ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Elif HAKLI ALTERNATİF SICAKLIĞIN SU STRESİ ALTINDAKİ MERCİMEK (Lens culinaris Medik.) ÇEŞİTLERİNİN ÇİMLENME VE BAZI FİZYOLOJİK PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ADANA, 2008
75
Embed
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... · uzunluğu, klorofil ve karotenoid konsantrasyonu, çözünür karbonhidrat, toplam amino asit konsantrasyonu,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Elif HAKLI
ALTERNATİF SICAKLIĞIN SU STRESİ ALTINDAKİ MERCİMEK (Lens culinaris Medik.) ÇEŞİTLERİNİN ÇİMLENME VE BAZI FİZYOLOJİK PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
ADANA, 2008
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ALTERNATİF SICAKLIĞIN SU STRESİ ALTINDAKİ MERCİMEK (Lens
culinaris Medik.) ÇEŞİTLERİNİN ÇİMLENME VE BAZI FİZYOLOJİK PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Elif HAKLI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
Bu tez 04/01/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul
Edilmiştir.
İmza……………………. İmza…………………. İmza…………………...
Yrd.Doç.Dr.Sema DÜZENLİ Doç.Dr.Necattin TÜRKMEN Doç. Dr. Hakan ÖZKAN
DANIŞMAN ÜYE ÜYE
Bu Tez Enstitümüzün Biyoloji Anabilim Dalında Hazırlanmıştır.
Kod No:
Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür
Bu çalışma Çukurova Üniversitesi Araştırma Projeleri Birimi Tarafından
Desteklenmiştir.
Proje No:FEF2006YL16 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve sanat eserleri kanunundaki hükümlere tabidir.
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ALTERNATİF SICAKLIĞIN SU STRESİ ALTINDAKİ MERCİMEK (Lens culinaris Medik.) ÇEŞİTLERİNİN ÇİMLENME VE BAZI FİZYOLOJİK
PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Elif HAKLI
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Sema DÜZENLİ
Yıl: 2008, Sayfa:66
Jüri: Yrd. Doç. Dr. Sema DÜZENLİ
Doç. Dr. Necattin TÜRKMEN
Doç. Dr. Hakan ÖZKAN
Bu çalışmada alternatif sıcaklığın su stresi koşullarında mercimek çeşitlerinin çimlenme ve bazı fizyolojik parametreleri üzerine etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla yedi çeşit yerel mercimek (Çağıl, Yerli Kırmızı, Çiftçi, Emre, Özbek, Kafkas ve Fırat 87) iklim odasında dört alternatif (gece/gündüz) sıcaklıkta, 10-150C, 15-200C, 25-250C ve 25-300C; kum-toprak-perlit (1/1/1) karışımında Hoagland besin çözeltisi ve %4 PEG–6000 (w/v) çözeltisi kullanılarak çiçeklenme dönemine kadar yetiştirilmiştir. Yetiştirilen bitki örneklerinde % çimlenme, oransal su içeriği, gövde uzunluğu, klorofil ve karotenoid konsantrasyonu, çözünür karbonhidrat, toplam amino asit konsantrasyonu, prolin, SH-grupları ve askorbik asit, SOD enzim aktivitesi ve çözünür protein miktarı saptanmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre tüm sıcaklıklar için % çimlenme, oransal su miktarı, gövde uzunluğu, toplam amino asit, klorofil ve karotenoid konsantrasyonu, prolin, ve SOD enzim aktivitesi bakımından PEG uygulamasında elde edilen değerler kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuş ve alternatif sıcaklık değişimleri ile su stresine duyarlı çeşitlerin Kafkas, Çiftçi ve Özbek; dayanıklı çeşitlerin ise Yerli Kırmızı, Emre, Çağıl ve Fırat 87 oldukları anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mercimek, SOD, Prolin, Su stresi, Alternatif sıcaklık.
II
ABSTRACT
MSc THESIS
EFFECTS OF ALTERNATING TEMPERATURE TO GERMINATION AND SOME PHYSIOLOGICAL PARAMETERS OF LENTIL (Lens culinaris
Medik.) SPECIES UNDER WATER STRESS
Elif HAKLI
DEPARTMENT OF BIOLOGY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor: Assist. Prof. Dr. Sema DÜZENLİ
Year: 2008, Pages: 66
Jury: Assist. Prof. Dr. Sema DÜZENLİ
Assoc. Prof. Dr. Necattin TÜRKMEN
Assoc. Prof. Dr. Hakan ÖZKAN
In this study, the effects of alternating temperature to germination and some physiological parameters of lentil species under water stress were investigated. For this purpose; seven local lentil species (Çağıl, Yerli Kırmızı, Çiftçi, Emre, Özbek, Kafkas and Fırat 87) at climate room, at four alternating temperatures (10-150C, 15-200C, 25-250C and 25-300C), at sand-soil-perlit (1/1/1) mixed by using Hoagland nutrient solution and %4 PEG–6000 (w/v) solution, until flowering term were grown. At harvest plants; %germination, relative water content, stem length, chlorophyll and carotenoid concentration, proline, SH-compounds and ascorbic acid, SOD enzyme activity and soluble protein amount were analyzed.
According to result of study; for all temperatures, from the point of view % germinatiıon, relative water content, stem length, total amino acid, chlorophyll and carotenoid concentration, proline and SOD enzyme activity was found that the conclusions of PEG treatment higher than control group. It was understood that the species of sensitive to water stress and alternating temperatures were Kafkas, Çiftçi and Özbek; while the durable species were Yerli Kırmızı, Emre, Çağıl and Fırat 87.
Key Words: Lentil, SOD, Proline, Water stress, Alternating temperature.
III
TEŞEKKÜR
Tez konumun belirlenmesi ve yürütülmesinde maddi ve manevi desteğini
İndirgenmiş askorbik asiti belirlemek için ortama yukarıda belirtilen
kimyasallardan sadece DTT ve NEM ilave edilmemiş ve diğer işlemler toplam
askorbik asit analizinde olduğu gibi yapılmıştır. Daha sonra toplam ve indirgenmiş
askorbik asit ölçümleri için hazırlanan örnekler renk gelişimi için +40◦ C’de 40
dakika inkübe edilmiştir. Bu sürenin ardından örnekler spektrofotometrede (CE
5502 UV spectrophotometer) 525 nm’de ölçüme alınmıştır.
Okumalar 0–100 μg/ml aralığında, standart olarak L(+) askorbik asit
kullanılarak yapılmıştır. Toplam askorbik asitten indirgenmiş askorbik asit
çıkarılarak okside olmuş askorbik asit düzeyi belirlenmiştir.
3.2.10. SOD Enzim Analizi
Yaklaşık 1 g taze yaprak örneği sıvı azot ve kuvars kumu yardımıyla 0.1 mM
Na-EDTA içeren 50 mM (pH 7.6) fosfor (P) tampon çözeltisi ile (10 ml) homojenize
edilmiştir. Homojenize edilen örnekler 15 dakika süresince 15000 g ve +4◦ C’de
santrifüj edildikten (Sigma 2-16K) sonra elde edilen santrifügatlar enzim ve protein
analizlerinde kullanılmıştır.
Süperoksit dismutaz (SOD) aktivitesi Cakmak ve Marschner (1992) ve
Cakmak (1994)’a göre yapılmıştır. Süperoksit dismutaz (SOD) aktivitesi, nitro blue
tetrazolyum kloridin ışık altında O-2 tarafından indirgenmesi yöntemine göre
ölçülmüştür. Bu amaçla son hacmi 5 ml olan cam şişeler içinde oluşan reaksiyon
ortamına 0.1 mM Na-EDTA içeren 50 mM’lık (pH 7.6) fosfor (P) tamponundan
konulduktan sonra üzerine enzim ekstraktı (50-150 μl), 0.5 ml 50 mM Na2CO3 (pH
10.2), 0.5 ml 12 mM L-methionin, 0.5 ml 75 μM p-nitro blue tetrazolyum chlorid
(NBT) ve 10 μM riboflavin eklenmiştir. Nitro blue tetrazolyum’un O-2 tarafından
indirgenmesi örneklerin 24◦ C ve 400 μmol m-2 s-1 ışık intensitesi altında 10 dk
tutulması ile oluşturulmuştur. Bir SOD aktivitesi ünitesi, 560 nm’de ölçülen
NBT’nin indirgenme oranının %50’sinin engellenebilmesi için gereken enzim
miktarı olarak ifade edilmiştir.
3. MATERYAL VE METOD Elif HAKLI
20
3.2.11. Çözünür Protein Konsantrasyonun Belirlenmesi
Bitki dokularındaki çözünür protein konsantrasyonunun strese bağlı olarak
nasıl değişim gösterdiğini belirlemek için Bradford (1976)’a göre enzim
ekstraklarında çözünür protein analizi yapılmıştır. Bu amaçla 100 mg coomasie
brillant blue (G 250) 50 ml etil alkol (%99.5) içerisinde çözündürülmüştür ve üzerine
100 ml %85’lik ortofosforik asit ilave edilmiş, bundan sonra saf su ile 600 ml’ye
tamamlanarak kaba filtre kağıdıyla filtre edilmiştir. Daha sonra bu çözeltinin üzerine
100 ml gliserol (%87) eklenmiş ve saf su ile 1000 ml’ye tamamlanmıştır. Analiz
aşamasında 100 μl enzim santrifügatı üzerine yukarıda belirtildiği gibi hazırlanmış
olan 5 ml protein analiz çözeltisi ilave edilmiş ve ardından vortekslenmiştir. Oluşan
renk spektrofotometrede (CE 5502 UV spectrophotometer) 595 nm’de ölçülmüştür.
Çözünür protein analizinde standart olarak 0-600 μg/ml aralığında hazırlanan inek
serum albümini kullanılmıştır.
3.2.12. İstatistiksel Analiz
Çalışmada her bir parametre için elde edilen değerler SAS (2002) istatistik
paket programı aracılığıyla “Genel Lineer Model” (PROC GLM) kullanılarak üç
faktörlü ( çeşit x uygulama x sıcaklık) tesadüf parselleri deneme desenine göre analiz
edilmiş; sonuçlar F testiyle irdelenmiş ve ortalamalar Duncan testine göre
gruplandırılmıştır.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
21
4. BULGULAR VE TARTIŞMA
4.1. % Çimlenme Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin % Çimlenmesi
üzerine etkisine ilişkin elde edilen varyans analiz sonuçları Çizelge 4.1’de; %
Çimlenmeye ilişkin ortalama değerler ise Çizelge 4.2’de verilmiştir. Çizelge 4.1. % Çimlenme Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 3783.259 630.543 14.54*** Uygulama (U) 1 364.621 364.621 8.41** Ç x U 6 827.307 137.884 3.18** Sıcaklık (S) 3 5185.231 1728.410 39.85*** Ç x S 18 5196.801 288.711 6.66*** U x S 3 589.100 196.367 4.53** Ç x U x S 18 1603.348 89.075 2.05* Tekerrür 2 37.127 18.564 0.43 Hata 110 4711.205 43.375 Genel 167 22357.100 D.K. 7.28 *:P≤0.05, **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
Çizelge 4.1’den görüldüğü gibi % Çimlenme bakımından tüm interaksiyonlar
istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Çizelge 4.2. % Çimlenme Ortalama Değerleri Çeşit
Fırat 89.17 ad 89.17 ad 83.33 be 85.83 ad 91.67 ae 91.67 ae 81.07 e 83.33 de
Yerli 95.00 ab 99.17 a 98.33 a 90.83 ad 98.33 a 97.50 ab 98.33 a 93.33 ad
Çağıl 100.00 a 100.00 a 86.67 ad 95.83 ab 99.17 a 96.67 ab 88.33 ae 95.00 ac
Çiftçi 98.33 a 98.33 a 85.00 ae 94.17 ac 95.83 ac 99.17 a 88.33 ae 94.17 ac
Kafkas 98.33 a 98.33 a 68.33 f 38.33 g 95.83 ac 95.83 ac 91.67 ae 72.50 f
Emre 94.17 ac 95.00 ab 71.67 ef 80.00 cf 92.50 ad 90.83 ae 86.67 be 88.33 ae
Özbek 98.33 a 95.83 ab 76.67 df 87.50 ad 98.33 a 95.83 ac 88.33 ae 85.00 ce
Ort. 96.190 A 96.548 A 81.429 B 81.786 B 95.952 A 95.357 A 89.048 B 87.381 B Ort. 88.988 B 91.935 A
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
22
Çizelge 4.2’den görüldüğü gibi % çimlenme bakımından tüm çeşitlerin ve
sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda kontrol
gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Tüm çeşitlerin her bir alternatif sıcaklıktaki ortalamasına göre kontrol
gruplarında ve PEG uygulanmış gruplarda % çimlenme değerleri 10-15◦C ve 15-
20◦C’de farklılık göstermezken, 25-25◦C ve 25-30◦C’de değerlerin daha düşük
olduğu ortaya çıkmıştır. Kontrol gruplarında 10-15◦C ve 15-20◦C’de %100 çimlenme
ile Çağıl çeşidi, PEG uygulamasında ise 10-15◦C’de %99.17 ile Çağıl çeşidi, 15-
20◦C’de ise %99.17 ile Çiftçi çeşitleri en yüksek çimlenme performansını
göstermiştir. Kontrol gruplarında 25-30◦C’de %38.33 ile Kafkas çeşidi, PEG
uygulamasında 25-30◦C’de %72.5 ile yine Kafkas çeşidinde çimlenme bakımından
en düşük değerler saptanmıştır. Kontrol gruplarında Kafkas çeşidi 10-15◦C ve 15-
20◦C’de %98.33 oranında çimlenirken; 25-25◦C’de %68.33, 25-30◦C’de ise %38.33
oranında çimlenmiştir. PEG uygulamasında 10-15◦C ve 15-20◦C’de Kafkas çeşidi
%95.83 oranında çimlenmiş, bu oran 25-25◦C’de %91.67’ye, 25-30’de ise %72.50’ye
gerilemiştir. Bewley ve Black (1994) çalışmalarında su stresinin temelde çimlenme
yüzdesini hızını ve yüzdesini bitki çeşidine bağlı olarak etkilediğini belirlemişlerdir.
Kontrol bitkilerinde 10-15◦C ve 15-20◦C’deki çimlenme oranı stres
durumunda düşerken, 25-25◦C ve 25-30◦C’deki çimlenme oranı artış göstermektedir.
Çağıl ve Çiftçi çeşitlerinin % çimlenme bakımından alternatif sıcaklık
değişimlerinden az etkilendiği, Kafkas çeşidinin ise sıcaklık değişimine karşı hassas
bir çeşit olduğu belirlenmiştir. Michel ve Kaufmann (1973) da yapmış oldukları
çalışmada su stresinin PEG uygulandığında tohum çimlenmesini teşvik ettiğini;
PEG’in dış ortamın osmotik potansiyelini düşürerek çimlenen tohum için yarayışlı
suyu azalttığını ve su alınmasına neden olduğunu rapor etmişlerdir. % Çimlenme
bakımından kontrol grupları ve PEG uygulanmış gruplar kıyaslandığında PEG
uygulanmış olan bitkilerde çimlenme oranı daha yüksek çıkmıştır. Bu sonuç Michel
ve Kaufmann (1973)’ın yapmış oldukları çalışmanın sonuçlarıyla örtüşmektedir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
23
4.2. Oransal Su Miktarı Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve
bazı fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Oransal Su Miktarı
varyans analiz sonuçları Çizelge 4.3’de; Oransal Su Miktarı’na ilişkin ortalama
değerler ise Çizelge 4.4’de verilmiştir.
Çizelge 4.3’den görüldüğü gibi Oransal Su Miktarı bakımından tüm
interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.4’ten görüldüğü gibi oransal su miktarı bakımından tüm çeşitlerin
ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda kontrol
gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Çizelge 4.3. Oransal Su Miktarı Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 434.476 72.413 13.53*** Uygulama (U) 1 286.499 286.499 53.55*** Ç x U 6 627.103 104.517 19.53*** Sıcaklık (S) 3 8383.629 2794.543 522.29*** Ç x S 18 1913.145 106.285 19.86*** U x S 3 220.918 73.639 13.76*** Ç x U x S 18 835.159 46.398 8.67*** Tekerrür 2 9.799 4.895 0.91 Hata 110 588.561 5.351 Genel 167 13299.281 D.K. 2.613 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
Tüm çeşitlerin her bir alternatif sıcaklıktaki ortalamasına göre kontrol
gruplarında ve PEG uygulamasında 10-15◦C ve 15-20◦C’de değerler arasında
farklılık gözlenmezken 25-25◦C’de kontrol gruplarında %80.80, PEG uygulamasında
ise artarak %86.91 olarak belirlenmiştir; 25-30◦C’de kontrol gruplarında %78.56,
PEG uygulamasında ise %81.69 bulunmuştur. Carter ve Paterson (1985) yaptıkları
çalışmada oransal su miktarının genellikle kurak koşullara adapte olmuş bitkilerde
yüksek bulunduğunu, benzer sonuçların daha önceki çalışmalardaki sonuçlarla
örtüştüğünü belirlemişlerdir. Sinclair ve Ludlow (1985) çalışmalarında oransal su
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
24
içeriğinin su stresi bakımından diğer biyokimyasal parametrelere göre daha iyi bir
indikatör olduğunu belirtmişlerdir.
Kontrol gruplarında %89.96 ile Fırat çeşidi, PEG uygulamasında %95.14 ile
Özbek çeşidi en yüksek değerleri gösterirken; her iki uygulamada da en düşük
değerler Çiftçi çeşidinde bulunmuş olup bu değerler kontrol gruplarında %84.4, PEG
uygulamasında ise %86.25‘tir.
Çizelge 4.4. Oransal Su Miktarı Ortalama Değerleri (%) Çeşit
Fırat 97.23 ac 96.12 bc 83.29 fh 83.19 fh 99.06 bc 97.39 bc 85.65gh 84.39gh
Yerli 98.42 ab 97.16 ac 86.41 ef 77.06 jl 99.71 b 92.78 de 84.02gh 77.82 ıj
Çağıl 96.22 bc 94.37 bc 84.43 fg 81.46 gı 97.03 bc 90.64 de 86.29 fg 83.49gh
Çiftçi 98.45 ab 84.88 fg 75.81 kl 78.49 ıl 97.62 bc 91.69 de 74.29 j 81.41 hı
Kafkas 101.13 a 89.93 de 75.47 kl 79.43 kh 100.03b 89.85 ef 85.24gh 84.49gh
Emre 100.48 a 93.09 cd 79.29 hk 75.69 kl 100.48b 92.15 de 81.68 hı 77.42 ıj
Özbek 96.26 bc 82.82 fh 80.87 gj 74.60 l 95.07 cd 91.53 de 111.16 a 82.80gh
Ort. 98.312 A 91.196 B 80.799 C 78.562 D 98.425 A 92.291 B 86.907 C 81.691 D Ort. 87.217 B 89.829 A
Oransal su miktarı için kontrol grubu ve stres uygulanmış olan bitkilerden
alınan en yüksek değerler 10-15◦C’de, en düşük ise 25-30◦C’de bulunmuştur.
Ortalamalara göre su stresi altındaki bitkilerde oransal su içeriği kontrol grubu
bitkilere göre daha yüksek çıkmıştır.
4.3. Bitkide Gövde Uzunluğu Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve
bazı fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Bitkide Gövde
Uzunluğu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.5’de; Bitkide Gövde Uzunluğu’na
ilişkin ortalama değerler (cm) ise Çizelge 4.6’da verilmiştir.
Çizelge 4.5’de görüldüğü gibi bitkide gövde uzunluğu bakımından çeşit, çeşit
x uygulama, sıcaklık, çeşit x sıcaklık, uygulama x sıcaklık, çeşit x uygulama x
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
25
sıcaklık interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmasına rağmen; uygulama
önemsiz bulunmuştur. Çizelge 4.5. Bitkide Gövde Uzunluğu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 1107.244 184.541 117.44*** Uygulama (U) 1 3.23 3.231 2.06öd Ç x U 6 26.662 4.443 2.83* Sıcaklık (S) 3 2837.991 945.997 602.04*** Ç x S 18 409.916 22.773 14.49*** U x S 3 50.284 16.761 10.67*** Ç x U x S 18 121.169 6.732 4.28*** Tekerrür 2 7.643 3.821 2.43 Hata 110 172.844 1.571 Genel 167 4736.983 D.K. 6.69 *:P≤0.05, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.6’da görüldüğü gibi bitkide gövde uzunluğu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG uygulanmış
gruplar arasında değerler farklılık göstermemektedir. Çizelge 4.6. Bitkide Gövde Uzunluğu Ortalama Değerleri (cm) Çeşit
Fırat 12.67 m 17.53 hı 21.87 dg 23.63 ad 12.73 jk 16.87 fg 19.13 e 22.63 c
Yerli 13.70lm 15.87 jl 25.40 a 23.07 be 12.60 jk 16.70 fg 28.60 a 25.20 b
Çağıl 13.37lm 22.77 cf 26.13 a 23.23 be 14.47 hj 19.47 de 29.33 a 21.30 cd
Çiftçi 14.57km 24.63 ac 20.40 fg 25.80 a 13.57 ık 22.27 c 27.60 a 27.67 a
Kafkas 9.07 n 13.87 lm 21.00 eg 20.70 eg 9.97 l 15.00 gı 22.20 c 17.97 ef
Emre 14.87jm 17.97 hı 22.07 dg 19.83 gh 14.60 hj 19.10 e 22.47 c 19.67 de
Özbek 9.83 n 12.60 m 17.27 ıj 16.90 ık 9.37 l 11.93 k 19.87 de 16.10 fh
Ort. 12.581 C 17.890 B 22.019 A 21.881 A 12.471 D 17.333 C 24.171 A 21.505 B Ort. 18.593 18.870 Tüm çeşitlerin her bir alternatif sıcaklıktaki ortalamasına göre 25-25◦C’de
kontrollerde ve PEG uygulamasında gövde uzunluğu değerleri diğer sıcaklıklara
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
26
oranla daha yüksek çıkmıştır, bu oran kontrollerde 22.019 cm, PEG uygulamasında
ise 24.171 cm olarak belirlenmiştir.
Kontrol gruplarında gövde uzunluğu bakımından en yüksek değer 26.13 cm
ile 25-25◦C’de Çağıl çeşidinde, en düşük 9.07 cm ile 10-15◦C’de Kafkas çeşidinde
belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek gövde uzunluğu değeri 29.33 cm ile
25-25◦C’de Çağıl çeşidinde, en düşük ise 9.37 cm ile 10-15◦C’de Özbek çeşidinde
saptanmıştır. Kontrol grubunda Çiftçi çeşidinde 10-15◦C’de 14.57 cm olan gövde
uzunluğu 15-20◦C’de 24.63 cm e yükselmiş, 25-25◦C’de 20.40 cm, 25-30◦C’de ise
25.80 cm olarak belirlenmiştir. Aynı çeşit PEG uygulamasında 10-15◦C’de 13.57 cm,
15-20◦C’de 22.27 cm, 25-25◦C’de 27.60 cm ve 25-30◦C’de 27.67 cm gövde uzunluğu
değerleri göstermiştir.
Kontrol grubunda ve PEG uygulamasında tüm sıcaklıklarda, gövde uzunluğu
bakımından en düşük değerler Kafkas ve Özbek çeşitlerinde bulunmuştur. Bitkide
gövde uzunluğu bakımından 10-15◦C, 15-20◦C ve 25-30◦C ‘de PEG uygulanmış olan
bitkilerde kontrol grubu bitkilere göre gövde uzunluğu düşerken 25-25◦C’de
artmıştır. 10-15◦C, 15-20◦C ve 25-30◦C’de bitki su stresi altındayken gövde boyunun
düşmesi bitkinin su almak için kök gelişimini hızlandırmış olabileceğini dolayısı ile
bu sıcaklık derecelerinde su stresinden daha fazla etkilenmiş olabileceğini
düşündürmektedir.
4.4. Klorofil ve Karotenoid Konsantrasyonu Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve
bazı fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Toplam Klorofil
Konsantrasyonu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.7’de; Toplam Klorofil
Konsantrasyonu’na ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) Çizelge 4.8’de, Klorofil-a
Konsantrasyonu’na ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.14’de
verilmiştir.
Çizelge 4.7’den görüldüğü gibi Toplam Klorofil konsantrasyonu bakımından
çeşit, sıcaklık, çeşit x sıcaklık ve uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel
olarak önemli bulunmasına rağmen; uygulama, çeşit x uygulama, çeşit x uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Çizelge 4.7. Toplam Klorofil Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 5.733 0.956 4.76*** Uygulama (U) 1 0.001 0.001 0.00öd Ç x U 6 0.585 0.097 0.49öd Sıcaklık (S) 3 240.665 80.221 399.29*** Ç x S 18 7.287 0.405 2.01* U x S 3 6.655 2.218 11.04*** Ç x U x S 18 5.017 0.279 1.39öd Tekerrür 2 0.368 0.184 0.92 Hata 110 22.100 0.201 Genel 167 288.406 D.K. 10.22 *:P≤0.05, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil Çizelge 4.7’den görüldüğü gibi toplam klorofil konsantrasyonu bakımından
tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG uygulanmış
gruplar arasında konsantrasyon değerleri farklılık göstermemektedir.
Tüm çeşitlerin her bir alternatif sıcaklıktaki ortalamasına göre kontrollerde en
yüksek konsantrasyon değeri 6.602 mg/g TA ile 15-20◦C’de, en düşük 3.151 mg/g
TA ile 25-25◦C’de belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 6.265 mg/g TA ile
15-20◦C’de, en düşük ise 3.655 mg/g TA ile 10-15◦C’de saptanmıştır.
Toplam klorofil konsantrasyonu bakımından kontrollerde 25-25◦C’de Çiftçi
çeşidi 2.86 mg/g TA ile en düşük, 15-20◦C’de Emre çeşidi 7.16 mg/g TA ile en
yüksek konsantrasyon değerlerini gösterirken; PEG uygulamasında 25-30◦C’de
Özbek çeşidi 3.28 mg/g TA ile en düşük, 15-20◦C’de Çağıl çeşidi 6.86 mg/g TA ile
en yüksek konsantrasyon değerlerini vermiştir.
Alternatif sıcaklıklar arasında en yüksek değerler hem kontrollerde hem de PEG
uygulanmış gruplarda 15-20◦C’de artış göstermektedir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
28
Çizelge 4.8. Toplam Klorofil Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Fırat 3.36 fı 6.51 ab 3.07 hı 3.95 cg 3.43 e 5.78 b 3.98 ce 3.75 ce
Yerli 3.76 dh 6.50 ab 3.24 fı 4.52 cd 3.63 de 5.81 b 4.36 cd 3.91ce
Çağıl 3.86 ch 7.10 a 3.18 fı 4.67 c 3.89 ce 6.86 a 3.40 e 4.57 c
Çiftçi 3.51 eı 6.73 ab 2.86 ı 3.85 ch 3.41 e 6.27 ab 3.51 de 4.33 cd
Kafkas 3.65 eı 6.15 b 3.33 fı 4.35 ce 4.17 ce 6.85 a 3.81 ce 3.33 e
Emre 3.78 dh 7.16 a 3.28 fı 4.05 cf 3.74 ce 6.50 ab 3.72 ce 3.58 de
Özbek 3.60 eı 6.08 b 3.11 gı 3.69 eı 3.31 e 5.78 b 3.75 ce 3.28 e
Ort. 3.646 C 6.602 A 3.151 D 4.153 B 3.655 B 6.265 A 3.792 B 3.821 B Ort. 4.388 4.383
Çizelge 4.9’dan görüldüğü gibi Klorofil-a konsantrasyonu bakımından çeşit,
sıcaklık, çeşit x sıcaklık ve uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel olarak
önemli bulunmasına rağmen; uygulama, çeşit x uygulama, çeşit x uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.9. Klorofil-a Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 1.094 0.182 4.27*** Uygulama (U) 1 0.005 0.005 0.12öd Ç x U 6 0.095 0.016 0.37öd Sıcaklık (S) 3 0.837 0.279 6.54*** Ç x S 18 1.441 0.080 1.88* U x S 3 1.633 0.544 12.76*** Ç x U x S 18 0.907 0.050 1.18öd Tekerrür 2 0.077 0.039 0.91 Hata 110 4.692 0.043 Genel 167 10.782 D.K. 8.421 *:P≤0.05, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.10’dan görüldüğü gibi klorofil-a konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG uygulanmış
gruplar arasında değerler farklılık göstermemektedir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
29
Çizelge 4.10. Klorofil-a Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Yerli 2.48 ae 2.53 ae 2.18 df 2.73 ab 2.42 af 2.27 cf 2.75 ab 2.51 af
Çağıl 2.54 ae 2.76 ab 2.18 df 2.81 a 2.58 ae 2.66 ac 2.31 cf 2.79 a
Çiftçi 2.38 bf 2.60 ac 1.98 f 2.47 ae 2.32 cf 2.44 af 2.37 bf 2.66 ac
Kafkas 2.46 ae 2.40 ae 2.29 cf 2.71 ab 2.66 ad 2.66 ad 2.54 af 2.23 ef
Emre 2.53 ae 2.78 ab 2.25 cf 2.56 ad 2.51 af 2.54 af 2.49 af 2.36 bf
Özbek 2.45 ae 2.38 bf 2.14 ef 2.38 bf 2.27 cf 2.26 cf 2.52 af 2.14 f
Ort. 2.444 B 2.568 AB 2.173 C 2.602 A 2.439 A 2.438 A 2.510 A 2.443 A Ort. 2.447 2.458 Tüm çeşitlerin her bir alternatif sıcaklıktaki ortalamasına göre kontrol
gruplarında en yüksek konsantrasyon değeri 2.602 mg/ TA ile 25-30◦C’de, en düşük
2.173 mg/g TA ile 25-25◦C’de belirlenirken, PEG uygulamasında en yüksek 2.510
mg/g TA ile 25-25◦C’de, en düşük ise 2.438 mg/g TA ile 15-20◦C’de saptanmıştır.
Kontrollerde en yüksek konsantrasyon değeri 2.81 mg/g TA ile 25-30◦C’de Çağıl
çeşidinde, en düşük 1.98 mg/g TA ile 25-25◦C’de Çiftçi çeşidinde; PEG
uygulamasında en yüksek 2.79 mg/g TA ile 25-30◦C’de Çağıl çeşidinde, en düşük ise
2.14 mg/g TA ile 25-30◦C’de Özbek çeşidinde saptanmıştır.
Çizelge 4.11’den görüldüğü gibi Klorofil-b konsantrasyonu bakımından çeşit,
sıcaklık, çeşit x sıcaklık ve uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel olarak
önemli bulunmasına rağmen; uygulama, çeşit x uygulama ve çeşit x uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.12’den görüldüğü gibi, klorofil-b konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ve PEG uygulanmış
gruplar arasında değerler farklılık göstermemektedir.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm çeşitlerin ortalamasına göre kontrollerde en
yüksek değer 0.964 mg/g TA ile 25-30◦C’de, en düşük 0.627 mg/g TA ile 25-25◦C’de
bulunurken; PEG uygulamasında en yüksek değer 0.845 mg/g TA ile 25-30◦C’de, en
düşük ise 0.770 mg/g TA ile 15-20◦C’de saptanmıştır.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
30
Çizelge 4.11. Klorofil-b Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.517 0.086 3.40** Uygulama (U) 1 0.005 0.005 0.19 öd Ç x U 6 0.152 0.025 1.00 öd Sıcaklık (S) 3 0.891 0.297 11.72*** Ç x S 18 0.941 0.052 2.06* U x S 3 0.463 0.154 6.09*** Ç x U x S 18 0.574 0.032 1.26 öd Tekerrür 2 0.036 0.018 0.70 Hata 110 2.787 0.025 Genel 167 6.365 D.K. 20.11 *:P≤0.05, **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Kontrol gruplarında en yüksek konsantrasyon değeri 1.31 mg/g TA ile 25-
30◦C’de Çağıl çeşidinde, en düşük 0.56 mg/g TA ile 25-25◦C’de Çiftçi çeşidinde
belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek konsantrasyon değeri 1.21 mg/g TA ile
10-15◦C’de Kafkas, en düşük 0.64 mg/g TA ile 10-15◦C’de ve 15-20◦C’de Özbek
çeşidinde bulunmuştur. Çizelge 4.12. Klorofil-b Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Yerli 0.79 cı 0.81 bı 0.65 eı 1.06 b 0.75 bd 0.69 bd 0.95 ad 0.86 bd
Çağıl 0.79 cı 0.91 bf 0.62 hı 1.31 a 0.79 bd 0.89 ad 0.68 cd 1.05 ab
Çiftçi 0.70 dı 0.94 bd 0.56 ı 0.85 bh 0.68 cd 0.80 bd 0.71 bd 1.01 ac
Kafkas 0.72 cı 0.71 cı 0.65 fı 0.97 bc 1.21 a 0.91 ad 0.79 bd 0.69 bd
Emre 0.74 cı 0.92 be 0.64 gı 0.89 bg 0.74 bd 0.77 bd 0.76 bd 0.76 bd
Özbek 0.71 cı 0.66 eı 0.62 hı 0.80 cı 0.64 d 0.64 d 0.76 bd 0.72 bd
Ort. 0.730 C 0.822 B 0.627 D 0.964 A 0.786 A 0.770 A 0.785 A 0.845 A Ort. 0.786 0.797
Çizelge 4.13’den görüldüğü gibi Karotenoid konsantrasyonu bakımından
çeşit, sıcaklık, çeşit x sıcaklık ve uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
31
olarak önemli bulunmasına rağmen; uygulama, çeşit x uygulama, çeşit x uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.13. Karotenoid Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.163 0.027 3.73** Uygulama (U) 1 0.000 0.000 0.02 öd Ç x U 6 0.009 0.001 0.20 öd Sıcaklık (S) 3 0.271 0.090 12.45*** Ç x S 18 0.299 0.017 2.29** U x S 3 0.203 0.068 9.29*** Ç x U x S 18 0.167 0.009 1.28 öd Tekerrür 2 0.009 0.004 0.61 Hata 110 0.799 0.007 Genel 167 1.920 D.K. 10.26 **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil Çizelge 4.14’ten görüldüğü gibi karotenoid konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG uygulanmış
gruplar arasında değerler farklılık göstermemektedir. Çizelge 4.14. Karotenoid Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Fırat 0.81 af 0.86 af 0.72 dg 0.87 ad 0.81 be 0.75 de 0.87 ad 0.83 ae
Yerli 0.84 af 0.84 af 0.69 fg 0.96 ab 0.82 ae 0.77 ce 0.89 ad 0.85 ad
Çağıl 0.93 ac 0.96 ab 0.70 eg 0.95 ab 0.93 ab 0.92 ac 0.73 de 0.93 ac
Çiftçi 0.81 af 0.88 ad 0.62 g 0.87 af 0.78 be 0.79 be 0.73 de 0.93 ac
Kafkas 0.87 ae 0.80 af 0.76 cg 0.97 a 0.98 a 0.91 ac 0.82 ae 0.75 de
Emre 0.87 ad 0.94 ab 0.74 dg 0.85 af 0.86 ad 0.86 ad 0.81 be 0.80 be
Özbek 0.83 af 0.85 af 0.73 dg 0.79 bf 0.78 be 0.78 be 0.85 ad 0.67 e
Ort. 0.852 A 0.875 A 0.706 B 0.893 A 0.853 A 0.825 A 0.816 A 0.823 A Ort. 0.831 0.829 Tüm çeşitler için alternatif sıcaklıkların ortalamasına göre kontrollerde en
yüksek konsantrasyon değeri 0.893 mg/g TA ile 25-30◦C’de, en düşük 0.706 mg/g
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
32
TA ile 25-25◦C’de; PEG uygulamasında ise en yüksek 0.853 mg/g TA ile 10-
15◦C’de, en düşük 0.816 mg/g TA ile 25-25◦C’de saptanmıştır.
Kontrollerde karotenoid konsantrasyonu bakımından en yüksek değer 0.97
mg/g TA ile 25-30◦C’de Kafkas, en düşük 0,62 mg/g TA ile 25-25◦C’de Çiftçi
çeşidinde belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek konsantrasyon değeri 0.98
mg/g TA ile 10-15◦C’de Kafkas çeşidinde, en düşük ise 0.67 mg/g TA ile 25-30◦C’de
Özbek çeşidinde saptanmıştır.
Toplam klorofil bakımından PEG uygulanmış bitkilerin konsantrasyon
değerleri kontrol gruplarına göre daha düşük çıkmıştır.
Klorofil-a, klorofil-b ve karotenoid konsantrasyonu bakımından kontrol
grupları ve PEG uygulanmış bitkiler arasında ortalama değerler bakımından bir
farklılık gözlenmemektedir.
Toplam klorofil konsantrasyonu bakımından kontrol gruplarında ve PEG
uygulanmış bitkilerde en yüksek değerler 15-20◦C’de bulunmuştur. Klorofil ve
karotenoid konsantrasyonu analizlerine dair elde edilen veriler genel olarak
kontrollerde ve PEG uygulamasında 25-25◦C’de diğer sıcaklıklara göre
konsantrasyon değerlerinde azalma olduğunu göstermektedir. Smirnoff (1993);
pigment miktarındaki azalmanın bir stres göstergesi olduğunu belirtmektedir.
Suyun kısıtlı olduğu periyotlarda vejetatif bitki dokularında oksidatif stresin
en yaygın nedeni kloroplastta gerçekleşen ışık-klorofil etkileşimleridir (Farrant,
2000). Zgallai ve ark (2005) yaptıkları çalışmada; su stresinin klorofil ve çözünür
protein miktarında düşüşe neden olduğunu; bu düşüşün ise fotosentez oranındaki
azalmadan kaynaklandığını bildirmişlerdir. Su stresi koşullarında stomaların
kapanarak CO2 alımını sınırlandığını, su eksikliğinin aynı zamanda fotosentetik
elementlerin zarar görmesine yol açtığını ifade etmişlerdir.
Karotenoid konsantrasyonu bakımından en yüksek konsantrasyon değerleri
hem kontrollerde hem de PEG uygulamasında Kafkas çeşidinde bulunmuştur.
Karotenoidlerin stres koşullarında ortaya çıkan aktif oksijen formlarını etkisiz hale
getirme yetenekleri vardır. Karotenoidler lipit peroksidasyon ürünleri ile reaksiyona
girerek reaksiyon zincirini sonlandırabilir ve singlet oksijeni yok eder (Young,
konsantrasyonuna ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.10.4’de
verilmiştir.
Çizelge 4.15’den görüldüğü gibi Glukoz konsantrasyonu bakımından tüm
interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Glukoz konsantrasyonu bakımından tüm çeşitlerin her bir alternatif
sıcaklıktaki ortalama değerleri kontrollerde 25-25◦C ve 25-30◦C’de farklılık
göstermezken PEG uygulanmış gruplarda 15-20◦C, 25-25◦C ve 25-30◦C’deki değerler
arasında da fark bulunmamıştır. Glukoz konsantrasyonu kontrollerde en yüksek
50.81 mg/g TA ile 25-25◦C’de Kafkas çeşidinde, en düşük 36.26 mg/g TA ile 10-
15◦C’de Fırat çeşidinde belirlenirken PEG uygulamasında en yüksek 58.26 mg/g TA
ile 15-20◦C’de Çiftçi çeşidinde, en düşük ise 38.40 mg/g TA ile 15-20◦C’de Yerli
çeşidinde belirlenmiştir.
Çizelge 4.15. Glukoz Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 932.652 155.442 322.22*** Uygulama (U) 1 386.134 386.134 800.43*** Ç x U 6 275.746 45.958 95.27*** Sıcaklık (S) 3 303.938 101.313 210.01*** Ç x S 18 873.934 48.552 100.64*** U x S 3 52.298 17.433 36.14*** Ç x U x S 18 351.641 19.536 40.50*** Tekerrür 2 5.182 2.591 5.37*** Hata 110 53.065 0.428 Genel 167 3234.590 D.K. 1.64 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
34
Çizelge 4.16’dan görüldüğü gibi glukoz konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulamasında kontrol
gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Çiftçi çeşidinde kontrol gruplarındaki konsantrasyon değerleri ile PEG
uygulamasındaki konsantrasyon değerleri arasındaki fark diğer çeşitlere oranla daha
fazla bulunmuştur.
Çizelge 4.16. Glukoz Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Fırat 36.26 n 40.01 fh 37.74jm 43.19 e 40.57jm 39.21mo 42.39 gı 41.12 ık
Yerli 37.46lm 39.74 gı 44.58 d 38.83 ık 40.52jm 38.40 o 45.11 f 40.14jn
Çağıl 38.30 jl 37.62km 37.59km 37.64km 43.24 b 39.43 lo 40.82 jl 40.59jm
Çiftçi 38.40 jl 38.47 jk 43.04 e 40.95 f 47.10 e 58.26 a 47.51 de 42.92 g
Kafkas 37.67km 44.83 cd 50.81 a 45.87 c 42.84gh 46.20 ef 50.16 c 48.62 d
Emre 38.93 hj 38.47 jl 40.74 fg 42.41 e 41.50 hj 39.84ko 38.73no 43.65 g
Özbek 36.53mn 42.23 e 40.04 fh 47.89 b 39.84ko 45.14 f 44.96 f 52.35 b
Ort. 37.65 C 40.20 B 42.08 A 42.40 A 42.23 B 43.78 A 44.24 A 44.20 A Ort. 40.584 B 43.617 A
Çizelge 4.17’den görüldüğü gibi Fruktoz konsantrasyonu bakımından tüm
interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.17. Fruktoz Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 266.505 44.418 726.38*** Uygulama (U) 1 45.938 45.938 751.25*** Ç x U 6 44.634 7.439 121.65*** Sıcaklık (S) 3 230.911 76.970 1258.73*** Ç x S 18 176.059 9.781 159.95*** U x S 3 7.544 2.515 41.13*** Ç x U x S 18 50.486 2.805 45.87*** Tekerrür 2 0.120 0.060 0.98*** Hata 110 6.726 0.061 Genel 167 828.926 D.K. 3.724 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
35
Çizelge 4.18’den görüldüğü gibi fruktoz konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda
kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Çizelge 4.18. Fruktoz Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Fırat 4.23 kl 4.93 hj 4.60 jk 5.17 hı 4.70 lm 5.38 j 5.24 jk 5.46 j
Yerli 4.60 jk 4.46 jk 8.31 cd 5.24 hı 5.43 j 4.94 kl 10.64 b 8.08 f
Çağıl 4.83 ıj 3.95 l 5.11 hı 5.81 g 5.97 ı 4.47 m 6.40 gh 6.62 g
Çiftçi 5.23 hı 4.18 kl 6.82 ef 6.48 f 7.96 f 4.83 lm 9.43 c 11.21 a
Kafkas 7.91 d 5.41 gh 14.94 a 8.42 c 8.58 e 5.91 ı 10.43 b 8.20 f
Emre 5.41 gh 4.22 kl 5.79 g 5.16 hı 9.03 d 4.53 m 7.96 f 5.55 j
Özbek 7.13 e 5.33 gı 8.56 c 9.05 b 7.88 f 6.23 hı 8.99 d 10.55 b
Ort. 5.620 C 4.639 D 7.732 A 6.475 B 7.075 C 5.182 D 8.441 A 7.951 B Ort. 6.1166 B 7.1625 A Her bir alternatif sıcaklıkta tüm çeşitlerin ortalamasına göre kontrollerde en
yüksek fruktoz konsantrasyonu 7.732 mg/g TA ile 25-25◦C’de, en düşük 4.639 mg/g
TA ile 15-20◦C’de bulunurken; PEG uygulamasında en yüksek 8.441 mg/g TA ile
25-25◦C’de, en düşük ise 7.075 mg/g TA ile 10-15◦C’de saptanmıştır.
Fruktoz konsantrasyonu bakımından kontrollerde en yüksek değer 14.94
mg/g TA ile 25-25◦C’de Kafkas çeşidinde, en düşük 3.95 mg/g TA ile 15-20◦C’de
Çağıl çeşidinde bulunurken; PEG uygulamasında en yüksek 11.21 mg/g TA ile 25-
30◦C’de Çiftçi, en düşük ise 4.47 mg/g TA ile 15-20◦C’de Çağıl çeşidinde
saptanmıştır.
Çözünür karbonhidrat analizi bakımından genel olarak glukoz
konsantrasyonları PEG uygulanmış ve uygulanmamış gruplarda fruktoz
konsantrasyonlarından daha yüksek çıkmıştır. Glukoz ve fruktoz konsantrasyonu
bakımından PEG uygulanmış gruplarda kontrol gruplarına göre daha yüksek değerler
bulunmuştur.
Bitkilerin stres toleransında şekerleri içine alan çözünür bileşikler, prolin,
çözünür proteinler ve fenolikler önemli rol oynarlar. Kuraklık stresine maruz kalan
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
36
bitkiler hücre turgorlarını koruyabilmek için hücreleri içinde bazı organik çözeltileri
biriktirmek suretiyle osmotik potansiyellerini düzenlemeye çalışırlar. Kuraklık stresi
altında çözelti artışının başlıca kaynağı olarak çözünebilir karbonhidratlar açığa
çıkar, özellikle de glukoz, sakkaroz gibi çözünür şekerler birikir. Kuraklık ve düşük
sıcaklık koşullarında şeker (Chatterton ve ark., 1987; Thomas,1990) ve prolin
konsantrasyonu artış gösterir. 4.6. Toplam Amino Asit Konsantrasyonu Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve bazı
fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Toplam Amino Asit
konsantrasyonu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19’da; Toplam Amino Asit
analizine ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.20’de verilmiştir.
Çizelge 4.19. Toplam Amino Asit Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.073 0.012 861.94*** Uygulama (U) 1 0.057 0.057 4005.76*** Ç x U 6 0.026 0.004 306.17*** Sıcaklık (S) 3 0.316 0.105 7428.37*** Ç x S 18 0.215 0.012 841.54*** U x S 3 0.029 0.010 678.36*** Ç x U x S 18 0.067 0.004 261.79*** Tekerrür 2 0.000004 0.000002 0.13*** Hata 110 0.002 0.00001 Genel 167 0.783 D.K. 0.382 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
Çizelge 4.19’dan görüldüğü gibi Toplam Amino Asit konsantrasyonu
bakımından tüm interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.20’den görüldüğü gibi toplam amino asit konsantrasyonu bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler kontrol gruplarında PEG
uygulanmış gruplara göre daha yüksek bulunmuştur.
Tüm çeşitlerin ortalamasına göre kontrol gruplarında en yüksek toplam amino
asit konsantrasyonu 1.062 mg/g TA ile 10-15◦C’de, en düşük 0.918 mg/g TA ile 25-
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
37
25◦C’de; PEG uygulanmış gruplarda en yüksek 1.013 mg/g TA ile 15-20◦C’de, en
düşük ise 0.925 mg/g TA ile 25-25◦C’de saptanmıştır.
Çizelge 4.20. Toplam Amino Asit Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.24’de verilmiştir.
Çizelge 4.21’den görüldüğü gibi Kökteki Prolin konsantrasyonu bakımından
tüm interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.21. Kökteki Prolin Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.049 0.008 4.51*** Uygulama (U) 1 0.035 0.035 19.31*** Ç x U 6 0.063 0.010 5.77*** Sıcaklık (S) 3 0.366 0.122 67.63*** Ç x S 18 0.756 0.042 23.27*** U x S 3 0.107 0.036 19.69*** Ç x U x S 18 0.351 0.020 10.81*** Tekerrür 2 0.007 0.003 1.90 Hata 110 0.199 0.002 Genel 167 1.932 D.K. 20.545 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
Çizelge 4.22’den görüldüğü gibi kökteki prolin konsantrasyonu bakımından
tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda
kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Kökteki prolin konsantrasyonu bakımından tüm çeşitlerin ortalamasına göre
kontrol gruplarında en yüksek değer 0.267 mg/g TA ile 15-20◦C’de, en düşük 0.133
mg/g TA ile 25-25◦C’de bulunurken; PEG uygulanmış gruplarda en yüksek 0.283
mg/g TA ile 25-30◦C’de, en düşük ise 0.127 mg/g TA ile 25-25◦C’de bulunmuştur.
Kontrollerde en yüksek prolin konsantrasyonu 0.37 mg/g TA ile 15-20◦C’de
Yerli çeşidinde, en düşük 0.08 mg/g TA ile 25-25◦C’de Özbek çeşidinde
belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 0.64 mg/g TA ile 25-30◦C’de Özbek
çeşidinde, en düşük ise 0.06 mg/g TA ile 25-25◦C’de yine Özbek çeşidinde
belirlenmiştir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
39
Çizelge 4.22. Kökteki Prolin Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Kafkas 0.20 ch 0.24 cg 0.10 ıj 0.15 gj 0.14 jn 0.26 df 0.08 mo 0.26 de
Emre 0.29 ac 0.34 ab 0.18 dı 0.24 cg 0.44 b 0.16 hl 0.12 ko 0.15 ıl
Özbek 0.18 dj 0.19 dı 0.08 j 0.26 bc 0.21 eı 0.07 no 0.06 o 0.64 a
Ort. 0.192 B 0.267 A 0.133 C 0.177 B 0.233 B 0.242 B 0.127 C 0.283 A Ort. 0.192 B 0.221 A
Çizelge 4.23’den görüldüğü gibi Gövdedeki Prolin konsantrasyonu
bakımından tüm interaksiyonlar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.23. Gövdedeki Prolin Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 20.251 3.375 246.85*** Uygulama (U) 1 3.084 3.084 225.56*** Ç x U 6 2.856 0.476 34.81*** Sıcaklık (S) 3 9.453 3.151 230.45*** Ç x S 18 38.893 2.161 158.04*** U x S 3 4.091 1.364 99.75*** Ç x U x S 18 22.496 1.250 91.41*** Tekerrür 2 0.027 0.014 1.00 Hata 110 1.504 0.014 Genel 167 102.654 D.K. 11.68 *** : P≤0.001 düzeyinde önemli
Çizelge 4.24’ten görüldüğü gibi gövdedeki prolin konsantrasyonu
bakımından tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler kontrol
gruplarında PEG uygulanmış gruplara göre daha yüksek bulunmuştur.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin gövdedeki prolin konsantrasyonu
ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 1.572 mg/g TA ile 15-20◦C’de, en
düşük 0.735 mg/g TA ile 10-15◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış olan gruplarda en
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
40
yüksek 0.986 mg/g TA ile 15-20◦C’de, en düşük ise 0.730 mg/g TA ile 10-15◦C’de
bulunmuştur. Çizelge 4.24. Gövdedeki Prolin Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Konsantrasyonuna ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.26’da
verilmiştir.
Çizelge 4.25. SH-Grupları Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.0001 0.00002 2.39* Uygulama (U) 1 0.0002 0.00015 22.79*** Ç x U 6 0.0001 0.00001 1.89 öd Sıcaklık (S) 3 0.0166 0.00554 849.35*** Ç x S 18 0.0005 0.00003 4.13*** U x S 3 0.0001 0.00002 2.58öd Ç x U x S 18 0.0003 0.00002 2.41** Tekerrür 2 0.000004 0.000002 0.31 Hata 110 0.0007 0.000007 Genel 167 0.0185 D.K. 5.002 *:P≤0.05, **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.25’den görüldüğü gibi SH-Grupları konsantrasyonu bakımından
çeşit, uygulama, sıcaklık, çeşit x sıcaklık, çeşit x uygulama x sıcaklık interaksiyonu
istatistiksel olarak önemli bulunmasına rağmen, çeşit x uygulama, uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.26’dan görüldüğü gibi SH-grupları konsantrasyonu bakımından
tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda
kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin SH-grupları konsantrasyonu
ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 0.0606 mg/g TA ile 25-30◦C’de, en
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
42
düşük 0.0340 mg/g TA ile 10-15◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış olan gruplarda
en yüksek 0.0614 mg/g TA ile 25-30◦C’de, en düşük ise 0.0355 mg/g TA ile 10-
15◦C’de bulunmuştur.
Çizelge 4.26. SH-Grupları Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Fırat 0.033 n 0.054 gj 0.051ım 0.057 dg 0.039 g 0.062 ab 0.051 f 0.059bd
Yerli 0.034 n 0.054 fı 0.054 gk 0.061 bc 0.035 g 0.055 cf 0.058 be 0.060bd
Çağıl 0.034 n 0.055 fh 0.050km 0.066 a 0.035 g 0.061 ac 0.052 ef 0.061 ab
Çiftçi 0.035 n 0.056 eh 0.048 m 0.062 b 0.035 g 0.059bd 0.050 f 0.058bd
Kafkas 0.034 n 0.054 gk 0.051jm 0.058 ce 0.034 g 0.061 ab 0.052 f 0.062 ab
Emre 0.034 n 0.054 gk 0.049lm 0.060bd 0.035 g 0.050 f 0.049 f 0.066 a
Özbek 0.033 n 0.058 cf 0.053 h 0.060bd 0.035 g 0.062 ab 0.054 df 0.062 ab
Ort. 0.0340 D 0.0548 B 0.0509 C 0.0606 A 0.0355 D 0.0586 B 0.0525 C 0.0614 A Ort. 0.0501 B 0.0519 A
Kontrollerde SH-grupları konsantrasyonu en yüksek 0.066 mg/g TA ile 25-
30◦C’de Çağıl çeşidinde, en düşük 0.033 mg/g TA ile 10-15◦C’de Fırat çeşidinde
belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 0.066 mg/g TA ile 25-30◦C’de Emre
çeşidinde, en düşük ise 0.034 mg/g TA ile 10-15◦C’de Kafkas çeşidinde
belirlenmiştir.
SH-Bileşikleri konsantrasyonu bakımından en yüksek değerler kontrol grupları
ve stres uygulanmış gruplar için 25-30◦C’de bulunmuştur. Aynı zamanda stres
koşullarındaki bitkilerin SH-bileşikleri konsantrasyon değerleri daha yüksek
bulunmuştur.
SH-bileşikleri stres durumunda oluşan serbest radikallerle reaksiyona girerek
enzimlerin SH gruplarının okside olmasını önler. Ayrıca askorbik asit döngüsüne
katılır ve askorbik asidin dihidroaskorbattan rejenerasyonunu sağlar (Foyer, 1993) ve
stresin oluşturabileceği hasarı gidermede rol oynar. Stres uygulanan gruplar da
kontrol gruplarına göre SH- bileşikleri konsantrasyonunun yüksek çıkması bitkilerin
kuraklık stresinden etkilendiklerini göstermektedir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
43
4.9. Askorbik Asit Konsantrasyonu Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve bazı
fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Toplam Askorbik Asit
konsantrasyonu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.27’de; Toplam Askorbik Asit
analizine ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) Çizelge 4.28’de; İndirgenmiş Askorbik
Asit konsantrasyonu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.29’da, İndirgenmiş Askorbik
Asit analizine ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) Çizelge 4.30’da, Okside Askorbik
Asit konsantrasyonu varyans analiz sonuçları Çizelge 4.31’de; Okside Askorbik Asit
analizine ilişkin ortalama değerler (mg/g TA) ise Çizelge 4.32’de verilmiştir.
Çizelge 4.27. Toplam Askorbik Asit Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.015 0.003 4.34*** Uygulama (U) 1 0.011 0.011 20.00*** Ç x U 6 0.007 0.001 1.98öd Sıcaklık (S) 3 1.925 0.642 1131.84*** Ç x S 18 0.059 0.003 5.74*** U x S 3 0.005 0.002 2.96* Ç x U x S 18 0.021 0.001 2.09** Tekerrür 2 0.0004 0.0002 0.39 Hata 110 0.062 0.0005 Genel 167 2.105 D.K. 4.116 *:P≤0.05, **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil Çizelge 4.27’den görüldüğü gibi Toplam Askorbik Asit konsantrasyonu
bakımından çeşit, uygulama, sıcaklık, çeşit x sıcaklık, uygulama x sıcaklık ve çeşit x
uygulama x sıcaklık interaksiyonları önemli bulunmasına rağmen çeşit x uygulama
interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.28’den görüldüğü gibi toplam askorbik asit konsantrasyonu
bakımından tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG
uygulanmış gruplarda kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
44
Çizelge 4.28. Toplam Askorbik Asit Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA)
Fırat 0.77 a 0.57 d 0.51 fh 0.47 hı 0.80 b 0.58 de 0.51 gj 0.49 ık
Yerli 0.67 c 0.55 d 0.52 eg 0.47 hı 0.71 c 0.56 df 0.53 fj 0.48 jk
Çağıl 0.74 ab 0.57 d 0.46 ı 0.50 fı 0.82 ab 0.61 d 0.53 fı 0.48 ık
Çiftçi 0.75 ab 0.56 d 0.52 eg 0.49 gı 0.74 c 0.58 de 0.51 hk 0.48 ık
Kafkas 0.71 b 0.55 de 0.50 fh 0.48 gı 0.75 c 0.56 eg 0.52 fj 0.50 hk
Emre 0.77 a 0.54 df 0.51 fh 0.48 gı 0.75 c 0.54 eh 0.51 hj 0.51 hj
Özbek 0.77 a 0.56 d 0.50 fı 0.48 gı 0.85 a 0.58 de 0.46 k 0.50 hk
Ort. 0.740 A 0.557 B 0.502 C 0.482 D 0.774 A 0.572 B 0.508 C 0.491 D Ort. 0.570 B 0.586 A Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin toplam askorbik asit
konsantrasyonu ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 0.740 mg/g TA ile
10-15◦C’de, en düşük 0.482 mg/g TA ile 25-30◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış
olan gruplarda en yüksek 0.774 mg/g TA ile 10-15◦C’de, en düşük ise 0.491 mg/g
TA ile 25-30◦C’de bulunmuştur.
Kontrollerde toplam askorbik asit konsantrasyonu en yüksek 0.77 mg/g TA
ile 10-15◦C’de Fırat, Emre ve Özbek çeşitlerinde, en düşük 0.46 mg/g TA ile 25-
25◦C’de Çağıl çeşidinde belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 0.85 mg/g TA
ile 10-15◦C’de Özbek çeşidinde, en düşük ise 0.46 mg/g TA ile 25-25◦C’de yine
Özbek çeşidinde belirlenmiştir.
Çizelge 4.29’dan görüldüğü gibi İndirgenmiş Askorbik Asit konsantrasyonu
bakımından çeşit, uygulama, sıcaklık ve çeşit x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel
olarak önemli bulunmasına karşın çeşit x uygulama, uygulama x sıcaklık ve çeşit x
uygulama x sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.30’dan görüldüğü gibi indirgenmiş askorbik asit konsantrasyonu
bakımından tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG
uygulanmış gruplarda kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
45
Çizelge 4.29. İndirgenmiş Askorbik Asit Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.020 0.003 2.75* Uygulama (U) 1 0.008 0.008 6.81** Ç x U 6 0.005 0.001 0.70öd Sıcaklık (S) 3 0.585 0.195 161.95*** Ç x S 18 0.936 0.005 4.32*** U x S 3 0.007 0.002 1.96öd Ç x U x S 18 0.017 0.001 0.80öd Tekerrür 2 0.021 0.001 0.88 Hata 110 0.132 0.001 Genel 167 0.871 D.K. 7.14 *:P≤0.05, **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin indirgenmiş askorbik asit
konsantrasyonu ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 0.580 mg/g TA ile
10-15◦C’de, en düşük 0.422 mg/g TA ile 25-30◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış
olan gruplarda en yüksek 0.587 mg/g TA ile 10-15◦C’de, en düşük ise 0.434 mg/g
TA ile 25-30◦C’de bulunmuştur. Çizelge 4.30. İndirgenmiş Askorbik Asit Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Özbek 0.66 a 0.45 fı 0.47 eh 0.39 ı 0.68 a 0.44 hı 0.45 hı 0.41 ı
Ort. 0.580 A 0.439 C 0.475 B 0.422 C 0.587 A 0.474 B 0.476 B 0.434 C Ort. 0.478 B 0.492 A
Kontrollerde indirgenmiş askorbik asit konsantrasyonu en yüksek 0.66 mg/g
TA ile 10-15◦C’de Özbek çeşidinde, en düşük 0.39 mg/g TA ile 25-25◦C’de Kafkas
ve Özbek çeşitlerinde belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 0.68 mg/g TA ile
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
46
10-15◦C’de Özbek çeşidinde, en düşük ise 0.41 mg/g TA ile 25-25◦C’de yine Özbek
çeşidinde belirlenmiştir.
Çizelge 4.31’den görüldüğü gibi Okside Askorbik Asit konsantrasyonu
bakımından sıcaklık, çeşit x sıcaklık, uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel
olarak önemli bulunmasına rağmen çeşit, uygulama, çeşit x uygulama ve çeşit x
uygulama x sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Çizelge 4.31. Okside Askorbik Asit Konsantrasyonu Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 0.003 0.0006 0.75öd Uygulama (U) 1 0.0003 0.0003 0.37öd Ç x U 6 0.006 0.0009 1.22öd Sıcaklık (S) 3 0.495 0.1650 222.14*** Ç x S 18 0.368 0.0021 2.75*** U x S 3 0.012 0.0041 5.55** Ç x U x S 18 0.022 0.0012 1.65öd Tekerrür 2 0.001 0.0006 0.86 Hata 110 0.082 0.0007 Genel 167 0.658 D.K. 29.517 **:P≤0.01, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.32’den görüldüğü gibi okside askorbik asit konsantrasyonu
bakımından tüm çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG
uygulaması arasında değerler farklılık göstermemektedir.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin okside askorbik asit
konsantrasyonu ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 0.159 mg/g TA ile
10-15◦C’de, en düşük 0.027 mg/g TA ile 25-25◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış
olan gruplarda en yüksek 0.187 mg/g TA ile 10-15◦C’de, en düşük ise 0.032 mg/g
TA ile 25-25◦C’de bulunmuştur.
Kontrollerde okside askorbik asit konsantrasyonu en yüksek 0.217 mg/g TA
ile 10-15◦C’de Emre çeşidinde, en düşük 0.011 mg/g TA ile 25-25◦C’de Çağıl
çeşidinde belirlenirken; PEG uygulamasında en yüksek 0.216 mg/g TA ile 10-
15◦C’de Kafkas çeşidinde, en düşük ise 0.011 mg/g TA ile 25-25◦C’de Özbek
çeşidinde belirlenmiştir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
47
Çizelge 4.32. Okside Askorbik Asit Konsantrasyonu Ortalama Değerleri (mg/g TA) Çeşit
Çiftçi 0.162 bc 0.101 eg 0.032 ı 0.046 hı 0.167 ac 0.097 df 0.030 hı 0.054 fı
Kafkas 0.160 bd 0.116 cf 0.045 ı 0.088 fh 0.216 a 0.071 eh 0.036 hı 0.054 fı
Emre 0.217 a 0.109 df 0.036 ı 0.054 gı 0.185 ab 0.108 de 0.023 hı 0.052 fı
Özbek 0.110 df 0.109 ef 0.036 ı 0.087 fh 0.180 ab 0.139bd 0.011 ı 0.097 df
Ort. 0.159 A 0.118 B 0.027 D 0.060 C 0.187 A 0.098 B 0.032 D 0.056 C Ort. 0.0910 0.0936
Alternatif sıcaklıklara göre bakıldığında toplam askorbik asit konsantrasyonu
kontrol gruplarında ve PEG uygulanmış gruplarda en yüksek değerleri 10-15◦C’de,
en düşük değerleri ise 25-30 ◦C’de vermiştir. İndirgenmiş askorbik asit
konsantrasyonu kontrollerde ve PEG uygulamalarında en yüksek değerleri 10-
15◦C’de, en düşük değerleri ise 25-30◦C’de vermiştir. Toplam askorbik asit ile
indirgenmiş askorbik asit değerleri arasında paralellik gözlenmektedir.
Askorbik asit bitkilerin stres koşullarında toksik radikallere karşı kendisini
korumak için kullandığı önemli antioksidanlardandır (Demming-Adams ve Adams,
1996; Noctor ve Foyer, 1998). Askorbik asit süperoksiti, hidrojen peroksiti ve
hidroksil radikali doğrudan indirgeyebilme yeteneğindedir (Foyer, 1993).
PEG uygulanmış olan bitkilerde askorbik asit değerleri kontrol gruplarına
göre daha yüksek çıkmıştır. Bu sonuçlara göre bitkilerin PEG uygulamasından
kaynaklanan su stresinden etkilenerek askorbik asit sentezlediklerini söyleyebiliriz.
Ayrıca 10-15◦C’de en yüksek, 25-30◦C’de en düşük değerlerin bulunması bitkilerin
düşük sıcaklıktan dolayı strese girmiş olabileceklerini düşündürmektedir.
4.10. SOD Enzim Analizi Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve bazı
fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen SOD Aktivitesi varyans
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
48
analiz sonuçları Çizelge 4.33’de; SOD analizine ilişkin ortalama değerler(ünite.mg-1)
ise Çizelge 4.34’de verilmiştir.
Çizelge 4.33’den görüldüğü gibi SOD analizi bakımından çeşit, çeşit x
uygulama, sıcaklık, çeşit x sıcaklık, uygulama x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel
olarak önemli bulunmasına rağmen uygulama önemsiz bulunmuştur. Çizelge 4.33. SOD Enzim Aktivitesi Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 144.49 24.08 6.16*** Uygulama (U) 1 0.41 0.41 0.11öd Ç x U 6 60.97 10.16 2.60* Sıcaklık (S) 3 3245113.75 1081704.58 2768.48*** Ç x S 18 3550.02 197.22 50.48*** U x S 3 153.49 51.16 13.09*** Ç x U x S 18 276.12 15.34 3.93*** Tekerrür 2 5.88 2.49 0.75 Hata 110 429.79 3.91 Genel 167 3249734.96 D.K. 0.32 *: P≤0.05, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.34’den görüldüğü gibi SOD analizi bakımından tüm çeşitlerin ve
sıcaklıkların ortalamasına göre kontrol grupları ile PEG uygulanmış gruplar arasında
değerler farklılık göstermemektedir.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin SOD konsantrasyonu
ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 862.2 ünite.g-1 ile 25-25◦C’de, en
düşük 535.4 ünite.g-1 ile 25-30◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış olan gruplarda en
yüksek 861.7 ünite.g-1 ile 25-25◦C’de, en düşük ise 537.4 ünite.g-1 ile 25-30◦C’de
bulunmuştur.
Kontrollerde en yüksek SOD konsantrasyonu 876.4 ünite.g-1 ile 25-25◦C’de
Çiftçi çeşidinde, en düşük 527.7 ünite.g-1 ile 25-30◦C’de Özbek çeşidinde
bulunmasına karşın; PEG uygulamasında en yüksek 878.6 ünite.g-1 ile 25-25◦C’de
Çiftçi çeşidinde, en düşük ise 529.2 ünite.g-1 ile 25-30◦C’de yine Çiftçi çeşidinde
bulunmuştur.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
49
Çizelge 4.34. SOD Enzim Aktivitesi Ortalama Değerleri (ünite. g-1) Çeşit
detoksifikasyonunda rol oynamaktadır (Cakmak ve ark., 1994).
Sıcaklıklar arasında 25-25◦C’de değerlerin yüksek çıkması ve diğer
sıcaklıklar arasında önemli bir farklılık olmaması; gece gündüz sıcaklık eşitliğinin
tüm çeşitlerin gelişiminde SOD enziminin artması ile stres oluşturduğunun bir
göstergesidir.
4.11. Çözünür Protein Konsantrasyonu Sonuçları
Alternatif sıcaklığın su stresi altındaki mercimek çeşitlerinin çimlenme ve bazı
fizyolojik parametreleri üzerine etkisine ilişkin elde edilen Çözünür Protein miktarı
varyans analiz sonuçları Çizelge 4.35’de; Çözünür Protein analizine ilişkin ortalama
değerler (ünite.mg-1) ise Çizelge 4.36’da verilmiştir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
50
Çizelge 4.35’den görüldüğü gibi çözünür protein miktarı bakımından çeşit,
uygulama, sıcaklık, çeşit x sıcaklık interaksiyonu istatistiksel olarak önemli
bulunmasına rağmen; çeşit x uygulama, uygulama x sıcaklık, çeşit x uygulama x
sıcaklık interaksiyonu önemsiz bulunmuştur.
Çizelge 4.35. Çözünür Protein Miktarı Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynakları
Serbestlik Derecesi
Kareler Toplamı
Kareler Ortalaması F Değeri
Çeşit (Ç) 6 3.511 5.851 6.87*** Uygulama (U) 1 4.534 4.534 5.32* Ç x U 6 7.247 1.208 1.42 öd Sıcaklık (S) 3 6.076 2.025 237.67*** Ç x S 18 2.441 1.356 15.91*** U x S 3 4.668 1.556 1.83 öd Ç x U x S 18 2.479 1.378 1.62 öd Tekerrür 2 1.886 9.429 1.11 Hata 110 9.374 8.522 Genel 167 1.024 D.K. 0.003 *:P≤0.05, *** : P≤0.001 düzeyinde önemli, öd: önemli değil
Çizelge 4.36’dan görüldüğü gibi çözünür protein miktarı bakımından tüm
çeşitlerin ve sıcaklıkların ortalamasına göre değerler PEG uygulanmış gruplarda
kontrol gruplarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Her bir alternatif sıcaklıktaki tüm bitkilerin çözünür protein konsantrasyonu
ortalamasına göre kontrollerde en yüksek değer 0.316496 ünite.g-1 ile 25-30◦C’de, en
düşük 0.316454 ünite.g-1 ile 10-15◦C’de bulunurken, PEG uygulanmış olan gruplarda
en yüksek 0.316499 ünite.g-1 ile 25-25◦C’de, en düşük ise 0.316459 ünite.g-1 ile 15-
20◦C’de bulunmuştur.
Kontrollerde en yüksek çözünür protein konsantrasyonu 0.316509 ünite.g-1 ile
25-25◦C’de Emre çeşidinde, en düşük 0.316425 ünite.g-1 ile 10-15◦C’de Özbek
çeşidinde bulunmasına karşın; PEG uygulamasında en yüksek 0.316524 ünite.g-1 ile
25-25◦C’de Emre çeşidinde, en düşük ise 0.316436 ünite.g-1 ile 15-20◦C’de Çağıl
çeşidinde bulunmuştur.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Elif HAKLI
51
Çözünür protein konsantrasyonu bakımından kontrol grupları ile PEG
uygulanmış gruplar arasında konsantrasyon değerleri bakımından önemli bir farklılık
görülmemiştir.
Çalışmada incelenen parametrelerin korelasyon tabloları Ek’te verilmiştir.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER Elif HAKLI
53
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışmada alternatif sıcaklığın su stresi uygulanan mercimek çeşitlerinin
çimlenmesi ve bazı fizyolojik parametreleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Bu amaçla
iklim odasında yetiştirilen bitkilere su stresi oluşturulması için PEG çözeltisi
uygulanmış ve öncelikli olarak çimlenmeleri takip edilmiştir. Farklı mercimek
çeşitlerinde su stresine ve alternatif sıcaklığa dayanıklı çeşitlerin saptanması
amaçlanmıştır.
Araştırmada kullanılan yedi çeşit mercimek arasında su stresine ve alternatif
sıcaklık koşullarına en iyi adapte olan çeşitlerin sırasıyla Yerli Kırmızı, Emre, Çağıl
ve Fırat 87; en dayanıksız çeşitlerin ise Çiftçi, Kafkas ve Özbek çeşitleri olduğu
saptanmıştır. Küresel ısınmanın neden olduğu iklim değişiklikleri ve ileriki yıllarda
bu olayın etkisiyle ülkemizin de kurak ve sıcak bir iklim etkisine gireceği göz önüne
alındığında kuraklık stresine dayanıklı besin olarak kullanılan bitki çeşitlerinin
bulunması, tolerans mekanizmalarının açıklanması ve bu bitkilerin korunması;
küresel ısınmanın tüm canlılar için büyük bir sorun haline gelmesini önlemede rol
oynayacaktır.
PEG uygulamalarına bağlı olarak oluşan su stresi durumunda tüm çeşitler için
SH-grupları, askorbik asit miktarı, oransal su içeriği ve kökte bulunan prolin
konsantrasyonu bakımından elde edilen değerler kontrol bitkilerine göre daha yüksek
çıkmıştır. Bu fizyolojik parametrelerdeki değişimler bitkinin stres koşullarında
savunma mekanizmalarını etkinleştirdiğini göstermektedir. Su stresi büyümeyi ve
verimi etkileyen en yaygın çevresel streslerden biridir ve bitkilerde birçok fizyolojik,
biyokimyasal ve moleküler cevabı tetikleyerek bitkinin sınırlı çevresel koşullara
adapte olmasını sağlayacak tolerans mekanizmaları geliştirebilmelerine olanak
sağlar.
Su stresine maruz bırakılan mercimek çeşitlerinde kontrol bitkilerine göre
pigment konsantrasyonu ve çözünebilir karbonhidrat miktarında alternatif
sıcaklığında etkisiyle meydana gelen artışlar bitkinin su noksanlığına verdiği tepkinin
bir göstergesi olabilir. Topraktaki sınırlı su ya da mevcut olan suyu kullanamama
durumuna uyum sağlanırken karbonhidrat miktarındaki değişimin yanı sıra bitkinin
5. SONUÇ VE ÖNERİLER Elif HAKLI
54
diğer organlarından yapraklara taşınan suda eriyebilir kuru madde birikimi de söz
konusudur.
Bitkiler yaşamları süresince birçok stres faktörü ile karşılaşmaktadırlar fakat
bu faktörler bitki üzerine ender olarak tek başlarına etki ederler. Bu stres faktörleri
genellikle sıcaklık ve su stresinde olduğu gibi eş zamanlı etki etmektedirler. Küresel
ısınmanın yol açtığı mevsimsel değişiklikler bitki yaşamı dolayısı ile diğer canlıların
yaşamı için de tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle bitkilerin, özellikle de besinsel
ihtiyacımızın büyük bölümünü oluşturan baklagillerin stres faktörlerine dayanıklılık
mekanizmalarının belirlenmesine yönelik temel araştırmaların yapılması; çalıştığımız
mercimek ve diğer bitki gruplarının da tüm yönleriyle araştırılması ve stres
faktörlerinden en az etkilenen çeşitlerin belirlenerek çiftçilere tavsiyede