ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU - INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS’ SYMPOSIUM - 21-23 NİSAN 2017 ● AMASYA BİLDİRİLER KİTABI - II Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiĢtir. AMASYA ● 2017
10
Embed
ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMUisamveri.org/pdfdrg/G00226/2017/2017_AYARAR.pdf · uluslararasi amasya Âlİmlerİ sempozyumu - international amasya scholars’ symposium
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU
- INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS’
SYMPOSIUM -
21-23 NİSAN 2017 ● AMASYA
BİLDİRİLER KİTABI - II
Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiĢtir.
AMASYA ● 2017
HASAN B. YÛSUF EL-EYRÂKÎ EL-AMÂSÎ’NĠN “MU’CĠZÂT-I ENBĠY” ĠSĠMLĠ
ESERĠNĠN TANITIMI VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Ali Rıza AYAR*
Özet
XVIII. yüzyılda, Amasya‟da vaizlik ve müderrislik yapan Hasan b. Yusuf el-Eyraki (v. 1736), diğer dini
konularda da eserler yazmıştır. Amasya‟da birçok camide vaizlik yaptığı anlaşılan Hasan b. Yusuf
Efendi, Halifet Gazi Medresesi müderrisidir. Aynı zamanda, bu medresenin vakıf mütevelliliğini
üstlendiği de bilinmektedir.
Biz bu çalışmamızda, Eyraki‟nin Osmanlı Türkçesiyle kaleme aldığı, “Mucizât-ı Enbiya” adlı risalesini
tanıtmak istiyoruz. Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi (BA-1705/2)‟de kayıtlı bulunan nüshası esas
alınmıştır. Sunumda, adı geçen risalenin metot ve kapsamı ile örnek alınan her peygambere ait
mucizelerin -konu başlıkları- belirtilecektir.
Anahtar Kelimeler: el-Eyrakî, Mu‟cizât, Amasya, Hasan b. Yusuf.
The Introduction and Evaluation of the book of Hasan b. Yusuf el-Eyraki el-Amasi
(died 1736) entitled “Mu’cizatü’l Enbiya’’
Absract
Hasan b. Yusuf el-Eyraki, who was a teological academician and gave religious speeches in Amasya in
the 18th, wrote books on religious issues. He was known to give religious speeches in different
mosques in Amasya and he was the teological academician in Halifet Gazi madrasah. Moreover, he
became the foundation President of the same madrasah.
In this study, the book entitled “Mucizat-ı Enbiya‟‟ written in Ottoman Turkish by Eyraki is introduced.
The edition of the booklet found in Amasya- Hand Written Library- was taken as the basis of the
study. In the presentation, the method and the content and the miracles of each Prophet (messanger)
accepted as a sample are described.
Keywords: Eyraki, miracles, Amasya, Hasan b. Yusuf.
GiriĢ
Ele aldığımız bu eser, (Mucizât-ı Enbiyâ), Siyer ve Dinler Tarihi alanında Türkçe yazılan önemli
4- Mu‟cizât-ı Enbiyâ : (05 Ba 1705/2, Tr. 31 vr. İst. Tar. 1692)
5- Mucizâtü‟l-Enbiyâ: (Arapça olan 25 varaklık bu ikinci eser, yine Amasya Yazma Eserler
Kütüphanesi, 05 BA-1384/5 „te kayıtlıdır.)
6- Mecmuatü‟l-Letâif ve Sandukatü‟l-Me‟ârif: (06 Mil. 4455/5, Ar. 42 vr.)
b- Ġstinsah ettiği Eserler:
1- Şerhu Akıdetü Ehli‟t-Tevhid (Arapça)
2- Şerhu‟l-Mukaddime
3- Suğra es-Suğra
4- El-Mukaddime
5- İkdü‟l-E‟ali
6- Tahmisü‟l-Kasidet-i Yekûlü‟l-Abd
7- Şerhu Fıkhı‟l-Ekber
8- Et-Tavzıh fi Halli Gavamiz-i Tenkîh
9- Feraizü‟s-Siraciyye
10- Şerhu Feraizi‟ş-Şihabeddin
3 Akif-zâde Abdurrahim, Kitâbu‟l-Mecmu‟ fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmu‟, çev. Hikmet Özdemir, Türkiye İlmî, İctimâî Hizmetler Vakfı
Yay., İstanbul, 1998, 211. 4 Hüseyin Güneş, Lale Devrinde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yay., Amasya, 2014, 87, 140. 5 Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin Yasar, Amasya Tarihi (Dördüncü Cilt Zeyli), haz. Mesut Aydın, Güler Aydın, Amasya
Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2007, 33.
ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 221
11- Şerhu Erbain-i Hadisen
12- Cilau‟l-Kulüb
B- Mu’cize Kavramı
Ele aldığımız eserin başlığı “Mu‟cize” olduğu için, bu kavramın tanımlarını ve kapsamını
açıklamak gerekir.
Sözlük anlamı bakımından, “güç yettirememek ve aciz bırakmak” demektir. Bu ifadenin
türevleri Kur‟an‟da 21 ayette geçer. Çoğu defa bunun yerine “âyet “ veya “âyât” kullanılır. Bazı
yerlerde de “beyyine” – “bürhan” – “sultan” – “hakk” ve “furkan” lafızları geçmektedir.
Kelamcılar mucizeyi, “diğer insanların benzerini meydana getirmede aciz kaldıkları olağanüstü
hadiseler” diye ifade ederler.6
Bu açıdan, tüm peygamberlerin mucizeleri, idrak yönüyle üç gruba ayırırlar: Hissi mucizeler,
haberi mucizeler ve akli mucizeler.
Duyulara hitap edenler ve kevni oluşumlar, “ hissi” mucizelerdir. Bazı gayb haberlerin, ayetlerle
önceden ilan edilmesi, “haberi” mucize sayılır. İnsanların akıl yürütme gücüne hitap edenler de “akli”
mucizelerdir.
Mucizenin iki önemli özelliği vardır:
1- İlahi bir fiil olması ve peygamberin elinde zuhur etmesi,
2- Peygamberlik iddiasından sonra vuku bulması gerekir.
Amaç yönünden de, “hidayet”- “ yardım” ve “helak” mucizeleri şeklinde üç bölüme ayrılırlar.7
Hiç şüphesiz, Hz. Peygamber‟in asıl mucizesi, Kur‟an-ı Kerim‟dir.
Ancak, ele aldığımız eserde de geçen ve “ahad haberlere” dayanan, hissi mucizelerden de
bahsedilir. Bunlar, nübüvveti isbat için değil, kalpleri itminan içindir. Öyle ki Resulüllh‟tan mucize
istendiğinde, hep Kur‟an‟dan cevaplar vermiştir; “..ben sadece tebliğ ederim, gerisini Allah bilir..” veya
“..bunların ilmi Allah katındadır..” buyururdu.8
Genel anlamda “ Mucize”, bir peygamberin, peygamber olduğunu kanıtlaması için, Allah
tarafından yaratılan harikulade hallere” denir.9
C- Örnek Verilen Peygamberlerin Mucize Sayıları
PEYGAMBER Nispet Edilen
Mucize Sayısı
1- HZ. ÂDEM (A.S.) 7
2- HZ. İDRİS (A.S.) 2
3- HZ. NUH (A.S.) 5
4- HZ. HUD (A.S.) 2
5- HZ. SALİH (A.S.) 3
6- HZ. İBRAHİM (A.S.) 7
7- HZ. İSMAİL (A.S.) 3
8- HZ. LUT (A.S.) 3
9- HZ. İSHAK (A.S.) 3
10- HZ. YAKUP (A.S.) 3
11- HZ. YUSUF (A.S.) 3
12- HZ. YUNUS (A.S.) 3
13- HZ. ŞUAYP (A.S.) 3
14- HZ. EYYÜB(A.S.) 3
15- HZ. MUSA (A.S.) 18
6 Halil İbrahim Bulut, “Mucize,” DİA, XXX, Ankara, 2005, 350-352. 7 Adnan Demircan, “İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Mucize Üzerine Bazı Değerlendirmeler,” Din Dilinde Mucize, Kuramer,
http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php, 182. 8 Mülk, 67/25-26. 9 Ebu Ubeyde Ma‟mer b. el-Müsenna, Mecaz‟ül-Kur‟an, thk. M. Fuad Sezgin, Mektebetü‟l-Hanci, Kahire, 1961, II/236.
222 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU
16- HZ. DAVUT (A.S.) 5
17- HZ.SÜLEYMAN (A.S.) 8
18- HZ. ZEKERİYYA (A.S.) 3
19- HZ. YAHYA (A.S.) 1
20- Hz. İSA (A.S.) 7
TOPLAM 92
D- Mu’cizât-ı Enbiyâ - (Tanıtım)
(Hasan bin Yusuf el-Vâiz el-Eyrakî el- Amasî)
Tanıtmak için üzerinde çalıştığımız el yazması risale, Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi - BA-
1705‟te kayıtlı mecmuadadır. (177 varak) olan bu mecmuanın 76‟ncı varaktan 107‟nci varaka kadar,
31 varak ( 62 sayfa.)‟lık bölümü “Mu‟cizât-ı Enbiyâ” adlı eserdir.
Hasan bin Yusuf‟un, doğum yeri olarak Eyrak, yaşadığı yer olarak da Amasya‟lı olduğu baştaki
vakfiyede belirtilmektedir. Kendisi de, Halifet Gazi Medresesi‟nde Müderrislik yaptığını yazıyor.10
Giriş kısmında, Yüce Allah‟ın, Peygamberlerin bazısını daha efdal kıldığını anlatıp, Hz.
Peygamber‟in ise, (Hatem‟ül-Enbiya olarak), hepsinin üzerinde olduğunu, ayetlerle ispatlamaya
çalışıyor. Devamında, bütün Peygamberlerden sadır olan muhtelif mucize ve keramâtın benzeri veya
daha kemâlatlı şekillerinin bizim peygamberimizden de sadır olduğu tezini savunur. Her örnek
mucizenin sonunda, “…KEZALİK, bizim Peygamberimiz AS. da, buna benzer mu‟cize göstermiştir.”
diyerek, hepsinin önüne geçirir. Kaynak olarak, Musannif Kadı „Iyaz‟ın, (ö. 1150) eş-Şifa bi- Ta‟rif-i
Hukûkı‟l- Mustafâ adlı eserini gösterir. Hz. Peygamberin mucizeleriyle efdaliyetini, „„kesret üstünlüğü”,
(yani, hepsinden çok) ve “aleniyyet” özelliği, (herkesin gözü önünde oluşu) ile açıklar. Eyrakî, bu
risalesinde (eş-Şifa‟dan alınarak), Osmanlı Türkçesi‟ne çevirip, şerh ettiği 20 peygamberden çeşitli ve
farklı sayıda, toplam 92 mucize örneği vermiştir.
E- Tafsilat-ı Mucizat
Eserde peygamberlere nispet edilen mucizelere baktığımızda şöyle bir tabloyla karşılaşırız:
A- Hz. Âdem’e Nispet Edilen Mucizeler11
1- Sert taştan su çıkarması
2- Köklü bir ağacın mekân değiştirmesi
3- Eline aldığı taş parçalarının tesbihatı
4- Taştan yapılan putun iman tasdiki
5- Yeni ektiği buğdayın derhal mahsulatı
6- Ateşe soktuğu elinin zarar görmemesi
7- Yoldaki taşların onunla beraber yürümesi
B- Hz. Ġdris’e Nispet Edilen Mucizeler12
1- Havadaki melekleri insanlara göstermesi
2- Gökteki bulutlarla konuşması
C- Hz. Nuh’a Nispet Edilen Mucizeler13
1- Kuru ağaçların yemiş vermesi
2- Tufan sonrası yedikleri kumun bal olması
3- Kısır olan kızının çocuk sahibi olması talebi
4- Tufan sonrası diktiği ağaçların hemen meyve vermesi
5- İran‟da bir dağın Irak topraklarına nakledilmesi
10 Müellifin, doğum yeri olarak bildirdiği Eyrak (Erek) kasabası, Amasya‟ya yakın Erbaa ilçesi olduğu anlaşılmaktadır. Birçok
kaynakta, Osmanlı döneminde, dört yerleşim bölgesinin merkezi olarak bilinen Erbaa, Erek, “yani erilen yer” anlamındadır.
(Nuri Akbayar, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 2001, 11, 55.) 11 Hasan b. Yusuf el-Eyrâkî el-Amâsî, Mûcizât-ı Enbiyâ, Amasya Yazma Eeserler Kütüphanesi, BA-1705/2, 3-8. (Bundan sonra
esere, sadece Mûcizât-ı Enbiyâ şeklinde atıfta bulunulacaktır.) 12 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 8 13 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 9-10.
ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 223
D- Hz. Hûd’a Nispet Edilen Mucizeler14
1- Haşlık (kıraç) bir arazinin otlak bir meraya dönmesi.
2- Kavminin 7000 koyunun yapağısı iplik haline gelmesi.
E- Hz. Sâlih’e Nispet Edilen Mucizeler15
1- Kayalık bir bölgede otların yeşermesi.
2- Çadırını yakan kişinin çadırının yanması.
3- (Alaca Deve) Salih‟in devesi mucizesi.
F- Hz. Ġbrahim’e Nispet Edilen Mucizeler16
1- Taşlardan ateş yakması.
2- Yolda canavarların ona arkadaş olmaları
3- Acemden Mekke‟ye gittikten sonra 40 yıl (ölene kadar) güzel koku gelmesi
4- Sandıkta saklanan eşi Sariye‟ye saldıran Nemru‟dun kollarının tutmaz oluşu
5- Kayalıklarda ağaç (zeytin) bitmesi
6- Hz. İbrahim‟in yakılmak istendiği ve bunu talep eden kürtün hali.
7- Kendisi Şam‟da iken, Mekke‟den çağıran oğlu İsmail‟i duyması
G- Hz. Ġsmail’e Nispet Edilen Mucizeler17
1- Küçükken, yerden Zemzem‟i çıkarması
2- Dikenli ağacın elma meyvesi vermesi
3- Memesi olmayan bir koyundan süt çıkarması
Ğ- Hz. Lut’a Nispet Edilen Mucizeler18
1- Havada hiç bulut yok iken yağmur yağması
2- Yastık yaptığı taşın erimesi (Mahabbet-i Nübüvvet)
3- Kaybolan kişinin (100 fersah uzaktaki) yerini bildirmesi
H- Hz. Ġshak’a Nispet Edilen Mucizeler19
1- Kuru bir hayvan derisinin canlanıp, hayvan oluşu