و يا پايداري اجتماعات8 و جوام��ع را در برابر تأثيرات خطره��ا تعيين مي نمايد. به عبارت ديگر ظرفيت هاي س��ازگاري و تطابق پذيري تضمين ش��ده از طريق اين نظام ها به طور مستقيم به

1- Disaster management cycle2- Pre-disaster3- Response4- Post-disaster5- Sustainable Livelihoods (SL)6- Sustainable Livelihoods (SL) framework7- Hazard risk conditions8- Society

تعاريف و چارچوب مفهوميمدل 1

8

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جعبه 1 . 1 ]تعاريف پايه

خطر1 : رويداد، پديده و يا فعاليت انسانی بالقوه مخرب فيزيكی كه ممكن است مسبب و منجر به

از دست دادن جان و يا زخمی شدن، تخريب مايملك ، بی نظمی و اختالل در سيستم های اجتماعی و اقتص��ادی ، انحطاط و فروپاش��ی محيطی گردد. خطره�اي طبيعي2، كه مي توانند مطابق با منش��اء پيدايش ش��ان به خطرهاي: زمين شناسي )شامل: زلزله، س��ونومي، فعاليت آتشفشاني( ، هيدرواقليمي )ش��امل: سيالب ها، طوفان هاي استوايي، خشكس��الي( و يا زيستي و بيولوژيكي )شامل: بيماري هاي همه گير(، طبقه بندي گردند. خطرها مي توانند ش��امل فرايندهاي انس��اني )ش��امل: تغييرات اقليمي، آتش س��وزي ها، برداش��ت از معادن و منابع تجديد نش��ونده3 ، كاهش كيفيت محيطي و خطرهاي فناورانه يا تكنولوژيكي، گردد. خطرها مي توانند تك يا منحربفرد پي درپي و يا تركيبي از نظر منشاء

پيدايش و تأثيراتشان باشند.بحران4 : اختالل يا در هم ريختگي جدي در عملكرد يك جامعه يا اجتماع كه منجر به لطمات

گسترده انساني، منابع اقتصاد و يا محيط زيست كه توانايي جامعه يا اجتماع موردنظر را در سازگاري و تطاب��ق با اس��تفاده از منابع خودش را به خط��ر انداخته و از آن تخط��ي مي نمايد، مي گردد. يك بحران، تابعي از فرايند احتمال خطرپذيري مي باش��د. بحران ها منتج از تركيب خطرها، وضعيت هاي آسيب پذيري و ظرفيت ناكافي و يا فقدان و كمبود تدابير كاهش بالقوه نتايج منفي ناشي از احتمال

خطرپذيري مي باشند.احتم�ال خطرپذيري5 : احتمال نتايج و پي آمدهاي مخرب و يا خس��ارات محتمل )مرگ و مير،

جراحات، اموال، معيش��ت، اختالل در فعاليت اقتصادي و يا محيط تخريب ش��ده( منتج از تعامل و هم كنش خطرهاي طبيعي و يا با منشاء انساني و شرايط آسيب پذير، مي باشد.

آس�يب پذيري6 : شرايط تعريف شده توسط عوامل و فرايندهاي كالبدي، اجتماعي، اقتصادي و

محيطي كه حساسيت و شكنندگي يك جامعه را در برابر خطرها افزايش مي دهد، تعريف مي شود.پاي�داري7 : ظرفيت يك نظام يا سيس��تم، جامعه يا اجتماعات بطور بالق��وه در مواجه با خطرها

برای س��ازگاری از طريق مقاومت و ايس��تادگی و يا ايجاد تغييرات به منظور تداوم و نيل به سطحی قابل قبول از عملكرد و ساختار می باشد. اين نكته از طريق ميزان و درجه ای كه نظام اجتماعي قادر به س��ازماندهی خ��ود)Organizing Itself( برای افزايش ظرفيت به منظ��ور فراگيری از بحران های گذش��ته برای حفاظت بهتر در آينده و بهبود تدابير كاهش خطرپذيری می باشد، سنجيده و شناخته

می شود.تعاريف موردنظ��ر از واژه نامه دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران

)www.unisdr.org/terminology( .نسخه 2007 اقتباس شده است )ISDR(

1- Hazard2- Natural hazards3- Mining of non-renewable resources4- Disaster5- Risk6- Vulnerability7- Resilience

www.unisdr.org/terminology

9

تعاريف و چارچوب مفهومی

پايداري تقويت شده1 ترجمه و تعبير مي شود.راهنم��اي حاضر مجموعه اصطالح��ات دبيرخانه راهب��رد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران ها2 را كه مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( را از كاهش خطرپذيري ناشي از

بحران )DRR( بازشناسي مي نمايد، به شرح ذيل قبول مي كند:■ کاهش خطرپذيري ناشي از بحران )DRR(، به چارچوبي مفهومي از عوامل در نظر گرفته شده با امكان به حداقل رساندن آسيب پذيري ها و احتمال خطرهاي ناشي از بحران در كل يك جامعه، براي اهتراز )ممانعت(3 و يا به منظور محدود نمودن )پيش��گيري و آمادگي( از تأثيرات ناسازگار

و مضر خطرها، در داخل فضاي عريض توسعه پايدار4 اطالق مي گردد.■ مديريت احتمال خطرپذيري ناش�ي از بحران )DRM(، ش��امل ول��ي فراتر از كاهش خطرپذيري ناشي از بحران با افزودن رويكرد و منظري مديريتي كه ممانعت، پيشگيري و آمادگي را با مقابله

تركيب مي نمايد، مي باشد.

اصطالح مديريت خطرپذيري ناش��ي از بح��ران )DRM( زماني در راهنماي حاضر مورد اس��تفاده

1- Enhanced resilience2- ISDR terminology3- Prevention4- توس��عه پايدار چنين تعريف مي ش��ود: "نوعي توس��عه كه پاس��خگوي نياز حال حاضر، بدون تهديد و تراضي در توانايي نسل هاي آينده براي مرتفع نمودن نيازهاي خود مي باشد، است." )مراجعه شود به گروه اقتصاد و امور اجتماعي سازمان ملل متحد، دايره توسعه

)www.un.org/esa/sustdev :پايدار: قابل دسترس در پايگاه داده اي

نمودار 101)DRMF( چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

www.un.org/esa/sustdev

10

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جعبه 102 ]

)DRM( چارچوب عناصر مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

مرحله پيش از بحران

فعاليت هاي مس�تمر توسعه- جنبه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مستمر در برنامه هاي

توسعه.ارزياب�ي احتم�ال خطرپذي�ري- فرايند تش��خيصي و خطاياب براي شناس��ايي احتمال خطرها كه يك

جامعه با آن روبه رو و مواجه است.ممانعت- فعاليت هاي جلوگيري از تأثيرات ناسازگار و پيش روي خطرها.

پيشگيري- تدابير سازه اي و غيرسازه اي بكار گرفته شده براي محدود نمودن تأثيرات ناسازگار.

آمادگي- فعاليت ها و تدابير اتخاذ شده زودتر از موعد مقرر به منظور حصول اطمينان از مقابله مؤثر.

هش�دار اولي�ه- تهي��ه و تدارك اطالعات ب��ه موقع و مؤثر ب��راي جلوگيري و يا كاه��ش از احتمال

خطرپذيري.

مرحله مقابله با بحران

تخليه اضطراري- تغيير مكان و عزيمت موقت انبوهي از مردم و مايملك شان از موقعيت هاي تحت تأثير خطر.

نجات مردم و معيشت آنها- حفاظت از مردم و معيشت شان در طول شرايط اضطراري.

امداد فوري- فراهم آوردن و تدارك امداد الزم در طول يا بالفاصله پس از رويداد بحران.

ارزيابي خس�ارت- اطالعاتي در خصوص تأثيرات ناش��ي از ش��رايط اضطراري بر سرمايه و دارايي ها و لطمات

وارده به توليدات.

مرحله پس از بحران

امداد مستمر- امدادي پي در پي تا رسيدن و حصول به يك سطح مشخص از بازتواني.

بازتواني- فعاليت هاي اتخاذ شده پس از يك بحران با ديد تعمير و ترميم زيرساخت ها و تأسيسات.

بازس�ازي- فعاليت هاي اتخاذ ش��ده پس از يك بحران به منظور حصول اطمينان از اس��تقرار مجدد و

تجديد محل.بازتواني اقتصادي و اجتماعي- تدابير اتخاذ ش��ده به منظور عادي س��ازي1 شرايط اقتصادي و اجتماعي

زندگي.فعاليت هاي توسعه مستمر- فعاليت هاي مستمر برنامه هاي توسعه اي.

ارزيابي احتمال خطرپذيري- فرايند عارضه يابي و تش��خيص براي شناس��ايي احتمال خطرپذيري هاي

جديدي كه جوامع ممكن است دوباره با آن مواجه شوند.

1- Normalise

11


قرار مي گيرد كه به چارچوب قانوني، س��ازماني و سياس��تي و فرايندها و س��از و كار هاي اداري مرتبط با مديريت، هم در حين احتمال خطرپذيري )به طور پيش بيني و برنامه ريزي شده(1 و هم در حين بحران ها )به طور واقعي و عملي(2 همين طور با در نظر گرفتن عوامل مديريت ش��رايط اضطراري، رجوع ش��ود. واژه و اصطالح كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRR( به منظور اطالق به آن دسته از برنامه ها و تكنيك هايي كه به طور مش��خص و خاص با هدف اهتراز )ممانعت( و يا محدود نمودن )پيش��گيري و آمادگي( تأثيرات ناسازگار و پيش روي خطرها، در داخل فضا و محدوده عريض توسعه پايدار مي باشد،

مورد استفاده قرار مي گيرد.

چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحرانهدف مديريت احتمال خطرپذيري ناش�ي از بحران كاهش عوام��ل اصولي خطرپذيري و آمادگي در برابر آن و بنيان نهادن مقابله اي فوري و سريع براي زمان رخداد بحران مي باشد. چارچوب مديريت احتمال خطرپذي�ري ناش�ي از بح�ران )DRMF( در نم��ودار 1 .1 به طور مفهومي مراح��ل و فازهاي مختلف چرخه

مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران : پيش از بحران، مقابله و پس از بحران را شناسايي و مشخص مي نمايد، تفسير مي كند.

هدف فعاليت هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران در مرحله پيش از بحران، تقويت ظرفيت هاي پايداري3 خانوارها و جوامع براي حفاظت از جان و معيشتشان از طريق تدابير اهتراز )ممانعت( و يا محدود نمودن )پيش��گيري( از تأثيرات ناس��ازگار و پيش روي خطرها و فراهم آوردن پيش بيني هاي قاب��ل اتكاء و ب��ه هنگام و به موقع از خطرها، مي باش��د. در مرحله مقابله جوام��ع و آژانس هاي امداد4 بر روي نجات جان انس��انها و حفظ اموال و دارايي ها متمركز مي ش��وند. در مرحل��ه پس از بحران، تمركز بر بازس��ازي و بازتواني مي باش��د. در واقع، تغيير مكان بين اين مراحل، خصوصا بين مراحلي كه در آن جوامع از بازسازي و بازتواني به سمت توسعه و يكپارچه نمودن جنبه هاي پيشگيري از خطر با فعاليت هاي

توسعه اي حركت مي نمايند، سيال و متحرك است.

عوامل چارچوب5 - كه در جعبه 2 .1 به دقت ش��رح داده ش��ده است شامل هم تدابير سازه اي )شامل:

فيزيكي و فني( و هم تدابير غيرسازه اي )شامل: شناسايي و خطايابي، سياست ها و از نظر سازماني( در سه مرحله مي شود.6

1- ex ante2- ex post3- Resilience4- Relief agencies

5- نمودار چرخه مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران (DRMC) اصالح شده از آدرس زير قابل دسترسی است:TorqAid; http://www.torqaid.com/default.asp6- تدابير س��ازه اي به هر س��اخت و س��از فيزيكي به منظور كاهش و يا جلوگيري از تأثيرات ممكن خطرها كه ممكن اس��ت ش��امل تدابير مهندس��ي و س��اخت و س��از مقاوم در برابر خطر )hazard-resistant( و سازه ها و زيرس��اخت هاي محافظتي گردد، اطالق مي ش��ود. تدابير غيرس��ازه اي به سياست ها، اطالع رس��اني و هشدار و آگاه سازي، توس��عه دانش، الزامات و تعهدات عمومي، روش ها و تمرين هاي اجرايي، ش��امل س��از و كار هاي مش��اركتي و تهيه و تدارك اطالعات كه مي تواند باعث كاهش خطرپذيري و تأثيرات وابس��ته گ��ردد، اطالق مي ش��ود. واژه نام��ه دبيرخانه راهب��رد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران )ISDR( نس��خه 2007

.)www.unisdr.org/terminology(

www.torqaid.com/default.asp

www.unisdr.org/terminology

12

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

ارزش اين چارچوب، توانايي آن در توسعه رويكردي جامع و كلي نگر در رابطه با مديريت احتمال ]خطرپذيري ناش��ي از بحران بوده و روابط بين احتمال خطرها و توس��عه را نش��ان مي دهد. به طور مثال، فعاليت هاي مربوط به پيش�گيري و ممانعت نمايانگر بخش توس�عه مي باش��د، در حالي كه امداد و بازس�ازي و بازتواني نمايانگر بخش كمك هاي بشردوستانه مي باشد كه آمادگي هر دو نوع از فعاليت ها را به هم مرتبط

مي نمايد، است.ب��ه عالوه، چارچوب موردنظر، پايه و اساس��ي براي تأكيد بر الزام��ات و تعهدات عمومي، نظام هاي سازماني شامل ظرفيت هاي س��ازماني، سياست ها، فعاليت هاي قانوني و اجتماعي، همانند مديريت محيط زيس��ت، كاربري اراضي، برنامه ريزي ش��هري، حفاظت از تأسيس��ات بحراني، كارب��رد علوم و فناوري، مش��اركت و ارتباطات ش��بكه اي و ابزار مالي فراهم مي آورد. چارچوب موردنظر همچنين فضاي الزم را براي ارزش گذاري مثبت و در برگيري مؤثر و س��ازنده راهبردهاي س��ازگاري سنتي جوامع و خانوارها، تش��خيص اهمي��ت مالكيت و س�هم آنها از فرايند مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران و بنابراين وابس��تگي )انفعالي( خاص ايجاد شده توسط امداد و كمك ارائه شده بوسيله افراد خارج از نظام مربوطه

را فراهم مي آورد.عوامل كليدي چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در مالك عمل هيوگو براي س��ال هاي 2015- 2005 : ]يعن��ي[ ايجاد پاي��داري ملل و جوامع محلي در براب��ر بحران )HFA( كه پنج اولوي��ت عمل مصوب و مورد تأكيد توس��ط كنفران��س جهاني كاهش اثرات ناش��ي ار بحران به منظور

دستيابي به اهداف راهبردي اش تا سال 2015، منعكس گرديده است.1اولويت هاي مالك عمل هيوگو )HFA( براي اقدام عبارتند از :

حص��ول اطمينان از اينكه كاهش خطرپذيري هاي ناش��ي از بحران اولويتي مل��ي و محلي مبتني بر . 1چارچوب و مبنايي سازمانی بنيادين و قوي براي اجرا باشد،

شناس��ايي، ارزيابی، كنترل و مراقبت بر خطرپذيري ناش��ي از بحران ها و توس��عه و اصالح سيس��تم . 2هشدار اوليه،

بكارگيري دانش، نوآوري و آموزش به منظور ايجاد فرهنگ ايمني و پايداري در كليه سطوح،. 3كاهش عوامل خطرپذيري اساسي و زير بنايي و. 4تقويت آمادگي در برابر بحران به منظور مقابله مؤثر در كليه سطوح.. 5

اولويت ه��اي مالك عم��ل هيوگو )HFA( ب��راي اقدام، در اي��ن راهنما به عن��وان چارچوبي براي س��ازماندهي يافته هاي عمده تحليل نظام، شناس��ايي خألها و تقويت و توس��عه پيش��نهادات در خصوص مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )DRM( مورد اس��تفاده قرار گرفته است. )مدل 6 را ببينيد.( نتيجه2 م��ورد پيش بيني، اهداف راهبردي و اولويت هاي اجرايي م��الك عمل هيوگو )HFA( در نمودار

2 .1 3 آمده است.

1- براي جزئيات بيش��تر مراجعه ش��ود به مالك عمل هيوگو براي سال هاي 2015-2005 : ايجاد پايداري ملل و جوامع محلي در برابر (www.unisdr.org/eng/hfa/hfa.htm : بحران )اين مبحث در آدرس روبرو قابل دسترسي است

2- Outcome3- برگرفته از دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران س��ازمان ملل متح��د. 2007. كلمات در عمل: راهنمايي

براي اجراي مالك عمل هيوگو. ژنو.

www.unisdr.org/eng/hfa/hfa.htm

13

تعاريف و چارچوب مفهومی102

ار ود

نم)H

FAا )

ن هحرا

ر براب

ر بع د

وام ج

ل و مل

يدار

پاياد

يج ، ا

2015

ت غاي

2 ل00

5 ي

هاال

سي

براگو

هيول

عمك

مالصه

خال

)http

://ww

w.un

isdr.o

rg/en

g/hf

a/hfa

.htm

ن- حرا

از بي

ناشي

ذيرطرپ

ش خكاه

ي ملل

ن الد بي

هبره را

خانبير

: دنبع

)م

MDGs عرضه و انتشار دستاوردهاي مبتني بر اهداف توسعه اي مورد توافق در سطح بين المللي شامل

2015

ت غاي

2 ل00

5 ي

هاسال

ي برا

ار تظ

د انور

ي مراي

اجي

هات

وياول

و ي

ردهب

راف

دا اه

ي،وج

خر

يرد

هب را

فدا

اه

ظارانت

رد مو

ه يج

نتي و

وجخر

و دي

صا اقت

ي،ماع

اجتي

ي هااراي

و دها

ت وهب

، م ها

ايهسرم

و راد

د افعدا

ر ت نظ

، ازران

بح از

شيي نا

هارت

ساو خ

ن انيا

قربظه

الحل م

قابر و

مگيچش

ش كاه

رهاشو

و كمع

جواي

يطمح

ها ت

ياس س

ن باحرا

از بي

ناشي

ذيرطرپ

ش خكاه

ل( وام

)عيب

ركت

دار پاي

سعه تو

ايي ه

ريزمه

رناو ب

ور نظ

بم ها

يتظرف

و رها

وكاساز

ت، سا

وست م

قويو ت

عه وس

ترها

خطبر

برا در

رييدا

پاي

ذيرر پ

خطش

كاهي

دهاكر

رويند

ظامن ن

ختآمي

م دره

و دن

جانگن

نيزتوا

و باله

مقابي،

ادگ آم

ريطرا

اضي

ح هاطر

و ه ها

رنامي ب

جرابا ا

ييجرا

ي اها

ت وي

اول

ي ذير

ر پخط

ش كاه

كه اين

ن ازمينا

اطول

حص .1

ي مل

يتولو

ك اD( ي

RRن )

حرااز ب

ي ناش

ي زمان

ساايه

و پم

ستسي

و تار

ساخ با

ليمح

و شد.

ميبارا

اجاي

برمند

درتق

ت داي

ل هنتر

و كي

زياب، ار

يياسا

شن .2

ل سهي

و تن

حرااز ب

ي ناش

ي ها

ريپذي

طرخ

ليهر او

شدا( ه

تميس

)س

و كار

ابتي و

آور نو

ش، دان

ه ازفاد

ست و ا

ريرگي

بكا .3

در ي

دار پاي

ي ويمن

گ ارهن

د فجا

ر ايظو

بمنش

موزآ

وحسط

يه كل

ي( رها

كتو فا

كيس

)رري

پذيطر

ل خوام

ش عكاه

.4هم

مبر

برا در

گيماد

ت آقوي

5. تدر

ثر مو

بلهمقا

ور نظ

بمران

بحوح

سطيه

كل

در ( D

RRي

زمان سا

ي ودار

ي ارها

وكاساز

*ن

عييف ت

ظايح و

شر و

تهاولي

سئ، م

ي( مل

وحسط

ص؛ شخ

ه مشد

ي عرف

و مت

سمي ق

ريزامه

برنه و

سع تو

ايت ه

ياس س

*ي؛

خشن ب

و بيي

خشز ب

رك تم

، DRR

ت ماي

ي ح برا

ون قان

ضعو و

ي ذار

ن گانو

* قD ؛

RRبع؛

منا و

فظاي

و وها

ت ولي

سئز م

رك تم

دم* ع

ها؛فيت

ظر و

نيسا

ع انمناب

ي رس

بري و

زياب* ار

ي؛ياس

سات

هد تع

ت وزاما

ن الاند

رورو پ

ش رور

* پي.

ماعاجت

ت ارك

مش *

ند ث چ

وادن ح

كردح

طرو م

ن عيي

و تها

ي زياب

* ار و

سطو ب

ش ستر

و گي

جهد و

چني يا

طرخ

طه؛ربو

ت مشارا

انتين

چنهم

ي؛ذير

ب پسي

و آ D

RRي

هاص

شاخ *

ن؛انيا

قرببه

ط ربو

ي ممار

ي آه ها

داد و

اتالع

اط*

ي ها

ظامم؛ ن

مردت

وريمح

با يه:

اولدار

هش *

دم مر

برني

مبتي

هاست

سياي؛

عاتطال

اي؛

حورم

م سه

و يم

قس(؛ ت

كوژي

نول)تك

نيو ف

ي علم

عه وس

* تضا؛

ز ف و ا

برني

مبتي

ميني ز

دهارص

ي؛ ده ا

دايه؛

اولدار

هشي؛

ليمي اق

ش بينو پي

ي ساز

مدل و

شستر

ل گ حا

دري و

ه اطق

مناي

رهخط

*رار.

ضطا

ط(؛رتب

ي)مكار

هم و

تيالعا

اطيم

قسو ت

ن شد

م سهي

*ي،

داري ا

هاظم

و نق

ناطز م

ر افرات

ي ها

كهشب

*ن؛

تما گف

و وفتگ

گث

بحص م

صور خ

د ددار

ستاني ا

ناس ش

اژهز و

ده اتفا

اس*

D؛RR

مه رنا

ب بچو

چارل

داخدر

DRR

ث بح

ن ممود

د نوار

* و

ميرس

ي ها

شموز

ه آ؛ چ

سدار

ي مرس

ح دطر

و ي؛

سمر ر

غياي

ش هموز

ه آچ

ح طو

س در

D ؛ RR

ث بح

ي مگير

ياد و

شموز

* آف؛

هدي

شهابخ

ي؛ حل

ن مولي

سئ؛ م

ي(حل

ع)موام

جن؛

سا يك

ي وساو

ي مرس

ستد

ي � صاد

اقتاده

ستف و ا

دهاربر

كاي:

هشپژو

ت رفي

* ظي؛

ثه احاد

ند ا چ

ي يجه

د و چن

ريپذي

طرا خ

ي بماع

اجتها.

نه رسا

و مي

موي ع

سانع ر

طال* ا

ي؛يط

محت

يريمد

و دار

(پاياي

م هست

سيكو

ها)ابوم

ست زي

*ي

گارساز

با چه

پار يك

ه وشد

ب ركي

D تRR

ي دها

هبر* را

ي؛ليم

ت اقيرا

تغيبا

ي؛دار

پايء و

بقااي

بريي

غذات

مني* ا

و ت

الم س

شبخ

با D

RRي

چگپار

يكب و

ركي* ت

ن؛ايم

ي ها

انست

ماربي

ت سا

سيو تأ

ت يال

سهز ت

ت اراس

و حظ

حفت،

فاظ* ح

هم؛ي م

مومع

ي يمن

ي اه ها

شبك و

زيزسا

و باي

توان باز

ايحه

طر *

ي؛ماع

اجتت

فاو مت

ديرآم

ي ده ها

زينا گ

ي بذير

ب پسي

ش آكاه

*وع؛

متنو

ي؛ مال

ريپذي

طرم خ

سي تق

م وسهي

ي ترها

وكاساز

*ي؛

وصخص

� مي

موي ع

هاكت

شرا و

هاكت

شار* م

ي؛مان

اخت س

ايده

و كي

اضي ار

ربر كا

زي ري

امه برن

*.D

RR و

ييستا

روسعه

تواي

حهطر

*

ن: حرا

ت بيري

مداي

ت هرفي

* ظ و

ري ادا

ايت ه

رفي، ظ

هاست

سياي؛

فني و

زمانسا

و گي

اهنهم

ن، تما

گفو و

فتگ* گ

ن ديرا

ن مميا

ي عات

طالل ا

بادت

ي؛ه ا

سع تو

ايش ه

بخن و

حراب

با بله

مقاي

ه اطق

مناي

ردهويك

* رش

كاهبر

كز مر

با تها،

ن حرا

بي؛

ذيرطرپ

خن

مريو ت

ي گر

بازن و

رور* م

ي ياط

احتي

هارح

و طي

ادگآم

C(؛on

tinge

ncy

Plan

s(ي؛

رارضط

ي ا ها

جهبود

*ت

عاليه ف

ش بگراي

ي )گراي

ب وطل

* دات؛

اركمش

و نه(

طلباداو

ي ها

فعاليت هاي كليدي

يعسر

و بر

ان مي

ثاح

مبد و

وارم

ي(طر

د خ چن

ايده

يدا رو

مع جا

گاهي)ن

طرد خ

چنكرد

رويگي

رهنع ف

تنو و

تيسي

جنگاه

ديدي(

حلد م

فراع )ا

وامو ج

ن طلبا

داوت

اركمش

ريناو

و في

لوژكنو

ل تتقا

و اني

سازت

رفيظ


14

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

چرا تحليل نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( مهم است؟تحلي��ل دقيق نظام ه��اي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران ارتب��اط و هماهنگي جدي با ارزيابي و تقويت ظرفيت هاي س��ازماني موردنياز براي دستيابي به اهداف راهبردي مالك عمل هيوگو و پنج اولويت اجرايي كه از نزديك با گستره اي عريض تر از توسعه پايدار در ارتباط مي باشند، دارد. نقاط قوت و يا نقاط ضعف نظام هاي موجود مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مي تواند پيش��رفت و ترق��ي توس��عه را مورد مس��اعدت قرار داده و يا به خط��ر اندازد. ارتباط نزديك بي��ن مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و توسعه و نقش درست و مناسب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

در چارچوب توسعه توسط مثال هايي كه در پي مي آيد تفسير و شرح داده مي شود:■ بحران هاي طبيعي منافع و پيشرفت هاي حاصل از توسعه را عقب نگه مي دارد: تخريب زيرساخت ها و تحليل تدريجي معيش��ت ها، خروجي مستقيم بحران ها مي باش��ند. بحران ها فشاري مضاعف بر بودج��ه مل��ي و خانوارها وارد مي آورد به گونه اي كه س��رمايه گذاري ها ب��ا هدف كاهش فقر و

گرسنگي و فراهم آوردن دسترسي به خدمات پايه را از مسير اصلي اش منحرف مي نمايد. ■ توس��عه ناپايدار1 احتمال خطر پذيري ناش��ي از بحران را افزايش مي دهد: شهرنش��يني برنامه ريزي نش��ده، فرو افت محيطي2 و كاربري اراضي نامناسب، عوامل كليدي در ارتباط مستقيم با افزايش خطره��اي طبيعي و تلفات جاني و دارايي در آن هنگام كه خطرها به بحران ها تبديل مي ش��وند، مي باشند. به طور مثال: تخريب جنگل ها و مراتع مي تواند احتمال خطر ناشي از رانش هاي زمين3

مخرب و ويرانگر را در طول باران ها و طوفان هاي سهمگين را افزايش دهد. ■ تلفات ناشي از بحران ها مي تواند به طور قابل مالحظه اي از طريق يكپارچه سازي نمونه هاي عملي مديري��ت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران با برنامه هاي توس��عه اي: سياس��ت ها و برنامه هاي توس��عه اي مي توان��د تغيير قاب��ل مالحظه و چش��مگيري در كاهش آس��يب پذي��ري و احتمال خطرپذيري از طريق: الف( تقويت س��ازمان ها و س��از و كار ها براي اس��تفاده از مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران؛ ب( مساعدت گروه هاي آسيب پذير براي ايجاد دارايي ها، ايجاد تنوع در فعاليت هاي درآمدزا و تقويت سازمان ها و مؤسسات خود يا ديگر4 مردم نهاد و ج( سازگاري و تطابق نمونه هاي عملي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران و اصول و اس��اس توسعه

بخش و برنامه هاي بازسازي و بازتواني پيش از بحران را سبب گردد، كاهش يابد. ■ مداخالت5 بلند مدت ويژه، ممكن اس��ت ب��راي افزايش ظرفيت هاي س��ازگاري و تطابق پذيري فقيرتري��ن و آس��يب پذيرترين اف��راد: در حالي كه كل جامعه ممكن اس��ت در مواجه با خطري خاص به طور مثال خشكسالي، سيل و طوفان، آسيب پذير است، مورد نياز باشد. هرچه گروه هاي جمعيتي فقيرتر باشند به همان اندازه در معرض احتمال خطرپذيري بيشتري از خطرهاي در حال تغيير ش��كل به بحران خواهند بود. دارايي ها و س��رمايه هاي ناچيزشان، وابستگي سنگين آن ها به 1- Unsustainable development2- Environmental degradation3- Mud slides4- Self-help5- Interventions

15


شغل ش��ان براي بقا، فرصت محدود آنه��ا براي مهاجرت و نقل مكان و فقدان يا دسترس��ي كم آنها به بيمه و اعتباري مالي مرتبط با آس��يب پذيري آنها اس��ت. سياست ها و برنامه هاي توسعه اي كه جوانان، زنان و مردان فقير را براي ش��كل دهي و س��اخت س��رمايه اي معيش��تي، فعاليت هاي درآمدزايي متنوع، بهبود ظرفيت هاي انس��اني )ش��امل: بهداش��ت، وضعيت تغذيه اي، آموزش، مهارت هاي فني( و تقويت سازمان هاي خود يا ديگر مردم نهاد كمك و اثري عمده و قابل توجه در كاهش آس��يب پذيري و احتمال خطرپذيري و بهبود راهبردهاي س��ازگاري و تطابق پذيري

فقيرترين افراد ياري نمايد.

جعبه 3 . 1تعاريف

يك خانوار گروهي از مردم كه از يك ديگ عمومي غذا مي خورند و در اعتبار عمومي در دائمي نمودن و بهبود جايگاه اجتماعي- اقتصادي خودشان از نسلي به نسل آينده سهيم مي باشند، هستند.

يك معيشت شامل توانايي ها، سرمايه و دارايي ها )شامل هر دو منابع مادي و معنوي( و فعاليت هاي مورد نياز و بايسته براي استطاعت و تأمين يك زندگي، مي شود.

معيش��ت زماني پايدار اس��ت كه بتواند با بازتواني از فشارها و شوك ها، سازگاري و قدرت تطابق داشته باشد و بتواند از توانايي ها و سرمايه و دارايي هاي خود در حال حاضر و آينده در حالي كه اساس

منابع طبيعي را به تحليل نبرد، حمايت و نگهداري نمايد.

جعبه 4 . 1معيشت ها و پايداري و مقاومت

چش��م انداز و منظر معيشتي پيش��نهاد مي نمايد كه خانوارهاي با مجموعه و دسته بندي گسترده تري از س��رمايه و دارايي ها در برابر خطرها داراي مقاومت و پايداري و انعطاف پذيري بيشتري در مقايسه با خانوارهاي با دارايي و سرمايه نسبتا كمتر مي باشند. مطلب تنها حجم دارايي و سرمايه اي كه مدنظر قرار مي گيرد نيس��ت � به طور مثال در زمان همه گيري بيماري دام و چهارپايان اهلي، يك خانوار چوپان و

شبان ثروتمند مي تواند كل گله خود را به مانند يك خانوار فقير از دست بدهد. نكته مهم اين اس��ت كه "سرمايه ها" به يك ميزان مثلي است.1 بنابراين يك خانوار شباني ثروتمند2 در صورت��ي كه بتواند بر ذخاير و اندوخته هاي خالي خ��ود براي خريد غذا و جايگزين نمودن اقالم از دس��ت رفته تأكيد نموده و يا قادر به انتقال و مهاجرت اعضاي خانوار آموزش ديده و با مهارت به طور موقت براي اش��تغال در ناحيه اي ديگر باشد، بيش��تر در برابر بحران مقاوم، پايدار و انعطاف پذير خواهد بود. خانوار ش��بان فقير3 ممكن اس��ت هيچ سرمايه و دارايي ديگري غير از دام مرده خود نداشته باشد و يك بحران مي تواند به ش��كل يك تراژدي بزرگ و غيرقابل جب��ران نمود يافته و به عنوان نتيجه ظاهر

گردد.1- Fungible2- Rich pastoralist household3- Poor pastoralist household

16

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

■ فناوري هاي بهبود يافته مي تواند به ممانعت و يا پيش��گيري از تخريب ايجاد ش��ده توسط خطرهاي طبيع��ي كمك نماي��د: روش متنوع كنترل آب، به طور مثال، مي توانند خطر تخريب هاي ناش��ي از س��يالب را كاه��ش داده و يا به انس��ان ها، حيوانات و گياه��ان در بقا و زنده مان��دن در برابر خشكس��الي كمك نمايند. تنوع محصوالت بهبود يافته كه در برابر خشكس��الي و سيالب مقاوم هس��تند و يا مقاوم در برابر بيماري ها و حش��رات كه مي تواند به تفاوتي از خرابي محصوالت تا دسترس��ي و برداش��ت خرمن محصوالت بيانجامد منجر گردد. روش هاي كش��ت بهبود يافته يا صفر و فنون نگهداري خاك مي تواند توليد محصوالت را در نواحي كش��اورزي- اكولوژيكي1 نامس��اعد كه دچار فرو افت غيرمداوم محيطي2 هس��تند، كه باعث پايداري گس��ترده اي گرديده و از آن حصول اطمينان بيش��تري حاصل مي گردد، را افزايش دهند. برنامه هاي توس��عه، نيازمند رس��انيدن فناوري هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران به دست هاي كشاورزان در

جوامع آسيب پذير مي باشند. ■ بحران ها ممكن اس��ت فرصتي ب��راي ايجاد نمونه هاي عملي توس��عه ای بهتر فراه��م آورند: امداد همراه با توس��عه در حال گس��ترش و ارتق��اء در دوره هاي پس از بحران، بازتواني و بازس��ازي، تأثي��ر مضاعف و چند برابر قدرتمندي دارد. اي��ن بيانگر تفاوت بين در اختيار قرار دادن ماهي به يك فرد و يا آموزش نحوه ماهي گيري به آن فرد )خانم يا آقا( مي باش��د. اين بدان معناس��ت كه او )خانم يا آقا( در آينده بيش��تر مس��تقل و خودكفا3 خواهد بود و بنابراين و در اصطالح طبيعت 1- Agro-ecological2- Halting environmental degradation3- Self-sufficient

نمودار 103چارچوب معيشت پايدار سازگار يافته با مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

17


دوره اي و چرخش��ي چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، به طور مناسب تري قادر به تقويت پايداري و مقاومت او )خانم يا آقا( در مواجه با خطرهاي آينده خواهد گرديد.

احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، آسيب پذيري و معيشت ها احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران معموال به عنوان تابعي از خطر و مفهوم آس��يب پذيري، كه در برگيرنده پايداري و مقاومت )ظرفيت س��ازگاري و تطابق پذيري( نظام اجتماعي تحت تهديد اس��ت، در نظر گرفته مي ش��ود. جوامع و خانوارها ممكن اس��ت تحت تأثير اش��كال مختلفي از آسيب پذيري ها1 كه

شامل موارد زير است قرار گيرند:■ ش�وك هاي مرتبط اقليمي و بحران هاي طبيعي2 : خشكسالي، زلزله ها، هريكان ها، امواج جذر و مدي3،

سيالب ها، برف هاي سنگين، برفك و سرمازدگي4، گرماي مفرط5 و يا امواج سرد6■ همه گي�ري حش�رات و بيماري ه�ا7 : حم��الت حش��رات، ش��كارچيان، آف��ت و بيماري ه��اي مؤثر بر

محصوالت، حيوانات و انسان ها ■ ش�وك هاي اقتص�ادي: تغييرات مؤثر و قوي در اقتصاد ملي و محل��ي و الحاق آن در اقتصاد جهاني،

تأثير بر قيمت ها، بازار، اشتغال و كسب قدرت■ مناقشات و نزاع هاي مدني8 : جنگ، مناقشات مسلحانه9، اسكان هاي ناكارآمد10، تغيير مكان11، تلفات

جاني و مالي12■ فشارهاي فصلي13 : فصل گرسنگي ناشي از عدم امنيت غذايي

■ فش�ارهاي محيطي: فروافت و كاهش كيفيت زمين، فرس��ايش خاك، آتش س��وزي هاي گس��ترده، آلودگي

■ شوك هاي وابسته به حاالت ويژه )خارجي(14 : مريضي و يا مرگ در خانواده، از دست دادن شغل و يا سرقت از اموال شخصي

■ آسيب پذيري سازه اي: فقدان و يا عدم وجود رأي يا قدرت اقامه دعوي )حقوقي(

1- اين فهرس��ت از اش��كال مختلف آسيب پذيري و تعاريف ارائه ش��ده در جعبه 3. 1 برگرفته از: س��ازمان خواربار و كشاورزی ملل ،)A.Carloni( متحد، 2005، راهنماي سريع براي مأموريت ها: تحليل سازمان ها و مؤسسات محلي و معيشت آنها، توسط اي.كارلونيمؤسسات و سازمان هاي روستايي و خدمات مشاركتي. رم، صفحه 3، جعبه 3. در حالي كه اين راهنماي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران بر روي آس��يب پذيري ناشي از خطرهاي طبيعي ، در راس��تاي تعهدات و اختيارات سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد فرايندهاي كمكي تشريح شده كه مي تواند به ساير انواع آسيب پذيري مورد اشاره به شكل عالئم نقطه اي، تعديل و اقتباس گردد، متمركز شده است. به هر حال بايد تأكيد گردد كه اين راهنماي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران براي كمك به ساختارهاي

سازماني تحت تأثير شوك هاي اقتصادي، مناقشات و نزاع هاي مدني و ماليات هاي فصلي طراحي نشده است.2- Natural calamities3- Tidal waves4- Early frost5- Extreme heat6- Cold waves7- Pest and disease epidemics8- Civil strife9- Armed conflict10- Failed states11- Displacement12- Destruction of lives and property13- Seasonal stresses14- Idiosyncratic shocks

18

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

آس��يب پذيري در انواع متنوع��ش در خطرهاي طبيعي در ميان نواح��ي جغرافيايي و يا در جوامع به ]صورت مشابه و يك جور نيست. برخي از جوامع و خانوارها در جامعه اي موردنظر مي تواند بيشتر از ساير

موارد آسيب پذيرتر باشد.

چارچوب معيش�ت پايدار )SL(1 )نمودار 3 .1( رويكردي تحليلي مفهومي2 را براي كمك به شناس��ايي

اينكه چه نوع خانوارهايي احتماال بيش��تر به طور ويژه آس��يب پذيرند فراهم مي آورد. اين مورد از طريق تحليل روابط داخلي بين ش��وك ها، آسيب پذيري ها و س��رمايه ها و دارايي هاي دسته بندي شده خانوارها و راهبردي س��ازگاري و تطابق پذيري در داخل زمينه هاي سياس��ت هاي جاري و فرايندهاي س��ازماني و توس��عه انجام ش��ده و صورت مي گيرد. چارچوب معيش��ت پايدار خانوارها و معيشت شان را در كانون و مركز تحليل قرار داده و با اين فرض و پندار كه آنها به طور مس��تمر و دائمي تحت تأثير تهديدات بالقوه

و شوك ها و يا بحران هستند، درنظر مي گيريم.در چارچوب معيش��ت پايدار، آسيب پذيري ها از همه انواعش و سازمان ها قسمت هاي اصلي و هسته و مفهوم جامع درون آنچه كه فرايندهاي توسعه يافته مي شود، را تشكيل مي دهد. دسته بندي و مجموعه متفاوت از س��رمايه و دارايي ه��اي خانوارهاي مختلف، گروه هاي اجتماعي و جوامع و مفاهيم س��ازماني نهايتا ظرفيت هاي اين خانوارها، گروه هاي اجتماعي و جوامع را براي سازگاري و تطابق پذيري با بحران،

قبل، در حين و پس از زمان رخداد آن ها مشخص مي نمايد. چارچوب معيش��ت پايدار مطابق و س��ازگار با مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، معرف و نمايانگ��ر ي��ك مدل علت و معلولي3 براي درك وضعيت هايي كه خانوار فقير با آن مواجه مي ش��وند، بسته به روابط بين دارايي ها و اموال خانوار، مفهوم آسيب پذيري و فرايندهاي سازماني كه زندگي آنها را شكل مي دهد، مي باشد. به طور مثال، در حالي كه برخي خطرها ممكن است تمامي اعضاي يك جامعه را در حدي مش��ابه )براي مثال يك هريكان يا برفي سنگين( تحت تأثير قرار دهد، خانوارهاي ثروتمندتر با دارايي ها و اموال قابل مالحظه تر و بيشتر، ابزار سازگاري و تطابق پذيري مؤثر بيشتري براي سازگاري با راهبردهاي مطابقت كه مي تواند مانع تبديل يك خطر در حال تبديل به بحران گردد، در اختيار دارند. به عالوه تمركز چارچوب مورد نظر بر روي مفهوم سازماني اينكه تا چه ميزان مؤثري جامعه و سازمان هاي س��طوح باالتر مي توانند تأثيرات يك بحران بر خانوارهاي فقير را مس��تهلك نموده و جامعه را به حركت در آورده و يا فعاليت هاي بيروني را براي س��ودمندي افراد با حداكثر آس��يب پذيري بكار بندد را تشريح

مي نمايد.در حالي كه ارتباط ميان مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )DRM( و چارچوب معيشت پاي��دار )SLF( پيچيده و در هم تنيده اس��ت، تع��دادي عوامل كليدي را كه درجه آس�يب پذيري گروه هاي مختلف اجتماعي- اقتصادي در مواجه با وضعيت هاي بحراني را مشخص مي نمايد با مثال ها و نمونه هايي كه

در پي مي آيد مستند نموده است:■ منابع طبيعي، س��رمايه ها و دارايي هاي معيش��تي كليدي و امنيت، به خصوص در نواحي روستايي را

فراهم مي آورد. ■ بحران ها، دارايي ها و س��رمايه هاي معيش��تي خانوار را به درجات مختلف وابس��ته به سرمايه و نوع 1- Sustainable Livelihoods (SL) framework2- Insightful analytical approach3- Cause-effect model

19


بحران و به س��مت ناامني معيشتي رهنمون مي ش��ود )و منجر به كشته و زخمي شدن مي گردد(، كاهش مي دهد.

■ سياس��ت ها و سازمان ها، دارايي ها و سرمايه هاي معيشتي خانوار را به طور مثبت يا منفي تحت تأثير قرار مي دهد.

■ سياست ها و سازمان ها مي توانند آسيب پذيري در برابر بحران ها را افزايش يا كاهش دهند. ■ توانمندسازي سازمان ها و دارايي ها و سرمايه هاي تغيير يافته خانوار، گزينه هاي معيشتي را عريض تر

و گسترده تر مي نمايند.■ مالكيت دارايي و س��رمايه ها آس��يب پذيري را كاهش داده و توانايي ايستادگي و مقاومت در برابر

تأثيرات ناشي از بحران را افزايش مي دهد. ■ خروجي هاي معيشتي بستگي به سياست ها، سازمان ها، فرايندها و راهبردهاي معيشتي دارد.

■ خروجي هاي معيش��تي توانايي نگهداري و انباش��تن و گردآوري دارايي و س��رمايه هاي معيشتي را تحت تأثير قرار مي دهد.

جعبه 5 . 1تعريف سازمان

بكارگي��ری اصط��الح "س��ازمان"1 در اين راهنما ب��ه قواعد و اس��تانداردهای اجتماع��ی به مانند سازمان هايی كه هماهنگی بين فعاليت های انسانی را تسهيل می نمايد اطالق می گردد.

دو جزء "سازمان" ، "قواعد بازی"2 )استانداردها، ارزش ها، سنت ها و قوانينی كه مشخص می نمايد كه از مردم چگونه انتظاری برای رفتار و فعاليت می رود( و "نقش ايفاءكنندگان"3 )سازمان ها( و ظرفيت آنه��ا كه مطابق با اين قواعد عمل می نمايند، مي باش��د. هر دو بعد نيازمند تاكيدی در تحليل س��ازمانی

می باشد. سازمان هاي شامل و در برگيرنده، سازمان های رسمی و سازمان های عضو پذير می باشد:■ سازمان های رسمی- مؤسسات دولتی، سازمان ها، دايره ها، آژانس ها و سازمان های گسترش4

■ سازمان های عضو پذيررسمی- شركت های تعاونی و گروه های ثبت شده■ سازمان های غير رسمی- گروه های تبادل كار5 و يا گروه های ادواری پس انداز6

■ مؤسسات سياسی- مجلس، قانون و دستورات و يا گروه های سياسی■ اقتصادی- بازارها، شركت های خصوصی، بانك ها، حقوق اراضی و يا نظام مالياتی

■ مؤسسات اجتماعی، فرهنگی- خويشاوندی، ازدواج، ارث و ميراث، مذهب و يا تسهيم نسق7

1- Institutions2- Rules of the game3- Actors4- Extension agencies5- Exchange labour groups6- Rotating savings groups7- Draught oxen sharing

20

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

سياس��ت ها و س��ازمان ها بنابراين عوامل كليدي كه دسترس��ي گروه هاي مختلف جمعيتي به دارايي ]و س��رمايه ها و فناوري مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، گزينه هاي معيش��تي و راهبردهاي سازگاري و تطابق پذيري همانند خدمات كليدي براي كاهش تلفات جاني و سرمايه و دارايي هاي ناشي

از عواقب بعدي بحران ها را تحت تأثير قرار مي دهند، مي باشند.

نقش بسيار مهم سازمان هاسازمان ها نقشی كليدی در عملياتی نمودن فازهای مختلف چارچوب مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران )DRM( ونقش واس��ط و ميانجی بين ارتباط، توسعه، مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران)DRM( و فعاليت های بشردوس��تانه دارند. بدون سازمان ها ، هيچ فعاليتی موجود نخواهد بود و مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران)DRM( در حد يك تصور بر روی كاغذ باقی خواهد ماند.

به طور مثال در حين مرحله يا فاز پيش��گيری و ممانعت، تنوعی از ايفاءكنندگان نقش س�ازمانی شامل بخش عمومی، وزارتخانه ها و مؤسس��ات فنی )مانند : كشاورزی، مرتع و جنگل داری، شيالت، بهداشت، آموزش، دولت های محلی(، سازمان های بين المللی، بدنه و ساختارهای تخصصی، سازمان های مردم نهاد و غيردولتی و ساير س��ازمان های جامعه مدنی، برنامه های مهمی را برای دارايی ها و سرمايه های معيشتی، بهب��ود توليدات و درآمدهای خانوار و تس��هيل راهبردهای س��ازگاری و تطابق پذيری و مقاومت به كار می برند. در مرحله امداد، به طور مثال، اين س��ازمان های متنوع بر روی عمليات های "نجات"1 و رسيدگی به نيازمندی های پايه و اساس��ی مانند: اس��كان و تامين آب و غذا متمركز می ش��وند. در مرحله بازتوانی2، ه��دف آن ها ممانعت و جلوگيری3 از تحليل، از بين رفتن و اس��تهالك دارايی ها و س��رمايه های مؤثر و مولد و يا راهبردهای س��ازگاری و تطابق پذيری و كمك به خانوارها برای برقراری مجدد معيش��ت شان

می باشد. )DRM(از وزارتخانه ها و مؤسسات محور و با مركزيت مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحرانتخصص��ی، انتظار می رود تا نقش حيات��ی در هماهنگی اين فعاليت های متعدد ايف��اء نمايند و از رابطه و ارتباط خود با اهداف و فعاليت های توس��عه ای ميان و بلند مدت اطمينان حاصل كنند. در اين مجموعه، تحليل هماهنگ4 و درك، نقش سازمان های رسمی و غيررسمی در مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، ظرفيت های )شامل نقاط قوت و ضعف( سازمانی و فنی، بهترين نمونه های عملياتی و فنی، و نقاط قوت تطبيقی در هماهنگی و ارتقاء ارتباطات عمودی و افقی5، مورد نياز اس��ت. چالش خاص پيش روی دولت ها و مؤسس��ات و سازمان های توس��عه، ايجاد و بنيان نهادن ظرفيت های محلی قدرتمند و بسيج و به حركت درآوردن بخش های عمومی و خصوصی و سازمان های جامعه مدنی6 در سطح مختلف به منظور مش��اركت فعال با توجه به مزيت های نس��بی و تطبيقی در طراحی و اجرای راهبردهای مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران )DRM( مرتبط محلی، می باشد.

1- Save and rescue2- Rehabilitation3- Prevent4- Sound analyses5- Vertical and horizontal linkages6- Civil society organizations

21

برنامه ريزی ارزيابی سازمانی سیستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

مدل 2

اين مدل، تصوير و ارزيابی عمومی از گام های برنامه ريزی وابس��ته به هم، كه هدايت و تحليل نتايج ارزيابی سازمانی نظام های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران را به عهده دارد می باشد. مطالعات عارضه يابی تكميلی1 در س��طوح ملی، اس��تانی، منطقه ای و محلی برای بدست آوردن داده های مقدماتی پايه و اساس��ی برای ارزيابی نيز مورد بحث و بررس��ی خواهد بود. مدل موردنظر پيشنهاد می نمايد كه چه كس��ی می بايستی چه كار و فعاليتی را در كجا در حين فرايند ارزيابی انجام دهد. ترتيب و توالی پيشنهاد ش��ده می بايستی به شيوه ای انعطاف پذير و تعديل شده با موقعيت و يا ويژگی های مختص مطالعه مدنظر،

همان طوری كه مورد نياز است مورد تبعيت قرار گرفته و تعقيب گردد.

چگونگی برنامه ريزی و سازماندهی ارزيابی سازمانی پيشنهاد می شود كه ارزيابی سازمانی در سه مرحله، برنامه ريزی گردد:

1- چگونگی آغاز نمودن2 : مرحله مقدماتی)الف( تمهيدات اساسی و مرور ادبيات موضوع

)ب( جلسه و يا جلسات آغازين و جلسات برنامه ريزی فعاليت های ميدانی2- فعاليت ميدانی

)ج( مطالعه عارضه يابی در سطح ملی)د( مطالعه عارضه يابی در سطح منطقه ای

)ه( مطالعه عارضه يابی در سطح محلی)و( ارتباطات و هماهنگی در بين و ميان سازمان ها

)ز( عارضه يابی ويژه بخشی33- تحليل داده ها، گزارش نويسی و جلسات جمع بندی

)ح( تحليل داده ها و گزارش نويسی )ط( جلسات جمع بندی بين افراد ذی نفع و ذي نفوذ در سرزمين

)ی( يكپارچگی گزارش نهايی

1. چگونگی آغاز نمودن: مرحله مقدماتی)الف( تمهيدات اساس��ی و مرور ادبيات موضوع: قبل از ش��روع ارزيابی، ضروری اس��ت كه گروه مطالعاتی ب��ا تصورهای كليدی و اصطالحات علمی و فنی مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی 1- Complementary diagnostic studies2- Getting started3- Sector-specific

22

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

از بحران، توس��عه سازمانی و معيشت های پايدار )مدل1( آشنا شوند. ساير گام هايی كه قبل از گردآوری ]داده های ميدانی می بايستی برداشته شود عبارتند از:□ پژوهش به روز1 بر روی نيمرخ خطرهای ملی

□ بررسی و مرور نقشه های احتمال خطرپذيری و آسيب پذيری ملی )و يا مرتبط منطقه ای( موجود□ گردآوری و مرور اطالعات پيش زمينه2 در خصوص ساختارهای سازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران)DRM( موجود، تعهدات و اختيارات، سياست ها، قوانين و دستورالعمل های بحران3، پروژه ه��ای مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران، راهبرده��ا و برنامه های مرتبط

بخش كشاورزی4□ گردآوری و مرور مطالعات مربوط به نظام های س��ازمانی مردم نه��اد اجتماعی- اقتصادی، فرهنگی و س��نتی متداول و مرس��وم در نواحی آس��يب پذير در بر گيرنده و ش��امل اطالعاتی در خصوص

راهبردهای سازگاری و تطابق پذيری احتمال خطرپذيری ناشی از بحران محلی5□ گردآوری اطالعات در خصوص سازمان های محوری و مركزی ملی ، منطقه ای و محلی

□ گردآوری و مرور مدارك راهبردی منطقه ای و كش��وری و همكاری مرتبط و پروژه ها و برنامه های اصلی مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران س��ازمان های توسعه ملی و بين المللی

مسئول و سازمان های غيردولتی در حال عمل در كشوراين فعاليت ها ممكن اس��ت نيازمند س��ه تا پنج روز كاری، بس��ته به دانش موج��ود گروه ارزيابی و تجارب كاری آنها در خصوص مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران و تحليل س��ازمانی، باشد.

مناسب ترين مداخل ورودی برای شروع مرور به قرار زير است:□ پايگاه داده ای دبيرخانه راهبرد بين المللی كاهش خطرپذيری ناش��ی از بحران )UNISDR( به آدرس: www.unisdr.org/eng/country-inform/introduction.htm ك��ه داده ه��ای پايه در خصوص

ويژگی های كش��ور، نقش��ه های مربوط به ويژگی های خطر و بحران ها، گزارش های كش��وری در زمينه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران )كه لزوما هميشه به هنگام نيست( و نقاط ارتباطی

رسمی را فراهم می آورد.□ پاي��گاه اطالعات��ی6 بين المللی تحت مديريت مرك��ز تحقيقات همه گيری شناس��ی و توزيع بحران ها7

)www.em-dat.net(□ پايگاه های داده ای وزارتخانه ها و كانون های مركزی و محوری مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از

بحران ملی

1- Desktop research2- Background3- Disaster codes4- نمودار س��ازماني )Organigram( ترتيب س��ازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در سطح ملي براي اين منظور بس��يار سودمند بوده و ممكن اس��ت از طرف مسئولين ملي مورد درخواست قرار گرفته و يا اينكه ترتيب جاري ممكن است از طريق

پايگاه داده اي مربوطه بارگيري و از پايگاه داده هاي مربوطه كپي گردد.5- اين موارد اغلب از طريق س��ازمان هاي غيردولتي ملي و بين المللي با حضور مقتدر و نيرومند ميداني در نواحي ش��ديدا در معرض

خطرهاي طبيعي قابل دسترسي مي باشد.6- Database7- Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED)

www.unisdr.org/eng/country-inform/introduction.htm

http://www.emdat.be

23

برنامه ريزی ارزيابی سازمانی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

)ب( جلسه و يا جلسات آغازين و جلسات برنامه ريزی فعاليت های ميدانی: گام نخست، سازماندهی جلس��ه آغازين با مسئولين كليدی دولت كه مس��ئول هماهنگی جامع و كالن نظام های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران كش��ور همانند آن دسته از مسئولين با مس��ئوليت های بخشی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران، می باش��د. در كش��ورهايی كه هماهنگی بين مسئولين ملی مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران و دفاتر بخش��ی وزارتخانه ها و گروه های خطی، هنوز ضعيف است، حضور نمايندگان مؤسس��ات و سازمان های اخير در جلس��ه آغازين ممكن است به تقويت اين همكاری كمك نمايد. در غير اين صورت ممكن اس��ت نياز به جلس��اتی جداگانه، به خصوص زمانی كه ارزيابی مركزی با محوريت و ويژگی بخشی باشد، نياز داشته باشد. هدف جلسه يا جلسات آغازين عبارتست از:

□ فراهم آوردن حمايت و پشتيبانی و الزامات دولتی در مرحله تصميم سازی باالتر.□ هدايت و انتقال جهت دهی و راهنمايی سياست كلی دولت برای ارزيابی.

□ توافق بر سر موضوعات كليدی كه می بايستی در حين فرايند ارزيابی مورد تاكيد قرار گيرند.□ توافق بر سر نواحی مستعد بحران كه می بايستی تحت پوشش ارزيابی قرار بگيرند.

مشارکت جويان1 کليدی در جلسه آغازين می بايستی شامل موارد زير شود:

□ افراد كليدی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و يا مسئولين با قدرت تصميم گيری مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران، سياست ها، راهبردها و برنامه ها )به طور مثال: افراد از

اداره، شورا و يا دايره مديريت بحران ملی(□ نمايندگانی از س��ازمان های غير دولتی بين المللی و ملی و سازمان های جامعه مدنی فعال در مديريت

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و در صورت تناسب هر سازمان مرتبط بخش خصوصی2

نمايندگان مؤسسات و سازمان های ذيربط می بايستی به طور مناسب دعوت گردند:□ نماينده دولت محلی، به خصوص واحدهای نمايانگر مناطق مستعد بحران

□ گروه های فنی و اداری بخش های آس��يب پذير )به طور مثال: كشاورزی، دامپروری، شيالت، جنگل و مرتع، زيرساخت ها و فعاليت های عمومی، منابع آب، بهداشت و آموزش(

□ اداره های برنامه ريزی و مالی )در صورت تناسب(□ مؤسسات تحقيقاتی و پژوهشی ملی

□ س��ازمان های غيردولتی بين المللی و ملی، س��ازمان های جامعه مدنی و سازمان های بخش خصوصی )در صورت تناسب(

□ سازمان های توسعه و امداد دو جانبه سازمان ملل متحد )در صورت تناسب(

جلسه آغازين می بايستی به طور واضح بين موارد زير ارتباط برقرار كند:■ خصوصيات و ويژگی های كليدی مفهوم و زمينه های خطر ملی را مورد بحث قرار داده و نقاط قوت

1- Participants2- فدراس��يون بين المللي جمعيت هاي صليب س��رخ و هالل احمر (IFRC)، به طور مثال مرجعي با ارزش از اطالعات و بازگيري با

تجربه در خصوص آمادگي و مقابله اضطراري در بسياري از كشورها مي باشد.

24

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

و ضعف عمده سياست ها و ساختارهای سازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران جامع ]كه ممكن است نيازمند تحليل عميق در حين ارزيابی داشته باشد را مورد بحث و بررسی قرار دهيد.

■ بر سر سطح حمايت و پشتيبانی همكاران و نام مسئولين همكار از اداره های هماهنگی و بخشی شامل: مش��اركت آنها، در صورت امكان فعاليت های ميدانی و تخصيص منابع مالی و حمايت لجس��تيك )به طور مثال حمل و نقل( آن گونه ای كه مورد نياز اس��ت، توافق حاصل نماييد. ساير سازمان های ملی و بين المللی دولتی، بين دولتی و يا س��ازمان های كليدی غيردولتی و س��ازمان های جامعه مدنی درگير و مش��غول در مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طوح مختلف و متنوع را

شناسايی نماييد.■ استان ها، مناطق و روستاهای نمونه برای انجام مطالعات ميدانی آزمايشی را انتخاب نماييد.

■ س��اير سياست ها و يا موضوعات مرتبط با منابع كه وابسته به وضعيت و شرايط خاصی می باشد مورد بحث و بررسی قرار دهيد.

ب��رای پوش��ش دادن موضوع��ات مد نظ��ر، در صورتی كه زمان جلس��ه آغازين ب��رای نصف روز برنامه ريزی گردد س��ودمند و مفيد خواهد بود. از آن جايی كه امكان پوش��ش دادن كليه موضوعات در عمق مناسب و مد نظر در يك جلسه مقدور نمی باشد ضروری است تا جلسات برنامه ريزی شده ای برای پی گيری با برخی از ش��ركت كنندگان برای ارائه جزئيات الزم و به منظور انجام برنامه ريزی تفصيلی كه در زمينه فعاليت و كار ميدانی تنظيم گردد. در حالی كه جلسه آغازين پيش می رود توصيه می گردد كه رييس و تسهيل كننده مربوطه يك يا چند جلسه متشكل از گروه های فنی كوچك تر برای بحث و تمركز بر روی موضوعاتی خاص، كه او را قادر نمايد تا بتواند بر روی دس��تور جلس��ات اصلی و عمده تمركز نمايد، را تش��كيل دهد. ممكن است دعوت نمايندگان سازمان های توسعه و امداد بين المللی به اين چنين

جلساتی سودمند و مفيد باشد.

جلس��ات برنامه ريزی فعاليت و كار ميدانی: پيرو خطوط كلی مورد توافق در جلس��ه آغازين، برای گروه ارزيابی، برگزاری مجموعه ای از جلسات برنامه ريزی با همكاران و تسهيل كنندگان فعاليت و كار

ميدانی به منظور رسيدن به موارد زير ضروری و حياتی است:■ شناسايی و انتخاب ساير كاركنان و معاونين در صورت ضرورت

■ اجرای برنامه ريزی تفصيلی برنامه و خط سير فعاليت و كار ميدانی■ تهيه مقدمات لجستيكی برای بازديد ميدانی

■ توافق بر سر ابزار و شيوه مشاركتی مدنظر برای استفاده■ توافق بر سر تنظيم مناسب سئوال های كليدی و شاخص های مرتبط برای ارزيابی سازمانی در سطوح

ملی، منطقه ای و محلی

همچنين شروع برنامه ريزی نحوه اجرای تحليل داده ها و به تصوير كشيدن حمايت های لجستيكی و فنی مورد نياز، سودمند و مفيد خواهد بود.

25


2. فعاليت ميدانی)ج( مطالعة عارضه يابی در س��طح ملی: پيش��نهاد می ش��ود كه اولين مطالعات شناختی در سطح ملی صورت پذيرد، زيرا اين مطالعات فهم و دركی كلی در خصوص چارچوب مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بحران، اهداف، سياست گزاری ها، فن آوری ها، ساختارهای سازمانی و ساز و كار های هماهنگی برای سيستم های مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بحران موجود قبل از حركت به سمت سطوح غير متمركز، آنجايی كه س��اختارهای سازمانی و س��از و كار های هماهنگ ممكن است كمتر توسعه يافته و يا كمتر مؤثر بوده اس��ت، فراهم آورد. مجموعه ای از نشس��ت های بارش فكري و مصاحبه های گروهی در خصوص موضوعات و مباحث كليدی با اس��تفاده از نمايندگان س��ازمان های مربوطه شناس��ايی شده در جلس��ات مقدماتی، می بايس��تی در س��طوح ملی برنامه ريزی و اجرا گردد. اگر در جلس��ات مقدماتی تشكيل شده، اين گونه نتيجه گيری شود كه بخش های خاصی كه به صورت ويژه ای آسيب پذير می باشند، وزارتخانه ها و گروه های مسئول و پاسخگوی اين بخش ها، بهترين گزينه و مدخلی كليدی برای ارزشيابی می باش��ند. جزئيات تفصيلی در خصوص اينكه چه كس��ی می بايستی مورد تماس قرار گرفته و چه چيزی

می بايستی مورد جستجو قرار گيرد در مدل سوم تشريح شده است.

)د( مطالعة عارضه يابی در س��طح منطقه ای: مصاحبه ها، نشست های بارش فكري، جلسات غيررسمی كليدی اطالع رساني، بايستی در س��طح استانی، ايالتی و منطقه ای برای موضوعات كليدی شناسايی شده در جلس��ات مقدماتی و س��اير موارد و موضوعاتی كه ممكن است فقط در اين سطح رخ داده شود، اجرا گردد. هدف، ارزيابی نظام های س��ازمانی رسمی و غيررس��می موجود در سطوح ميانی، نقش های آنها، نقاط قوت، نقاط ضعف و برتری های نس��بی برای اجرايی كردن چارچوب مديريت كاهش خطرپذيری ناش��ی از بحران می باش��د. فرايند مربوطه، می بايستی به طور مؤثر برای انتخاب روستاها و جوامعی كه در طول مطالعات شناختی در سطح محالت مورد بازديد قرار خواهد گرفت، هماهنگی های الزم را به عمل آورد. جزئي��ات تفصيلی در خصوص اينكه چه كس��ی می بايس��تی مورد تماس ق��رار گرفته و چه چيزی

می بايستی مورد جستجو قرار گيرد در مدل چهارم ارائه شده است.

)ه( مطالعة عارضه يابی در سطح محلی: گام پنجم در طول فرايند ارزيابی، در برگيرنده كار و فعاليت ميدانی در اجتماعات محلی و در روس��تاهای منتخب مورد شناسايی از طريق مشاوره های سطوح ميانی و

ملی می باشد. اين مطالعه در سطح اجتماعات محلی در برگيرنده دو گام می باشد:شناخت نيمرخ اجتماعات محلی( 1)ارزيابی های سازمانی در سطح اجتماعات محلی( 2)

ش��ناخت نيم��رخ اجتماع��ات محل��ی گامی ضروری و اساس��ی قب��ل از انج��ام ارزيابی س��ازمانی در س��طح مل��ی می باش��د، ب��ه دلي��ل اينك��ه فراه��م آورن��ده درك و فهمی اساس��ی از مبح��ث مورد مطالع��ه، پارامتره��ای كلي��دی اجتماع��ی- اقتص��ادی ك��ه در برگيرنده نظام ه��ای توليدی و معيش��تی

26

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

دول 1 . 2ج

ی ناشی از بحرانت احتمال خطرپذير

ی مديريف بوسيله اجزا

ف1 در سطوح متنوع و مختلی مختل

ی اصلی سازمان هاش ها و عملكردها

نقش از بحران

پيط

ن بحران/ شرايدر حي

یاضطرار

س از بحرانپ

سطحش

ايفاكنندگان نقت

ممانعي

شگيرپي

آمادگيمقابله

يبهبود

توسعه

بين المللیمؤسسات بين المللی

DRM

ش آگاهی در زمينه افزاي

حصول اطمينان از كيفيت بودجه ص يافته توسط سازمان

تخصياعطاكننده تسهيالت در پروژه های

زيرساختی

D به مانندRM

بكارگيری فعاليتی جدی

ك های مالی ص كم

تخصيبه عنوان امتياز، تسهيالت و وام های با بازپرداخت

طوالنی

تامين غذا برای برنامه های كاری و باز توانی

قرار دادن فعاليت های D در مسير اصلی در

RMبرنامه ريزی های توسعه

ملیدولت ملی

ايجاد نظام های هشدار اوليه، زيرساخت ها، چارچوب های

DRM

سياسی و قانونی برای ترويج كدهای ساختمانی و قوانين

ايمنیآماده سازی برنامه امداد

بحران ملیك بحران و

اعالم سطح يتشريح شرايط اضطراری

بهبود شرايط اضطراری ص بودجه برای

و تخصيبهبودی

آماده كردن كدهای هدايت در امداد و توسعه

استان/منطقه/شهرداری

دولت منطقه ایتدوين قواعد سازمانی محلی، ايجاد انگيزه هايی برای ترويج ش خطرپذيری

فناوری های كاه

ترويج رويكردهای تركيبی چند بخشی در نظام مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران

فراهم كردن داده های ك برای برنامه

اكولوژی خاامداد بحران ملی

هماهنگی و تعديل فعاليت های بين سطوح ملی

و محلیاجرای طرح غذا در برابر كار يا ساير برنامه های بازتوانی

محافظت از زيرساخت ها، ترويج فناوری های كاهنده

احتمال خطرپذيریمؤسسات خطی

تخصصی و مؤسسات پژوهشی

ش توسعه فناوری های كاه

خطرپذيریش

ش فناوری های كاهآزماي

ش بينی خطرپذيری و نظام های پي

ش محوربخ

فراهم آوردن برنامه های مقابله و مديريت خطرپذيری

بخشی

همكاری در ارزيابی نيازها ش

و توزيع ورودی های بخمحور

ترويج فرايندهای بهبودی،ش محور

بخش

توسعه فناوری ها در كاهاحتمال خطرپذيری

سازمان های غيردولتی در سطوح ميانی

ش برای فراهم كردن آموز

سازمان های غيردولتی محلیانجام مطالعات و برنامه ريزی مربوط به آبخيزداری و بستر

رودخانه ها

فراهم كردن مهارت های ش برای سازمان های

آموزغيردولتی محلی

تعديل ميان سطوح محلی و ميانی

انجام پروژه های بازتوانی برای بازگرداندن دارائی های

از دست رفتهترويج توسعه سازمانی محلی

دولت محلیتوسعه برنامه ممانعت از وقوع

بحران محلیانجام مطالعات و برنامه ريزی مربوط به آبخيزداری و بستر

رودخانه هافراهم كردن برنامه های

ساختاری و تخليه اضطراریتامين سرپناه برای

خانوارهای آوارهانجام پروژه های بازتوانی

برای كاالهای موردنياز مردمآماده كردن نقشه های

ری محلی و احتمال خطرپذيانتشار اطالعات

اجتماعات محلی

رهبران و نمايندگان محلی

برنامه ريزی و اجرای معاهدات ش آگاهی

برای افزايك های فنی خارج از

درخواست كمD

RMص

محدوده در خصوانجام معاهدات و تفاهم

ش آگاهینامه هايی برای افزاي

اقدام نمودن به عنوان نقاط محوری مشورتی

ترويج فناوری های بهبوديافته

تسهيل نمودن ارتباطات و هماهنگی های بين سازمان ها

كميته شرايط اضطراری محلی

عارضه يابی انجام فعاليت های خطرپذيری

انجام ارزيابی ميزان آسيب پذيری خانوار

ك برنامه های تخليه تدار

اضطراریگسيل تيم های جستجو

و نجاتگسيل گروه و كميته های

ك رسانی غذايیكم

ص چگونگی توصيه در خصو

ش آسيب پذيری محلیكاه

سازمان غيردولتی در سطوح محلی

ش به فراهم آوردن آموز

سازمان های مردم نهاد محلیانجام ارزيابی ميزان آسيب پذيری

خانوارش

هدايت معاهدات برای افزايآگاهی

ص در گسيل مربيان متخص

زمينه بهداشت و سالمتفراهم آوردن پشتيبانی و

مشاوره های روانیص كردن اولويت های

مشخش

محلی برای كاهآسيب پذيری

واسطه های مالی در سطح ميانی

عارضه يابی فعاليت های خطرپذيری

توسعه تمرين های پيشگيرانهدر نظر گرفتن احتمال

خطرپذيریانجام ارزيابی ميزان خسارات

وارده بر قربانيانترتيب دادن برنامه زمانبندی

مجدد وام ها و ديگر ص

فعاليت های خاD در

RMيكپارچگی

فعاليت های توسعه ای

سازمان های مبتنی بر اجتماعات محلی

عارضه يابی فعاليت های خطرپذيری

حفظ و نگهداری از زيرساخت های عمومی

ايجاد زيرساخت ها برای حفاظت از دارايی ها

اتحاد شبكه های همياری مشتری مدارانه

بسيج كردن اجتماعات برای ك

فعاليت های مشترفراهم آوردن توصيه ها و

حمايت های اخالقیت آگاهي و اطالع مي باشد.

ش ها و عملكردهاي شرح داده شده در اين جدول فقط جه1- نق

27


و ويژگی ه��ای آس��يب پذيری كل��ی روس��تاها، جوام��ع محل��ی و خطره��ای وي��ژه م��ورد مواج��ه می باشد، است.

بازديدهای ميدانی شايد در سه تا پنج دهكده بسته به زمان در دسترس صورت پذيرد. آنچه از اهميت زيادی برخوردار است آن است كه روش های مشاركتی و ابزارهايی كه برای شروع مطالعه و بكارگيری ساير روش های ارزيابی روستايی سريع و مشاركتی و ابزارهايی كه بستگی به نيازها و اطالعات مورد نياز می باش��د، در زمان اندكی مورد تصميم گيری قرار گيرد. آنچه الزم اس��ت در اينجا توصيه شود آن است كه از نيروهای داوطلب در مطالعه مورد نظر خواسته شود كه بيشتر از يك نيم روز را به انجام تمرينات و مباحثه ها اختصاص ندهند و به نشست های گروهی و انفرادی در طول يك روز كامل نپردازند. جزئيات تفصيلی در خصوص اينكه چه كس��ی می بايس��تی مورد تماس قرار گرفته و چه چيزی می بايس��تی مورد

جستجو قرار گيرد در مدل پنجم ارائه گرديده است.

)و( ارتباط و هماهنگی در بين و ميان سطوح سازمانی: در يك ارزيابی جامع و سراسری، موضوعات هماهنگی، اجتماعات و ارتباطات هماهنگ كننده ميان سطوح سازمانی، موضوعی جدی و حائز اهميت را برای مطرح نمودن از نقطه نظر ارزيابی كلی و جامعه ايجاد و فراهم می آورد. س��ئواالت كليدی برای شناس��ايی نقاط قوت و ضعف ارتباطات عمودی و افقی و پيش��نهادات برای بهبود شرايط، می بايستی در

مطالعات در دست اقدام هر سطح در نظر گرفته شده و وارد شود.نشس��ت ويژه و خاصي برای بحث پيرامون اين موضوعات در سراس��ر س��طوح و با تنوعی از ذينفعان كليدی، اجباری و ضروری اس��ت. بهترين زمان برای فراخوانی ذينفعان برای تشكيل جلسات برای بحث در خص��وص ارتباطات عمودی و افقی، ايجاد جريانات اجتماعی و يكپارچگی نتايج حاصل از مديريت كاهش خطرپذيری ناش��ی از بحران ميان سطوح، زمانی است كه داده های خام و اوليه از سطوح منحصر بفرد و خاص مورد نظارت بدست می آيد و تعدادی از تئوری ها و فرصت هايی كه برای طرح و پايه ريزی مباحث اوليه جلس��ات، در نظر گرفته می شود فراهم می آيد. در حالی كه نقش های اوليه و عملكردهايی كه س��ازمان های مديريت كاهش خطرپذيری ناش��ی از بحران آنها را دارا مي باش��ند و يا می بايس��تی در سطوح ملی، منطقه ای و محلی داشته باشند و عملكردهايی كه در مدل های 3 تا 5 به صورت عميق تری به آنها پرداخته خواهد شد، مثالی از نقش ها و عملكردهاي كليدی هر سطح به منظور فراهم آوردن مفاهيم

پايه ای برای مقايسه كردن همكارهای تكميلی در هر سطح در جدول 1 .2 آمده است، مي باشد.

)ز( عارضه يابی ويژه بخش��ی: بس��ياری از عملكردهای مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بحران با تعهدات تعيين ش��ده برای وزارتخانه های بخش��ی و سازمان ها همپوشانی، انطباق و هم زمانی دارد. برای مثال، وزارتخانه كش��اورزی و يا منابع آبی، اغلب چالش های مرتبط با مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بح��ران مانند مديريت پاي��دار منابع آب و خاك و مديريت پايدار مناب��ع طبيعی را مطرح می نمايد. به همين منظور، اين نكته اساس��ی اس��ت كه ارزيابی مربوط��ه و نيز اين وزارتخانه های بخش��ی، برنامه ها و تعه��دات مبتن��ی بر مديريت كاهش خطرپذيری ناش��ی از بحران و دغدغه های بخش��ی خاص را در نظر بگيرد. اين جنبه ها نيازمند تحليلی دقيق برای ايجاد فهم و درك اينكه چگونه ساز و كار های هماهنگی با

28

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

نظام مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بحران رسمی در نظر گرفته شده و به طوری كه مجموعه شكل ]گرفته و عملكرد دارند، به همان مقدار از اهميت برخوردار اس��ت، می باشد. تفاسير راهنما، فراهم آورنده برخی از بينش ها در موضوعات بخش كش��اورزی با نگرشی بر برجسته نمودن احتمال خطرپذيری ذاتی ناشی از بحران در بخش كشاورزی و نقش و همكاری ها و هماهنگی هايی كه بخش كشاورزی می بايستی

با يك نظام كامال عملكردی مديريت كاهش خطرپذيری ناشی از بحران داشته باشد، است.نكته حائز اهميت كه بايد بر آن تأكيد شود آن است كه شناخت مبتنی بر بخش می بايستی با تحليل نظام مديريت كاهش احتمال خطرپذيری ناشی از بحران ملی و ساختارهای سازمانی، يكپارچه و تركيب

گردد.

3. تجزيه داده ها، نحوه نوشتن گزارش ها و نشست هاي جمع بندي)ح( تحلي��ل داده ها و گزارش نويس��ی: يك گزارش پيش نويس ش��امل نتاي��ج كلی و توصيه هايی اس��ت كه بايستی برای ارائه در طول جلس��ات جمع بندی كه با حضور نمايندگان سازمان های دولتی ملی و س��ازمان های غيردولتی و سازمان های اعطاكننده تس��هيالت برگزار می شود، آماده شود. يك رويكرد ممكن برای تحليل، يكپارچه كردن و س��اختار دادن نتايج حاصله از مطالعات ميدانی در مدل 6، تش��ريح

شده است. حداقل سه تا چهار روز برای تحليل و گزارش نويسی مورد نياز خواهد بود.

)ط( جلس��ات جمع بندی: يك نشست منحصر بفرد و يا مجزای جمع بندی می بايستی با سازمان های در س��طح مل��ی و ميانی، برنامه ريزی گردد تا مبحث تأثيرات يافته ه��ا و توصيه ها با ذی نفعان ملي در ميان گذاش��ته شده و تسهيم گردد. همچنين يك نشس��ت مجزای جمع بندی مي تواند با حضور شركاي پروژه در س��طح ملي و نمايندگان س��ازمان های اعطاكننده تسهيالت تشكيل ش��ود. تصميم اينكه آيا جلسات با حضور ذی نفعان و گروه های عالقمند به طور گروهی و يا مجزا تشكيل گردد می بايستی با توجه به قواعد

و دستورالعمل ها و حساسيت های محلی صورت پذيرد.

)ي( يكپارچگی گزارش نهايی: قبل از تكميل گزارش نهايي ارزشيابی، ممكن است تشكيل جلساتی با افراد كليدی و محور در نظام مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح ملی برای شفاف سازی اصول و تشريح يافته های گروه ها و امكان سنجی اجرايی توصيه های پيشنهاد شده، مورد نياز باشد.

در نتيجه، به منظور تأكيد بر روي توالی منطقی گام ها و وابستگی رويكردهای مربوطه، گام های متنوع مورد اشاره فوق در جعبه 1 . 2 خالصه شده است.

29


گام 1 : تمهيدات مقدماتی و مرور ادبيات موضوع■ جمع آوری و تحليل اطالعات درباره شرايط خطرات ملی و سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران موجود

■ شناسايی پروژه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران كليدی، سئواالت اجرايی و نقاط كليدی ملی، منطقه ای و محلی■ جمع آوری و بازنگری اسناد راهبردی، دستورات و سياست ها و گزارشات طرح مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران كشوری

هان آن

ميای

نگماه

و هها

وند پي

دیمو

و عی

افقی

يابارز

: 1م

گانبر

ميال

باده، ت

اوليدار

هشی

م ها پيا

يانجر

ها، مان

سازن

ميار و

دران

بحی از

ناشی

ذيرطرپ

ش خكاه

ت يري

مدزی

ه ريرنام

ی، بباط

ارتای

م هانيز

مكا و

اه هی ر

زيابار

هی آگا

شفزاي

ی ادها

هبرو را

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ش خكاه

ت يري

مدلف

ختل م

راحی م

جرا و ا

گیاهن

همی،

ی فنكار

همو

آنی

ی هانگ

ماهو ه

ور مح

ش بخ

ط تبا

ار: 2

م گا

نبرميا

ی ه ها

خانزارت

و وها

روه ، گ

اتادار

ل: ) مثا

ایف بر

ختلح م

طور س

ی دهاي

ش بخ

باران

بحی از

ناشی

ذيرطرپ

ش خكاه

ت يري

مدای

م هست

سيای

دهپيون

ی زياب

اری

ذيرطرپ

ش خكاه

ت يري

مدای

م هست

سيحور

ش م بخ

جود مو

تیمليا

و عی

ت فنربيا

تجابی

رزي(، ا

شتهدا

ی، بع آب

منابت،

يال، ش

ریپرو

دامی،

ورزكشا

رار ن ق

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپش خ

كاهت

يري مد

يژهد و

ابعای

روت بر

عاليو ف

ی هنگ

همای

برايت

وقعن م

تري به

در كه

تیسسا

مؤيی

اسا شن

ان.حر

از بی

ناشاند.

فته گر گام 2 : نشست آغازين و نشست های برنامه ريزی فعاليت های ميدانی

■ بحث در خصوص خصيصه های كليدی شرايط خطر ملی■ توافق بر سر نقاط مركزی در سطوح ملی، منطقه ای و محلی

■ ارزيابی ارتباط برنامه های در حال اجرای مديريت احتمال خطر پذيری ناشی از بحران■ انتخاب روستاها و مناطق آسيب پذير و حادثه خيز برای فعاليت های ميدانی

■ شناسايی سازمان های كليدی بين المللی، ملی يا غيردولتی/ جامعه مدني)دفاع غيرنظامي( درگير در سطوح مختلف مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ برنامه ريزی در خصوص بازديد از روستاها و توالی فعاليت ها■ توافق بر سر همكاران و پشتيبانی لجستيك برای انجام كمك های الزم

گام 3 : نيمرخ سازمانی در سطح ملی■ برگزاری جلسات طوفان ذهنی مجزا با نقاط كليدی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ مصاحبه با نمايندگان وزارتخانه ها و گروه های مرتبط■ مباحثه با نمايندگان سازمان های غيردولتی ملی و بين المللی■ مصاحبه با نمايندگان سازمان های آموزشی و تحقيقاتی ملی

گام 4 : نيمرخ سازمانی استان/ منطقه/ بخش■ برگزاری نشست های طوفان ذهنی با مسئولين اداری

■ مصاحبه با مسئولين منتخب شهرستان، بخش و شهرداری ■ بحث با سازمان های غيردولتی منطقه و سازمان های جامعه مدنی■ مصاحبه با كنسرسيوم تجارت مبتنی بر كشاورزی و جوامع همكار

■ مصاحبه با كاركنان بخش خصوصی )به طور مثال: توزيع كنندگان، تجار و شركت های حمل و نقل(

گام 5 : اجرای نيمرخ های اجتماعات و مؤسسات محلی■ برگزاری مصاحبه خبری كليدی با حضور نمايندگان سازمان های محلی

■ برگزاری نشست های گروهی با حضور نمايندگان اجتماعات محلی، رهبران مذهبی، كشاورزان، گروه های توليد كننده و انجمن ها

■ اجرای ارزشيابی روستايی مشاركتی و تمركز بر نشست های گروهی در روستاهای منتخب■ تعهد به ارزيابي مؤسسات محلي و نيمرخ هاي اجتماعات

■ ارزيابی فرصت ها و محدوديت ها به منظور محدوديت های در ارتباط با مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران مؤثر و پيشتاز

گام 6 : تحليل داده ها و ارائه گزارش پيش نويس■ تركيب و انسجام و ساختار بخشيدن يافته ها

■ ارزيابی مشاهدات خطرپذيری ناشی از بحران در سازمان ها و اجتماعات مختلف■ ارزيابی ارتباطات و دغدغه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران برای اجتماعات محلی

■ ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران موجود، ساختارها، نقش ها و سياست های مربوطه موجود و مفاهيم آنها برای سطوح مختلف سازمانی■ بر عهده گرفتن تحليل خألهای)فنی و سازمانی( به منظور شناسايی نواحی كه نيازمند توجه بيشتر هستند.

■ ارزيابی فرصت ها، محدويت ها و قيود برای ايجاد پيوند در درون ]قسمت های مختلف[ بخش كشاورزی■ ارزيابی نقاط قوت تطبيقی فنی در فازهای مختلف مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ آماده سازی گزارش پيش نويس در مواجه با يافته های جامع و كلی و همچنين پيشنهادات مقدماتی

گام 7 : برگزاری نشست های جمع بندی با ذينفعان داخل كشور و نهايی نمودن گزارش ■ مباحثه در خصوص يافته ها، پيشنهادات و مفاهيم

■ شناخت و توافق بر خطوط ]كلي[ آينده و مسير پيش رو■ مرور نيازمندی ها برای اجرايی نمودن پيگيری ها

■ نهايی نمودن گزارش و توصيه های مربوطه ]ارائه شده توسط آن[

جعبه 2.1 نمودار گردش كار مطالعه شناختی سيستم های سازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

31

نقش مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی چيست؟ مؤسس��ات و نظام های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی، نيروهای محرك برنامه ري��زی اجرا، كنترل و ارزيابی فراينده��ا و روندهای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در داخ��ل يك كش��ور بوده و برای حص��ول اطمينان از هماهنگ��ی كليه ذی نفعان درگي��ر در هر فاز از مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران می باشد. به عالوه، نقش محوری در يكپارچه سازی فعاليت ها و تالش های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران و سياس��ت ها و برنامه های توسعه ای در مواجه با خطرات طبيعی را بر عهده دارد. مؤسس��ات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در سطح ملی چارچوب های سياستی و برنامه های مديريت بحران در امداد و توسعه را گسترش می دهند. آنها در توسعه نظام های هش��دار اوليه و در تعريف فازهای ايالتی اضطراری در طول بحران ها كمك و ياری می رسانند.

آنها ارتباطات را به مردم عادی و مؤسسات بخشی در سطوح مختلف هدايت و رهبری می كنند.وجود و نقش هماهنگ كننده مؤسسات به همان درجه از اهميت ارتباطات رسمی با مؤسسات خطی بخش��ی كه وظايف بخش��ی تكميلی را برای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران بر عهده دارند برخوردار می باشند و بنابراين نيازمند تركيب و يكپارچگی جوانب مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران با فعاليت های توسعه ای معمول می باشد. هر چند تأكيدی رو به تزايد بر كاهش احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در اكثر كش��ورهای در حال توسعه وجود دارد، تعهدی مبنی بر اينكه مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح ملی، اغلب برای مش��اوره و اجرای راهبردهای ممانعت و پيش��گيری تمركز كنند، وجود دارد. اجرای نهايی فعاليت های مربوط به ممانعت و پيشگيری و مسئوليت مس��تقيم مقابله در ش��رايط اضطراری، به هر حال، به عنوان هدف مؤسس��ات خطی بخشی همچنان باقی می ماند. بنابراين بسته به مداخل ورودی متناسب با موضوعات، ارزيابی مؤسسات بخشی متناسب و مرتبط می بايس��تی در تحليل های موردنظر وارد شوند. كشاورزی، برای تفسير موضوعات و دغدغه های متناسب بر بخش )بخش محور(، سئواالت، تقاضاها و چالش های موجود در مبحث مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران مورد استفاده قرار می گيرد.

چرا ارزيابی سازمانی در سطح ملی صورت می پذيرد؟ هدف از ارزيابی سازمانی در سطح ملی، فراهم آوردن يك بينش و بصيرت، راهنمايی و تهيه چك ليس��ت هايی برای كمك به متخصصين درگير در حوزه مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران به

منظور:■ درك بهتر از نقاط قوت و ضعف سياست های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران موجود،

ارزيابی سیستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی

مدل 3

32

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

دس��تورالعمل های قانونی، كدهای اجرايی، ساختارهای سازمانی و ساز و كار های هماهنگی شامل نقاط مهم كليدی در س��طح مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران محلی در وزارتخانه ها و ديگر وزارتخانه های بخشی مرتبط، سازمان های تحقيقاتی و يا سازمان های غيردولتی و سازمان های

جوامع مدنی.■ ارزيابی قابليت دسترس��ی، تناس��ب و ميزان تأثير ابزار كليدی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، كه درجه ای از ميزان اس��تفاده معمول آن توسط مؤسسات در سطح ملی مورد استفاده واقع شده و چگونگی اينكه برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و خدمات در سطوح

غير متمركز با هم ارتباط برقرار كرده و ارتقا داده می شوند.■ اجرای ارزيابی های عميق تر از ظرفيت های فنی در كشورهايی كه اجرای فرايندهای بازسازی مجدد س��اختار س��ازمانی به منظور حمايت و پش��تيبانی بهتر از طريق تغييری از امداد اضطراری انفعالی به سمت راهبردهای ممانعت، پيشگيری و آمادگی بلند مدت در شرايط اضطراری صورت مي پذيرد.■ همكاری در راس��تای توس��عه سياستی منس��جم و مؤثر مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در س��طح ملی به منظور هدايت و راهبری توس��عه راهبردها و طرح های تكميلی منطقه ای و محلی

مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و■ شناس��ايی صفات سازمانی محسوس )سياست ها، ساختارها و تعهدات سازمانی و ابزار پشتيبانی نظير موارد مالی، حمايت های لجس��تيكی، فناوری ها( و صفات و ويژگی های نامحس��وس نظير )حاالت رفتاری و مشاهدات براي توجه ويژه به عوامل انگيزشی و برانگيزاننده( كه نقش تعيين كننده ای در

ميزان موفقيت برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، مي باشد.

جعبه 1 .3چگونه نقاط ورودی مؤسسات به طور مناسب انتخاب شوند؟

■ مفاد، اهداف كالن و خرد ويژه ارزيابی چه چيزهايی هستند؟■ آي��ا ارزيابی موردنظ��ر تمركز و رويكردی به خطرات از پيش تعيين ش��ده )به ط��ور مثال: ميزان

آمادگی در مواجه با طوفان های شديد يا فعاليت های الزم برای پيشگيری از خشكسالی( دارد؟■ آيا ارزيابی تمركزی بخشی دارد؟ اگر نقطه تمركز می بايستی معين شود، با توجه به اهداف مورد

نظر ارزيابی، كدام بخش)ها( از اهميت كليدی برخوردار است؟■ آي��ا ارزيابی، تمركزی از پيش تعيين ش��ده بر روی مراحل معين��ی از چارچوب مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران، به طور مثال: ميزان آمادگی، پيش��گيری، امدادرس��انی، بازس��ازی،

بازتوانی، فعاليت های تلفيق و يكپارچه سازی و غيره، دارد؟■ كدام مؤسس��ات دارای تعهدات و يا مس��ئوليت های اجرايی سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران شامل هماهنگی های كلی و همه جانبه و مسئوليت های بخشی می باشند؟■ ك��دام وزارتخانه ه��ا، مؤسس��ات و آژانس های فنی بعن��وان نقاط محوری مل��ی جوانب مختلف فعاليت های مربوط به مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران، معرفی و مدنظر قرارگرفته و

تخصيص داده شده است؟

33

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی

جعبه 2 .3 گام های الزم برای ساماندهی جمع آوری داده ها در سطح ملی

گام های موردنظر به منظور گردآوری داده ها در سطح ملی، شاخص و مستدل بوده و با توجه به شرايط خاص می بايستی اصالح و مدنظر قرار بگيرند.

س��ازماندهی يك نشس��ت ب��ارش فكری با نماين��گان كليدی از س��ازمان های ذينفع ملی، ش��امل: . 1مؤسسات دولتی، آموزشی و تحقيقاتی، سازمان های توليدی و تعاونی و سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی برای به دست آوردن يك »تصوير اصلی« و ارزيابی موضوعات جدی و بحرانی، نقاط ضعف و قوت به مانند نواحی بالقوه دارای مناقش��ات اطالعاتی و محدوديت ها و موانع. روش اس��تفاده از كارت، برای جمع آوری مش��اهدات اوليه در جلس��ات بارش فكری ابزار مفيدی است. از شركت كنندگان خواسته می شود تا كارت هايی را پر نمايند )هر ايده نو بر روی يك كارت( كه پس از تكميل آن ها، دس��ته بندی و گروه های ايده متفاوت از يك نوع بر روی تخته و يا ميز، گروه بندی می شوند. نمونه ای از اين روش در جدول 1. 3 نشان داده خواهد ش��د. اولين ستون اين ماتريس با استفاده از سئواالت كليدی پر می شود و ستون های دوم و سوم خالی باقی می ماند. اعضای گروه، در طول يك فرايند فراهم ش��ده بارش فكری تالش می كنند موضوعات مطروحه را به ش��يوه ای ساختاربندی شده بيان نمايند. تمرين از اين طريق بحث های عميق تری را تهييج و برانگيخته و ش��يوه ای مناس��ب برای ارائه اطالعات از طريق اين ماتريس

خواهد بود.خروجی با كيفيت نشس��ت بارش فكری را تحليل نماييد. شناس��ايی اطالعات بيش��تر نيازمندی ها، . 2

خألها و منابع خبری، ذی نفعان مفيد برای تش��كيل جلسات پيگيری مستقل. تعداد مصاحبه ها به زمان در دسترس برای ارزيابی بستگی دارد.

اداره كردن مصاحبه های نيمه س��ازمان يافته با مسئولين دولتی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از . 3بحران منتخب و ديگر ذی نفعان مرتبط به منظور دستيابی درك عميقی از بعضی موضوعاتی كه

در نشست های بارش فكری حاصل آمده است.به عنوان آخرين گام، اجرای يك نشس��ت گروهی فنی )دو لغايت سه ساعت( و ساز و كار كنترل . 4

هم زم��ان با دعوت ش��دگان منتخب، به منظور تالش در حل تناقضات و مناقش��ات در خصوص اصول و مبانی مالحظه ش��ده و ديدگاه های بسيار متفاوت و پر كردن خألهای باقی مانده. چنين نشس��تی نيازمند فراهم نمودن مقدمات و تداركات به صورت دقيق می باشد؛ موضوعات كليدی كه می بايس��تی مورد بحث قرار گيرد می بايستی به صورت داليل مدغن و مستدل در فرايندهای

كاری ارائه گردد.در سراس��ر فرايند، بررس��ی مجدد يا ش��فاف نمودن اصول، فرضيات و توصيه های يافته ش��ده در . 5

خروجی های كليدی همانند اسناد راهبردی، بروشورها، جزوات، گزارش هاي ساليانه، اظهارات مالی يا در صورت در دس��ترس بودن، تجارب مستندسازی گزارش��ات و آموزه های فرا گرفته

شده از بحران های قبلی مورد بررسی قرار بگيرند.

34

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

چگونگی آغاز نمودن ارزيابی؟]ميزان موفقيت هر ارزيابی سازمانی، بستگی به نقطه ورودی "درست و دقيق" سازمانی دارد. بنابراين، بس��يار مهم اس��ت كه نقطه آغازين شناس��ايی نقاط محوری و كلي��دی ملی كه ميزبان��ی فرايند ارزيابی

سازمان های مرتبط و اصلی همكار را بر عهده دارد، مشخص گردد. در اكث��ر موارد، بهتر اس��ت نقطه ورودی در ص��ورت موجود بودن، اداره مديري��ت بحران ملی، يا س��ازمان يا مؤسس��ه راهبرد و هدايت كننده دارای تعهدات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، باش��د.1 آژانس2 مس��ئول برای توسعه، تفسير و انتشار اطالعات هش��دار اوليه، می بايستی همچنين از آغاز مرحله ارزيابی درگير شود. در گام بعدی وزارتخانه های بخشی منتخب همانند وزارت كشاورزی، آب، محيط يا بهداش��ت به مانند وزارتخانه ها و آژانس های منتخب چند بخش��ی مانند وزارتخانه های توس��عه

محلی و يا روستايی، مالی و برنامه ريزی می بايستی درگير و مدنظر قرار گيرند.س��اير وزارتخانه ها مانند وزارت كار و رفاه اجتماعی، وزارت كش��ور، وزارت فعاليت های مردمی، وزارت ام��داد و بازتوانی و يا دفاع، اغلب فراهم آورن��ده عملكردهايی به عنوان نقاط محوری و كليدی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران می باش��ند و بنابراين می بايستی در خصوص جنبه های منتخب مربوط به آنها در سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، آن گونه ای كه مناسب تر اس��ت مورد مش��ورت قرار گيرند. مداخل ورودی سازمانی، همچنين بس��تگی به اهداف خاص تحليل و رواب��ط آنها و ي��ا تأكيد آنها بر بخش خاصی، دارد. به طور مثال، در صورتی كه عناصر و عوامل از پيش تعيين ش��ده كليدی مرتبط با موضوعات بهداش��ت اضطراری وجود داشته باشد، وزارت بهداشت مدخل

ورودی مناسبی خواهد بود.مبتنی بر خروجی های حاصل از نشست آغازين و مقدماتی )مدل 2 را مالحظه فرمائيد(، ضروری است تا بحث های فنی و تكنيكي با مؤسس��ات و س��ازمان های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در س��طح ملی، تعميق يابد. سه روش شناسی اساسی برای ارزيابی اوليه در سطح ملی ]به شرح ذيل[ پيشنهاد

می گردد :■ مصاحبه های چند ساختاری با انتخاب مصاحبه شونده های كليدی، افراد مرجع كليدی

■ نشست های بارش فكری ذی نفعان■ بحث های گروهی موضوعی تعميق يافته.

1- عنوان س��ازمانی مس��ئوليت س��ازمان ها و يا مؤسس��ات كليدی برای هماهنگی كليه ام��ور مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح ملی، از كش��وری به كش��ور ديگر متفاوت اس��ت. برخی از عناوين بيش��تر مصطلح و معمول ش��امل: اداره مديريت بحران ملی)NDMO(، مرجع يا مس��ئول مديريت بحران ملی)NDMA(، مركز مديريت بحران ملی)NDMC(، دايره مديريت بحران ملی)NDMB(، يا آژانس)س��ازمان( مديريت بحران ملي)NDMA(، مي شود. اين ادارات و مراجع اغلب توسط وزارت كشور)يا امور داخلی( مورد ميزبانی)و مديريت( قرار مي گيرند. اگر چه در برخی از كش��ورها، س��اير وزاتخانه ها همانند: وزارتخانه دفاع غيرنظامی، وزارت مديريت بحران يا وزارتخانه امداد و بازس��ازی، اين نقش مديريتی را به عهده دارند. در س��اير موارد واحدها يا نقاط كليدی،

مستقيما به رييس دولت گزارش می دهند.2- در بيش��تر كشورها، سازمان های هواشناسی ملی)NMA( و سازمان های ارائه دهنده هيدرواقليمی ملی)NHMS(، نقاط اصلی برای

انواع سيستم های هشدار اوليه هستند و انتشار اطالعات هشدار اوليه و اعالم خطر را بر عهده دارند.

35


معموال، فعاليت ها و كارهای توليد ش��ده گروهی بيشتر فيلتر ش��ده )تحت كنترل اجتماعی( و بنابراين طبيعی تر بوده و با مقبوليت گسترده و بيشتری، يافته ها و توصيه های مربوطه مورد پذيرش قرار می گيرند. مصاحبه های مس��تقل، فراهم كردن بينش های عميق و بازتاب های بحرانی در مواجه با خطر را می طلبند. هر چند از هر بازتاب به يك نقطه نظر می رس��يم. بنابراين تقس��يم بندی به شكل مثلثی برای استفاده از هر

سه روش، قويا توصيه می شود.قبل از هماهنگی برای تش��كيل هر نشس��ت، آماده س��ازی چك ليس��تی از س��ئواالت ويژه كاربردی برای وزارتخانه های مش��خص، ش��عبات و آژانس های خطی، مطابق با تنوعی از چارچوب ها و قوانين و ويژگی های مختص كشوری، اساسی و ضروری است. اين راهنما تنها و فقط يك شيوه و يا برنامه ريزی مصاحبه را پيشنهاد نمی نمايد. بلكه استفاده يا انطباق با موضوعات تحليلی، سئواالت كلی و شاخص های مختلف را توصيه می نمايد كه در جداول 1. 3 و 2. 3 برای شناسايی موضوعات خاص موقعيتی برای بحث و ارائه دس��تورالعمل ها و سئواالت مصاحبه های مناس��ب توصيه می كند. بنابراين اين جداول نمی بايستی

همانند پرسشنامه هايی از پيش تعيين شده و آماده، مورد استفاده قرار بگيرد.الزم اس��ت تيم ارزياب، اطالعات كليدی را در خاطر داش��ته باشد. زيرا ممكن است كه با محدوديت زمان��ي مواجه ش��ود. بنابراين تيم مربوطه بدين منظور، بايس��تی كه از خبرگزاری های پر مش��غله دعوت نمايد و يا بر روی س��ئواالتی كه بيش��ترين ارتب��اط با آنها را دارد تمركز نماي��د. اين نكته به خصوص از اهميت ويژه ای برخوردار است كه برای سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران ملی از خبرگزاری های معتبر هدايت شده استفاده شود. تحليلی ميان بخشی و دقيق در خصوص يافته های حاصل ش��ده در سطح ملی، جدی و حياتی است زيرا اين "عوامل تعيين كننده صحنه حادثه" برای تحليل نهايی ساختارهای سازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، فرآيندها و ساز و كار های سازمانی در

سطح غيرمتمركز اساسی و حياتی است.

موضوعات خاص برای بيان در سطح ملیجدول 1. 3 مجموعه ای از موضوعات كليدی در خصوص جوانب متفاوتی از ساختارهای سازمانی و همچنين چك ليس��تی از س��از و كار های س��ازمانی برای كمك به نحوه ارزيابی ساختارها و نحوه كار مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران و عملكرد مربوط به آنها در س��طح ملی را فراهم می آورد. اين موضوعات گس��ترده می توانند برای موضوعات بخش- محور بسته به اينكه نوع ارزيابی آن ها بر چه معياری متمركز ش��ده اند كامل ش��وند. نمونه هايی از بخش كش��اورزی به عنوان مثال در جعبه 3. 3 آمده

است.

در نظر گرفتن جريان اطالعات در حالی كه ارزيابی در جريان است.با اضافه ك��ردن مجموعه خاص تكميلی از موضوعات فنی مرتبط ب��ا مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران جدول 2. 3 تكميل كننده جدول 1. 3 می باش��د. به هرح��ال، هدف اصلی ايجاد كمكی مفهوم��ی همانند كنت��رل خروجی ها با كيفيت در ح��ال كنترل و يافته های حاصل از نشس��ت های بارش فكری، بحث و تبادل فكری گروهی و مصاحبه ها و شناسايی خألها به منظور اكتشاف و تحليل های بيشتر

36

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جدول 301]موضوعات اساسی كليدی در مبحث ظرفيت سازمانی ملی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

شاخص ها و يا ساز و كار های فرايندهای سازمانی مرتبطساختارهای سازمانی مرتبط »محل مراجعه«موضوعات كليدی

سياست های مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران موجود

و چارچوب های قانونی چه

چيزهايی هستند؟

■ وزارت مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران تخصصی

■ تشكيل كميته ميان دولت ها )ميان كشورها( در خصوص مديريت بحران

■ هيأت مشورتی/ مجمع مديريت بحران

ملی

■ اداره مديريت بحران ملی

■ شبكه ملی برای كاهش خطرپذيری

ناشی از بحران

■ كميته/ شورای مديريت بحران ملی

■ مؤسسات دولتی بخشی

■ چارچوب قانونی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران رسمی، قوانين

مرتبط يا دستورالعمل های دولتی، كدهای بحران، استانداردهای ايمنی، دستورات دائمی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران يا كاهش

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و يا مقابله اضطراری

■ چارچوب های سياست ملی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، اسناد و

مستندات سند چشم انداز و يا راهبردها

■ تعهدات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران بخشی مشخص شده، گزارش های مديريتی و سياستی و راهبردهای مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران بخشی و خط مشی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران مربوط به هر بخش

■ راهبرد اجرای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی )همانند مديريت چرخه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران( و يا برنامه اجرايی

موجود

■ برنامه اجرايی برای مقابله شرايط اضطراری يا برنامه اجرايی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران كه در دسترس می باشد يا به طور منظم به

روز می شوند.

■ دستورالعمل های رسمی با اولويت ها و شرايط راه اندازی تأييد وضعيت های

اضطراری موجود

■ دستورالعمل های رسمی موجود برای اجرای مانورهای مبتنی بر اجتماعات و

مشاركت های مردمی. تمرينات شبيه سازی شده.چه ساختارهای

سازمانی در حال حاضر

برای اجرای مديريت احتمال


در سراسر كشور به كار گرفته

شده اند؟

■ كميته های مديريت بحران ملی و

مراكز عملياتی

■ اداره مديريت بحران ملی

■ مؤسسه هشدار اوليه ملی

■ خدمات آب و هواشناسی و هيدرو

اقليمی

■ سازمان های بخشی درگير در مديريت

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ مراكز آموزشی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ مؤسسات پژوهشی

■ مؤسسه حفاظت اجتماعی ملی

■ سازمان های غيردولتی بين المللی،

سازمان های غيردولتی، سازمان های جوامع مدنی

■ عمليات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران يا كاهش خطرپذيری ناشی

از بحران و مراكز آموزشی در مكان مربوطه

■ ستادهای مديريت راهبردی چند منظوره براي مديريت بحران )همچنين كاهش

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران( در مكان مربوطه در كليه سطوح و يا برخی از سطوح

■ ستادهای چند منظوره براي مقابله با بحران تشريح شده و تعهدات موجود و در

مكان وجود دارد.

■ چارچوب مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، تعيين كننده روند كلی

در فعاليت های وزارتخانه های خطی است. ستادهای موجود در محل به طور مناسب وجود دارد.

■ موجود بودن سيستم هشدار اوليه و سيستم ارتباطات شرايط اضطراری در محل

■ موجود بودن تيم های نجات در محل

■ نقش ها و مسئوليت های سازمان های غيردولتی، سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی در مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و

واكنش های اضطراری تعيين شده است.

37


شاخص ها و يا ساز و كار های فرايندهای سازمانی مرتبطساختارهای سازمانی مرتبط »محل مراجعه«موضوعات كليدی

ظرفيت های عملياتی سيستم مديريت احتمال


رسمی چه هستند؟ )فازهای

متفاوت فرايند مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران(

■ اداره مديريت بحران ملی■ وزارتخانه های خطی بخشی

■ برنامه جامع مديريت بحران )در صورت موجود بودن(

■ مؤسسه آب و هواشناسی و هيدرو اقليمی

■ مراكز هماهنگی مديريت بحران■ گروه های مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران مشخص شده در سطح ملی يا ستادهای كاری

■ مراكز آموزشی دولتی و وابسته به سازمان غيردولتی بين المللی و

سازمان های غيردولتی■ مؤسسات وابسته به سازمان ملل متحد

و شبكه های ملی■ سازمان های غيردولتی بين المللی،

سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی

■ ميزان بودجه و تعداد افرادی كه به طور رسمی در سطوح مختلف مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران بكارگيری و استخدام شده اند.

■ فراوانی و زمان انجام مربوط به جلسات و بدنه های مديريت بحران كليدی ملی )در چرخه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران(

■ موجود بودن برنامه های آموزشی ملی و مراكز آموزشی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران )بودجه های عملياتی و سطوح ستادی(

■ موجود بودن مواد آموزشی در دسترس به زبان محلی■ موجود بودن سيستم هشدار اوليه در محل )و عملياتی در كدام سطوح؟(

■ موجود بودن مراكز عمليات مقابله مناسب و مجهز برای مواقع اضطراری ■ موجود بودن مسئوليت ها و تعهدات نوشته شده شفاف برای مراكز و يا ستادهای

كاری■ موجود بودن ستادهای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در

سازمان های خطی بخشی■ موجود بودن مديران ستادها در همه سطوح مسلط به سياست ها، دستورات و

شرح وظايف مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران■ موجود بودن يك مركز ارتباطی رسمی كه فراهم آورنده اطالعات مربوطه و

تبادل آن می باشد.■ رسيدن پيغام های هشدار اوليه به گروه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی

از بحران محلی■ در دسترس بودن و انتشار مواد و اطالعات مربوط به مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران■ سازماندهی تمرينات آزمايشی

■ در دسترس بودن افراد آموزش ديده برای ارزيابی نيازهای اضطراری

ساز و كار های هماهنگی در داخل سيستم

مديريت احتمال خطرپذيری ناشی

از بحران ملی چيست؟

نقش ها و مسئوليت های

سازمان های بخش محور، سازمان های

غيردولتی، بخش خصوصی در

مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران چيست؟

■ وزارتخانه ها و مؤسسات خطی بخشی

■ مجمع يا گروه های مشورتی در زمينه مديريت بحران بين رشته ای در سطوح

مختلف■ كميته و گروه های هماهنگ كننده

■ سازمان های غيردولتی بين المللی، سازمان های غيردولتی، سازمان های

جوامع مدنی ■ شبكه ملی دبيرخانه راهبردی

بين المللی كاهش احتمال خطرپذيری ناشی از بحران ها

■ تعهدات و مسئوليت ها برای كليه سازمان ها و ذی نفعان كليدی تعريف شده توسط مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ وجود برنامه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران بين بخشی به صورت منسجم و يكپارچه در سطوح مختلف

■ برنامه های عملياتی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران بخشی مرتبط با ساير بخش ها

■ موجود بودن ارتباطات سازمانی و تفاهم نامه هايی بين دولت، مؤسسات پژوهشی و آموزشی و سازمان های غيردولتی

■ موجود بودن گروه های مركزی و همچنين ستادهای اصلی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سازمان های خطی

■ جلسات منظم كميته های هماهنگی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ موجود بودن برنامه های كاری برای كميته های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ شرح وظايف كاری كه در برگيرنده اهداف مبتنی بر مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران می شود.

38

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

شاخص ها و يا ساز و كار های فرايندهای سازمانی مرتبطساختارهای سازمانی مرتبط »محل مراجعه«موضوعات كليدی]

ساز و كار های همكاری

منطقه ای و بين المللی در


ناشی از بحران و يا واكنش های

اضطراری چيست؟

■ سازمان های مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران ملی و بدنه تصميم گيری

■ شبكه ملی

■ هماهنگ كننده سيستم سازمان ملل

متحد

■ شبكه دبيرخانه راهبردی بين المللی

كاهش احتمال خطرپذيری ناشی از بحران ها

■ فدراسيون بين المللی جمعيت های صليب سرخ و هالل احمر

■ موجود بودن مشاركت جويان در سطح ملی به منظور برنامه های منطقه ای برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ تورهای مطالعاتی و بحث و تبادالت مطالعاتی با كشورهای ديگر

■ برنامه های در دست اقدام بين المللی در زمينه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ پروژه های سرمايه گذاری با عناصر و اجزاي كاهش خطرپذيری

■ ارتباطات ايجاد شده با سيستم دبيرخانه راهبردی بين المللی كاهش احتمال خطرپذيری ناشی از بحران هاي سازمان ملل متحد

■ درخواست های سريع و مختصر برای ارائه به كشورهای اهدا كننده تسهيالت

■ معاهدات منطقه ای برای استانداردسازی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح برنامه ريزی و اجرا )مديريت اثرات ناشی از آتش سوزی(

■ كميته، واحد و مركز هماهنگی شرايط اضطراری ملی كمك های شرايط

اضطراری در سطوح ملی و بين المللی را هماهنگ می نمايد.چه منابعی به


ناشی از بحران اختصاص داده

شده است؟

■ ساز و كار تخصيص بودجه ملی

■ بخش اداری و مالی مسئول مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ پروژه ها و بودجه های موضوعی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از

بحران

■ پروژه ها و بودجه های بخش محور

■ پروژه های كمكی بشردوستانه مؤسسات اهدا كننده تسهيالت،

سازمان های غيردولتی بين المللی، سازمان های غيردولتی

■ نهادها و مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران به منظور فرايند نگهداری و انجام عمليات منظم، بودجه دريافت می كنند.

■ نهادهای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران پروژه های مربوط به اهدا كنندگان تسهيالت را اجرا می كنند.

■ بودجه ها به فعاليت های كليدی تحت برنامه عملياتی ملی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران اختصاص می يابد.

■ موجود بودن برنامه های توسعه ای در برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ ميزان بودجه و تعداد افرادی كه به طور رسمی در سطوح مختلف مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران استخدام می شوند.

آيا بين مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران و برنامه ريزی

توسعه ای ارتباط وجود دارد؟

■ گروه های هماهنگی شرايط اضطراری

تلفيق شده با سيستم مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ توسعه بخشی مؤسسات خطی

■ سازمان های غيردولتی

■ پروژه ها و برنامه های مبتنی بر وجوه سپرده يا بودجه های كشوری

■ تمهيدات به منظور تغييری از مقابله اضطراری به سمت و سويی كه در برگيرنده مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران باشد، در نظر گرفته می شود.

■ موجود بودن برنامه های توسعه ای با عناصر و اجزاي تشكيل دهنده مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

39


جعبه 3.3 نمونه ای از موضوعات بخش محور در زمينه كشاورزی در سطح ملی

کشاورزی رستنی ها

■ تاريخچه اثرات بحران، پيش بينی هايی از خسارات و آسيب های وارده به رستنی ها■ فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران انجام ش��ده توس��ط وزارتخانه يا بخش

كشاورزی سازمان های مربوطه با منابع مالی كافی■ سياست های دولت در زمينه امنيت غذا، توليد و تنوع رستنی ها، حفاظت از رستنی ها، توسعه باغبانی

و بكارگيری مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در بخش كشاورزی■ نهادهای رس��می، سازمان های غيردولتی و جامعه مدنی س��طح ملی درگير در فعاليت های ويژه به

منظور ترويج مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در بخش كشاورزی■ نهادهای رس��می، س��ازمان های غيردولتی مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در سطح

بخشي و عمومي، درگير در تفسير و ترجمه نظام هاي هشدار اوليه و انتقال آنها به كشاورزان ■ جزئيات برنامه ريزی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، برنامه ريزی ساختاری رستنی ها، برنامه های بازس��ازی و امدادی، عامالن اصلی، خألها، محدوديت ها و يكپارچگی عناصر مربوط به آمادگی و پيش��گيری ب��ا برنامه ريزی مديري��ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در بخش

كشاورزی□ برنامه های س��اختاری رس��تنی ها برای خشكسالی، سيل، گونه های رس��تنی مقاوم در برابر آب

شور، رستنی های ذخيره شده برای زمان های قحطی و خشكسالی□ سيس��تم برداش��ت آب باران، مديريت آبياری، حوضچه های موجود در زمين های كشاورزی،

حفاری مجدد كانال ها□ گوناگونی رستنی ها، اقدامات جايگزين، رستنی های تركيبی و سيستم های كشاورزی يكپارچه

و . . .□ احياي خاك، سيستم های زهكشی، ساختارهای كنترل فرسايش و غيره

□ پيش بينی هوا، راهبردهای مديريت جايگزين مناسب□ ارائه پيش بينی های كوتاه، ميان و بلند مدت به كشاورزان

□ نوآوری در عمليات بعد از برداشت محصول، ذخيره كردن بذر□ فعاليت ها و اقدامات مربوط به مديريت بيماری ها و آفات كشاورزی به صورت يكپارچه□ بازسازی آب انبار و مقاوم سازی آنها از طريق ديواره ها برای مقابله در برابر سيل و غيره.

■ يكپارچه س��ازی راهبردهای توسعه معيش��تی در برنامه ريزی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران برای كشاورزی

■ چالش ها و موانع و محدوديت های پيش روی اجرای برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و پروژه ها در بخش كشاورزی

■ ظرفيت های فنی گروه های مركزی تخصصی، افراد محوری سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در وزارتخانه يا واحد كش��اورزی و يا واحد توس��عه و ترويج )مروج آموزش و

تجربه های حاصله و ... .(

40

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

است. جدول بايستی در پايان فرايند ارزيابی در سطح ملی تكميل و پر شود. جدول مشابهی نيز می بايستی همچنين بعد از تكميل ارزيابی در س��طوح بخش��ی و اجتماعات محلی )به مدل های 4 و 5 رجوع ش��ود( پر گردد. هر س��ه جدول به عنوان ورودی های با ارزش��ی برای تحليل كلی و جامع و تدوين توصيه ها و

پيشنهادات )به مدل 6 رجوع شود( به كار گرفته خواهد شد.

مطالعه و بررسی كوتاه مدت »محصوالت« در سطح ملی»محصوالت« موقت و كوتاه مدت كه از مطالعات و بررس��ی هايي كه در سطح ملی حاصل می شود

و به عنوان ورودی برای ارزيابی كالن محسوب می شود عبارتند از :■ نيمرخ خطرات در سطح ملی

■ نقشه آسيب پذيری با خطرات متفاوت ■ خالصه نمودار مربوط به س��ازمان های مختلف درگير در اجرای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در س��طح ملی كه اين نمودار به طور خالصه، اختيارات، نقش ها و مسئوليت های مختلف

اين سازمان ها را نشان می دهد.■ نم��ودار نقاط قوت و ضعف )نمودار نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهديدها-SWOT( سيس��تم

مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی■ برگه نظارت و كنترل تكميل شده.

احشام و دام

■ بحران هايی كه بر روی احشام و دام تأثير می گذارند و ارزيابی ضررها و خسارات بوجود آمده■ فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران انجام شده توسط مؤسسات مسئول احشام

و دام■ سياس��ت دولت در بخش كش��اورزی مربوط به دام و ارتباط آنها با مديريت احتمال خطرپذيری

ناشی از بحران ■ مؤسس��ات و س��ازمان های غيردولتی رس��می در س��طح ملی درگير در سيس��تم مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران ■ جايگاه يكپارچه س��ازی دغدغه های پيش��گيری و آمادگی در برابر بح��ران با برنامه ريزی مديريت

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در بخش احشام و دام ■ برنامه س��اختاری- تدارك علوفه، انبار علوفه، پناهگاه احش��ام و دام، مراكز واكسيناسيون، مراكز

پرورش ماكيان■ چالش ه��ا و موانع پيش روی اج��رای برنامه ها و پروژه های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از

بحران در بخش احشام و دام■ نقاط قوت و ضعف در ظرفيت های س��ازمانی و فن��ی و نيازمندی های الزم برای اجرای برنامه های

مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران مؤثر.

41

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی 3

02 ول

دج

لیح م

سطدر

ن حرا

ز بی ا

اشی ن

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

م مست

سيی

يد كل

یها

ندراي

ت فظار

ه نرگ

بی

يد كل

یها

ندراي

و فها

زاراب

ت ري

ديب م

چوچار

با ط

رتب)م

از ی

اشی ن

يرپذ

طر خ

التم

احن(

حراب

1 ها ص

اخش

2 ت ضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 ی

راياج

ی ها

ت رفي

ظا و

س هقيا

م

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

ی ايت

حمش

نقنی

يباشت

و پان

ركنكا

ی ها

ت هار

منی

فع

نابم

لیما

ی ذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

1. اران

بحی از

ناش

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

ی ا برا

ل هالعم

ورادست

ن بود

س ستر

ر دد ■

شدهرد

اندااست

و فق

تواورد

ن محرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احبی

رزيای ا

دهاكر

روي و

ه هاشيو

■

ل تما

احبی

رزياار ا

��زی اب

گيركار

ی ب��را

ه بش��ت

گذات

ربي تج

ينچن

هم و

�دهش�

ته گرف

فراای

زه هآمو

ن �ود

س ب��تر

س�ر د

■ دبی

رزيارد ا

موری

پذيطر

خران

بحی از

ناشی

ذيرطرپ

ی خزياب

ی ار برا

ولسئ

ی من ها

زما سا

ایش ه

و نقها

يت ئول

مسن

مودی ن

لياتعم

و يف

تعر ■

لیح م

سطدر

ژه وي

اتطر

و خنه

دگا چن

ریپذي

طرو خ

ی ذير

ب پآسي

ی ه ها

قشم ن

رسي■ ت

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

ایی ه

زيابت ار

دقسی

برری

براظر

د نمور

ن مكا

در ود

وجم م

الزی

س هاقيا

■ می

برايی

رهاعيا

ه ممرا

ه هده ب

م شراه

ن فحرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احات

الع اط

يلحل

و تدی

ه بنطبق

ها، ويه

ت رتثبي

■دار

هشوح

سطن

مودص ن

شخم

ش ها بخ

ولر ط

ه دشد

ت تثبي

و شر

منتی،

كلطح

ی سذير

طرپل خ

تما اح

رخنيم

■

و رت

نظال،

نتر. ك

2ل

تما اح

يتدير

ی مريز

امه برن

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپخ

ی كيد

ا تأ(، ب

شورح ك

��طر س

ل: دمثا

ور ه ط

ی )بح مل

��طر س

ع دجام

ن حرا

از بی

ش��ی نا

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديره م

رنامب ■

انهدگ

چنای

ی هذير

طرپل خ

تما اح

ی وذير

ب پآسي

بر ص

خاای

طقه من

ی و مل

طحر س

ه دمد

ن عحرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احر و

پذيطر

ی خواح

ن نمود

ص نشخ

و مف

عري■ ت

ند.گير

می رار

ه قاور

مشرد

موزی

ه ريرنام

د برآين

ر فو د

ند دار

رار ر ق

خطير

تأثحت

ر تشت

ه بيی ك

هايروه

ن گدگا

ماينی ن

عرف■ م

ند.ده

می رار

د قأكي

د تمور

را انه

دگ چن

ه وگان

ی يی ها

ذيرب پ

آسيكه

ود وج

ی مذير

ب پآسي

ی ه ها

قشن ن

بودود

وج■ م

ی ش��

ربخی اث

زيابو ار

ن حرا

از بی

ش��ی نا

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديره م

رنامی ب

جرات ا

ظاری ن

برايی

ص ها�اخ

ش�ف

عري■ ت

لفخت

ر ماص

عنران

بحی از

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديرا م

و ين

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپش خ

كاهی

ه هارنام

ن ببود

ود وج

■ مت

العا اط

ستم سي

ه واولي

دار هش

تم س��

سينی

رساوز

ه ر و ب

رتنظا

ی، ريز

امه برن

ایت ه

وليس��ئ

و مها

كار و

��ازف س

عري■ ت

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تمااح

ها امه

برنمل

شاته(

ذشب گ

جاراز ت

ده تفا

)اسی

ذيرطرپ

ش خكاه

ی ه ها

جنب و

ریپذي

طرل خ

تما اح

ت ازمانع

و می

گيريش

■ پنی

توا باز

ی وساز

بازای

ژه هپرو

و ند.

ی كك م

كمد،

آيش

م پيقدا

و اله

داخی م

براده

آيندر

ت اس

كن مم

كهی

هايت

رصو ف

ان حر

ز بی ا

ناشی

ذيرطرپ

خال

حتمت ا

يريمد

ب چو

چاراز

ی جزي

هر در

ی و فن

ی زمان

ساص

شخی م

ت هارفي

ا ظها ب

ان ازم

ی سساي

شنابه

ها، ص

اخ- ش

1تی

مليا: ع

Oی،

لياتعم

غيرما

د اجو

مو :E

NO

د، جو

موغير

:NE

ی:زياب

ارای

برده

د شنها

پيشی

بندبقه

- ط2

فیكا

: ناI ،

شبخ

ت ضاي

: رS ،

بخو

:Gی:

زياب ار

ای بر

دهد ش

نهاپيش

ی بند

بقه - ط

3

42

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

ی يد

كلی

هاند

رايو ف

ها زار

ابت

ريدي

ب مچو

چاربا

ط رتب

)ماز

ی اش

ی نير

پذطر

خال

تماح

ن(حرا

ب

1 ها ص

اخش

2 ت ضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 ی

راياج

ی ها

ت رفي

ظا و

س هقيا

م

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

ی ايت

حمش

نقنی

يباشت

و پان

ركنكا

ی ها

ت هار

منی

فع

نابم

لیما

ریشگي

و پيت

مانع3. م

ران بح

از

ران بح

ه باواج

ر مه د

يرانشگ

ی پيت ها

عاليص ف

صور خ

ه دشد

شر منت

ته ذش

ب گجار

ی تزياب

ار ■ل

تما اح

يتدير

ا مو ي

عه س��

توجود

موای

ه هرنام

در بده

ش��ص

��خمش

ت، مانع

ی م برا

اتس��

ؤست م

وليس��ئ

و مت

هدا■ تع

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

خری

شگيو پي

ت مانع

ی م برا

سستر

ر دع د

مناب و

جهبود

ن أمي

ی تر ها

كاز و

سا■

ت سا

ؤسق م

طري از

شدهت

قويه/ ت

شدته

گرفار

ه كی ب

ح ملسط

در ود

وجی م

گيريش

و پعت

مانی م

ی هااور

و فنها

ارداند

است ■

شی بخ

طیخ

ت ابلي

ه قينك

يا ا و

سستر

ر دی، د

گيريش

و پعت

مانی م

ی هااور

ص فنصو

ر خز د

شتاو پي

رو يش

ت پسا

ؤسر م

د دجو

موش

دان■

شد.ی با

ا مكج

ها ر آن

ی درس

دست

ل تما

احيت

ديرب م

ركي4. ت

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

خسعه

توزی

ه ريرنام

در ب

و دام

ت اقس��

ر ده د

��عوس

ی ته ها

رنامبا ب

ن حرا

از بی

ش��ی نا

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديره م

هندل د

�كيش�

ر تاص

عنيب

ترك ■

شی بخ

تیمليا

ی عح ها

طربع

مناص

صي تخ

ه و��ع

وسی ت

ه هارنام

ل بداخ

در ن

حرااز ب

ی ش��

ی ناذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ی مت ها

عاليی ف

بنديت

ولو■ ا

فی كا

نیسا

و انی

مالده

يرنبرگ

در ی،

ورزشا

: كنند

)ماشی

بخسعه

توای

ه هرنام

با بن

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ن مخت

آميهم

در■

ت داما

، اقك

خاابع

منيت

ديرب، م

ع آمناب

ل نتر

: كنند

ی مابيع

ت ططرا

خاش م

كاهور

نظه م

ی بهاي

ری ناو

ج فروي

و تشار

انتت(

يسط ز

حيظ م

حااز ل

دار پاي

عت زرا

بهوط

مربشده

ته گرف

اد ی ي

ه هاموز

و آب

ناست م

داماو اق

ت رينا

تمسی

برری

برايی

م هانيز

مكا ■

ت العا

اطشار

انتی و

سازگاه

5. آری

پذيطر

ه خط ب

ربوم

يه اول

دارهش

تم يس

ه سط ب

ربوی م

رهاشدا

و هت

العا اط

تنيخ

م آمدره

ی، ذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

ی ا برا

يیر ها

كاز و

سا■

ران بح

ی باذير

طرپل خ

تما اح

اطرتب

و اها

انه تخ

وزاربه

ی الي

ح باطو

ر سن د

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپت خ

العا اط

اطرتب

ی ارار

برق و

��ارتش

ی ان برا

يیر ها

كاز و

س��ا ■

بطمرت

ی ش ها

بخو

ي م ها

ست سي

ی وجمع

ی ه ها

سانق ر

طري از

ومعم

ی برا

ریپذي

طرل خ

تما اح

اتالع

اطريع

ر سشا

انتهت

ی جهاي

كار و

ساز ■

تیالعا

اطای

ه هشبك

و صی

خصی ت

ن هازما

سايت

حما با

لیمح

دار هش

ليهر او

شدای ه

م هاست

سي.6

لیح م

سطدر

فی كا

نیسا

ع انمناب

و ه ها

دج بو

ی باشور

و كی

ملطح

ر سه د

اوليدار

هشی

ليدت ك

ساؤس

و مط

نقاجاد

و ايس

أسيت ■

لیلمل

ن اه بي

اوليدار

هشی

م هاست

سيط با

رتبای ا

راربرق

ی برا

ري كا

ز و سا

■

ریطرا

اضكز

مرا و

دهاواح

و شی

بخای

ه هخان

زارتا و

ط برتبا

ی ا برا

ري كا

ز و سا

■

ور، كش

سر سرا

در يه

اولدار

هشص

صور خ

ت دالعا

اطريع

ر سش��ا

انتن از

مينا اط

ولحص

ی برا

ري كا

ز وس��ا

ن بود

ود وج

■ مای

طقه من

ی وحل

ح مطو

س

43

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملیی

يد كل

یها

ندراي

و فها

زاراب

ت ري

ديب م

چوچار

با ط

رتب)م

از ی

اشی ن

يرپذ

طر خ

التم

احن(

حراب

1 ها ص

اخش

2 ت ضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 ی

راياج

ی ها

ت رفي

ظا و

س هقيا

م

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

ی ايت

حمش

نقنی

يباشت

و پان

ركنكا

ی ها

ت هار

منی

فع

نابم

لیما

گیماد

7. آ

ل تما

احيت

ديری م

ه هارنام

ر، بشدا

ی هرها

عياو م

ها ص

شاخور،

محش

بخات

ثيره تأ

هندارد

شدی ه

م هاست

سيدن

بواده

■ آمری

پذيطر

ل ختما

احن و

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپخ

لیمح

ی ن ها

زبا به

ليهر او

شداز ه

ل ااص

ت حالعا

اطسير

تفه و

جم تر

ای بر

ري كا

ز و سا

جود■ و

ن مال

عاليه

ی كت ها

وليسئ

و مها

ش ، نق

ن ها تلف

ارهشم

س، تما

ی س ها

آدر با

میس��ا

از ای

رسدست

ل قاب

ستهر

ن فش��ت

■ دالی

ح مسط

در ی

صلا

ی، ملل

ن ال، بي

لی )م

رندا دا

ر رگ��

ديطه

ه نقی ب

طه از نق

ی اجاي

جابت

ابليع ق

�ريس�

ور ه ط

ه بي ك

دادی ام

ه��اك

كم و

��عمناب

■ند.

شوت

يس و ل

صشخ

، مس ها

تمات

زئياو ج

ط نقا

( باتی

دولغير

ی ن ها

زما سا

ت وسا

ؤس، م

ایطقه

منن ها

سال ان

مان و

جاات

نجاي

برالزم

ت يزا

جهو ت

ها خت

رسا زي

بهات

نجای

ن هزما

ساهيز

تج و

جاد■ اي

ت اما

مقری

مكاا ه

س )بستر

ر دی د

شتمعي

ی اراي

و دها

ان انس

ن جا

ت ازفاظ

ی ح برا

اتكان

و امند

ی بلن ها

زميها،

گاه ناه

■ پی(

حلو م

ی قه ا

نطح م

سطدر

ی سم

رری

طرااض

ط شراي

ی برا

يیغذا

واد ه م

خيرت ذ

كاناو ام

ها بار

ی انآمد

كار و

دن بو

تیمليا

ي عرس

■ برعد

ستی م

واحدر ن

و( و پت

در چا

ذا،، غ

نیميد

آشاب

د )آمدا

ت امليا

ز عدنيا

مور و

بطمرت

ده ش��

ار انب

�یس�

اسات

يزاجه

د تجو

■ وائم

و دي

شگهمي

ور ه ط

ر بپذي

طر و خ

يرهو غ

ب ن آ

أميت، ت

وخن س

أميل، ت

و نقل

حمی

يبانشت

و پك

داره ت

رنام■ ب

ریطرا

اضط

شرايدر

ی اشت

هدی ب

ه هاگرو

ن بود

ده آما

■

ند دار

رار ی ق

ذيرب پ

س��يض آ

معردر

تر ش��

ه بيی ك

رادی اف

براداد

ك امدار

ی، ت��از

ه سماد

ی آدها

دار�تان

س�ن ا

بودود

وج■ م

قرا(و ف

ن زنا

ن،ولي

معلن،

نداالم

، سان

ودك)ك

ریطرا

اضيه

خلن ت

چنيهم

و دار

هشف

ختلح م

طوی س

برايی

رهاعيا

ن مدوي

■ تی(

قه انط

و می

حلح م

سطدر

ی سم

ت راما

مقری

مكاا ه

ه )بخلي

ی ترها

سيی م

سايشنا

ی برا

يیرها

عياو م

ها ويه

ن رعيي

■ تشده

ق واف

ی ته ها

رويام

انج و

ریطرا

اضيه

خلی ت

ت هاعالي

ن فمري

■ تی

رود از

و بعل

)قبری

طرا اض

ليه تخ

ن ازمينا

اطول

حصت

جهف

ختلح م

طوس��

در ی

رارضط

ط اشراي

ی باط

ارت�تم

س� سي

■ظر

ردن مو

انمك

در ت

اسياز

ردن مو

چهد آن

ماننبه

داد ا ام

و ين(

حران ب

دادداد

، امری

طرا اض

ليهتخ

ع )سري

ش اكن

ز ون ا

مينا اط

ولحص

ور نظ

ه مده ب

د شجا

ا ايه ي

��دا ش

جرل ا

نترو ك

ت ظار

م نس��ت

سي■

ها(ياز

با نب

ناسمت

44

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

ی يد

كلی

هاند

رايو ف

ها زار

ابت

ريدي

ب مچو

چاربا

ط رتب

)ماز

ی اش

ی نير

پذطر

خال

تماح

ن(حرا

ب

1 ها ص

اخش

2 ت ضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 ی

راياج

ی ها

ت رفي

ظا و

س هقيا

م

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

ی ايت

حمش

نقنی

يباشت

و پان

ركنكا

ی ها

ت هار

منی

فع

نابم

لیما

يا ع و

سريش

اكنه و

ارائ .8

ديمدا

ی اك ها

كم

له مقاب

و ش

اكنم و

جار ان

ظو من

بهول

سئت م

اما مق

نیرسا

الع اط

ر وشدا

ی ه برا

ظرردن

موحل

ر مكا د

ل ات قاب

دارهش

تم يس

■ سزها

نياب با

ناس مت

ریطرا

اضيه

خلی ت

جران ا

چنيهم

و ری

طرااض

تم يس

ی سعات

طالی ا

ه هاشبك

ق طري

از بط

مرت و

شدههد

تعنی

زتوات با

مليان ع

چنيهم

و بط

مرتت

دمان خ

دگاكنن

ين تأم

■ليه

ر اوشدا

هل

شكيد ت

امزط، ن

رتبی م

خشی ب

ه هاخان

زارتو و

ی مل

گیاهن

همل

سئو، م

شدس ار

شناكار

�ر س�

ا افی ي

هنگهما

ی ه ها

ميت■ ك

ت. اس

يازد ن

موركه

ی ايط

شردر

ی رار

ضطه ا

ميتن ك

دادي

مينتض

ت، اس

شدهنه

هزيته

ذشر گ

ت دكال

ش��ع م

رفای

برری

طرا اض

اقع مو

دركه

ی دولت

ی ك ها

كم از

يیاال

ح ب��ط

■ سشد.

ي بام م

الزك

ستي لج

ایت ه

مايو ح

ی كاف

جه بود

ي برا

ی ك ها

كمی و

يه اناح

و لی

لملن ا

ی بيك ها

كمنی

خوا فرا

هتی ج

ساسن ا

نوای بع

رارضط

ط اشراي

اه ايگ

ت جودي

وجر م

ظها■ ا

ی(ملل

ن الی بي

دولتغير

ی ن ها

زما سا

ها،لت

دوحد،

متلل

ن مزما

)سانی

فده

س��يد ر

ترنمند

يازه ن

ی كراد

ه افه ب

وطمرب

ی ك ها

كمكه

اينن از

مينا اط

ولحص

ی برا

دادو ام

ك كم

ت مليا

ر عت ب

ظار■ ن

ند.باش

می ن ن

د آزمن

نياكه

ی راد

ر افساي

به ك

كمير

مسف

حراز ان

ی اگير

جلو و

عتمان

و م

ت هاسار

ن خيزا

ی مزياب

. ار9

ب هاآسي

و

ی برا

يیزها

نياه و

اردی و

ب هاآسي

و ت ها

سار، خ

اتثير

ی تأزياب

ی ار برا

يیدها

راينو ف

ها ارد

انداست

ت، يزا

جهن ت

ديدك

دار■ ت

... ن و

مودی ن

سترو ب

رو ، دا

آب و

انمك

ذا، غ

شی بخ

ان مي

ی وخش

ی به ها

گروش

موزو آ

ل شكي

■ تارد

انداست

ور ه ط

ی بده

ش زار

ف گختل

ل مشكا

و ايل

حلی ت

ش ها رو

دن بو

جود مو

■

ها، گاه

ونتسك

ی ساز

باز.10

اتخدم

و ت ها

ساخزير

چهپار

يكبله

مقا و

نیزتوا

ر بادابي

ی تراح

ی ط برا

يفوظا

رح ف ش

عريو ت

ها كار

و ساز

ن بود

ود وج

م ■لی

لملن ا

و بيی

ملوح

سطدر

له مقاب

و نی

زتوای با

ش هاتال

ن مود

ی نليات

عم و

جاد■ اي

ی(، ليد

ی كن ها

تماساخ

گر دي

س ودار

ا، ماه ه

، چل ها

ا، پده ه

جال:

)مثی

بنايزير

ت سا

أسيی ت

ساز باز

ر ياعمي

ی ت برا

ریدابي

■ تشد.

ی باد م

جو مو

يه( اول

ابع من

ی وورز

شار ك

اموش،

موزش آ

ستر، گ

شتهدا

د: بمانن

ی )مات

خدها«

ان ختم

ساهتر

ی بساز

»بازی

برايی

ل هالعم

ورادست

و نما

راهن

بودود

وج■ م

ی گير

هره ی ب

برانها

ی آی ها

اناي تو

ا وت ه

هارل م

حلييا ت

ها ت آن

قامت ا

جهدم

مراب

تخی ان

برايی

ك هامال

ن بود

ود وج

■ مدام

تخ اس

گام هن

نهار آ

مؤثن

مكال

ت نقزمد

درا يا

قت مو

طوربه

كه ی

سانی ك

ش��تمعي

ی ه ها

زينی گ

زيابی ار

براالزم

ت العا

اطدن

بوس

�ترس�

ر د■ د

ند.ده ا

كرزی

زساو با

ی رار

ضطی ا

ت هاضعي

ی و برا

لیه م

دج بو

دن بو

جود مو

■

ریطرا

اضی

ك هاكم

ن يزا

د مآور

برای

برری

م گيصمي

ت تجه

ی ابط

ضو و

دهادار

ستانود ا

وج ■

دیصا

اقتحيا

و انی

زتوای با

ه هارنام

ی بساز

اده آم

ای بر

يیر ها

كاز و

سادن

بوجود

مو■

45

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملیی

يد كل

یها

ندراي

و فها

زاراب

ت ري

ديب م

چوچار

با ط

رتب)م

از ی

اشی ن

يرپذ

طر خ

التم

احن(

حراب

1 ها ص

اخش

2 ت ضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 ی

راياج

ی ها

ت رفي

ظا و

س هقيا

م

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

ی ايت

حمش

نقنی

يباشت

و پان

ركنكا

ی ها

ت هار

منی

فع

نابم

لیما

ی وصاد

اقتزی

زسا. با

11عی

تما اج

بیازيا

ب

حيات ا

ملياا ع

رتقی ا

برالی

ماوانه

شتی پ

توان باز

يجترو

ور نظ

ه می ب

جه ابود

ی ر ها

كاز و

سادن

بوجود

مو ■

ت يزا

جهی، ت

گيراهي

ل مسائ

و وها

يق ر قا

ظيی ن

شتمعي

ی زها

نيابی

ازيای ب

برادی

كليت

يدا تول

كدار

ه تط ب

ربوت م

نداست

■ مكود

و بذر

ی، ورز

شاك

نیزتوا

ر باك د

وچس ك

قيار م

ی د مال

اتسس

مؤيف

تعر ■

نیزتوا

ی باه ها

رنامدر ب

ها ياز

ی نساز

بازای

بريی

ه هارنام

ن ببود

ود وج

■ مثير

ت تأتح

مع جوا

ی برا

میرس

غيری

ه هاگرو

و لی

محت

ساؤس

ی م برا

يیل ها

لعمورا

دست و

نماراه

ن بود

ود وج

■ می

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديری م

جزاده ا

آين در

جهموا

رد مو

ایره

خطل

مقابدر

ت اوم

مقی و

دار پاي

جادر اي

ظو من

به■

د، د آم

واهش خ

ه پييند

در آكه

ی طرات

ل خمقاب

در ی

ادگت آم

جهی

عه اس��

توی و

ش��تمعي

يم ترم

ی ه ها

رنامدر ب

ن حرا

از بود.

د باهن

خول

دخي

47

نقش مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه چيست؟ مؤسس��ات سطح منطقه ای1 نقش اساسی را در هماهنگی و واسطه گری بين سطوح ملی و محلی ايفا می كنند. آنها عالوه بر مسئوليت های خود در زمينه مديريت محلی، می بايستي كه از برنامه ها، پروژه های پيش��گيری در كم كردن خس��ارات، آمادگی، مقابله، برنامه ها و پروژه های توس��عه ای معيشتی كه گاهي اوقات توس��ط نهادها و مؤسس��ات ملی طراحی و نظارت می ش��وند، پيروی و تبعي��ت كنند. به خصوص مؤسس��ات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران منطقه ای اغلب مسئول تهيه نقشه های ريسك و نيمرخ های آسيب پذيری، برنامه های تكميلي، توس��عه و اجرای برنامه های ساختاری و احتمالی، تدارك ورودی های اساس��ی، پيشنهاد و حمايت از تنوع های معيشتی، انتش��ار پيام های هشدار اوليه، تهيه برآورد

نيازهای فوری برای ارزيابی و امداد و نجات، می باشند.

چرا ارزيابي هاي سازماني در سطح منطقه انجام می شود؟ مقصود از ارزيابی سازمانی در سطح منطقه اين است كه:

■ شناسايی نقاط ضعف و قوت مؤسسات در سطح ميانی داخل سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران كش��وری با توجه ويژه به طراحی مؤثر و بكارگي��ری تمرين های مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران مربوطه محلی؛■ شناس��ايی خألهای خاص در ساختارهای س��ازمانی، نقش ها و ظرفيت ها به منظور طراحی معيارهايی جهت تقويت سيس��تم های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران موجود در سطوح استانی/منطقه ای/شهرداری ها، بهبود ارتباطات با بخش های آسيب پذير )به طور مثال: كشاورزی، منابع آب

و بهداشت( و تقويت هماهنگی های افقی و عمودی ميان فعاالن مختلف؛■ تحليل عاليق و ادراكات مختلف )و گاهی مغاير با هم(، توجه به سيستم مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران كليه فعاالن، شامل مقامات رسمی دولتی، سياست مداران، نمايندگان منتخب شوراها،

رهبران سنتی، كارآفرينان بخش خصوصی، سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی؛ و■ شناس��ايی صفات و مش��خصات ملموس س��ازمانی )سياس��ت ها، تعهدات و س��اختارهای سازمانی(، ملزومات پش��تيبانی )همانند: مناب��ع مالی، حمايت ها و فناوری های لجس��تيكی( و صفات ناملموس 1- اصطالح "منطقه" برای اشاره )از منظر محلی( به مهمترين اليه های سازمانی ميانی بين سطوح ملی و محلی عملياتی، اطالق مي گردد. اغلب از آن به عنوان سطح "منطقه" نام برده می شود، به هرحال، متناسب و با توجه به چارچوب يك كشور، ممكن است همچنين در برگيرنده "اس��تان"، "ايالت" و "شهرداری" باش��د. در كشورهايی كه ايالت و استان های دولتی در سطح دولت را به طور جداگانه مورد

بحث قرار می دهند، شيوه های مورد بحث در مدل 3 برای ارزيابی سطح ملی، مي تواند قابل بكارگيری باشد.

ارزيابی سیستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه

مدل 4

48

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

)مثل: ديدگاه ها و ادراكات، همچنين در نظر گرفتن عوامل انگيزشی( كه ميزان موفقيت برنامه های ]مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه را تعيين می نمايد.

جعبه 1 .4 مراحل مديريت جمع آوری اطالعات در سطح منطقه ای

مأموريت خود را در موعد مقرر كه ش��امل درخواس��ت نشست گروه ذي نفعان و ذی نفوذان كه پيش��تر مطرح گرديده اس��ت، اعالم نماييد. در هنگام ش��روع، ديداری مقدماتی و اوليه با مقام ارشد مؤسسه محوری مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران محلی به منظور توجيه مقدماتی و دعوت

و جلب كمك مؤسسه مربوطه را فراهم آوريد: ■ برگزاری نشس��تی با ذی نفعان و ذی نفوذان به منظور: )1( جلب پش��تيبانی و تعهد آنها؛ )2( شناسايی عوام��ل كليدی راهبردهای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح منطقه؛ و )3(

توافق بر سر دغدغه های اصلی كه بايد در سطح منطقه اظهار و مورد توجه قرار گيرند.■ پايه ريزی نكاتی بر مبنای خروجی های1 با كيفيت منتج از نشس��ت مربوطه ش��امل آماده سازی چك ليس��ت هايی از سئواالت و ابزار قابل اس��تفاده در مؤسسات متفاوت در سطح منطقه، استفاده از آن به عنوان منابع مرجع، س��ئواالت و موضوعات مورد اش��اره در جداول 1 .4 و 2 .4. سئواالت بخش محور نيز به نحو مقتضی و آن گونه ای كه مناسب باشد می بايست تهيه شوند )به طور مثال: سئواالت مربوط به بخش كش��اورزی جدول 2 .4 را ببينيد( و س��پس مجموعه ای از مصاحبه ها و جلس��ات

گروهی را با ذی نفعان منتخب متناسب با استفاده از سئواالت و ابزارها برقرار كنيد.■ اگر موضوعات مهم نگران كننده يا مورد اختالفی در حين اين فرايند پديدار ش��د، تيم ارزيابی نياز پيدا خواهد كرد تا يك جلسه فنی با طرف های نگران و عالقمند و به منظور حصول شفاف سازی

حقايق و داللت ها و استدالل های الزم در خصوص نكات متنوع ديدگاه ها ترتيب دهد.■ قبل از برگزاری جلسه نهايی با ذي نفعان: )1( نموداري از ارگان های مختلفی كه در سطوح منطقه ای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران درگير هستند، خالصه ای از شاخص هاي اختيارات مختلف آن ها، نقش ها و مسئوليت آن ها و طبيعت ساز و كار هماهنگی تهيه كنيد؛ و )2( تهيه يك ارائه تصويری كه نتيجه مطالعات در مورد نقاط قوت و ضعف سيس��تم های سازمانی موجود شامل س��از و كار های هماهنگی، منابع در دسترس و كاركنان و كارشناسان، فرصت هايی كه برای بهبود

بخش الزم هستند را خالصه وار بيان كند.پيش نويس يافته های خود را برای مرور و نقد و بررسی در جلسه نهايی با ذي نفعان آماده كنيد تا

در آن جا يافته ها و استنتاج هاي شما مورد بازبينی و بررسي قرار گرفته و اصالح شود.

1- Outcomes

49

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه

ارزيابی را چگونه آغاز كنيم؟فرايند ارزيابی در س��طح منطقه با اين تصميم كه با چه كس��ی تماس حاصل نماييم ش��روع می شود.

تماس های مفيد برای جمع آوری اطالعات مربوطه به شرح زير است:■ نمايندگان مؤسسات محوری در منطقه برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و همچنين

نمايندگان كميته های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران منطقه ای و زير منطقه ای؛■ س��ران واحدهای مختلف منطقه و يا نمايندگان آنها )به طور مثال بخش های كش��اورزی، منابع آبی،

بهداشت، آموزش و بخش های فعاليت همگانی(؛■ نمايندگان بخش های فرعی منطقه ای، سازمان ها و مؤسسات تحقيقاتی و آموزشی؛

■ نيروهای خبره درگير در پروژه های توسعه در سطح منطقه؛■ نمايندگان سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی؛

■ نمايندگان سطح منطقه ای در سازمان های توليدی، تعاونی ها و سازمان های اقتصادی؛ و■ تجار محصوالت بخش خصوصی، تأمين كنندگان منابع مورد نياز، رسانه ها و مسئولين حمل و نقل.

گام های زير می تواند در ارزيابی س��طوح اس��تانی، منطقه ای يا ش��هری مؤسس��ات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران مؤثر باشند. )جعبه 1 .4(

از آن جايی كه تنوع گس��ترده ای از ذی نفعان درگير سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناشی از بحران در سطح منطقه، وجود دارد، انجام دادن مصاحبه های چندساختاری تنظيم شده متناسب با گروه ها و ي��ا نمايندگان مؤسس��ات ذی نفع و ذی نفوذان متفاوت، روش و ش��يوه ای مؤث��ر در ثبت عميق و امكان در نظر گرفتن عقايد و نظرات متفاوت می باش��د. يكی از اهداف تحليل مربوطه، مقايس��ه چشم اندازها و ديدگاه های مختلف ذی نفعان و ذی نفوذان می باش��د. گام های س��ازمان يافته پيشنهادی در جعبه 1 .4 فقط

نشانه و شاخص می باشند و ممكن است نياز به تطبيق آنها در شرايط مختلف به وجود آيد.

موضوعات مشخصی كه در سطح منطقه می بايستی مورد اشاره و تأكيد قرار بگيرد)ال�ف( درك خط�رات موجود در منطقه و نيمرخ های ميزان آس�يب پذيری ناش�ی از آنها. اين مطلب ش��امل

درك روش��نی از انواع خطرات و بحران هايی اس��ت كه امنيت معيشتی و توسعه ای را به طور اساسی كه ب��ه صورت متناوب و ب��ا توجه به فصول مختل��ف رخ می دهند، مدنظر قرار می ده��د. خطرات منطقه ای و نقش��ه های آس��يب پذيری به مانند نقشه های محدوده زيست كش��اورزی1 يا تقويم های خطرات فصلی، اگر در دس��ترس باش��ند، همگی ابزارهايی ايده آل برای اين منظور هستند. اين البته بسيار دشوار است كه الگوهای اجتماعي- اقتصادی حاكم، موهبت های منابع طبيعی، فعاليت های معيشتی و مكان و نيمرخ های احتمال خطرپذيری اطالعات گروه ها يا )بخش هاي( بيش��تر در معرض خطر را بفهميم و اين اطالعات را با نقش��ه های نقاط در معرض خطر ارتباط دهيم. در انتخاب معيارهای اس��تفاده شده برای تعريف احتمال خطرپذيری مخاطرات و آسيب پذيری در سطح منطقه بايد فاكتورهای سازمانی و اجتماعي- اقتصادی را كه باعث افزايش ميزان آسيب ناشی از خطرات می شوند را نيز در نظر گرفت. اطالعاتی در مورد تأثيرات بحران هايی كه در گذش��ته اتفاق افتاده اس��ت، مقابله های انجام شده و آموزه های فرا گرفته شده از آن به

طور مساوی از اهميت بااليی برخوردار است.

1- Agro-Ecological Zone (AEZ)

50

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

دول 1 .4ج

صوصیش خ

ت محلی و مردم نهاد، سازمان جوامع مدنی، رهبران محلی و بخی مبتنی بر اجتماعا

ی غيردولتی، سازمان هان محلی، سازمان ها

سئوليی م

ب برای منتخ

ت كليدسئواال

ن منطقهسئولي

می

ی غيردولتی و سازمان هاسازمان ها

جوامع مدنیرهبران محلی

ب و سنتی()منتخ

صوصیش خ

نمايندگان بخ

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران ت های مديري

■ اينكه كدام فعاليت در س��طح منطقه انجام گردد؟ )بطور

بوس��يله چه نوعي از مؤسسات، پيشگيری، آمادگی، مقابله، بازتوانی و بازسازی(

مثال: ممانعت احتمال خطرپذيری ناشی از

■ آيا برنامه بخشی يا بين بخش��ی مديريبحران و يا ساختاری وجود دارد؟

ش هايی فرا روی س��ازمان شما در به كارگيری و اجرای برنامه ■ چه چال

ت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران خواهد بود؟ چه موانعی مديري

ث تحليل رفتن عملكردهای مؤثر می شود؟باع

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح ت های مديري

■ اولويمنطقه چه هستند؟

ت احتمال خطرپذيری ش مديري

■ كدام مؤسسه )اگر وجود دارد( آموزش موردنظر

ناشی از بحران را در سطح منطقه انجام می دهد؟ و آموزت؟ و چگونه می ت��وان آن را بهبود

به چ��ه ميزان مرتبط و مؤثر اس��بخشيد؟

ت احتمال ت س��ازمانی برای مديري

ب تقوي■ از نظر ش��ما مهمترين جوان

ت؟خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه چيس

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران را چگونه ■ منطق��ه، منابع مديري

ت های محلی، بسيج می كند؟ به طور مثال منابع ملی يا منطقه ای، ماليا

ف اهداكننده منابع مالی و ام��داد و غيره؟ با چه نوع ت مختل

مؤسس��ات آوردن منابع

ت در به دسمش��كالتی)اگر وجود دارد( ممكن اس��

ب مواجه ش��ويم؟ و چگونه می ت��وان آن را حل كرد يا مالی متناس��ش داد؟

كاهت لجستيكی، مالی و يا فنی را منطقه از سطوح ملی می تواند

■ چه حمايت كند؟ هماهنگی های عم��ودی و افقی به چه ميزان می تواند

درياف��مؤثر باشد؟

■ منابع پيام های هشدار اوليه در سطح منطقه چه هستند؟ آيا در سطح ملی و يا منطقه ای فعال شده اند؟ چگونه سيستم های هشدار اوليه را می توان بهبود بخشيد؟ چه كسی مسئول ترجمه و انتقال پيام های هشدار اوليه و

يا دادن هشدار در مواقع اضطراری می باشد؟ب پذيرترين افراد دسترس��ی پي��دا كرد؟ آيا

■ چگون��ه می توان به آس��يت احتمال

رويكردهای مشاركتی به وس��يله سازمان شما برای مديريت؟

ش فقر به كار گرفته شده اسخطرپذيری ناشی از بحران و يا كاه

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران به وسيله ت های مديري

■ كدام فعاليسازمان های غيردولتی يا س��ازمان جوامع مدنی انجام می گردد؟ به طور ت

ت، پيشگيری، آمادگی، مقابله، بازتوانی، بازسازی و مديريمثال: ممانع

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در سازمان های مبتنی بر اجتماعا

محلی و مردم نهاد؟ش س��ازمان های غيردولت��ی و س��ازمان جوام��ع مدن��ی در بدنه هاي

■ نق��ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از

برنامه ري��زی و تصميم گيری در مديريت احتمال خطرپذيری ناشی

ت؟ آيا آنها در كميته های مديريبحران چيس

ش فعالی در اجراي ت می كنند و يا نق

از بحران در س��طح منطقه ش��ركت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران دولتی دارند؟

برنامه های مديري■ از ديدگاه س��ازمان های غيردولتی يا س��ازمان های جوامع مدنی در سطح ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران كدام

ت های مديريمنطق��ه اولوي

ت؟اس

ب پذيری را ■ كدام گروه ها در نواحی روس��تايی و ش��هري بيش��ترين آسي

ت؟دارند؟ چگونه می توان به آنها به بهترين نحو دسترسی داش

ت احتمال خطرپذيری ناشی ■ آيا هيچگونه ساز و كار هماهنگی ميان مديري

ب محلی، از بح��ران در حال اج��را وجود دارد؟ چگونه بدنه ه��ای منتخ

ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران ت های مديري

ش با فعاليدرهم كن

انجام ش��ده توسط س��ازمان های غيردولتی و س��ازمان های جوامع مدنی هماهنگی الزم را انجام می دهد؟ اين س��از و كارها به مانند ارتباط شان با ت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

ش عمومی مديريسازمان های بخ

مؤثر بوده؟ و چگونه می توانند توسعه يابند؟ت احتمال

■ نظر ش��ما در مورد كارايي سيستم های دولتی در اجراي مديريت؟

خطرپذيری ناشی از بحران چيس■ مناب��ع مالی س��ازمان های غيردولتی و س��ازمان های جوام��ع مدنی برای ت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران چگونه تأمين

ت های مديريفعالي

مي ش��ود؟ به چه ميزان پاس��خگوی نيازها می باش��ند؟ آيا كافی هستند؟ ش داد؟

چگونه می توان آنرا افزاي■ با چه مالحظاتی و چگونه مي توان خدماتي را كه سازمان های غيردولتی يا ت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

سازمان های جوامع مدنی به مديريش داد؟

ت كرد و افزايمی دهند تقوي

■ چه نوع از رهبری محلی در سطح ش آنها

منطقه ای وجود دارد و نقت احتمال خطرپذيری

در مديريت؟

ناشی از بحران چيست احتمال

ت ه��ای مديري��■ اولوي

خطرپذيری ناش��ی از بحران در ت؟

سطح منطقه چيسب جمعيتی ش��هري يا

■ كدام تركيب پذيرترند؟ چرا؟

روستايی آسي■ آي��ا هن��گام اج��راي برنامه های ت احتم��ال خطرپذيری

مديري��ناش��ی از بحران، رهبران محلي در مقايسه با سازمان های دولتی، س��ازمان های غيردولت��ی و ي��ا ت

سازمان های جوامع مدنی مزيدارند؟

كاراي��ی ■ نظ��ر ش��ما درب��اره

سازمان های دولتی، سازمان های غيردولت��ی و ي��ا س��ازمان های در اج��رای

جوام��ع مدن��ی ت احتم��ال

برنامه ه��ای مديري��خطرپذي��ری ناش��ی از بح��ران

ت؟چيس

ب محل��ی چگونه ■ اعض��اي منتخ

تعامل و هماهنگی الزم در مورد ت احتمال

ت ه��ای مديري��فعالي

خطرپذي��ری ناش��ی از بح��ران كه توسط س��ازمان های دولتی، س��ازمان های غيردولت��ی و ي��ا سازمان های جوامع مدنی منظور

شده را انجام می دهند؟

ت احتم��ال ■ آي��ا در كميته ه��ای مديري��

خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح ت

ش خصوصي نيز مش��اركمنطقه، بخمی جويد؟

ش خصوصی ش س��ازمان های بخ��

■ نق��خطرپذي��ری

ت احتم��ال در مديري��

ت؟ به طور مثال: ناش��ی از بحران چيس��

ت، پيش��گيری )مثال تنوع خانوار ممانع

ب��ا توجه ب��ه بازاره��ا، ورودی عرضه و ت(؛ آمادگی

ت، تلفن ها، ارتباطاخدما

ت سيس��تم های )جم��ع آوری اطالع��ا

هشدار اوليه، ذخيره غذا، منابع توليدي و غي��ره(؛ مراح��ل مقابل��ه و بازتوان��ی ت س��ريع برای

س، اقداما)انب��ار اجن��ا

تحويل غذا، بذر، وس��ايل كش��اورزی ت دام��ی(؛ و

و ماهی گي��ری، تولي��دابازس��ازی )جاده ه��ا، پل ه��ا، اس��كان، ت ب��ازاری، سيس��تم های حمل

خدم��اس و مراكز

و نقل، فروش��گاه ها، م��داربهداشتی و غيره(؟

ش ت برای بازس��ازی، ب��ا بخ

■ آي��ا دول��خصوصی ق��رارداد منعق��د می نمايد؟

ت؟ت آن چيس

ف و قونقاط ضع

■ آي��ا در تهي��ه مصال��ح موردني��از برای بازس��ازی مش��كل وج��ود دارد؟ در ت

ت موجود بودن آيا اين مشكالصور

قابل حل هستند؟ش خصوصی فراهم آورنده ابزارها

■ آيا بخت احتمال

و نيازهاي مالي ب��رای مديريخطرپذيری ناشي از بحران می باشد؟ يا ض دادن پول يا كاال اين امر

از طريق قرت مي گيرد و به چه ميزان؟

صور

51


جعبه 2 .4 فهرست موضوعات مطرح در بخش كشاورزی در سطح منطقه

مفهوم آسيب پذيري■ نواحی جغرافيايی و زيس��ت كشاورزی در معرض احتمال خطرپذيری، تاريخچه تأثيرات و برآورد

خسارت و خرابی ها■ گروه های معيشتی در معرض احتمال خطرپذيری )كش��اورزان، گله داران، ماهی گيران، روستاييان

فقير، مردم بومی، زنان، كودكان، افراد مسن و معلولين(■ زير بخش های بيش��تر در معرض احتمال خطرپذيری )به طور مثال: برداشت محصوالت كشاورزي،

ماهی گيری، شيوه معيشتی چوپاني(■ نقشه های احتمال خطرپذيری مرتبط با كشاورزی و بخش هاي وابسته

طرح های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، فعاليت ها و ظرفيت های فنی در کشاورزی

■ امور و فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران انجام شده در قسمت كشاورزی و بخش های وابسته

■ بخش های توس��عه ای كش��اورزی رس��می، بخش هاي ش��يالت و دامداري درگي��ر در فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ آماده س��ازی پيام های هش��دار اوليه، بولتن هاي پيش بيني كننده و تأثيرات ديدگاه های مطرح ش��ده برای كشاورزان، دامداران و ماهی گيران

■ موجود بودن برنامه های ساختاری در مؤسسات بخشی كشاورزی وابسته و مرتبط■ مثال هاي��ی از يكپارچگي فعاليت ه��ای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در برنامه های

بخشی كشاورزی و وابسته منطقه■ راهبردهاي توسعه ای معيشتی در كشاورزی و بخش های وابسته

■ نقش گروه های آس��يب پذير در مهيا كردن برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در بخش كشاورزی

■ مواجه با چالش ها و محدوديت هاي مؤسس��ات بخش كش��اورزی در اج��رای برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ انواع مقاوم س��ازی سازمانی درون بخشی مؤسسات قسمت كش��اورزی كه از اهميت بيشتری براي بررسی مؤثر اجرای برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران برخوردار است.

■ ميزان مش��اركت كنسرس��يوم های تج��اری- كش��اورزی، اتحادي��ه توليدكنندگان ب��ذر، اتحاديه توليدكنندگان، اتحاديه استفاده كنندگان از آب، گروه های آبياری

■ وجود تسهيالت زيربنايی و زيرساختی رسمی مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، در پشتيبانی و هماهنگی با كشاورزی در سطح منطقه همانند:

□ كش��اورزی رس��تنی ها: انبارداری، ذخيره بذر، زمين های خرمن كوبی گروهی، خزينه گروهی، ساختارهای ذخيره آب روستايي، حوضچه های تصفيه آب، آب بندها، چاه ها و غيره.

□ دامداری: انبار و نگهداري علوفه، محافظت و پناه دادن احشام و دام، محل گردآوری دام و طويله، مراكز مرغداری و تخم گذاری، مراتع و امكانات ذخيره غذايی به منظور تغذيه دام و طيور

52

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

)ب( تحليل تنظيم امورات س�ازمانی و تأثيرگذاری آن ها و س�از و کار هاي هماهنگی های افقی و عمودی برای

مديريت احتمال خطرپذيری ناش�ی از بحران. اعضای گروه بايد صراحتا و به درس��تی درك كنند كه فعاالن

اصلی مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در سطح منطقه چه كسانی هستند. آن ها همچنين نياز دارن��د بدانن��د كه چه فناوری ها، ابزاره��ا و روش ها، قوانين و مقرراتی )فرامين و دس��تورالعمل های الزم االج��را( و همچنين منابع انس��انی برای تحليل احتم��ال خطرپذيری و آس��يب پذيری، ممانعت از احتمال خطرپذيری تأثيرات پيشگيرانه، سيستم هشدار اوليه، برنامه ريزی ساختاری و برنامه ريزی مديريت احتمال خطرپذيری، مقابله در ش��رايط اضطراری در دس��ترس می باش��د. درك اينكه چرا و چگونه مسئوليت ها، برای كليه اين اهداف به صورت افقی و عمودی تقسيم و هماهنگ می شود، ضروری است. ارزيابی ساز و كار های مالی و سطوح بودجه ای برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران نيز ضروری است.

)ج( ارزيابی س�از و کار هايی برای رس�يدگی به جوامع و خانوارهای آس�يب پذير و ارتباط آن با جوامع سطوح

محلی و ملی. از آنجا كه منطقه به عنوان يك واس��طه بين س��طوح اجتماعی و ملی عمل می كند، اين مهم

است كه تأثير و تناسب نقش ها و مسئوليت های آن در اين زمينه ارزيابی شود. به طور مثال: از موضوعات كليدی كه بايس��تی حتما كنترل ش��وند عبارتند از: موجوديت مدل های خاص، دستورالعمل ها، هنجارها، قواعد و سياس��ت ها در سطح منطقه برای ترجمه و تفسير سياست های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در س��طح ملی با برنامه راهبردهاي مختص منطقه. كيفيت برنامه ها و راهبردهای توسعه يافته در س��طح منطقه می تواند به عنوان ش��اخص خوبی از ظرفيت های فنی سطح منطقه ای باشد. دانش و آگاهی س��طوح منطقه ای از ويژگی های آس��يب پذيری انواع مختلف طبقات اجتماع��ی- اقتصادي جمعيت های منطقه و برنامه ها و س��از و كار های موجود برای كمك به آنان، ش��اخص های معتبری از نقش مس��ئوالنه منطقه ای در مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران می باش��د. وجود سياس��ت های منطقه ای برای ترويج مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلی، همچنين می تواند به عنوان شاخصی برای مؤثر بودن منطقه در اجرای نقش واسطه ای آن باشد. نهايتا، ضرورت دارد كه دانسته شود كدام وظايف توس��ط سازمان ها و مؤسسات س��طح منطقه معموال می بايستی صورت پذيرد و چه منابع و تجهيزاتی برای اس��تفاده آنها در شرايط اضطراری يا اينكه برای اقدام به عنوان واسطه بين ساز و كار های

سيستم ارزيابی و کنترل

■ وجود خألهايی برای كنترل كردن تأثيرات بحران ها بر گروه های جمعيتی مختلف و بر روی اقتصاد روستايي

■ ارزيابی منظم از خس��ارات و تخريب های بحران ها در كشاورزی و بخش های وابسته و نيرومندي و قابل اتكا بودن روش ها و شيوه ها

■ كنترل شاخص هاي ارزيابی پروژه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقه■ وج��ود كانال های تبادل اطالعات درب��اره بحران ها، هماهنگی و ارتباط با كش��اورزان، دامداران و

ماهی گيران

53


مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طوح ملی و محلی عمل می كند و يا اينكه به عنوان ايفاگر نقش هماهنگ كننده در دسترس باشند.

به جای گذاشتن ردپايی از اطالعات به هنگام انجام ارزيابیج��دول 2 .4 كه به عنوان اطالعات كمكی ب��رای كنترل و نظارت نتايج و خروجی های با كيفيت و يافته های حاصل از نشس��ت های بارش فكري، مباحثات و مصاحبه های گروهی و تش��خيص و شناسايی خألها برای كاوش ها و تحليل های آينده می بايس��تی در انتهای ارزيابی در سطح منطقه ای پر شود. همراه با جدول های مش��ابه ای كه بعد از تكميل ارزيابی های س��طح عمومی و ملی )مدل هاي 3 و 5 را ببينيد( پر می شوند، اين جدول ورودی های با ارزشی جهت تحليل جامع و تدوين پيشنهادات را تهيه می كند )مدل

6 را ببينيد(.

بررسی مطالعه كوتاه مدت »محصوالت« در سطح منطقه»محص��والت« كوتاه مدت كه از مطالعه س��طح منطقه ای به دس��ت مي آيد به عن��وان ورودي براي

ارزيابی فراگير به كار مي رود و شامل موارد زير است:■ نيمرخ خطرات منطقه ای و نقشه آسيب پذيری چند مخاطره ای در سطح منطقه

■ نم��ودار خالص��ه )دياگ��رام ون( از س��ازمان های مختلفی كه در س��طح منطقه ب��ا مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بح��ران درگير بوده، كه بيانگر تعهدات آن ها، نقش ها، مس��ئوليت ها و ميزان

تعامل آن ها می باشد.■ دياگرامي از نقاط قوت و ضعف )نمودار SWOT( سيس��تم های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی

از بحران در سطح منطقه ■ جداول تكميل شده كنترل و نظارت

54

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

4. 2

ولد

جقه

نطح م

سطدر

ن حرا

ز بی ا

اشی ن

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

م مست

سيی

يد كل

یها

ندراي

ت فظار

ه نرگ

ببا

ط رتب

ی)ميد

كلی

هاند

رايو ف

ها زار

ابی

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

ب مچو

چارن(

حراز ب

ی ااش

ن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

سیتر

دست

بليقا

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كانی

ی فها

ت هار

مع

نابم

لیما

ی ذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

1. اران

بحی از

ناش

ایطقه

منی يا

حلت م

اعاجتم

ی اذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

ی ال ها

لعمورا

دستن

بودس

سترر د

د ■شده

رد اندا

است و

فق توا

وردی م

ذيرطرپ

ل ختما

احبی

رزيای ا

دهاكر

روي و

ه هاشيو

■

ی ه ها

موزو آ

قه نط

ح م��ط

ر سي د

ذيرطرپ

ل ختما

احبی

رزيای ا

رهاابزا

ی گير

كاردر ب

ب جار

ی تاب��

رزي■ ا

سستر

ر ده د

شدته

گرفرا

فی

مدنمع

جوان

زما سا

ی يادولت

غيری

ن هازما

سای و

مومو ع

ی وص

خصش

بخاي

ش هو نق

ها يت

ئولمس

■ت.

اسيده

گردی

جراي و ا

شدهف

عريي ت

ذيرطرپ

ل ختما

احبی

رزيای ا

براود.

ی شز م

رو به

ظم من

طوربه

و اده

آمطقه

منطح

ر ست د

طراو خ

ي ذير

ب پآسي

ی ه ها

قشن ■

يا ري

پذيطر

ل ختما

احاي

ي هيژگ

ل وشام

ت، الس

ا بان ه

ي آذير

ب پآسي

ن يزا

ه مي ك

ردمز م

ي ادمان

چي■

ت. اس

شدهده

آماي،

ذيرب پ

آسيت

صوربه

و �ده

ش�ی

��ازه س

مادف آ

ختلي م

ش ها بخ

درطقه

منطح

س��در

ي ذير

طرپل خ

تما اح

رخنيم

■ند.

شومي

وز ه ر

م بنظ

من

حرااز ب

ي ناش

ي ذير

طرپل خ

تما اح

ي ازاوت

متفاع

انواي

بررها

شداف ه

ختلح م

طوس��

ي برا

طيضواب

■ت.

اسشده

ن معي

ران بح

ي ازناش

ي ذير

طرپل خ

تما اح

ایي ه

زيابت ار

دقرل

كنتت

جهن

مكادر

زم ال

بيرتدا

ود وج

■

و رت

نظال،

نتر. ك

2ل

تما اح

يتدير

ی مريز

امه برن

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپخ

ي ي ها

ذيرب پ

آسي و

ریپذي

طرل خ

تما اح

د برأكي

ي ت برا

ریپذي

طرل خ

تما اح

يتدير

ز مع ا

جامی

مه ارنا

ب ■ت.

اسيده

گردن

دويو ت

يه ته

قه،نط

ر مد د

جو مو

دیكلي

ی ه ها

گرو و

لیمح

ن برا

رهی،

مدنمع

جوان

زما سا

ی يادولت

غيری

ن هازما

ساي با

تركش��

ي مريز

امه برن

■ت.

اسشده

ام انج

ی ردم

مزي

ه ريرنام

ي بدها

راينر ف

ر دخط

ض معر

در ی

ه هاگرو

ن بود

ير درگ

■

طقه من

طحر س

ه دشد

را اج

ايه ه

رنامو ب

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديری م

ه هاروژ

■ پيد.

نمامی

يد تأك

قه نط

ح مسط

در نه

دگا چن

ك يای ت

ی هاذير

ب پآسي

بر د،

جو مو

ذيرب پ

آسيی

ه هاقش

■ نی

ناشي

ذيرطرپ

ل ختما

احات

الع اط

نیرسا

وز ه ر

و بدن

كررل

كنتي

برايی

ت هاولي

سئو م

ها كار

و ساز

■طقه

منطح

ر سه د

شدف

عرين ت

حرااز ب

از شی

ی ناذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ی مه ها

رنامی ب

جرا و ا

رلكنت

ی برا

�دهش�

ف عري

ی تص ها

�اخش�

■وت

تفال م

وامی ع

ذاريرگ

تأثزان

ميبی

رزيا و ا

رانبح

ند.ی ك

ك مكم

يد ش آ

م پيقدا

و اله

داخی م

براده

آيندر

ت اس

كن مم

كهی

هايت

رصو ف

ان حر

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

ب چو

چاراز

ی جزي

هر در

ی و فن

ی زمان

ساص

شخی م

ت هارفي

ا ظها ب

ان ازم

ی سساي

شنا به

ص هااخ

- ش1

تیمليا

: عO

ی، ليات

عمغير

ما د ا

جومو

:EN

Oد،

جومو

غير :N

E :بی

زيا ار

ای بر

دهد ش

نهاپيش

ی بند

بقه - ط

2فی

كا: نا

I ،ش

بخت

ضاي: ر

S ،ب

خو :G

ی: زياب

ارای

برده

د شنها

پيشی

بندبقه

- ط3

55

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقهبا

ط رتب

ی)ميد

كلی

هاند

رايو ف

ها زار

ابی

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

ب مچو

چارن(

حراز ب

ی ااش

ن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

سیتر

دست

بليقا

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كانی

ی فها

ت هار

مع

نابم

لیما

ریشگي

و پيت

مانع3. م

ران بح

از

ل حلي

ه، تشد

ته گرف

را ی ف

ه هاموز

و آطقه

منطح

ر سن د

حرااز ب

ی گير

يشبا پ

طه راب

درشته

گذب

جارت ■

شدهت

قويو ت

ظرردن

موان

مكدر

ود وج

ه ميران

شگف پي

هدادر ا

ی حل

ت ماعا

جتمت ا

اركمش

■

ق طري

از ه و

شدت

ريافی د

ح ملسط

از كه

يیدها

دار�تان

س� و ا

ندهت كن

مانعو م

نه يرا

��گيش

ی پي ها

اور■ فن

ت. اس

شدهت

قويو ت

ی گير

كاربه

ي خش

ي بخط

ت سا

ؤسم

و جود

موای

سعه تو

ايه ه

رنامدر ب

ص خا

عتمان

ی م برا

�يش�

بخات

سس مؤ

ایت ه

وليس��ئ

و مت

هداتع ■

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

معت

مانو م

ی گير

يشی پ

براس

سترر د

ی د مال

ابع من

ا واره

و كاز

س ■ف

ظايح و

شر و

ستود ا

وجه م

طق من

طحر س

ن دحرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديری م

ه هاميت

■ كت.

اسشده

ن دوي

و تف

عريف ت

شفات

صوربه

ها آن

ش و نق

ل تما

احيت

ديرب م

ركي4. ت

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

خسعه

توزی

ه ريرنام

در ب

ت. اس

طقه من

ايسعه

توای

ه هرنام

با بته

يخ آم

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

م ■ت.

اسشده

ف عري

ه ترنام

در بی(

ورزشا

: كال

مثطور

به ها )

ش بخ

ايرا س

ت باطا

رتب■ ا

ل تما

احيت

ديرد م

دي��ی ج

ك هاكني

ی ت��از

ه سدين

نهای

��رای ب

هايامه

برندن

بو�ی

يات�عمل

و �ود

ج� مو

■ران

بحی از

ناشی

ذيرطرپ

خ از

شیی نا

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديرا م

ب بناس

متب و

خوب

جارس ت

قيان م

عييی ت

برايی

رها كا

ز وسا

■سی

برررد

موان

مكدر

ن، از آ

ده ه ش

رفتا گ

فرای

زه هآمو

و ران

بحطقه

منطح

ر سی د

كارهم

و گی

اهنهم

ی برا

نیزما

ساای

ارهو ك

از ن س

بودود

وجم ■

طقه من

طحر س

ع دمناب

ن مود

ج نسي

ی برها

كاز و

سادن

بوجود

مو■

ي ت ها

عالي و ف

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ی م برا

ايطقه

منطح

ر سه د

دجص بو

صي تخ

■آن

دار ه م

سعتو

دار ه م

��عوس

ی تت ها

عاليبا ف

ن ��را

بحی از

ش��ی نا

ذيرطرپ

ل ختما

اح�ت

ري�مدي

در ت

اركش��

د م��و

وج ■

سیبرر

رد مو

انمك

در ی

حلن م

برا ره

ی ووص

خصش

،بخنی

ع مدوام

ی،جدولت

غيری

ن هازما

،ساتي

دول از

�یش�

ی ناذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ر می د

حلن م

برا ره

اده��تف

اسای

ص بر خا

ایه ه

دجص بو

صيتخ

■سی

برررد

موان

مكدر

ی گوي

سخی پا

رها كا

ز و سا

ر ومدا

عه وس

ی تت ها

عاليو ف

ن حرا

ب

ت العا

اطشار

انتی و

سازگاه

5. آری

پذيطر

ه خط ب

ربوم

طقه من

طحر س

ی دگاه

ش آفزاي

ی ا برا

يیرها

كاز و

سادن

بوتی

ملياع ■

با ري

پذيطر

ل ختما

احات

الع اط

ينت ب

اطارتب

ی ارار

برقی

براسی

برررد

موحل

ر مي د

هايكار

و ��از

■ سی(

مدنمع

جوا و

تیدول

غيری

ن هازما

سال:

شامل )

سئوي م

ش ها بخ

ا ون ه

زماسا

ي ه ها

شبك و

ه هاسان

ق رطري

از م و

موي ع

برالی

محي

ن ها زبا

بهري

پذيطر

ل ختما

احات

الع اط

شارانت ■

. . و .

ي عات

طالا

56

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

با ط

رتبی)م

يد كل

یها

ندراي

و فها

زاراب

ی ير

پذطر

خال

تماح

ت ري

ديب م

چوچار

ن(حرا

ز بی ا

اشن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

سیتر

دست

بليقا

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كانی

ی فها

ت هار

مع

نابم

لیما

ليهر او

شدای ه

م هاست

سي.6

لیح م

سطدر

طقه من

طحر س

ه دشد

ت رياف

ي د مل

طحر س

ه داولي

دار هش

ی م ها

پيا ■

طقه من

طحر س

ه داولي

دار هش

ار تش

ي ان برا

ييرها

كاز و

سادن

بوجود

مو■

ط وس

ه تاولي

دار هش

ی م ها

س��ت سي

به�ی

س�ستر

ز دن ا

مينا اط

ولحص

ی برا

يیم ها

س��ت سي

دند بو

جو مو

■ند.

باشمي

ي ذير

ب پآسي

ت تح

تر يش

ه بي ك

ردمم

ليهر او

شدای ه

رها كا

ز و سا

ا وم ه

پياات

الع اط

شار انت

ایده

هبرن را

دويو ت

يه ته

■

ليهر او

شدای ه

م هاست

سي در

شدهته

گرفار

ه كش ب

دانزی

سامی

■ بوت

يري مد

ایه ه

رنام و ب

حورش م

بخؤثر

ی مه ها

دگا دي

زيه سا

مادي آ

برايي

رها كا

ز وس��ا

ن بود

ود وج

■ مجود

موري

پذيطر

ل ختما

احل

تما اح

يتدير

ي مه ها

رنام و ب

حورش م

بخاي

ه��گاه

ديدمه

رجی ت

برايی

رها كا

ز وس��ا

ن بود

ود وج

م ■لی

محهم

ل ف قاب

انه زب

ی بذير

طرپخ

ب ج آ

سنطح

، سنج

س��ن

بارال

مثاور

ه طه )ب

طق من

طحس��

در ي

كه اش��ب

ل نتر

ي كم ها

س��ت سي

صبن ■

ها(انه

دخرو

گیماد

7. آ

طقه من

طحر س

ن دكني

ساليه

تخي

براگی

اختی س

ن هامري

م تنظ

ی مجرا

ا ■ و

ينئول

مسی

ت هاولي

سئو م

ها ش

، نقس ها

تمات

زئيا، ج

میاسا

ی نما

راهچه

فترن د

بودس

�ترس�

ر د■ د

طقه من

طحر س

ن دحرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديری م

ليدد ك

فراا

1 طقه من

ریختا

ساای

ه هرنام

ن ببود

س ستر

ر د■ د

ی ه ها

رنامي ب

جرا و ا

زیه سا

ماددر آ

ی مدن

مع جوا

و تی

دولغير

ی ن ها

زماس��ا

از ني

دگاماين

ت نارك

ش��■ م

طقه من

ریختا

ساحور

ش م بخ

گیماد

ی آه ها

رنامن ب

بودود

وجم ■

طقه من

طحر س

ی درار

ضطي ا

باط ارت

ایم ه

ست سي

دن بو

جود مو

■

طقه من

طحر س

ت دجا

ی نم ها

ن تيبود

س ستر

ر د■ د

لیمح

دم مر

بهآن

ی سان

ع رطال

و اری

طرااض

يه خل

ی ترها

سيف م

عري■ ت

ریطرا

اضيه

خلر ت

ی دحل

ن مبرا

رهی و

مدنمع

جوای،

دولتغير

ی ن ها

زما سا

شف نق

عري■ ت

قلو ن

ل حم

ل ساي

و وت

يزاجه

ا، تت ه

ساخزير

به هز

مجت

جات ن

ساؤس

ن مبود

ود وج

■ من ها

ت آيش

معم و

مردن

جافظ

ی ح برا

فعمرت

ی ن ها

زمي و

انسك

ط اشراي

ن بود

س ستر

ر د■ د

طقه من

طحر س

ی درار

ضطع ا

واقی م

برازها

نيااير

و سذا

ی غ برا

يیرها

انبان

بودس

سترر د

■ دطقه

من در

المب س

ع آمناب

ن بود

ود وج

■ م1

- Dis

trict

Con

tinge

ncy

Plan

s (D

CP)

57

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح منطقهبا

ط رتب

ی)ميد

كلی

هاند

رايو ف

ها زار

ابی

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

ب مچو

چارن(

حراز ب

ی ااش

ن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

سیتر

دست

بليقا

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كانی

ی فها

ت هار

مع

نابم

لیما

يا ع و

سريش

اكنه و

ارائ .8

ديمدا

ی اك ها

كم

طقه من

طحر س

و دخ گ

پاس و

انشتيب

ت پسا

ؤسس م

تمات

العا اط

اتزئي

ی جساز

تندمس

■

نیزتوا

و باحيا

ت امليا

و عط

رتبت م

دمان خ

دگاكنن

رائه ن ا

بودود

وج■ م

شتهدا

ی برار

ضطی ا

م هال تي

شكي■ ت

زدهران

بحه و

ديديب

آسردم

ی م برا

دادت ام

ركاتدا

ي برا

يیدها

دارستان

ن ابود

ود وج

■ مدار

اپايي ن

شتمعي

ي ه ها

زينه گ

مينر ز

ت دالعا

اطدن

بوس

سترر د

■ دده

ب ديآسي

ار قش

ه اك ب

كمی

برامی

رسغير

ی ه ها

گرو و

لیمح

ی ن ها

زما سا

بهكه

ی هاي

مل رالع

ستو■ د

ود.ي ش

ه مداد

طقه من

طحر س

ك د اند

لی ما

اتكان

ا امت ب

ساؤس

ن مبود

ود وج

م ■تی

يش مع

اتكان

د امهبو

ی ب برا

ييه ها

رنامن ب

بودود

وج■ م

ت هاسار

ن خيزا

ی مزياب

. ار9

ب هاآسي

و

طقه من

طحر س

ا دی ه

خراب و

اتسار

د خآور

بری و

زيابی ار

م هان تي

بودود

وجم ■

ت، سارا

ی خزياب

ی ار برا

يدهم د

علي و ت

�دهش�

ی راح

ی طش��

بخان

ميی و

ش�� بخ

روهي گ

ضا اع

دنمار

■ گلی

ی مدها

راينو ف

ها ارد

انداست

ت، يزا

جهو ت

ل ساي

ز وده ا

تفااس

يلحل

ی تش ها

روه و

شدرد

اندااست

ی ده

ش زار

ی گت ها

رصن ف

بودس

سترر د

د ■

ها، گاه

ونتسك

ی ساز

باز.10

اتخدم

و ت ها

ساخزير

ش موز

ن آكنا

كاره )

طق من

طحر س

ی د��از

زسی با

ه هارنام

ي بجرا

ی ا برا

يیرها

كاز و

س��ان

بودود

وج■ م

ل(و نق

ل حم

ی، مال

ابع من

زار،، اب

اتهيز

تجه،

ديدطقه

منطح

ر سن د

سكا و ا

زیزسا

ی باه ها

رنامن ب

بودود

وجم ■

شدهق

لفيی ت

توان باز

ه وقابل

ر مدابي

ن تبود

س ستر

ر د■ د

ح سط

با اط

رتبدر ا

ه )طق

منطح

س��در

ی توان

بازه و

قابلی م

براگی

اهنهم

ی رها

كاز و

س��ان

بودود

وج■ م

از(ت ني

صوردر

ی مل

ی وصاد

اقتزی

زسا. با

11عی

تما اج

بیازيا

ب

طقه من

طحر س

ی دتوان

بازای

ه هرنام

ن ببود

ود وج

م ■ن ها

حراع ب

وقو از

سی پ

صاد اقت

ريعی س

توان باز

ای بر

يیه ها

رنامی ب

سازاده

■ آمدت

ز مدرا

عه وس

ی ته ها

رنامد ب

جو■ و

جرال ا

حا در

سعه تو

ایه ه

رنامدر ب

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديري م

جزان ا

كردن

عيي■ ت

حورش م

بخسعه

توای

ه هرنام

با بن

حرااز ب

ی ناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ر ماص

عنيب

ترك ■

59

نقش مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلی چيست؟

مؤسس�ات و س�ازمان های اجتماعات محلي1، كاالهای ضروري و خدمات به اقش��ار آسيب پذير و فقير به

خصوص در نبود بازارهای با عملكرد متناسب، دولت های محلی و شبكه های امن را فراهم آوريد. وقتی آن ها وظايف ش��ان را به درس��تی انجام دهند، می توانند تس��هيل كننده خوبی برای توسعه وضع معيشتی، افزايش س��طح ممانعت و پيشگيری و فراهم آوردن كمك های فوری در حين شرايط اضطراری باشند و در بازسازی وضع معيشتی بعد از بحران، پشتيبان و محرك مردم باشند. مؤسسات محلی همچنين می توانند در طراحی و اجرای برنامه های جامع مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران در س��طح محلی و در قالب چارچوب برنامه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی از طريق فعاليت هايي نظير: بر عهده گرفتن و مش��اركت در ارزيابی های آس��يب پذيری و شناس��ايی ريسك های مخاطرات در سطح محلي، ارتقاي وضعيت اطالع رسانی در خصوص احتمال خطرپذيري و تدابير پيشگيری و ممانعت عملی و قابل حصول، نگهداری زيرساخت های عمومی، آماده سازی برنامه های تخليه اضطراری، تشكيل كميته ه��ای داوطلبانه و امدادي، فراه��م آوردن پناهگاه، غذا، آب و ديگ��ر كمك های حياتی در مواقع

اضطراری و كمك به بازگرداندن وضعيت معيشتی پس از وقوع بحران، همكاری جدی داشته باشند.

چرا ارزيابی های سازمانی محلي در سطح اجتماعات محلی انجام می شود؟نفوذ مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران برای اجتماعات محلی كه به طور جدی در معرض آس��يب، باليای طبيع��ی و بحران ها قرار دارند در صورتی مؤثر واقع می ش��ود كه ب��ه صورت پايه ای در طراحی آن ها و اجرا، كنترل و ارزيابی ها از مشارکت اجتماعات محلی و همچنين از راهبردهايی كه به وسيله خود اجتماعات محلی تهيه، تكميل و تقويت ش��ده، اس��تفاده ش��ده باشد. چنان مش��اركتی برای حصول اطمينان از تعلق اجتماعات محلی به فرايندهاي مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و سازگاری برنامه ها و اص��ول مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران با نيازها و واقعيات محلی ضروری اس��ت. هدف

1- در اين راهنما اصطالحات »اجتماعات محلی« يا »محلی« تقريبا با كلمات »روس��تا« يا "محله(Commune) " قابل جايگزيني اس��ت. اولويت های صالحيت بندی قطعی برای يك منظر س��ازمانی كه مورد اس��تفاده قرار گرفته اس��ت به سطحی سازمانی كه به طور معمول هيچ حضوري از مؤسس��ات خطی رس��می وجود ندارد، اطالق گرديده و اش��اره می نمايد. اغلب تنها منصب دولتی رسمی در صورت وجود، منصب شهردار است. كلمه "روستا" به طور معمول برای سكونت گاه های با 500 خانوار يا كمتر استفاده می شود. در نواحی كه س��كونت گاه هايی با جمعيت پراكنده مش��اهده می شود، "اجتماعات محلي" در صورت عدم وجود "روستا" نيز، می توانند وجود داشته باش��ند. به هر حال در بعضی كش��ورها، روستاها ممكن اس��ت بيش از 10/000 سكنه داشته باشند. در اين صورت "اجتماعات محلی"

ممكن است با يك واحد همسايگی قرار گرفته در روستايی بزرگتر، منطبق گردد.

ارزيابی سیستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح

اجتماعات محلی

مدل 5

60

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

ارزيابی بدين منظور شامل موارد زير است:]■ درياف��ت تصوي��ري از "زندگي واقعي" مردم در مواقع بحران در س��طح اجتماعات محلی و حصول

مفهومی از مقايسه آنچه كه انجام شده است با آنچه می بايستی انجام بشود.■ درك، فهم و انعكاس دريافت های محلی از احتمال خطرپذيري )ريس��ك( و سازگاری ريسك كه به مانند نيازمندی های س��ازمانی برای افزايش مقاومت )تاب آوری( اجتماعات محلی، در ارزيابی

جامع، مهم در نظر گرفته مي شود.■ شناسايي انواع متفاوتي از مؤسسات و سازمان های حاضر در سطح اجتماعات محلی كه ارزيابي كننده نقش آنه��ا در ظرفيت ها و رقابت های مرك��زی آن ها برای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران مبتنی بر اجتماعات محلی، شناس��ايي خألهاي ممكن در تأكيد بر سيس��تم مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران، مي باشد؛ و ■ انجام ارزيابي الزم در صورت پيش بينی ساختارها و فرايندها در شاكله برنامه ريزی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح ملی در صورت موجود بودن سطح محلي و يا اگر آن ها توسط

اجتماعات محلی به منظور انعكاس نيازهای محلی شان مورد شناسايی قرار گرفته باشند.

مؤسسات و نهادهاي اجتماعات محلی چه هستند؟مؤسس�ات و نهاده�اي اجتماع�ات محل�ی در واقع همان قوانين و مناس��باتي هس��تند كه بر س��ازمان هاي

ناملم��وس ]از نظر فيزيك��ي[ حاكم بوده و حكومت مي كنند. مواردي مانند: نس��بت های خويش��اوندی، ازدواج، تقسيم ارث و حق نسق در سطح اجتماعات محلی از آن جمله اند كه به مانند سازمان هايی كه در سطح اجتماعات محلی عمل می كنند، به وسيله اعضايشان كنترل می شوند. اصطالح "سازمان هاي مبتنی بر اجتماعات محلي" واژه ای كلی اس��ت كه به س��ازمان هايی كه تحت كنترل اجتماعات محلی هستند به كار

گرفته شده و اطالق می گردد.

جعبه 1. 5 سازمان هاي مبتنی بر اجتماعات محلي

کميته هاي توس�عه روس�تايي1، سازمان هايی دارای اقتدار جمعی در محدوده يك روستا با مسئوليت توسعه

می باش��ند ك��ه بر اقتدار جمعی ي��ك اجتماع محلی بر مجموع��ه اي از قوانين ذاتی مورد قب��ول به طور مثال مؤسس��ات اجتماعات محلی و يك س��ازمان مس��ئول براي اجرای قوانين و س��ازماندهی فعاليت های جمعی

مربوط با كليه اعضای تشكيل دهنده اجتماعات محلی، تأكيد دارد. گروه ه�ای ب�ا عالي�ق مش�ترك2، به س��ازمان هايي كه بعضي از اعض��اي اجتماعات محل��ی گرد هم جمع

می ش��وند تا به هدف مشتركی برسند، اطالق مي ش��ود. انجمن های كاربران گروه هايی با عالقمندی عمومی هستند كه پايه گذاری شده اند تا يك تسهيالت خاص را كه با منابع مالي خصوصی يا عمومی و يا منابعی كه

بوسيله اعضای آن انجمن گردآوری شده نگهداری كنند.س�ازمان هاي با منابع خرد مالي3، گروه هايی با عالقمندی عمومی در س��طح اجتماعات محلی هس��تند كه

اختصاصا به كارهای پس انداز، وام و ديگر سرويس های مالی می پردازند.

1- VDCs: Village Development Committees2- CIGs: Common Interest Groups3- MFIs: Micro-Finance Institutions

61

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلی

همان طور كه در جعبه 1. 5 ديده می شود انواع متنوعی از سازمان های مبتنی بر اجتماعات محلی وجود دارد.1

متخصصان مديريت بحران تمايل زيادی دارند كه به سازمان هاي مشهود و نسبتا رسمی همانند آنچه در جعبه 1. 5 توضيح داده ش��د توجه بيش��تری شود، چرا كه شناس��ايي آنها نسبتا آسان تر است و معموال موضوعات واضح و درستی برای بيان مطالب دارند. اما مؤسسات، اغلب با سازمان های غيررسمی و بدون س��اختار اجتماعی مثل قبيله ها يا طبقات مختلف مردم، خويشاوندی، جنسيت، گروه های مختلف سنی و يا عقايد و رس��وم غيررس��می و سنتی تداخل دارند و گاهی ممكن اس��ت بر قوانين رسمی و سازمان هاي

ساختار يافته تأثير گذارد.

چگونه ارزيابی را شروع كنيم؟مطالعات ش��ناختي روی مواردی محدود )3-2( از روس��تاها يا اجتماعات محلی منتخب مي بايستي انجام گيرد. فرايند ارزيابی در س��طح اجتماعات محلی بايد به وس��يله مرتبط ترين سازمان های اجتماعات محل��ی، نمايندگان گروه های آس��يب پذير و ديگر مطلعين كليدی در مناطق روس��تايی منتخب، ش��روع گردد. سازمان هاي در سطح اجتماعات محلی شاخص و نقاط تماس برای جمع آوری اطالعات مرتبط با

مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران از اين قرارند:■ رهبران مناطق روستايی )س��نتی/ مدرن/ موروثی/ انتخابی/ انتصابی( با عملكرد مديريتي، تشريفاتی،

سياسی و يا مذهبی ■ رهبران آبادي هاي مختلف يا بخش هايي با روستاهاي بزرگتر

■ نمايندگان گروه های آس��يب پذير، ايتام، چوپانان، مهاجران، اقليت های نژادی، قومی و بومی با توجه مضاعف بر موضوعات جنسيتي

■ فروش��ندگان و مغازه داران محلی، تجار، فروشندگان مواد مصرفی، خريداران محصوالت، رانندگان و . . .

■ داوطلبان كميته های مديريت بحران در سطح محلي ■ رهب��ران س��ازمان هاي مبتني ب��ر اجتماعات محلی مثل ريش س��فيدان روس��تاها، كميته های توس��عه روستايي، گروه هاي متشكل از كشاورزان، گروه های متشكل از زنان، گروه های جوانان، گروه های

توليدكنندگان، كنسرسيوم های كشاورزی- تجاری و انجمن های بازاريابی■ نمايندگان مؤسسات كوچك مالی و تعاونی های روستايي

■ خبررس��انان كليدی بخش های مرتبط )معلمين مدارس محلی، كاركنان بهداش��ت، ماماهاي س��نتي، مروجين كشاورزی و . . .(

■ كاركنان دولتی محلی شاغل در سطح اجتماعات محلی ■ نمايندگان منتخب اجتماعات محلی در شورای شهر

■ نمايندگان س��ازمان های تحقيقاتي، سازمان های غيردولتی و سازمان های جوامع مدنی محلی فعال در سطح اجتماعات محلی

■ نمايندگان توسعه يا پروژه های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران فعال در سطح اجتماعات محلی1- تعاريف برگرفته از فائو. 2005. راهنمای سريعی برای مأموريت ها، تحليل سازمان های محلی و معيشتي. توسط ای. كارلونی. دايره

ارائه خدمات مشاركتی و مؤسسات روستايی. رم. صفحه 22.

62

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

ماهيت مطالعات شناختی در سطح روستايی يا اجتماعات محلی به طور طبيعي و از نظر ذاتی با آنچه ]كه مطالعات در سطوح باالتر آن گونه كه می بايست مبتنی بر اصول و روش شناسي سنجش مشارکت روستايی1 باشد متفاوت بوده و در نحوه به كارگيری شيوه ها و روش ها می بايستی دارای انعطاف الزم باشد. گام های

قدم به قدم پيشنهادی در جعبه 2. 5 می تواند در برنامه ريزی مطالعات شناختی مفيد واقع شوند.كارهای انجام شده كه در جعبه 2. 5 پيشنهاد شد، تفصيلی هستند و ممكن است نياز باشد تا با انواع مختلف وضعيت هاي اجتماعات محلی تطبيق داده ش��ود. تا حد ممكن تحليل مربوطه به منظور مقايس��ه بايد در جهت مقايس��ه رويكردها و گروه های كارفرمايان مختلف هدف گيری ش��ود.2 فهرستی از نواحی موضوعی و كليدي توصيفی و سئواالت مرتبطی كه در حين بكارگيری ابزار خاص اصول و روش شناسي

سنجش مشاركت روستايی مورد استفاده قرار می گيرند، به شرح ذيل می تواند مورد تأكيد قرار بگيرد:

سئواالت و ابزار مورد تأكيد موضوعات خاص در سطح اجتماعات محلی)الف( زمينه هاي آس��يب پذيري3 : موضوعات و سئواالت كليدي برای كمك به ارزيابی زمينه های

آسيب پذيري عبارتند از :)1( ارزيابی كلی زمينه های آسيب پذيري

■ اندازه جمعيت چقدر اس��ت؟ توزيع آن چگونه است؟ چند خانوار بر اساس گروه های نژادی- قومی اگر وابستگي ميان آن ها هست، در روستا وجود دارد؟

■ چند وقت يك بار اجتماعات محلی دچار بحران و خطرات می شوند؟ آيا حوادث در حال گسترش می باشد؟

■ داليل اصلی آسيب پذيری كدامند؟■ استنباط محلی از تفاوت خطرپذيري ناشي از بحران و خطرات طبيعی چيست، اگر متناسب باشد، بر

اساس كدام طبقه اجتماعی- اقتصادی يا موقعيت جغرافيايی است؟

)2( در معرض گذاری و نمايش خطرات مبتال به گروه های آسيب پذيرتر■ كدام يك از مردم يا خانوارها در اجتماعات محلی آسيب پذيرترند و در كجا قرار گرفته اند؟

■ گروه ه��ای نژادی- قوم��ی مختلف در كجا زندگی می كنند؟ اگر ممكن اس��ت، م��كان قرارگيری خانوارهايی4 كه سرپرست آن ها زن هستند، كجاست؟

■ آن ها در مقابل كدام خطرات طبيعی، مشخصا آسيب پذير هستند و چرا؟

1- PRA: Participatory Rural Appraisal2- اگر چه اجتماعات محلی گروه های اجتماعی- اقتصادی مختلفي را در بر می گيرد، بعضی مواقع با - عاليق متضاد- بعيد است كه در طول اين تمرين وقت باشد تا به طور دقيق ارزيابی سازمانی محلی مشاركتی درگير در كليه فعاليت های كارفرمايان مورد انتظار به عنوان دغدغه مورد مديريت قرار گيرد. ارزيابی مربوطه در سطح اجتماعات محلی می بايستی با اين حال، تالش در بدست آوردن ديدگاهی از انواع گروه های كارفرما را به خصوص آس��يب پذيرترين آن ها كه اغلب در ارزيابی های س��ازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران باال به پايين سنتی مورد صرف نظر قرار می گيرند، را حاصل آورد. اين امر می تواند بوسيله تقسيم اعضاي تيم های ارزيابی به

چندين گروه كاری كوچك تحقق يابد.3- هر چند كه ابزار بسيار ديگری نيز در اين خصوص وجود دارد اما، اين ابزار تنها به منظور يك ارزيابی كامال خشك آسيب پذيری نيس��ت. در اين زمينه تنها فهم الگوهای اصلی آس��يب پذيري به عنوان پايه ای برای تحليل سازمانی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی

از بحران ضروری است.4- نواحی تحت تأثير بيماری ايدز، به عنوان مثال، توصيه مي شود ميان خانوارهايی كه توسط بچه ها يا خويشاوندان بزرگتر سرپرستی

می شوند، تفاوت قائل شويم.

63


جعبه 2. 5 گام های پيشنهادی جهت گردآوری اطالعات در سطح اجتماعات محلی

دو تا سه روستا را انتخاب نموده و قبل از زمان بندی بازديدها به منظور دعوت آن ها به مشاركت و . 1همكاری، رهبران و همچنين خبررس��انان كليدي روستا را به طور مطلوبی در جريان قرار دهيد و با آن ها در اين مورد كه چه مقدار زمان برای بررسی هر روستا )يك روز به ازای هر روستا( الزم اس��ت، توافق كنيد. توصيه می شود كه اعضای تيم، يك ديدار مقدماتی و كوتاه )بسته به فاصله( تدارك ببينند يا اينكه اين امر می تواند بوسيله يكي از اعضای كليدی ملی يا واحدهای منطقه ای

به صورت مستقيم و يا از طريق ارتباطات محلی انجام شود.قبل از ورود به روستاي موردنظر فهرستی از مؤسسات محلی مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری . 2

ناشی از بحران تهيه شود و اطالعات بدست آمده در جلسات برگزار شده در سطح منطقه مطرح گردد )ليست مربوطه می تواند در خالل كارها و فعاليت های در سطح اجتماعات محلی تأييد و يا اصالح شود(. بر سر ابزار و روش های ثبت اطالعات اجتماعات محلی و ارزيابی مؤسسات محلی

توافق نموده و تصميم بگيريد.فعالي��ت ميدانی با فراه��م آوردن برنامه مختصر ب��ا ]در نظر گرفتن و همكاری[ رهبران روس��تا و . 3

نمايندگان س��ازمان های اجتماعات محلی كليدی آغاز مي گردد. س��پس گشتی در سطح روستا را قبل از اين كه مباحثه های گروه های متمركز با اس��تفاده از انواع متفاوتي از ابزارهای اصول و متدولوژی س��نجش مشاركت روس��تايی با 2 تا 3 گروه مختلف از اعضای اجتماعات محلی كه وضعيت توسعه اجتماعات محلی و نيز نقاط در معرض خطر آن و نيمرخ سازمانی و فعاليت های مرب��وط به مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران را درك ك��رده و بدانند، ترتيب دهيد. مي ت��وان يك گروه كارفرمايی)ذي نفع( منحصرا متش��كل از زنان تش��كيل ش��ود تا نظرات غير تبعيض جنسيتي و نژادی را هدف گيری نموده و دخيل نمايد. ابزارهای زير، جهت تسهيل مباحث

در اين گروه های متمركز پيشنهاد می شود:■ نقش��ه احتمال خطرپذيري مخاطرات و آس��يب پذيری روستا ش��امل مناطق در معرض تهديد است. استفاده از نقشه برای بحث در مورد اينكه كدام دارايی ها در معرض تهديد كدام خطرات هستند، مس��يرهای تخليه اضطراری يا معابر مكان های امن كجا قرار دارند، كدام گروه بيشتر آسيب پذيرند و چه س��از و كارهاي��ي وجود دارد، اگر موجود باش��د، به آنها در وضعي��ت وقوع بحران كمك

مي كند؛■ تقويم فصلی، جهت بحث و پيوند دادن فعاليت های كليدی معيش��تی )برداشت محصوالت، احشام، ديگ��ر فعاليت های كلي��دی درآمدزا( با ريس��ك وقوع خطر ي��ا در معرض خط��ر و راهبردهای

سازگاری موجود؛■ نم��ودار ون1 را برای ارزيابی و فهم نقش س��ازمان هاي اجتماعات محلی كليدی و اهميت ارتباطات آن ها در روس��تا، ارزيابی نقش واقعي و پتانسيل عملی آن ها در مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، بحث و مقايسه اهميت ظرفيت های سازمان هاي محلی در توسعه وضع معيشتي و مديريت

احتمال خطرپذيری ناشی از بحران طراحی كنند؛■ يك نمودار تحليلی SWOT2 )كه با س��ئواالت هدايت كننده نقش بس��ته ب��ر كاغذ فليپ چارت3 از

1- Venn2- SWOT equals S: Strength , W: Weakness, O: Opportunity, T: Threat 3- Flip chart

64

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

شكل 1 .5ترسيم نقشه روستا توسط منابع خبررسانان كليدي و نمايندگان اجتماعات محلی

يک گش�ت روس�تايی و ترسيم نقش�ه روستا و اجتماع محلی: )برای توضيح ش��يوه و روش مربوطه پيوست 1 را مالحظه فرماييد.( روش��ی س��اده و دقيق ترين ابزار برای ارزيابی، انجام يك بررسی و گشت در روستا و ترسيم نقشه آن است و اما مناس��ب ترين وسيله در زمينه های آسيب پذيری می باشد. چنين ابزارهايی همچنين كمك می كنند تا »يخ را بش��كنند ]قالب های خش��ك و رسمی را از بين می برد[« و اطمينان اجتماعات محلی را به دنبال داش��ته و تصويری كلی از وضعيت روس��تا و نيمرخ مخاطرات آن را فراهم می آورد. در طول اين گش��ت دامنه وس��يعي از موضوعات می تواند مورد بحث قرار گرفته و بر روي نقشه ترسيم شود. اين مباحث بايد برای تنظيم دقيق سئواالت خاص با در نظر گرفتن سازمان های محلی با عمق بيشتری از طريق نمودار ون

و يا تحليل SWOT مورد استفاده قرار گيرد.

پيش تعيين شده است( برای ارزيابی نحوه عملكرد سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بح��ران و اينكه در س��طح محلی چقدر خوب كار می كنند؟ چه ن��وع راهبردهايی در خصوص سازگاری وجود دارد؟ خألهای دريافتی در چه نقاطی هستند؟ چه چيزهايی می تواند مورد تقويت ق��رار بگيرد؟ چه فرصت هايی وجود دارد؟ چه تهديدهايي عملكرد سيس��تم هاي مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران در سطح محلی را به خطر می اندازد؟■ ديگر ابزارهاي اصول و روش شناس��ي س��نجش مشاركت روس��تايی اختياری برای بدست آوردن اطالعات و جزئيات بيش��تر مي تواند در برگيرنده بحث ه��ای گروهی، رتبه بندی تجارب به منظور

ارزيابی اولويت ها و تقويم های فصلی باشد.برگزاری نشس��ت اس��تنتاج و نتيجه گيری )جلس��ات روس��تايی( با كليه گروه ه��ای كارفرمايان به . 4

منظ��ور معرفي و بحث در خصوص يافته های گروه ها به منظور ايجاد اجماعی بر س��ر اولويت ها و پيشنهادات كليدی.

65


)3( در معرض گذاری و نمايش خطرات و دارايی های معيشتی■ مناب��ع طبيعی اصلی و دارايی های مول��د كدامند؟ براي مثال )زمين، آب، مرت��ع، درختان، نهال هاي درخت، اس��تخر پرورش ماه��ی، پناهگاه های حيوانات، تجهيزات، سيس��تم هاي آبي��اری، چاه ها، ورودي ها، علوفه، تسهيالت ذخيره غذايي و . . .( و اين موارد در داخل ناحيه جغرافيايی اجتماعات

در كجا واقع شده است؟■ آيا دسترس��ی به اين منابع فقط در اختيار اجتماعات محلی بوده و يا توس��ط س��اير قسمت ها )دولت، شركت های چندمليتی، شركت های محلی بخش خصوصی( نيز مورد استفاده قرار می گيرند؟ كدام

گروه در اجتماعات محلی به آن ها دسترسی دارند، كدام گروه دسترسی ندارند و چرا؟■ منابع و دارايی های مولد به چه ميزان در معرض اثر خطرات قرار می گيرد)كه براساس خطرات متمايز

می باشد(؟

شكل 2 .5نقشه آسيب پذيری مخاطرات روستای آزمايشی تحت مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، لدبورن1،

گرانادا2 )2007(

1- Ludbur2- Grenada

66

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

)4( آمادگی در برابر بحران، نجات و تسهيالت زيرساختي مقابله در شرايط اضطراری]■ چه زيرس��اخت و تجهيزاتی در س��طح اجتماعات محلی )به طور مثال: مدارس، فروشگاه ها، چاه ها، قايق ها، تجهيزات آتش نشانی، ايستگاه های برق، بيمارستان ها و كلينيك های بهداشتی( برای نجات جان انسان ها و معيشت آن ها در طول يك بحران و برای فراهم آوردن پناهگاهی موقت و تداركات ش��رايط و وضعيت هاي اضطراری در دسترس هستند؟ در كجا قرار دارند )براي مثال شكل 2 .5 را

ببينيد(؟■ چه تسهيالت اجتماعات محلی رسمی و غيررسمی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

در دسترس هستند؟

شكل 3 .5نمونه اي از تقويم برداشت محصوالت فصلی كه با تقويم تهديد مخاطرات تركيب شده است )شاندونگ1- چين(

تقويم های فصلی)ش��كل 3 .5 را ببينيد( از ابزار ارزش��مند اصول و روش شناس��ي سنجش مشاركت روستايی برای ارزيابی الگوهای آس��يب پذيری فصلی و مفاهيم مخاطرات هس��تند. اين ابزارها در جلسات اجتماعات محلی برای كمك به شناسايي احتمال خطرپذيری مخاطرات كليدی كه اجتماعات محلی در معرض قرارگيري آن مي باشند، می توانند مورد استفاده قرار گرفته و همچنين اين ابزارها، به عنوان مثال، برنامه ريزی فصلی فعاليت های كشاورزی واقع��ی و محس��وس و فعاليت های مرتبط با معيش��ت، مي تواند ب��رای برانگيختن، تمركز و شبيه س��ازي مباحث بر

راهبردهای سازگاری بالقوه و موجود محلی مورد استفاده قرار گيرند.

تقویم رستنی ها، جویی2، شاندونگ، جمهوری خلق چين3رستني هاي

دسامبرنوامبراكتبرسپتامبرآگوستجوالیژوئنمیآوريلمارسفوريهژانويهكليدي

پنبهگندمذرت

هسته سويابرنج

تقویم فصلی خطرات طبيعی، جویي، شاندونگ، جمهوری خلق چيناحتمال خطرپذيري

دسامبرنوامبراكتبرسپتامبرآگوستجوالیژوئنمیآوريلمارسفوريهژانويهمخاطرات

سيلخشكسالی

بادهای گرمتوفان تگرگبادهای قوی

1- Shandong2- Juye3- P.R. China

67


□ كش��اورزی رس��تنی ها: انباره��ا، انبار بذر، محل خرمن كوبی، نهالس��تان، س��اختار آب انبارهای روستايی، استخر و حوضچه های تصفيه، كنترل بندهای آبی و چاه ها و . . .

□ دامداری: تس��هيالت انبار علوفه، پناهگاه های دام��ی، راندن و چراندن گله ها و گله داری، مراكز جوجه كشي مرغ، زمين های چرا و تسهيالت انبار غذای دام و طيور

□ ماهی گيری و ش��يالت: تس��هيالت انبار ماهی، بازارهاي محلی، واحده��ای توليدي ماهی آزاد، تورهای ماهی گيری، تورهای حفاظتی

■ چگونه تسهيالت فوق نگهداری خواهند شد؟

)5( برنامه ريزی احتمال خطرپذيري مخاطرات و آسيب پذيری فصلی■ چه زمانی مخاطرات اتفاق می افتد؟

■ آيا مخاطرات با اوج فصول كاری هم زمان است؟■ آيا مخاطرات، دوره های اوج توليد يا برداشت محصول را تهديد می كند؟

)6( ساز و كارهای سازگاری محلی و راهبردهای تطابق پذيري■ چه نوع راهبردهای سازگاری برای هر يك از انواع مخاطرات وجود دارد؟

■ كدام س��ازمان ها يا مؤسس��ات )در صورت موجود بودن( از راهبردهای س��ازگاری موجود حمايت می كنن��د ي��ا راهبردهای جدي��دی را ترويج می نمايند؟ چه كس��انی به اين نوع خدمات پش��تيباني

دسترسی دارند و از آن ها بهره مند می شوند؟■ آيا گزينه های فناوري سطح محلی پايدار و تجارب مناسب برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران كه در سطح اجتماعات محلی قابل دسترسی باشد وجود دارد؟ اگر وجود دارد آن ها كدامند؟

)ب( راه اندازي سازمانی و ظرفيت های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحرانموضوعات و س��ئواالت كليدی برای كمك به فهم و ش��ناخت نحوه راه اندازي سازمان ها در سطح اجتماعات محلی، وظايف و مس��ئوليت های تعريف ش��ده در س��طح محلی، در ص��ورت موجود بودن،

ظرفيت های محلی عبارتند از :

)1( وجود س��ازمان های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران محلی و يا دسترسی به خدمات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران

■ چه نوع سازمان و انجمن های رسمی و غيررسمی در سطح اجتماعات محلی وجود دارد؟ كدام يك از اين س��ازمان ها مالكيت يا دسترسی به منابع محلی را كنترل و تحت تأثير قرار می دهند و الزامات آن ها در امنيت و بازسازی معيشتی در پی يك بحران برای گروه های مختلف اجتماعی- اقتصادی كدامن��د؟ آيا هر يك از اين س��ازمان ها عمدا يا غيرآگاهانه، و س��هوا خانوارهای فقير و بی پناه در معرض احتمال خطرپذيری را از فهرس��ت خدمات ش��ان خارج می كنند يا بي��ن آن ها تبعيض قائل

می شوند؟■ آيا كميته های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح روستا وجود دارد؟ و اگر وجود

68

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

دارد نقش آن ها چيست؟]■ چه نوع مؤسس��ات و س��ازمان های رسمی و غيررس��می ديگری وجود دارد كه موضوعات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بح��ران، مقابله و آمادگ��ي در مواقع اضطراری را م��ورد توجه قرار

می دهند؟ عملكرد خاص، مشاركت و ظرفيت ها و شايستگی های مديريتی و فنی آن ها چيست؟■ چه امكانات و تسهيالت بهداشتی، در صورت موجود بودن، در داخل اجتماعات محلی وجود دارد؟

آيا تسهيالت و امكانات ويژه ای برای سازگاری با شرايط اضطراری و همه گيری وجود دارد؟■ آيا سيس��تم هش��دار اوليه محلی وجود دارد و اگر وجود دارد چه كس��ی مسئول آن است؟ آيا مردم

می دانند كه اگر هشدارهايي در رابطه با خطرات داده شود به كجا بروند تا در امان باشند؟■ آيا منابع مالی در دس��ترس در س��طح اجتماعات محل��ی برای مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران وجود دارد؟ چه س��ازمان هايي براي تخصيص بودجه رسمی و غيررسمی )شامل وام دهندگان و گروه ه��ای پس اندازی( در داخل اجتماعات محلی كه تا به ح��ال فراهم آورنده و يا به طور بالقوه

شكل 504 نمونه اي از نمودار ون كه بيانگر تعامالت يک خانوار با سازمان های اجتماعات محلی روستايی در شهرستان

جيان شای1 شمال غربي چين را نمايش مي دهد.

نمودار ون، يك ابزار س��اده و كاربردی است كه در بررسی مسائل مؤسسات و سازمانی بسيار مؤثر است، اين مسائل شامل ساختار، ظرفيت ها، هماهنگی ها و ارتباطات هستند.

1- Jianshe

69


می توانند تأمين كننده بودجه برای مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران باشند، عمل می كنند؟■ مسئوليت هماهنگی و اجرای برنامه ها و نجات و بازتوانی محلی چه كسی است؟

■ چ��ه ن��وع كمك هايی، در صورت موجود بودن، فناوری ها و يا س��از و كارهای س��ازگاری احتمال خطرپذيري در دسترس می باشد؟ چه كسی اين كمك ها را تأمين مي كند؟

■ استنباط محلی درباره تناسب و تأثير حمايت دريافت شده چيست؟ در صورت موجود بودن، سازمان ها و مؤسسات دولتی متنوع سطوح باالتر مرتبط با توسعه و به طور كلی و به خصوص در زمينه مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بح��ران )به طور مثال كمك های مالی، مش��اوره فن��ی، ارائه خدمات،

سرمايه گذاری ها و نگهداری های زيرساختی و سيستم های هشدار دهنده اوليه( چيست و كدامند؟

شكل 505 اجرای تحليل SWOT مرتبط با احتمال خطرپذيري با گروهي از چوپانان و گله داران در مغولستان1

ي��ك تحليل SWOT )نقاط قوت، نق��اط ضعف، فرصت ها و تهديدها(، اب��زار مفيدی برای بحث و ارزيابی چهار طبقه اصلی از موضوعات می باشد: چه چيزهايی خوب پيش می رود؟ خألهای مشاهده شده كجا هستند؟ و چه چيزهايی بايد تقويت شود؟ چه فرصت هايی وجود دارد و چه تهديدهايي، كارآمدی سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران محلي را تحت تأثير قرار می دهد؟ خروجی های با كيفيت حاصل از تحليل SWOT در جدول 501 قابل مش��اهده است، اين جدول ارائه كننده خالصه ای از

نقاط قوت و ضعف را كه توسط گروه های چوپانان روستايی مغولستان انجام شده است، می باشد. روش SWOT حاض��ر به گ��روه ارزيابی و همچنين به خود گله داران و چوپانان برای شناس��ايی و مروری بر ديدگاه ها و چشم اندازها و ايده های چوپانان و گله داران درباره نقش و مسئوليت های ايفاگران نقش در س��طح محلی در مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران به مانند تصورات و ديدگاه هاي

آن ها درباره ايفاگران نقش و فعاليت های آن ها در سطح باالتر و اقدامات آن ها كمك می نمايد.

1- Mongolia

70

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جدول 501 ]خالصه ارزيابی نقاط قوت و ضعف با گروه های چوپانان روستايی مغولستان

فعاالن اصلیچه كارهايی انجام گرفته )يا انجام نگرفته( در

بازتوانی از زوودمقابله در برابر زوودآمادگی برای زوود1سال معمول

گله داران و چوپانان

■ آمادگی برای زمستان )سطح متوسط( طبيعی

■ عادی )در صورت لزوم( همكاری با ديگر عوامل فعال

■ بازاريابی به موقع محصوالت

■ تعيين نيازهای تكميلی برای افزايش آمادگی؛

■ موافقت با همسايگان در مورد برنامه مشترك تخليه اضطراری دام و حيوانات

■ جستجو و درخواست كمك از ساير منابع

■ افزايش آمادگی خانوار ■ افزايش بازاريابی دام زنده و گوشت

الشه ■ تسهيم زمين های آبياری شده برای

رشد علوفه )در تارياالن2(

■ تأمين غذاهای مكمل به حيوانات از پا درآمده

■ انتقال دام ها و حيوانات بزرگ و غيرمولد به مكان هاي دور

■ فرار از مناطق زوود

■ دريافت بسته هاي باز انبار شده

■ پيگيري دريافت وام توسط گله داران ثروتمندتر و مجرب

■ مشغول شدن به برداشت محصوالت

كشاورزی به عنوان منبع اضافی معيشتی و تغذيه

بهبود يافته

گروه های گله داران و

چوپانان)خوت ايل3(

■ گردهمايي كارگران براي پيوستن به

گله داران■ برخی بازاريابی

مشترك پيش بينی نشده

■ انتقال دام و حيوانات بزرگ و مصرفي به مناطق پرواربندی4 دورتر

■ ذخيره سازی مشترك نمك، مواد معدنی و تعمير كردن پناهگاه ها

■ خريد مقداری از علوفه خشك محلی

■ به اشتراك گذاری حمل و نقل برای حركت به

مكان هاي دور■ تسهيم و به اشتراك گذاری

وظايف جمعی )گله هاي كوچك را به ديگر چوپانان سپردن و

بردن گله ها به نواحی حاشيه و نگهداری از آنها(

■ فاقد هيچ ايده منطقی مشخص شده

همكاران محلی

■ گروه های تجاری خصوصی توليدكننده

علوفه برای فروش ■ خرده فروشی توسط

مغازه های محلی

■ خريد مقداری علوفه برای فروش به اعضا

■ فروش كاال به اعضا براساس اعتبارشان تا پس از اينكه محصوالت شان را فروختند آن را بازپرداخت نمايند.

■ هيچ گونه برنامه قطعی و اهداف خاصي شناسايی نشده

است.

■ هيچ راهبردي مشخص و پايداری

وجود ندارد.

معادل با سطح اجتماعات محلي

)بگ5(

■ فراهم آورنده ساختار قانونی معمول

■ تهيه و ارائه گزارش منظم روند اداری معمول خطرپذيري ناشي از بحران

■ تشويق گله داران و سازمان های محلی برای بهبود شرايط آمادگی شان

■ اطمينان از جريان به موقع اطالعات در زمينه بحران

و نيازها ■ اطمينان از توزيع كمك های

خارج )از محدوده مورد آسيب( براي نجات

■ سازماندهی طرح دوباره در صورت

كاربردي بودن

منطقه )سام6(


■ اجراي سياست های مرتبط با شرايط

محلی

■ اطالع رسانی پيش بينی وضعيت هوا به گله داران و اجتماعات محلي

■ صحبت با همسايگان منطقه و اجتماعات محلي در طرح هاي

گريز)حركت سريع( به مناطق پرواربندی■ اطالع رسانی و درخواست از استان برای

كمك های بالقوه

■ بسيج كردن منابع محلی جهت اجتناب از فرار

اضطراری ■ دريافت داده های خارج )از محدوده مورد آسيب( برای

توزيع

■ باز انبارسازی مقدماتی در سطح اجتماعات

محلي

71


)2( عملكرد خدمات مؤسسات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران محلیمباح��ث و موضوعات خاص كه می بايس��ت از طريق يك تحليل SWOT ب��ه منظور تكميل تحليل

محتواي ابزارهای ديگر مورد توجه قرار گيرد، می تواند شامل موارد زير باشد:■ آيا س��اختارهای مؤسسات محلی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران و عناصر كليدی آن ها

با مسئوليت افراد كليدی مشخص شده تناسب دارند؟■ آيا سازمان های محلی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران، مهارت، قدرت و مشروعيت الزم

برای اجرای مؤثر فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران را دارند؟■ در غير اين صورت اگر موارد مذكور را ندارند آيا س��ازمان های جديد موردنياز اس��ت؟ و يا اينكه مؤسس��ات موجود در صورت وجود ظرفيت ها و امكانات اضافی، دانش و يا منابع بيشتر، می توانند

فعاليت های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران را انجام دهند؟■ آيا هيچ برنامه ی مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران محلی وجود دارد؟

■ آيا خدمات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران )از قبيل: نجات، حمل و نقل، ذخيره آب

فعاالن اصلیچه كارهايی انجام گرفته )يا انجام نگرفته( در

بازتوانی از زوودمقابله در برابر زوودآمادگی برای زوود1سال معمول

استان)ايماگ7(


■ اجراي سياست های مرتبط با شرايط

محلی■ تهيه

دستورالعمل های عمومی

■ تهيه طرح ممانعت از بحران برای منطقه و اجتماعات محلي

■ اطالع رسانی به دولت مركزی در مورد احتمال خطرپذيري ناشي از بحران ها■ تماس سازمان های غيردولتی ملی

و بين المللی برای دعوت از گروه های كمك رسانی

■ بسيج كردن ذخاير موجود محلی همانند كمك های

خيريه ■ بهبود بخشيدن به ارائه

خدمات برای مناطق نيازمند

■ باز انبارسازی ■ تطبيق معيارهاي پيشرفت در زندگي

مانند مشاغل، برداشت محصول و . . .

■ حمايت های خارجي )سازمان های غيردولتی و...( براساس معيارهاي

محلی

دولت ملی

■ تهيه و تدوين سياست ها و قوانين ■ تأمين ساختار اداری

■ تهيه دستورالعمل های

عمومی

■ آماده كردن برنامه های منطقه محور به منظور پيشگيری احتمالی از بحران

■ درخواست از حمايت كنندگان بين المللی در مورد پيش بينی بحران هاي بالقوه

■ هماهنگي با حمايت كنندگان منابع مالی ملی و بين المللی جهت دريافت كمك

از آن ها

■ بسيج كردن ذخاير مالی و فيزيكی ملی

■ پركردن و انباشت دوباره ذخاير

■ توزيع ذخاير )علوفه، مراتع و ...( جهت كمك به

آسيب ديدگان

■ شروع به فعاليت در راستای كاهش فقر

با حمايت های ملی و بين المللی

■ اجرای پروژه ها و برنامه های امداد در سطح ملت و كشور

سازمان های غيردولتی

■ اجرای فعاليت های مديريت احتمال

خطرپذيری ناشی از بحران با مجوزقانونی

■ بررسي شرايط ارضی ■ تعيين نواحی و اجتماعات در معرض

احتمال خطرپذيری■ آمادگی برای ارائه كمك در صورت نياز

■ كمك رساني به گروه های هدف واجد شرايط

■ اجرای تمرينات و فعاليت های كوچك

آزمايشی برای گروه های هدف

1- ZUD: Extreme cold ( زوود: وضعيت آب و هوايی بی نهايت سرد)2- Tarialan3- Khot ail4- Otor: summer mobility for animal fattening (اتور: حركت تابستانی برای پرواربندی دام) 5- Bag6- Sum7- Aimag

72

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

و برق، غذاهای اضطراری، امكانات دارويي و دامپزش��كی، بازارها، توس��عه كشاورزی، بهداشت، ]آموزش در دسترس( وجود دارد؟

)3( گزينه هايي برای س��ازمان های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران بهبوديافته در سطح اجتماعات محلی

■ ب��ه چه اندازه مردم محلی از ارائه دهندگان خدمات مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران موجود راضی هستند؟

■ آيا ارائه دهندگان خدمات جايگزين در صورتي كه روس��تايی ها فكر كنند با دخالت آن ها خدمات مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران مؤثرتری ارائه مي شود، وجود دارد؟

■ كدام س��ازمان های محلی بهترين نقطه ورود برای مالحظات مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از بحران هستند؟ و كدام يك از آن ها بيشتر مورد اعتماد خانوارهای فقير هستند؟

■ سازمان های كليدی به چه نوع پشتيبانی و حمايتي )ظرفيت سازی، تجهيزات، تمهيدات مالی، افزايش آگاهی( نياز دارند تا بتوانند برنامه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران را اجرا كنند؟

■ آي��ا اجتماع��ات محلی در پروژه های در دس��ت اقدام ك��ه می تواند اجرای برنام��ه مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلی را تسهيل نمايد، مشاركت می كنند؟

بر جای گذاشتن ردپايی از اطالعات در زماني كه ارزيابي در حال انجام است.

جدول 502 )چك ليستی را برای كنترل خروجی های با كيفيت1( و نتايج حاصل از جلسات مختلف اصول و روش شناسي سنجش مشاركت روستايی و مصاحبه با منابع اطالعاتی كليدی است كه مي بايستي در آخر ارزيابی سطح اجتماعات محلی پر شود. اين جدول مكمل اطالعاتی خواهد بود كه پس از اتمام ارزيابی در س��طح ملی و منطقه ای پر خواهد شد )مدل هاي 3 و 4 را ببينيد( تا ورودی های با ارزشي برای

تحليل كلی و تدوين پيشنهادات و توصيه ها فراهم كند ) مدل 6 را ببينيد(.

مطالعه و بررسی مقدماتي "محصوالت" در سطح ملیمحص��والت مقدماتی كه از مطالعات س��طح اجتماعات محلی به عن��وان ورودی های ارزيابی كلی

حاصل می شوند عبارتند از:■ نيمرخ مخاطرات در سطح اجتماعات محلی

■ نقشه آسيب پذيری چند مخاطره ای در سطح اجتماعات محلی ■ نمودار خالصه ش��ده )نمودار ون( از سازمان های مختلف كه در مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در س��طح اجتماعات محلی درگير هستند كه نمايان گر خالصه ای از اختيارات، نقش ها و

مسئوليت های اين سازمان ها می شود، است.■ نمودار نقاط قوت و ضعف )نمودار SWOT ( سيس��تم های مديريت احتمال خطرپذيری ناش��ی از

بحران در سطح اجتماعات محلی■ برگ تكميل شده نظارت و كنترل

1- Outcome

73

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلی5.

2ل

دوج

ليمح

ت عا

ماجت

ح اسط

در ن

حراز ب

ی ااش

ی نير

پذطر

خال

تماح

ت ري

ديم م

ستسي

ی يد

كلی

هاند

رايت ف

ظاره ن

رگب

ی ها

ندراي

و فها

زاراب

ب چو

چاربا

ط رتب

ی)ميد

كلی

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

من(

حراز ب

ی ااش

ن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كای

هات

هارم

نیف

لی ما

بعمنا

ی ذير

طرپل خ

تما اح

بیرزيا

1. اران

بحی از

ناش

ند.بود

ده ر ش

رگيي د

ذيرطرپ

ل ختما

احبی

رزيات ا

رينا تم

درلی

محت

اعاجتم

ا ■

ند.ده ا

ز ش رو

بهظم

منطور

به و

ادهی آم

حلت م

اعاجتم

ح اسط

در ی

ذيرب پ

آسي و

اتطر

خای م

ه هاقش

■ ن

ت. اس

شدهص

شخر م

پذييب

آسای

وه ه گر

تیيش

معضع

ح وشر

■

ت. اس

شدهص

شخ، م

تندهس

طر ض خ

معردر

كه ی

شتمعي

ی ی ها

اراي■ د

و رت

نظال،

نتر. ك

2ل

تما اح

يتدير

ی مريز

امه برن

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپخ

انطلب

داو و

لیمح

ت اعا

جتمح ا

سط در

ران بح

ی ازناش

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ه مميت

د كجو

و ■

ح ��ط

ر سرا د

ده عم

ت طرا

ه خن ك

حرااز ب

ی ش��

ی ناذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ه مرنام

ن ب�ود

د ب��و

وج■ م

هد.ی د

ر مقرا

جه تو

وردی م

حلت م

اعاجتم

ا

ند.دار

ت ارك

مشی

ريزامه

برنيند

فرادر

طر ض خ

معردر

ی ه ها

گرو ■

شدهن

دويو ت

ف عري

ی تدها

راينو ف

ت طرا

خال م

نتری ك

اور فن

دن بو

سستر

ر د■ د

ریشگي

و پيت

مانع3. م

ران بح

از

ت. اس

�دهش�

ام انج

ها ��تا

وسح ر

��طر س

ن دحرا

از بی

ش��ی نا

ذيرطرپ

ش خكاه

به ط

ربوی م

ت هاعالي

■ فل(

صومح

ت داش

برگام

هنآب

ت ضعي

ط وشراي

د: مانن

)ه

قه نط

ت مطرا

خاو م

ور ح��

ش م بخ

ص و خا

رانه�گي

ش�ی پي

ه هارنام

در بها

��تاوس

و ری

حلت م

ع��اتما

■ اجدد.

ی گرظ م

حال

س ستر

ل د قاب

لیمح

ت اعا

جتميا ا

ستا رو

طحر س

ن دحرا

از بی

گيريش

ه پمين

ر زی د

ره ا��او

مشت

دما■ خ

شد.ی با

م

ف طر

از تی

رسه د

و بفته

گررار

ن قمري

د تمور

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديری م

ش ها رو

■رد

مولی

محت

اعاجتم

ی اضا

و اعی

مدنمع

جوان

زماس��ا

و لی

محت

اعاجتم

بر ای

مبتنی

ن هازما

س��ارد.

ی گير م

قرامه

فاهو م

ك در

ند.ی ك

ك مكم

يد ش آ

م پيقدا

و اله

داخی م

براده

آيندر

ت اس

كن مم

كهی

هايت

رصو ف

ان حر

ز بی ا

ناشی

ذيرطرپ

خال

حتمت ا

يريمد

ب چو

چاراز

ی جزي

هر در

ی و فن

ی زمان

ساص

شخی م

ت هارفي

ا ظها ب

ان ازم

ی سساي

شنابه

ها ص

اخ- ش

1تی

مليا: ع

Oی،

لياتعم

غيرما

د اجو

مو :E

NO

د، جو

موغير

:NE

ی:زياب

ارای

برده

د شنها

پيشی

بندبقه

- ط2

فیكا

: ناI ،

شبخ

ت ضاي

: رS ،

بخو

:Gی:

زياب ار

ای بر

دهد ش

نهاپيش

ی بند

بقه - ط

3

74

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

ی ها

ندراي

و فها

زاراب

ب چو

چاربا

ط رتب

ی)ميد

كلی

يرپذ

طر خ

التم

احت

ريدي

من(

حراز ب

ی ااش

ن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كای

هات

هارم

نیف

لی ما

بعمنا

ل تما

احيت

ديرب م

ركي4. ت

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

خسعه

توزی

ه ريرنام

در ب

ت. اس

شدهام

انجستا

روطح

ر سی د

سانبرر

و خی

گاهش آ

فزايار ا

تشه ان

ط بربو

ت مداما

اق ■

ی ذير

طرپل خ

تما اح

يتدير

ه م ب��

وطمرب

ی ی ها

گاهش آ

فزايی، ا

حلی م

ه ها��ان

رسای

ه هرنام

ف ب��د

■ هشد.

ي بان م

حرااز ب

ی ناش

ند.باش

می اه

آگران

بحلف

ختع م

انوای

برانده

دهدار

هشئم

عال از

لیمح

ت اعا

جتم■ ا

ی.حل

ت ماعا

جتمح ا

سطدر

ت طرا

خاز م

ي اناش

ی ذير

طرپط خ

رتبای ا

برايی

رها كا

ز و سا

جود■ و

ت س��ا

جلی،

لياتعم

ی زها

)روت

س��ده ا

ش��را

اجلی

محت

اعاجتم

بر ای

مبتنده

دهنهی

آگاای

دهكر

روي ■

). .و .

ها ديد

بازدل

تبای،

حلی م

ی هاماي

هپي، را

رهاتئات

ی، حل

ی مگ ها

آهنی،

جيهتو

ت العا

اطشار

انتی و

سازگاه

5. آری

پذيطر

ه خط ب

ربوم

ود.ی ش

ت مرياف

ی دحل

ت ماعا

جتمح ا

سطدر

يه اول

ندهده

دارهش

ی م ها

پيا ■

لیمح

ت اعا

جتمدر ا

ن حرا

از بي

ناشي

ذيرطرپ

ن خيزا

ر مط د

رتبای ا

راربرق

ی برا

يیرها

كاز و

ساجود

■ و

راد ه اف

ده بدهن

دارش��

ي هم ها

س��ت سي

به�ی

س�ستر

ی د برا

نیس��ا

ادرامد

ن ضمي

ی ت برا

ييم ها

س��ت سي

■ي(

حلن م

زبا به

م ها پيا

مهرج

ل تشام

ب، ناس

ت تصور

در ه )

وطمرب

ن مكا

در تر

ذيرب پ

آسي

ی، حل

ر مدابي

ی، تحل

ی مم ها

قويل: ت

مثاوان

عن)به

يه اول

دارش��

ی هم ها

س��ت سي

ی باحل

ش م دان

يبترك

■). .

و . مه

الناس

ليهر او

شدای ه

م هاست

سي.6

لیح م

سطدر

لیمح

ت اعا

جتمدر ا

ی ادگ

آمامه

برندن

بوجود

مو■

در ده

تفا اس

ای بر

اتهيز

تج�ت

س�هر

و فی

سامت ا

رس فه

ت و اس

�دهش�

ن عيي

ها تيت

ئولس��

و مها

ش ■ نق

ت. اس

سستر

ل د قاب

ریطرا

اضط

شراي

تیيش

معضع

و ودم

مرگی

زندت

جای ن

برافع

مرت و

لندی ب

ن هازمي

و ه ها

هگا پنا

دن بو

سستر

ر د■ د

شد.ی با

س مستر

ل د قاب

حيهر نا

ر دخاي

ر ذديگ

و ری

طرااض

ی اها

غذی

برارها

انبا ■

ند.ده ا

ديش

موزی آ

رارضط

رد اموا

در ی

يبانشت

ت پدما

ه خارائ

ی برا

ينطلب

داو ■

ند.ده ا

ع شمطل

ی حل

م ممرد

و ست

ده ان ش

عييی ت

رارضط

ه اخلي

ی ترها

سيو م

ها راه

■

ت. اس

شدهرا

اجلی

محت

اعاجتم

ح اسط

در ظم

منطور

به ی

يشنما

ي رار

ضطه ا

خليی ت

ن هامري

■ ت

75

ارزيابی سيستم های مديريت احتمال خطرپذيری ناشی از بحران در سطح اجتماعات محلیی

هاند

رايو ف

ها زار

ابب

چوچار

با ط

رتبی)م

يدكل

ی ير

پذطر

خال

تماح

ت ري

ديم

ن(حرا

ز بی ا

اشن

1 ها ص

اخش

2 تضعي

و با

يررگ

ی دها

هادم ن

نا3 يی

جرای ا

هات

رفي ظ

ا وس ه

قيام

تظا

الحم

ت بلي

قاسی

تردس

ت ولي

سئم

لیاص

و تی

ماي ح

شنق

نیيبا

شتپ

انركن

كای

هات

هارم

نیف

لی ما

بعمنا

گيماد

7. آ

ل هاامي

و فام

اقون،

يگاسا

هم از

يتحما

ی برا

عیتما

اجايه

سرمی

ه هاشبك

ود وج

■

لیمح

ت اعا

جتمح ا

سطدر

ت جا

و نجو

ستی ج

ه هاگرو

ن بود

س ستر

ر د■ د

لیمح

ت اعا

جتمح ا

سطدر

ذا ع غ

وزيی ت

برايی

ه هاروي

و رها

كاز و

ساجود

■ وه ها

هگا پنا

هیاند

ازمي س

برايی

ه هاروي

و رها

كاز و

سادن

بوجود

مو■

ت. اس

فته گر

راره ق

وجد ت

مورتر

ذيرب پ

آسيی

رهاانوا

ی خ برا

ریطرا

اضی

دهامدا

و اك ها

كم ■

رد.د دا

جوه و

قابلت م

مليان ع

كردگ

اهنهم

ی برا

لیمح

ت اعا

جتمح ا

سطدر

ی هاي

كار و

ساز ■

يا ع و

سريش

اكنه و

ارائ .8

ديمدا

ی اك ها

كمند.

گيرار ب

قررت

شود م

موری

حلت م

اعاجتم

ه اسيل

ه وت ب

تلفا و

اتسار

ی خزياب

ی اره ها

گرو ■

ریپذي

يب آس

ی وشت

معيرخ

نيمل

شامت

تلفا و

اتسار

ی خی ها

زياب■ ار

ت هاسار

ن خيزا

ی مزياب

. ار9

ب هاآسي

و

ح ��ط

ا سره ب

��اومش

و ين

تدو و

هيهی )ت

حلت م

اعاجتم

ح ا��ط

ر سی د

��اززس

ي باه ها

رنامن ب

بودود

وجم ■

ی(حل

ت ماعا

جتما

تر به

ه وهين

ی بساز

»بازل

صون ا

رفتر گ

نظ در

ی وخش

ی بتوان

بازد و

جدن م

سكای، ا

��اززس

ه باه ب

وجت ■

ه«.ذشت

ه گت ب

سبن

هد.ی د

ر مقرا

ظر مدن

را لی

محی

شتمعي

ی دها

هبری را

ساز باز

ایه ه

رنامب ■

رد.ی ب

د مسو

ي مل

اتخدم

ن برا

ی جح ها

طر از

لیمح

ت اعا

جتم■ ا

ها، گاه

ونتسك

ی ساز

باز.10

اتخدم

و ت ها

ساخزير

رد.ی ب

د مسو

ی ساز

بازلی

لملين ا

ی بك ها

كم از

لیمح

ت اعا

جتما ■

دیصا

اقتبود

بهی و

توان باز

ایه ه

رنامن ب

كردده

آماای

برری

كاز و

ساجود

■ وزی

زساز با

ت اماي

ی ح برا

ریگذا

ايه سرم

ی رها

كاز و

سادن

بوجود

مو■

ن نوا

ه عی )ب

ش��تمعي

ی توان

بازبود

بهاي

برياز

ردن مو

ديكلي

ي ليد

توای

ی هرود

ی و��از

ه سماد

ك آدار

■ مها(.

كود و

رها بذ

ی،ورز

شال ك

ساي، و

ریی گي

ماهت

يزاجه

ا، تق ه

قايال:

مثند.

ی كنت م

اركمش

ی ساز

باز در

كوچ

ی ك مال

اتسس

مؤ ■

ص خا

حی نوا

تیيش

معضع

ی وساز

بازای

بريی

ه هارنام

د بجو

■ وی

حلت م

اعاجتم

ه اك ب

كمی

برامی

س��يرر

ی غه ها

گرو و

لیمح

ت سا

ؤسی م

برايی

ل هالعم

وراس��ت

■ درد.

د داجو

ر وتأثي

ت تح

ی شت

معيت

ضعيه و

سع تو

زیزسا

ی باه ها

رنامبا ب

ن حرا

از بی

ناشی

ذيرطرپ

ل ختما

احيت

ديرر م

اصعن

■رد.

آوهم

فراده

آينات

طرخا

ر مبراب

در ی

ومتمقا

تا شده

ب ركي

ت

77

هدف اين مدل تأكيد بر تعدادي از گام ها و ابزار ممكن براي تحليل و تركيب اطالعات گردآوري شده در طول ارزيابي براي در دسترس قرار دادن آن به شكلي كه تسهيل كننده تصميم گيري در خصوص اصالحات1 و ظرفيت س��ازي سازماني است، مي باش��د. تمركز ]اصلي[ بر تحليل ظرفيت ها و ساختارهاي س��ازماني و مؤسسات براي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در سطوح متنوع دولتي، شامل

ارتباطات عمودي2، افقي3 و رسمي و يا غيررسمي، مي باشد.رويكرد پيشنهادي مبتني و اضافه بر تجربه كسب شده توسط سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد در زمينه بكارگيري چارچوب معيش��ت هاي پايدار براي تحليل مؤسس��ات4 محلي و در توسعه پروژه هاي ظرفيت سازي در خصوص مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در مؤسسات كشاورزي مطالبي را توسعه مي دهد. همچنين رجوعي به مالك عمل هيوگو و ساير فعاليت هاي جاري صورت پذيرفته توسط تعدادي از س��ازمان هاي بين المللي در توسعه ش��اخص هاي مربوط به نظارت بر پيشرفت توانمندسازي و

ارتقا مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در برنامه ريزي توسعه، صورت پذيرفته است.تعريف كاربردي "مؤسس��ات"5 به كار گرفته ش��ده در راهنماي حاضر ش��امل هر دو مورد "قواعد بازي"6 )قوانين، سياست ها، فريندها، نرم هاي7 رسمي و غيررسمي و قواعد و رويه ها( و سازمان ها به عنوان

"بازيگران بازي"8 ، مي شود.گام هاي پيشنهادي براي تحكيم، تثبيت و تحليل داده هاي نهايي شامل موارد زير است:■ ترسيم و نگاشت تركيبات و نظم سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران؛

■ تحليل ساز و كار هاي هماهنگي و ارتباطات عمودي- افقي9؛■ ارزيابي نقاط قوت و ضعف نظام مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و بررسي ميزان پيشرفت

مرتبط با اجراي مالك عمل هيوگو )HFA(؛ و■ ارائه يافته هاي اصلي و پيشنهادات.

جريان تحليل پيش��نهادي، تفسير شده در نمودار 1 .6 از مفهوم آسيب پذيري سطح محلي كه به كار گيرنده منظر و ديدگاهي از پائين به باال مي باشد، آغاز مي گردد.

1- Reform2- Vertical3- Horizontal 4- س��ازمان خواربار و كش��اورزی ملل متحد. 2003. مؤسسات و معيشت هاي محلي: دس��تورالعمل هايي براي تحليل، توسط: ان.مسر

)N.Messer( و پي.تونسلي)P.Townsley(. رم؛ سازمان خواربار جهاني. 2005. راهنماي فوري براي مأموريت ها؛ تحليل مؤسسات و معيشت هاي محلي، توسط اي. كارلوني)A.Carloni(. رم.

5- Institutions6- Rules of the game7- Norms8- Players of the game9- Vertical-horizontal linkages

تحلیل و تفسیر داده هامدل 6

78

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

گام 1 : نگاشت سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مليمدل هاي پيش��ين اهميت مؤسس��ات مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سرتاسر سطوح دولت��ي را مورد تأكي��د قرار داده و نمودها و جنبه ه��اي كليدي براي در نظر گرفتن تحليل را شناس��ايي نموده اند. هدف تمرين نگاش��ت تحليلي پيشنهاد ش��ده فراهم آوردن تصوير كامل سازمان هاي كليدي، مسئوليت ها و وظايف آن ها و چارچوب هاي معمول كه نظام مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

نمودار 601الگوي عمومي در ارائه نظام مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران1

1- نمودار حاضر نمونه و مثالي تفسيري را ارائه مي نمايد. سازمان واقعي و ارتباطات مربوطه مبتني بر كشور و زمينه و مفهوم مربوطه خواهد بود.

مفهوم و زمينه آسيب پذيري

راهبردهاي سازگاري و تطابق پذيري محلي

ساز و كار هماهنگي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح محلي

خدمات اضافي و توسعه اي، سازمان هاي مردم نهاد، گروه هاي جستجو و نجات، انجمن كار براي آب، سازمان توليدكنندگان، شركت هاي تعاوني، آتش نشاني مراتع و جنگل ها، مؤسسات مالي و اعتباري و . . .

ساز و كار هماهنگي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح منطقه اي

گروه هاي خطي نقطه كانوني)فرد( مديريت احتمال در سطح منطقه اي

خطرپذيري ناشي از بحران در سطح منطقه اي

اداره امور منطقه

ساز و كار هماهنگي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح ملي

ادارات بخشي و مؤسسات تخصصي با تعهدات و اختيارات مديريت احتمال

خطرپذيري ناشي از بحران

نقطه كانوني )فرد يا مؤسسه( مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در

سطح ملي

دواير و سازمان هاي تخصصي پشتيباني

چارچوب تنظيمي جامع)مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، كشاورزي، ماهيگيري، قوانين و سياست هاي مديريت منابع طبيعي و جنگلداري(

79

تحليل و تفسير داده ها

و عملكرد آن را شكل مي دهند، مي باشد.1 سازمان هاي كليدي رسمي و غيررسمي كه قابل مالحظه است آن سازمان هايي هستند كه داراي شرايط زير باشند:

■ وظيف��ه هداي��ت عملكردهاي عمده مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران را داش��ته باش��د. )صفحه هاي ارزيابي ارائه شده در مدل هاي 3 تا 5 را ببينيد(؛

■ تعهد داشتن در خصوص بهبود دارايي هاي معيشتي، به خصوص در زمينه اقشار فقير، بنابراين كاهش در معرض قرارگيري احتمال خطرپذيري ناشي از خطرها2؛

■ تمايل داشتن به ارتقا و ترويج اصالحات و رفرم ها و يا ابتكارات و نوآوري هاي سياستي در نمونه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران؛ و

■ نماياندن و بيان نمودن عاليق س��هامداران و ذي نفعان عمده و يا داش��تن ظرفيت در اختيار گذاشتن و تحويل نمودن خدمات كليدي به اين سهام داران و ذي نفعان.

به منظور فراهم آوردن و ترس��يم تصوير كلي س��ازمان هاي درگير در مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، تركيب، آراستن و چينش داد ه هاي گردآوري شده در سه سطح منطبق بر ساختار سازماني موجود با نمودار سازماني جامع واحد، سودمند و مفيد مي باشد. اين مورد به بهترين وجه از طريق شيوه اي انعطاف پذير با اس��تفاده از روش كارت3 قابل انجام دادن مي باشد. روش پيشنهادي متشكل از مجموعه اي

از گام هاي متوالي به منظور فراهم آوردن و طراحي نموداري مستحكم عبارت است از:■ در ابتدا، كارت بكش��يد )يك س��ازمان به ازاي هر كارت( و كارت ها را با توجه به تفاوت هاي ذيل

سازماندهي نماييد:□ س��ازمان هاي محل��ي كه فراهم آورن��ده و يا مي بايس��تي ارائه دهنده خدم��ات مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بح��ران براي حمايت و پش��تيباني از نمونه ها و راهبردهاي س��ازگاري و

تطابق پذيري محلي مي باشند، هستند؛□ س��ازمان هاي س��طح منطقه اي كه فراهم آورنده و يا مي بايس��تي ارائه دهن��ده خدمات مديريت

احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطوح مياني4 و محلي مي باشند؛ و□ س��ازمان هاي در س��طح ملي ك��ه عملكردهاي مثبت و منفي س��ازمان هاي در س��طح محلي در

چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران را تحت كنترل و تأثير خود دارند.■ دوم، كارت ها را در كنار س��ازمان ها در نمودار س��ازماني )با كمك كارت هاي مختلف رنگي( كه نمايانگ��ر چارچوب ه��اي )چارچوب هاي قانوني، حقوقي و سياس��تي( س��ازماني عمده معمول كه نقش ها، مس��ئوليت ها و هم كنش ها و روابط متقابل س��ازمان هاي مورد بررسي را مورد اطالع رساني قرار داده، تحت كنترل و تأثير خود داشته و يا تنظيم مي نمايد مي باشد، قرار داده و اضافه مي نمايد.

1- ممكن اس��ت برخي از مؤسس��ات در كليه موارد مرتبط و قابل بكارگيري باش��ند اما س��اير موارد مطابق با بخش موردنظر و تمركز ب��ر نوع��ي از خطر كه در مطالعه در جريان اس��ت فرق نمايد. به طور مث��ال، انجمن كارب��ران آب )water users’ associations( و گروه هاي منابع آب )water resources departments( براي مديريت خشكسالي بسيار مرتبط مي باشند در حالي كه انجمن ماهيگيران )fishermen’s associations( و سياست هاي مرتبط با مديريت ساحلي براي برنامه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

)DRM( مرتبط با مديريت طوفان هاي حاره اي، مرتبط مي باشند.2- Hazard risk3- Card method4- Intermediary

80

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

نمودار 602]نظام هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران رسمي در بنگالدش

))ADPC( نمونه و مثالي تفسيري از مركز آسيايي آمادگي در برابر بحران(

تدوين سياست و هماهنگي■ شوراي مديريت بحران ملي

■ كميته هماهنگي مديريت بحران بين )IMDMCC( 1وزارتخانه ها

■ كميته مشورتي مديريت بحران ملي2 )NDMAC(

تحليل خطر)DMB( دايره مديريت بحران ■

)CDMP( برنامه مديريت جامع بحران ■)BMDA( 15مؤسسه توسعه چند منظوره بريند ■

■ سازمان هاي غيردولتي بين المللي، ملي، مؤسسات تحقيقاتي

تحليل آسيب پذيري)DMB( 3دايره مديريت بحران ■

)DRR( 4گروه بازتواني و بازسازي ■■ سازمان هاي غيردولتي ملي و بين المللي■ سازمان كاربرد فضا و سنجش از دور5

)SPARSO(

پيشگيري و ممانعت)BWDB( 6هيأت توسعه آب بنگالدش ■

■ كميته هاي مديريت بحرانDMC( 7( در سطوح مختلف و متنوع

)DMB( 8دايره مديريت بحران ■■ وزارت كشاورزي

■ وزارت محيط زيست و جنگل ها■ سازمان هاي غيردولتي و سازمان هاي مردم نهاد

آمادگي■ وزارت غذا، مديريت بحران و امداد

)NDMR()DMB( دايره مديريت بحران ■

■ كميته هاي مديريت بحران در سطوح منطقه، حوزه استحفاظي كالنتري و جامعه■ برنامه آمادگي در برابر سيكلون■ رهبران مذهبي و سياسي محلي

■ راديو و تلويزيون بنگالدش■ گروه ارتباطات عمومي

مقابله)DRR( هيأت مديره بازتواني و بازسازي ■

■ كميته هاي مديريت بحران در سطوح منطقه، حوزه استحفاظي، كالنتري و جامعه

■ وزارت دفاع■ وزارت بهداشت و رفاه اجتماعي خانواده

■ وزارت كشاورزي■ وزارت ماهيگيري و دامپروري

■ هيأت مديره دفاع از روستا و انصار9)Parishad( اعضاي انجمن پريشاد ■

■ جمعيت هالل احمر بنگالدش■ پليس

■ سازمان هاي غيردولتي و سازمان هاي مردم نهاد

آموزش و آگاهي سازي)DMB( دايره مديريت بحران ■

)DRR( گروه بازتواني و بازسازي ■■ دانشگاه مهندسي و فناوري بنگالدش10

)BUET()DoE( 11گروه محيط زيست ■

■ مراكز آموزش تخصصي بخش )كشاورزي، دامپروري و . . .(

■ آژانس هاي سازمان ملل متحد، سازمان هاي غيردولتي بين المللي،

سازمان هاي غيردولتي

بازتواني و بازسازي■ هيأت مديره خيابان ها و بزرگراه هاي بنگالدش

■ وزارت مسكن و فعاليت هاي مردمي■ وزارت رفاه اجتماعي

■ وزارت دولت هاي محلي، همكاران و توسعه روستايي)LGED( 12گروه مهندسي دولت محلي ■

)BRDB( 13هيأت توسعه روستايي بنگالدش ■■ هيأت برق رساني14 روستايي

■ وزارت محيط زيست و جنگل ها■ سازمان هاي غيردولتي، سازمان هاي مردم نهاد، بخش خصوصي

1- IMDMCC = Inter-Ministerial Disaster Management Coordination Committee 2- NDMAC = National Disaster Management Advisory Committee 3- DMB = Disaster Management Bureau 4- DRR = Department of Relief and Rehabilitation 5- SPARSO = Space Application and Remote Sensing Organisation 6- BWDB = Bangladesh Water Development Board 7- DMC = Disaster Management Committee 8- DMB = Disaster Management Bureau 9- Ansar and Village Defence Directorate 10- BUET = Bangladesh University for Engineering and Technology 11- DoE = Department of Environment 12- LGED = Local Government Engi-neering Department 13- BRDB = Bangladesh Rural Development Board 14- Electrification 15- Barind

81


■ س��وم، فهرس��ت برداري مجزاي��ي از اختي��ارت، تعهدات، وظايف و مس��ئوليت هاي مالحظه ش��ده س��ازمان هاي كليدي متنوع براي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در س��ه س��طح. اين مورد مي تواند از طريق نمودارهاي خاص مجس��م و به تصوير كشيده شود. نمونه اي تفسيري تهيه و تدارك ديده شده براي سطح ملي بنگالدش در نمودار 2 .6 ارائه گرديده است. عملكرد و تعهدات و اختيارات مورد اشاره در نمودار مربوطه مطابق با نواحي مسئوليت كليدي ارائه شده در چارچوب مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )نمودار1 .1( تدوين، مرتب و چيده ش��ده است. اين

نمودارها و تصاوير كمكي به راحتي با استفاده از موارد زير قابل تهيه و تدوين مي باشد:□ اطالعات مرور ش��ده در صفحه ها و جداول ارزيابي )مورد اش��اره در انتهاي مدل هاي 3 تا 5( كه

مي بايستي پس از ارزيابي در سه سطح سازماني پر و تكميل گردد؛□ اطالعات تكميلي گردآوري ش��ده توس��ط گروه ارزيابي بر روي كارت هاي منتج از جلس��ات بارش فكري1. اين روش خصوصا براي شناس��ايي نقش ها و وظايف غيررسمي و يا پيش فرض مورد اس��تفاده س��ازمان ها و براي كنترل اينكه عملكرد حقيقي پاس��خگو و برآورنده نيازهاي مش��خص ش��ده در چارچوب و طرح هاي عملي و اجرايي2 معمولي)در صورتي كه يك نمونه از آن موجود باش��د( مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران رسمي كشورها مي باشد يا نه، مي تواند س��ودمند و مفيد قرار بگيرد. همچنين اين ش��يوه، روش اثربخشي براي استفاده و به كارگيري در سطح محلي، در جايي كه نقش ها و مسئوليت ها اغلب تركيبي، پيچيده، نانوشته و

غيرمكتوب و به راحتي و به سهولت در دسترس ارباب رجوع نمي باشد، است.

گام 2 : تحليل ارتباطات عمودي و افقي و ساز و كارهاي هماهنگيارتباط��ات داخلي س��ازماني در چارچوب مديري��ت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران از اهميت بسزايي برخوردار اس��ت. بحران ها ]معموال[ در طول جامعه بخش ها و گروه هاي اجتماعي- اقتصادي را، هر چند برخي از گروه ها ممكن اس��ت بيشتر آسيب پذير باش��ند، تحت تأثير قرار مي دهد. بنابراين هر دو مورد يعني هم عمليات واكنش اضطراري3 و هم راهبردهاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران بلند مدت تر نيازمند برنامه ريزي بين بخش��ي4 مؤثر و س��از و كار هاي اجرايي مي باش��د. به عالوه، تجربه نش��ان داده اس��ت كه مديريت احتمال خطرپذيري5 نيازمند تركيبي از رويكردهاي پائين به باال6 و باال به پائين7 مي باشد. ايفاگران نقش در سطح محلي هنوز نقش كليدي را بازي مي كنند. هنوز آن ها بدون دارا بودن تعهدات و اختياراتي از س��وي س��طح مركزي اقدام و عمل مي نمايند و يا از آن ها انتظار مي رود كه عملكرد هاي بحراني را بدون در نظر گرفتن منابع مناسب اجرا نمايند. ارتباطات افقي و عمودي ميان و در داخل س��ازمان ها به همين منظور، براي يكپارچه سازي و هماهنگ نمودن فعاليت هاي بخش هاي مختلف و س��هام داران و ذي نفعان و براي حصول اطمينان از ارتباط و هم كنش س��طوح نظارتي و تعهدي، حياتي

و اساسي است.1- Brainstorming2- Action plan3- Immediate response operations4- Cross-sectoral planning5- Risk management6- Bottom–up7- Top-down

82

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

تحليل های ارتباطات افقی و عمودی درون س��ازمانی، عضو خاص مهمی از ارزيابی عوامل كليدی زير از نظام های مديريت احتمال خطرپذيری ناشي از بحران را شكل می دهد:

■ س��از و كارهاي��ی برای حصول اطمينان از هم كنش های مؤثر رس��می و غيررس��می در داخل و بين وزارتخانه ها و گروه های مس��ئول در كليه سطوح و درگيری و اشتغال گروه های سهام دار و ذي نفع و ذي نفوذ در فرايندهای تصميم گيری كه دغدغه های مربوط به مديريت احتمال خطرپذيری ناشي

از بحران را مورد تأكيد قرار مي دهد، مي باشد؛■ درجه ثبات و س��ازگاری سياس��ت ها، فراينده��ای برنامه ريزی و اجرا در چارچ��وب و همچنين در سرتاس��ر سطوح دولتی، سازمان های غيردولتی، س��ازمان هاي جامعه مدني، سازمان هاي مردم نهاد،

بخش خصوصي و مؤسسات مردم نهاد؛■ برقراري ش��بكه ارتباطي و ارتباطات داده و اطالعات به خصوص از طريق پيش بيني، هش��دار اوليه، طرح هاي احتمال وقوع و اضطراري به منظور آمادگي در برابر بحران، ارزيابي خس��ارات و تلفات،

و بازتواني و بازسازي؛■ هماهنگ��ي فعاليت ه��اي عمليات��ي و اجرايي، قبل، در حي��ن و پس از بحران ها در س��طوح مختلف

سازمان هاي متولي و مسئوليت دار؛ و■ يكپارچگ��ي و ايجاد پيوس��تگي بي��ن دغدغه هاي مديريت احتم��ال خطرپذيري ناش��ي از بحران با برنامه ريزي توس��عه بخش محور )بخش��ي( و يا توس��عه برنامه هاي پيش��گيري از خطرهاي احتمال

خطرپذيري.1

تحليل ارتباطات با اس��تفاده از نمودار س��ازماني تهيه و تدارك ديده شده در گام تحليلي قبلي قابل انجام و اجرا مي باشد. تمرين در چنين شرايطي بر روي ترسيم خطوط بين كارت ها براي تأكيد بر شرايط

موجود و يا غايب متمركز مي شود:■ ساز و كار هاي هماهنگي بين بخشي و چند فرد ذي نفع و ذي نفوذ

■ گزارش خطوط، خطوط فرمان و برنامه ريزي پائين به باال و فرايندهاي بازخوردي■ تمهيدات تركيبي و مشترك

1- Hazard risk

جعبه 601 تعاريف ارتباطات افقي و عمودي

ارتباطات افقي: برهم كنش و هماهنگي بين وزراتخانه ها و گروه هاي دولتي مسئول در هر سطح و ساز و كار هاي مشاركت دادن و درگيري سهام داران و افراد ذي نفع و ذي نفوذ و گروه هاي عالقه مند در فرايندهاي

تصميم گيري به منظور تأكيد بر دغدغه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، اطالق مي گردد.

ارتباط��ات عمودي: به برنامه ريزي باال به پائين و پائين به باال، اجرا و فرايندها و س��از و كار هاي كنترل و هدايت به منظور حصول اطمينان از بهره گيري مناسب منابع، اطالعات و دستورالعمل ها، اطالق مي گردد.

83


نمودار 603رونوشتی از يک نمونه و مثال تفسيری از تمرين بوسيله كارت

برق��راری ارتباط��ات عمودی و افقی بين نهاد ه��اي مرتبط با مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در س��طوح اس��تاني، منطقه اي و محلي )محله من جيو1 ، زمين هاي منطقه لين2 از اس��تان كوانگ

تري3، ويتنام(.مؤسس��ات مورد تأكيد ب��ه رنگ قرمز، آژانس ه��اي مربوط به مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران را نش��ان مي دهند كه مس��ئول صدور هشدار هاي رس��مي، هماهنگي و نظارت، بسيج تجهيزات و اقدامات پيش��گيرانه مي باش��ند؛ س��ازمان هاي مورد تأكيد به رنگ سبز، مس��ئول حمايت و پشتيباني از آژانس هاي خدماتي مي باش��ند؛ رنگ صورتي بيانگر سازمان هايي هستند با كه در محدوده حاضر بوده و در ميدان قرار دارند؛ كادرهاي تيره در اطراف ايفاكنندگان نقش، نش��انگر اين است كه آن ها بازيگراني قوي با ظرفيت باالي عملياتي هستند. خطوط پيوسته بين ايفاكنندگان نقش ها نشان دهنده رابطه همبستگي قوي ميان آنهاست. خطوط نقطه چين به همراه فلش نشان دهنده ارتباطات ضعيف است و خطوط شكسته

بدون فلش نشان دهنده ارتباطات بسيار ضعيف است.

1- Gio2- Linh3- Quang Tri

84

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

و يا اضافه نمودن اطالعات كيفي بر روي ارتباطاتي خاص و يا ايفاگران نقشي خاص مي باشد؛ يك فرد مي تواند بر نواحي خاص از نقاط قوت و يا نقاط ضعف از طريق دايره هاي رنگي تأكيد نمايد.

نسخه نهايي "نمودار ون" فراهم آورنده نمايي كلي از سازمان هاي كليدي و ارتباطات آن ها در سراسر بخش ها و س��طوح اداري و دولتي مي باش��د. يك مثال توصيفي از ارتباط��ات افقي و عمودي بين نهادها در س��طح استاني، بخشي و محلي در نمودار 3 .6 آمده اس��ت. به هرحال به منظور تجزيه و تحليل بيشتر، ش��ايد به ارزيابي و س��نجش جنبه هاي خاصي نياز باش��د. به هر حال، ارزيابي عميق تر از جنبه هاي خاص

نمودار 604عناصر تحليلي از اجزاي يک سيستم هشدار اوليه در سطح ملي

)فلش هاي بلوكي شكل، اجزاي ايده آل يك سيستم هشدار اوليه را نشان مي دهند؛ خطوط پيوسته نمايانگر سيستم موجود بوده؛ خطوط و كادرهاي نقطه چين، اجزاي غير موجود و يا ضعيف را نمايش مي دهند(.

مشاهده / نظارت

تحليل داده ها

پيش بيني

ارزيابي محل هاي خاص احتمال خطرپذيري و آسيب پذير

عناصر و بافت محلي در معرض احتمال خطرپذيري

ارزيابي تأثيرات بالقوه

ساختار هشدار

انتشار پيام هاي هشدار تدارك گزينه هاي مقابلهاز طريق رسانه ها

ارتباط تأثيرات محتمل آينده و گزينه هاي مقابله

اجتماعات محلي آسيب پذيرآمادگي اجتماعات محلي، برنامه هاي

مقابله اضطراري، اطالع رساني و پيشگيري

85


احتماال موردنياز اس��ت. نقش��ه هاي تكميلي فرايندي )تركيبي از نمودارهاي گ��ردش كار و نمودارهاي سازماني( در خصوص عناصر خاص سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران كه ممكن است از عاليق خاص گروه مطالعاتي باش��د، مي تواند رهگي��ري ايفاكنندگان نقش، عوامل، منابع و فرايندهاي تصميم گيري جدي را جهت شناسايي موانع و فرصت هاي ممكن براي بهبود سيستم ها، تسهيل كند. مثالي كه نگاه دقيق تري به روابط سازماني و فرايندهاي مربوط به هشدار اوليه دارد، در نمودار 604 آمده است.

گام 3 : تجزيه و تحليل نقاط قوت و ضعف سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران موجود

سومين گام اصلي از فرايند تحليلي پيشنهادي، شناسايي و تحليل نقاط قوت و ضعف سيستم ارزيابي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مي باشد. استفاده از نقشه ها و نمودارهاي تهيه شده در مراحل قبلي و نظارت بر صفحات هر يك از اليه هاي تش��خيص نارس��ايي سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )يا آن عناصري كه مربوط به ارزيابي هس��تند(، چالش بعدي، رسم نتايج بر حسب نقاط قوت و ضعف كليدي )فاصله ها( سيس��تم كه از زير مؤلفه هايش آغاز مي شود، مي باشد. اين امر همچنين ش��امل تفكر در مورد فرصت ها و تهديدهايي اس��ت كه ممكن اس��ت در توسعه بيش��تر سيستم مديريت

احتمال خطرپذيري ناشي از بحران مؤثر باشد.مطالب مربوط به ظرفيت در مركز اهميت خواهند بود تا زماني كه هر يك از ارزيابي هاي س��ازماني به دقت وابس��ته به توس��عه ظرفيت باشند. با نگاهي اجمالي به نقاط قوت و ضعف سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران )يا عناصر خاصي از سيستم( به طور خودكار بيانگر نيازهاي توسعه ظرفيت، فرصت هاي تغيير و محدوديت هاي ساختاري، همه آن ها سرانجام ارزيابي نتايج نهايي و پيشنهادات گروه

را مورد اطالع رساني قرار مي دهد.به عنوان اولين تمرين تحليلي، گروه ترغيب ش��د تا اينكه هر فرد با اس��تفاده از كارت و بر اس��اس حافظه، 5-3 نقطه قوت و نقطه ضعف كه به طور ذهني از كل سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران يافته اس��ت، به همراه تركيبي از نظريات و ادراكات در سطوح ملي، بخشي و اجتماعات محلي

را در ليستي ثبت كند.ج��دول 1 .6 مي تواند به عنوان يك چارچوب براي ثبت نقاط قوت و ضعف در س��طوح موضوعي و زير مؤلفه ها به طرز معين تر و سيس��تمي تر مورد اس��تفاده قرار گيرد. اين راهنما و دستورالعمل مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، دامنه اي از ش��اخص هاي معيني را كه در جداول 2 .3، 2 .4 و 2 .5 جهت ارزيابي و نظارت محدوده اي از جنبه هاي كليدي موجود و قابل اس��تفاده سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران آمده است، پيشنهاد كرده است. اين شاخص ها بايد به عنوان يك ابزار براي

شناسايي نقاط قوت و ضعف )خألها( در اين تمرين تحليلي مورد استفاده قرار گيرد.يافت��ه هاي مربوط به تحليل نقاط قوت و ضعف بايد به صورت بصري با نمودار س��اختار س��ازماني يكپارچه، هم پوش��اني و تلفيق ش��ود. نقاط و حوزه هاي قوت مي تواند به طور مثال با نش��انه يا دايره سبز عالمت گذاري ش��ود، در حالي كه نقاط و حوزه هاي ضعف با قرمز مش��خص مي شود. اين امر يك ابزار بصري براي نش��ان دادن نقاط قوت سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران را كه مي تواند

86

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جهت تقويت و همچنين نش��انه دار كردن مواردي از سيستم كه نياز به حمايت و توسعه بيشتري در آينده ]دارد، تأمين كند.

همچنين پيش��نهاد مي ش��ود كه گروه مربوطه به طور معين و سيس��تمي هر مدرك يا يافته اي را كه فراهم آورنده فرصت ها و نقاط ورودي كه منجر به بهبود سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران موجود يا ظاهر شدن خطرات بالقوه اي كه به عملكرد مؤثر يا توسعه سيستم جامع مديريت احتمال

خطرپذيري ناشي از بحران مي شود، ثبت كنند: ■ فرصت هاي شناس��ايي ش��ده: فراهم آورنده ش��اخص هايي از منابع در دس��ترس براي در نظر گرفتن

جدول 601نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهديدهاي سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در ميان

سطوح دولتيسطح اجتماعات محليسطح منطقه ايسطح مليSWOTسطوح موضوعي1

ارزيابي احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

S

W

O

T

نظارت و برنامه ريزي مديريت احتمال خطرپذيري

ناشي از بحران

S

W

O

T

پيشگيري و ممانعت از بحران

S

W

O

T

ورود مديريت احتمال خطر پذيري ناشي از بحران به

درون برنامه ريزي توسعه اي

S

W

O

T

ساير سطوح موضوعي همان طور كه در جداول 302

، 402 ، 502 ارائه شده است.

S

W

O

T1 - اقتب��اس از دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران س��ازمان ملل متح��د. )UN/ISDR(، 2007. كلمات در عمل : راهنمايي

براي اجراي مالك عمل هيوگو. نيويورك.

87


)مردم، دانش و فناوري( و فراهم آورنده اس��اس و پايه مناس��بي براي گ��روه تا توصيه هاي خود را تنظيم و به شكل قاعده در آورد، و

■ تهديدات شناسايي ش��ده: معموال احتمال خطرپذيري موجود را به منظور عملكرد بهتر سيستم مورد تأكيد قرار داده؛ گروه مي تواند به صورت ضمني و با مالحظه تهديدها و تصميمات راهبردي خود

را بر حسب اينكه چگونه پيشنهاد ها در نهايت شكل گرفته، شناسايي و مدنظر قرار دهد.

بنابراين، هم فرصت ها و هم تهديدها فراهم آورنده پيشنهادات خاص مورد تدوين گروه و به عنوان پايه و اساسي براي قسمتي از گزارش جامع مي باشد.

گام 4 : تائيد اعتبار وضعيت فعلي سيس��تم سازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران

توصيه مي شود كه براي نزديكي و متصل شدن به نقاط قوت و ضعف ثبت شده، ارزيابي گروه ملزم ب��ه يك تمرين ارزيابي كيفي ك��ه درجه اي از كاربردي و به جا بودن )زير( مؤلفه هاي سيس��تم مديريت

احتمال خطرپذيري ناشي از بحران را توصيف مي كند. اين امر مي تواند به طور جداگانه براي هر يك از س��طوح س��ازماني انجام ش��ود، و متعاقبا براي كل سيس��تم صورت پذيرد. مجموعه عبارات كيفي ذيل مي تواند اعتبار كيفي وضعيت فعلي س��ازماني را كه نياز به توس��عه كاهش احتمال خطرپذيري و مديريت احتمال خطرپذيري را دارد، تس��هيل كند )سطوح

پيشنهادي با استفاده از منابع متعدد پذيرفته و يكپارچه شده است(.1س��طح 1. آگاهي اندك از مطالب و موضوعات مربوط به مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران و يا انگيزه هاي تأكيد بر آن ها: فعاليت ها و واكنش هاي محدود به مقابله در برابر بحران ها. ساختارهاي س��ازماني و مؤسس��ات به هيچ وجه يا به ندرت با مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران منطبق

مي باشند.سطح 2. آگاهي رساني از اهميت موضوعات، دغدغه ها و تمايل به تأكيد بر مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران: ساختارهاي اساسي س��ازماني در جاي خود قرار گرفته، هرچند به طور قطعه قطعه و ظرفيت عملي آن ها )دانش و مهارت ها، نيروي انس��ان، ابزار و س��اير منابع( همچنان محدود باقي

مي ماند. تمايل به مداخله قابل مالحظه، تدريجي و كوتاه مدت در جاي خود قرار دارد.س��طح 3. مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مورد تأكيد واقع ش��ده و به صورت پيش گس��تر توس��عه يافته است: س��اختارها و مقررات نهادي و س��ازماني مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در تمام س��طوح در جاي خود قرار دارد. ظرفيت هاي عملي و اجرايي وجود دارند. س��از و كارهاي هماهنگي بين بخشي دامنه عملكرد محدودي دارند اما خيلي مؤثر نيستند. تدابير كاربردي عملي براي اس��تقرار يك سيستم منسجم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران شامل سطوح

ملي، منطقه اي و اجتماعات محلي در موارد اجرايي محدود شده است. 1- دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران سازمان ملل متحد. )UN/ISDR(، 2007. كلمات در عمل : راهنمايي براي اجراي مالك عمل هيوگو ، تيرفاند 2005. تلفيق كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران: ابزاري براي توسعه سازمان ها؛ گروه ،)DRR( 2007. گروه هماهنگي بين س��ازماني كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران .)DFID( توس��عه بين المللي بريتانياي كبير

ويژگي هاي يك جامعه مقاوم در برابر فاجعه: يك يادداشت راهنما.

88

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

س��طح 4. سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران جامع و يكپارچه: ساختارها و ظرفيت هاي ]مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در كليه س��طوح از جمله از نظر هماهنگي و همكاري بين بخشي پايه اي در جاي خود تعريف شده اند. اختالالت قابل تشخيص بوده، تمام جنبه هاي اصلي سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران را تحت پوشش قرار داده و با راهبردهاي توسعه بلند مدت كش��ور ارتباط و پيوستگي دارند. اختالالت مكرر است و چشم انداز بلند مدت را فراهم

مي آورد.سطح 5. يك »فرهنگ ايمني« بين تمام ذي نفعان وجود دارد: مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران تمام جنبه هاي مربوط به خط مشي، برنامه ريزي، رويه كار، طرز برخورد و رفتار را شامل مي گردد.

در كش��ورهايي كه هنوز اطالع رس��اني كمي درباره مطالب مربوط به مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )س��طح 1( وجود دارد، ش��ايد مستقيما هم پيمان شدن و همكار شدن با دولت امر مشكلي باشد. در اين حالت، س��ازمان هاي غيردولتي و نهادهاي پژوهش��ي و تحقيقاتي شايد با احساس نياز و به نيابت از دولت و ارتقا س��طح آگاهي، مشاركت خود را توسعه دهند. سطوح 2 و 3 نمايانگر يك محيط سازماني حمايت كننده مرتبط با ظرفيت هاي مربوطه و مهارت هاي فني مي باشند. سطوح 4 و 5 متضمن اين هستند كه اين اجزاي سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران به خود متكي مي باشند. مدافعان و افراد ذي نفع و ذي نفوذ كليدي و فعال در سيس��تم هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران يا اجزاي سيستم ها كه در اين سطوح كار مي كنند، مي توانند به شكل ارزشمند همكاري را ارتقا دهند و با همكاري

يكديگر »بخش هاي ضعيف« سيستم را مورد حمايت قرار دهند.

گام 5 : ارزيابي نتايج تحليل سيس��تم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در چارچوب پيشرفت و بهبود نظارت بر اجراي مالك عمل هيوگو

)HFA( مالك عمل هيوگ��و 2015- 2005 پايداري ملل و اجتماعات محلي در مواجه با بحران هادر كنفرانس كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران ها در سال 2005 به عنوان هدف جامعه بين المللي تعيين مي كند: »خسارات اساسي ناشي از بحران ها، خسارات جاني و اجتماعي، سرمايه هاي اقتصادي و محيطي اجتماعات محلي و كش��ورها را كاهش مي دهد«. همچنين پنج »اولويت اجرايي« منتج از كنفرانس براي رس��يدن به اين اهداف را تا س��ال 2015 تعيين مي كند و مجموعه اي تفصيل��ي از فعاليت هاي كليدي كه تحت هر اولويت براي اجرا به طور متناسب و تحت ويژگي هاي هر كشور به كار رود را شامل مي گردد.1

اين اولويت هاي اجرايي عبارتند از:حص��ول اطمينان از اينكه كاهش خطرپذيري هاي ناش��ي از بحران اولويتي مل��ي و محلي مبتني بر . 1

چارچوب و مبنايي سازمانی، بنيادين و قوي براي اجرا باشد.شناس��ايي، ارزيابی، كنترل و مراقبت بر خطرپذيري ناش��ي از بحران ها و توس��عه و اصالح سيس��تم . 2

هشدار اوليه.بكارگيري دانش، نوآوري و آموزش به منظور ايجاد فرهنگ ايمني و پايداري در كليه سطوح.. 3كاهش عوامل خطرپذيري اساسي و زير بنايي.. 4تقويت آمادگي در برابر بحران به منظور مقابله مؤثر در كليه سطوح.. 5

1- براي اطالع بيشتر به وب سايت http://www.unisdr.org/eng/hfa.htm رجوع كنيد.

www.unisdr.org/eng/hfa.htm

89


جدول 602 پيشرفت كشور در بكارگيري معيارهاي كاهش خطرپذيري*

* طبقات ارزيابي پيشنهادي: خ: خوب؛ ر: رضايت بخش؛ ن: ناكافي؛ ض/غ.م: ضعيف/غيرموجود ]الزم به توضيح است كه در متن انگليسي معادل كلمات مورد ].G: Good; S: Satisfactory; I: Inadequate; P/NE: Poor/Non Existent :اشاره به ترتيب عبارتند از

سطح شاخص هايISDR 1سطوح موضوعيملي

سطح بخشي

سطح اجتماعات محلي

يك چارچوب قانوني براي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران وجود چارچوب سازماني2دارد كه مسئوليت ها به صورت آشكار براي تمام سطوح دولت تعريف شده اند.

مجامع چند بخش��ي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سرتاسر سطوح عملكردي هستند.

يك چارچوب خط مشي ملي براي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران موجود مي باشد كه به برنامه ها و فعاليت هاي تمام سطوح اداري نياز دارد.

منابع كافي براي به كارگيري برنامه هاي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در تمام سطوح اداري وجود دارد و در دسترس مي باشند.

ارزيابي احتمال خطرپذيري و هشدار

اوليه3

اطالع��ات مربوط به احتمال آس��يب پذيري و خطر مبتني بر ارزيابي ريس��ك موجود هستند و شامل ارزيابي ريسك در تمام بخش ها مي باشند.

سيس��تم هاي نظ��ارت، نگه��داري و انتش��ار اطالع��ات درب��اره خط��رات و آسيب پذيري هاي مهم موجود مي باشند.

سيستم هاي هشدار اوليه براي كليه مخاطرات عمده موجود مي باشند.هشدار اوليه در دسترس و در خدمت مردم در سطح جوامع محلي مي باشد.

راهبرد هاي آگاه س��ازي عمومي مختص مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از آموزش4 و ارتقا آگاهيبحران وجود دارند و در اجتماعات محلي آسيب پذير اجرا شدند.

برنامه تحصيلي مدرس��ه ش��امل عناصر مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مي باش��د و مربيان و معلمان دس��تورالعمل هاي مربوط به مديريت

احتمال خطرپذيري ناشي از بحران را آموزش ديده اند.كاهش خطرپذيري در

بخش هاي كليدي5حفظ محيط زيس��ت، مديريت منابع طبيعي)آب و خاك( و سياست هاي تغيير ش��رايط جوي ش��امل عناصر مديري��ت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران

مي گردند.برنامه هاي توسعه اي بخشي )كشاورزي، منابع آب، بهداشت، محيط، جنگلداري، جهانگردي، صنعت و . . .( ش��امل عناصر مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از

بحران مي شوند.برنامه ها و منطقه بندي كاربري اراضي، كدهاي س��اختماني و اس��تانداردهاي ايمني موجود بوده و ش��امل عناص��ر مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از

بحران كه به طور جدي مورد اجرا قرار مي گيرند، مي شود.گزينه هاي مربوط به فناوري در خصوص سيستم مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در دس��ترس بوده و بكار گرفته ش��دند. يك برنامه ملي دراز مدت براي حفاظت از زيرس��اخت هاي حياتي از بالياي طبيعي مرسوم به كار

مي رود.فرايندي براي ارزيابي تأثيرات احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، ناشي از پروپوزال ه��اي مربوط به پروژه هاي عمده زيرس��اخت ها و توس��عه اي موجود

مي باشند.

90

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

ج��دول 2 .6 كه از فعاليت دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران س��ازمان ملل متحد )ISDR( اقتباس ش��ده اس��ت، به منظور تسهيل در نظارت و پيش��رفت در اجرا در تمام سطوح ملي، بخش��ي و اجتماعات محلي تعريف ش��ده كه تدابير كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران در اولويت هاي اجرايي مالك عمل هيوگو، طراحي ش��ده اس��ت. س��تون هاي جدول مربوطه بيانگر جايگاه اجرايي پيشرفت در به كارگيري معيارهاي كاهش خطرپذيري در درون سطوح اقتداري بوده و همچنين رديف ها منعكس كننده پيشرفت هاي حاصل در كل سطوح دولتي مي باشد. شاخص هاي دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران سازمان ملل متحد )ISDR( بيانگر اهدافي هستند كه از نظر

اين دبيرخانه ويژگي هاي مرتبط در سطح جهاني يك جامعه پايدار در برابر بحران را شامل مي گردد.ش��اخص هاي دبيرخانه راهب��رد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران س��ازمان ملل متحد )ISDR( به عنوان ابزار مرجع پيش��نهاد ش��ده اند. به هر حال، چون اين شاخص ها عمومي هستند و ماهيت آن ها كيفي اس��ت، گروه ارزيابي ممكن است بخواهد متناس��ب با چارچوب هاي خاص و منظر ارزيابي منعكس ش��ده در هر كش��ور را تحت تأثير قرار دهد. به طور مثال، در كشورهايي كه ميزان پيشرفت زياد اس��ت و ظرفيت هاي جمع آوري داده و نظارت نسبتا خوب است، مي توان از شاخص هاي كيفي به همراه

شاخص هاي كمي استفاده كرد.

سطح شاخص هايISDR 1سطوح موضوعيملي

سطح بخشي

سطح اجتماعات محلي

آمادگي و مقابله در مواجه با بحران6

ارزيابي مستقل از ظرفيت هاي آمادگي براي مقابله با بحران و ساز و كار هاي آن تعهد ش��ده، مسئوليت بكارگيري توصيه ها معين گرديده و منابع آن تعيين

شده اند.برنامه هاي آمادگي براي مقابله با بحران و برنامه هاي ساختاري احتمال وقوع بحران در تمام س��طوح اداري تعريف و تدوين ش��ده اند و مانورهاي آموزشي معمول، برنامه هاي توس��عه آموزش و واكن��ش در برابر بحران در نظر گرفته

شده است.تمام سازمان ها، افراد و داوطلبان مسئول تأمين آمادگي، مجهز و آموزش ديده

هستند تا در برابر بحران هاي مؤثر مقابله كنند.ذخاير مالي و س��از و كارهاي س��اختاري به منظور حماي��ت از مقابله مؤثر و جبران خسارت ناشي از بحران تخصيص داده شده و به كار گرفته مي شوند.

رويه ها تعريف شده اند تا در زمان وقوع خطر و بحران مستندسازي ها را انجام داده و بازنگري هاي بعد از بحران انجام گردند.

1 - اقتباس از دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران س��ازمان ملل متحد. (UN/ISDR)، 2007. كلمات در عمل : راهنمايي براي اجراي مالك عمل هيوگو

2 - رجوع شود به برگه هاي ارزيابي، بخش 2.3 - رجوع شود به برگه هاي ارزيابي، بخش هاي 1 و 6.

4 - رجوع شود به برگه هاي ارزيابي، بخش 5.5 - رجوع شود به برگه هاي ارزيابي، بخش هاي 3 و 4.

6 - رجوع شود به برگه هاي ارزيابي، بخش هاي 7 و 11.

91


در هر حال، گروه ارزيابي بايد اين حقيقت را بداند كه س��طوح پيش��رفت در رس��يدن به اهداف نيز در يك كش��ور بسته به بخش، نوع خطر و منطقه جغرافيايي متفاوت خواهد بود. سيستم هاي هشدار اوليه ممكن اس��ت به طور مثال، براي سيالب ها و طوفان هاي حاره اي و نه خشكسالي مورد استفاده قرار گيرد. آن ها ممكن اس��ت نواحي ساحلي و نه نواحي داخلي يك كش��ور را تحت پوشش قرار داده و يا ممكن اس��ت براي نواحي ش��هري در مقايسه با نواحي روستايي هدف گذاري ش��ده باشند. عالوه بر اين، سطح پيش��رفت بين نواحي مختلف جغرافيايي يك كشور ممكن است اساسا متفاوت باشد، علي الخصوص در كش��ورهايي كه عملكردهاي مربوط به مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران به صورت نامتمركز

مي باشد.

گام 6 : ارائه يافته ها و پيشنهادات گام هاي تحليلي ش��رح داده ش��ده فوق مبنايي خواهند بود براي فراهم آوردن پايه و اساس��ي براي بخش��ي تحليلي در گزارش پاياني در خصوص يافته هاي يكپارچه در س��ه س��طح س��ازماني براي تدوين نتايج و پيش��نهادات اصلي. اين موارد همچنين بايد در گزارش نهايي ارائه گردد. به گونه اي كه در فصل مقدماتي ش��رح داده ش��د، دامنه عملكرد اين راهنما ارزيابي هاي س��ازماني مرتبط با موارد ذيل را شامل

مي گردد:■ يكپارچه س��ازي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در توسعه و برنامه ريزي بخشي )به طور

مثال، بخش كشاورزي(■ تقويت ظرفيت هاي س��ازماني و فني براي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح ملي

و يا در سطوح نامتمركز )چند خطر يا يك خطر مشخص(■ يكپارچه سازي جنبه هاي كليدي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در برنامه هاي بازسازي

)CBDRM( طراحي و ارتقا مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مبتني بر اجتماعات محلي ■و يا راهبردهاي گوناگون معيشتي

■ عمليات��ي نمودن پاراداي��م تغيير از امداد اضطراري انفعالي به مديريت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران مبتكرانه.

در ه��ر يك از اهداف فوق براي ارزيابي خاص بايد گ��روه مربوطه يك گزارش فني ارائه دهد كه شامل پيشنهادات مي گردد. به خودي خود آشكار است كه بر اساس يك دستورالعمل روش هاي طبيعي، تجزيه و تحليل و گزارش درباره همه يافته ها امكان پذير نيس��ت، زيرا آن ها به مقدار زيادي به موقعيت و

مفهوم خاص بستگي دارند.همچنين حوزه هاي پيش��نهادي عملي بي شمار است و ممكن است شامل: پيشنهادات براي بخش ها و بهبود سياست ها، تدوين و قاعده مند كردن پروژه ها، و طراحي برنامه هاي آموزشي و ارتقا ظرفيت شوند.

با اين حال گام هاي تحليل عمومي پيشنهادي در اين راهنما به شكل چشم گيري پيش نويس گزارش فني و ش��كل گيري توصيه هاي مهم را س��هولت مي بخش��ند. مخصوصا تحليل SWOT مطرح شده در

92

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

جدول 1 .6 مي تواند ابزار مفيدي براي شناخت موارد ذيل باشد:]■ نقاط ضعفي كه بايد شناخته شوند تا ظرفيت هاي مورد نياز گسترش يابند و بايد در توصيه ها به عنوان

مشكالت كليدي برنامه پي گيري معرفي گردند. )چه كاري بايد انجام شود(■ نقاط قوتي كه براس��اس نمونه كارهاي پيش��نهاد ش��ده از طريق ارائه مثال هاي��ي از هماهنگي مؤثر، برنامه ريزي و س��از و كار هاي برنامه ريزي و اجرا و آموزه هاي فراگرفته ش��ده كه نس��بت به آن ها

آگاهي يافته ايم )چگونگي انجام دادن(■ فرصت هاي��ي ك��ه بايد منعكس كننده پيش��نهادات به همراه توضيحي بر منابع در دس��ترس به منظور

تمركز بر آن ها باشد )مردم، دانش و فناوري( ■ تهديداتي كه مي تواند يا در گزارش نهايي تعريف خطر ها و آگاه سازي گروه بر اساس توصيه ها ذكر شود يا اينكه تأثيراتي كه با پيشنهادات ارائه شده و يا به گونه اي كه به طور مؤثر تصميمات راهبردي

گروه ها را مورد اطالع رساني قرار دهند با توجه به قابليت انتخاب و ارائه پيشنهادات مربوطه.

برخي از موضوعاتي كه بايد در طول تدوين پيش نويس پيشنهادات مدنظر باشد عبارتند از:■ بررسي عوامل محرك به مانند محدوديت هاي انجام تغييرات

■ جستجو براي يافتن سهام داران، ذي نفعان و شركا به منظور پياده سازي و اجرا■ در نظر گرفتن ورودي ها و منابع موردنياز

■ شناسايي افراد توانمندي كه بتوانند فرايندهاي پي گيري را رهبري نمايند.

گروه در زمان نوش��تن گزارش بايد خوب اين را به خاطر بس��پارد كه مطالعات س��ازماني و ارزيابي ظرفيت از فرايندهاي حس��اس محسوب مي شوند، كه اغلب در خصوص ارزيابي هاي انجام شده شبهاتي ايجاد شده و مطرح مي شود. از اين گذشته، توسعه ظرفيت، نياز به هدايت دروني فرايند به سمت موفقيت دارد. تا زماني كه س��ازمان هاي دولتي كليدي به طور كامل نياز به ورود و درگير شدن در چنين فرايندي از تغييرات احس��اس ننمايند، پيش��نهادات به عمل واقع نخواهند ش��د و به تحقق نخواهند رسيد. گروه به همين منظور مي بايستي پيش نويس پيشنهادات خود را به ذي نفعان و همكاران دولتي كليدي قبل از نهايي نم��ودن آن ه��ا چه در كارگاه چند جانبه صن��وف و ذي نفعان و يا با به جري��ان انداختن و توزيع گزارش

پيش نويس به منظور دريافت بحث هايي در جلسات مشترك به طور كافي مورد بحث قرار دهند.

93

منابع

منابع

Baas, S., Erdenebatar, B. & Swift J. 2001. Pastoral Risk Management for Disaster Prevention and Preparedness in Central Asia - with special reference to the case of Mongolia; In Proceedings of the International FAO Asia-Pacific Conference on Early Warning, Prevention, Preparedness and Management of Disasters in Food and Agriculture, held in Thailand, May 2001. APDC/01/6.

CRED. 2007. The data source - EM-DAT, available at www.em-dat.net.

DFID. 2007. DRR Inter-Agency Coordination Group, Characteristics of a Disaster-Resilient Community: A Guidance Note. London.

FAO. 2003. Local institutions and livelihoods: Guidelines for Analysis by N. Messer and P. Townsley. Rome.

FAO. 2004. The role of local institutions in reducing vulnerability to recurrent natural disasters and in sustainable livelihoods development. Consolidated report on case studies and workshop findings and recommendations. Rural Institutions and Participation Service (SDAR). Rome.

FAO. 2005. Rapid guide for missions: Analysing local institutions and livelihoods, by A. Carloni. Rural Institutions and Participation Service (SDAR). Rome.

Liu Y. & Baas S. 2001. Strengthening pastoral institutions in North-West China pastoral area to access improved extension services for risk management and poverty alleviation. (available at www.fao.org/sd/2001/IN0601_en.htm).

Swift, J. & Baas, S. 2003. Managing Pastoral Risk in Mongolia - A Plan of Action. ProjectTCP/FAO/MON0066.FAO.Rome. (available at www.fao.org/docrep/009/ ah828e/ ah828e00.htm).

Tearfund. 2005. Mainstreaming disaster risk reduction: a tool for development organisations by S. La Trobe and I. Davis. Teddington, Middlesex.

UN/ISDR. 2004. Living with Risk: A global review of disaster reduction initiatives. 2004 Version, Volume 1. Geneva.

UN/ISDR. 2004. Living with Risk: A global review of disaster reduction initiatives. 2004 Version, Volume II Annexes. Geneva.

UN/ISDR. 2005. Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disaster (available at www.unisdr.org/eng/hfa/hfa.htm).

UN/ISDR. 2007. Words into Action: a guide for implementing the Hyogo Framework. Geneva.

www.fao.org/docrep/009/ah828e/ah828e00.htm

www.fao.org/docrep/009/ah828e/ah828e00.htm



http://www.emdat.be

www.fao.org/sd/2001/IN0601_en.htm

95

الف( ابزارها و روش هاي مربوط به شرح مختصر درباره اجتماعات محلي سابقه اجتماعات محلي )زمان بندي(: دفعات صدمات و ساز و كار هاي انطباق پذيري و سازگاري

زمينه آسيب پذيري: نسبت خانوارهاي تحت تأثير بحران ها و داليل آن ارزيابي احتمال خطرپذيري ناشي از بحران: فرايند مشاركتي تشخيص طبيعت، منظر و بزرگي تأثيرات منف��ي مخاطرات بر روي يك اجتماع محلي و خانوارهاي آن در يك دوره زماني مش��خص و

خاص.■ زمان بندي: تاريخچه بحران و وقايع مهم اجتماعي كه در اجتماعات محلي رخ داده است.

■ نقش�ه مخاط�رات و مناب�ع مرتب�ط: ب��ه اجتماعات محلي اج��ازه مي دهد تا به صورت نم��وداري افراد آسيب پذير اجتماعات محلي علي الخصوص جوانان، كهنساالن و افراد ناتوان ]دچار معلوليت جس��مي و حركتي[ كه تحت احتمال خطرپذيري خاصي از مخاطرات مي باش��ند، شناس��ايي

نمايد.■ تقويم فصلي: تغييرات فصلي و مخاطرات مربوطه بيماري ها، رويدادهاي اجتماعات محلي و س��اير

مخاطرات مربوط به يك ماه خاص از سال.■ رده بندي: تحليل مش��كالت به منظور شناخت اولويت هاي اجتماعات محلي يا مهمترين مشكالتي

كه اجتماعات با آن ها مواجه است.■ ب�رش عرض�ي: حركت ك��ردن در مناطق جغرافياي��ي متعلق به اجتماعات محلي ب��ه منظور حصول تصويري از آسيب پذيري اجتماعات مربوطه و منابعي كه در دسترس مي باشد و يا ممكن است

براي مديريت احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در دسترس باشد.■ برش عرضي تاريخي: ارائه گرافيكي تاريخچه بحران ها و توس��عه آن در اجتماعات محلي )با در نظر

گرفتن فراخوان ها(.■ رده بن�دي ماتريس�ي: اب��زار رده بن��دي مورد اس��تفاده براي تعيي��ن اولويت مخاط��رات و يا احتمال

خطرپذيري ناشي از بحران ها، نيازها يا چاره انديشي ها.■ ترکيب خانوار: س��رمايه انساني، نيروي كار، مهاجرت، تحصيل، وضعيت وابستگي گروه هاي متنوع

اجتماعي- اقتصادي.

ابزارها و روش های ارزيابی های سازمانی

1پیوست

96

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

رده بندي ثروت: ويژگي هاي واقعي ثروت و گروه هاي ثروتمند در اجتماعات محلي■ مايملك و دارايي هاي خانوارها مبتني بر گروه هاي ثروت )دسترس��ي به خش��كي، منابع آبي و

طبيعي، تملك احشام؛ دارايي هاي فيزيكي و مادي(■ راهبردهاي نوعي خانوار و منابع دارايي براي هر گروه ثروت

■ تخمين تقريبي سهم خانوارها در هر رده ثروت■ ث��روت كدام گروه از خانوارها در حال افزايش اس��ت؛ تغيير نكرده؛ در معرض فقر قرار گرفته

است )داليل(

نشست هاي سرگروه هاي تحليل گر: گردهمايي با افراد اجتماعات محلي، گروه هاي غيررهبر،گروه مردان و زنان به صورت جداگانه

■ نقش�ه منابع محلي: انواع اصلي زمين، فعاليت هاي معيش��تي بر روي هر نوع زمين، زيرساخت هايي فيزيك��ي )جاده ها، حمل و نقل عمومي، مناطق تحت آبي��اري، نقاط آب خيز، مدارس، مراكز

بهداشت، نزديكترين بازار، برق، بانك ها، توسعه كشاورزي و . . .(■ تقوي�م فعالي�ت فصلي: محصوالت، دام ها، جن��گل، كار و فعاليت هاي خارج از مزرعه، بازاريابي، فراوري غذا و فراورده هاي طبيعي، صنايع دس��تي )به طور مثال چرم، منسوجات يا فلزكاري(،

كار و فعاليت در خانه بر حسب جنسيت، قبيله و سن■ زمينه آسيب پذيري: شوك ها، استرس ها، نسبت خانوارهايي كه از نظر غذا و درآمد در يك سال

متوسط، بد و يا خوب، تأمين نيستند. )داليل مرتبط(■ تحليل مش�كل: مش��كالت معيشتي، علت آن ها، س��از و كار هاي سازگاري و فرصت هاي معيشتي

زنان و مردان■ بازخوري بر فعاليت هاي انجام شده پروژه و ارائه كنندگان خدمات منتخب

ب( ابزارها و روش هاي تجزيه و تحليل روابط عمودي و افقي نشست هاي بارش هاي فكري

■ جلسات غيررسمي يك روزه بارش فكري در بين اعضاي گروه ارزيابي. نمودار ون

■ نمودار ون و يا »طرح ذهني« نهادهاي محلي، اهميت نسبي آن ها و ارتباط آن ها با نهادهاي سطح باالتر.

تمرين کارت رنگي

■ رابطه و وابس��تگي بين نهادها را مي توان با نوش��تن عوامل كليدي بر روي كارت ها و چس��باندن كارت بر روي ديوار و ترس��يم خطوط بين كارت ها براي نشان دادن خطوط تحت تأثير تعيين

نمود.

97

■ مي ت��وان از كارت هاي رنگي براي نمايش بخش هاي متفاوت و فعاليت هاي مربوط به مديريت كاهش خطرپذيري ناشي از بحران آن ها استفاده كرد.

تمرين گروهي

■ ش��ركت كنندگان و افراد ذي نفع در ارزيابي را مي توان به چند گروه تقسيم كرد و به هر گروه ناحيه اي تعيين شده و خاص را تخصيص داد تا رابطه مهم بين داخل و بين سازمان را مشخص

كند. طراحي محيط سازماني

■ اين ش��كلي از تحليل ذي نفعان مي باش��د كه تفس��يركننده روابط بين ايفاگران نقش در سطوح پاييني و روابط بين ايفاكنندگان نقش در بخشي خاص مي باشد.

ارزيابي سازماني- بخشي1

■ در يك ارزيابي س��ازماني- بخش��ي داده ها گردآوري و در تحليلي طاقت فرس��ا در س��طحي سياس��ي- سازماني، سطح اداري- سيستمي و س��طح فني- بخشي با توجهي ويژه به ديناميك

سازماني و ارتباطات بين مؤسسات بخشي مورد تحليل و بررسي قرار مي گيرند.

1- "ارزيابي س��ازماني- بخش��ي" اين عبارت توس��ط بانك جهاني به عنوان رويكردي عارضه يابانه و س��ازنده مورد توافق، توسعه و مستندسازي قرار گرفته است و به منظور طراحي و برنامه ريزي اصالحات توسعه سازماني و يا تدابير ظرفيت سازي به مانند آنچه كه

موردنياز برنامه هاي بخش محور است، مي باشد.

99

آس��يب پذيري و بحران به عنوان فرايندهاي اجتماعي و به عنوان هدف تداخل اجتماعي و كنترل مي توان��د با ارج نهادن بر مفاهيم مش��ترك قابل قبول و بيان موضوع��ات مرتبط با كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران بهت��ر درك گردد. جدول ذيل به صورت خالصه تعاريف منتش��ره توس��ط دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران هاي س��ازمان ملل متحد1 را جهت كاهش بحران

نشان مي دهد. اينها تركيبي از تعاريف تثبيت و پيشنهاد شده كه توسط تعدادي از سازمان ها و كارشناسان مشاور بين المللي گردآوري ش��ده و توسط دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران هاي سازمان ملل متحد )UN/ISDR( به منظور بازنگري ديدگاه ها و تعاريف و دستيابي به تفاهم بر روي

واژگان مشترك براي موضوعات كاهش احتمال بحران تدوين شده است.تفاهم بر س��ر مكانيك حركت احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران ها نكته اي كليدي در حصول اطمينان از مورد تأكيد قرار دادن احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران ها در چارچوب هاي توس��عه ملي و راهبرده��اي مربوطه ب��ه مانند آن هايي كه در فرايندهاي ارزيابي هاي عمومي كش��وريCCA( 2( و چارچوب هاي همياري توسعه سازمان ملل متحدUNDAF( 3( توسعه يافته اند. همچنين به طور خاص به توس��عه »چارچوب هاي كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران« كه در حال ترويج و پشتيباني توسط دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران ها )UN/ISDR( و پروژه توسعه س��ازمان ملل متحدUNDP(4( مي باشد به كار گرفته مي شود. بنابراين استفاده از اين فهرست واژگان

1- دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران هاي س��ازمان ملل متح��د)UN/ISDR(: در پايان دهه 1990-1999، دهه بين المللي براي كاهش اثرات ناش��ي از بحران هاي طبيعي )IDNDR( به كارگرفته ش��د، راهبرد بين المللي براي كاهش اثرات ناشي از بحران )راهبردها( توس��ط مجمع عمومي سازمان ملل متحد تصويب ش��د تا فراهم آورنده چارچوبي جهاني براي كاهش خسارات انس��اني، اجتماعي، اقتصادي و محيطي از مخاطرات طبيعي گرفته تا بحران هاي مرتبط فن آورانه و محيطي. اين اس��تراتژي قصد دارد تا جوامع را در برابر بحران ها انعطاف پذير سازد، آن ها را آگاه نمايد و اهميت اين موضوع را به آن ها گوشزد كند، كه از اجزا مهم توسعه پايدار است. براي اعمال اين راهبرد و حصول اطمينان از تشريك مساعي و ايجاد سينرژي بين ذي نفعان متفاوت كاهش اثرات بحران و مرتبط ساختن كاهش اثرات بحران با فعاليت هاي بشردوستانه، دبيرخانه رابط راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران ها )دبيرخانه(، در سال 2000 پايه گذاري شد تا هماهنگي راهبردهاي كاهش اثرات ناشي از بحران و راهبردهاي مربوطه را در نظام سازمان

ملل متحد اجرا و ارتقا نموده و تسهيل در شبكه هاي ملي را فراهم آورد.2- Common Country Assessment3- United Nations Development Assistance Framework4- رجوع ش��ود به: دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران هاي سازمان ملل متحد )UN/ISDR(، زندگي با احتمال خطرپذيري: مروري جهاني بر دغدغه هاي كاهش خطرپذيري ناشي از بحران، چاپ 2004، جلد1. ژنو. "چارچوبي براي كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران" چارچوبي كلي و فعاليت هاي اصلي برنامه هاي كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران، شامل عناصر الزم براي آماده كردن و تدوين راهبردهاي كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران )يا مديريت كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران(.

تعاريف اصطالحات و مفاهیمپیوست 2

100

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[

عموم��ي در هنگام ارزيابي هاي عمومي كش��وري و چارچوب هاي همياري توس��عه س��ازمان ملل متحد )CCA/UNDAF( به طور گس��ترده اي توافق هاي گروهي را در مورد راه هاي تقويت و نقش متنوع و ابتكارات در دست اقدام براي كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران در سطح كشور منجر مي شود.

تعاريف و اصطالحات مرتبط با بحران1

تظرفي

تركيب تمام نقاط قوت مرتبط با بحران و منابع موجود يك اجتماع محلي، جامعه و يا س��ازمان كه مي تواند از س��طح احتمال خطرپذيري كاسته و يا از تأثيرات يك بحران بكاهد.

ظرفيت ممكن است شامل و در برگيرنده مفاهيم فيزيكي، سازماني، اجتماعي و يا اقتصادي به مانند پرسنل با مهارت و يا صفت هاي تجمعي مانند، رهبري و مديريت گردد. ظرفيت همچنين ممكن اس��ت به عنوان توانايي و قابليت

انجام فعاليت تعبير شود.

يت ساز

ظرفي

تالش ها و فعاليت هاي مورد هدف براي توسعه مهارت هاي انساني و يا زيرساخت هاي اجتماعي در داخل يك اجتماع محلي و يا سازمان كه نيازمند كاهش سطح احتمال خطرپذيري مي باشد.

در مفهومي گس��ترده تر ظرفيت س��ازي همچنين شامل توسعه منابع س��ازماني، مالي، سياسي و . . . مانند فناوري در سطوح و بخش هاي مختلف يك جامعه مي گردد.

يت سازگار

ظرفي

معنايي كه بر اس��اس آن مردم يا س��ازمان منابع در دس��ترس را و همچنين توانايي هاي شان را براي مواجه با نتايج فعاليت هايي كه ممكن است به بحران منجر شود، قرار مي دهند.

به طور عمومي، اين دربرگيرنده مديريت منابع، چه در ش��رايط معمول و عادي و چه در ش��رايط بحراني و يا شرايط سخت مي شود. تقويت ظرفيت هاي سازگاري به طور معمول پايداري را براي مقاومت در برابر تأثيرات مخاطرات

طبيعي و انسان ساز مي سازد.

بحران

اختالل يا در هم ريختگي جدي در عملكرد يك جامعه يا اجتماع كه منجر به لطمات گسترده انساني، منابع اقتصاد و يا محيط زيس��ت كه توانايي جامعه يا اجتماع موردنظر را در س��ازگاري و تطابق با استفاده از منابع خودش را به

خطر انداخته و از آن تخطي مي نمايد، مي گردد. يك بحران، تابعي از فرايند احتمال خطرپذيري مي باشد. بحران ها منتج از تركيب خطرها، وضعيت هاي آسيب پذيري

و ظرفيت ناكافي و يا فقدان و كمبود تدابير كاهش بالقوه نتايج منفي ناشي از احتمال خطرپذيري مي باشند.

ت احتمال مديري

ي ناشي از خطرپذير

بحران

فراين��د نظام مند بكارگي��ري تصميمات اداري، مهارت هاي عملياتي و س��ازماني و ظرفيت هاي اجراي سياس��ت ها، راهبردها و ظرفيت هاي سازگاري جامعه و اجتماعات محلي به منظور كاهش تأثيرات مخاطرات طبيعي و محيطي

و همچنين بحران هاي تكنولوژيك. اين بيانگر كليه فعاليت ها ش��امل تدابير سازه اي و غير سازه اي براي جلوگيري)ممانعت( و يا به منظور محدود نمودن

)پيشگيري و آمادگي( تأثيرات فزاينده مخاطرات مي باشد.

1- تعاريف مورد نظر از فهرس��تي مفصل تر در دس��ترس موجود اقتباس و اس��تخراج گرديده اس��ت: دبيرخانه راهبرد بين المللي كاهش خطرپذيري ناش��ي از بحران هاي س��ازمان ملل متحد )UN/ISDR(. 2004. زندگي با احتمال خطرپذيري: مروري جهاني بر دغدغه هاي

كاهش خطرپذيري ناشي از بحران، چاپ 2004، جلد2، پيوست ها. ژنو.

101


ي ناشي از بحران ت احتمال خطرپذير

مديريي ناشي از بحران(

ش خطرپذير)كاه

چارچوب ذهني عناصر در نظر گرفته ش��ده با امكان به حداقل رس��اندن آسيب پذيري ها و احتمال خطرپذيري ناشي از بح��ران در ي��ك جامعه براي جلوگيري )ممانعت( و يا محدود نمودن )پيش��گيري و آمادگي( تأثيرات گس��ترده مخاطرات در چارچوب توسعه پايدار مي باشد. چارچوب كاهش احتمال خطرپذيري ناشي از بحران با فعاليت هايي

با موضوعيت زير تركيب مي گردد:■ ارزيابي و آگاهي رساني احتمال خطر پذيري شامل تحليل مخاطرات و تحليل ظرفيت آسيب پذيري مي باشد؛

■ توسعه دانش شامل: آموزش، تربيت، پژوهش و اطالعات مي باشد؛■ تعهدات و الزامات عمومي و چارچوب هاي س��ازماني، ش��امل: فعاليت هاي س��ازماني، سياستي، اداري و اجتماعي

مي باشد؛■ بكارگيري تدابير مختلف شامل: مديريت محيط زيست، برنامه ريزي شهري و كاربري اراضي، حفاظت از تسهيالت

حساس، بكارگيري علوم و تكنولوژي، مشاركت و فعاليت هاي شبكه اي و ابزار مالي؛■ سيس��تم هاي هشدار اوليه ش��امل: پيش بيني، انتشار اطالعيه هاي هشدار و هشدارها، تدابير آمادگي و ظرفيت هاي

واكنش و عكس العمل.

ط ت شراي

مديريي

اضطرار

س��ازماندهي و مديريت منابع و مس��ئوليت ها براي مواجه با كليه جنبه هاي شرايط اضطراري و بحران ها به خصوص آمادگي، مقابله و بازسازي.

مديري��ت ش��رايط اضطراري در برگيرنده برنامه ها، س��اختارها و تمهيداتي ايجاد ش��ده ب��راي درگيري و بكارگيري فعاليت هاي طبيعي دولت، مؤسسات داوطلبانه و خصوصي به شيوه اي جامع و هماهنگ براي مقابله در برابر كليه جوانبي كه ش��رايط اضطراري و بحران ها نيازمند آن ها مي باش��د، اس��ت. اين واژه همچنين تحت عنوان مديريت

بحران مورد اشاره قرار مي گيرد.

شدار اوليهه

تدارك اطالعات مؤثر در زمان مربوطه، از طريق مؤسسات و نهادهاي شناسايي شده كه اجازه مي دهد افراد منحصر ب��ه ف��ردي كه تحت تأثيرات مخاطرات قرار مي گيرند بتوانند تدابيري را براي احتراز از احتمال خطرپذيري و يا به

حداقل رساندن و يا كاهش اين احتمال خطرپذيري و براي آمادگي جهت مقابله اي مؤثر اتخاذ كنند.سيس��تم هاي هش��دار اوليه ش��امل زنجيره اي از دغدغه ها به خصوص فهم و تحليل مخاطرات، نظارت و پيش بيني رويدادهاي در ش��رف وقوع، تحليل و انتش��ار هش��دارهايي قابل فهم به مسئولين سياس��ي و مردم و انجام دادن

فعاليت هاي مناسب و در زمان مقتضي در پاسخ به هشدارهاي اعالم شده.

خطر

رويداد، پديده و يا فعاليت انس��انی بالقوه مخرب فيزيكی كه ممكن اس��ت مس��بب و منجر به از دس��ت دادن جان و يا زخمی ش��دن، تخريب مايملك، بی نظمی و اختالل در سيس��تم های اجتماعی و اقتصادی، انحطاط و فروپاشی

محيطی گردد.خطرات مي توانند ش��امل ش��رايط نهفته و پنهاني كه ش��ايد تهديدات آينده را نش��ان مي دهند باشد و منشأ و منابع متفاوتي مي تواند داش��ته باش��د: طبيعي )زمين شناس��ي، هيدرواقليمي و بيولوژيكي( يا ش��امل فرايندهاي انساني )كاهش كيفيت محيطي و خطرهاي فناورانه يا تكنولوژيكي( باشد. خطرها مي توانند تك يا منحصربفرد، پي درپي و يا تركيبي از نظر منش��اء پيدايش و تأثيراتش��ان باشند. هر خطر بوسيله مكان، ش��دت، فراواني و احتمال وقوع

شناخته و توصيف مي شود.

يشگير

پي

تدابير سازه اي و غيرسازه اي بكار گرفته شده براي محدود نمودن تأثيرات گسترده مخاطرات طبيعي، كاهش كيفيت محيط و مخاطرات فناورانه.

102

ي[ �تم

س� سي

ليحلي

ن، تحرا

از بي

ش��ي نا

ذيرطرپ

ل ختما

احت

يريمد

[


آمادگي

فعاليت ها و تدابير اتخاذ شده زودتر از موعد مقرر به منظور حصول اطمينان از مقابله مؤثر در برابر تأثيرات مخاطرات، ش��امل انتشار و تأثيرگذاري هش��دارهاي اوليه و تخليه اضطراري مردم و مايملك آن ها از نواحي و موقعيت هاي

مورد تهديد.

تممانع

فعاليت هايي كه فراهم آورنده اجتناب و احتراز بي درنگ از تأثيرات گسترده مخاطرات و به مفهوم به حداقل رساندن بحران هاي مرتبط محيطي، فناورانه و بيولوژيكي.

بسته به قابليت انعطاف اجتماعي و فني و مالحظات هزينه فايده، سرمايه گذاري در تدابير پيشگيرانه در نواحي كه به طور متناوب تحت تأثير بحران ها مي باش��د معقول و به صرفه اس��ت. در چارچوب آگاهي رساني عمومي و آموزش مرتب��ط با كاهش احتمال خطرپذيري ناش��ي از بحران، تغيير رفتارها و مناس��بت ها ب��راي ترويج يك »فرهنگ

ممانعت«، مي باشد.

امداد/ مقابله

تدارك كمك و يا مداخله در طول و يا بالفاصله پس از رخداد يك بحران به منظور پاس��خگويي به موارد حفاظت جاني و حداقل نيازهاي موردنياز آن دس��ته از مردمي كه تحت تأثير بحران ها مي باش��ند، است. همچنين مي تواند

در دوره اي فوري، كوتاه مدت و يا تحت نظر صورت پذيرد.

ي/ پايدار پايدار

ظرفيت يك نظام يا سيستم، جامعه يا اجتماعات به طور بالقوه در مواجه با خطرها برای سازگاری از طريق مقاومت و ايستادگی و يا ايجاد تغييرات به منظور تداوم و نيل به سطحی قابل قبول از عملكرد و ساختار می باشد. اين نكته از طري��ق ميزان و درجه ای كه نظام اجتماعي قادر به س��ازماندهی خود برای افزايش ظرفيت به منظور فراگيری از بحران های گذشته برای حفاظت بهتر در آينده و بهبود تدابير كاهش خطرپذيری می باشد، سنجيده و شناخته

می شود.

ياحتمال خطرپذير

احتمال نتايج و پيامدهاي مخرب و يا خس��ارات محتمل )مرگ و مير، جراحات، اموال، معيش��ت، اختالل در فعاليت اقتصادي و يا محيط تخريب ش��ده( منتج از تعامل و هم كنش خطرهاي طبيعي و يا با منش��ا انس��اني و ش��رايط

آسيب پذير، مي باشد. به طور معمول احتمال خطرپذيري از طريق فرمول زير بيان مي گردد:

احتمال خطرپذيري = مخاطرات × آس��يب پذيري. بعضي از قواعد همچنين شامل تصوري از تحت تأثير قرار گرفتن به مانند ارجاع به خصوص به جنبه هاي فيزيكي آسيب پذيري مي باشد. فراسوي بيان احتمال آسيب هاي فيزيكي، جدي اس��ت كه تشخيص دهيم كه احتمال خطرپذيري ذاتي اس��ت و يا مي تواند در درون يك سيستم اجتماعي ايجاد ش��ده و يا موجود باش��د. مهم اس��ت كه چارچوب هاي اجتماعي را در مواردي كه احتمال خطرپذيري رخ مي ده��د و در آن جاي��ي كه مردم به طور ضروري ديدگاه هاي يكس��اني را از احتمال خطرپذيري و تأثيرات آن در

ذهن نداشته باشند، در نظر بگيريم. ي احتمال ارزيابي/ تحليل ها

يخطرپذير

ش��يوه اي براي مش��خص نمودن طبيعت و گس��تره احتمال خطرپذيري از طريق تحليل بالقوه مخاطرات و ارزيابي ش��رايط و وضعيت هاي موجود آس��يب پذيري كه مي تواند تهديدي فيزيكي را ايجاد نموده و يا به مردم، مايملك،

معيشت ها و محيطي كه آن ها به آن وابسته مي باشند، آسيب برساند.فراين��د ايج��اد ارزيابي احتمال خطرپذيري مبتني بر مروري از رخ نمون ه��اي فني مخاطرات مانند موقعيت آن ها به ش��دت، فراواني و احتمال رخداد؛ و همچنين تحليل ابعاد فيزيكي، اجتماعي، اقتصادي و محيطي آس��يب پذيري و در معرض آن قرار گرفتن مي باشد، در حالي كه مي بايستي به توانايي هاي سازگاري مبتني بر سناريوهاي احتمال

خطرپذيري ناشي از بحران اهميت داد.

يب پذير

آسي

شرايط تعريف شده توسط عوامل و فرايندهاي كالبدي، اجتماعي، اقتصادي و محيطي كه حساسيت و شكنندگي يك جامعه را در برابر خطرها افزايش مي دهد، تعريف مي شود.

براي عوامل مثبت كه باعث افزايش توانايي مردم در سازگاري با برخي مخاطرات مي گردد، تعريف ظرفيت را ديده و مالحظه نماييد.

103

مقاالت فني سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحداز طريق نمايندگان رسمي فروش سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد و يا

به طور مستقيم از طريق آدرس زير در دسترس مي باشد.

گروه فروش و بازاريابي- سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحدViale delle Terme di Caracalla

00153Rome - Italy

مجموعه مديريت منابع طبيعي و محيط زيست سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد1- Africover: Specifications for geometry and cartography, summary report of the workshop on Africover, 76 pages, 2000 (E)2- Terrestrial Carbon Observation: The Ottawa assessment of requirements, status and next steps, by J.Cihlar, A.S. Denning and J. GOsz, 108 pages, 2002 (E)3- Terrestrial Carbon Observation: The Rio de Janeiro recommendations for terrestrial and atmospheric measurements, by .Cihlar, A.S. Denning, 108 pages 2002 (E)4- Organic agriculture: Environment and food security, by Nadia El-Hage Scialabba and Caroline Hattam, 258 pages, 2002 (E and S)5- Terrestrial Carbon Observation: The Frascati report on in situ carbon data and information, by J.Cihlar, M.Heimann and R.Olson, 136 pages, 2002 (E)6- The Clean Development Mechanism: Implications for energy and sustainable agriculture and rural development projects, 2003 (E)*: Out of print/not available7- The application of a spatial regression model to the analysis and mapping of poverty, by Alessandra Petrucci, Nicola Salvati, Chiara Seghieri, 64 pages, 2003 (E)8- Land Cover Classification System (LCCS) + CD-ROM, version 2, Geo-spatial Data and Information, by Antonio di Gregorio and Louisa J.M.Jansen, 208 pages, 2005 (E)9- Coastal GTOS. Strategic design and phase 1 implementation plan, Global Environmental Change, by Christian, R.R "et al", 2005 (E)10- Frost Protection: fundamentals, practice and economics- Volume I and II + CD, Assessment and Monitoring, by Richard L Snyder, J.Paulo de Melo-Abreu, Scott Matulich, 72 pages, 2005 (E)11- Mapping biophysical factors that influence agricultural production and rural vulnerability, Geospatial Data and Information, by Harri Van Velthuizen "et al", ~90 pages 2006 (E) in printing12- Rapid Agriculture Disaster Assessment Routine (RADAR) 2008 (E) in printing13- Disaster risk management systems analysis: A guide book, 2008 (E) in printing

14- Community based adaptation in action, 2008 (E) in printing

قابل عرضه: در جوالي 2008

Ar عربي F فرانسه Multi چندزبانه

C چيني P پرتغالي * نسخه كاغذي موجود نمي باشدE انگليسي S اسپانيايي ** در دست تهيه

www.fao.org/nr

www.fao.org

www.iuc.ac.ir

www.fao.org

www.iuc.ac.ir

UNFAO, Disaster Risk Management, Systems Analysis, A Guide Book, Persian Edition

Education

drm drm

drm drr

drr drm

disaster stages

hazard risk

hfa drr

drr hfa

proactive drr