ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASIDüzenli gebelik ve bebek izleminde artı (Gebelikte en az 1 kez hekime giden anne oranı2002-2013 arasında %70’ten %98’eyükselmiútir). Sağlık

ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASI 2013

6 Aralık 2016

Ulusal Hastalık Yükü Çalışması 2013

Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel

Müdürlüğünün talebiyle,

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

tarafından,

Washington Üniversitesi Sağlık Ölçümleri

Değerlendirme Enstitüsü (IHME) ve McKinsey

Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şirket ile yapılan

işbirliği kapsamında yürütülmüştür.

1

3

Hacettepe Üniversitesi

Nüfus Etütleri Enstitüsü adına

çalışmayı gerçekleştirenler

Proje Sorumlusu

Doç. Dr. Alanur Çavlin

Araştırmacılar

Prof. Dr. A. Banu Ergöçmen

Prof. Dr. A. Sinan Türkyılmaz

Doç. Dr. Sibel Aşçıoğlu Hayran

Dr. Pelin Çağatay

Dr. Ayşe Abbasoğlu Özgören

Sağlık Bakanlığı Sağlık

Araştırmaları Genel Müdürlüğü

adına proje raporunu

değerlendirenler

Dr. Berrak Bora Başara

Dr. Ayfer Pekeriçli

Birsen Birge

Cemil Güler

E. Burcu Mamak Ekinci

Erman Pulgat

Gökalp Kadri Yentür

Selen Begüm Uzun

Zafer Karaca

İrem Soytutan

Asiye Gürbüz

Tuğcan Adem Özdemir

2

AMAÇ VE YÖNTEM

UHYÇ 2013’ün temel amacı

Türkiye’nin güncel ve gerçek verilerini

kullanarak temel hastalık yükü

hesaplamalarının yapılması

Ulusal ve uluslararası platformlarda

güncel ve gerçek hastalık yükü

sonuçların yaygınlaştırılması

4

UHYÇ 2013’ün temel amaçlarına uygun şekilde

KHY-2010’da ve KHY-2013’te kullanılan yöntem ve standartlara

uygun olarak Türkiye’de hastalıkların ve yaralanmaların getirdiği

yükleri hesaplamak;

2000 yılı ile 2013 yılı hastalık yüklerini karşılaştırmak;

2000-2013 yılları arasındaki değişimi sağlık sistemindeki yapısal

değişimlerle ilişkilendirmek;

Yakın gelecek için hastalık yükü eğilimini göstermek;

Uluslararası karşılaştırmaya olanak verebilecek şekilde sağlık

konusunda gelinen aşamayı değerlendirmeye katkıda bulunmak.

5

7

Hangi sorulara yanıt aradık?

Genel nüfusun sağlığında 2000-2013

yılları arasında görülen değişimler

nelerdir?

Gelecek 10 yılda gerçekleşmesi

beklenen eğilimler nelerdir?

Görülen değişimler beklentilerle

uyumlu mudur?

2000 ve 2013 yılları

için ölüm, hastalık,

yaralanma, engellilik

ve riskleri hesaplar

ve yorumlarken:

6

8

DALY- Engelliliğe Ayarlanmış Yaşam Yılı

(Disability Adjusted Life Year)

Engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı olarak ifade edilen DALY,

ölüme neden olan ya da olmayan hastalık veya bozukluklar

nedeniyle kaybedilen yılları sayan mutlak bir sağlık kaybı

ölçütüdür ve toplum sağlığı için özet bir göstergedir. Bir

DALY sağlıklı yaşamdan yitirilen bir yıldır.

Engelliliğe ayarlanmış

yaşam yılı=

Erken ölüm sebebiyle

kaybedilen yaşam yılı

Engellilikle geçirilen

yaşam yılı+

DALY = YLL YLD+

7

9

Bu projede Küresel Hastalık Yükü 2013

Çalışmasının yöntemini kullandık

Toplamyük

Ölümyükü

Engellilik

yükü

DALY

(Disability

adjusted

life years)

YLL

(Years

of life

lost)

YLD

(Years lived

With

disability)

=

KHY çalışmalarına genel bakış

KHY 1990, 1990 yılında küresel hastalık yükünü

ölçmek amacıyla Dünya Bankası

sponsorluğunda IHME tarafından

gerçekleştirilmiştir.

KHY 2010 ve KHY 2013, ortaya çıkan küresel

sağlık sorunlarının anlaşılması amacıyla

IHME’nin liderliği ile gerçekleştirilmiştir.

KHY 2013’te, 188 ülke için 306 hastalık ve

yaralanma ve 79 risk faktörü ve 2.337

hastalık ve yaralanma sekeli

değerlendirilmiştir.

KHY metodu ölüme ve engelliliğe neden olan

hastalık ve yaralanmalara bağlı yükleri ölçmeyi

hedeflemektedir.

+

8

10

Küresel Hastalık Yükü 2013 Hesaplamaları

mortalite yükünü (YLL),

morbidite yükünü (YLD),

toplam hastalık yükünü (DALY)

tahmin etmeye yönelik ve her bir bileşen için detaylı

hesaplamaların yapıldığı çok aşamalı bir yönteme sahiptir.

Tahminler

306 hastalık ve yaralanma,

79 risk veya risk kümesi,

21 bölge ve 188 ülke için yapılmıştır.

9

Hastalık Yükünün Hesaplamasında Temel Adımlar

10

TEMEL SONUÇLAR

13

Ulusal Hastalık Yükü Çalışması 2013’ten önemli mesajlar

Bulaşıcı

hastalıklar,

anne,

yenidoğan

ve

beslenmeyle

ilgili

hastalıklarToplam

hastalık

yükü

Türkiye’deki toplam

hastalık yükü 2000-

2013 arasında iki zıt

etkinin sonucunda

%4,4 düşmüştür:

– 1 ve 5 yaş altı

mortalitede

önemli oranda

azalma

– Bulaşıcı olmayan

hastalıklardan

kaynaklanan

morbiditede artış

B

1 ve 5 yaş altı ölümlerin azaltılmasıyla elde edilen

başarı (yıllık değişim %6,3-%6,4) Türkiye’yi BKH 4’ün

%4,4’lük düşüş hedefinin de (1990-2015 arasında 5

yaş altı ölümler için) üstünde performans gösteren

ülkeler arasına sokmuştur.

Öte yandan, Türkiye’nin 5 yaş altında, diğer anne ve

çocuk sağlığı fırsat alanlarına kıyasla daha maliyetli ve

yapısal müdahalelere gerek duyulan, erken doğum

komplikasyonları ve konjenital anomalilere

odaklanmaya devam etmesi gerekmektedir.

C

Bulaşıcı

olmayan

hastalıklar

Diğer gelişmiş ülkeler gibi Türkiye de, iskemik kalp

hastalığı, bel ve boyun ağrısı, diyabet, ruhsal

hastalıklar (depresif bozukluklar ve anksiyete

bozuklukları) gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların artan

etkisi ile karşı karşıyadır.

Bulaşıcı olmayan hastalıkların artışındaki en önemli

etkenler tütün kullanımı (aktif ve pasif), yüksek VKİ ve

beslenmeyle ilgili riskler olarak ortaya çıkmaktadır.

A

12

14

Toplam hastalık yükü, 1. Grup hastalıkların önemli

ölçüde azalması sebebiyle %4 oranında düşmüştür

2000’e göre %

değişim

19,2

3. Grup:

Yaralanmalar

2. Grup:

Bulaşıcı olmayan

hastalıklar

1. Grup: Bulaşıcı

hastalıklar, anne,

yenidoğan ve

beslenmeyle ilgili

hastalıklar

18,4

Toplam DALY,

Milyon DALY

-4

14

-26

-49

1,9 1,4

13,0 14,8

4,3 2,2

2000 2013

13

15

A 1. Grup hastalıkların 1 yaş altındaki azalışı

bu düşüşün en önemli etmenidirDALY’deki değişim, 2000-2013

Milyon DALY

14

16

A 2000’de DALY’e neden olan ilk 5 hastalığın

yükü 2013’e kadar %17 azalmıştır

DALY'e neden olan ilk 5 hastalığın yükündeki değişim

Milyon DALY

15

17

Türkiye, bebek ve 5 yaş altı ölümleri alanında 2000-2013

döneminde en hızlı düşüşü gerçekleştiren

ülkelerdendir

Yaş Grubu

Ölüm hızında yıllık azalma oranı (%) ve sıralama

Erkek Kız

1990-2000 2000-2013 1990-2000 2000-2013

1 yaş altı (bebek)5,1

(42.)

6,2

(9.)

5,4

(34.)

6,5

(8.)

5 yaş altı (çocuk)5,4

(37.)

6,2

(10.)

5,9

(25.)

6,5

(9.)

16

18

Erken doğum komplikasyonları ve konjenital anomaliler 1 yaş altı

toplam hastalık yükündeki azalmanın en önemli etkenleridir

Düzenli gebelik ve bebek izleminde

artış (Gebelikte en az 1 kez hekime

giden anne oranı 2002-2013 arasında

%70’ten %98’e yükselmiştir).

Sağlık kuruluşunda yapılan doğumlar

2002-2013 arasında %75’ten %98’e

yükselmiştir.

Bebek izlem oranı 2002-2013

arasında %62’den %99’a ulaşmıştır.

Artan yenidoğan tarama

uygulamaları (örn: hipo-tiroid,

fenilketonüri, işitme testleri)

Anneye ve bebeğe ücretsiz D

vitamini ve demir takviyesi

Bebek dostu hastanelerin sayısı

2002-2013 arasında 141’den 990’a

yükselmiştir.

Azalmanın başlıca etkenleri1 yaş altında DALY değişimi

Milyon DALY

17

19

B Konjenital anomaliler ve erken doğum komplikasyonları halen

1 yaş altı toplam yükünün %50’sinden fazlasını

oluşturmaktadır

1 yaş altında DALY’nin nedenlerine göre dağılımı

Yüzde

Konjenital

anomaliler

Erken

doğum

kompli-

kasyonları

Sezaryen oranında

artış (2002’de

%21’e karşılık

2013’te %50)

Tüp bebek

oranının artması

Çoğul gebeliklerin

artması

Akraba evliliği

Beslenmebozuklukları(örn: folik asitkullanılmaması)

Fiziki altyapı ve yetkinlikler

için daha fazla yatırım; özellikle

konjenital kalp hastalıkları için

Akraba evliliklerinin

azaltılmasını amaçlayan

kampanyalar

Folik asit takviyesi ve

kullanımına ilişkin eğitimler

Sezaryen oranının

azaltılmasına yönelik

potansiyel girişimler

Tüp bebek hastalarına yakın

hemşire gözetimi sağlanarak

gebelik ve erken doğum

komplikasyonlarının azaltılması

Potansiyel sebepler Politika uygulamaları

18

20

Toplam DALY dağılımıYüzde

C Bulaşıcı olmayan hastalıkların toplam hastalık

yükündeki ağırlığı ve etkisi artmaktadır

Yaşa ve temel hastalık gruplarına göre DALY’nin dağılımı, 2013

3. Grup:

Yaralanmalar

2. Grup:

Bulaşıcı olmayan

hastalıklar

1. Grup: Bulaşıcı

hastalıklar, anne,

yenidoğan ve

beslenmeyle ilgili

hastalıklar

Aralık üst sınırı

Aralık alt sınırı

Ortalama

+

19

21

▪ 1. Grup: Erken

doğum 1. Grup

hastalıklardan

kaynaklanan

DALY’nin %21’ini

oluşturmaktadır

▪ 2. Grup: İskemik

kalp hastalığı 2.

Grup hastaıklardan

kaynaklanan

DALY’nin %9’unu

oluşturmaktadır

▪ 3. Grup: Kazalardan

kaynaklanan

DALY’nin %35’i trafik

kazalarından

kaynaklanmaktadır

Grup 1’de erken doğum komplikasyonları, Grup 2’de iskemik kalp hastalığı ve Grup 3’te

trafik kazaları öne çıkmaktadır

XToplam DALY

içindeki yüzdesi

Grup 1: Erken doğum

komplikasyonları 1.

Grup hastalıklardan

kaynaklanan DALY’nin

%22’sini

oluşturmaktadır.

Grup 2: İskemik kalp

hastalığı 2. Grup

hastalıklardan

kaynaklanan DALY’nin

10’unu oluşturmaktadır.

Grup 3:

Yaralanmalardan

kaynaklanan DALY’nin

yüzde 36’sı trafik

kazalarından

kaynaklanmaktadır.

%2,7

(%2,1-%3,4)

%2,1

(%1,5-%2,8)

%1,5

(%1,2-%1,8)

%8,1

(%7,0-%9,9)

%7,7

(%6,0-%9,6)

%4,3

(%3,6-%4,9)

%2,7

(%2,3-%3,1)

%1,1

(%0,8-%1,3)

%0,9

(%0,6-%1,1)

Yaşa göre temel hastalık gruplarındaki ilk 3 DALY nedeni, 2013

Nedene bağlı DALY içindeki yüzdesi

20

22

Bulaşıcı olmayan hastalıkların artan etkisi özellikle iskemikkalp hastalığı, bel ve boyun ağrısı, KOAH, diyabet ve ruhsal

hastalıklarda görülmektedir

Türkiye’de ilk 25 DALY nedenindeki değişim, 2000-2013

Toplam DALY

21

23

C Kadın ve erkekler arasındaki öncelikli risk faktörlerifarklılaşmakta ve erkeklerin daha fazla ilk 10 risk faktörüne

atfedilen DALY oranına sahip olduğu görülmektedir

100.000 kişi başına DALY’ye göre ilk 10 ikinci seviye risk faktörleri, 2013

23

DEĞERLENDİRME

Veri ihtiyacına yönelik önemli noktalar

Sosyal Güvenlik Kurumu Veri tabanı (SGK/MEDULA): Veri

paylaşımı

MERNİS Bebek Ölümü Kayıtları ve T.C. Sağlık Bakanlığı Bebek

Ölümleri İzleme Sistemi: Tutarlılık

Teşhis İlişkili Gruplar (TİG) Veri tabanı: Kapsamının kısıtlı olması

Madde Kullanımı Raporları 2008 ve 2010 (T.C. İçişleri Bakanlığı):

Kapsam belirsizliği

T.C. Sağlık Bakanlığı Bebek Ölümleri İzleme Sistemi: 5 yaş altını

kapsamama

Ulusal Engelliler Veri tabanı: Engeller ve hastalıklar

ayrıştırılamaması

Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörlerinin Sıklığı Çalışması

2013: tanısal değil semptoma dayalı olması

Özürlülük Araştırması 2002: Beyana dayalı tanı kullanılması

24

Hastalık yüklerine yönelik önemli noktalar

Bulaşıcı hastalıkların yükü azalmaktadır

Bulaşıcı olmayan hastalıkların yükü artmaktadır

Türkiye’de ortalama yaşam süresi ve yaşlı nüfusunun

payı artmaktadır

Risk faktörüne (ilk 10) atfedilen DALY oranı

erkeklerde daha fazladır

25

27

Artan bulaşıcı olmayan hastalık yükü, kapsamlı

çalışmalarla incelenmelidir

Açıklama

Makro

düzey

müdeha-

leler

A

Bütçe tahsis yönteminin ve önceliklerinin gözden geçirilmesi

Kamu sağlığı rakamlarının detaylı olarak takip edilebilmesi ve kanıt bazlı

politikalar oluşturulabilmesi için kurumlar arasında güvenilirliği kabul

edilmiş ve güncel verinin kullanılması

Önleyici

eylemlerB

Çoklu paydaş stratejilerini kullanarak kritik risk faktörlerini hedefleyen

programların oluşturulması/sürdürülmesi (örn: sigara, obezite, tuz tüketimi)

Programları izlemek ve etkinliğini değerlendirebilmek için net ölçüm

mekanizmalarının oluşturulması

Sistemin

bulaşıcı

olmayan

hastalık

yüküne

uyumu

C

Sağlık sisteminin odağının kronik hastalıklara kaydırılmaya başlanması:

– Önemli hastalıklara yönelik bütünsel bir bakım (integrated care) yaklaşımıile bakım ve sağlık sonuçlarının kalitesini artırırken maliyetlerin kontrol altında tutulması

– Bakım standardizasyonunun artırılması ve hastanelerin yükünün azaltılmasıiçin hastalık protokolleri (disease protocols) ve bakım planları (care plans) tasarlanması

– Uygun yerlerde yeni rollerin oluşturulması (örn: hemşire eğitmenleri,toplumsal destek) veya kaynakların yeniden tahsis edilmesi

– Tüm bakım hizmeti sistemi genelinde, klinik ve klinik olmayan alanlardabaştan sona maliyet optimizasyonu kullanılması

Türkiye’de bulaşıcı

olmayan hastalık

yükünündeki artışın

sağlık sistemindeki

3 önemli sonucu

– Kronik hastalıklarınoluşturduğufinansal yükte artış

– Uzmanlaşmış iş gücü ve fizikselaltyapı eksikliği

– Odağın tedavietmektenhastalığıönlemeyekaydırılması

26

ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASI 2013

6 Aralık 2016