ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ …Bu iplik türlerinden birisi de özlü iplik yapılarıdır. Özlü iplik, merkezde bulunan bir öz/çekirdek üzerine sarılan kesikli

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

Deniz VURUŞKAN

ELASTAN İÇERİKLİ İPLİK ÜRETMEK ÜZERE MODİFİYE EDİLEN RİNG MAKİNASINDA ÜRETİM DEĞİŞKENLERİNİN OPTİMİZASYONU VE İPLİK KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2010

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ELASTAN İÇERİKLİ İPLİK ÜRETMEK ÜZERE MODİFİYE EDİLEN RİNG

MAKİNASINDA ÜRETİM DEĞİŞKENLERİNİN OPTİMİZASYONU VE İPLİK KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Deniz VURUŞKAN

DOKTORA TEZİ


Bu tez 08/02/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. …………………………………. ………………………………. …………………………………..

Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

………………………... ………… ………………………………..

Prof. Dr. Yusuf ULCAY Yrd. Doç. Dr. Pınar DURU BAYKAL

ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No

Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL

Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ve TÜBİTAK Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF.2006.D.19, 107M134 • Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ

DOKTORA TEZİ

ELASTAN İÇERİKLİ İPLİK ÜRETMEK ÜZERE MODİFİYE EDİLEN RİNG MAKİNASINDA ÜRETİM DEĞİŞKENLERİNİN OPTİMİZASYONU

VE İPLİK KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Deniz VURUŞKAN

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ


Danışman : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Yıl : 2010 Sayfa: 235

Jüri : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA

Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU Prof. Dr. Yusuf ULCAY Yrd. Doç. Dr. Pınar DURU BAYKAL

Son yıllarda gerek tüketici taleplerinin gerekse endüstriyel alanda kullanılan

tekstil ürünlerin değişmesi tekstil endüstrisinde de yeni ürünlerin elde edilebilmesi ihtiyacını ortaya çıkartmıştır. Bu ihtiyaç, değişik yapı ve özelliklerde lifler kullanılarak değişik tekniklerle farklı yapılarda ipliklerin üretilmesine yönelik çalışmaları arttırmış ve sonuçta çok değişik yapı ve özellikte iplikler üretilmeye başlanmıştır. Günümüzde katma değer noktasında klasik-konvansiyonel ipliklerde düşüş görülmekte ve bu tür ipliklerin yerini farklı görüntü ve özellikte üretilen iplikler almaktadır. Bu iplik türlerinden birisi de özlü iplik yapılarıdır. Özlü iplik, merkezde bulunan bir öz/çekirdek üzerine sarılan kesikli liflerden oluşan iplik yapısıdır. Özlü iplik, bu iki farklı özellikteki bileşenin özelliklerinden aynı anda optimum ölçüde yararlanabilmek için geliştirilmiş iplik yapısı olarak da bilinmektedir.

Bu çalışmada, klasik düz iplik üretimi yapan bir ring iplik eğirme makinesi, özlü iplik üretmek üzere modifiye edilmiştir. Makine üzerinde tamamen servo motor kontrollü bir elastan besleme sistemi kullanılmıştır. Kullanılan motorlar, motor sürücü tarafından bilgisayar aracılığı ile kontrol edilmektedir. Kullanım kolaylığı bakımından Türkçe olarak yapılan bir yazılım ile, kontrol bilgisayarı ekranından belirli parametreler girildiğinde, istenilen özellikte iplikler tam otomatik olarak üretilebilmektedir. Yapılan tasarımdaki temel amaç, var olan ithal sistemlerin yerini alabilecek yerli bir sistemi geliştirerek tekstil sektörüne kazandırmaktır. Daha sonra makine üzerinde, çeşitli üretim parametreleri değiştirilerek, farklı özelliklerde elastan özlü kor iplikler üretilmiştir. Bu ipliklere çeşitli kalite testleri uygulanarak, üretim değişkenlerinin iplik kalitesi üzerine etkileri araştırılmıştır. Elde edilen sonuçların, Design Expert paket programı yardımıyla istatistiksel analizleri de yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Elastan, Kor iplik, Ring iplik eğirme makinesi, Modifikasyon

I

ABSTRACT

PhD THESIS

THE OPTIMIZATION OF PRODUCTION VARIABLES OF MODIFIED RING SPINNING MACHINE FOR PRODUCING YARN

WITH ELASTANE AND EFFECT OF VARIABLES ON YARN QUALITY

Deniz VURUŞKAN

DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Year : 2010 Pages: 235 Jury : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU

Prof. Dr. Yusuf ULCAY Asst. Prof. Dr. Pınar DURU BAYKAL

In recent years, the changes in consumer demand and the textiles products

used in industrail area reveal the requirement of new product. This requirements increased the studies about production of different types of yarns produced with new tecniques by use of different kinds of fibers. As a result, it has been produced yarns with different structure and properties. Nowadays, added value of conventional yarns have been decreased gradually, consequently fancy yarns produced with different properties and appearances have been replaced the conventional yarns. One of the fancy yarns is core-spun yarns. Core yarn is the yarn type that has the filament in the core and staples in the sheath, which is used to achieve the multi-functional performance.

In this study, a conventional ring spinning machine is modified in order to produce core spun yarns. Servo motor controlled elastan feeding mechanism is used in this system. The motors used can be controlled by motor driver with the help of a computer. Intended type of yarns can be produced automatically when the parameters are inserted to control computer conducted which has Turkish software because of easiness to use. The basic aim of the design is to develop the current exported systems and produce a domestic system. And than, by changing different production parameters of machine, core-spun yarns with elastane is produced. The effect of production parameters on yarn quality has been investigated by appliying different quality control tests. The results derived from tests has been statistically analyzed with the aid of Design-Expert statistics packet program. KeyWords: Elastane, Core yarn, Ring spinning frame, Modification

II

TEŞEKKÜR

Doktora çalışmamın en başından itibaren değerli bilgi ve tecrübeleriyle

çalışmalarıma yön veren, akademik desteğini ve bilimsel katkılarını hiçbir zaman

esirgemeyen, çok yoğun olan temposuna rağmen çalışmama değerli zamanını ayıran,

bu çalışmanın ortaya çıkmasında ki en büyük paya sahip danışman hocam sayın

Prof. Dr. Osman BABAARSLAN’a en içten saygı ve teşekkürlerimi sunmak

isterim.

Tez izleme komitesi üyesi olmayı kabul ederek değerli zamanlarını ayıran ve

çalışmam boyunca desteklerini esirgemeyen sayın Prof. Dr. R.Tuğrul

OĞULATA’ya ve sayın Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU’na saygı ve minnet

duygularımla birlikte ayrı ayrı teşekkür ederim.

Çalışmalarım sırasında gösterdikleri ilgi ve desteklerinden dolayı Tekstil

Mühendisliği Bölümü Akademik ve İdari personeline, manevi desteklerini

yakından gördüğüm arkadaşlarım sayın Arş. Gör. Nazan Avcıoğlu KALEBEK,

Arş. Gör. Ebru ÇORUH ve Arş. Gör. Emel KAPLAN ÇİNÇİK’e teşekkür

ederim.

Çalışmada kullandığım hammaddeleri temin ettiğim İSKUR Tekstil A.Ş. ve

MODASAN Tekstil Sanayi ve Tic. A.Ş.’ne, iplik üretimleri sırasında pratik işletme

tecrübelerinden yararlandığım ve birlikte makine başında günler geçirdiğimiz sayın

Serhan KARLILAR’a, ayrıca çalışma sonundaki bazı testleri yapabilmem için

laboratuar imkanlarından yararlanmamı sağlayan KIVANÇ Tekstil A.Ş.’ne, burada

geçirdiğim günlerde ilgi ve alakalarını yakından hissettiğim başta Kalite Kontrol

Laboratuar Şefi sayın Nursel SABIR olmak üzere tüm laboratuar ekibine sonsuz

teşekkür ederim.

Hayatımın her döneminde ve özellikle doktora çalışmalarım sırasındaki

yoğun günlerimde sonsuz sevgileriyle, maddi ve manevi destekleriyle her zaman

yanımda olan, isimlerini tek tek sayamayacağım aile fertlerime ve dünyaya geldiği

günden itibaren yaşama sevincim olan dünyalar tatlısı biricik kızım Zeynep Neva

VURUŞKAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

III

İÇİNDEKİLER ÖZ………………………………………………………………………………… I

ABSTRACT……………………………………………………………………… II

TEŞEKKÜR……………………………………………………………………... . III

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………….. . IV

ÇİZELGELER DİZİNİ…………………………………………………. ……... . . VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………………... . X

1. GİRİŞ………………………………………………………………….. ………. 1

2. ELASTAN İÇERİKLİ İPLİKLER…………………………………………….. 4

2.1. Elastan……………………………………………………………................ 4

2.1.1. Elastanın Üretim Prosesleri………………………………………….. 5

2.1.2. Elastanın Fiziksel Özellikleri………………………………………... 7

2.1.3. Elastanın Kimyasal Özellikleri…………………………….. ……….. 9

2.2. Elastan İçerikli İplik Üretim Yöntemleri………………………………….. . 10

2.3.1. Yalın (Çıplak) Elastan İplikler……………………………................. 10

2.3.2. Kaplanmış Elastan İplikler…………………………………. ………. 10

2.3.2.1. Kaplama (covering) Metodu……………………................... 11

2.3.2.2. Hava ile Kaplama (air-covering) Metodu………................... 12

2.3.2.3. Büküm Metodu……………………………………………... 14

2.3.2.3.(1). Ring Makinesinde Büküm……………………... 14

2.3.2.3.(2). Two-for-one Büküm…………. ………………. 15

2.3.2.3.(3). İçi Boş İğ Tekniği…………….. ……………….. 16

2.3.2.3.(4). Siro-spun Tekniği…………….. ……………….. 17

2.3.2.4. Core-spun (Özlü İplik) Metodu………………….................. 18

2.3.2.4.(1) O.E. Rotor Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik

Üretimi…………………………………………. 19

2.3.2.4.(2) Vortex İplik Eğirme Makinesinde Elastan Özlü Kor

İplik Üretimi……………………………………. 20

IV

2.3.2.4.(3). Ring Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretimi

………………………………………………….. 21

2.3. Elastan İçerikli İpliklerin Kullanım Alanları……………………………….. 24

3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………………………………. ………….. 26

4. MATERYAL VE METOT…………………………………………………….. 35

4.1. Materyal……………………………………………………………………. 35

4.2. Metot……………………………………………………………………….. 38

4.2.1. Ring İplik Eğirme Makinesinin Modifikasyonu…………………….. 38

4.2.1.1. Modifikasyon Tasarımı…………………... ………………… 39

4.2.1.2. İhtiyaç Duyulan Parçaların Belirlenmesi……….................... 42

4.2.1.3. İmal Edilecek Parçaların Belirlenmesi……………………… 47

4.2.1.4. Montaj………………………………………………………. 54

4.2.2. Yazılım Çalışması…………………………………………………… 66

4.2.2.1. PC (Kullanıcı Arayüz) Yazılımı……………………………. 67

4.2.2.2. PLC (Programming Logic Contoller) Yazılımı…………….. 69

4.2.3. Üretim Planı………………………………………………................. 69

4.2.4. İpliğe Uygulanan Testler…………………………………………….. 72

4.2.4.1. İplik Numarası Testi………………………………………... 72

4.2.4.2. İplik Bükümü Testi…………………………………………. 72

4.2.4.3. İplik Kopma Mukavemeti ve Kopma Uzaması Testi………. 73

4.2.4.4. İplik Düzgünsüzlüğü Testi……………….. ………………… 73

4.2.4.5. İplik Hataları Testi………………………………………….. 74

4.2.4.6. İplik Tüylülüğü Testi………………... ……………………... 75

4.2.5. Kullanılan İstatistiksel Paket Programı……………………………… 75

5. BULGULAR ve TARTIŞMA…………….…………………………………… 77

5.1. İplik Numarası Test Sonuçları……………………………………………… 77

5.2. İplik Bükümü Test Sonuçları………………………………………………. 81

5.3. İplik Kopma Mukavemeti ve Kopma Uzaması Test Sonuçları…………….. 83

5.4. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları……………………………………….. 107

5.5. İplik Hataları Test Sonuçları……………………………………………….. 119

V

5.5.1. İnce Yer Hatası Test Sonuçları…………………………….. ………... 120

5.5.2. Kalın Yer Hatası Test Sonuçları…………………………… ………. . 130

5.5.3. Neps Hatası Test Sonuçları………………………………………….. 141

5.6. İplik Tüylülüğü Test Sonuçları……………………………………………... 153

6. SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………….. ………….. 164

6.1. Genel Değerlendirme……………………………………………………….. 164

6.2. Sonraki Çalışmalar İçin Öneriler…………………………………………… 168

KAYNAKLAR…………………………………………………………………… 170

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………......................... 174

EKLER…………………………………………………………………................. 175

EK-1 Elastan Besleme Silindirleri İçin Motor Seçiminde Kullanılacak Güç Hesabı

………………………………………………………………………….. ... . 177

EK-2 Çekim Silindirleri İçin Motor Seçiminde Kullanılacak Güç Hesabı………. 180

EK-3 İplik Kalite Test Sonuçları…………………………………………………. 194

Pamuk İpliği (%100) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm)……………….. 194

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm)…….. 195

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm)…... 196

Pamuk İpliği (%100) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%)………………………. 197

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%)……………. 198

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%)…………. 199

Pamuk İpliği (%100) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm)……………………… 200

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm)…………… 201

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm)…………. 202

Pamuk İpliği (%100) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%)……………………. 203

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%)…………. 204

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%)……….. 205

Pamuk İpliği (%100) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%)………………….. 206

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%)……….. 207

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%)……... 208

VI

Pamuk İpliği (%100) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%)……………………… 209

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%)…………… 210

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%)…………. 211

Pamuk İpliği (%100) Tüylülük Test Sonuçları (S3)……………………………… 212

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Tüylülük Test Sonuçları (S3)…………………… 213

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) İplik Tüylülük Test Sonuçları (S3)…………… 214

Ek-4 Kullanıcı Arayüz Yazılımı………………………………………………….. 215

VII

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No Çizelge 2.1. Elastan Lifi Çekim Yöntemleri ve Oranları………………………… 6

Çizelge 2.2. Elastan Üretici Firmalar…………………………………………….. 6

Çizelge 2.3. Elastan Lifinin Numara Aralığına Göre Kullanım Alanları………… 7

Çizelge 2.4. Elastan Liflerin Fiziksel Özellikleri………………………………… 8

Çizelge 2.5. Elastan Liflerin Kimyasal Özellikleri……………………………….. 9

Çizelge 4.1. Modifiye Edilen Ring İplik Eğirme Makinesi Teknik Özellikleri…...35

Çizelge 4.2. Pamuk Fitilinin Özellikleri (Karde) ………………………………... 35

Çizelge 4.3. Pamuk/Viskon Fitilinin Özellikleri…………………………………. 36

Çizelge 4.4. Pamuk/Polyester Fitilinin Özellikleri……………………………….. 36

Çizelge 4.5. Üretimde Kullanılan Fitillerin Düzgünsüzlük Değerleri……………. 37

Çizelge 4.6. Hesaplamalar Sonucu Bulunan Motor Moment ve Güç Değerleri….. 42

Çizelge 4.7. Kullanılan Servo Motor Özellikleri...……...………………………... 43

Çizelge 4.8. Ne 16 Numara Elastan Özlü İpliklerin Üretim Planı……………….. 70

Çizelge 4.9. Ne 24 Numara Elastan Özlü İpliklerin Üretim Planı………………... 71

Çizelge 4.10. Ne 32 Numara Elastan Özlü İplik Üretim Planı………………….. . 71

Çizelge 5.1. Ne 16 Numara İpliklerin Ölçülen (Gerçek) Numara Tablosu………. 78



Çizelge 5.4. Ne 16 Numara İpliklerin Beklenen ve Ölçülen Büküm Tablosu…… 81



Çizelge 5.7. Ne 16 Numara İpliklerin Kopma Mukavemeti (Rkm)Sonuç Tablosu

……………………………………………………………………… 84

Çizelge 5.8. Ne 24 Numara İpliklerin Kopma Mukavemeti (Rkm) Sonuç Tablosu

……………………………………………………………………… 85


……………………………………………………………………….86

Çizelge 5.10. İplik Kopma Mukavemeti İstatistiksel Model Tablosu……………. 89

Çizelge 5.11. İplik Kopma Mukavemeti ANOVA Tablosu……………………… 91

Çizelge 5.12. İplik Kopma Mukavemeti Sadeleştirilmiş ANOVA Tablosu……... 91

VIII

Çizelge 5.13. Ne 16 Numara İpliklerin Kopma Uzaması (%) Sonuç Tablosu…… 97



Çizelge 5.16. İplik Kopma Uzaması İstatistiksel Model Tablosu………………... 101

Çizelge 5.17. İplik Kopma Uzaması ANOVA Tablosu………………………….. 103

Çizelge 5.18. Ne 16 Numara İpliklerin Düzgünsüzlük (%CVm) Sonuç Tablosu… 108



Çizelge 5.21. İplik Düzgünsüzlüğü İstatistiksel Model Tablosu…………………. 113

Çizelge 5.22. İplik Düzgünsüzlüğü ANOVA Tablosu…………………………… 115

Çizelge 5.23. Ne 16 Numara İpliklerin İnce Yer Hatası (-40%) Sonuç Tablosu… 120



Çizelge 5.26. İnce Yer Hatası İstatistiksel Model Tablosu………………………. 124

Çizelge 5.27. İnce Yer Hatası ANOVA Tablosu…………………………………. 126

Çizelge 5.28. Ne 16 Numara İpliklerin Kalın Yer Hatası (+50%) Sonuç Tablosu. 131



Çizelge 5.31. Kalın Yer Hatası İstatistiksel Model Tablosu……………………... 135

Çizelge 5.32. Kalın Yer Hatası ANOVA Tablosu………………………………... 137

Çizelge 5.33. Ne 16 Numara İpliklerin Neps (+200%) Sonuç Tablosu………….. 142



Çizelge 5.36. Neps Hatası İstatistiksel Model Tablosu…………………………... 147

Çizelge 5.37. Neps Hatası ANOVA Tablosu…………………………………….. 148

Çizelge 5.38. Ne 16 Numara İpliklerin Tüylülük (S3) Sonuç Tablosu…………... 153



Çizelge 5.41. İplik Tüylülüğü İstatistiksel Model Tablosu………………………. 157

Çizelge 5.42. İplik Tüylülüğü ANOVA Tablosu…………………………………. 159

IX

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 2.1. Elastan Merkezli (Özlü) Sargılı İplik………………………………….. 4

Şekil 2.2. Elastanın Uzaması ve Eski Haline Dönmesi…………………………... 5

Şekil 2.3. Kaplama Metodu ile Kombine İplik Üretimi………………………….. 11

Şekil 2.4. Havalı Sistemle Kombine İplik Üretim Sistemi……………………….. 13

Şekil 2.5. Ring Makinesinde Büküm Prensibi……………………………………. 15

Şekil 2.6. Two-for-one Sistemi…………………………………………………… 16

Şekil 2.7. İçi Boş İğ Tekniği Çalışma Prensibi…………………………………… 17

Şekil 2.8. Siro-spun Sistemi Çalışma Prensibi…………………………………… 18

Şekil 2.9. O.E. Rotor Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretim Prensibi…….. 20

Şekil 2.10. Vortex Eğirme Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Eğirme Prensibi .21

Şekil 2.11. Ring Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretim Prensibi………….. 22

Şekil 4.1. Fitil Üretimi İçin İşlem Akışı………………………………………….. 37

Şekil 4.2. Ring İplik Makinesinde Yapılan Modifikasyonun Genel Tasarım Şeması

…………………………………………………………………………. 41

Şekil 4.3. Kullanılan Servo Motor………………………………………………... 43

Şekil 4.4. Servo Motorların Gücünü Artırmak İçin Kullanılan Redüktör………... 44

Şekil 4.5. Servo Motor Sürücü…………………………………………………… 45

Şekil 4.6. Sistemde Kullanılan Enkoder………………………………………….. 46

Şekil 4.7. PLC Cihazının Genel Görünüşü……………………………………….. 47

Şekil 4.8. Makine Üzerine Monte Edilen Enkoder Parçası………………………. 48

Şekil 4.9. Makine Üzerine Yükseklik Amaçlı Monte Edilen İlave Enkoder Parçası

………….……………………………………………………………… 48

Şekil 4.10. Enkoderin Monte Edildiği Parça……………………………………... 49

Şekil 4.11. İkinci Enkoder İçin Makine Üzerine Monte Edilen Parça…………… 49

Şekil 4.12 Makine Üzerindeki Parçaya (Şekil 4.11) Dik Olarak Birleştirilen Parça

…………………………………………………………….………….. 50

Şekil 4.13. İkinci Enkoderi Taşıyan Parça……………………………………….. 50

Şekil 4.14. Makine Üzerine Monte Edilen Servo Motor Taşıyıcı Tabla…………. 51

Şekil 4.15. Servo Motor Destek Parçası………………………………………….. 52

Şekil 4.16. Redüktör Taşıyan Parça………………………………………………. 53

X

Şekil 4.17. Makine Üzerine Monte Edilen ve Redüktör Taşıyan Parçayı Tutan Parça

…………………………………………………...………………… ... 54

Şekil 4.18. Orta ve Arka Çekim Millerini Kontrol Edecek Servo Sistem Tasarımı 55

Şekil 4.19. Servo Motorun ve Redüktörün Makine Şasisine Montaj Planı………. 56

Şekil 4.20. Ring İplik Makinesi Üzerinde Motor ve Redüktörün Yerleştirildiği Şasi

Düzlemi………………………………………….…………………… 57

Şekil 4.21. Montaj Sonrası Servo Motor ve Redüktör…………………………… 57

Şekil 4.22. Elastan Besleme Silindirleri Teknik Gösterimi………………………. 58

Şekil 4.23. Elastan Besleme Silindiri…………………………………………….. 59

Şekil 4.24. Elastan Besleme Silindirleri Montaj Gösterimi……………………….60

Şekil 4.25. Servo Motor ve Elastan Besleme Silindirleri ve Dişlileri……………. 61

Şekil 4.26. Servo Motorun Makine Üzerine Montaj Planı……………………….. 62

Şekil 4.27. Elastan Besleme Silindiri Servo Motorunun Makine Üzerinde

Yerleştirileceği Düzlem………………………….…………………... 63

Şekil 4.28. Elastan Besleme Silindirleri ve Kontrol Eden Servo Motorlar…..….. 63

Şekil 4.29. Elektrik ve Elektronik Sistem Blok Şeması………………………….. 64

Şekil 4.30. Kontrol Panosunun İç Görüntüsü…………………………………….. 65

Şekil 4.31. Modifikasyon Sonrası Ring İplik Eğirme Makinesi………………….. 66

Şekil 4.32. Kullanıcı Arayüz Programı Akış Diyagramı………………………… 67

Şekil 4.33. Üretim Bilgileri Giriş Menüsü………………………………………... 68

Şekil 4.34. Üretim Bilgileri İnceleme Menüsü…………………………………… 68

Şekil 5.1. İplik Kopma Mukavemeti Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

………………………………………………………….……………… 87

Şekil 5.2. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kopma Mukavemeti Grafiği

…………………………………………….………………………….. . 88

Şekil 5.3. İplik Kopma Mukavemeti İçin Normal Dağılım Grafiği……………… 90

Şekil 5.4. İplik Kopma Mukavemeti İçin Düzenlenmiş Normal Dağılım Grafiği.. 92

Şekil 5.5. Karışım Tipinin İplik Kopma Mukavemeti Üzerine Etkisi……………. 93

Şekil 5.6. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti Üzerine

Etkisi……………………………..…….………………………………. 94

Şekil 5.7. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti

Üzerine Etkisi…………….……………………….………………….. . 94

XI

Şekil 5.8. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti

Üzerine Etkisi.…………………………………………….…………... 95

Şekil 5.9. İplik Kopma Uzaması Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği). 100

Şekil 5.10. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kopma Uzaması Grafiği 101

Şekil 5.11. İplik Kopma Uzaması İçin Normal Dağılım Grafiği…………………. 102

Şekil 5.12. Karışım Tipinin İplik Kopma Uzaması Üzerine Etkisi………………. 104

Şekil 5.13. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması Üzerine Etkisi

…….………………………………………………………………….. 105

Şekil 5.14. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması Üzerine

Etkisi…………………..………………………………………………105

Şekil 5.15. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması

Üzerine Etkisi……………………...……………………………….. ... 106

Şekil 5.16. İplik Düzgünsüzlüğü Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği). 111

Şekil 5.17. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Düzgünsüzlük Grafiği... 112

Şekil 5.18. İplik Düzgünsüzlüğü İçin Normal Dağılım Grafiği………………….. 114

Şekil 5.19. Karışım Tipinin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine Etkisi………………... 116

Şekil 5.20. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine Etkisi

….…………….……………………………………………………… 117

Şekil 5.21. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine

Etkisi.……...………………………………………………………….. 117

Şekil 5.22. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine

Etkisi………..…………....…………………………………………… 118

Şekil 5.23. İnce Yer Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği) ...….. 123

Şekil 5.24. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama İnce Yer Hatası Grafiği. 124

Şekil 5.25. İnce Yer Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği………………………... 125

Şekil 5.26. Karışım Tipinin İplik İnce Yer Hatası Üzerine Etkisi………………... 127

Şekil 5.27. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine Etkisi

……………..…………………………………………………………. 128

Şekil 5.28. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine

Etkisi……....………………………………………………………….. 128

XII

Şekil 5.29. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine

Etkisi……..………….………………………………………………... 129

Şekil 5.30. Kalın Yer Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği) …... 134

Şekil 5.31. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kalın Yer Hatası Grafiği135

Şekil 5.32. Kalın Yer Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği………………………. 136

Şekil 5.33. Karışım Tipinin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine Etkisi………………. 138

Şekil 5.34. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine Etkisi

……………………...………………………………………………… 139

Şekil 5.35. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine

Etkisi………………………………………………………………….. 139

Şekil 5.36. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası

Üzerine Etkisi……………….………………………………………... 140

Şekil 5.37. Neps Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)………... 145

Şekil 5.38. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Neps Hatası Grafiği…... 146

Şekil 5.39. Neps Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği…………………………… 148

Şekil 5.40. Karışım Tipinin İplik Neps Hatası Üzerine Etkisi…………………… 149

Şekil 5.41. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine Etkisi… 150

Şekil 5.42. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine

Etkisi…………………………………………..………..…………….. 151

Şekil 5.43. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine

Etkisi ………….…………………………………………..………….. 151

Şekil 5.44. İplik Tüylülüğü Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)……. 156

Şekil 5.45. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Tüylülük Grafiği……… 157

Şekil 5.46. İplik Tüylülüğü İçin Normal Dağılım Grafiği………………………... 158

Şekil 5.47. Karışım Tipinin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi……………………... 160

Şekil 5.48. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi … . 161

Şekil 5.49. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi

…………..……………………………………………………………. 161

Şekil 5.50. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine

Etkisi……………………..…………………………………………… 162

XIII

1. GİRİŞ Deniz VURUŞKAN

1. GİRİŞ

Son yıllarda insanların, giyim ihtiyaçlarında meydana gelen değişimler, kendi

konfor ve zevklerine uygun, kaliteli ve aynı zamanda da sağlıklı ürünler talep etme

eğilimleri, hem göze hitap eden hem de kullanım rahatlığı sağlayan ürünlere

yönelimi arttırmıştır. Bu talep kumaş üretiminde ve buna bağlı olarak da iplik

üretiminde değişik özellikteki ihtiyaçları ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaç, tekstil

endüstrisinde yeni ürünlerin elde edilebilmesi amacıyla, değişik yapı ve özelliklerde

lifler kullanılarak değişik tekniklerle farklı yapılarda ipliklerin üretilmesine yönelik

çeşitli çalışmaları tetiklemiştir. Bunun sonucu olarak da yeni lif türleri oluşturulmaya

başlanmıştır. Tekstil lifleri içerisinde “elastan ya da spandex” olarak bilinen materyal

de bu yeni nesil lif türlerinin bir grubunu oluşturmaktadır. Elastan lifi, şık görünüm,

esneklik ve kullanım kolaylığı gibi özelliklere sahip bir liftir. Elastomer liflere olan

ilgi ve talep miktarı yıldan yıla artmaktadır. 2003 yılında dünya genelinde 250.000

ton olan elastan üretimi, 2007 yılı sonunda 385.000 tonlara çıkmıştır, 2008 yılında bu

üretim küçük bir miktar düşüş göstererek 350.000 ton (The Fiber Year 2007/08; The

Fiber Year 2008/09) civarına gerilemiş olsa da, 2003-2008 arasındaki 5 yılda

elastana olan talep yaklaşık %40 artış göstermiştir. Elastan; genellikle mayo, streç

giysiler, spor giysiler gibi esneklik gerektiren giysilerde kullanılır. Özellikle bayan

çorapları, mayo, spor giyimde önemli bir kullanım alanına sahiptir. İç çamaşırı, tıbbi

malzemeler, bazı teknik aksesuarlar elastanın diğer kullanım alanlarıdır. Dokuma ve

örme kumaş üretiminde kullanılabilmektedir.

Elastanın tekstil endüstrisinde yalın (çıplak) kullanımına çok az rastlanır.

Genel olarak başka hammaddelerle birleştirilerek iplik formuna getirilerek kullanılır.

Elastan içerikli iplik üretimi, bilinen iplik üretim makinelerinin çeşitli

modifikasyonları sonucu yapılabilmektedir. Bu makinelerden ring iplik eğirme

makinesi, düz iplik üretiminde olduğu gibi elastan içerikli iplik üretiminde de

oldukça fazla kullanılmaktadır. Bu tez çalışması kapsamında düz iplik üretimi yapan

bir ring iplik eğirme makinesi, elastan içerikli iplik üretmek üzere modifiye edilmiş

ve bazı üretim parametreleri (hammadde, iplik numarası, iplik bükümü, elastan

numarası ve elastan çekimi) değiştirilerek, farklı yapılarda elastan içerikli iplikler

1


üretilmiştir. Daha sonra, üretilen ipliklere önceden belirlenen kalite testleri

(mukavemet, uzama, düzgünsüzlük, iplik hataları, tüylülük) uygulanmış ve üretim

parametrelerinin iplik kalite özellikleri üzerine etkileri, sayısal ve istatistiksel olarak

değerlendirilmiştir.

Çalışma kapsamında yapılan makine modifikasyonu çalışmanın en özgün

kısmıdır. Çünkü modifikasyon elektronik olarak yapılmış ve bir kullanıcı arayüz

yazılımıyla desteklenmiştir. Bu yazılım, ring iplik eğirme makinesinde elastan

içerikli iplik üretmek üzere, makine üzerine yerleştirilmiş servo motorları tam

anlamıyla kontrol eden bir yazılımdır. Yazılım tamamen Türkçe ve basit bir menüye

sahiptir. Yazılım çalışmaları sırasında elektronik ve bilgisayar mühendisliği

disiplinleriyle ortak çalışmalar yapılmıştır. Yazılım Visual Basic programlama

dilinde yapılmıştır. Tez çalışmasının ikinci önemli değeri ise üretilen iplik

numunelerinin sayısıdır. Birtakım elastan içerikli iplik üretim parametrelerinin

değiştirilerek bunların bazı iplik özelliklerine etkilerinin incelendiği çalışmalar

mevcuttur. Ancak tez çalışması kapsamında toplam 162 farklı tür ve özellikte iplik

üretilmiş ve çok genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışma TÜBİTAK tarafından

desteklenen bir Bilimsel Araştırma Projesinin parçasıdır. Proje sonucunda ortaya

çıkan ve tez çalışmasının da içinde bulunduğu sistemle (modifiye edilmiş ring

makinesi ve yazılım) ilgili Türk Patent Enstitüsü’ne patent müracaatında

bulunulmuştur.

Çalışma altı temel bölüm ile anlatılmıştır;

“Giriş” bölümünde, çalışma geneli hakkında kısa bilgiye yer verilmiştir.

“Elastan İçerikli İplikler” bölümünde, elastan, elastan üretimi ve özellikleri,

elastanlı iplik üretim yöntemleri ve bu ipliklerin kullanım alanları hakkında bilgiler

anlatılmıştır.

“Önceki Çalışmalar” bölümünde, konu ile daha önce yapılmış bazı önemli

çalışmalara yer verilmiştir.

“Materyal ve Metot” bölümünde, yapılan modifikasyon işlemi detaylıca anlatılmış,

elastan içerikli iplik üretimi için kullanılan hammaddeler ve üretim yöntemlerine

değinilmiştir.

2


“Bulgular ve Tartışma” bölümünde, yapılan testlerin sonuçları verilmiş, bu sonuçlar

grafiksel ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır.

“Sonuç ve Öneriler” bölümünde, çalışmayla ilgili genel bir değerlendirme yapılmış

ve sonraki çalışmalar için bazı önerilerde bulunulmuştur.

3

2. ELASTAN İÇERİKLİ İPLİKLER Deniz VURUŞKAN

2. ELASTAN İÇERİKLİ İPLİKLER

Bir kumaş ve dolayısıyla iplik yapısında, sentetik lif varlığı, mukavemet,

uzun ömür, boyutsal stabilite gibi fonksiyonel özellikler bakımından tercih edilse de,

tüketiciler, sağlık ve tutum özelliklerinden dolayı doğal liflere daha yakındır. Bu

durum, harmandan sentetik-doğal lif karışımlı iplik üretimine alternatif bir iplik

yapısının araştırılmasına yol açmıştır. Araştırmalar sonucunda Sawhney 1970’li

yıllarda patenti kendisine ait olan özlü (sargılı) iplik (core-yarn) yapısını

geliştirmiştir (Yeşilkütük, 2000). Bu yapının günümüzde en fazla kullanılan tipi,

elastan merkezli sargılı (özlü) ipliktir. Şekil 2.1’de elastan merkezli (özlü) sargılı

iplik yapısı görülmektedir.

Kesikli (ştapel) lifler

Çekirdek elastan lifi

Şekil 2.1. Elastan Merkezli (Özlü) Sargılı İplik

2.1. Elastan

Elastan lifleri, yapılarında en az %85 oranında segmente edilmiş poliüretan

bulunan sentetik polimer zincirlerinden (sert kristalin ve yumuşak uzun amorf

bölgelerden) oluşan, yüksek derecede uzama ve orijinal durumuna dönme özelliğine

sahip lif çeşitleridir. Bu lifler, kimyasal yapılarından dolayı çok yüksek derecede

uzama gösterebilmekte (%400-800) ve kopma noktasına kadar olan uzamalarda,

üzerlerine etki eden kuvvet kaldırıldığında tamamen ve hızlı bir biçimde ilk hallerine

dönebilmektedir. Elastomer lifler, moleküler zincir ağından oluşur ve yüksek amorf

4


bölgeleri çapraz bağlarla birleşmiştir. Uzama halinde bu amorf bölgeler daha fazla

oryante olur ve yapı olarak daha kristalleşir. Uzama, yapıdaki çapraz bağlar,

moleküllerin hareketini sınırlayıncaya kadar devam eder. Bu noktada, life daha fazla

kuvvet uygulanırsa yapıda bozulmalar meydana gelebilir (Yeşil, 2003; Kul, 2005).

Elastanın yapısındaki sert ve yumuşak bölgeler ile uzama ve eski haline dönüşü Şekil

2.2’de görülmektedir.

Şekil 2.2. Elastanın Uzaması ve Eski Haline Dönmesi

(http://www20.uludag.edu.tr/~tekstil/seminer/2007.03.05_GurayKIRIK_1.ppt, 2009)

2.1.1. Elastanın Üretim Prosesleri

Elastan lifler genel olarak kuru çekim yöntemine göre üretilirler. Elastan

eriyiği dimetilasetamid (DMAC) içerisinde çözülerek düzelerden geçirilir ve bu

sırada uygulanan sıcak hava yardımıyla çözücü madde buharlaştırılarak sistemden

uzaklaştırılır. Çekim bölgesi çıkışında oluşan filamanlar, sarım silindirleri arasında

meydana gelen gerilimden dolayı, istenilen oranda çekilerek istenilen inceliklerine

kavuşurlar. Sistemde çok delikli düze kullanılmışsa hala viskoz bir halde olan

filamanlar, yalancı büküm ünitesinden geçişte birbirlerine temas ederek yapışırlar.

Böylece monofilament bir yapı oluşur. Bu monofilament yapı, daha sonra spin-finish

5

http://www20.uludag.edu.tr/%7Etekstil/seminer/2007.03.05_GurayKIRIK_1.ppt


işleminden geçirilerek elastan olarak sarılır. Kuru çekim yönteminin yanı sıra elastan

üretiminde yaş veya eriyikten çekimde kullanılabilmektedir. Ancak, bu yöntemlerle

elde edilen lifler, kuru çekimle elde edilen liflere nazaran zayıf özellikler göstermesi

ve kuru çekimin maliyet açısından daha avantajlı olması nedeniyle günümüzde kuru

çekim yöntemi tercih edilmektedir. Elastan lifinin çekim yöntemlerine göre üretim

miktarları Çizelge 2.1’de verilmiştir.

Çizelge 2.1. Elastan Lifi Çekim Yöntemleri ve Oranları (Demirbaş, 2005)

Lif Çekim Yöntemi Üretim Miktarı (%)

Kuru Lif Çekimi 80

Eriyikten Lif Çekimi 13

Yaş Lif Çekimi 7

Endüstriyel alanda ilk poliüretan esaslı elastomerik lif üretimi, J.C. Shvers ve

arkadaşları tarafından DuPont firması araştırma bölümünde kuru çekim prosesiyle

gerçekleştirilmiştir. DuPont firması, geliştirdiği bu poliüretan esaslı multi-filament

yapıdaki elastomerik elyafı lycra® adı altında 1962 yılından beri üretmeye devam

etmektedir. 1964 yılında aynı elyaf Bayer AG (Almanya) tarafından dorlastan® ismi

altında üretilip piyasaya sunulmuştur(Kul, 2005; Örtlek ve Babaarslan, 2002).

Günümüzde dünya genelinde çok çeşitli firmalar, çeşitli ticari isimlerle

elastan lifi üretimi yapmaktadır. Bu firmaların en önemlileri ve ürettikleri elastan

liflerinin ticari isimleri Çizelge 2.2’de verilmiştir.

Çizelge 2.2. Elastan Üretici Firmalar

Ürün Adı Firma Ülke

Lycra® DuPont ABD

Acelan® Taewang Kore

Dorlastan® Bayer AG Almanya

Texlon® Hyosung Chemical Kore

Roica® Asahi Kasei Japonya

Glospan® Globe MFG Co. ABD

6


2.1.2. Elastanın Fiziksel Özellikleri

Elastan lifi, mono yada multi filament olarak üretilebilmektedir. Kullanım

yerine göre, istenildiği takdirde stapel (kesikli) hale getirilebilir. Numara aralığı

olarak 11-2600 dtex arasında değişen incelikte üretmek mümkündür. Elastan lifinin

numara aralığına göre kullanım alanları Çizelge 2.3’de gösterilmiştir.

Çizelge 2.3. Elastan Lifinin Numara Aralığına Göre Kullanım Alanları (Demirbaş,

2005) Kullanım Alanları Elastan Filament Numarası (dtex)

Kadın Çorabı 11, 22, 33, 44, 78, 156

Düşük Gramajlı Kumaşlar 44, 78, 156, 310

Mayo 33, 44, 78, 156

İç Çamaşır 44, 78, 156, 310, 470, 620, 640

Dış Giyim (Dokuma) 44, 78, 156

Dış Giyim (Örme) 44, 78, 156

Dar Dokuma 470, 620, 940, 1240, 1880

Elastan lifinin enine kesitleri üretim yöntemlerine göre yuvarlak, oval,

dörtgen ve değişik şekillerde olabilmektedir. Yoğunluğu, elastan tipi ve üretim

yöntemine göre 1.15-1.95 g/cm3 arasında değişmektedir. Kopma mukavemeti

bakımından, elastanlar diğer sentetiklere göre daha dayanıksızdır. Ortalama kopma

mukavemetleri 4–12 cN/dtex arasında değişmektedir. Yaş halde bu değer çok az

miktarda düşüş göstermektedir. Kopma uzaması değeri %400–800 arasında değişir.

Rezilyans özelliği çok iyidir. Elastan, hidrofobik bir elyaftır. 20°C ve %65 bağıl

nemli ortamda nem alması %0.3-1,5 arasında değişir (Örtlek, 2001; Babaarslan,

2009). Yumuşama sıcaklığı 150–200°C, erime sıcaklığı ise 230-290°C arasındadır.

Yumuşama özelliğinden ötürü ütüleme sıcaklığı 150°C yi geçmemelidir. Elastan,

eriyerek, kimyasal bir koku oluşturarak yanar ve is çıkarmaz. Isı iletkenliği zayıftır,

bu nedenle iyi bir izolasyon maddesidir. Elektrik direnci orta seviyededir, bu nedenle

özellikle kuru ortamlarda statik elektriklenme oluşabilir. Elastan liflerinin fiziksel

özellikleri Çizelge 2.4’de gösterilmiştir.

7


Çizelge 2.4. Elastan Liflerin Fiziksel Özellikleri (Yakartepe ve Yakartepe, 1995)

Kriterler Elastan Liflerinin Fiziksel Özellikleri

Mikroskobik Görünüş Nispeten pürüzsüz ve düzgün görünümlüdür. Enine

kesitleri üretim şekline göre değişmekle beraber,

genelde yuvarlaktır.

Yoğunluk Elastan tipi ve üretim şekline göre değişir. Genelde

1.24 gr/cm3 civarındadır. Polyester ve yünden düşük,

poliamidden yüksektir.

Uzunluk Sonsuz (filament) uzunlukta üretilir ve genelde bu

şekilde kullanılır. İstenilirse kullanım yerine göre

stapel (kesikli) hale getirilebilir.

İncelik 11-2600 dtex arası, kullanım yerine göre istenilen

incelikte üretilebilir.

Renk Renksizdir.

Parlaklık Mat, parlak veya çok az parlak olarak üretilebilir.

Mukavemet Diğer sentetik elyaflara nazaran dayanıksızdır. Yaş

sağlamlığında çok az düşme gösterir.

Uzama Elastikiyeti Elastikiyeti mükemmeldir. Elyafın en belirgin

karakteristiği budur. %700’leri geçen uzamaya

sahiptir.

Rezilyans (Yaylanma) Elastikiyetine bağlı olarak iyi bir rezilyans derecesine

sahiptir.

Nem Alma Hidrofobik bir elyaf olduğu için çok düşüktür. %65

nispi nem ve 20°C’de, %1 civarı nem alır. Sudan pek

etkilenmez.

Sıcaklık Tipine bağlı olarak ısıya karşı direnci değişir.

150°C’de sertleşme görülür. 150-200°C arasında

yumuşar ve 230-290°C arasında erir. Ütüleme

sıcaklığı 150°C’yi geçmemelidir. Yüksek sıcaklıklar

elyafın bozulmasına neden olur.

8


Alev Alma Eriyerek ve issiz yanar.

Statik Elektriklenme Kuru ortamlarda statik elektriklenme olabilir.

Boncuklanma (Pilling) Boncuklanma özelliği yoktur.

2.1.3. Elastanın Kimyasal Özellikleri

Elastan lifinin kimyasal özelliklerine göz atılacak olursa, asit ve bazların

çoğuna uzun süreli ve yüksek sıcaklıklarda ki uygulamalar hariç dirençlidir. Kuru

temizlemeye karşı dirençlidir. Küf, mantar ve güveden etkilenmez. Işık ve atmosferik

koşullara bir noktaya kadar direnç gösterir. Uzun süre ışığa maruz kalan liflerde

sararma ve mukavemet kaybı meydana gelebilir. Boya alımları elastan tipine göre

farklılık gösterir. Asit, dispers, metal kompleks ve krom boyarmaddeleriyle

boyanabilir. Elastan liflerinin kimyasal özellikleri Tablo 2.5’de gösterilmiştir.

Çizelge 2.5. Elastan Liflerin Kimyasal Özellikleri (Yakartepe ve Yakartepe, 1995)

Kriterler Elastan Liflerin Kimyasal Özellikleri

Su Düşük su emiciliğine sahiptir. Kolay kurur. Klorlu

sularda fiziksel özelliklerinde düşmeler görülebilir.

Asitler Asitlerin çoğuna, 24 saatten fazla maruz kalmadıkça

dirençlidir. Soğukta, sulu asitlerden pek etkilenmez.

Sıcaklıkla etki derecesi artar. Derişik anorganik

asitlerde hemen bozulur ve çözünür.

Bazlar Bazların çoğuna karşı dirençlidir.

Organik Çözücüler Kuru temizleme çözgenlerine karşı dirençlidir.

Aromatik çözücülerde şişer.

Ağartma Maddeleri Sodyum hipoklorit gibi klorlu ağartma yapılmasından

kaçınılmalıdır. Klorlu yükseltgen maddeler renk

değişimlerine ve fiziksel özelliklerinde düşmeye neden

olabilir.

Küf ve Mantar Etkilenmez.

9


Güveler ve Böcekler Etkilenmez.

Işık ve Atmosfer

Koşulları

Orta derecede dirençlidir. Güneş ışığı zamanla elyafın

sararmasına ve bozulmasına neden olur.

Boyama Özellikle dispers, asit, metal kompleks, krom

boyarmaddeleri ile boyanabilir. Bazı tiplerinin

boyanmasında zorluklar yaşanabilmektedir.

2.2. Elastan İçerikli İplik Üretim Yöntemleri

Elastan iplikler tekstil endüstrisinde yalın veya başka bir elyaf çeşidiyle

kaplanmış olarak kullanılabilmektedir.

2.3.1. Yalın (Çıplak) Elastan İplikler

Polimer eriyiğinden lif çekimi sonucu elde edildikten sonra doğrudan

kullanılabilen monofilament veya multifilamentli ipliklerdir. Tekstilde kullanım alanı

oldukça sınırlıdır. Bazı örgü kumaşlarda kullanılırlar. Yüksek fiyatı nedeniyle,

elastan liflerinin yalın halde kullanımından kaçılmaktadır.

2.3.2. Kaplanmış Elastan İplikler

Tekstil endüstrisinin çok çeşitli ihtiyaçlarına ekonomik bir şekilde cevap

verebilmek için elastan liflerin, değişik iplik ve elyaf türleri ile kombine edilerek

kullanılması yoluna gidilmiştir. Filament haldeki elastan üzerine çeşitli liflerin

sarılması ile kaplanmış yapıdaki elastan iplikler elde edilir. Bu amaçlarla üretilen

elastan içerikli kombine iplikler, ipliği oluşturan komponentlerin türüne ve üretimde

kullanılan sistemlere göre değişen özelliklere sahiptirler. Elastan içerikli kombine

iplik üretim yöntemlerini dört ana grupta incelemek mümkündür (Örtlek ve

Babaarslan., 2002; Babaarslan, 2009).

• Kaplama (covering) metodu

• Hava ile kaplama (air-covering) metodu

10


• Büküm metodu

• Core-spun (özlü iplik) metodu

2.3.2.1. Kaplama (covering) Metodu

Kaplama işlemi, elastik olmayan filament ya da kısa stapel ipliğin,

merkezdeki elastan filament üzerine sarılması esasına dayanan bir prosestir. İpliğin

merkezinde kalacak olan elastan filament, içi oyuk iğ içerisinden (hollow spindle)

geçirilerek, yine içi oyuk iğ üzerindeki özel bir bobinden sağılan kaplama ipliği ile

sarılır (Örtlek ve Babaarslan., 2002). Kaplama işleminin oluşumu Şekil 2.3’de

gösterilmiştir.

Şekil 2.3. Kaplama Metodu ile Kombine İplik Üretimi (Jurg ve Böhringer, 1999)

Sargı ipliğinin elastan çekirdek üzerine sarılması tek veya çift kat olabilir.

Tek kat sarım metoduna göre üretilen elastan içerikli kombine ipliklerde, tek yönde

11


uygulanan sarımın etkisiyle oluşan bir dönme (karışma) eğilimi vardır. Bu eğilim bu

tür kombine ipliklerin kullanılacağı tekstil proseslerini olumsuz yönde

etkileyebilmektedir. Kombine iplik üzerinde ki bu olumsuz eğilimi azaltmak için

ipliğe ısıl işlem (fiksaj) uygulamak gerekir. Fiksaj işlemi genellikle, üretilen kombine

ipliklerin bobinler halinde bir otoklavda ısıl işleme tabi tutulması şeklinde olur.

Ancak ısıl işlem, istenirse sarım prosesi esnasında sıcak plakalar kullanılarak da

yapılabilir. Isıl işlem süresince liflerin maruz kaldığı sıcaklık ve süre, ipliğin

esnekliğini etkiler. Bu nedenle bu iki faktör, üretilen ipliğin son kullanım yeri göz

önüne alınarak tespit edilmelidir (Babaarslan, 2009).

Çift kat sarım metoduyla kombine iplik üretiminde, gerek elastanın

beslenmesi, gerekse oluşan kombine ipliğin çekilip sarılması tek kat sarım metoduyla

benzer şekildedir. Tek kat sarım sisteminden farklı olarak, bu sistemde birbirlerine

göre zıt yönde dönen iki adet içi oyuk iğ kullanılır. Bu şekilde elastan kaplama

iplikleri tarafından çapraz şekilde sarılır (Z ve S yönünde). Birbirlerine zıt yönlü iki

grup sarımı; iç ve dış sarım olarak adlandırmak mümkündür. Dış sarım, kombine

iplik üzerinde ilk sarımın etkisiyle oluşan dönme etkisini dengeler. Kombine iplik

üzerindeki bu kuvvetin dengelenmesi, dış sarımı oluşturan üstteki iğin tur sayısı ile iç

sarımı oluşturan alttaki iğin tur sayısının koordine edilmesiyle sağlanır. Bu nedenle

çapraz sarılmış bu tür kombine ipliklerde ısıl işlem (fiksaj) uygulamasına gerek

yoktur. İç ve dış sarımlar arası tur farkı elastan ipliğin gerilimi ve istenen uzama

kabiliyetine bağlı olarak değişir.

Kaplama metodu ile elde edilen iplikler streç pantolon, spor kıyafetleri, çorap

vb. gibi çeşitli dokuma ve örme mamullerine esneklik kazandırmak amacı ile

kullanılırlar.

2.3.2.2. Hava ile Kaplama (air-covering) Metodu

Hava ile kaplama prensibinde, filament iplik bobinden alındıktan sonra

silindirler üzerinden geçerek çekim sahasına gelir. Burada filament cinsine göre

değişen oranlarda bir çekim işlemine tabi tutulur. Çekim sahasını izleyen

kombinasyon bölümünde filament ipliğe, karşıdan geniş bir açıyla basınçlı hava

12


üflenmektedir. Basınçlı havanın etkisiyle filament iplik tek tek filamanlarına

ayrılmakta ve filamanlar bir rotasyon hareketi içine girerek, birbirleri ve elastan

üzerine bükülmektedirler. Bu şekilde elastan ve filament iplik arasında periyodik

bağlantı noktalarının oluşmasıyla elastan içerikli kombine iplik ortaya çıkmaktadır.

Bu bağlantı noktaları periyodik bir biçimde iplik boyunca devam etmektedir.

Sistemde filament yerine ştapel liflerden eğrilmiş ipliklerde kullanılabilir. Dokuma

işleminde çözgü iplikleri, ağızlık açma ve tefe vurma sırasında periyodik uzamalara

maruz kaldığından, elastomerik iplikte bağlantı yerlerinde çözülmeler olmakta ve

çözgü iplikleri birbirleri ile tutunarak dokuma işlemini güçleştirmekte ve verimini

düşürmektedir. Bu problemlerinden dolayı, bu yöntemle üretilen ipliklerinin

dokumada sadece atkı ipliği olarak kullanılması daha verimli olmaktadır (Örtlek ve

Babaarslan, 2002; Kul, 2005). Şekil 2.4’de hava ile kaplama prensibi

gösterilmektedir.

Şekil 2.4. Havalı Sistemle Kombine İplik Üretim Sistemi

13


2.3.2.3. Büküm Metodu

Büküm metoduyla elastan içerikli iplik üretimi dört alt başlıkta incelenebilir.

Bunlardan, üçünde elastan çıplak olarak kullanılırken, two for one prosesinde elastik

komponent olarak çıplak elastan ya da elastik kombine iplik kullanma imkânı vardır.

Bu metodlar;

a. Ring makinesinde büküm (Elasto-twist)

b. Two for one (Çift büküm)

c. İçi boş iğ tekniği

d. Siro-spun tekniği

2.3.2.3.(1). Ring Makinesinde Büküm

Ring makinesinde bükümün esası, iki katlı stapel elyaflı iplikle, elastomer lifi

(üç kat olarak) kaplamaktır. Üç ayrı iplik aynı anda kopça ve bilezik arasında

dönerek kaplamayı gerçekleştirir. Sistemde koça hızı sınırlandırılmıştır. Yüksek

hızlarla çalışıldığında kops oluşumunda boşluklar olabilmesi ve kopsa sarılan iplik

miktarının düşük olması, sistemin fazla kullanılmamasının nedenleridir. Sistemin

iplik üretim prensibi Şekil 2.5’de gösterilmiştir.

Proseste, daha önceden bobinlenmiş iplik kopsları makinenin cağlık kısmına

yerleştirilir. Elastan lif, üst besleme silindiri yardımıyla sisteme beslenerek, diğer iki

iplikle birleştirilir. Kısa stapel iplikler ve elastan, alt besleme silindirinden beraber

geçerek, kopçanın ve iğin dönmesiyle büküm alarak kops üzerine sarılır (Örtlek ve

Babaarslan, 2002; Kul, 2005).

14


1.Kısa stapel iplik 2.Alt besleme silindiri 3.Üst besleme silindiri 4.Üst silindir 5.İplik klavuzu 6.Gezdirici 7.İğ D:Elastan

Şekil 2.5. Ring Makinesinde Büküm Prensibi (Jurg ve Böhringer., 1999)

2.3.2.3.(2). Two-for-one Büküm

Sistem, diğer tekniklere göre fazla yatırım maliyeti gerektirmeyen ve üretim

sırasında çok çeşitli hammadde kullanılmasına imkân veren bir tekniktir. Bu sayede,

değişik renk ve numaralarda iplik üretme imkânı sağlayan bir sistemdir. Sistemde

elastanı çıplak halde kullanma zorunluluğu yoktur. Kaplama prosesi, katlama ve

büküm olarak iki aşamada gerçekleşir.

Katlama aşamasında açıktan gelen elastomer lif diğer normal ipliklerle bir

araya getirilerek katlanır. Katlama prosesinden sonra büküm prosesi gelmektedir.

15


Katlanmış iplik bobini, içi boş iğin üzerine yerleştirilir. Bobinden alınan iplikler iğin

içinden geçirilir. Daha sonra bu iplikler, iğin altındaki iplik çıkış kanalı vasıtasıyla

balon kırıcıdan geçerek bobinleme ünitesine ulaşır. İğin her devrinde ipliğe iğ

içerisinde bir büküm verilirken, aynı anda balon bölgesinde de bir büküm verilir. Bu

iki büküm, ipliğe aynı yönde ve eş zamanlı olarak verilmektedir. Böylece iğin bir

turunda iplik iki büküm almış olur. Şekil 2.6’da sistemin çalışma prensibi

gösterilmiştir (Örtlek ve Babaarslan, 2002; Kul, 2005).

2. Büküm

1. Büküm

İğ Dönüş Yönü

Şekil 2.6. Two-for-one Sistemi (http://www.ruoss-kistler.ch/images/Zwirnerei/ Lexikon/dd-prinz.jpg, 2009)

2.3.2.3.(3). İçi Boş İğ Tekniği

Bu sistemde, daha çok üç farklı özellikteki materyalin bir araya getirilmesi

sonucunda elde edilen iplik söz konusudur. Burada çekirdek olarak adlandırılan bir

elastomerik filament, bu filamenti çevreleyen paralel haldeki kesikli lif demeti ve bu

iki malzemeyi sararak onlara tutum kazandıran sargı filamenti bulunmaktadır (Yeşil,

2003). Şekil 2.7’de sistemin iplik üretim prensibi gösterilmektedir.

16


Şekil 2.7. İçi Boş İğ Tekniği Çalışma Prensibi (Babaarslan ve Baykal, 1998)

Şekilde de görüldüğü gibi, daha önce paralelleştirilmiş ve kesikli liflerden

oluşan şerit, sistemin çekim ünitesine beslenmektedir. Çekim etkisiyle, gerekli

inceltme sağlandıktan sonra sargı filamentini taşıyan içi boş iğe beslenir. Aynı

zamanda ipliğin öz kısmını oluşturacak olan elastomerik çekirdek ise doğrudan içi

boş iğe beslenmektedir. İğ girişinde, beslenen elastomerik çekirdek filament kesikli

lif demeti arasına karışarak onunla birlikte kendi ekseni etrafında dönen ve aynı

zamanda sargı filamentini taşıyan içi boş iğin içerisinden geçirilmektedir. Bu geçiş

sırasında sargı filamenti, bu iki malzeme üzerine sarmal bir yapıda sarılmaktadır.

2.3.2.3.(4). Siro-spun Tekniği

Bu sistem, özellikle uzun kesik elyaflarla çalışmaya uygun bir sistemdir. Bu

proses katlama ve büküm aşamalarını ortadan kaldırarak, üretimde tasarruf sağlamak

17


amacıyla geliştirilmiştir. Sistemde elastik kombine ipliğin üretimi (büküm ve

elastanın ilavesi) tek bir adımda gerçekleşmektedir (Weber, 1996; Babaarslan, 2009).

Sistemde makine üzerine iki ayrı fitil birbirine paralel halde beslenir. Çekime

uğrayıp ön çekim silindirine gelen fitiller arasına elastomer lif beslenir ve ön çekim

silindirini terk eden elastan ve lifler, bilezik ve kopça yardımıyla bobinlenir. Sistemin

çalışma prensibi Şekil 2.8’de gösterilmiştir.

Fitil

Arka silindir

Orta silindir Apron

Elastan

Ön silindir

Şekil 2.8. Siro-spun Sistemi Çalışma Prensibi (Weber, 1996)

2.3.2.4. Core-spun (Özlü İplik) Metodu

Elastan içerikli kor (özlü) iplik, aynı merkezli iki lif demetinden oluşur.

Bunlardan ilki, yüksek elastikiyete sahip elastanın oluşturduğu öz ve diğeri bu öz

üzerine sarılan kesikli lif demetinden oluşan dış tabakadır. Bu tür kombine iplikler

endüstride, daha çok “elastik kor iplikler” ya da “elastik core-spun iplikler” olarak

bilinmektedirler.

Kor iplik yapısının elde edildiği iplik eğirme sistemleri şu şekilde sıralanabilir

(Özdemir ve Yeşilkütük, 1998);

a. Ring iplikçilik

18


b. Friksiyon iplikçilik

c. Tandem (hava jetli+friksiyon) iplikçilik

d. Repco selfil

e. Air-vortex

f. Rotor iplikçilik

Kor iplik yapısının en yaygın üretildiği iplik eğirme sistemi ring iplik eğirme

sistemidir. Diğer iplikçilik yöntemleri ile de kor iplik yapısı elde edilse de, bu

sistemler sanayide çok fazla kullanılmazlar. Kor iplik üretiminde, iplik merkezinde

filament öz, kesik elyaf öz veya elastan öz kullanılabilir. Ancak tez çalışmasında

elastan öz ve kesikli dış tabaka çalışıldığından, elastan özlü kor iplik üzerinde

durulmuştur.

2.3.2.4.(1). O.E. Rotor Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretimi

O.E. rotor eğirme sistemindeki temel prensip, makineye beslenen elyaf

grubunu tek lif halinde açtıktan sonra düzenli bir şekilde tekrar toplayarak iplik

formuna getirmektir. Open -end iplikçiliğinde elyaf beslemesi tek lif haline gelinceye

kadar azaltılır. Elyaf şeridindeki lifler hava akımıyla taşınır. Lifler iç gerilmelerden

kurtulmuş şekilde serbest olan iplik kuyruğuna bağlanırlar. Bu şekilde rotorun

dönmesiyle elde edilen bir çeşit büküm yardımıyla iplik elde edilir ve bobinlere

sarılır. O.E. rotor makinelerinde elastan özlü kor iplik üretmek için liflerin açılarak

içine beslendiği rotorun özel bir forma getirilmesi gerekmektedir. Şekil 2.9’da

gösterildiği gibi, rotorun ortası elastanın besleneceği biçimde oyuk olmalıdır. Bu

oyuk içerisinden, rotorun arka tarafından beslenen elastan, rotor içine beslenen lifler

tarafından sarılarak, elastan özlü iplik yapısı oluşmaktadır.

19


Şekil 2.9. O.E. Rotor Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretim Prensibi (Rieter

BT904 Catalogue)

2.3.2.4.(2). Vortex İplik Eğirme Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretimi

Vortex iplik eğirme sisteminde, çekim sisteminden çıkan lifler, içerisinde

yüksek hızlı hava girdabının oluşturulduğu jetin girişinde bulunan spiral açıklığa

doğru emilir ve gergin bir pozisyon alırlar. Bu şekilde bir ucu jetteki spiral açıklıktan

içeri giren liflerin diğer açık olan uçları hava girdabı sayesinde içi oyuk iğ etrafında

döndürülür. Döndürülen bu lifler jetin içinde sıkı bir yapıda bulunan lifler etrafına

sarılır ve böylece oluşan iplik jet içerisinden aşağıya doğru çekilir. Vortex

makinesinde elastan içerikli iplik üretmek için, elastanı belirli bir gerginlik altında jet

içine besleyecek özel bir düzenek gerekmektedir (Şekil 2.10). Jetin tam ortasına

beslenen elastan lifi merkezde kalacak şekilde sargı lifleri ile tamamen sarılmaktadır.

Sistemde, sargı liflerinin yüksek hava akımı sayesinde elastan üzerine dolanmaları

sağlandığından, merkezdeki elastan lifi büküm almaz. Bu nedenle vortex iplik, öz

ipliğin burulma kuvveti altında zarar görmesinden kaynaklanan problemlere

uğramamış olur. Ayrıca yine bu sebepten dolayı oluşan iplik mukavemetinin düşmesi

azaltılmış olur.

20


Şekil 2.10. Vortex Eğirme Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Eğirme Prensibi

(Vortex 861 Catalogue)

2.3.2.4.(3). Ring Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretimi

Ring makinesinde elastan özlü kor iplik üretimi, çıplak elastanı işleyebilecek

şekilde modifiye edilmiş standart ring iplik eğirme makinelerinde yapılmaktadır.

Şekil 2.11’de ring eğirme sistemiyle, elastan özlü kor iplik üretim prensibi

gösterilmiştir.

21


Şekil 2.11. Ring Makinesinde Elastan Özlü Kor İplik Üretim Prensibi (Örtlek ve Babaarslan, 2002)

Makineye fitil formunda beslenen kısa stapel lifler ile elastan filament, çekim

sisteminin ön silindir çiftinin kıstırma noktasından birbirleri ile birleşmektedir. Ring

eğirme sisteminde elastik kor ipliğinin üretilebilmesi için ring eğirme makinesine

elastan besleme ünitesi (besleme silindirleri) ve “V-yivli elastan kılavuzu”

eklenmesi gerekmektedir.

22


Elastan filamente uygulanan gerilim (çekim) oranı, üretilen kor ipliğin

içerisindeki elastan oranını ve kor ipliğin elastikiyetini belirlemektedir. Elastana,

tahrik silindirleri ile çekim sistemi ön silindirleri arasında uygulanan çekim değeri,

bu iki silindirin yüzeysel hızlarının birbirlerine oranı ile belirlenmektedir. Pratikteki

uygulamalarda elastan filamentin çekim değeri 3-4 arasındadır (Yeşilkütük, 2000).

Çekim değeri arttıkça üretilen elastik kombine iplikteki elastan oranı düşecektir.

Proses sırasında elastanın kısa stapel lifler tarafından iyi bir şekilde sarılması

için, yapıya normal klasik ring iplikçiliğine göre daha fazla miktarda büküm verilir.

Elastik kor ipliğe verilecek büküm miktarı, kullanılan kısa stapel liflerin türüne,

üretilen kor ipliğin numarasına ve son kullanım alanına bağlıdır. Üretilen elastik kor

ipliğine verilen büküm değeri, kısa stapel liflerin elastan üzerinde kaymamasını

sağlayacak oranda olmalıdır. Dokumada kullanılacak elastik kor ipliklere tıpkı klasik

ring ipliği üretiminde olduğu gibi, örmede kullanılacak olanlara oranla daha fazla

büküm verilmektedir.

Elastik kor ipliği üretim sistemleri, iplik gözetim elemanlarına sahip

olmalıdırlar. Üretim sırasında elastan koptuğunda, fitil beslemesi de durmalıdır. Aksi

takdirde üretilen kor iplik üzerinde elastan içermeyen bölgeler oluşacaktır. Bu

durum, elastanlı iplik üretiminde karşılaşılan büyük sorunlardan bir tanesidir. Genel

olarak, kısa veya uzun lifli her türlü doğal ve kimyasal elyaf, elastik kor iplik

üretiminde kullanılabilir. Elastik kor ipliklerde yapıdaki elastan miktarı %3-20

arasında değişmektedir (Örtlek ve Babaarslan, 2002; Mavruz, 2003). Çok değişik

yapı ve özellikte liflerin kullanılabilmesi, üretilen elastik kor iplikleri kullanacak olan

kumaş üreticilerine geniş tasarım imkânları sunmaktadır.

Modifiye edilmiş ring iplik makinelerinde üretilen masuralara sarılı haldeki

elastik kor iplikler, klasik bobinleme makinelerinde bobin halinde sarılırlar. Ancak

bu ipliklerin sahip oldukları yüksek elastikiyet özelliği nedeniyle, düşük sarım

gerginliğinde çalışmaya özen gösterilmelidir. Örme makinelerinde kullanılacak olan

elastik kor iplikler, bobinleme işlemi sırasında genelde parafinlenmektedir.

Üretilen elastik kor iplikler, normalden daha fazla büküme sahip

olduklarından, genellikle büküm açılması ve karışmayı önlemek için fiksaj işlemi

uygulanır. Ancak fiksaj işlemi, yapıdaki elastanın fiziksel özelliklerini korumak

23


amacıyla düşük sıcaklıklarda yapılmalıdır. Üretilen iplikte elastanın kısalıp,

etrafındaki kesik elyafın üniform olamayan hacimli boğumlar oluşturmasını önlemek

amacıyla, kullanılan modifiye edilmiş ring eğirme sisteminde, aynı numarada normal

bir ring ipliği üretiminde kullanılan kopçalara nazaran daha ağır kopçalar

kullanılmalıdır. Kopçaların ağır olması, bilezikte elastik ipliğe, normalden daha fazla

bir çekim uygulayacaktır. Kopçaların çok fazla ağır olması, elastan kopuşlarına

neden olacağından, elastik kor ipliği üretici firmaların, deneme yolu ile proses

sırasında kullanacakları en uygun kopça ağırlığını tespit etmeleri gerekmektedir

(Örtlek ve Babaarslan, 2002; Mavruz, 2003).

2.3. Elastan İçerikli İpliklerin Kullanım Alanları

Elastan, tekstil endüstrisinde ipliğe ve dolayısıyla kumaşa kattığı konfor,

esneklik, insan vücuduna tam uyum, rahatlık ve fonksiyonellik sayesinde önemli bir

yere sahiptir. Özellikle 2000’li yıllardan sonra sergilenen moda eğilimleri arasında

elastanlı ürünlerin bulunmadığı tasarım neredeyse yok gibidir. Elastanlı tekstil

ürünlerinin klasik kullanım alanları arasında bay ve bayan çorapları, serbest zaman

giysileri, iç giyim ürünleri, spor giyim, abiye kıyafetler, korse, mayo ve tıbbi

tekstiller bulunmaktadır. Klasik alanlar dışında ki özellikle çok fazla aktivite içeren

ve yüksek derecede vücut hareketi gerektiren sporlar da kullanılan kıyafetler için de

elastanlı tekstil ürünleri tercih edilmektedir. Örneğin, kayak sporunda kullanılan bir

giysinin, çeşitli noktalarının %35-50 arası esneme yeteneğine sahip olması

gerekmektedir. Bu esnekliğin elastanlı tekstil ürünleri ile sağlanması mümkündür

(Kul, 2005; Yeşil, 2003).

Elastanlı ipliklerin çok yüksek elastikiyet ve rezilyans (yaylanma) yeteneği

vardır. Bu iplikler, içindeki elastanın %3-5 gibi düşük kullanım oranlarında bile

kumaşa ve giysiye hatırı sayılırı derecede elastikiyet katarlar. Elastanlı ipliklerin

kumaşa kattığı ekstra özellikler;

• Giysilerde düzgün ve hoş görünüm,

• Giyim konforunda artış,

• Giysilere verilen şekil boyutlarının daha kalıcı olması,

24


• Daha düşük buruşma eğilimi,

• Çok fazla hareket serbestliğidir.

Bu özelliklerin yanı sıra özellikle insan vücuduyla mükemmel uyumu,

vücudu son derece iyi sarması, vücut hareketlerine aşırı duyarlılık göstermesi,

dayanıklı ve uzun ömürlü olması, deformasyon ve bollaşmayı önlemesi, ince ve

ipeksi tutumu sayesinde elastanlı tekstil ürünleri hemen her alanda kullanılmaya ve

tercih edilmeye devam etmektedir.

25

3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Deniz VURUŞKAN

3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Çelik ve ark. (2009), farklı parametrelerle üretilen özlü ipliklerin bazı fiziksel

özelliklerinin karşılaştırılmalarını amaçladıkları çalışmalarında, ring iplik

makinesinde, öz kısmında polyester filament, sargı (kaplama) kısmında ise pamuk

lifi kullanarak farklı öz/sargı oranlarında ve farklı büküm değerlerine sahip olacak

şekilde üç tipte özlü iplik üretmişlerdir. Üretilen özlü ipliklerin fiziksel özelliklerini

belirlemek amacıyla iplik numarası, bükümü, düzgünsüzlüğü, mukavemeti, kopma

uzaması ve iplik canlılığı testleri yapılmıştır. Sonuçlar, varyans analizi yapılarak

değerlendirilmiştir. Yapılan deneyler ve istatistiksel değerlendirmelere göre; öz/sargı

oranının ve büküm sayısının değişiminin mukavemet, kopma uzaması ve iplik

canlılığını etkilediği saptanmıştır. İpliklerde öz oranı arttırıldığında mukavemet

değeri artmaktadır. Çalışma sonucunda, sargı lifi oranı artışının iplik

düzgünsüzlüğünü arttırdığı ve iplik tüylülüğünü azalttığı görülmüştür. Büküm

miktarının artısıyla beraber ipliklerin mukavemet değerleri artmış, kopma uzaması ve

iplik canlılığı değerlerinde herhangi bir değişim gözlenmemiş, iplik düzgünsüzlüğü

ve iplik tüylülüğü ise azalmıştır.

Kim ve ark. (2009), yaptıkları çalışmada, ring iplik eğirme makinesi üzerinde,

öz olarak 3 farklı filament (PET, aramid ve bazalt), sargı lifi olarakta pamuk

kullanarak, farklı bükümlerde iplikler elde etmişler ve bu ipliklerin mukavemet-

uzama özelliklerini incelemişlerdir. Çalışma kapsamında üretilen iplikler, farklı

öz/sargı lifi oranlarında (PET/pamuk ve aramid/pamukta, 1:0,1:2,1:4,1:6,1:8,1:10,

bazalt pamukta, 1:0,1:0.5,1:1.0,1:1.5,1:2.0) üretilmiştir. Mukavemet değerleri

incelendiğinde, ipliklerin öz/sargı oranlarına ve kullanılan öz lifine göre farklı

eğilimler gösterdiği sonucuna varılmıştır. Aramid ve bazalt özlü ipliklerde

mukavemet, bükümün artmasıyla ciddi oranda düşmüştür. Ancak, daha yüksek

uzama seviyesine sahip olan PET lifinin kullanıldığı özlü ipliklerde ise, mukavemette

bükümün artmasıyla birlikte artışlar gözlenmiştir. Her üç iplik tipinde de, kopma

uzaması değerleri, bükümün artmasıyla birlikte artış göstermiştir. Ancak bu artış

bazalt/pamuk iplikte çok daha fazla hissedilir olmuştur.

26


Pramanik ve Patil (2009), yapmış oldukları çalışmada, ring iplik eğirme

makinesi ve hava jetli eğirme makinesinde ürettikleri polyester özlü, pamuk kaplı kor

ipliklerin bazı fiziksel özelliklerini, %100 pamuk ring ipliğiyle karşılaştırmışlardır.

Çalışmada öz olarak, 30 denye 24 filament, 44 denye 36 filament ve 70 denye 36

filament polyester, kaplama olarak ise 33.5 mm, 4.2 mikroner pamuk kullanılmıştır.

Çalışmada 12 farklı özellikte kor iplik (6 tanesi ring iplik eğrime makinesinde, 6

tanesi hava jetli eğirme makinesinde) üretilmiştir. Çalışma sonucunda, düz ipliğe

göre kor ipliğin mukavemet, uzama, iplik hataları gibi bazı fiziksel özelliklerinde

iyileşmeler görülmüştür. Sadece, hava jetli ipliklerin mukavemetleri, düz ipliklere

göre daha düşük ölçülmüştür. Fakat diğer özellikleri, düz iplikten daha iyidir.

Yang ve ark. (2009), yaptıkları, ring iplik makinesinde eğrilmiş yüksek

mukavemetli özlü ipliklerin, iplik mukavemetine etki eden parametrelerin incelendiği

çalışmalarında, hammadde olarak özde aramid lifleri, yüksek mukavemetli PET

lifleri ve bazalt kullanmışlardır. Çalışma sonunda, öz kısmında yüksek mukavemete

sahip filamentler ve sargı tabakasında pamuk stapel liflerden hazırlanan özlü

ipliklerin kopma mukavemeti özellikleri test edilmiştir. Büküm sayısının artması

aramid özlü ipliklerin mukavemetinde azalmaya neden olurken, PET özlü ipliklerin

mukavemeti çeşitli büküm seviyelerinde neredeyse hiç değişmemiştir. Aramid özlü

ipliklerin kopma uzaması büküm sayısı arttıkça artma eğilimindedir. Çalışmada

ayrıca PET özlü ipliklerin belli bir büküm seviyesi ile sınırlı bir uzama oranına sahip

olduğu gözlenmiştir. Bazalt özlü ipliklerin, büküm sayısının artmasıyla belirgin

olarak daha yüksek bir uzamaya sahip olduğu görülmüştür.

Kakvan ve ark. (2007), yaptıkları çalışmada, yün/polyester kaplamalı elastan

özlü kor ipliklerde, elastan çekim oranının ve kor iplik içindeki elastan

pozisyonunun, ipliğin fiziksel özelliklerine etkilerini araştırmışlardır. Çalışmada 44

dtex elastan ve %45-55 yün/polyester karşımı fitil kullanılmıştır. Çalışma

kapsamında, 4 farklı elastan çekim oranında (2.7, 3.22, 3.49 ve 4.41) ve 3 farklı

elastan pozisyonunda (sol, merkez ve sağ) iplikler üretilmiş ve ipliklerin mukavemet,

tüylülük, düzgünsüzlük ve kaplama gibi özellikleri incelenmiştir. Sonuçta, 3.49

çekim oranının daha iyi mukavemet, uzama ve tüylülük sonuçları verdiği

saptanmıştır. Ayrıca, elastan çekim oranının artmasının, iplik düzgünsüzlüğünü

27


arttırdığı görülmüş ve bu sebepten 4.41 çekim oranında en büyük düzgünsüzlük

sonuçları elde edilmiştir. Kor iplik içerisindeki elastan pozisyonlarına bakıldığında

ise, elastan pozisyonunun elyaf kaplama özelliklerine ve mukavemet değerine önemli

bir etkisi olmadığı görülmüştür. Ancak, elastanın fitil içerisine soldan beslendiği

iplik yapısında iplik düzgünsüzlüğünde artış, elastanın merkezden beslendiği

durumda ise, iplik tüylülüğünde düzelme eğilimleri gözlenmiştir.

Dhouib ve ark. (2006), yaptıkları çalışmada, pamuk kaplı elastan özlü iplikte,

elastan oranının ipliğin sağlamlık ve uzamasına olan etkilerini incelemişlerdir.

Çalışmada kor iplikler, aynı büküm faktörüyle ve değişik elastan oranları içerecek

şekilde, pamuk kaplı olarak üretilmiştir. Çalışma sonucunda, iplik içerisindeki

elastan yüzdesinin, ipliğin sağlamlığını ve kopma uzamasını yakından etkilediği

ortaya konmuştur.

Örtlek (2006), yaptığı çalışmada, Vortex iplik üretim makinesinde, üretim

hızını, düze basıncını ve elastan numarasını değiştirerek, aynı iplik numarasında

iplikler üretmiş ve bu ipliklerin bazı mekanik özelliklerini test etmiştir. Çalışmada iki

farklı hızda (300 ve 330 m/dk) ve üç farklı düze basıncında (0.5-0.55 ve 0.6 MPa),

44 dtex elastan içeren, 78 dtex elastan içeren ve elastan içermeyen iplikler

üretilmiştir. İpliklere kopma mukavemeti ve kopma uzaması testleri uygulanmış ve

proses değişkenlerinin, bu özelliklere etkileri araştırılmıştır. Sonuçta, elastan içeren

ipliklerin içermeyenlere göre daha yüksek kopma uzaması değerleri gösterdiği, ancak

kopma mukavemeti sonuçlarının daha kötü çıktığı görülmüştür. Ayrıca, düze

basıncının arttırılması ve üretim hızının düşürülmesi, kopma uzaması ve kopma

mukavemeti sonuçlarını fark edilir düzeyde olumsuz etkilemiştir.

Viswarajasekaran ve Raghunathan (2006), yaptıkları çalışmada, kor ipliklerin

fiziksel özelliklerini araştırmışlardır. Çalışmada, modifiye edilmiş bir ring iplik

makinası kullanılmış ve kor iplik yapılarının çeşitli proses parametrelerinden

etkilenmeleri incelenmiştir. Sonuçta, kaplanmış iplik özelliklerinin, kaplamadaki

elyaf tipi, büküm düzeyi, farklı kaplama yapıları gibi proses parametrelerinden çok

fazla etkilendiği gözlemlenmiştir. Çalışmada filament ve kesikli kaplama iplikler için

optimum büküm sayıları da tespit edilmiştir. Ayrıca çalışma sonucunda, kaplanmış

28


ipliklerin, fiziksel özellikler bakımından düz pamuk ipliklerden daha iyi sonuçlar

verdiği ortaya çıkmıştır.

Demirbaş (2005), yaptığı yüksek lisans çalışmasında, farklı elastomerik lif

çeşitlerinin fiziksel özelliklerini karşılaştırmıştır. Çalışma iki bölümde yapılmıştır.

İlk bölümde, dört farklı firmaya ait elastan filamentin (Lycra®, Dorlastan®,

Radicispandex® ve Roica®) fiziksel özellikleri tespit edilmiş ve farklı ticari

markalara ait elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri istatistiksel olarak

karşılaştırılmıştır. Test sonuçları incelendiğinde; kopma mukavemeti ve maksimum

mukavemet açısından 44 dtex ve 78 dtex incelikte Dorlastan® elastomerik lifin

diğerlerine kıyasla daha iyi değerler sağladığı görülmüştür. Maksimum uzama ve

kopma uzaması değerleri bakımından ise; yine her iki numara değerinde de Lycra®

filamentinin diğer elastomerik filamentlere göre daha iyi değerlere sahip olduğu

saptanmıştır. Kalıcı uzama değerlerinde ise, değişik markalara arasında önemli bir

fark olmadığı tespit edilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise, dört farklı elastan

filament kullanılarak modifiye edilmiş bir ring iplik eğirme makinesinde Ne 16 ve

Ne 30 numarada kor iplikler üretilmiş ve üretilen ipliklerin fiziksel özellikleri

incelenmiştir. Bu çerçevede, iplik düzgünsüzlüğü, ince ve kalın yer sonuçları

değerlendirildiğinde, en yüksek değeri Radicispandex®, en düşün değeri ise Lycra®

ile üretilen iplikler vermiştir. Neps, iplik tüylülüğü, iplik kopma mukavemeti ve

uzaması sonuçları incelendiğinde ise, birbirine çok yakın sonuçlar elde edildiği

görülmüştür.

Lou ve ark. (2005), multi seksiyonlu bir çekim sistemi kullanarak, ring iplik

eğirme sisteminde elastan içerikli polyester kaplı iplikler elde ettikleri bir çalışma

yapmışlardır. Tasarlanan multi seksiyonlu çekim ünitesinde 5 çekim silindir çifti

kullanılmıştır. Elastan, burada uygulanan çekimin ardından, ring eğirme sisteminin

ön çekim silindirinde gönderilmekte ve ipliğe dâhil olmaktadır. Çalışmada 44 dtex

elastan elyaf ve 1,7 dtex polyester lifi kullanılmıştır. Çalışmada elastana, 1.2 ve 2.0

oranında ön çekimler ve 1.2, 1.7, 2.2, 2.7, 3.2 oranlarında esas çekimler

uygulanmıştır. Esas çekimlerin her birisi üç farklı hız oranından (multi seksiyonlu

çekim sistemi ön çekim silindiri ve ring iplik eğirme sistemi ön çekim silindiri

arasındaki hız oranı ) elde edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen elastan içerikli

29


ipliklerin bazı fiziksel ve mekanik özellikleri incelenmiştir. Sonuçta, maksimum

kopma mukavemeti değeri, 1.2 oranındaki ön çekim ve 179,2 rpm ring makinesi ön

çekim silindiri hızı ile sağlanmıştır. Ön çekim 2.0 olduğunda, kopma mukavemeti,

ring makinesi ön çekim silindir hızının artmasıyla düşmektedir. Kopma

mukavemetinin en yüksek olduğu esas çekim değerleri ise 2.2 ve 2.7 olmuştur. En

yüksek kopma uzaması değeri ise, 128 rpm ring makinesi ön çekim silindir hızı ve

2.2 veya 2.7 esas çekim oranlarında elde edilmiştir.

Lou (2005), çalışmasında öz olarak metal tel içeren kaplanmış kor ipliklerin

üretim süreçlerini incelemiştir. Bu çalışmada ring iplik eğirme makinası

kullanılmıştır. Kor materyal olarak bakır ve paslanmaz çelik tel kullanılmış, kaplama

materyali olarak da rayon ve polyester/rayon fitil kullanılmıştır. Eğirme prosesi

süresince metal tel, makinanın ön çekim silindirinden beslenmiştir. Çalışma

sırasında, besleme açısı (0°, 50°, 70°, 90°), öz materyalinin cinsi (bakır ve çelik tel),

fitil hammaddesi (rayon ve polyester/rayon), büküm miktarı (αe 2,4-7,5 arası) ve

iplik numarası (Ne 15, 20, 25, 30, 35) gibi çeşitli proses parametreleri değiştirilerek,

elde edilen ipliklerin mukavemet ve tüylülük değerlerinin, bu parametrelerden nasıl

etkilendiği gözlemlenmiştir. Sonuçta, bükümün artmasının iplik tüylülüğünü azalttığı

görülmüştür. Ayrıca, iplikler içerisindeki en yüksek mukavemet değeri, Ne 15

numara ve αe 3,6 iplikte ölçülmüştür.

Su ve Yang (2004), farklı incelikte elastan ve farklı çekimler kullanarak

yaptıkları çalışmada, farklı numaralarda elastan kaplı iplikler elde etmişlerdir.

Çalışmada elastan çekimi olarak 3-3.5 ve 4 çekim değerleri kullanılmıştır. Sonuçta,

4.4 tex, 3.3 tex ve 2.2 tex inceliklerinde elastan kullanılmış ve 20, 15, 10 tex iplikler,

üç farklı büküm faktörü kullanılarak elde edilmiştir. Çalışmada kaplama materyali

olarak, 0,428 gram/metre mısır pamuğu fitili kullanılmıştır. Üretimler, 10000 rpm iğ

devrinde yapılmıştır. Üretimler sonucunda, iplik kesitleri ve elastan migrasyonu

gözlenmiştir. Çalışma sonucunda, üniform yapıda ve iyi kaplama efektine sahip ince

elastomerik iplik yapılabilirliği kanısına varılmıştır. Kullanılacak bir elastan

rehberinin elastanı merkezlemede etkili olduğu ve böylece kaliteyi arttırdığı

vurgulanmıştır. Sonuçlar incelendiğinde, elastanın 4 çekim oranıyla ve 40 büküm

30


faktörüyle üretilen 10 tex kor ipliğin en iyi elastik geri dönüşü verdiği ortaya

çıkmıştır.

Lin ve Chang (2004), yaptıkları çalışmada çok seksiyonlu bir çekim ünitesi

ve bir rotor büküm elemanı kullanarak elastan içerikli farklı iplikler elde etmişler ve

bu ipliklerin bazı özelliklerini karşılaştırmışlardır. Çalışmada öz olarak 78 dtex

elastan (Lycra®) ve kaplama olarakta 78 dtex tekstüre edilmiş nylon filament

kullanılmıştır. İplik üretimi sürecinde, 6 farklı elastan çekimi (1,5-2-2,5-3-3,5-4), 4

farklı sarım sıklığı (2,5-3-3,5-4 tur/cm) ve 3 farklı rotor hızı(4000,6000,8000 rpm)

kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, 4000 rpm üretim hızında ve 2,5 veya 3 tur/cm

sarım sıklığında üretilen ipliklerin en yüksek kopma mukavemeti değerini verdiği

ortaya çıkmıştır. Bu değer, elastanın çekim oranıyla paralel olarak artmaktadır.

Kopma uzamasında ise, rotor hızı 8000 devire çıkartıldığında, az miktarda düşüş

gözlenmiştir.

Su ve ark. (2004), yaptıkları çalışmada, kaplama olarak 0.417 gram/metre lik

pamuk fitilleri öz olarak da 44.4 dtex elastan elyaf kullanmışlardır. Elastan, 2-2,5-3-

3,5-4-4,5 çekim oranlarında ve çeşitli besleme açılarıyla (0°, 60° ve 120°) fitil

içerisine beslenmiştir. Çalışmada 10000 rpm iğ hızında, 19,7 tex iplikler elde

edilmiştir. Çalışma da, çekim oranı ve besleme açısının (elastanın ön çekim

silindiriyle kontakt açısı) iplik özellik ve performansı üzerine etkileri ve ipliklerin

kesit alanları incelenmiştir. Çalışma sonucunda, yüksek besleme açısının (üst apronla

daha fazla kontakt kurması) titreşimi engellediği ve elastanın daha iyi kontrol

edilmesini sağladığı, bunun sonucu olarak ta daha iyi kaplama efekti sağladığı

sonucuna varılmıştır. Ayrıca, 3,5 çekim oranında beslenen elastanla elde edilmiş

iplikler, en iyi elastik geri dönüş özelliğini vermiştir.

Mahmood ve ark. (2003), çalışmalarında naylon filament özlü ve pamuk kaplı

kor ipliklerin mukavemet ve iplik numaralarını gözlemlemişlerdir. Çalışmada aynı

hammaddeden, üç değişik iğ hızında (8000, 10000, 12000 rpm) ve üç değişik büküm

faktörüyle (3,75-4,00-4,25), 20 numarada iplikler elde edilmiştir. Sonuçlar

incelendiğinde en iyi iplik mukavemeti değeri, en yüksek büküm faktörü olan 4,25

de ve en düşük iğ hızı olan 8000 rpm de elde edilmiştir.

31


Örtlek ve Babaarslan (2003), çalışmalarında, elastik kor iplik yapısındaki

elastan varlığının ve bu ipliklere uygulanan bobinleme işleminin tüylülük özelliğine

etkilerini, %50/50 polyester/viskon karışımı elastik kor iplikleri kullanarak

araştırmışlardır. Çalışmada, modifiye edilmiş ring iplik makinesinde, üretilen değişik

inceliklerde elastan içerikli kor iplikler ve yine aynı şartlarda elastansız olarak

üretilen Ne 20/1 numarada iplik, kops ve bobin halinde numune olarak kullanılmıştır.

Tüm ipliklerin üretiminde %50/50 polyester/viskon karışımı kullanılmıştır.

Çalışmada kullanılan elastan (Lycra®)78 dtex inceliğindedir. Çalışma sonucunda Ne

20/1 iplik numarasındaki ipliklerde yapılan testler sonucunda, ipliğin bütün olarak

tüylülüğünü temsil eden iplik tüylülük indeksinde, elastanlı ve elastansız durumlar

arasında genel olarak istatistiki açıdan anlamlı herhangi bir değişim gözlenmemiştir.

Ancak S3 değerinde, elastanlı durumda anlamlı bir azalma söz konusudur. Ne 18/1

ve Ne 22/1 numaralarındaki ipliklere yapılan testler sonucunda, kopstan bobine sarım

esnasında tüylülükte istatistiksel açıdan anlamlı bir artış gözlenmektedir.

Babaarslan ve Çelik (2002), yaptıkları çalışmada, modifiye edilmiş bir ring

iplik makinesinde 3 değişik kor pozisyonunda kor iplik elde etmişler ve iplik

özellikleri açısından karşılaştırma yapmışlardır. Çalışmada 38 mm 1,2 denye

polyester elyafı ve yine 38 mm 2,2 denye viskon elyafı kullanılmıştır. Harmanlama

işlemi %50/50 olarak tarakta yapılmış ve Nm 2,3 ve Nm 2,4 numaralarında fitiller

elde edilmiştir. Öz olarak 78 dtex elastan (Lycra®) kullanılmıştır. Çalışmada 3 farklı

merkezleme pozisyonunda (öz iplik kenarda, öz iplik merkezde ve iki fitil beslemeli

öz iplik ortada) 33 tex numarada iplik üretilmiştir. Çalışma sonucunda, iki fitil

beslemeli, elastan içerikli kombine iplik üretiminin mümkün olduğu gösterilmiş ve

kor (merkez) iplik pozisyonunun, kombine ipliğin mekaniksel ve fiziksel özellikleri

üzerinde etkili olduğu görülmüştür.

Jiang ve Peng (2002), çalışmalarında, çoklu ön çekimin, elastan/pamuk

karışımlı kor ipliklerdeki elastana ve iplik özelliklerine olan etkilerini

incelemişlerdir. Elastanın ön çekimi, elastikiyet, kopma kuvveti, kopma uzaması ve

fiyat gibi çeşitli iplik özelliklerini etkileyen bir parametredir. Çalışma için farklı

çoklu ön çekim düzenekleri dizayn edilmiştir. Çalışma sonucunda, 40 dtex elastan ve

14.6 tex iplik için en optimum ön çekimin 3.3 olduğu kanısına varılmıştır. Bu ön

32


çekim miktarında hem iplik özellikleri iyi sonuçlar vermiş, hem de pamuğun elastanı

kaplaması çok daha sıkı bir biçimde olmuştur.

Babaarslan (2001), yapmış olduğu çalışmada modifiye edilmiş bir ring iplik

makinesinde, polyester/viskon karışımı iplik ve polyester/viskon/elastan iplik elde

etmiş ve iplik özellikleri bakımından karşılaştırma yapmıştır. Çalışmada üretilen

elastanlı iplik, elastanı iki farklı şekilde merkezlenerek üretilmiştir. Polyester/viskon

karışımı %50/50 olarak ayarlanmış, 38 mm ve 1,3 dtex polyester elyafı, 38 mm ve

2,4 dtex viskon elyafı ve kor iplik olarak 78 dtex elastan (Lycra®) kullanılmıştır.

Çalışma sonucunda Ne 18/1 iplikler, elastan merkezde ve kenarda olmak üzere iki

farklı şekilde üretilmiştir. Sonuçta, ince yer, kalın yer ve uzama değerlerinde

elastanlı kombine iplikler daha iyi sonuç verirken, tüylülük değerlerinde

polyester/viskon karışımlı iplik daha iyi sonuç vermiştir. Çalışma sonucunda öz

ipliğin pozisyonunun iplik özellikleri üzerine etkili olduğu ortaya çıkmıştır.

Babaarslan ve Tüzün (2000), çalışmalarında, üç değişik öz ile

polyester/viskon kaplı iplikler elde etmişler ve üç değişik özün, elde edilen kaplamalı

iplik özelliklerine etkisine bakmışlardır. Çalışmada öz iplik olarak, tekstüre edilmiş

polyester (78 dtex ve 34 filament), tekstüre edilmiş nylon 6,6 (78 dtex ve 34

filament) ve elastan (likra-78 dtex) kullanılmıştır. Kaplama olarak, %50/50 karışım

oranında polyester/viskon fitili kullanılmıştır. Kullanılan fitil Ne1,3 inceliğindedir.

Elde edilen iplik 33 tex numaradadır. Çalışma, değişik öz iplikler kullanılarak

kombine iplik üretiminin mümkün olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca çalışma

sonuçları, elastan kaplı ipliğin daha düşük sağlamlığa sahip olduğunu, uzama sonrası

elastik geri dönüşünün çok iyi olduğu ve diğer ipliklerle aynı kopma uzaması

değerine sahip olduğunu göstermiştir. Ayrıca, elastan kaplı ipliğin daha fazla

tüylülük değerine sahip olduğunu görülmüştür.

Yeşilkütük (2000), yaptığı çalışmada, bazı üretim parametrelerinin

değişiminin iplik özelliklerine olan etkilerini incelemiştir. Çalışmada pamuk kaplı,

poliester filament özlü kor iplikler, eğirme üretimindeki çekim ve büküm

parametreleri değiştirilerek üretilmiştir. Çalışmada aynı fitilden 21, 18, 15 ve 12

toplam çekim değerleriyle, 4 farklı numarada iplikler üretilmiştir. Ayrıca, bu

numaralardan 4 farklı büküm değerinde (500-600-700 ve 800 T/m) üretim

33


yapılmıştır. Üretilen her iplik tipinin doğrusal yoğunluk, enine kesit ve iplik bileşen

oranlarının tespit edilmesinin yanı sıra, çekim ve büküm gibi üretim parametrelerinin

değişiminin iplik kopma mukavemeti, kopma uzaması, iplik düzgünsüzlüğü, ince

yer, kalın yer ve neps miktarı üzerindeki etkileri incelenmiştir. İkinci adımda ise,

sargılı iplik özellikleri ile konvansiyonel pamuk ring ipliğinin özellikleri mukayese

edilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda, sargılı iplik tekniği ile üretilmiş ipliklerin

özelliklerinde, %100 pamuk ipliğine göre iyileşme gözlenmiştir. Ayrıca, çekim ve

büküm parametrelerinin değişiminin sargılı iplik özellikleri üzerinde etkili olduğu

görülmüştür. Çalışma sonucunda 12 çekim değeriyle (en kalın iplikler) ve 700-800

T/m bükümle üretilen iplikler en iyi kopma mukavemeti ve uzaması sonuçlarını

vermiştir. Ayrıca, 12 çekimle üretilen en kalın iplikler, düzgünsüzlük, ince yer, kalın

yer ve neps değerleri bakımından da yine en iyi sonuçları vermiştir.

Weber (1996), yaptığı çalışmada, bir ring iplik makinasının ilave gerdirme

tertibatı ile tek taraflı olarak nasıl modifiye edilip elastanlı kor iplik üretilebilir hale

getirilebileceğini anlatmaktadır. Metodun ana prensipleri ve elemanları; gerdirme

alanı uzaklığı, gerdirme tahrik sistemi ve elastan bobininin serbest veya kontrollü

olarak sağılmasından oluşmaktadır. Çalışma, bu iki sağım sisteminin dezavantajlarını

incelenmiştir.

34

4. MATERYAL VE METOT Deniz VURUŞKAN

4. MATERYAL VE METOT

4.1. Materyal

Tez çalışması kapsamında modifiye edilen ve üzerinde elastan içerikli iplik

üretimleri gerçekleştirilen ring iplik eğirme makinesi, Ingolstadt marka R4407 tipi 56

iğlik bir makinedir. Makine işletme tipi olup, tek seksiyon şeklinde tasarlanmıştır.

Makinenin teknik özellikleri tablo halinde Çizelge 4.1’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. Modifiye Edilen Ring İplik Eğirme Makinesi Teknik Özellikleri

İğ Devri (d/dk) 0-15.000 Toplam Çekim 10-40,4 Kırıcı Çekim 1,15-1,25,1,39 Büküm (T/m) 245-1487

Çekim Mili Çapları (mm) Ön: 25 Orta: 25 Arka: 25

İplik üretimlerinde 3 farklı tip hammadde kullanılmıştır. Bunlar; pamuk

(%100), pamuk/viskon (%50-50) ve pamuk/polyester (%50-50) dir. Hammaddeler

fitil formunda temin edilmiş olup, özellikleri aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

Çizelge 4.2. Pamuk Fitilinin Özellikleri (Karde)

Harman Pamuk (%100)

Hammadde Özellikleri

Menşei: Diyarbakır

Lif uzunluğu: 29.88 mm

Lif inceliği: 4.52 mic.

Lif mukavemeti: 30 cN/tex

Harman (Karışım) Şekli ---

Fitil Numarası (Ne) 0.87

Fitil Bükümü (T/m) 45

Temin Yeri İSKUR A.Ş./ Kahramanmaraş

35


Çizelge 4.3. Pamuk/Viskon Fitilinin Özellikleri

Harman Pamuk/Viskon (%50/50)


Pamuk Viskon

Menşei: Diyarbakır Lenzing

Lif uzunluğu: 29.88 mm 38 mm

Lif inceliği: 4.52 mic. 1.3 dtex

Lif mukavemeti: 30cN/tex 24 cN/tex

Harman (Karışım) Şekli Cerde Karışım



Temin Yeri İSKUR A.Ş. / Kahramanmaraş

Çizelge 4.4. Pamuk/Polyester Fitilinin Özellikleri

Harman Pamuk/Polyester (%50/50)


Pamuk Polyester

Menşei: Diyarbakır Sasa

Lif uzunluğu: 29.26 mm 38 mm

Lif inceliği: 4.72 mic. 1.3 dtex

Lif mukavemeti: 34.5 cN/tex 40 cN/tex

Harman (Karışım) Şekli Harmanda Karışım



Temin Yeri MODASAN Tekstil A.Ş. / Kahramanmaraş

Çalışmada kullanılan fitillerin hepsi iki pasaj cer işleminden geçirilerek

üretilmiştir. Pamuk/viskon fitili, cerde karıştırılmış, pamuk/polyester ise harmanda

karıştırılmıştır. Fitil üretimi için uygulanan işlem akışı Şekil 4.1’de gösterilmiştir.

36


Harman-

Hallaç

Şekil 4.1. Fitil Üretimi İçin İşlem Akışı

Fitillerin ölçülen düzgünsüzlük değerleri (%CVm) Çizelge 4.5’de verilmiştir.

Çizelge 4.5. Üretimde Kullanılan Fitillerin Düzgünsüzlük Değerleri

Pamuk (%100)

Pamuk/Viskon (%50/50)

Pamuk-Polyester(%50/50)

Fitil Düzgünsüzlüğü (%CVm) 5.41 5.03 5.44

Uster Kalite Düzeyi (%) %25 %5-25 (5’e daha

yakın) %25

Elastan özlü iplik üretiminde kullanılan elastan, DuPont üretimi olan

Lycra®‘dır. Çalışma kapsamında 44 ve 78 dtex numaralarında Lycra®’lar

kullanılmıştır. Lycra®’lar satın alma yoluyla temin edilmiş ve satın alındıktan sonra 3

ay içerisinde iplik üretimlerine başlanmıştır. İplik üretimleri yaklaşık 3 ay sürmüştür.

Tarak

I. Pasaj Cer

II. Pasaj Cer

Pamuk/Polyester Karışımı

Pamuk/Viskon Karışımı

Fitil

37


4.2. Metot

Çalışma kapsamında izlenilen yol adım adım aşağıda verilmiştir;

• Öncelikle çalışmanın yapılacağı ring iplik eğirme makinesi üzerinde

yapılması gereken modifikasyonlar belirlenmiş ve bu çerçevede imal edilecek

veya satın alınacak malzeme ve donanım temin edilmiştir. Modifikasyon için

gerekli malzeme ve donanım seçimi çeşitli hesaplamalar ve çizimlerle

desteklenmiştir.

• Modifikasyon işlemiyle eş zamanlı olarak, yazılım çalışmaları yapılmıştır. Bu

çerçevede, kişisel bilgisayarda çalışacak olan kullanıcı arayüz programı ve

kullanıcı arayüz programı ile tasarlanan ve girilen bilgilere uygun olarak

ipliğin üretilmesini sağlayacak şekilde PLC (Programming Logic Contoller)

cihazını işletecek olan programın yazılımları yapılmıştır.

• Yazılım çalışmalarının tamamlanmasıyla birlikte sistem üzerinde belirlenen

program ve üretim değerleri çerçevesinde elastan içerikli kor iplikler

üretilmiştir.

• Üretimlerin ardından, ipliklere daha önceden belirlenen kalite testleri

uygulanmıştır.

• Test sonuçları elde edildikten sonra, bu sonuçlar sayısal, grafiksel ve

istatistiksel olarak değerlendirilmiştir.

4.2.1. Ring İplik Eğirme Makinesinin Modifikasyonu

Çalışmanın yapılacağı ring iplik eğirme makinesinin bakım-onarım

çalışmalarının ardından, makinenin elastan içerikli iplik üretimi yapabilecek duruma

getirilmesi için çeşitli modifikasyonlar yapılmıştır. Bir ring iplik eğirme makinesi,

elastanlı iplik üretmek üzere iki şekilde modifiye edilebilir. Elastan besleme

silindirlerinin hareketlerini makine üzerinde bulunan son çekim silindirinden, dişliler

yardımıyla aldığı durum olan, “mekanik sistem” ve elastan besleme silindirlerinin

hareketlerini dışardan bir motordan aldığı “elektronik sistem”dir. Elektronik

sistemin, mekanik sisteme göre iki büyük avantajı bulunmaktadır. Bunlardan ilki,

38


mekanik sistemde elastan beseleme silindirleri hareketlerini dişliler yardımıyla son

çekim silindirinden aldığından ve elastan çekim oranı, bu iki silindir arasında ki hız

farkından dolayı oluştuğundan, her elastan çekim değeri için ayrı dişliler kullanmak

gerekliliğidir. Böyle olduğundan, makine üzerinde farklı elastan çekim değerlerinde

çalışılması gerektiğinde, makine durdurulmakta ve hareket aktarımı yapan dişliler

değiştirilmektedir. İki sistem arasındaki bir diğer fark ise, elastan çekim oranının

mekanik sistemde, elektronik sistem kadar hassas bir şekilde ayarlanamamasıdır.

Mekanik sistemde dişlinin diş sayısıyla elde edilen çekim oranı, elektronik sistemde

motorun dönüş hassasiyeti ile orantılı olarak 1/1.000 hassasiyetlerde bile istenilen

oranda verilebilmektedir.

Bu avantajlarından dolayı çalışmada kullanılan ring iplik eğirme makinesi,

besleme silindirlerinin dışardan servo motorla kontrol edildiği “elektronik sistem”

şeklinde modifiye edilmiştir.

Ayrıca, makineye çalışma esnekliği ve kolaylığı kazandırmak ve farklı fantezi

efektleri üretebilmek adına çekim silindirlerinin (orta ve arka) servo motorlar

tarafından kontrol edilmesi için, silindirler makine ana motorundan ayrılmış ve

makinenin her iki tarafında iki servo motor kullanılmıştır. Bunun sonucu olarak,

makine ana motoru sadece iğlere ve son çekim silindirine hareket vermektedir.

4.2.1.1. Modifikasyon Tasarımı

Öncelikle makine üzerinde yapılması gereken değişiklikler aşağıdaki şekilde

tespit edilmiştir:

• Çekim silindirlerini ana motorun tahrik sisteminden ayırarak servo motora

bağlamak için gerekli iletim mekanizmalarının kurulması.

• Çekim silindirlerini tahrik edecek servo motorların makine gövdesine uygun

şekilde yerleştirilmesi.

• Silindir hızlarını ölçerek geri besleme sinyallerini üretecek olan enkoderlerin

makine gövdesine bağlantı elemanları yardımıyla bağlanması.

• Elastan lifini beslemek amacıyla elastan bobinlerini taşıyarak cağlık görevi

görecek ve liflerin çekim bölgesine istenilen çekim oranında beslenmesini

39


sağlayacak silindirlerin ve servo motordan gelen tahriki iletecek hareket

mekanizmasının kurulması.

• Elastan besleme mekanizmasını tahrik edecek servo motorların makine

gövdesine bağlantı elemanları yardımıyla bağlanması.

• Baskı silindirlerinin üzerine yerleşecek olan elastan merkezleme

elemanlarının (V-yivli kılavuz) satın alınması ve montajı.

Yapılacak olan modifikasyonun tasarımı yukarıdaki şekilde oluşturulduktan

sonra satın alınacak donanımlar, gerekli bazı hesaplamalar yardımıyla belirlenmiştir.

Bununla eş zamanlı olarak imal edilecek parçaların tasarım ve çizim işlemleri

yapılmış ve bu parçalar imal ettirilmiştir.

Ring iplik eğirme makinesinde yapılacak modifikasyonun genel tasarım

şeması Şekil 4.2’de gösterilmiştir.

40


Şekil 4.2. Ring İplik Makinesinde Yapılan Modifikasyonun Genel Tasarım Şeması

41


4.2.1.2. İhtiyaç Duyulan Parçaların Belirlenmesi

Tez çalışması kapsamında yapılacak modifikasyon işlemleri için ihtiyaç

duyulan elektronik ve mekanik parçalardan önemlileri aşağıda açıklanmıştır.

• Servo Motor :

Makine üzerinde kullanılacak en önemli donanım servo motorlardır. Sistem

modifikasyonu, elastan besleme silindirleri için 1 adet ve çekim silindirleri için de 1

adet olmak üzere toplan 2 adet servo motorla yapılabilecekken, sistemin daha esnek

bir yapıya sahip olması için, 2 tanesi elastan besleme silindirleri, 2 tanesi çekim

silindirleri olmak üzere toplam 4 adet servo motor kullanılmasına karar verilmiştir.

Böylece, makinenin her iki tarafını (sağ-sol), ayrı ayrı kontrol etmek mümkün

olacaktır. Servo motorlar temin edilmeden önce piyasa şartlarında bu tip makinelerde

kullanılabilecek motorlar araştırılmış ve pratik deneyime sahip kişilerle fikir

alışverişleri yapılmıştır. Çünkü servo motorların güç, tork ve devir gibi özelliklerinin,

sistemde kullanılabilecek sınırlar içerisinde olması gerekmektedir. Her ne kadar

pratik deneyimleri olan kişilerle fikir alışverişi sonucu, bu tip bir makine için gerekli

minimum güç ve tork ortaya çıkmış olsada, bu veriler çeşitli hesaplamalarla

desteklenmiş ve alınacak servo motorlara karar verilmiştir. Hesaplamalar sonucu

elde edilen sonuçlar Çizelge 4.6’da verilmiştir. Yapılan hesaplamalar ek-1 ve ek-2

olarak verilmiştir.

Çizelge 4.6. Hesaplamalar Sonucu Bulunan Motor Moment ve Güç Değerleri

Gerekli Motor Momenti (Nm)

Gerekli Motor Gücü (kw)

Çekim Silindiri (1:1 İletim Oranlı) 18,88 0,120

Çekim Silindiri (1,46:1 İletim Oranlı) 12,94 0,120



Elastan Besleme Silindiri 1,89 0,021

42


Yapılan hesaplamaların ardından servo motorların hepsi, maksimum kuvvet

baz alınarak aynı güç ve özelliklere sahip olacak şekilde seçilmiştir. Kullanılan

servo motorların özellikleri Çizelge 4.7’de, resmi ise Şekil 4.3‘de verilmiştir.

Motorlar Mitsubishi marka ve HC-KFS73 modeldir.

Çizelge 4.7. Kullanılan Servo Motor Özellikleri

Üretici Firma Mitsubishi

Sürekli Tork (Nm) 2,4

Maksimum Tork (Nm) 7,2

Güç (kW) 0,75

Maks. Devir (d/dk) 3000

Ağırlık (kg) 3

Şekil 4.3. Kullanılan Servo Motor

• Redüktör:

Çekim sistemini tahrik eden servo motorlara, elastan besleme mekanizmasını

tahrik eden motorlara göre daha fazla yük bineceğinden bu iki motorun gücünü

artırmak amacıyla redüktör kullanmak gerekmiştir. Çekim sistemini tahrik eden

motorlar baskı silindirleri ile çekim milleri arasındaki sürtünme kuvvetlerini ve bu

dönen parçaların eylemsizlik momentlerini yenmek zorundadırlar. Bu kuvvetler

43


elastan besleme mekanizmasındaki sürtünme ve eylemsizlik momenti kuvvetlerinden

çok daha fazladır. Kullanılan redüktörler (2 adet) SHIMPO marka ve VRSF-S9D-

750 modelidir. Yaklaşık 7,5 oranında bir redüktör kullanımı, ideal redüktör olarak

hesaplanmıştır. Ancak sistem için seçilen redüktörün güç artırma oranı,

hesaplanandan biraz daha yüksek olarak 1:9 seçilmiştir. Hesaplamalar, ek-2’de

verilmiştir. Şekil 4.4’de kullanılan redüktörün resmi gösterilmiştir.

Şekil 4.4. Servo Motorların Gücünü Artırmak İçin Kullanılan Redüktör

• Servo Motor Sürücü:

PLC (Programming Logic Contoller) cihazlarında motorları kontrol etmek

için üretilen sinyalleri, motorun anlayacağı biçime dönüştürerek motoru kontrol

etmek için kullanılması gereklidir. Her bir motor için bir adet sürücü gerektiğinden

toplam 4 adet Mitsubishi marka ve MR-J2S-70A model sürücü kullanılmıştır (Şekil

4.5). Sürücüler sistemin kumanda panosu içerisine monte edilmişlerdir.

44


Şekil 4.5. Servo Motor Sürücü

• Enkoder:

Sistemin istenilen özelliklerde ürün üretebilmesi, kapalı çevrim kontrol

yapabilmesine bağlıdır. Kapalı çevrimin gerçekleşebilmesi için sistemin çıkışının

yani çıkış silindirlerinin hızının sürekli gözlenmesi gerekmektedir. Çıkış hızı okuma

işlemi için yüksek çözünürlüğe sahip enkoderler tercih edilmiş ve kullanılmıştır.

Eğirme makinenin sağ ve sol taraflarındaki ön ve arka çekim silindirlerine

bağlanmak üzere toplam 4 adet enkoder kullanılmıştır. Kullanılan enkoderler,

Mitsubishi marka olup, NOC-S1000-2MWT modelindedir. Kullanılan enkoderin

ölçüm hassasiyeti 1000 pulse ‘dır. Satın alınan enkoderlerden birinin genel görünüşü

Şekil 4.6’da verilmiştir.

45


Şekil 4.6. Sistemde Kullanılan Enkoder

• PLC Kontrol Ünitesi:

Modifikasyon çalışması kapsamında 2 adet Mitsubishi FX1N PLC ünitesi

kullanılmıştır. PLC’lerin sistemdeki görevleri aşağıda sıralanmıştır.

• PLC’nin ilk temel görevi, PC üzerinde çalışan programdan üretim verilerini

alıp kendi kalıcı hafızasına yazmaktır. PLC üretim verilerini bilgisayar

yazılımından aldıktan sonra bilgisayara ihtiyaç duymaz ve üretim sırasında

bilgisayardan veri okuma işlemi yapmaz. Yüksek üretim hızlarında

bilgisayardan yapılacak okuma-yazma işlemleri, veri ve zaman kayıplarına

yol açabilmektedir. Veriler, bilgisayardan kullanıcı isteğiyle üretim

başlangıcında girilmekte ve yukarıda gibi muhtemel iletişim sorunları

oluşmadan önlenmiş olmaktadır.

• Enkoderlerden gelen devir sayısını okumak..

• Orta çekim ve elastan besleme silindirlerinin devir sayılarını hesaplayıp servo

motor sürücülerini kumanda etmek..

Sistem, sağ ve sol olmak üzere birbirinden bağımsız iki kısım olarak

tasarlandığı için iki adet PLC kullanılmıştır. Küçük uygulamalar için tasarlanmış,

düşük fiyatlı Mitsubishi FX1N PLC’ler, 2 adet servo motor sürebilme özelliğine

46


sahiptir. Fiyat-performans optimizasyonu yapılarak tercih edilen PLC’lerden birinin

görünüşü Şekil 4.7’de verilmiştir.

Şekil 4.7. PLC Cihazının Genel Görünüşü

Sistemde kullanılmak üzere bu donanımlara ek olarak, 56 adet V-yivli

kılavuz, 4 adet kayış, 4 adet sigorta, 1 adet şalter, 54 adet elastan bobini seperatörü,

çeşitli ebatlarda cıvata, somun ve pul satın alınmıştır.

4.2.1.3. İmal Edilecek Parçaların Belirlenmesi

Sistemde kullanılacak mekanik ve elektronik donanımların ring iplik

makinesi üzerine montajı sırasında, bu elemanları taşıyacak bazı parçalar

gerekmiştir. Bu taşıyıcı (destek) parçalar; enkoder destek parçaları, motor destek

parçaları ve redüktör destek parçaları olarak sıralanabilir. Parçaların imalinden önce,

Corel Designer programları kullanılarak teknik resimleri çizilmiştir. Ardından lazer

kesim tekniğine göre ST 37 çelik malzemeden kestirilmiş ve gerekli kısımlara

kaynak yaptırılmıştır. Bu parçaların çizimleri aşağıda verilmiştir. Destek parçaların

makine üzerinde sağ-sol ve ileri-geri hareketlerini rahat yapabilmeleri için vida

delikleri slot şeklinde yaptırılmıştır.

47


• Enkoder Destek Parçaları: Sistemde, makinenin sağında ve solunda ikişer adet olmak üzere toplam 4

adet enkoder kullanılmıştır. Bu enkoderler ilk ve son çekim silindirlerinin hızlarını

on-line olarak ölçmek için kullanılmaktadır. Ölçülen bu hız değerleri, servo

motorların ana motorla senkronize biçimde çalışması için kullanılmıştır. Bu

enkoderlerin makine gövdesine monte edilebilmeleri için çeşitli destek parçaları imal

edilmiştir. Bu parçaların çizimleri aşağıda verilmiştir. Bu çizimlerin ilk 3 tanesi

(Şekil 4.8-4.10) ön çekim silindirlerinde (çıkış silindiri) kullanılan enkoderler için,

diğer 3 tanesi (Şekil 4.11-4.13) ise arka çekim silindirinde (giriş silindiri)

kullanılacak enkoderler için imal edilmiştir. Şekil 4.9’da çizimi verilen parça, makine

üzerine monte edilmiş, Şekil 4.8 ve Şekil 4.10’da gösterilen parçalar ise birbirlerine

kaynaklama yöntemiyle tutturularak, makine üzerinde yükseklik amacıyla kullanılan

Şekil 4.9 ile vidalama tekniği ile birleştirilmiştir.

Şekil 4.8. Makine Üzerine Monte Edilen Enkoder Parçası

Şekil 4.9. Makine Üzerine Yükseklik Amaçlı Monte Edilen İlave Enkoder Parçası

48


Şekil 4.9 ve Şekil 4.10’da gösterilen parçalar enkoderi tutmak için kullanılmış

ve kısa kenarlarından kaynakla birleştirilmiştir.

Şekil 4.10. Enkoderin Monte Edildiği Parça

İkinci enkoder için aşağıdaki üç parça yaptırılmıştır. Bu parçalardan Şekil

4.11 makine üzerine monte edilmiştir.

Şekil 4.11. İkinci Enkoder İçin Makine Üzerine Monte Edilen Parça

Şekil 4.12, uzun kenarından, Şekil 4.11’in kısa kenarına dik olarak kaynak

yöntemiyle birleştirilmiştir. Parçaların et kalınlıkları 5 mm’dir.

49


Şekil 4.12 Makine Üzerindeki Parçaya (Şekil 4.11) Dik Olarak Birleştirilen Parça

Şekil 4.13 ikinci enkoderi taşıyan parçadır. Bu parça, Şekil 4.12’deki parçayla

vidalama yöntemiyle paralel olarak birleştirilmiştir.

Şekil 4.13. İkinci Enkoderi Taşıyan Parça

50


• Servo Motor Destek Parçaları:

Elastan besleme silindirlerine hareket verecek olan servo motorları sisteme

adapte etmek için imali yapılan destek parçaları Şekil 4.14 ve Şekil 4.15’de

verilmiştir. Şekil 4.14’de gösterilen parça, makine üzerine yerleştirilmiş, Şekil

4.15’deki motor destek elemanı ise servo motoru tutmakta ve bu parçaya dik olarak

birleştirilerek servo motoru taşımaktadır. Parçaların et kalınlığı 10 mm’dir.

Şekil 4.14. Makine Üzerine Monte Edilen Servo Motor Taşıyıcı Tabla

51


Şekil 4.15. Servo Motor Destek Parçası

52


• Redüktör Destek Parçaları:

Makinenin çekim silindirlerini, ana motordan bağımsız olarak hareket

ettirecek olan servo motor ve bu motorların ön tarafında bulunan redüktörleri sisteme

adapte etmek için imali yapılan destek parçaları Şekil 4.16 ve Şekil 4.17’de

verilmiştir. Şekil 4.16’da gösterilen parça, redüktörü ve dolayısıyla ucundaki servo

motoru tutacak olan parça, Şekil 4.17’deki parça ise bu parçaya dik olarak

birleştirilerek bu parçanın makine üzerine montesini ve redüktör grubunun makine

üzerinde ileri geri hareketini sağlayan parçadır. Parçaların et kalınlıkları 10 mm’dir.

Şekil 4.16. Redüktör Taşıyan Parça

53


Şekil 4.17. Makine Üzerine Monte Edilen ve Redüktör Taşıyan Parçayı Tutan Parça

4.2.1.4. Montaj

Modifikasyonlar için tasarlanan işlemlere öncelikle çekim silindirlerini

kontrol edecek servo motorların yerleştirilmesinden başlanmıştır. Bu işlem için,

makine üzerindeki orta ve arka çekim silindirleri makine ana motorundan ayrılmış ve

servo motorlara bağlanmıştır. Şekil 4.18’de mevcut ring iplik makinesinin üzerinde

çekim silindirleri için yapılan mekanik değişiklikler bir şema ile gösterilmiştir.

Mevcut makinede çekim silindirlerini ana motora giden iletim mekanizmasına

54


bağlayan çekim dişlisi sökülerek iptal edilmiş, onun yerine bir dişli kasnak (Z5)

monte edilmiştir. Bu dişli kasnak bir kayış kasnak (Z6) bağlantısı ile servo motora

bağlanmıştır. Servo motorun gücünü artırmak için redüktör kullanılmıştır. Böylece

servo motor ile tüm çekim sistemi pozitif olarak kontrol edilebilmektedir. Servo

motor ile ana çekim belirlenebilirken, kırıcı çekim yine dişli değiştirmek suretiyle

ayarlanmaktadır.

Şekil 4.18. Orta ve Arka Çekim Millerini Kontrol Edecek Servo Sistem Tasarımı

Şekilden de anlaşıldığı gibi, ön çekim silindirleri ve iğler ana motor ile

bağlantılı olarak çalışırken, orta ve arka silindirler servo motorlar tarafından kontrol

edilmektedir. Motor çıkışındaki kasnağın 21, karşısındaki kasnağın ise 40 dişli

seçilmesinin nedeni motora gelen yükü azaltarak daha rahat çalışmasını sağlamaktır.

Bu dişli oranı ile motorun torku yaklaşık 2 kat artırılmış olmaktadır. 40 nolu dişlinin

çapı, çalışacağı bölgedeki serbest alana göre belirlenmiştir. Mekanik aksama ait

burada verilen teknik bilgiler mevcut makinenin yapısı gözetilerek, amaca uygun

hesaplamalarla ortaya konulmuştur.

Şekil 4.19’da servo motorların makinenin ana gövdesine nasıl bağlandığı

gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi motor redüktöre civata-somun bağlama

55


elemanları ile bağlanmakta, redüktör de 1 nolu parçaya (teknik çizimi Şekil 4.16’da

verilmişti) 4 noktadan yine civata-somun bağlama elemanları ile bağlanmaktadır. 1

nolu parça dikey slotlardan (2 adet) geçen 4 adet civata-somun bağlama elemanları

ile 2 (teknik çizimi 4.17’de verilmişti) nolu parçaya bağlanmaktadır. Böylece 1 nolu

parça slotlar yardımıyla redüktör ve motorla birlikte yukarı aşağı kaydırılabilecektir.

2 nolu parça ise, 4 adet slottan geçen saplama civatalar yardımıyla makine gövdesine

bağlanmıştır. Bu slotlar sayesinde 1, 2 nolu parçalar, redüktör ve motor bir bütün

halinde motor mili ekseni yönünde ileri geri kaydırılabilmektedir. Bu kaydırma

hareketleri motor miline bağlı dişli kasnak ile karşısında bulunan ve makineye bağlı

hareket alıcı dişli kasnağın kayış bağlantısı yapılırken hizalama işlemini yapabilmek

için gereklidir. Motor ve redüktörün ring iplik makinesi üzerinde yerleştirileceği

bölge Şekil 4.20’de verilen resimde gösterilmiştir. Kırmızı okla işaret edilen alan

makine şasisi olup dökme demirden yapılmıştır. Böylece servo mekanizmanın

sarsıntıdan etkilenmesi ve hassasiyet kaybına uğraması önlenmiş olmaktadır. Şekil

4.20’de işaret edilen kısım makinenin sol yanı olup, tüm üretim noktalarının kontrol

edilebilmesi için sağ yana da aynı mekanizma kurulmuştur.

Şekil 4.19. Servo Motorun ve Redüktörün Makine Şasisine Montaj Planı

56


Şekil 4.20. Ring İplik Makinesi Üzerinde Motor ve Redüktörün Yerleştirildiği Şasi

Düzlemi

Makine üzerindeki montaj işleminin ardından servo motor ve redüktörün

resimleri Şekil 4.21’de gösterilmiştir.

Şekil 4.21. Montaj Sonrası Servo Motor ve Redüktör

57


Çekim silindirlerinin bağlantısının tamamlanmasının ardından, elastan

besleme silindirlerinin ve bu silindirleri tahrik edecek servo motorların montaj

işlemlerine başlanmıştır. Çalışma kapsamında makine üzerine monte edilen elastan

besleme silindirlerinin teknik çizimi ve makine üzerindeki yerleşimi Şekil 4.22’de

gösterilmiştir. Elastan besleme silindirleri (Şekil üzerinde 1 numara ile gösterilmiştir)

makine boyunca, iki taraftan yataklanarak yerleştirilmiştir. Bir tarafları sadece yatak

içerisinde kalırken, diğer uçlarından dişlilere bağlanmıştır. Bu dişliler için seçilen diş

sayısı Z38 dişlidir (bkz. Şekil 4.25). Bu dişlilerle aynı düzlemde bulunan servo motor

dişlisi için seçilen diş sayısı ise Z22 dir. Bu dişlilerin, 38 ve 22 diş sayılarında

seçilmelerinin nedeni, modernizasyonu yapılacak sistemin mekaniğinin buna uygun

olmasından kaynaklanmaktadır. Böylelikle burada 22/38 oranında bir kuvvet kazancı

olması düşünülmektedir. Bu üç dişli, kayış ile birbirine bağlanmıştır. Şekil 4.22’de

servo motor eksen olarak dışarıda gösterilmiştir. Ancak sistemde, Z1 ve Z2

dişlilerinin tam altına monte edilmiştir. Elastan besleme silindirleri, hafif olması

bakımından alüminyum malzemeden yapılmıştır. Yüzey sürtünmesinin azaltılması ve

yüzey pürüzlülüğünün ortadan kalkması için eloksel kaplama tekniği ile

kaplanmıştır. Silindir dış çapı tam 50 mm, silidir et kalınlığı ise 5 mm’dir (Şekil

4.23). Şekil 4.22’de, 2 numara ile gösterilen elastan separatörleri, elastan

bobinlerinin birbirlerinden ayrılmasını sağlayan elemanlardır. Bu elemanlardan 54

adet, plastik dökme tekniği ile yaptırılarak satın alınmıştır.

Şekil 4.22. Elastan Besleme Silindirleri Teknik Gösterimi

58


Şekil 4.23’de elastan besleme silindirlerinden birisinin teknik çizimi

gösterilmiştir. Bu silindirden toplam 4 adet kullanılmıştır.

Şekil 4.23. Elastan Besleme Silindiri

Şekil 4.24’de ise, elastan besleme silindirlerinin hangi mesafede ve makine

üzerine tam olarak nasıl monte edildiği teknik olarak gösterilmiştir. İlk silindir

merkeziyle makine şasi merkezi arasındaki mesafe 85 mm, iki silindir merkezi

arasındaki mesafe ise 105 mm’dir.

59


Şekil 4.24. Elastan Besleme Silindirleri Montaj Gösterimi

Elastan besleme silindirleri ve servo motorun kayış mekanizması ile

birleştirilmesinin teknik gösterimi Şekil 4.25’de verilmiştir. Makinenin iki tarafı için

iki adet servo motor kullanılmıştır.

60


Şekil 4.25. Servo Motor ve Elastan Besleme Silindirleri

Sistemde, elastan besleme silindirleri için kullanılan servo motorlar, sistem

üzerine Şekil 4.26’da gösterilen destek parçaları aracılığı montaj edilmiştir. Bu

parçalardaki slotlar, servo motorun makine üzerinde yatay ve dikey yönde bir miktar

hareket etmesine olanak sağlamaktadır.

61


Şekil 4.26. Servo Motorun Makine Üzerine Montaj Planı

Şekil 4.27’de ise, elastan besleme silindirlerini tahrik edecek servo motorların

monte edildiği yer mevcut makine resmi üzerinde gösterilmektedir.

62


Şekil 4.27. Elastan Besleme Silindiri Servo Motorunun Makine Üzerinde

Yerleştirileceği Düzlem

Elastan besleme silindirleri ve bunları kontrol edecek servo motorların

makine üzerine monte edilmesinin ardından, makine üzerindeki pozisyonları Şekil

4.28’de gösterilmiştir.

Şekil 4.28 Elastan Besleme Silindirleri ve Kontrol Eden Servo Motorlar

63


Elastan besleme silindirlerinin ve silindirleri kontrol eden motorların

montajının ardından sistemin elektrik ve elektronik montajı yapılmıştır. Elektrik ve

elektronik kapsamda alınan ve yukarıda bahsedilen parçaların, Şekil 4.29’daki blok

şema çerçevesinde montajları yapılmıştır. Makinenin her iki tarafında bulunan servo

motorları kontrol eden servo motor sürücüleri birer PLC tarafından kontrol

edilmektedir. Kullanılan iki PLC’de direkt olarak bilgisayara bağlanmıştır.

M

Mitsubishi MR-JRServo Sürücü

U

V

W

L

NMitsubishi FXPLC 1

M

Mitsubishi MR-JRServo

Sürücü

U

V

W

L

N

M

Mitsubishi MR-JRServo Sürücü

U

V

W

L

NMitsubishi FXPLC 2

M

Mitsubishi MR-JRServo

Sürücü

U

V

W

L

N

Kullanıcı Arayüzü

Programlamaarabirimi

P N

E1 E3

E2 E4

X1X3

X1X3

Encoder 3Encoder 1

Encoder 2 Encoder 4

Şekil 4.29. Elektrik ve Elektronik Sistem Blok Şeması

64


Yukarıdaki şekilde blok şeması verilen kontrol panosunun içinin görüntüsü

ise, Şekil 4.30’da verilmiştir.

Şekil 4.30. Kontrol Panosunun İç Görüntüsü

Ring iplik makinesinin her iki tarafında aynı anda farklı özelliklerde iplik

üretimi planlandığından dolayı elastan besleme mekanizması ve çekim

mekanizmaları için, makinenin her iki tarafı da ayrı ikişer motor ile kontrol

edilmektedir. Böylece, makine üzerinde toplam 4 adet servo motor kullanılmıştır.

Kumanda panosuna her bir motor için birer sürücü yerleştirilmiş, sol tarafı kontrol

eden 2 servo motor (motor 1-3) ve 2 sürücü için 1 adet PLC, sağ tarafı kontrol eden 2

servo motor (motor 2-4) ve 2 sürücü için 1 adet PLC cihazı yerleştirilmiştir. Diğer

elektrik ve elektronik parçalar kumanda panosuna yerleştirilip bağlantılar yapıldıktan

sonra, sisteme veri girişi yapabilmek için bir adet kişisel bilgisayar (PC)

kullanılmıştır.

65


Bu çalışmaların ardından ring iplik eğirme makinesi üzerinde ki mekanik ve

elektronik modifikasyon bitirilmiştir. Sistemin modifikasyondan sonraki resmi, Şekil


Şekil 4.31. Modifikasyon Sonrası Ring İplik Eğirme Makinesi

4.2.2. Yazılım Çalışması

Kurulan mekanik sistemi belli bir program çerçevesinde çalıştıracak olan

elektrik ve elektronik sistemin yönetimi için uygun bir yazılım tasarımı

gerekmektedir. Söz konusu yazılım iki bölüm halinde tasarlanmıştır. Bunlar kişisel

bilgisayarda çalışacak olan kullanıcı arayüz programı ve kullanıcı arayüz programı

ile tasarlanan ve girilen bilgilere uygun olarak ipliğin üretilmesini sağlayacak şekilde

PLC cihazını işletecek olan yazılım programıdır.

66


4.2.2.1. PC (Kullanıcı Arayüz) Yazılımı

Kullanıcı arayüz yazılımı kişisel bilgisayarda çalışabilecek şekilde, Visual

Basic 6.0 programlama dili kullanılarak yapılmıştır. Yazılım tasarlanırken makine

üzerinde sadece elastanlı iplik üretmek üzere olması yerine, değişik fantezi efektli

ipliklerin üretiminde kullanılabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu yazılımın temel

işlevleri aşağıdaki şekildedir.

1. Kullanıcının daha rahat ve görsel bir ortamda çalışabilmesi, veri girmesi,

tasarım yapması ve makineyi kontrol etmesi.

2. Üretilecek düz ve fantezi iplik (elastanlı iplik, şantuklu iplik, elastan

içerikli şantuklu iplik) tiplerinin tasarımının yapılması, tasarlanmış veya

çalışılmış tüm iplik tiplerine ait verilerin bir veritabanında saklanması.

3. Önceden girilmiş veya çalışılmış iplik tiplerine ait verilerin incelenerek

herhangi birinin seçilebilmesi ve bu verilerin üretim amacıyla PLC

yazılımına transfer edilmesi.

Şekil 4.32’de kullanıcı arayüz programının çalışma aşamalarını gösteren bir

akış diyagramı sunulmuştur. Şekil 4.33 ve Şekil 4.34’de ise veritabanına yeni üretim

için veri giriş menüsü ve üretim bilgileri inceleme menüsü arayüz sayfalarının

görünüşleri verilmiştir. Programın bütün kodları ek-4’te verilmiştir.

Şekil 4.32. Kullanıcı Arayüz Programı Akış Diyagramı

İnceleme

Veri Girişi

Üretim ve Desen Bilgileri

Transfer

Ayarlar

ANA MENÜ

Üretim ve Desen Bilgileri

Veri tabanına Kaydet

Transfer

67


Şekil 4.33. Üretim Bilgileri Giriş Menüsü

Şekil 4.34. Üretim Bilgileri İnceleme Menüsü

68


4.2.2.2. PLC (Programming Logic Contoller) Yazılımı

PLC yazılımının temel işlevi; kullanıcının PC yazılımı aracılığı ile sisteme

girdiği verileri makineye transfer ederek istenilen özelliklerde ipliğin üretilmesini

sağlamaktır. Bunun için PC’den aktarılan teknik verileri belleğinde tutması, makine

üzerindeki enkoderlerden alınan anlık sinyalleri programlanmış olan matematik

bağıntıları kullanarak işlemesi ve tüm üretim süresince anlık olarak servo-motorların

hızını kontrol etmek üzere gerekli sinyalleri üretmesi gerekmektedir. Böylece,

çalışma boyunca temel iplik numarası ve elastan çekim oranı kontrol

edilebilmektedir. Yazılım, Melsoft GX Developer FX kod geliştirme programı

kullanılarak yapılmıştır. Yazılımların geliştirilmesiyle ilgili bilgisayar ve elektronik

mühendisliği birimleriyle ortak çalışılmıştır.

Tez çalışması kapsamında ortaya çıkan bu sistemin bir dezavantajı ani

elektrik kesilmesi durumunda tüm ipliklerin kopmak durumunda kalmasıdır. Bunun

nedeni elektrik kesildiği zaman orta ve arka çekim silindirlerini kontrol eden servo-

motorların, ön çekim silindirini kontrol eden ana motorun yavaşlama hızına eş

zamanlı olarak yavaşlamasını sağlayacak enerjiye sahip olmamasıdır. Bu problem

yapılan çalışma yalnızca bilimsel denemeler için düşünüldüğünden göz ardı

edilmiştir.

4.2.3. Üretim Planı

Ring iplik eğirme makinesinin modifikasyonu ve gerekli yazılımların

tamamlanmasının ardından elastan içerikli iplik üretimlerine başlanmıştır.

Üretimlerde, daha önce özellikleri verilen üç değişik hammadde ile elastan özlü

iplikler üretilmiştir.

Kullanılan hammaddeler;

• Pamuk (%100)- (Üretilen iplik kodu: A)

• Pamuk/Viskon (%50/50)- (Üretilen iplik kodu: B)

• Pamuk/Polyester (%50/50)- (Üretilen İplik kodu: C)

69


Bu hammaddeler kullanılarak aşağıda verilen Çizelge 4.8-4.9 ve 4.10

çerçevesinde üretimler yapılmıştır. Üretimler, seçilen üç farklı iplik numarası, üç

farklı iplik bükümü, iki farklı elastan numarası ve üç farklı elastan çekim oranında

yapılmıştır. Böylece her hammaddeden toplam 54 farklı özellikte iplikler üretilmiştir.

Her iplik grubundan 11’er adet kops üretimi olmak üzere her hammaddeden toplam

594 kops iplik üretimi yapılmıştır. 3 değişik hammadde için toplam 1782 kops iplik

üretilmiştir. Üretimler 8000 devir/dakika iğ devrinde, 26-28°C ve %45-50 izafi nem

koşullarında yapılmıştır. Makine üzerinde 48 numara bilezik, 16 numaralı ipliklerin

üretiminde 4, 24 numaralı ipliklerin üretiminde 2, 32 numaralı ipliklerin üretiminde

ise 1.0 numaralı, Reiners+Fürst marka ve C2hr-T tipinde kopça kullanılmıştır. Baskı

tabancalarında, 16 numara iplikler için 2,5 mm genişliğindeki sarı klips, 24 ve 32

numara iplikler için 2 mm genişliğindeki kırmızı klips kullanılmıştır.

Çalışmada kullanılan hammaddeler ve seçilen üretim değişkenlerine, üretim

yapılacak makinenin teorik sınır değerleri ve mevcut piyasa kullanım koşulları

gözetilerek karar verilmiştir.

Çizelge 4.8. Ne 16 Numara Elastan Özlü İplik Üretim Planı

İplik Numarası (Ne)

Büküm Faktörü (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

3 A/B/C-1 3,5 A/B/C-2 44 4 A/B/C-3 3 A/B/C-4 3,5 A/B/C-5

3,5

78 4 A/B/C-6 3 A/B/C-7 3,5 A/B/C-8 44 4 A/B/C-9 3 A/B/C-10 3,5 A/B/C-11

4


16

4,5

78 4 A/B/C-18

70





Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu


3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36




Elastan Num.(dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu


3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54

71


4.2.4. İpliğe Uygulanan Testler

Sistemde üretilen elastan özlü ipliklere, beklenen özellikte olup

olmadıklarının kontrolü için numara ve büküm testleri, kalite kontrolleri için ise

mukavemet, uzama, düzgünsüzlük, iplik hataları ve tüylülük testleri uygulanmıştır.

Uygulanan kopma mukavemeti ve kopma uzaması testi Kıvanç Tekstil A.Ş. İplik

Kalite Kontrol Laboratuarında, diğer tüm testler ise Çukurova Üniversitesi Tekstil

Mühendisliği Bölüm Laboratuarlarında yapılmıştır. Testler uygulanmadan önce

numuneler en az 1 gün süreyle standart atmosfer şartları (20°C sıcaklık ve %65 bağıl

nem) altında kondüsyonlanmış ve testler standart atmosfer şartlarında uygulanmıştır.

4.2.4.1. İplik Numarası Testi

İpliklerin, kopma mukavemeti ve kopma uzaması testlerinden önce gerçek

numaralarının bilinmesi gerektiğinden ve üretilen gerçek numaranın, öngörülen

numarayla yakınlığının tespiti için iplik numarası testi yapılmıştır. İplik numarası

ölçümü; TS 244 EN ISO 2060 “Tekstil-İplikler-Doğrusal Yoğunluk Tayini-Çile

Metodu” standardı esas alınarak, üretilmiş olan 10’ar kopsun her birinden iplik

numara ölçüm çıkrığında 100’er metrelik çileler sarılarak ve hassas terzide tartılarak

yapılmıştır. Kullanılan çıkrığın çevresi 1 metre, kullanılan hassas terazi 0.1 gr

hassasiyetindedir. Elastan özlü iplik için çıkrık üzerinde var olan gerdirme aparatı

kullanılmış ve iplik sarımları sabit gerilim altında yapılmıştır.

4.2.4.2. İplik Bükümü Testi

İplik büküm testleri, Çukurova Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü

İplik Laboratuarında bulunan Muteks marka ve MTM50 model iplik bükümü ölçme

cihazında, TS 247 EN ISO 2061 “Tekstil-İpliklerde Büküm Tayini-Doğrudan Sayma

Metodu” esas alınarak, açma-kapama prensibine göre yapılmıştır. Test, her iplik

tipine toplam 5 defa uygulanmıştır. Aynı büküm katsayısıyla üretilen gruplarda 6

tane bükümleri aynı, diğer özellikleri farklı iplik bulunduğundan, her grup için

72


toplam 30 test yapılmış olmaktadır. Büküm testi sırasında, her kopstan ipliklerin

ortalama 25’er metresi sağılmış ve test daha sonra yapılmıştır. Bulgular kısmında her

grup için ortalama büküm (tur/metre) verilmiştir.

4.2.4.3. İplik Kopma Mukavemeti ve Kopma Uzaması Testi

İplik kopma mukavemeti, ipliğin kopmaya karşı gösterdiği direnç olup kopma

kuvvetinin iplik numarasına oranıdır. Kalın bir ipliği koparmak için gerekli kuvvet

ince iplikten daha fazla olacağından, sadece kuvvetlerin karşılaştırılması bir anlam

ifade etmemektedir. Bu nedenle kuvvet yerine, iplik numarasının da işin içine

katıldığı mukavemet terimi kullanılmaktadır. İplik mukavemeti g/tex, cN/tex, Rkm

(kgf x Nm) gibi terimlerle ifade edilebilir. İplik kopma mukavemeti için “Rkm”

terimi yaygın olarak kullanılmakta olup, ipliğin düşey konumda kendi ağırlığında

koptuğu uzunluğum kilometre olarak ifadesidir. İplik kopma uzaması ise, ipliğin

koptuğu anda boyunda meydana gelen toplam uzamadır.

İplik kopma mukavemeti ve kopma uzaması testi, Kıvanç Tekstil A.Ş. Kalite

Kontrol Laboratuarında bulunan Uster Tensorapid-3 İplik Mukavemeti Test

Cihazında, TS 245 EN ISO 2062 “Tekstil-Paketlerden Alınan İplikler-Tek İpliğin

Kopma Mukavemeti ve Kopma Uzaması Tayini” standardına göre yapılmıştır. Test

cihazı tam otomatik bir makine olup, iplik numunesini alarak çenelere yerleştirme,

çenenin hareketi ile ipliği koparma, sonuçları değerlendirme, kopan ipliği temizleme

gibi fonksiyonları otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Test için, her iplik

grubundan 5’er kops alınmış, her kopsa 10’ar adet test uygulanmıştır. Testler, çeneler

arası mesafe 500 mm, test hızı ise 500 mm/dakika olacak şekilde uygulanmıştır. Test

sırasında ipliklere 0.5 cN/tex öngerilim verilmiştir.

4.2.4.4. İplik Düzgünsüzlüğü Testi

İpliğin uzunluğu boyunca kütlesinde meydana gelen değişim (varyasyon),

iplik düzgünsüzlüğü olarak tanımlanır. %Um (ortalama sapma yüzdesi) veya %CVm

(kütlesel değişim katsayısı) olarak iki şekilde ifade edilir (Baykal, 2003). Ancak

73


günümüzde %Um artık kullanılmamakta ve yerini %CVm değerine bırakmaktadır

(Uster, 2008). O nedenle tez kapsamında düzgünsüzlük ifadesi olarak %CVm değeri

kullanılacaktır.

İplik düzgünsüzlüğü testi, Çukurova Üniversitesi Tekstil Mühendisliği

Bölümü İplik Laboratuarında bulunan Uster Tester-4 Düzgünsüzlük Test Cihazı

kullanılarak yapılmıştır. Uster Tester-4, kapasitif sisteme göre çalışan ve iplik, fitil,

şerit düzgünsüzlüğü ölçebilen bir test cihazıdır. Aralarında elektriksel alan

oluşturulan iki kapasitif levha arasından geçirilen iplik üzerindeki kütlesel

değişimler, buradaki elektriksel alanı değiştirmekte ve bu değişim ile düzgünsüzlük

ölçülmektedir. Düzgünsüzlük testi, cihazın yapımcı firması Uster’in oluşturduğu ve

dünyada kabul gören standartlarına göre her iplik grubunda ki 10 kopsun her birine

bir defa uygulanmıştır. Her kops için, 400 m/dk test hızında ve 2.5 dakika test

süresinde, toplam 1000 metre iplik test edilmiştir.

4.2.4.5. İplik Hataları Testi

İplik hataları; ince yer, kalın yer ve neps olarak adlandırılan, iplik kesitinde

meydana gelen incelme, kalınlaşma ve topaklaşmalardır. Bu hatalar, iplik yüzeyinde

düzgünsüzlüğe yol açmakta ve hoş olmayan görüntüler ortaya çıkartmaktadır. İnce

yer hatasındaki “-50%” ifadesi, ipliğin ortalama kesit kalınlığından %50’si kadar

veya daha fazla bir incelmeyi belirtmektedir. Benzer şekilde kalın yer hatasındaki

“+50%” ifadesi, ipliğin ortalama kesit kalınlığından %50’si kadar veya daha fazla bir

kalınlaşmayı belirtmektedir. Neps hatası ise bir çeşit kalın yer hatasıdır ve

ifadesindeki “+200%” rakamı, iplik üzerinde, ortalama kesit kalınlığından %200

fazla (iplik kalınlığının 3 katı) bir kalınlaşmayı ifade eder. Bu hatalar iplik

düzgünsüzlüğü ölçüm prensibindeki gibi, kapasitif levhalar arasında ki, elektriksel

alanın değişmesi ile ölçülürler ve bir kilometrede iplikteki sayı adetleriyle ifade

edilirler. Test, iplik düzgünsüzlüğü testi ile aynı anda yapılmaktadır.

74


4.2.4.6. İplik Tüylülüğü Testi

İplik tüylülüğü, birim uzunluk başına iplik yüzeyinden dışarı doğru çıkan

liflerin sayısıdır. Üretim sırasında uçuntu ve düğümlenmelere, kumaş kullanımı

sırasında da boncuklanmaya neden olduğundan özel bazı durumlar hariç genel

anlamda istenmeyen bir özelliktir.

İplik tüylülüğü testi, Çukurova Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü

İplik Laboratuarında bulunan Zweigle-G 567 İplik Tüylülüğü Test Cihazında TS

12863 “Tekstil-İplikler-Tüylülük Tayini-Foto Elektrik Metot” standardına göre

yapılmıştır. Test cihazı, fotoelektrik metoda göre çalışmaktadır. Bir ışık kaynağından

iplik kesitine dik olarak gönderilen ışık, iplik ve iplik gövdesinden çıkan lifler

tarafından kesilir. Bu şekilde, iplik gövdesinden çıkan liflerle (tüylerle) engellenen

ışın demetinde tüy sayısı ve uzunluklarına göre dalgalanmalar oluşmaktadır.

Dalgalanmalar, ışın demetinin düştüğü fototransistor üzerinde bir fotoakıma

dönüştürülmekte ve kuvvetlendirilerek değerlendirilmektedir (Örtlek ve Babaarslan,

2003). Cihaz, iplik tüylerini uzunluklarına göre 12 farklı grupta (1, 2, 3, 4, 6, 8, 10,

12, 15, 18, 21 ve 25 mm) değerlendirmektedir. İpliklerde genel anlamda istenmeyen

tüylü lif uzunlukları 3mm ve 3mm’den daha uzun olanlardır. 3 mm ve daha uzun

liflerin sayısı, test cihazından S3 değeri olarak alınabilmektedir. Çalışma kapsamında

da S3 değerleri değerlendirilmiştir. Test, her iplik grubundan 10’ar kops numune

alınarak, her kopsa bir defa uygulanmıştır. Test, her kops için, 50 m/dk test hızında

ve 2 dakika test süresinde, toplam 100 metre ipliğe uygulanmıştır.

4.2.5. Kullanılan İstatistiksel Paket Programı

Elastan içerikli ipliklerde, bazı üretim değişkenlerinin, iplik kalitesi

üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bu çalışmada, etkilerin istatistiksel anlamlarını

ortaya koyabilmek için Design Expert paket programı kullanılmıştır. Çalışmada,

karışım tipi, iplik numarası, büküm faktörü, elastan numarası ve elastan çekimi gibi 5

bağımsız değişkenin iplik kopma mukavemeti, iplik kopma uzaması, iplik

düzgünsüzlüğü, iplik hataları (ince yer, kalın yer ve neps) ve iplik tüylülüğü bağımlı

75


değişkenleri üzerindeki etkisi irdelenmiştir. Çalışmada, farklı seviyedeki bağımlı

değişkenler söz konusu olduğundan dolayı Genel Faktöriyel Dizayn (General

Factorial Design) tipi kullanılmıştır. Genel faktöriyel dizayn, iki veya daha fazla

farklı seviyelere sahip faktörün etkisi altında kalan deney tiplerinde kullanılan dizayn

tipidir. Farklı seviyelere sahip n tane faktörden, A faktörünün a seviyesi, B

faktörünün b seviyesi, C faktörünün c seviyesi gibi farklı faktörler ve farklı seviye

sayılarında kullanılabilen bir model tipidir. Genel faktöriyel dizayn tipi ve üç

bağımsız değişken için kullanılan lineer, 2FI (ikili etkileşim), kuadratik ve kübik

modellerin denklemleri sırasıyla aşağıda verilmiştir (Montgomery, 2001).

332211)( xbxbxbaxf +++= (4.1)

326315214332211)( xxbxxbxxbxbxbxbaxf ++++++= (4.2)

3293182172

362

252

14332211)( xxbxxbxxbxbxbxbxbxbxbaxf +++++++++= (4.3)

)4.4(

)(

321192

321832

217

23116

221153

21142

2113

3312

3211

3110329

3182172

362

252

14332211

xxxbxxbxxb

xxbxxbxxbxxbxbxbxbxxb

xxbxxbxbxbxbxbxbxbaxf

++

++++++++

+++++++++=

Denklemlerde , bağımsız değişkenler, ise

bilinmeyen katsayılardır. Modelin kullanılabilirliği açısından mümkün olduğu kadar

basit ve az değişken içeren modeli seçmek ve kullanmak gerekmektedir.

321 , xvexx 1921 .......,,, bbba

76

5. BULGULAR VE TARTIŞMA Deniz VURUŞKAN

5. BULGULAR VE TARTIŞMA

Çalışma kapsamında 3 farklı hammaddeden 162 farklı tip ve özellikte iplikler

üretilmiş ve bu ipliklere, istenilen numara ve büküm değerlerinde olup

olmadıklarının kontrolü için iplik numarası ve iplik bükümü testleri, kalite

özelliklerinin kontrolü açısından da kopma mukavemeti, kopma uzaması,

düzgünsüzlük, iplik hataları ve tüylülük testleri uygulanmıştır. Testler sonucunda

elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir.

5.1. İplik Numarası Test Sonuçları

Çalışma kapsamında, Ne16, Ne24 ve Ne32 olmak üzere 3 farklı numarada

iplikler üretilmiştir. Bu ipliklerin gerçek numaraları özellikle kopma mukavemeti

testi için gerekli olduğundan ilk olarak gerçek numaraları ölçülmüştür. Ne 16 numara

ipliklerin gerçek numara sonuçları Çizelge 5.1’de, Ne 24 numara ipliklerin sonuçları

Çizelge 5.2’de, Ne 32 numara ipliklerin sonuçları ise Çizelge 5.3’de verilmiştir.

Çizelgelerde verilen değerler, her iplik tipi için yapılan 10’ar ölçümün ortalama

değerleridir. Üretimler sırasında, kullanılan yazılım aracılığı ile makineye girilen

iplik numarası, nihai numara olduğundan, başka bir değişle, sistem, üretilmesi

planlanan iplik numarası için fitile gerekli çekimi vermek amacı ile elastan

numarasını ve elastan çekimini hesaba kattığından, iplik numarası değişimi

üzerindeki tek etkili parametre iplik bükümüdür. Bu nedenle, çizelgeler içerisinde ki

her büküm grubu altında grup ortalamaları ve standart sapmalar verilmiştir.

77


Çizelge 5.1. Ne 16 Numara İpliklerin Ölçülen (Gerçek) Numara Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk

(%100) (A)

Pamuk/ Viskon (%50/50)

(B)

Pamuk/ Polyester(%50/50)

(C) 3 A/B/C-1 16,62 15,78 16,13 3,5 A/B/C-2 16,18 15,76 16,28 44 4 A/B/C-3 16,49 15,43 15,61 3 A/B/C-4 16,37 15,65 16,02 3,5 A/B/C-5 16,31 15,48 15,81

3,5

78 4 A/B/C-6 15,65 15,49 15,83

Ortalama ( X ) 16,27 15,60 15,95 Standart Sapma (SS) 0,34 0,15 0,24

3 A/B/C-7 16,13 15,46 15,70 3,5 A/B/C-8 16,11 15,38 15,96 44 4 A/B/C-9 16,22 15,20 15,44 3 A/B/C-10 16,03 15,43 15,46 3,5 A/B/C-11 15,77 15,26 15,58

4

78 4 A/B/C-12 16,04 15,18 15,39



4,5

78 4 A/B/C-18 15,65 14,98 15,26

Ortalama ( X ) 15,83 15,12 15,27

16

Standart Sapma (SS) 0,16 0,14 0,20

78



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk

(%100) (A)


(B)



3,5

78 4 A/B/C-24 24,44 23,46 24,72



4

78 4 A/B/C-30 24,35 23,21 23,26



4,5

78 4 A/B/C-36 24,15 23,35 23,09

Ortalama ( X ) 24,36 23,29 23,29

24


79



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk

(%100) (A)


(B)



3,5

78 4 A/B/C-42 32,54 30,77 31,94



4

78 4 A/B/C-48 31,97 30,64 31,44



4,5

78 4 A/B/C-54 32,15 30,46 30,71

Ortalama ( X ) 32,46 31,37 31,30

32


Tablolar incelendiğinde, üretilen ipliklerin beklenen ve ölçülen numaraları

arasında büyük farklar bulunmadığı görülmektedir. Dikkat çeken tek konu, bütün

iplikler için büküm arttıkça numaranın düşmesi yani ipliğin kalınlaşmasıdır. Bu olay

bükümün artmasıyla iplikte meydana gelen büküm kısalmasıyla açıklanabilmektedir.

İplik numarası, iplik kopma mukavemeti ve kopma uzaması testi için önemli bir

parametredir ve bu test için ipliklerin ölçülen gerçek numaraları kullanılmıştır.

80


5.2. İplik Bükümü Test Sonuçları

Belirlenen büküm faktörlerine (αe= 3,5-4-4,5) göre üretimi yapılan ipliklerin,

olması gereken (beklenen) ve ölçülen (gerçek) bükümleri tablo halinde aşağıda

verilmiştir. Çizelge 5.4’de 16 numara ipliklerin, Çizelge 5.5’de 24 numara ipliklerin,

Çizelge 5.6’da ise 32 numara ipliklerin olması gereken ve ölçülen bükümleri

verilmiştir. Tablodaki ölçülen büküm değerleri, her grup için yapılan toplam 30

büküm ölçümünün ortalama sonuçlarıdır.

Çizelge 5.4. Ne 16 Numara İpliklerin Beklenen ve Ölçülen Büküm Tablosu

İplik Num. (Ne)


Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

Beklenen Büküm Değeri

(T/m)

Pamuk

(%100)(A)


(B)


(C) 3 3,5 44 4 3 3,5

3,5

78 4

552 609 574 561

3 3,5 44 4 3 3,5

4

78 4

630 667 650 655 16

3 3,5 44 4 3 3,5

4,5

78 4

709 720 699 742

81



İplik Num. (Ne)


Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi


(T/m)

Pamuk

(%100)(A)


(B)


(C) 3 3,5 44 4 3 3,5

3,5

78 4

676 736 703 717

3 3,5 44 4 3 3,5

4

78 4

772 833 808 759

3 3,5 44 4 3 3,5

24

4,5

78 4

869 940 902 895

82



İplik Num. (Ne)


Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi


(T/m)

Pamuk

(%100)(A)


(B)


(C) 3 3,5 44 4 3 3,5

3,5

78 4

780 866 831 841

3 3,5 44 4 3 3,5

4

78 4

891 969 897 910

3 3,5 44 4 3 3,5

32

4,5

78 4

1003 992 993 1029

İplik bükümü testi, tamamen kontrol amaçlı olarak uygulanmış olan bir

testtir. Sonuçlar incelendiğinde, iplik bükümlerinin, genel olarak beklenen büküm

değerlerinden daha yüksek çıktıkları görülmektedir. İkili değerler arasındaki fark

genelde %5 veya daha küçük, birkaç tane iplikte ise %10’a yakın çıkmıştır. Bu

farklılığın bir kısmı, numaralarda meydana gelen, beklenen-ölçülen arası farklardan

kaynaklanmaktadır. Büküm farklılıklar, tez çalışması kapsamında ihmal edilebilecek

sınırlar içerisindedir.

5.3. İplik Kopma Mukavemeti ve Kopma Uzaması Test Sonuçları

İplik kopma mukavemeti ve kopma uzaması test sonuçlarının

değerlendirilmesi çerçevesinde öncelikle iplik kopma mukavemeti test sonuçları

hemen ardından ise iplik kopma uzaması test sonuçları incelenecektir. Çizelge 5.7’de

16 numara ipliklerin kopma mukavemeti sonuçları Rkm değeri olarak (kgf x Nm),

83


Çizelge 5.8’de 24 numara ipliklerin kopma mukavemet sonuçları ve Çizelge 5.9’da

ise 32 numara ipliklerin kopma mukavemet sonuçları verilmiştir. Çizelgelerde

verilen sonuçlar her iplik tipi için seçilen 5 kopsa uygulanan 10’ar testin toplamı olan

50 testin ortalamasıdır. İplik kopma mukavemeti için her iplik tipinde, seçilen 5’er

kopsa uygulanan 10’ar testin ortalama sonuçları ekler kısmında tablo şeklinde

verilmiştir. Her iplik grubunun farklı kalite özelliği göstermesi beklendiğinden,

kopma mukavemeti ve bundan sonraki diğer iplik kalite özellik sonuç tablolarında

standart sapma değerleri verilmemiştir.

Çizelge 5.7. Ne 16 Numara İpliklerin Kopma Mukavemeti (Rkm)Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk

(%100)(A)


(B)



3,5

78 4 A/B/C-6 14,37 14,83 20,98 3 A/B/C-7 15,73 14,81 21,19 3,5 A/B/C-8 16,14 15,61 20,84 44 4 A/B/C-9 16,72 15,52 22,39 3 A/B/C-10 14,49 14,19 19,62 3,5 A/B/C-11 14,78 14,66 20,35

4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 15,87 15,34 20,69

84



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk

(%100)(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 14,09 14,57 19,26

85



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)

Pamuk/ Polyester (%50/50)


3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 13,82 13,86 18,85

Üç farklı karışım tipi için iplik kopma mukavemeti test sonuçları aynı çizgi

grafiği üzerinde Şekil 5.1’de gösterilmiştir.

86


Mukavemet (kgfxNm)

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

kgfx

Nm

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.1. İplik Kopma Mukavemeti Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

İplik kopma mukavemeti toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde,

kopma mukavemetinin her üç iplik tipinin de benzer eğilimler gösterdiği, numara

artışı (ipliğin incelmesi) ile birlikte hafif bir düşüş meydana geldiği ve

pamuk/polyester karışımı ipliğin diğer ipliklere göre daha mukavemetli olduğu

görülmektedir. Grafikte dikkat çeken nokta, her üç iplik tipinde de, 4, 10, 16, 22, 28,

34, 40, 46 ve 52 kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere nazaran daha kötü sonuçlar

verdiğidir. İplik kopma mukavemeti sonuç tabloları incelendiğinde bu ipliklerin

ortak özelliklerinin 78 dtex elastanla ve 3 elastan çekimiyle üretilen iplikler olduğu

görülmektedir. Grafikte en yüksek değerlere ise 3, 9, 15, 21, 27, 33, 39, 45 ve 51

kodlu ipliklerin sahip olduğu görülmektedir. Bu ipliklerin ortak özellikleri ise 44

dtex elastan ve 4 elastan çekim değeri ile üretilmiş olmalarıdır. Bu durumda, grafik

yorumu olarak elastan numarasının 44 dtex’den 78 dtex’e çıkması, yani elastanın

kalınlaşmasının iplik mukavemetini olumsuz yönde etkilediği, elastan çekiminin

artmasının ise iplik mukavemetini olumlu yönde etkilediği söylenebilir.

87


Şekil 5.2’de üç farklı karışım tipinin iplik numaralarına göre ayrılmış

ortalama iplik kopma mukavemeti sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

Mukavemet (kgfxNm)

15,17

12,36

14,86

20,67

18,10

13,62 13,5014,03

19,02

0

5

10

15

20

25

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

Muk

avem

et (k

gfxN

m)

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.2. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kopma Mukavemeti Grafiği

İpliklerin ortalama kopma mukavemeti sütun grafiğinin genel

değerlendirmesi yapılacak olursa, iplik numarasının artmasıyla birlikte iplik kopma

mukavemetinin azaldığı görülmektedir. İplik inceldikçe, kopma mukavemeti

azalmaktadır. Genel olarak pamuk/polyester (%50/50) karışımı ipliğin kopma

mukavemeti en yüksek çıkmıştır. Pamuk/polyester (%50/50) karışımı ipliği, 24 ve 32

numarada pamuk/viskon (%50/50) iplik, 16 numarada ise pamuk (%100) ipliği takip

etmektedir. Tüm sonuçlar incelendiğinde pamuk ve pamuk-viskon ipliklerinin kopma

mukavemetlerinin birbirlerine çok yakın değerlere sahip olduğu görülmektedir.

İplik kopma mukavemeti test sonuçlarının istatistiksel değerlendirilmesinde

Design Expert paket programı kullanılarak öncelikle model seçimi yapılmıştır. Bu

çerçevede kullanılabilecek 4 model içerisinden standart sapma ve P değerlerinin

düşük, R2, düzeltilmiş R2 ve tahmin edilen R2 değerlerinin yüksek olduğu ve paket

programın önerdiği model kullanılmıştır. Bu terimlerden standart sapma, dağılımdaki

her bir değerin ortalamaya göre ne uzaklıkta olduğunu, diğer bir deyişle dağılımın ne

88


yaygınlıkta olduğunu gösteren bir ölçüdür ve küçük çıkması istenir. P değeri,

modelin ortaya çıkardığı terimlerin modele olan katkısının anlamlı veya anlamsız

olmasında kullanılan bir değerlendirme ölçüsüdür. Çalışma kapsamında anlamlılık

seviyesi %5 alınmıştır. Böylelikle her terimin modele olan katsının anlamlı

sayılabilmesi için P değerinin <0.05 olması gerekmektedir. R2 değeri (belirlilik

katsayısı), kurulan modelde yer alan terimlerin (bağımsız değişkenlerin) modeli

(bağımlı değişkeni) ne kadar açıkladığının yüzde olarak ifadesidir. Model kurulması

sırasında modele katkısı olmayan terimlerin modelden çıkartılmasıyla oluşan tahmin

gücü daha yüksek yeni modelin belirlilik katsayısına ise düzeltilmiş R2

denilmektedir. Son olarak, tahmin edilen R2 değeri ise, modelin yeni olayları tahmin

edebilme yeteneğini gösteren bir değerdir. Çizelge 5.10’da iplik kopma mukavemeti

için bu çerçevede oluşturulan model tablosu verilmiştir. Programın önerdiği model

çizelgede koyu olarak yazılmıştır. Bundan sonraki bölümlerde de tabloda koyu

şekilde gösterilecektir. İplik kopma mukavemeti için önerilen model 2FI etkileşim

modelidir (ikili etkileşim modeli) ve istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

2FI etkileşim modeli, ana faktörlerin ve bu faktörlerin birbirleriyle olan

etkileşimlerinden kurulan model tipidir.

Çizelge 5.10. İplik Kopma Mukavemeti İstatistiksel Model Tablosu

İstatistiksel Model

Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2

P Değeri

Lineer 0.59 0.9606 0.9591 0.9568 <0.0001 2FI 0.42 0.9817 0.9791 0.9755 <0.0001 Kuadratik 0.38 0.9854 0.9830 0.9795 <0.0001 Kübik 0.37 0.9892 0.9837 0.9741 0.2399

Çizelge 5.10’daki model tablosu incelendiğinde, kullanılacak modelin (2FI)

R2 değerinin 0.9817 olduğu görülmektedir. Bunun anlamı, kurulan modeldeki

faktörlerin (bağımsız değişkenler) modeli yaklaşık % 98 oranında

açıklayabildikleridir. Bu durum, iplik kopma uzaması için oluşturulan modelin,

bağımsız değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi çok yüksek bir oranda

ifade ettiği anlamına gelmektedir.

89


Uygulanacak istatistiksel modelin belirlenmesinin ardından, model

sapmalarının (artıklarının) normal dağılıma uygun olup olmadığına bakılmalıdır.

Model sapmalarının, normal dağılım grafiğinde yaklaşık olarak bir doğru üzerinde

olmaları gerekmektedir. Bu şekilde seçilen modelin teyidi yapılmış olunmaktadır.

Şekil 5.3’de İplik kopma mukavemeti için 2FI modeli uygulandığında oluşan

sapmaların normal dağılım grafiği verilmiştir. Grafikten de, sapmaların normal

dağılıma uygun dağıldığı görülmektedir.

DESIGN-EXPERT PlotMukavemet

Studentized Residuals

Nor

mal

% p

roba

bilit

y

Normal plot of residuals

-2.83 -1.43 -0.03 1.37 2.76

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Standart Sapan Değerler

Nor

mal

Ola

sılık

(%)

Şekil 5.3. İplik Kopma Mukavemeti İçin Normal Dağılım Grafiği

2FI etkileşim modelinin, iplik mukavemeti için uygun model olduğu normal

dağılım grafiğiyle teyit edildikten sonra, modeli oluşturan değişkenlerin varyans

analizi (ANOVA) yapılmıştır. Varyans analizinde, modeli oluşturan bağımsız

değişkenlerin modele katkısının anlamlı olup olmadığına ve etki derecelerine

bakılmaktadır. Daha öncede belirtildiği gibi tez çalışması kapsamında anlamlılık

seviyesi %5 alındığından, P<0.05 olan değerler model için anlamlıdır. Çizelge

5.11’de 2FI modeli için ANOVA tablosu verilmiştir.

90


Çizelge 5.11. İplik Kopma Mukavemeti ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 74.54 İplik Numarası <0.0001 10.00 Büküm Faktörü <0.0001 2.21 Elastan Numarası <0.0001 4.25 Elastan Çekim Oranı <0.0001 5.42 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 0.82 Karışım Tipi x Büküm Faktörü <0.0001 0.53 Karışım Tipi x Elastan Numarası 0.0162 0.11 Karışım Tipi x Elastan Çekim Oranı 0.0208 0.11 İplik Numarası x Büküm Faktörü 0.8588 0.023 İplik Numarası x Elastan Numarası <0.0001 0.27 İplik Numarası x Elastan Çekim Oranı <0.0001 0.34 Büküm Faktörü x Elastan Numarası 0.0718 0.043 Büküm Faktörü x Elastan Çekim Oranı 0.8610 0.014 Elastan Numarası x Elastan Çekim Oranı 0.3992 0.022

Çizelgedeki P değerleri incelendiğinde bazı terimlerin modele anlamlı

katkılarının olmadığı görülmektedir. Çizelgede koyu olarak verilen bu terimler

modelden çıkartılarak model sadeleştirilme yönünde modifiye edilmiştir.

Sadeleştirilmiş yeni ANOVA tablosu Çizelge 5.12’de verilmiştir.

Çizelge 5.12. İplik Kopma Mukavemeti Sadeleştirilmiş ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 74.54 İplik Numarası <0.0001 10.00 Büküm Faktörü <0.0001 2.21 Elastan Numarası <0.0001 4.25 Elastan Çekim Oranı <0.0001 5.42 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 0.82 Karışım Tipi x Büküm Faktörü <0.0001 0.53 Karışım Tipi x Elastan Numarası 0.0162 0.11 Karışım Tipi x Elastan Çekim Oranı 0.0208 0.11 İplik Numarası x Elastan Numarası <0.0001 0.27 İplik Numarası x Elastan Çekim Oranı <0.0001 0.34

91


Çizelge 5.12 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, büküm faktörü,

elastan numarası, elastan çekim oranı terimlerinin ve karışım tipi x iplik numarası,

karışım tipi x büküm faktörü, karışım tipi x elastan numarası, karışım tipi x elastan

çekim oranı, iplik numarası x elastan numarası, iplik numarası x elastan çekim oranı

etkileşimlerinin modele anlamlı katkıları olduğu görülmektedir. Terimlerin modele

etki seviyesine baktığımızda, iplik kopma mukavemeti için en büyük etkiyi karışım

tipinin oluşturduğu, onu iplik numarasının izlediği görülmektedir. İplik kopma

mukavemeti için en az etkiyi ise, ana faktörlerden büküm faktörünün, bütün model

terimlerinden ise karışım tipi x elastan çekim oranı etkileşiminin yaptığı

görülmektedir.

Modele etkisi çok az olan değerlerin modelden çıkartılmasının ardından

oluşan yeni normal dağılım grafiği Şekil 5.4’de verilmiştir.

DESIGN-EXPERT PlotMukavemet



Nor

mal

% p

roba

bilit

y

-2.61 -1.29 0.02 1.34 2.66

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.4. İplik Kopma Mukavemeti İçin Düzenlenmiş Normal Dağılım Grafiği

92


3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin mukavemet davranışlarını

gösteren model grafiği Şekil 5.5’de verilmiştir.

Şekil 5.5. Karışım Tipinin İplik Kopma Mukavemeti Üzerine Etkisi

Model grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/polyester ipliklerin kopma

mukavemetleri, diğer ipliklerden daha iyi çıkmıştır. Pamuk ipliğinin mukavemetinin

ise, beklenildiği üzere en düşük olduğu görülmektedir. Pamuk lifine göre

mukavemeti yüksek olan yapay lif varlığı iplik mukavemetine olumlu yönde etki

yapmıştır.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik kopma mukavemetiyle

olan ilişkilerini gösteren model grafikleri aşağıda verilmiştir. Şekil 5.6’da pamuk

ipliği için model grafikleri, Şekil 5.7’de pamuk/viskon ipliği için model grafikleri,

Şekil 5.8’de ise pamuk/polyester ipliği için model grafikleri verilmiştir.

93


Şekil 5.6. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti Üzerine

Etkisi

Şekil 5.7. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti

Üzerine Etkisi

94


Şekil 5.8. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Mukavemeti

Üzerine Etkisi

Ana faktörlerin, iplik kopma mukavemeti ile ilişkilerini gösteren model

grafikleri incelendiğinde, her üç iplik tipi içinde grafik eğilimlerinin benzer olduğu

görülmektedir. Üç iplik tipi için de, ana faktör olan, iplik numarası, büküm faktörü,

elastan numarası ve elastan çekim oranının, iplik kopma mukavemeti üzerinde

anlamlı bir etkisinin olduğu grafiklerden de anlaşılmaktadır. İplik numarası arttıkça,

yani iplik inceldikçe mukavemet değerinde azalma meydana gelmiştir. Büküm

faktörünün ve dolayısıyla bükümün artması ipliklerin mukavemetlerinde artış

meydana getirmiştir. Elastan numarasının 44 dtex’den 78 dtex’e çıkması iplik

mukavemetlerini olumsuz yönde etkilemiştir. Son olarak elastan çekiminin artışı ise,

yine bütün iplik tiplerinde iplik kopma mukavemetini anlamlı bir ölçüde arttırmıştır.

Seçilen modele göre, iplik kopma mukavemetini ifade eden denklemler,

çalışmada kullanılan her karışım tipi için (pamuk, pamuk/viskon, pamuk/polyester)

aşağıda belirtildiği gibi elde edilmiştir.

95


Pamuk için;

Rkm = +10.73021 – (0.31427 x iplik no) + (1.71000 x büküm faktörü) –

(9.30828E-003 x elastan no) + (0.26722 x elastan çekim oranı) - (1.26430E-003 x

iplik no x elastan no) + (0.061597 x iplik no x elastan çekim oranı) (5.1)

Pamuk/Viskon için;

Rkm = +13.40548 – (0.22329 x iplik no) + (0.75556 x büküm faktörü) +

(2.97930E-003 x elastan no) – (0.12611 x elastan çekim oranı) - (1.26430E-003 x


Pamuk/Polyester için;

Rkm = +20.00536 – (0.29941 x iplik no) + (0.54889 x büküm faktörü) - (8.91612E-

003 x elastan no) + (0.41944 x elastan çekim oranı) - (1.26430E-003 x iplik no x

elastan no) + (0.061597 x iplik no x elastan çekim oranı) (5.3)

İplik kopma mukavemetinin istatistiksel değerlendirilmesinde, kurulan model

için verilen ilk ve düzeltilmiş ANOVA tablolarının ve normal dağılım grafiklerinin

diğer tüm test sonuçları için verilmesinin rakamsal karışıklığa neden olacağı ve tez

içerisinde ciddi bir yer kaplayacağı düşünüldüğünden bundan sonraki modellerin

değerlendirmelerinde sadece, modele anlamlı bir katkısı olmayan değerlerin

modelden çıkartıldığı düzeltilmiş sonuçlar verilecektir.

İplik kopma uzaması (%) test sonuçları yine iplik numaralarına göre

sınıflandırılmış olarak aşağıda ki çizelgelerde gösterilmiştir. Çizelge 5.13’de 16

numara ipliklerin kopma uzaması sonuçları, Çizelge 5.14’de 24 numara ipliklerin

kopma uzaması sonuçları ve Çizelge 5.15’da ise 32 numara ipliklerin kopma uzaması

sonuçları verilmiştir. Çizelgelerde verilen sonuçlar her iplik tipi için seçilen 5 kopsa

uygulanan 10’ar testin toplamı olan 50 testin ortalamasıdır. İplik kopma mukavemeti

için her iplik tipinde, seçilen 5’er kopsa uygulanan 10’ar testin ortalama sonuçları

ekler kısmında tablo şeklinde verilmiştir.

96


Çizelge 5.13. Ne 16 Numara İpliklerin Kopma Uzaması (%) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)

Pamuk/ Polyester (%50/50)


3,5


4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 10,50 12,06 13,48

97



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 8,39 9,97 12,43

98



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 9,13 10,06 12,6

İplik kopma uzaması test sonuçlarının değerlendirilmesi kapsamında üç farklı

karışım tipi için iplik kopma uzaması test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil

5.9’da gösterilmiştir.

99


UZAMA (%)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

%

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.9. İplik Kopma Uzaması Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

İplik kopma uzaması toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde,

kopma uzamasında her üç iplik tipinin de benzer eğilimler gösterdiği ve

pamuk/polyester karışımı ipliğin kopma uzamasının diğer ipliklere göre daha fazla

olduğu görülmektedir. Grafikte dağılımında dikkat çeken nokta, her üç iplik tipinde

de, 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48 ve 54 kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere

nazaran daha yüksek kopma uzaması sonuçları verdiğidir. Uzama sonuç tabloları

incelendiğinde bu ipliklerin her bükümde 78 dtex elastan ve 4 elastan çekimi ile

üretilen iplikler olduğu görülmektedir. 1, 7, 13, 19, 25, 31, 37, 43 ve 50 kodlu iplikler

ise genel olarak diğer ipliklere nazaran daha kötü kopma uzaması sonuçları

vermişlerdir. Yine tablolar incelendiğinde bu ipliklerin 44 dtex elastan ve 3 elastan

çekimiyle üretilen iplikler olduğu görülmektedir.

Şekil 5.10’da üç farklı karışım tipinin iplik numaralarına göre ayrılmış

ortalama iplik kopma uzaması sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

100


Uzama (%)

8,62

5,88

10,05

8,98

7,90

12,26

11,1110,57

7,39

0

2

4

6

8

10

12

14

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

%

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.10. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kopma Uzaması Grafiği

İpliklerin kopma uzaması sütun grafiğinin genel değerlendirmesi yapılacak

olursa, iplik numarasının artmasıyla birlikte iplik kopma uzamasının azaldığı

görülmektedir. İplik inceldikçe, kopma uzaması azalmaktadır. Genel olarak

pamuk/polyester (%50/50) ipliğinin kopma uzaması en yüksek çıkmıştır. Pamuk-

polyester ipliğini pamuk/viskon (%50/50) ipliği takip etmektedir. Pamuk (%100)

ipliğin kopma uzaması ise en düşük çıkmıştır.

Çizelge 5.16’da iplik kopma uzaması için yapılan istatistiksel analiz

çerçevesinde oluşturulan model tablosu verilmiştir. Programın önerdiği model

çizelgede koyu olarak yazılmıştır. İplik kopma mukavemeti için önerilen model 2FI

etkileşim modelidir ve istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

Çizelge 5.16. İplik Kopma Uzaması İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2

Lineer 0.61 0.9099 0.9063 0.9004 2FI 0.52 0.9407 0.9319 0.9167 Kuadratik 0.51 0.9459 0.9365 0.9210 Kübik 0.47 0.9639 0.9445 0.9028

101





açıklayabildikleridir. Bu durum, iplik kopma uzaması için oluşturulan modelin

bağımsız değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi oldukça yüksek bir

oranda ifade ettiğini göstermektedir.





Şekil 5.11’de İplik kopma uzaması için 2FI modeli uygulandığında oluşan

sapmaların normal dağılım grafiği verilmiştir. Grafikten de, sapmaların normal

dağılıma uygun dağıldığı görülmektedir.

DESIGN-EXPERT PlotUzama


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-3.95 -2.27 -0.59 1.09 2.77

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.11. İplik Kopma Uzaması İçin Normal Dağılım Grafiği

102


2FI etkileşim modelinin, iplik kopma uzaması için uygun model olduğu

anlaşıldıktan sonra, modeli oluşturan değişkenlerin varyans analizi (ANOVA)

yapılmıştır. Varyans analizinde, modeli oluşturan bağımsız değişkenlerin modele

katkısının anlamlı olup olmadığına ve etki derecelerine bakılmaktadır. Daha öncede

belirtildiği gibi tez çalışması kapsamında anlamlılık seviyesi %5 alındığından,

P<0.05 olan değerler model için anlamlıdır ve bu terimler modele katılmıştır. Çizelge


Çizelge 5.17. İplik Kopma Uzaması ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 63.09 İplik Numarası <0.0001 14.25 Büküm Faktörü <0.0001 1.98 Elastan Numarası <0.0001 5.80 Elastan Çekim Oranı <0.0001 6.39 Karışım Tipi x İplik Numarası 0.0222 0.41 İplik Numarası x Büküm Faktörü <0.0001 1.15 İplik Numarası x Elastan Çekim Oranı 0.0062 0.50 Elastan Numarası x Elastan Çekim Oranı 0.0004 0.59

Çizelge 5.17 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, büküm faktörü,

elastan numarası, elastan çekim oranı terimlerinin ve karışım tipi x iplik numarası,

iplik numarası x büküm faktörü, iplik numarası x elastan çekim oranı, elastan

numarası x elastan çekim oranı etkileşimlerinin modele anlamlı katkıları olduğu

görülmektedir. Terimlerin modele etki seviyesine baktığımızda, iplik kopma uzaması

için en büyük etkiyi karışım tipinin oluşturduğu, onu iplik numarasının izlediği

görülmektedir. İplik kopma uzaması için en az etkiyi ise, ana faktörlerden büküm

faktörünün, bütün model terimlerinden ise karışım tipi x iplik numarası etkileşiminin

yaptığı görülmektedir.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin kopma uzaması davranışlarını


103


Şekil 5.12. Karışım Tipinin İplik Kopma Uzaması Üzerine Etkisi

Model grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/polyester ipliklerin kopma

uzaması test sonuçları, diğer ipliklerden daha iyi çıkmıştır. Pamuk ipliğinin kopma

uzama değerinin ise en düşük olduğu görülmektedir. Karışımdaki yapay lif

varlığının, iplik mukavemeti gibi kopma uzamasına da olumlu yönde katkı yaptığı

görülmektedir.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik kopma uzamasıyla olan

ilişkilerini gösteren model grafikleri aşağıda verilmiştir. Şekil 5.13’de pamuk ipliği

için model grafikleri, Şekil 5.14’de pamuk/viskon ipliği için model grafikleri, Şekil

5.15’de ise pamuk/polyester ipliği için model grafikleri verilmiştir.

104


Şekil 5.13. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması Üzerine Etkisi

Şekil 5.14. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması Üzerine

Etkisi

105


Şekil 5.15. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kopma Uzaması

Üzerine Etkisi

Ana faktörlerin, iplik kopma uzaması ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, her üç iplik tipi içinde kopma mukavemetinde olduğu gibi burada da

grafik eğilimlerinin benzer olduğu görülmektedir. Üç iplik tipi için de, ana faktör

olan, iplik numarası, büküm faktörü, elastan numarası ve elastan çekim oranının,

iplik kopma uzaması üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu grafiklerden de

anlaşılmaktadır. İplik numarası arttıkça, yani iplik inceldikçe kopma uzaması

değerinde azalma meydana gelmiştir. Büküm faktörünün ve dolayısıyla bükümün

artması ipliklerin kopma uzamalarında artış meydana getirmiştir. Elastan

numarasının 44 dtex’den 78 dtex’e çıkması kopma uzamasını arttırmıştır. Son olarak

elastan çekiminin artışı ise, yine bütün iplik tiplerinde kopma uzamasını anlamlı bir

ölçüde arttırmıştır.

Seçilen modele göre, iplik kopma uzamasını ifade eden denklemler,



106


Pamuk için;

% Uzama = + 2.68677 + (0.039202 x iplik no) + (2.66577 x büküm faktörü) -

0.050846 x elastan no) – (1.17800 x elastan çekim oranı) – (0.084763 x iplik no x

büküm faktörü) + (0.044917 x iplik no x elastan çekim oranı) + (0.022230 x elastan

no x elastan çekim oranı) (5.4)

Pamuk/Viskon için;

% Uzama = +3.65381 + (0.066890 x iplik no) + (2.66577 x büküm faktörü) –

(0.050846 x elastan no) – (1.17800 x elastan çekim oranı) – (0.084763 x iplik no x



Pamuk/Polyester için; % Uzama = +5.50970 + (0.084451 x iplik no) + (2.66577 x büküm faktörü) –

(0.050846 x elastan no) – (1.17800 x elastan çekim oranı) – (0.084763 x iplik no x



5.4. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları

İplik düzgünsüzlüğünün değerlendirilmesinde, daha öncede bahsedildiği gibi

günümüzde %Um yerine %CVm değeri kullanılmaya başlanmıştır. Tez çalışması

kapsamında da, iplik düzgünsüzlüğü değerlendirilmesinde %CVm değeri

kullanılmıştır. Çizelge 5.18’de 16 numara ipliklerin düzgünsüzlük sonuçları, Çizelge

5.19’da 24 numara ipliklerin düzgünsüzlük sonuçları ve Çizelge 5.20’de ise 32

numara ipliklerin düzgünsüzlük sonuçları verilmiştir. Çizelgelerde verilen sonuçlar

her iplik tipi için 10 kopsa uygulanan 1’er testin toplamı olan 10 testin ortalamasıdır.

İplik düzgünsüzlüğü için her iplik grubuna yapılan 10’ar testin sonuçları ekler

kısmında tablo şeklinde verilmiştir.

107


Çizelge 5.18. Ne 16 Numara İpliklerin Düzgünsüzlük (%CVm) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 12,38 9,61 11,41

108



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 14,52 11,24 13,27

109



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5

78 4 A/B/C-42 16,05 12,73 15,33 3 A/B/C-43 16,68 13,15 15,21 3,5 A/B/C-44 16,29 12,74 14,89 44 4 A/B/C-45 16,22 12,82 15,04 3 A/B/C-46 15,48 12,5 14,75 32

3,5 A/B/C-47 15,90 12,44 15,10

4


4,5

78 4 A/B/C-54 15,98 12,80 14,63

İplik düzgünsüzlüğü test sonuçlarının değerlendirilmesi kapsamında üç farklı

karışım tipi için iplik düzgünsüzlüğü test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil

5.16’da gösterilmiştir.

110


Düzgünsüzlük (%CV)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

%C

V

% 100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.16. İplik Düzgünsüzlüğü Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

İplik düzgünsüzlüğü toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde,

düzgünsüzlük değerinin her üç iplik tipinin de çok benzer eğilimler gösterdiği ve

pamuk ipliğin düzgünsüzlük değerinin diğer ipliklere göre daha fazla olduğu

görülmektedir. Grafik dağılımı dikkatli incelendiğinde her üç iplik tipinde de, 4, 10,

16, 22, 28, 34, 40, 46 ve 40 kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere nazaran daha

düşük düzgünsüzlük değerinde olduğu görülmektedir. Düzgünsüzlük sonuç tabloları

incelendiğinde bu ipliklerin her iplik grubundaki 78 dtex elastan ve 3 elastan çekimi

kullanılarak üretilen iplikler olduğu görülmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi, Ne

16 numaradaki ilk 18 iplik grubunda, sonuçlar arası çok gözle görülür bariz

farklılıklar dikkat çekmese de, iplik incelip numara Ne 32 olduğunda, iplik test

sonuçları arasındaki farklılıklar daha da belirginleşmiştir. Bu nedenle, düzgünsüzlük

testi için en yüksek sonuçları veren iplikler grafik üzerinde daha çok Ne 24 ve Ne32

numarada kendini göstermiştir. Grafik incelendiğinde 21, 33, 39, 43 ve 49 kodlu

ipliklerin düzgünsüzlük değeri için daha kötü sonuçlar verdiği görülmektedir. Bu

ipliklerin ortak özellikleri ise, 44 dtex elastanla üretilmiş olmalarıdır.

111


Şekil 5.17’da üç farklı karışım tipinin iplik numaralarına göre ayrılmış

ortalama iplik düzgünsüzlüğü sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

Düzgünsüzlük (%CVm)

12,07

14,18

16,19

12,82

11,30

9,64

13,29

15,10

11,35

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

%C

Vm

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.17. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Düzgünsüzlük Grafiği

İplik düzgünsüzlüğü sütun grafiği incelendiğinde, iplik numarasının

artmasıyla birlikte iplik düzgünsüzlüğünün de arttığı görülmektedir. Literatürle

paralel olarak, iplik inceldikçe, iplik düzgünsüzlüğü de artmaktadır. Genel olarak

pamuk (%100) ipliğinin düzgünsüzlüğü en yüksek çıkmıştır. Pamuk (%100) ipliğini,

pamuk/polyester (%50/50) ipliği takip etmektedir. Pamuk/viskon (%50/50) ipliğin

düzgünsüzlüğü ise en düşük çıkmıştır. Doğal liflere göre daha düzgün lif yapısına

sahip yapay liflerin iplik bünyesine katılması beklenildiği gibi düzgünsüzlüğü

azaltmıştır.

Çizelge 5.21’de iplik düzgünsüzlüğü için yapılan istatistiksel analiz

çerçevesinde oluşturulan model tablosu verilmiştir. Programın önerdiği model

çizelgede koyu olarak yazılmıştır. İplik kopma mukavemeti için önerilen model 2FI

etkileşim modelidir ve istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

112


Çizelge 5.21. İplik Düzgünsüzlüğü İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2


Çizelge 5.21’deki model tablosu incelendiğinde, kullanılacak modelin (2FI)



açıklayabildikleridir. Bu durum, iplik düzgünsüzlüğü için oluşturulan modelin

bağımsız değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi mükemmel bir derecede

ifade ettiğini göstermektedir.





Şekil 5.18’de iplik düzgünsüzlüğü için 2FI modeli uygulandığında oluşan sapmaların

normal dağılım grafiği verilmiştir. Grafikten de, sapmaların normal dağılıma uygun

dağıldığı görülmektedir.

113


DESIGN-EXPERT Plotdüzgünsüzlük


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-2.73 -1.40 -0.08 1.24 2.56

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.18. İplik Düzgünsüzlüğü İçin Normal Dağılım Grafiği

2FI etkileşim modelinin, iplik düzgünsüzlüğü için uygun model olduğu





P<0.05 olan değerler model için anlamlıdır ve bu terimler modele katılmıştır. Büküm

faktörü teriminin modele anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen, ana faktör

olduğundan dolayı modele dâhil edilmiştir. Çizelge 5.22’de 2FI modeli için ANOVA

tablosu verilmiştir.

114


Çizelge 5.22. İplik Düzgünsüzlüğü ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 38.67 İplik Numarası <0.0001 58.73 Büküm Faktörü 0.2066 0.013 Elastan Numarası <0.0001 0.57 Elastan Çekim Oranı <0.0001 0.31 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 0.66 Karışım Tipi x Büküm Faktörü 0.0024 0.079 İplik Numarası x Elastan Numarası <0.0001 0.083 Büküm Faktörü x Elastan Numarası <0.0001 0.12 Büküm Faktörü x Elastan Çekim Oranı 0.0216 0.045 Elastan Numarası x Elastan Çekim Oranı <0.0001 0.10

Çizelge 5.22 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, elastan numarası,

elastan çekim oranı terimlerinin ve karışım tipi x iplik numarası, karışım tipi x

büküm faktörü, iplik numarası x elastan numarası, büküm faktörü x elastan numarası,

büküm faktörü x elastan çekim oranı, elastan numarası x elastan çekim oranı

etkileşimlerinin modele anlamlı katkıları olduğu görülmektedir. Büküm faktörünün

ise modele anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen ana faktör olduğundan dolayı

modele dâhil edilmiştir. Terimlerin modele etki seviyesine baktığımızda, iplik

düzgünsüzlüğü için en büyük etkiyi iplik numarasının oluşturduğu, onu karışım

tipinin izlediği görülmektedir. İplik düzgünsüzlüğü için en az etkiyi ise, ana faktör

olduğu için modele katılan büküm faktörü yapmıştır.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin düzgünsüzlük davranışlarını

gösteren model grafiği Şekil 5.19’da verilmiştir.

115


Şekil 5.19. Karışım Tipinin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine Etkisi

Karışım tiplerinin iplik düzgünsüzlüğü üzerindeki etkisini gösteren

yukarıdaki model grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/viskon ipliklerin

düzgünsüzlük test sonuçları, diğer ipliklerden daha iyi çıkmıştır. Viskon, pamuk gibi

selülöz esaslı ama yapay bir liftir. Bu nedenle özellikle pamukla olan karışımlarında,

iplik kalite özelliklerini olumlu yönde arttırdığı bilinmektedir.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik düzgünsüzlüğüyle olan




116


Şekil 5.20. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine Etkisi

Şekil 5.21. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine

Etkisi

117


Şekil 5.22. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Düzgünsüzlüğü Üzerine

Etkisi

Ana faktörlerin, iplik düzgünsüzlüğü ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, her üç iplik tipi içinde grafik eğilimlerinin benzer olduğu

görülmektedir. Üç iplik tipi için de, ana faktör olan, iplik numarası, elastan numarası

ve elastan çekim oranının, iplik düzgünsüzlüğü üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu

grafiklerden de anlaşılmaktadır. Daha önce verilen ANOVA tablosu

değerlendirmesinde de bahsedildiği gibi model için ana faktörlerden birisi olan

büküm faktörünün iplik düzgünsüzlüğüne anlamlı bir etkisi yoktur. Bu durum model

grafiklerinden de görülmektedir. İplik numarasının artması, iplik düzgünsüzlüğünü

her üç tip iplikte de ciddi ölçüde arttırmıştır. Elastan numarasının 44 dtex’den 78

dtex’e çıkması iplik düzgünsüzlüklerinde bir miktar iyileşme sağlamıştır. Elastan

çekiminin artışı ise, yine bütün iplik tiplerinde düzgünsüzlükleri azda olsa olumsuz

etkilemiştir (arttırmıştır).

Seçilen modele göre, iplik düzgünsüzlüğünü ifade eden denklemler,



118


Pamuk için;

Düzgünsüzlük (%CVm) = +8.06796 + (0.28355 x iplik no) + (0.21925 x büküm

faktörü*) -(0.065345 x elastan no) + (0.44068 x elastan çekim oranı) – (5.05683E-004

x iplik no x elastan no) + (9.07877E-003 x büküm faktörü x elastan no) – (0.18885 x

büküm faktörü x elastan çekim oranı) + (9.29114E-003 x elastan no x elastan çekim

oranı) (5.7)

Pamuk/Viskon için;

Düzgünsüzlük (%CVm) = +7.29066 + (0.22526 x iplik no) + (0.034287 x büküm

faktörü*) - (0.065345 x elastan no) + (0.44068 x elastan çekim oranı) - (5.05683E-

004 x iplik no x elastan no) + (9.07877E-003 x büküm faktörü x elastan no)-

(0.18885 x büküm faktörü x elastan çekim oranı) + (9.29114E-003 x elastan no x

elastan çekim oranı) (5.8)


Düzgünsüzlük (%CVm) = +8.75131 + (0.26557 x iplik no) - (0.062836 x büküm

faktörü*) - (0.065345 x elastan no) + (0.44068 x elastan çekim oranı) - (5.05683E-

004 x iplik no x elastan no) + (9.07877E-003 x büküm faktörü x elastan no) -

(0.18885 x büküm faktörü x elastan çekim oranı) + (9.29114E-003 x elastan no x

elastan çekim oranı) (5.9)

* Büküm faktörü, modele istatistiksel olarak anlamlı katkı yapmadığı halde, ana

faktör olduğundan dolayı model denklemine katılmıştır.

5.5. İplik Hataları Test Sonuçları

İplik hataları, iplik yüzeyinde sıkça rastlanan incelme, kalınlaşma ve

topaklaşmalardır. Bu hatalar, ince yer, kalın yer ve neps başlıkları altında

incelenebilir.

119


5.5.1. İnce Yer Hatası Test Sonuçları

İnce yer sonuçları için, “-40%” değeri baz alınmıştır. Bunun anlamı, ortalama

iplik kesitinin %60’ı yada daha azı kadar olan ince yer hatalarının dikkate alındığıdır.

“-50%” değerinde birçok iplikte sıfır veya sıfıra çok yakın hata sayısı

bulunduğundan, değerlendirmeler “-40%”ye göre yapılmıştır. Çizelge 5.23’de 16

numara ipliklerin ince yer sonuçları, Çizelge 5.24’da 24 numara ipliklerin ince yer

sonuçları ve Çizelge 5.25’de ise 32 numara ipliklerin ince yer sonuçları verilmiştir.

Çizelgelerde verilen sonuçlar her iplik tipi için 10 kopsa uygulanan 1’er testin

toplamı olan 10 testin ortalamasıdır. İnce yer hatası için her iplik grubuna yapılan

10’ar testin sonuçları ekler kısmında tablo şeklinde verilmiştir.

Çizelge 5.23. Ne 16 Numara İpliklerin İnce Yer Hatası (-40%) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 24,6 0,8 4,3

120



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 133,2 5,0 32,9

121



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 318,8 37,7 107,6

İnce yer hatası test sonuçlarının değerlendirilmesi kapsamında üç farklı

karışım tipi için ince yer hatası test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil


122


İnce Yer (-%40)

0

100

200

300

400

500

600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

İnce

Yer

(-%

40)

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.23. İnce Yer Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

İnce yer hatası toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde, grafik

eğrilerinin her üç iplik tipinin de benzer eğilimler gösterdiği ve pamuk ipliğin ince

yer değerinin diğer ipliklere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Grafikten de

görüldüğü gibi, Ne 16 numaradaki ilk 18 iplik grubunda, sonuçlar arası gözle görülür

bariz farklılıklar dikkat çekmese de, iplik incelip numara Ne 24 ve özellikle Ne 32

olduğunda, iplik test sonuçları arasındaki farklılıklar daha da belirginleşmiştir. Bu

nedenle, ince yer testi için en yüksek sonuçları veren iplikler grafik üzerinde daha

çok Ne 24 ve Ne32 numarada kendini göstermiştir. Grafik dağılımı dikkatli

incelendiğinde her üç iplik tipinde de, 22, 28, 40, 46 ve 52 kodlu iplik numunelerinin

diğer ipliklere nazaran daha düşük ince yer değerine sahip olduğu görülmektedir.

İnce yer sonuç tabloları incelendiğinde bu ipliklerin her büküm değerindeki 78 dtex

elastan ve 3 elastan çekimi kullanılarak üretilen iplikler olduğu görülmektedir. Grafik

incelendiğinde 21, 26, 27, 33, 39, 43 ve 49 kodlu ipliklerin ince yer değeri için diğer

ipliklerden daha kötü sonuçlar verdiği görülmektedir. Bu ipliklerin ortak özellikleri

ise, 44 dtex elastanla üretilmiş olmalarıdır.


ortalama ince yer hatası test sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

123


İnce Yer (-%40)

19,79

112,02

375,57

0,37 6,24

57,90

4,03

154,17

38,94

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

İnce

Yer

/ km

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.24. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama İnce Yer Hatası Grafiği

İnce yer hatası sütun grafik sonuçları incelendiğinde iplik numarasının

artmasıyla birlikte iplik üzerindeki ince yer sayısının da arttığı görülmektedir.

Literatürle paralel olarak, iplik inceldikçe, ince yer sayısı da artmaktadır. Genel

olarak pamuk (%100) ipliğinin ince yer sayısı en yüksek çıkmıştır. Pamuk (%100)

ipliğini, pamuk/polyester (%50/50) ipliği takip etmektedir. Pamuk/viskon (%50/50)

ipliğin ince yer sayısı ise en düşük çıkmıştır.

Çizelge 5.26’da ince yer hatası için yapılan istatistiksel analiz çerçevesinde

oluşturulan model tablosu verilmiştir. Programın önerdiği model çizelgede koyu

olarak yazılmıştır. İplik ince yer hatası için önerilen model 2FI etkileşim modelidir

ve istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

Çizelge 5.26. İnce Yer Hatası İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2


124





açıklayabildikleridir. Bu durum, ince yer hatası için oluşturulan modelin bağımsız

değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi oldukça yüksek bir oranda ifade

ettiğini göstermektedir.





Şekil 5.25’de ince yer hatası için 2FI modeli uygulandığında oluşan sapmaların



DESIGN-EXPERT Plotince yer


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-2.78 -1.29 0.20 1.69 3.18

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.25. İnce Yer Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği

125


2FI etkileşim modelinin, ince yer hatası değerlendirmesi için uygun model

olduğu anlaşıldıktan sonra, modeli oluşturan değişkenlerin varyans analizi (ANOVA)




P<0.05 olan değerler model için anlamlıdır ve bu terimler modele katılmıştır. Büküm

faktörü teriminin modele anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen ana faktör

olduğundan dolayı modele dâhil edilmiştir. Çizelge 5.27’de 2FI modeli için ANOVA

tablosu verilmiştir.

Çizelge 5.27. İnce Yer Hatası ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 26.86 İplik Numarası <0.0001 43.84 Büküm Faktörü 0.4454 0.25 Elastan Numarası <0.0001 0.97 Elastan Çekim Oranı 0.0046 0.73 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 22.13 Karışım Tipi x Elastan Numarası 0.0097 0.6 Karışım Tipi x Elastan Çekim Oranı 0.0015 0.62 İplik Numarası x Elastan Numarası 0.0001 1.07 İplik Numarası x Elastan Çekim Oranı 0.0140 0.28

Çizelge 5.27 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, elastan numarası,

elastan çekim oranı terimlerinin ve karışım tipi x iplik numarası, karışım tipi x

elastan numarası, karışım tipi x elastan çekim oranı, iplik numarası x elastan

numarası, iplik numarası x elastan numarası etkileşimlerinin modele anlamlı katkıları

olduğu görülmektedir. Büküm faktörünün ise modele anlamlı bir katkısı olmamasına

rağmen ana faktör olduğundan dolayı modele dâhil edilmiştir. Terimlerin modele etki

seviyesine baktığımızda, ince yer hatası için en büyük etkiyi iplik numarasının

oluşturduğu, onu karışım tipinin izlediği görülmektedir. İplik ince yer hatasına en az

etkiyi ise, ana faktör olduğu için modele katılan büküm faktörü yapmıştır.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin ince yer hatası davranışlarını


126


Şekil 5.26. Karışım Tipinin İplik İnce Yer Hatası Üzerine Etkisi

Karışım tiplerinin ince yer üzerindeki etkisini gösteren yukarıdaki model

grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/viskon ipliklerin ince yer test sonuçları aynı

iplik düzgünsüzlüğünde olduğu gibi, diğer ipliklerden daha iyi çıkmıştır. Viskon,

pamuk gibi selülöz esaslı ama yapay bir liftir. Bu nedenle özellikle pamukla olan

karışımlarında, iplik kalite özelliklerini olumlu yönde arttırdığı bilinmektedir.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik ince yer hatasıyla olan



5.29’da ise pamuk/polyester ipliği için model grafikleri verilmiştir.

127


Şekil 5.27. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine Etkisi

Şekil 5.28. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine

Etkisi

128


Şekil 5.29. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik İnce Yer Hatası Üzerine

Etkisi

Ana faktörlerin, ince yer hatası ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, üç iplik tipi için de, ana faktör olan, iplik numarası, elastan numarası

ve elastan çekim oranının, iplik ince yer hatası üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu

anlaşılmaktadır. Daha önce verilen ANOVA tablosu değerlendirmesinde de

bahsedildiği gibi model için ana faktörlerden birisi olan büküm faktörünün iplik ince

yer hatasına anlamlı bir etkisi yoktur. Bu durum model grafiklerinden de

görülmektedir. İplik numarasının artması, yani ipliğin incelmesi iplik üzerindeki ince

yer sayısının ciddi biçimde artmasına sebep olmaktadır. Bu durum özellikle pamuk

ve pamuk/polyester ipliklerinde ön plana çıkmaktadır. Elastan numarasının 44

dtex’den 78 dtex’e çıkması ince yer sayılarında bir miktar azalma sağlamıştır.

Elastan çekiminin artışı ise, özellikle pamuk ipliğinde, ince yer sayısının artmasına

neden olmaktadır.

Seçilen modele göre, ince yer hatasını ifade eden denklemler, çalışmada

kullanılan her karışım tipi için (pamuk, pamuk/viskon ve pamuk/polyester) aşağıda

belirtildiği gibi elde edilmiştir.

129


Pamuk için;

İnce yer (-%40) = -346.54220 + (16.49776 x iplik no) + (4.02615 x büküm

faktörü*) + (0.69396 x elastan no) - (3.86544 x elastan çekim oranı) - (0.078279 x


Pamuk/Viskon için;

İnce yer (-%40) = +8.48416 - (0.16087 x iplik no) + (4.02615 x büküm faktörü*) +

(1.66137 x elastan no) - (47.08970 x elastan çekim oranı) – (0.078279 x iplik no x



İnce yer (-%40) = -83.19823 + (6.61091 x iplik no) + (4.02615 x büküm faktörü*)

+ (1.17164 x elastan no) - (44.66341 x elastan çekim oranı) – (0.078279 x iplik no x




5.5.2. Kalın Yer Hatası Test Sonuçları

Tez çalışması kapsamında kalın yer sonuçları için, “+50%” değeri baz

alınmıştır. Bunun anlamı, ipliğin 1 kilometresinde ki, %50 veya daha fazla

kalınlaşmaların sayısıdır. Çizelge 5.28’de 16 numara ipliklerin kalın yer sonuçları,

Çizelge 5.29’da 24 numara ipliklerin kalın yer sonuçları ve Çizelge 5.30’de ise 32

numara ipliklerin kalın yer sonuçları verilmiştir. Çizelgelerde verilen sonuçlar her

iplik tipi için 10 kopsa uygulanan 1’er testin toplamı olan 10 testin ortalamasıdır.

Kalın yer hatası için her iplik grubuna yapılan 10’ar testin sonuçları ekler kısmında

tablo şeklinde verilmiştir.

130


Çizelge 5.28. Ne 16 Numara İpliklerin Kalın Yer Hatası (+50%) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 29,7 2,5 27,6

131



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 186,6 22,1 110,6

132



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 348,1 62,3 224,5

Kalın yer hatası test sonuçlarının değerlendirilmesi kapsamında üç farklı

karışım tipi için kalın yer hatası test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil


133


Kalın Yer (+%50)

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

Kalın

Yer

/ km

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.30. Kalın Yer Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

Kalın yer hatası toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde, grafik

eğrilerinin her üç iplik tipinin de benzer eğilimler gösterdiği ve pamuk ipliğin kalın

yer değerinin diğer ipliklere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Grafikten de

görüldüğü gibi, Ne 16 numaradaki ilk 18 iplik grubunda, sonuçlar arası gözle görülür

bariz farklılıklar dikkat çekmese de, iplik incelip numara Ne 24 ve özellikle Ne 32

olduğunda, iplik test sonuçları arasındaki farklılıklar daha da belirginleşmiştir. Bu

nedenle, ince yer testi için en yüksek sonuçları veren iplikler grafik üzerinde daha


incelendiğinde özellikle pamuk ipliği başta olmak üzere, 22, 28, 34, 40, 46 ve 52

kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere nazaran daha düşük kalın yer değerine

sahip olduğu görülmektedir. Kalın yer sonuç tabloları incelendiğinde bu ipliklerin

her büküm değerindeki 78 dtex elastan ve 3 elastan çekimi kullanılarak üretilen

iplikler olduğu görülmektedir. Grafik incelendiğinde 24, 27, 30, 33, 36, 39, 42, 43 ve

49 kodlu ipliklerin genel olarak kalın yer değeri için diğer ipliklerden daha kötü

sonuçlar verdiği görülmektedir. Bu ipliklerin ortak özellikleri, 44 dtex elastanla veya

78 dtex elastanın 4 elastan çekimiyle üretilmiş olmalarıdır.

134



ortalama kalın yer hatası test sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

Kalın Yer (+%50)

23,19

144,09

372,54

2,6021,09

66,73

20,33

108,43

273,15

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

Kalın

Yer

/ km

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.31. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Kalın Yer Hatası Grafiği

Kalın yer hatası sütun grafiği incelendiğinde, iplik numarasının artmasıyla

(ipliğin incelmesi) birlikte iplik üzerindeki kalın yer sayısının da arttığı

görülmektedir. Literatürle paralel olarak, iplik inceldikçe, kalın yer sayısı da

artmaktadır. Genel olarak pamuk (%100) ipliğinin kalın yer sayısı yüksek çıkmıştır.

Pamuk (%100) ipliğini, pamuk/polyester (%50/50) ipliği takip etmektedir.

Pamuk/viskon (%50/50) ipliğin kalın yer sayısı ise en düşük çıkmıştır.

Çizelge 5.31’de kalın yer hatası için yapılan istatistiksel analiz çerçevesinde


olarak yazılmıştır. İplik kalın yer hatası için önerilen model 2FI etkileşim modelidir

ve istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

Çizelge 5.31. Kalın Yer Hatası İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2


135


Çizelge 5.31’deki model tablosu incelendiğinde, kullanılacak modelin (2FI)



açıklayabildikleridir. Bu durum, kalın yer hatası için oluşturulan modelin bağımsız

değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi oldukça yüksek bir doğrulukla






Şekil 5.32’da kalın yer hatası için 2FI modeli uygulandığında oluşan sapmaların



DESIGN-EXPERT Plotkalin yer


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-2.91 -1.44 0.02 1.49 2.95

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.32. Kalın Yer Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği

136


2FI etkileşim modelinin, kalın yer hatası değerlendirmesi için uygun model







Çizelge 5.32. Kalın Yer Hatası ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 24.51 İplik Numarası <0.0001 57.08 Büküm Faktörü 0.8447 4.526E-003 Elastan Numarası 0.0538 0.059 Elastan Çekim Oranı 0.0512 0.14 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 16.49 Elastan Numarası x Elastan Çekim Oranı 0.0230 0.12

Çizelge 5.32 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, terimlerinin ve

karışım tipi x iplik numarası, elastan numarası x elastan çekim oranı etkileşimlerinin

modele anlamlı katkıları olduğu görülmektedir. Elastan numarası ve elastan çekim

oranı terimlerinin katkılarının anlamlılık seviyesi sınır değerine çok yakın olduğu

görülmektedir. Büküm faktörünün ise modele anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen

ana faktör olduğundan dolayı modele dâhil edilmiştir. Terimlerin modele etki

seviyesine baktığımızda, kalın yer hatası için en büyük etkiyi iplik numarasının

oluşturduğu, onu karışım tipinin izlediği görülmektedir. İplik kalın yer hatasına en az

etkiyi ise, ana faktör olduğu için modele katılan büküm faktörü yapmıştır.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin kalın yer hatası davranışlarını


137


Şekil 5.33. Karışım Tipinin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine Etkisi

Karışım tiplerinin kalın yer üzerindeki etkisini gösteren yukarıdaki model

grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/viskon ipliklerin kalın yer test sonuçları aynı

iplik düzgünsüzlüğünde ve ince yer hatasında olduğu gibi, diğer ipliklerden daha iyi

çıkmıştır.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik kalın yer hatasıyla olan



5.36’da ise pamuk/polyester ipliği için model grafikleri verilmiştir.

138


Şekil 5.34. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine Etkisi

Şekil 5.35. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası Üzerine

Etkisi

139


Şekil 5.36. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Kalın Yer Hatası

Üzerine Etkisi

Ana faktörlerin, kalın yer hatası ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, üç iplik tipi için de, ana faktör olan iplik numarasının, kalın yer

hatası üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu anlaşılmaktadır. İplik numarasının

artması, iplik üzerindeki kalın yer sayısını da anlamlı bir biçimde artış yaratmıştır.

Büküm faktörü, elastan numarası ve elastan çekim oranının iplik üzerindeki kalın yer

sayısını anlamlı biçimde etkilemediği grafiklerden de anlaşılmaktadır.

Seçilen modele göre, kalın yer hatasını ifade eden denklemler, çalışmada



140


Pamuk için;

Kalın yer (+%50)= -207.35631 + (20.37551 x iplik no) - (0.55143 x büküm faktörü*)

- (2.22266 x elastan no**) - (27.30544 x elastan çekim oranı**) + (0.58014 x elastan


Pamuk/Viskon için;

Kalın yer = +43.43831 + (4.00833 x iplik no) - (0.55143 x büküm faktörü*) -

(2.22266 x elastan no**) - (27.30544 x elastan çekim oranı**) + (0.58014 x elastan



Kalın yer = -124.23519 + (15.18390 x iplik no) - (0.55143 x büküm faktörü*) –

(2.22266 x elastan no**) - (27.30544 x elastan çekim oranı**) + (0.58014 x elastan




** Elastan numarası ve elastan çekim oranının, kalın yer hatası üzerine etkileri

istatistiksel olarak sınır değerlerde çıkmıştır. Ancak ana faktör olduklarından model

denklemine dahil edilmişlerdir.

5.5.3. Neps Hatası Test Sonuçları

Neps sonuçları değerlendirmesi için, ring ipliklerinin değerlendirilmesinde

kullanılan “+200%” değeri baz alınmıştır. Bunun anlamı, ipliğin 1 kilometresinde ki,

%200 (iplik kesit alanının üç katı) veya daha fazla kalınlaşmaların sayısıdır. Çizelge

5.33’de 16 numara ipliklerin neps sonuçları, Çizelge 5.34’da 24 numara ipliklerin

neps sonuçları ve Çizelge 5.35’de ise 32 numara ipliklerin neps sonuçları verilmiştir.

Çizelgelerde verilen sonuçlar her iplik tipi için 10 kopsa uygulanan 1’er testin

toplamı olan 10 testin ortalamasıdır. Neps hatası için her iplik grubuna yapılan 10’ar

testin sonuçları ekler kısmında tablo şeklinde verilmiştir.

141


Çizelge 5.33. Ne 16 Numara İpliklerin Neps Hatası (+200%) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


16

4,5

78 4 A/B/C-18 18,6 3,4 58,7

142



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 142,5 24,2 139,2

143



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 348,3 98,7 347,5

Neps hatası test sonuçlarının değerlendirilmesi kapsamında üç farklı karışım

tipi için neps hatası test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil 5.37’de

gösterilmiştir.

144


Neps (+%200)

0

100

200

300

400

500

600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

Nep

s (+

%20

0)

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.37. Neps Hatası Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

Neps hatası toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde, grafik

eğrilerinin her üç iplik tipinin de benzer eğilimler gösterdiği ve pamuk/polyester

ipliğin neps değerinin diğer ipliklere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Grafikten

de görüldüğü gibi, Ne 16 numaradaki ilk 18 iplik grubunda, sonuçlar arası gözle

görülür bariz farklılıklar dikkat çekmese de, iplik incelip numara Ne 24 ve özellikle

Ne 32 olduğunda, iplik test sonuçları arasındaki farklılıklar daha da belirginleşmiştir.

Bu nedenle, ince yer testi için en yüksek sonuçları veren iplikler grafik üzerinde daha


incelendiğinde özellikle pamuk ipliği başta olmak üzere, 22, 28, 34, 40, 46 ve 52

kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere nazaran daha düşük neps yer değerine sahip

olduğu görülmektedir. Neps sonuç tabloları incelendiğinde bu ipliklerin her büküm

değerindeki 78 dtex elastan ve 3 elastan çekimi kullanılarak üretilen iplikler olduğu

görülmektedir. Grafik incelendiğinde 24, 33, 39, 42, 48 ve 49 kodlu ipliklerin genel

olarak neps değeri için diğer ipliklerden daha kötü sonuçlar verdiği görülmektedir.

Bu ipliklerin ortak özellikleri, 44 dtex elastanla veya 78 dtex elastanın 4 elastan

çekimiyle üretilmiş olmalarıdır.

145



ortalama neps hatası test sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

Neps (+%200)

20,21

113,29

395,71

4,73

111,91

54,14

155,48

413,92

34,99

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

Nep

s / k

m

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.38. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Neps Hatası Grafiği

Neps hatası sütun grafiği sonuçları incelendiğinde, iplik numarasının

artmasıyla birlikte iplik üzerindeki neps sayısının da arttığı görülmektedir. Literatürle

paralel olarak, iplik inceldikçe, neps sayısı da artmaktadır. Genel olarak

pamuk/polyester (%50/50) ipliğin neps sayısı yüksek çıkmışsa da, pamuk (%100)

ipliğinin neps sayısı pamuk/polyester ipliğe yakın çıkmıştır. Pamuk/viskon (%50/50)

ipliğin neps sayısı ise en düşük çıkmıştır.

Çizelge 5.36’da neps hatası için yapılan istatistiksel analiz çerçevesinde


olarak yazılmıştır. Neps hatası için önerilen model 2FI etkileşim modelidir ve

istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

146


Çizelge 5.36. Neps Hatası İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2





açıklayabildikleridir. Bu durum, neps hatası için oluşturulan modelin bağımsız

değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi oldukça yüksek bir doğrulukla






Şekil 5.39’da neps hatası için 2FI modeli uygulandığında oluşan sapmaların normal

dağılım grafiği verilmiştir. Grafikten de, sapmaların normal dağılıma uygun dağıldığı

görülmektedir.

147


DESIGN-EXPERT Plotneps


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-2.35 -0.98 0.39 1.75 3.12

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)

Şekil 5.39. Neps Hatası İçin Normal Dağılım Grafiği

2FI etkileşim modelinin, neps hatası değerlendirmesi için uygun model







Çizelge 5.37. Neps Hatası ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 21.36 İplik Numarası <0.0001 63.52 Büküm Faktörü 0.1756 0.070 Elastan Numarası 0.0200 0.25 Elastan Çekim Oranı 0.0710 0.13 Karışım Tipi x İplik Numarası <0.0001 12.34


148


Çizelge 5.37 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, elastan numarası

terimlerinin ve karışım tipi x iplik numarası etkileşiminin modele anlamlı katkıları

olduğu görülmektedir. Büküm faktörü ve elastan çekim oranı terimleri ise modele

anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen ana faktör olduklarından dolayı modele dâhil

edilmiştir. Terimlerin modele etki seviyesine baktığımızda, neps hatası için en büyük

etkiyi iplik numarasının oluşturduğu, onu karışım tipinin izlediği görülmektedir.

Neps hatasına en az etkiyi ise, ana faktör olduğu için modele katılan büküm faktörü

yapmıştır.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin neps hatası davranışlarını


Şekil 5.40. Karışım Tipinin İplik Neps Hatası Üzerine Etkisi

Karışım tiplerinin neps hatası üzerindeki etkisini gösteren yukarıdaki model

grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/viskon ipliklerin neps hatası test sonuçları aynı

iplik düzgünsüzlüğünde, ince yer ve kalın yer hatasında olduğu gibi, diğer ipliklerden

daha iyi çıkmıştır.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik neps hatasıyla olan


149




Şekil 5.41. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine Etkisi

150


Şekil 5.42. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine

Etkisi

Şekil 5.43. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Neps Hatası Üzerine

Etkisi

151


Ana faktörlerin, neps hatası ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, üç iplik tipi için de, ana faktör olan iplik numarası ve elastan

numarasının, neps hatası üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu anlaşılmaktadır. Daha

önce verilen ANOVA tablosu değerlendirmesinde de bahsedildiği gibi model için

büküm faktörü ve elastan çekim oranının anlamlı bir etkisi yoktur. Bu durum model

grafiklerinden de görülmektedir. İplik numarasının artması, yani ipliğin incelmesi

iplik üzerindeki neps sayısının ciddi biçimde artmasına sebep olmaktadır. Bu durum

özellikle pamuk ve pamuk-polyester ipliklerinde daha fazla meydana gelmektedir.

Elastan numarasının 44 dtex’den 78 dtex’e çıkması iplik üzerindeki neps sayısında

bir miktar azalma sağlamıştır. Bu durum her üç tip iplik için de geçerlidir.

Seçilen modele göre, neps hatasını ifade eden denklemler, çalışmada



Pamuk için;

Neps (+%200) = -347.59686 + (22.49081 x iplik no) – (10.70316 x büküm faktörü*)

– (0.44389 x elastan no) + (14.38287 x elastan çekim oranı*) (5.16)

Pamuk/Viskon için;

Neps (+%200) = -90.68271 + (6.69896 x iplik no) - (10.70316 x büküm faktörü*) –

(0.44389 x elastan no) + (14.38287 x elastan çekim oranı*) (5.17)


Neps (+%200) = -312.26882 + (22.48611 x iplik no) – (10.70316 x büküm faktörü*)

-(0.44389 x elastan no) + (14.38287 x elastan çekim oranı*) (5.18)

* Büküm faktörü ve elastan çekim oranı, modele istatistiksel olarak anlamlı katkı

yapmadığı halde, ana faktör olduğundan dolayı model denklemine katılmıştır.

152


5.6. İplik Tüylülüğü Test Sonuçları

İplik tüylülüğünün değerlendirilmesinde, daha öncede bahsedildiği şekilde,

iplik için rahatsız edici tüylülük olarak bilinen ve iplik yüzeyinden çıkan 3 mm ve

daha uzun tüylerin toplam sayısı olan S3 değeri kullanılmıştır. Çizelge 5.38’de 16

numara ipliklerin tüylülük (S3) sonuçları, Çizelge 5.39’da 24 numara ipliklerin

tüylülük sonuçları ve Çizelge 5.40’de ise 32 numara ipliklerin tüylülük sonuçları

verilmiştir. Çizelgelerde verilen sonuçlar her iplik tipi için 10 kopsa uygulanan 1’er

testin toplamı olan 10 testin ortalamasıdır. Tüylülük için her iplik grubuna yapılan

10’ar testin sonuçları ekler kısmında tablo şeklinde verilmiştir.

Çizelge 5.38. Ne 16 Numara İpliklerin Tüylülük (S3) Sonuç Tablosu

İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)


(C) 3 A/B/C-1 797 873 675 3,5 A/B/C-2 975 885 598 44 4 A/B/C-3 773 973 602 3 A/B/C-4 867 927 543 3,5 A/B/C-5 822 1045 509

3,5

78 4 A/B/C-6 730 717 565 3 A/B/C-7 845 924 641 3,5 A/B/C-8 710 585 541 44 4 A/B/C-9 835 899 537 3 A/B/C-10 892 806 533 3,5 A/B/C-11 812 821 572

4

78 4 A/B/C-12

16

841 709 450 3 A/B/C-13 760 808 612 3,5 A/B/C-14 806 698 590 44 4 A/B/C-15 614 683 559 3 A/B/C-16 857 799 606 3,5 A/B/C-17 773 714 581

4,5

78 4 A/B/C-18 753 788 510

153



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


24

4,5

78 4 A/B/C-36 462 401 317

154



İplik Num. (Ne)

Büküm Fak. (αe)

Elastan Num. (dtex)

Elastan Çekimi

İplik Kodu

Pamuk (%100)

(A)


(B)



3,5


4


32

4,5

78 4 A/B/C-54 437 336 270

İplik tüylülüğü test sonuçlarının değerlendirmesi kapsamında üç farklı

karışım tipi için iplik tüylülüğü test sonuçları aynı çizgi grafiği üzerinde Şekil


155


TÜYLÜLÜK (S3)

0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

İplik Numune No

S3

%100 Pamuk %50-50 Pamuk- Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.44. İplik Tüylülüğü Toplu Sonuçlar Çizgi Grafiği (Saçılım Grafiği)

İplik tüylülüğü toplu sonuçlarının dağılım grafiği incelendiğinde, 8, 12, 15,

20, 26, 32, 38 ve 53 kodlu iplik numunelerinin diğer ipliklere nazaran daha düşük

tüylülük değerine sahip olduğu göze çarpmaktadır. Tüylülük sonuç tabloları

incelendiğinde bu ipliklerin büyük çoğunlukla 44 dtex elastanla ve 3,5-4 elastan

çekim oranlarıyla üretilen iplikler olduğu görülmektedir. Grafik incelendiğinde 7, 24,

37, 40 ve 52 kodlu ipliklerin de genel olarak daha yüksek tüylülük değerlerine sahip

oldukları görülmektedir. Bu ipliklerin ortak özellikleri ise, birisi hariç diğerlerinin 3

elastan çekimiyle üretilmiş olmalarıdır. Elastan çekimi 3’e düştüğünde iplik

tüylülüğünde grafiksel olarak fark edilir düzeyde artış gözlenmektedir.


ortalama tüylülük test sonuçları çubuk grafiği şeklinde gösterilmiştir.

156


Tüylülük (S3)

803,44 814,11

426,83 407,72

322,11 307,33

473,83 470,89

568,00

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Ne 16 Ne 24 Ne 32

İplik Numarası

S3

%100 Pamuk %50-50 Pamuk-Viskon %50-50 Pamuk-Polyester Şekil 5.45. Ne 16, 24 ve 32 Numara İpliklerin Ortalama Tüylülük Grafiği

İplik tüylülüğü sütun grafiği sonuçları incelendiğinde, iplik numarasının

artmasıyla birlikte tüylülüğün azaldığı görülmektedir. Düz iplikte de olan bu durum,

elastanlı iplik içinde geçerlidir ve iplik inceldikçe, kesitteki lif sayısı azaldığından,

iplik tüylülüğü azalmıştır. Genel olarak pamuk (%100) ipliğinin tüylülük değeri en

yüksek çıkmışsa da, pamuk/viskon (%50/50) ipliğin tüylülük değeri pamuğa yakın

çıkmıştır. Pamuk/polyester (%50/50) ipliğin tüylülük değeri ise en düşük çıkmıştır.

Çizelge 5.41’de iplik tüylülüğü için yapılan istatistiksel analiz çerçevesinde


olarak yazılmıştır. İplik tüylülüğü için önerilen model Lineer modelidir ve

istatistiksel analiz bu modele göre yapılmıştır.

Çizelge 5.41. İplik Tüylülüğü İstatistiksel Model Tablosu


Standart Sapma

R2 Düzeltilmiş R2

Tahmin Edilen R2


157


Çizelge 5.41’deki model tablosu incelendiğinde, kullanılacak modelin

(Lineer) R2 değerinin 0.749 olduğu görülmektedir. Bunun anlamı, kurulan modeldeki


açıklayabildikleridir. Bu durum, iplik tüylülüğü için oluşturulan modelin bağımsız

değişkenler ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi yüksek sayılabilecek bir

doğrulukla ifade ettiğini göstermektedir.





Şekil 5.46’da iplik tüylülüğü için Lineer modeli uygulandığında oluşan sapmaların



DESIGN-EXPERT Plottüylülük


Nor

mal

% p

roba

bilit

y


-2.12 -0.89 0.33 1.56 2.78

1

5

10

2030

50

7080

90

95

99

Nor

mal

Ola

sılık

(%)


Şekil 5.46. İplik Tüylülüğü İçin Normal Dağılım Grafiği

158


Lineer modelinin, iplik tüylülüğü değerlendirmesi için uygun model olduğu






5.42’de Lineer model için ANOVA tablosu verilmiştir.

Çizelge 5.42. İplik Tüylülüğü ANOVA Tablosu

Varyans Kaynağı P Değeri Etki Düzeyi (%) Model <0.0001 Anlamlı Karışım Tipi <0.0001 18.80 İplik Numarası <0.0001 64.17 Büküm Faktörü 0.0004 1.71 Elastan Numarası 0.4975 0.32 Elastan Çekim Oranı 0.0225 1.01

Çizelge 5.42 incelendiğinde, karışım tipi, iplik numarası, büküm faktörü ve

elastan çekim oranı terimlerinin modele anlamlı katkıları olduğu görülmektedir.

Elastan numarası terimi ise modele anlamlı bir katkısı olmamasına rağmen ana faktör

olduğundan dolayı modele dâhil edilmiştir. Terimlerin modele etki seviyesine

baktığımızda, iplik tüylülüğü için en büyük etkiyi iplik numarasının oluşturduğu, onu

karışım tipinin izlediği görülmektedir. İplik tüylülüğüne en az etkiyi ise, ana faktör

olduğu için modele katılan elastan numarası yapmıştır.

3 farklı karışım tipiyle elde edilmiş ipliklerin tüylülük davranışlarını gösteren

model grafiği Şekil 5.47’de verilmiştir.

159


Şekil 5.47. Karışım Tipinin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi

Karışım tiplerinin iplik tüylülüğü üzerindeki etkisini gösteren yukarıdaki

model grafiğinden de görüldüğü gibi pamuk/polyester ipliklerin iplik tyülülük

değerleri diğer ipliklerden daha iyi çıkmıştır.

Kurulan istatistiksel modeldeki ana faktörlerin, iplik tüylülüğüyle olan


için model grafikleri, Şekil 5.49’da pamuk/viskon ipliği için model grafikleri, Şekil


160


Şekil 5.48. Pamuk İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi

Şekil 5.49. Pamuk/Viskon İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi

161


Şekil 5.50. Pamuk/Polyester İpliği İçin Ana Faktörlerin İplik Tüylülüğü Üzerine Etkisi

Ana faktörlerin, iplik tüylülüğü ile ilişkilerini gösteren model grafikleri

incelendiğinde, üç iplik tipi için de, ana faktör olan iplik numarası, büküm faktörü ve

elastan çekim oranının, iplik tüylülüğü üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu

anlaşılmaktadır. Daha önce verilen ANOVA tablosu değerlendirmesinde de

bahsedildiği gibi model için ana faktörlerden birisi olan elastan numarasının iplik

tüylülüğüne anlamlı bir etkisi yoktur. Bu durum model grafiklerinden de

görülmektedir. İplik numarasının artması, yani ipliğin incelmesi iplik tüylülüğünü

ciddi biçimde azaltmaktadır. Bu durum özellikle pamuk ve pamuk/viskon

ipliklerinde ön plana çıkmaktadır. Bükümün ve elastan çekim oranının artması her üç

tip iplikte de tüylülüğü azaltmaktadır.

Seçilen modele göre, iplik tüylülüğünü ifade eden denklemler, çalışmada

kullanılan her karışım tipi için (pamuk, pamuk/viskon, pamuk/polyester) aşağıda


162


Pamuk için;

Tüylülük (S3) = +1496.54060 - (20.69329 x iplik no) - (69.31840 x büküm faktörü)

+ (0.31601 x elastan no*) - (44.43423 x elastan çekim oranı) (5.19)

Pamuk/Viskon için;






* Elastan numarası, modele istatistiksel olarak anlamlı katkı yapmadığı halde, ana


163

6. SONUÇ VE ÖNERİLER Deniz VURUŞKAN

6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yapılan bu tez çalışmasında, bir ring iplik eğirme makinesinin elastan içerikli

kor iplik üretmek üzere modifikasyonu yapılmış, elde edilen yeni sistemin kolayca

çalıştırılabilmesi ve kontrol edilebilmesi adına Türkçe menüye sahip bir bilgisayar

arayüz programı yazılmıştır. Program sayesinde, elastan besleme silindirlerini ve

çekim silindirlerini hareket ettiren servo motorlar tam olarak kontrol edilmektedir.

Bu sayede makine, olabildiğince esnek bir üretime sahip olmuştur. Ardından bu

sistemle, daha önceden belirlenen üç farklı hammadde ile, bazı üretim değişkenleri

değiştirilerek farklı yapılarda elastan içerikli iplikler elde edilmiştir. Bu ipliklere

çeşitli kalite testleri uygulanmış ve sonuçlar Design Expert istatistik paket programı

kullanılarak değerlendirilmiştir. Sonuçta, bazı iplik üretim parametrelerinin, iplik

kalitesi üzerine olan etkileri incelenmiştir.

6.1. Genel Değerlendirme

Tez kapsamında yapılmış olan bu çalışmayla öncelikle, modifikasyonu

yapılan bir makineyi kontrol edebilecek bir bilgisayar programının, tamamen Türkçe

olarak yazılabileceği ve yıllardır yurtdışındaki bazı ülkelerden satın alınan

sistemlerin aslında kendi öz kaynak ve ekiplerimizle meydana getirilebileceği

gösterilmektedir.

Yapılan çalışma sonucu ortaya çıkan sonuçların genel değerlendirmesi

maddeler halinde aşağıda özetlenmiştir.

1. İplik kopma mukavemeti sonuçları incelendiğinde, ipliğin incelmesiyle

(doğrusal yoğunluğunun azalmasıyla), mukavemetinde de bir miktar düşüş

gözlenmektedir. Çalışmada kullanılan 3 farklı hammadde için de bu

geçerlidir. Bu durum literatürde de olan, beklenen bir durumdur. İpliğin

incelmesi, kesitteki lif sayısını azaltmakta ve böylece mukavemette düşüş

meydana getirmektedir. Kurulan istatistiksel model incelendiğinde, model

terimlerinin iplik kopma mukavemetini %98 gibi çok yüksek bir oranda

açıklayabildikleri görülmektedir. Model ana faktörleri olan karışım tipi, iplik

164


numarası, büküm faktörü, elastan numarası ve elastan çekim oranının iplik

kopma mukavemeti üzerine anlamlı etkileri bulunmaktadır. Mukavemete en

büyük etkiyi, karışım tipi yapmaktadır. Polyester ve viskon lifleri, pamukla

karıştırıldıklarında pamuğun mukavemet değerini arttırmaktadır. İplik

numarası faktörünün, iplik kopma mukavemeti üzerine ciddi anlamda etki

ettiği istatistiksel olarak da görülmüştür. Mukavemeti üçüncü olarak etkileyen

faktörün, elastan çekim oranı olduğu görülmüştür. Elastan çekiminin 3’ten

4’e çıkarılması, ipliğin kopma mukavemetinin de fark edilir oranda artmasına

neden olmuştur. Literatüre bakıldığında, elastan çekiminin bir noktaya kadar

artmasının, mukavemet değerlerini arttırdığı çalışmalar mevcuttur. Elastan

numarası 44 dtex’ten 78 dtex’e çıktığında, mukavemet değerinde anlamlı bir

düşüş gözlenmektedir. Bunun sebebinin, iplik içindeki elastanın

kalınlaşmasıyla, ipliğin kesit alanına düşen lif sayısının azalması olduğu

düşünülmektedir. İplik kesit alanındaki lif sayısı azaldığından mukavemet

değeri düşmüştür. Ana faktörlerden bükümün artması ise, beklenildiği gibi

mukavemeti arttırmıştır. Bükümün, belirli sınırlar içerinde artışı, liflerin bir

arada tutulmasına katkı sağlamakta ve bu şekilde mukavemette artış

gözlenmektedir.

2. İpliğin kopma uzamasında, ipliğin incelmesiyle birlikte (doğrusal

yoğunluğunun azalmasıyla), mukavemetle paralel olarak bir miktar düşüş

gözlenmektedir. 3 farklı hammadde için de bu geçerlidir. İpliğin incelmesi,

kesitteki lif sayısını azaltmakta ve böylece uzamada da düşüş meydana

getirmektedir. Kurulan istatistiksel model sonuçları incelendiğinde, model

terimlerinin iplik kopma uzamasını açıklama oranı %94 gibi yüksek bir

orandır. Model ana faktörleri olan karışım tipi, iplik numarası, büküm

faktörü, elastan numarası ve elastan çekim oranının iplik kopma uzaması

üzerine anlamlı etkileri bulunmaktadır. Uzamaya en büyük etkiyi, karışım tipi

yapmaktadır. Polyester ve viskon lifleri, pamukla karıştırıldıklarında

pamuğun mukavemet değerini gibi uzama miktarlarını da arttırmaktadır. İplik

numarasının artması, yani ipliğin incelmesi uzamayı anlamlı bir biçimde

azaltmıştır. Kesitteki lif sayınsın azalması, mukavemeti olduğu gibi uzamayı

165


da doğru orantılı olarak azaltmaktadır. Elastan çekiminin artması, kopma

uzamasını arttırıcı bir etken olarak görülmektedir. Elastan çekimiyle ilgili

yapılan çalışmalarda da, çekim ve mukavemet-uzama arasındaki ilişki bir

noktaya kadar doğru orantılıdır. Elastan numarasının artmasının (elastanın

kalınlaşması), uzamayı her 3 tip iplik içinde anlamlı bir biçimde arttırdığı

görülmektedir. Bu durum mukavemette tam ters şekilde gözlenmiştir. Bunun

sebebi, iplik mukavemetine etki eden faktörün, iplik bünyesindeki lifler,

ancak uzamaya etki eden faktörün merkezdeki elastan olmasıdır. Bu nedenle

elastan numarasında ki artış, yani daha kalın elastan kullanmak, ipliğin

kopma uzamasını artırmaktadır. Büküm faktörünün ise, mukavemette olduğu

gibi, uzamayı da bir miktar arttırdığı görülmektedir.

3. İplik düzgünsüzlüğü değerlerinde, ipliğin incelmesiyle birlikte (doğrusal

yoğunluğunun azalmasıyla), artış gözlenmektedir. Başka bir değişle, iplik

inceldikçe düzgünsüzlüğü artmaktadır. 3 farklı hammadde için de benzer

sonuçlar bulunmuştur. İpliğin incelmesi, kesitteki lif sayısını azaltmakta ve

liflerin merkezdeki elastanın üzerine homojen ve düzgün dağılımını

engellemektedir. Kalın ipliklerde, kesitteki lif sayısının fazla olması, liflerin

daha düzgün ve homojen dağılımı sağlamakta ve böylece düzgünsüzlüğü

azaltmaktadır. Kurulan istatistiksel model incelendiğinde, model terimlerinin

iplik düzgünsüzlüğünü açıklama oranı %99 gibi çok yüksek bir orandır.

Model ana faktörleri olan karışım tipi, iplik numarası, elastan numarası ve

elastan çekim oranının iplik düzgünsüzlüğü üzerine anlamlı etkileri

bulunduğu görülmektedir. Çalışmada kullanılan farklı büküm oranlarının ise,

düzgünsüzlük üzerine istatistiki açıdan bir etki yapmadığı sonucu ortaya

çıkmıştır. Düzgünsüzlüğe en büyük etkiyi, iplik numarası yapmaktadır. İplik

numarası, iplik düzgünsüzlüğünü doğrudan ve en fazla etkileyen faktör olarak

görülmektedir. Düzgünsüzlük açısından ikinci büyük faktör olarak karışım

tipi görülmektedir. %50-50 Pamuk-viskon karışımı iplikler en iyi

düzgünsüzlük sonucunu veren iplik olmuştur. %100 pamuk ise, en kötü

düzgünsüzlük sonucunu vermiştir. Pamuk-viskon ipliğin daha düzgün

sonuçlar vermesi, fitil düzgünsüzlüğünün en iyi olması ve viskonun pamukla

166


olan karışımının daha düzgün olmasıyla açıklanabilir. Elastan çekiminin

artması tüm iplik tiplerinde literatürle paralel olarak azda olsa düzgünsüzlüğü

arttırmış, elastan numarasının artması (elastanın kalınlaşması) ise

düzgünsüzlüğü azda olsa azaltmıştır.

4. İplik hataları sonuçlarına bakıldığında, ince yer, kalın yer ve neps hataları için

ipliğin incelmesiyle hataların arttığı gözlenmektedir. İnce yer ve kalın yerde

%100 pamuk, nepste ise %50-50 pamuk-polyester ipliğinde en fazla hata

görülmektedir. Kurulan istatistiksel modellerdeki terimlerin modeli açıklama

yüzdeleri, ince yer için %93, kalın yer için % 97, neps için % 93 gibi çok

yüksek orandadır. Her üç hata tipi içinde iplik numarasının, yukarıda da

söylendiği gibi modellere en fazla etkiyi yaptığı görülmektedir. İplik

inceldikçe üç hata tipinde de ciddi artış söz konusudur. Diğer bir faktör olan

karışım tipide yine her üç hata içinde istatistiki açıdan anlamlı çıkmıştır.

%50-50 pamuk-viskon ipliği her üç hata tipi için de en iyi sonucu vermiştir.

Elastan numarası, her üç hata tipi için de istatistiki açıdan yine anlamlı

sonuçlar vermiştir. Elastan numarasının 44 dtex’ten 78 dtex’e çıkması üç hata

tipinin de azalmasını sağlamıştır. Elastan çekim oranının artması, kalın yer ve

neps hataları üzerinde anlamlı etkiler yaratmazken, ince yer hatasının bir

miktar artmasını sağlamıştır. Büküm değişimi ise, üç hata tipi içinde anlamlı

bir etki yapmamıştır.

5. İplik tüylülüğü sonuçları değerlendirildiğinde, iplik üzerindeki rahatsız edici

tüylülük diye adlandırılan 3 mm ve daha uzun tüyler için, ipliğin incelmesiyle

birlikte (doğrusal yoğunluğunun azalmasıyla), tüylülükte ciddi miktarda

azalma görülmektedir. Bu azalma, Ne16 numarayla Ne24 numara arasında,

Ne24 ve Ne 32 numara arasından daha fazladır. Kalın iplik kesitinde daha

fazla lif bulunmakta ve bunun sonucu olarak iplik bünyesinden dışarı çıkan lif

ucu sayısı da daha fazla olmaktadır. İplik bünyesindeki elastan varlığının,

özellikle rahatsız edici tüylülüğü azaltıcı bir etki yaptığı literatürde var olan

çalışmalarla açıklanmaktadır. Bu durum, elastanın, geri toparlama gücü ile

bazı lif uçlarını iplik bünyesine dahil ettiği şeklinde açıklanabilir. İpliğin

incelmesiyle, bünyesinde bulunan liflerin merkezdeki elastanla olan

167


etkileşimi artacağı ve bu şekilde tüylülüğünün azalacağı söylenebilir. Kurulan

istatistiksel model sonuçları incelendiğinde, model terimlerinin iplik

tüylülüğünü açıklama oranı %75’dir. Model ana faktörleri olan karışım tipi,

iplik numarası, büküm faktörü ve elastan çekim oranının iplik tüylülüğü

üzerine anlamlı etkileri bulunmaktadır. Tüylülüğü en büyük etkiyi iplik

numarası yapmaktadır. Karışım tipi, tüylülük üzerine anlamlı etki yapan bir

diğer faktördür. %50-50 pamuk-polyester ipliğinin S3 değeri diğer ipliklerden

ciddi oranda düşük ölçülmüştür. İplik bünyesindeki sentetik elyaf varlığı,

tüylülüğü azaltıcı rol oynamıştır. Çalışma sonucunda, iplik bükümünün

tüylülük üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu da görülmektedir. Bükümün

artması, liflerin bir arada daha sıkı bir şekilde tutulduğundan tüylülüğü

azaltmıştır. Son olarak elastan çekimin artması, yani elastanın daha gergin bir

biçimde iplik merkezine gönderilmesi de tüylülüğü azaltıcı etki göstermiştir.

6.2. Sonraki Çalışmalar İçin Öneriler

Yapılan bu tez çalışması esas alınarak gelecekte yapılabilecek çalışmalar için

araştırma önerilerini maddeler halinde sıralamak gerekirse;

1. Öncelikle yapılan yazılım daha da geliştirilip, bazı ek özellikler

eklenebilir.

2. Çalışma gerek hammadde olarak, gerekse aynı hammaddenin farklı

karışım oranları kullanılarak genişletilebilir. Özellikle tekstil

endüstrisinde yeni kullanılmaya başlanılan liflerle, elastan arasındaki

ilişki bu şekilde ortaya konabilir. Aynı hammaddenin farklı karışım

oranlarıyla yapılacak bir çalışmayla, elastanın hammadde üzerindeki

etkisi çok daha net olarak ortaya konabilir.

3. Çalışma farklı üretim sistemleriyle tekrarlanabilir. Her ne kadar

endüstriyel alanda çok fazla kullanılmasa da, rotor veya vortex

makinelerinde bu tarz bir çalışma yapılabilir.

4. İplik numara aralığı genişletilerek çok daha fazla numuneler üretilip,

çok daha kapsamlı tahminleme modelleri ortaya konabilir.

168


5. Farklı iğ hızlarında denemeler yapılarak, iğ hızının etkisi üzerinde

durulabilir.

6. Elde edilen iplikler dokunarak, kumaş özellikleri bakımından ve

ardından boyanarak boya alma özellikleri bakımından

karşılaştırılmaları yapılabilir.

169

KAYNAKLAR

BABAARSLAN, O., BAYKAL, P.D., 1998, Tekstilde İçi Boş İğ Tekniği ile Üretilen

Katlı (Sargı) İplik Çeşitleri ve Uygulama Alanları, Tekstil Teknik Dergisi,

Sayı 163:43-48.

BABAARSLAN, O., 2001, Method of Producing a Polyester/Viscose Core-Spun

Yarn Containing Spandex Using a Modified Ring Spinning Frame, Textile

Research Journal, 71(4):367-371.

BABAARSLAN, O., 2009, Fantezi (Core-spun ve Şantuklu) İplik Üretimi için

Konvansiyonel Ring İplik Eğirme Makinasının Modernizasyonu, Tübitak

Araştırma Projesi Sonuç Raporu, Proje No:107M134, (82s).

BABAARSLAN, O., TÜZÜN Z., 2000, Core-Spun Properties, Textile Asia, 31(12):

29-31.

BABAARSLAN, O., ÇELİK, N., 2002, Polyester/Viscone Core-Spun Yarn

Properties and Core Positioning, Melliand İnternational, 8:105-107.

BABAARSLAN, O., İLHAN, İ., VURUŞKAN, D., 2008, Design And Plc Control of

a Ring Spinning Frame For Producing The Effected Slub And Core-Spun

Yarns, 15th International Conference, STRUTEX, Faculty of Textile

Engineering, Technical University of Liberec, Czech Republic:295-303.

BAYKAL, P.D., 2003, Pamuk/Polyester Karışımı OE Rotor İplik ÖZelliklerinin

Tahmin Edilmesi ve Karışım Optimizasyonu, Doktora Tezi, Çukurova

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü (211s).

ÇELİK, P., BEDEZ ÜTE, T., ÖZDEN, D., ÇÖMLEKÇİ, H., AKKALE, E.C., 2009,

Öz/Manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü İpliklerin İplik

Özelliklerine Etkisi, Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi, 3 (2):29-37.

DEMİRBAŞ, S., 2005, Farklı Elastomerik Elyaf Çeşitlerinin Fiziksel Özelliklerinin

Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, (146s).

170

DHOUIB, A.B., EL-GHEZAL, S., CHEIKHROUHOU, M., 2006, “A Study of the

Impact of Elastane Ratio on Mechanical Properties of Cotton Wrapped

Elastane-Core Spun Yarns”, Journal of the Textile Institute, V:97 (2):167-

172.

http://www20.uludag.edu.tr/~tekstil/seminer/2007.03.05_GurayKIRIK_1.ppt

http://www.diracdelta.co.uk/science/source/f/r/friction/source.html

http://www.freepatentsonline.com/3916078.html

http://www.oerlikontextile.com/Portaldata/1/Resources/saurer_textile_solutions/medi

a_center/Elasto.pdf

http://www.ruoss-kistler.ch/images/Zwirnerei/Lexikon/dd-prinz.jpg

http://www.swicofil.com/images/elsche21.gif

http://www.texparts.de/txpindex41.htm

JIANG, H., PENG, S., 2002, Pre-drafting Multiple of Spandex for spandex/cotton

Core-spun Yarns, Journal of Dong Hua University, 19(1):81-83.

JURG, R., BOHRINGER, A., 1999, Yarns and Fabrics Containing Elastane,

Internatioanl Textile Bulletin, (1): 10-16.

KAKVAN, A., NAJAR, S.S., SAIDI, R.G., NAMIL, M., 2007, Effects of Draw

Ratio and Elastic Core Yarn Positioning on Physical Properties of Elastic

Wool/Polyester Core-Spun Ring Yarns, Journal of the Textile Institute, 98(1):

57-63.

KIM, H.J., YANG, H.W., ZHU, C.H., HUH, Y., 2009, Influence of the Core-sheath

Weight Ratio and Twist on the Tensile Strength of the Ring Core Yarns with

High Tenacity Filaments, Fibers and Polymers, 10(4):546-550.

KUL, E., 2005, Pes/Vis/Elastan İçerikli İplik Tiplerinde Kalite İyileştirici Proses

Çalışmaları ve Dokuma Kumaşlarda Kalite Analizi, Yüksek Lisans Tezi,

Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (176s).

LIN,J.H., CHANG, C.W., 2004, Mechanical Properties of Highly Elastic Complex

Yarns with Spandex Made by a Novel Rotor Twister, Textile Research

Journal, 74(6):480-484.

LOU, C.W., 2005, Process of Complex Core Spun Yarn Containing a Metal Wire,

Textile Research Journal, 75(6):466-473.

171

http://www.atypon-link.com/WHP/loi/joti

http://www.diracdelta.co.uk/science/source/f/r/friction/source.html


http://www.oerlikontextile.com/Portaldata/1/Resources/saurer_textile_solutions/medi

http://www.ruoss-kistler.ch/images/Zwirnerei/Lexikon/dd-prinz.jpg

http://www.swicofil.com/images/elsche21.gif

LOU C.W., CHANG, C.W., LIN, J.H., LEI, C.H., HSING, W.H., 2005, Production

of a Polyester Core-Spun Yarn with Spandex Using a Multi-section Drawing

Frame and a Ring Spinning Frame, Textile Research Journal, 75(5): 395-401.

MAHMOOD, N., JAMIL, N.A., NADEEM, M., SAEED, M.A., 2003, Effect of

Multiple Spinning Variables on the Spinability of Cotton Covered Nylon

Filament Core Yarn, Pakistan Textile Journal, LII(2).

MAVRUZ, S., 2003, Lycralı İplik ve Kumaş Üretim Tekniklerinin İncelenmesi ve

Kalite Kontrolü, Özel Kumaş Konstrüksiyonları Ders Projesi, Çukurova

Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü.

MONTGOMERY, D.C., 2001, Design and Analysis of Experiments, John Wiley &

Sons Inc., New York, USA, (684s).

ÖRTLEK, H.G, 2001, Spandex İçerikli (Lycra®lı) Core-Spun İpliklerin Tüylülük

Özelliklerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü.

ÖRTLEK, H.G., 2006, Influence of Selected Process Variables on the Mechanical

Properties of Core-Spun Vortex Yarns Containing Elastane, Fibres&Textiles

in Eastern Europe, 14(3): 42-44.

ÖRTLEK, H. G., BABAARSLAN, O., 2002, Elastan İçerikli Kombine İplik Üretimi

ve Bu İpliklerin Kullanımında Karşılaşılan Problemler, Tekstil &Teknik

Dergisi, 212:114-138.

ÖRTLEK, H.G., BABAARSLAN, O., 2003, Spandex (Lycra®) İçerikli Core-Spun

İpliklerin (Pes/Viskon) Tüylülük Özelliklerinin İncelenmesi, Uludağ

Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(1):79-91.

ÖZDEMİR, Ö., YEŞİLKÜTÜK, N., 1998, Ring İplik Eğirme Makinelerinde Core

İplik Eğirme Sistemleri-I, Tübitak-Mam Tekstil Enstitüsü SAGEM Teknik

Yayını, 5:5-8.

PRAMANIK, P., PATIL, V.M., 2009, Physical Characteristics of Cotton/Polyester

Core Spun Yarn Made Using Ring andA ir-Jet Systems, AUTEX Research

Journal, 9 (1):14-19.

RIETER BT904 Rotor Spinning Machine Catalogue, (20s).

172

173

SU, C.I., YANG, H.Y., 2004, Structure and Elasticity of Fine Elastomeric Yarns,

Textile Research Journal, 74(12):1041-1044.

SU, C.I., MAA, M.C., YANG, H.Y., 2004, Structure and Performance of Elastic

Core-Spun Yarn, Textile Research Journal, 74(7):607-610.

TAL, J., 1989, Motion Control Applications, Galil Motion Control Inc, USA, (145s).

THE FIBER YEAR 2007/08, 2008, Oerlikon Textile, Issue 8 (82s).

THE FIBER YEAR 2008/09, 2009, Oerlikon Textile, Issue 9 (90s).

USTER STATISTICS 2007, CD, Version 3.2, 2008.

VISWARAJASEKARAN, V., RAGHUNATHAN, K., 2006, An Investigation on the

Physical Properties of Core Yarns, Indian Journal of Fibre&Textile Research,

31(2): 298-301.

VORTEX 861 Spinning Machine Catalogue, (8s).

WEBER, W., 1996, Lycra® Çekirdekli Core İpliklerin Modifiye Edilmiş Ring İplik

Makinalarında Eğrilmesi, Tekstil Maraton Dergisi, 5:85-90.

YAKARTEPE, Z. ve YAKARTEPE, M., 1995, Tekstil Terbiye Teknolojisi

Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul, (312s).

YANG, H.W., KIM, H.J., ZHU, C.H., HUH, Y., 2009, Comparisons of Core Sheath

Structuring Effects on the Tensile Properties of High-Tenacity Ring Core-

Spun Yarns, Textile Research Journal,79 (5):453-460.

YEŞİL, Y., 2003, Farklı Karışımlarda Elastan Lif İçeren Örme Kumaşların

Boyanması ve Haslık Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü (261s).

YEŞİLKÜTÜK, N., 2000, Ring İplik Makinelerinde Sargılı İpliklerin (Core Yarn)

Eğrilmesinde Bazı Üretim Parametrelerinin İplik Özelliklerine Etkilerinin

İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü (73s).

174

ÖZGEÇMİŞ

1978 yılında Gaziantep’te doğdu. İlköğrenimini Gaziantep Akyol İlkokulda,

ortaöğrenimini Gaziantep Anadolu Lisesi’nde tamamladıktan sonra 1996 yılında

Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak Mühendislik Fakültesi Tekstil Mühendisliği

Bölümü’nde başladığı lisans eğitimini 2000 yılında tamamladı. Aynı yıl Gaziantep

Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü’nde yüksek lisans eğitimine başladı. 2001

yılında Gaziantep Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü’nde araştırma görevlisi

olarak atandı. 2003 yılında yüksek lisans eğitimini tamamlamasının ardından, 2004

yılında doktora eğitimi için Çukurova Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü’nde

2547 Sayılı Yükseköğretim Kanununun 35. Maddesine göre geçici olarak

görevlendirildi. Halen bu görevi sürdürmektedir.

175

EKLER

176

EK-1 ELASTAN BESLEME SİLİNDİRLERİ İÇİN MOTOR SEÇİMİNDE

KULLANILACAK GÜÇ HESABI

EK-2 ÇEKİM SİLİNDİRLERİ İÇİN MOTOR SEÇİMİNDE KULLANILACAK

GÜÇ HESABI

EK-3 İPLİK KALİTE TEST SONUÇLARI

EK-4 KULLANICI ARAYÜZ YAZILIMI

EK-1 ELASTAN BESLEME SİLİNDİRLERİ İÇİN MOTOR SEÇİMİNDE KULLANILACAK GÜÇ HESABI Motorun zirve torkunu hesaplamak için; TP= (JM+JL)× α + Tf (1) bağıntısı kullanılacaktır (Tal, 1989). JM : Motorun eylemsizlik momenti (kg.m2) JL : Sürülecek yükün eylemsizlik momenti (kg.m2) α : En büyük ivme değeri (rad/s2) Tf : Sabit sürtünme momenti (Nm) Motorun Eylemsizlik Momenti:

JM değeri, motora ait bir momenttir. Piyasada mevcut ve bu amaçla kullanılan motorların teknik özellikleri incelendiğinde bu moment değerinin 1,51 × 10-4 kg.m2 alınmasına karar verilmiştir. JM = 1,51 × 10-4 kg.m2 Yükün Eylemsizlik Momenti:

Sistemin yük hesabı yapılırken dişliler ihmal edilmiş ve elastan besleme silindiri hesaplanmıştır. Bu silindirin bir tanesi 5 kg ağırlığında kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Silindirler içi boş alüminyum malzemeden yapılmıştır. R = 25 mm r = 20 mm R r

İçi boş silindirin eylemsizlik momenti iç yarıçap ve dış yarıçaptan hareketle aşağıdaki formülle hesaplanır. Sistemde kullanılan elastan besleme silindirlerinin çapı 50 mm. et kalınlığı ise 5 mm. dir.

I = )(21 22 rRm + (2)

I = )02,0025,0)(52(21 22 +× kg

JL=I = 0,005125 kg.m2 177

En Büyük İvme Değeri Hesabı: Maksimum İğ Devri: 10.000 d/dk Minimum Büküm Değeri: 400 t/m olarak alınırsa, makine üretim hızı; L= iğ devri / büküm (3) L= 10.000/400 = 25 metre/dk. olarak hesaplanır. Minimum elastan çekim oranı 1,5 alınacak olursa; Elastan beslemesi 25 metre/ 1,5 = 16,7metre/ dk. olacaktır. Elastan besleme silindiri çevresi = πR = 3,14 × 0,05 = 0,157 metre Maksimum Elastan Besleme Silindiri Devri = 16,7 / 0,157 = 106 d/dk. dır

Açısal Hız = ώ = 30nπ (4)

ώ = 30

14,3106× = 11,1 rd / sn

α = tΔ

Δω = 5,01,11 = 22,2 rd / sn2 (5)

( , makine üzerinde yapılan ölçümler sonucu 0,5 saniye kabul edilmiştir.) tΔ Sürtünme Momenti:

Elastan BobiniW=0,5 kg

30°30°

W

Wy WxElastan Besleme Silindiri

178

Elastan bobinleri, elastan besleme silindirleri üzerine belirli bir açı ile yük bindirmesi yapacaklardır. Bu açı yaklaşık 30° dir. Bu sayede oluşan sürtünme kuvveti ise, sisteme yük olarak yansıyacaktır. Elastan bobininin ağırlığı 0,5 kg. dır.

Wx = W×cos30 = 0,5 × 0,86 = 0,43 kg = 0,43 × 9,81 = 4,22 N Wy = W×cos30 = 0,5 × 0,86 = 0,43 kg = 0,43 × 9,81 = 4,22 N Elastan besleme silindirleri incelendiğinde;

179

fs= W × r × μ (6)

μ = sürtünme katsayısı (metal-nylon arasındaki sürtünme katsayısı 0,25 dir (http://www.freepatentsonline.com/3916078.html, 2009). Bu çalışma için sürtünme katsayısı 0,3 kabul edilmiştir. fs = 4,22 × 0,3 × 0,025 = 0,03165 Nm Toplam 28 adet elastan bobini kullanılacağı için; fs = 28 × 0,03165 = 0,8862 Nm İki silindir için bu rakam iki ile çarpılırsa; fs toplam = 2 × 0,8862 = 1,7724 Nm Toplam Gerekli Tork Hesabı: TP= (JM+JL)× α + Tf TP = (1,51 × 10-4 kg.m2 + 0,005125)×22,2 + 1,7724 TP = 1,89 Nm Gerekli Motor Gücü Hesabı: P = M × ώ (7) P= 1,89 × 11,1 = 20,98 w = 0,021 kw

fs

fs


EK-2 ÇEKİM SİLİNDİRLERİ İÇİN MOTOR SEÇİMİNDE KULLANILACAK GÜÇ HESABI

Motorun zirve torkunu hesaplamak için; TP= (JM+JL)× α + Tf (1) bağıntısı kullanılacaktır (Tal, 1989). JM : Motorun eylemsizlik momenti (kg.m2) JL : Sürülecek yükün eylemsizlik momenti (kg.m2) α : En büyük ivme değeri (rad/s2) Tf : Sabit sürtünme momenti (Nm) Motorun Eylemsizlik Momenti:

JM değeri, motora ait bir momenttir. Piyasada mevcut ve bu amaçla kullanılan motorların teknik özellikleri incelendiğinde bu moment değerinin 1,51 × 10-4 kg.m2 alınmasına karar verilmiştir. JM =1,51x10-4 Sürülecek Yükün Eylemsizlik Momenti:

Dolu silindir için eylemsizlik momenti, 21 . .

2I m r= (kg.m2) (2)

Arka çekim mili için; Uzunluk, m 2,347l =Çap, mm 25∅ =Kütle, kg 8,99m =

Eylemsizlik momenti, 3 2 41 25.8,99.( .10 ) 7,02.102 2arkaI − −= = kg.m2

Çevresel hız, .LV

Top Çekim= (3)

5,21025

.===

enk

enbenba ÇekimTop

LV m/dk

Üretim hızı (L), elastan besleme silindirleri için motor güç hesabında hesaplanmıştı. Makinenin en küçük toplam çekim değeri, makinenin teknik özelliğidir.

180

Silindir devri, .

Vndπ

= (4)

85,31025,0.5,2

.===

ππ dVn enba

enba d/dk

Açısal hız .30

nπω = (5)

33,330

85,31.30.

===ππω enba

enban rd/sn

Açısal ivme, tωα Δ

=Δ

(6)

66,65,0

033,3=

−=

ΔΔ

=tenba

arkaωα rd/sn2

Orta çekim mili için; Uzunluk, m 2,027l =Çap, mm 25∅ =Kütle, kg 7,76m =

Eylemsizlik momenti, 3 2 41 25.7,76.( .10 ) 6,06.102 2ortaI − −= = kg.m2

Ana Çekim= 7,815,1

10==

mKıırıcıÇekmToplamÇeki

Çevresel Hız 87,27,8

25===

enk

enbenbo AnaÇekim

LV m/dk

Silindir devri, .

Vndπ

=

56,36025,0.87,2

.===

ππ dV

n enboenbo d/dk

Açısal hız .30

nπω =

En büyük açısal hız; 83,330

56,36.30.

===ππω enbo

enbon rd/sn

Açısal ivme,tωα Δ

=Δ

66,75,0

083,3=

−=

ΔΔ

=tenbo

ortaωα rd/sn2

181

Dişliler için;

21 . .2

I m r= (7)

m:kütle (kg) r:yarıçap (m)

3 2

11 50.0,29.( .10 )2 2

I −= = 9,06. 10-5 kg.m2

3 22

1 70.0,57.( .10 )2 2

I −= = 3,49. 10-4 kg.m2

3 23

1 75.0,65.( .10 )2 2

I −= = 4,57.10-4 kg.m2

3 24

1 65.0,49.( .10 )2 2

I −= = 2,59. 10-4 kg.m2

3 25

1 130.2,46.( .10 )2 2

I −= = 5,2.10-3 kg.m2

3 26

1 80.0,93.( .10 )2 2

I −= = 7,44.10-4 kg.m2

Toplam eylemsizlik momenti: JL0= 8,41.10-3 kg.m2 olur. 182

Motora yansıyacak eylemsizlik momentleri ise;

0

2L

L

JJ

n= (8)

JL : Motora yansıyan eylemsizlik momenti JL0 : Gerçek yük (yukarıda hesaplandı) n : Redüktör iletim oranı

Buradan motora yansıyan eylemsizlik momentinin n2 kat azalacağı

görülmektedir (Tal, 1989). Çalışma kapsamında redüktörsüz ve üç farklı iletim oranına sahip redüktör (1,46-3-9) için hesaplamalar yapılmıştır. Amaç, uygun olan motor ve redüktörü seçmektir.

1:1i = için; 0

33

2 2

8, 41.10 8,41.101

LL

JJ N

n

−−= = = m

1, 46 :1i = için; 3

32

8, 41.10 3,95.101, 46LJ N

−−= = m

3 :1i = için; 3

42

8, 41.10 9,34.103LJ N

−−= = m

9 :1i = için; 3

42

8, 41.10 1,04.109LJ N

−−= = m

En Büyük İvme Değeri Hesabı:

iZZnn arkamotor .

6

5= (9)

Narka, daha önce 4 numaralı denklemde hesaplanmıştı. Bu değer, 9 numaralı

eşitlikte yerine koyulursa;

1:1i = için;

dkdnmotor /67,6011.

214085,31 ==

1, 46 :1i = için;

dkdnmotor /58,88146,1.

214085,31 ==

3 :1i = için;

dkdnmotor /01,18213.

214085,31 ==

183

9 :1i = için;

dkdnmotor /03,54619.

214085,31 ==

İvme değerleri, daha öncede bahsedildiği gibi, makinenin söz konusu temel

hızlara ulaşma süresi 0,5 saniye kabul edildiğinden aşağıdaki şekilde hesaplanır.

..30

30.

nw nt t t

ππα Δ

= = =Δ Δ Δ

1:1i = için;

70,12)5,0.(30

.67,60==

πα rd/s2

1, 46 :1i = için;

54,18)5,0.(30

.58,88==

πα rd/s2

3 :1i = için;

10,38)5,0.(30

.01,182==

πα rd/s2

9 :1i = için;

30,114)5,0.(30

.03,546==

πα rd/s2

Sürtünme Momenti: Baskı tabancalarından kaynaklı sürtünme momentleri; Baskı silindirleri ile çekim milleri arasındaki (çelik-kauçuk) kayma sürtünme katsayısı μ =0,3-0,6 arasında, statik sürtünme katsayısı ise μ =0,6-0,9 arasında değişmektedir (http://www.diracdelta.co.uk/science/ source/f/r/friction/source.html, 2009). Çalışma kapsamında bu değerlerin ortalaması olan μ=0,6 katsayısı kullanılmıştır. Baskı manşonları ile çekim millerinin belli bir açı ile aşağıya doğru eğimli bir çizgi doğrultusunda yerleşmişlerdir. Bu eğim açısı hesaplamalarda çok az fark yaratacağından dolayı, işlemleri sadeleştirmek amacıyla ihmal edilmiştir.

184

http://www.diracdelta.co.uk/science/

Şekil 1. Baskı manşonu ve çekim mili kuvvet analizi

Arka çekim mili için;

Kullanılan baskı tabancası basıncı arka çekim mili için 12-16 daN arasında değişmektedir (http://www.texparts.de/txpindex41.htm, 2009). Çalışma kapsamında baskı tabancalarının arka çekim mili için basıncı ortalama değer olan 14 daN alınmıştır. F=14 daN = 140 N (2 iğ için) (10 N = 1 daN)

Toplam iğ sayısı 56 olup makinenin bir yanında 28 iğ vardır. Böylece, makinenin bir yanı için F baskı kuvveti toplamı;

∑ == 1960140228F N olacaktır.

Baskı silindirlerinin ağırlığından kaynaklanan kuvvet, gr (2 iğ için) 140W =

28 140. . 1,2 1000

W = =∑ 96 kg

Kütleden kaynaklanan kuvvet; . (10) W m g= . 1,96.9,81 19, 23W m g= = =∑ N

185

http://www.texparts.de/txpindex41.htm

23,197923,191960 =+=+= ∑∑ WFNSürtünme kuvveti, .sf Nμ= (11) 54,118723,19796,0. =×== Nf s μ Toplam moment, .M I α=∑ (12)

Şekil 1 ‘de kesit şeması görülen görülen çekim mili ve baskı silindirleri için

aşağıdaki bağıntılar yazılabilir.

. .O arka s arka arkaM M f r I α= − =∑

66,6.10.02,7)10225(54,1187 43 −− =×−=∑ arkaO MM

Arka silindiri döndürmek için gerekli moment; Marka= 14,85 Nm bulunur. Orta çekim mili için;

Kullanılan baskı tabancası basıncı orta çekim mili için 10-14 daN arasında değişmektedir (http://www.texparts.de/txpindex41.htm). Çalışma kapsamında baskı tabancalarının orta çekim mili için basıncı ortalama değer olan 12 daN alınmıştır. F=12 daN = 120 N (2 iğ için) (10 N = 1 daN)

Toplam iğ sayısı 56 olup makinenin bir yanında 28 iğ vardır. Böylece, makinenin bir yanı için F baskı kuvveti toplamı;

∑ == 1680120228F N

Baskı silindirlerinin ağırlığından kaynaklanan kuvvet,

288W = gr (2 iğ için)

28 288. . 4,0322 1000

W = =∑ kg

. 4,032.9,81 39,6W m g= = =∑ N

N 6,17196,391680 =+=+= ∑∑ WFN

186

Sürtünme kuvveti,

187

. sf Nμ= 76,10316,17196,0. =×== Nf s μ Toplam moment, .M I α=∑

Şekil 1 ‘de kesit şeması görülen görülen çekim mili ve baskı silindirleri için

aşağıdaki bağıntılar yazılabilir.

. .O orta s orta ortaM M f r I α= − =∑

66,7.10.06,6)10225(76,1031 43 −− =×−=∑ ortaO MM

Burada, apron kalınlığı ihmal edilmiştir. Orta silindiri döndürmek için gerekli

moment; Morta= 12,9 Nm bulunur.

Sürülecek yükün ve eylemsizlik momentlerinin redüktör üzerinden motora yansıyan miktarları aşağıdaki şekilde hesaplanabilir:

Aşağıda açıklanmış olan kuvvet analizi yapılırken, servo motorun tahrik kuvvetini çekim silindirlerine ileten tüm dişliler ayrı ayrı ele alınmıştır. Rijit cisimler olan dişlilerin düzlemsel hareket yaptığı, düzlemsel levhalar halinde ve simetrik yapıda oldukları kabul edilebilir. Bu durumda dinamik denge halinde ağırlık merkezi etrafında dönmekte olan cisme etkiyen dış kuvvetlerin momentleri toplamı cismin eylemsizlik momenti ile açısal ivmesinin çarpımına eşittir. Bu durum genel olarak daha önce de verilen 12 nolu eşitlik ile ifade edilmektedir (Beer ve Johnston, 1979). 12 nolu eşitlik tüm dişlilere uygulanmak suretiyle kinematik analizler yapılmış ve sistemi durur halden en büyük hıza 0,5 sn içinde (yani ana motorun makineyi çalışır duruma getirmesi için gereken süre içinde) en büyük çalışma hızına çıkarması için motorun uygulaması gereken moment değerine ulaşılmıştır. Dişlilerin kinematik analizi aşağıda açıklanmıştır. Tüm analizlerde saat yönünün tersi pozitif olarak kabul edilmiştir. Analizler için dişlilerin yarıçapları ve eylemsizlik momentleri daha önce hesaplandığından, burada öncelikle açısal ivmenin hesaplanması gerekmektedir. Dişlilerin maksimum dönüş hızları;

nZ1 = 36,56 d/dk (orta çekim silindirinin maksimum hızı)

dkdZZnn ZZ /73,24

3423.56,36.

2

112 ===

73,2423 == ZZ nn d/dk

dkdZZ

nn ZZ /71,323141.73,24.

4

334 ===

71,3245 == ZZ nn

dkdZZ

nn ZZ /30,622140.71,32.

6

556 ===

Dişlilerin açısal hızları; Açısal hız,

.30

nπω = (rd/s)

n:dönüş hızı (d/dk)

srd /83,330

56,36.1 ==

πω

srd /59,230

73,24.2 ==

πω

srd /59,230

73,24.3 ==

πω

srd /42,330

71,32.4 ==

πω

srd /42,330

71,32.5 ==

πω

srd /52,630

30,62.1 ==

πω

Dişlilerin açısal ivmeleri; Açısal ivme,

tωα Δ

=Δ

(rd/s2) olduğuna göre,

2

1 /66,75,0

83,3 srd==α

22 /18,5

5,059,2 srd==α

23 /18,5

5,059,2 srd==α

24 /84,6

5,042,3 srd==α

25 /84,6

5,042,3 srd==α

26 /04,13

5,052,6 srd==α

188

Şekil 4.12. 1 nolu dişli (Z1, helisel) için kuvvet analizi

2,1 1 1 1. .O t ortaM F r M I α= − =∑

NFt 5161,2 =

ortaM : Orta çekim milini döndürmek için uygulanması gereken moment

Ft 2,1 : Z2 dişlisinden Z1 dişlisine aktarılan kuvvet


1,2 2 2 2 2. .B tM F r M I α= − = −∑

NmM 06,182 =

2M : Z2 dişlisine mekanizmayı döndürmek için uygulanması gereken moment

Ft 1,2 : Z1 dişlisinin Z2 dişlisine karşı koyma kuvveti (Ft 2,1 = Ft 1,2)


189

Z2 ve Z3 dişlileri aynı eksen üzerinde, aynı mile bağlı olarak dönmektedir.

Bu yüzden Z2 ve Z3 ‘e uygulanan momentler birbirine eşit kabul edilmiştir.

06,1823 == MM Z3 dişlisini döndürecek M3 momentini oluşturmak için gerekli olan Z4’ten

Z3’e aktarılması gereken Ft 4,3 kuvveti aşağıdaki şekilde bulunur.

190

33 4,3 3 3. .C tM M F r I α= − = −∑

NFt 6,4813,4 =

3M : Z2 dişlisini döndürmek için gerekli olan ya da Z3 dişlisini döndürmeme yönünde etki eden moment


Z4 dişlisini döndürmek için yani Z4 dişlisinden Z3 dişlisine Ft 4,3 kuvvetini

aktarmak için uygulanması gereken moment M4 momenti aşağıdaki şekilde bulunmuştur. 4 3,4 4 4. .C t arkaM M F r M I 4α= − − =∑

NmM 5,304 =

4M : Z4 dişlisine sistemi döndürmek için uygulanması gereken moment

Şekil 4.16. 5 nolu dişli (Z5, düz dişli kasnak) için kuvvet analizi

NmMM 5,3045 ==

6,5 5 5 5 5. .D tM F r M I α= − =∑

NFt 23,4695,6 =

5M : Z5 dişlisine sistemi döndürmek için uygulanması gereken moment

Şekil 4.17. Z6 dişli kasnak kuvvet analizi

6,5 5,6t tF F= Servo motor miline gelecek olan en büyük moment olan 6M momenti

aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır.

5,6 6 6 6 6. .E tM F r M I α= + =∑

NmM 76,186 = Motora gelen yükü azaltarak motor maliyetini düşürmek için motor çıkışına

redüktör koymak böyle sistemlerde çokça uygulanmaktadır. 6M momenti bir redüktörden geçerek iletildiği taktirde motora gelen yük azalmaktadır. Motora yansıyan sürtünme moment değeri değişik iletim (redüktör) oranları için aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.

0f

f

TT

n= (13)

(verimlilik %100 kabul edilmiştir)

Tf : Motora yansıyan sürtünme momenti Tf0 : Sürülen yükün torku n : Redüktör iletim oranı

191

Buradan motora yansıyan sürtünme momenti n kat azalacağı görülmektedir (Tal, 1989).

1:1i = için;

77,18177,180 ===

nT

T ff Nm

1,46 :1i = için;

86,1246,177,180 ===

nT

T ff Nm

3:1i = için;

26,6377,180 ===

nT

T ff Nm

9 :1i = için;

09,2977,180 ===

nT

T ff Nm

Toplam Gerekli Tork Hesabı:

Bu durumda motor için gerekli moment aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.

( ).p M LT J J Tfα= + +

1:1i = için;

NmTp 88,1887,187,12).10.41,810.51,1( 34 =++= −− 1, 46 :1i = için;

NmTp 94,1286,1254,18).10.95,310.51,1( 34 =++= −− 3 :1i = için;

NmTp 30,626,610,38).10.34,910.51,1( 44 =++= −− 9 :1i = için;

NmTp 12,209,230,114).10.04,110.51,1( 44 =++= −− Gerekli Motor Gücü Hesabı:

Değişik “ ” değerleri için gerekli motor gücü değerleri aşağıdaki şekilde hesaplanır. Motor devri değerleri 9 numaralı eşitlikle hesaplanmıştır.

i

.. .30nP M w M π

= = (14)

1:1i = için;

kwwattP 120,089,11930

.67,60.88,18 ===π

1, 46 :1i = için;

kwwattP 120,097,11930

.58,88.94,12 ===π

3 :1i = için; 192

kwwattP 120,002,12030

.01,182.30,6 ===π

9 :1i = için;

kwwattP 121,016,12130

.03,546.12,2 ===π

En ideal hız azaltma (redüktör iletim) oranı motora yansıyan sürülecek yüke

ait eylemsizlik momenti ile motorun eylemsizlik momentinin eşit olmasını sağlayan

orandır (Tal, 1989).

0L

M

Jn

J= (15)

JL0 : Gerçek yük

46,710.51,110.41,8

4

3

== −

−

n bu sistem için en ideal redüktör oranıdır.

Değişik redüktör iletim oranlarına göre hesaplanan motor moment ve güç değerleri;

i Gerekli motor momenti(Nm)

Gerekli motor gücü (kw)

1:1 18,88 0,120 1,46:1 12,94 0,120

3:1 6,30 0,120 9:1 2,12 0,121

193

194

Pamuk İpliği (%100) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm) İplik Kodu

1. Test 2. Test 3. Test 4. Test 5. Test Ortalama

A1 14.48 13.43 13.93 14.61 14.18 14.13 A2 14.43 14.98 14.57 14.59 14.03 14.52 A3 14.38 15.79 15.27 15.74 14.28 15.09 A4 11.97 12.06 11.63 13.91 12.39 12.39 A5 13.17 13.48 13.83 14.12 13.39 13.60 A6 14.17 13.80 14.27 14.79 14.83 14.37 A7 15.60 16.42 15.45 15.15 16.04 15.73 A8 15.77 15.93 16.17 16.89 15.95 16.14 A9 17.21 16.16 16.82 17.00 16.43 16.72 A10 14.41 14.29 14.53 15.13 14.10 14.49 A11 13.70 15.60 14.95 14.44 15.18 14.78 A12 15.69 15.36 15.68 16.48 16.03 15.85 A13 16.73 15.48 15.51 16.74 16.00 16.09 A14 16.29 15.80 16.08 16.75 15.81 16.15 A15 16.73 17.27 16.71 17.91 16.86 17.09 A16 15.01 14.67 15.02 14.87 15.44 15.00 A17 15.29 14.92 15.52 15.10 14.43 15.05 A18 15.26 16.43 16.78 15.42 15.45 15.87 A19 12.87 13.25 12.60 13.10 12.00 12.76 A20 11.54 13.79 12.65 13.43 13.58 13.00 A21 14.04 14.30 13.05 14.07 13.67 13.83 A22 11.42 10.98 11.78 11.80 11.12 11.42 A23 12.95 12.36 12.95 12.91 13.15 12.86 A24 12.18 12.90 13.49 13.36 13.12 13.01 A25 13.84 12.51 13.24 13.18 12.84 13.12 A26 14.33 15.02 14.15 13.61 14.41 14.30 A27 15.43 14.60 14.21 15.12 15.40 14.95 A28 12.76 12.75 11.64 11.90 12.02 12.21 A29 14.40 12.43 13.20 13.49 13.03 13.31 A30 14.24 14.12 15.23 13.53 14.50 14.32 A31 14.85 12.41 14.13 14.74 14.28 14.08 A32 15.36 15.66 15.35 14.98 14.44 15.16 A33 16.98 16.51 15.83 17.23 16.25 16.56 A34 13.55 12.09 12.32 12.49 12.63 12.62 A35 13.66 13.86 14.25 13.16 13.20 13.63 A36 14.89 13.97 14.89 13.67 13.01 14.09 A37 13.09 11.07 11.46 11.37 11.21 11.64 A38 12.38 11.85 11.42 12.61 12.15 12.08 A39 13.79 13.23 12.46 12.53 13.07 13.01 A40 10.49 10.02 6.39 10.65 10.42 9.59 A41 10.80 11.12 9.88 10.08 10.84 10.54 A42 11.35 11.68 11.43 12.29 12.57 11.86 A43 12.28 12.41 12.27 12.00 12.04 12.20 A44 13.18 12.74 13.90 13.97 12.62 13.28 A45 14.62 14.75 14.80 15.62 14.50 14.86 A46 10.72 10.20 11.38 10.35 10.56 10.64 A47 10.70 11.69 11.70 11.27 12.40 11.55 A48 12.33 12.64 11.61 11.82 12.05 12.09 A49 11.82 12.96 11.49 12.42 11.70 12.08 A50 14.54 13.77 14.51 14.70 15.18 14.54 A51 15.47 15.88 15.45 14.93 15.72 15.49 A52 11.33 11.73 10.91 10.46 11.91 11.27 A53 11.42 12.89 12.46 10.77 11.91 11.89 A54 13.66 13.23 14.01 14.47 13.73 13.82

EK-3 İPLİK KALİTE TEST SONUÇLARI

195

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm) İplik Kodu


B1 14.82 13.57 13.24 13.71 14.55 13.98 B2 16.25 14.84 14.75 14.56 14.88 15.05 B3 15.75 14.68 14.59 15.05 15.53 15.12 B4 13.74 13.55 12.85 12.47 13.24 13.17 B5 14.39 14.17 13.56 13.83 14.34 14.06 B6 15.09 14.46 15.06 14.06 15.51 14.83 B7 15.19 15.56 14.37 14.83 14.08 14.81 B8 15.87 16.03 15.35 15.15 15.65 15.61 B9 15.56 15.74 15.42 15.65 15.23 15.52 B10 14.66 14.64 14.12 13.81 13.72 14.19 B11 14.68 14.43 14.38 14.83 14.99 14.66 B12 16.13 15.54 14.76 15.02 15.51 15.39 B13 15.38 15.56 15.64 15.12 14.67 15.27 B14 15.58 16.23 15.10 15.21 16.24 15.67 B15 16.71 16.67 15.82 15.93 15.40 16.10 B16 14.14 14.34 13.78 14.24 14.20 14.14 B17 15.16 14.78 14.49 14.26 14.27 14.59 B18 15.52 15.75 15.16 14.79 15.49 15.34 B19 14.31 13.25 13.24 13.38 13.17 13.47 B20 14.18 14.28 14.12 13.98 13.79 14.07 B21 14.77 14.74 13.29 13.98 15.39 14.44 B22 13.51 13.41 12.48 12.11 12.17 12.74 B23 13.19 13.24 12.71 12.85 13.42 13.08 B24 14.27 14.48 13.48 14.02 13.96 14.04 B25 14.47 14.40 14.31 14.40 13.78 14.27 B26 15.62 14.27 14.34 13.75 14.56 14.51 B27 15.71 15.46 15.58 14.47 14.81 15.21 B28 12.18 13.13 12.65 12.90 12.82 12.74 B29 14.47 13.60 12.89 13.02 13.15 13.43 B30 15.00 14.83 13.96 15.00 14.37 14.63 B31 14.02 14.16 14.08 14.53 15.07 14.37 B32 15.30 14.98 13.60 14.22 15.18 14.66 B33 16.14 16.34 15.05 15.13 15.49 15.63 B34 14.05 13.32 12.03 13.81 13.12 13.26 B35 14.21 13.86 12.86 13.22 13.14 13.46 B36 15.10 14.15 14.37 14.37 14.85 14.57 B37 13.17 12.83 12.37 12.64 11.87 12.58 B38 14.79 14.63 14.39 12.82 13.02 13.93 B39 14.36 13.65 14.63 13.64 13.05 13.86 B40 11.51 12.48 11.34 13.01 12.19 12.11 B41 12.34 12.47 12.19 12.70 12.20 12.38 B42 13.74 13.75 14.47 12.63 13.36 13.59 B43 14.24 13.00 13.56 12.73 13.94 13.49 B44 14.33 14.45 13.70 13.78 14.00 14.05 B45 14.57 14.65 15.55 14.52 14.30 14.72 B46 12.05 11.98 13.33 11.93 11.04 12.07 B47 13.04 13.59 13.33 12.61 13.58 13.23 B48 13.99 14.10 14.36 13.58 14.14 14.04 B49 12.89 12.75 13.39 13.87 12.05 12.99 B50 15.33 15.57 15.78 14.92 14.34 15.19 B51 15.64 15.65 16.00 15.69 14.93 15.58 B52 12.92 12.53 12.76 11.91 12.18 12.46 B53 13.25 13.18 12.57 12.74 12.95 12.94 B54 13.75 13.41 14.35 14.37 13.42 13.86

196

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kopma Mukavemeti Test Sonuçları (Rkm) İplik Kodu


C1 20.80 21.32 19.11 19.82 18.95 20.00 C2 19.85 20.64 21.95 21.77 21.57 21.16 C3 20.46 21.49 21.80 21.01 22.09 21.37 C4 18.42 19.24 20.93 20.05 19.07 19.54 C5 18.75 19.19 20.51 19.49 20.09 19.61 C6 21.61 21.91 20.63 20.95 19.79 20.98 C7 22.30 21.09 21.73 20.89 19.92 21.19 C8 19.99 20.35 21.55 21.20 21.14 20.84 C9 21.15 22.06 22.81 22.48 23.43 22.39 C10 20.57 20.56 19.45 19.78 17.74 19.62 C11 19.45 20.45 21.75 19.73 20.37 20.35 C12 20.23 20.54 21.52 21.22 21.50 21.00 C13 20.65 20.67 20.69 19.29 19.81 20.22 C14 21.56 21.80 21.10 20.32 20.78 21.11 C15 21.18 21.91 22.99 21.14 22.58 21.96 C16 20.18 20.10 20.51 19.21 19.12 19.82 C17 19.33 19.69 20.84 20.33 20.92 20.22 C18 19.05 20.66 21.29 20.98 21.49 20.69 C19 17.97 18.06 18.57 18.78 18.06 18.29 C20 19.06 19.40 18.22 19.19 19.87 19.15 C21 18.71 18.78 20.88 20.23 19.14 19.55 C22 17.61 16.23 16.73 17.04 17.03 16.93 C23 16.90 18.64 18.66 17.94 18.35 18.10 C24 19.95 12.80 20.04 19.40 19.04 18.25 C25 18.28 18.80 18.89 18.62 19.10 18.74 C26 19.30 19.42 19.87 20.54 19.35 19.70 C27 19.23 20.59 21.58 21.20 20.33 20.59 C28 16.68 16.96 18.71 17.93 19.19 17.90 C29 18.56 18.14 18.97 20.19 19.38 19.05 C30 20.19 20.43 20.97 20.18 20.87 20.53 C31 17.86 18.40 20.27 18.95 19.14 18.92 C32 19.52 20.08 20.65 20.54 21.65 20.49 C33 20.11 20.42 20.84 20.40 20.29 20.41 C34 17.79 17.43 17.88 17.52 17.37 17.60 C35 18.70 17.90 19.24 18.42 20.45 18.94 C36 18.54 19.42 19.51 19.45 19.39 19.26 C37 16.67 17.66 17.87 17.28 16.94 17.28 C38 17.55 17.16 18.71 18.43 19.22 18.22 C39 20.07 19.90 21.78 20.50 20.13 20.47 C40 16.21 14.58 14.62 13.87 14.84 14.83 C41 16.31 16.48 17.46 18.15 15.57 16.80 C42 18.87 19.61 17.92 18.19 19.14 18.75 C43 17.30 18.23 18.84 17.90 20.01 18.46 C44 18.20 19.11 19.88 19.28 19.67 19.23 C45 21.34 21.92 21.20 20.73 20.16 21.07 C46 16.25 15.29 17.54 16.35 16.06 16.30 C47 15.63 16.63 15.98 16.87 17.26 16.48 C48 18.57 18.54 18.61 17.59 18.70 18.40 C49 18.83 18.64 17.71 17.61 19.31 18.42 C50 18.85 18.50 18.25 19.11 19.44 18.83 C51 20.03 19.08 20.39 20.43 20.43 20.07 C52 16.53 17.11 16.40 15.65 16.15 16.37 C53 16.08 17.23 19.22 16.39 15.77 16.94 C54 17.98 19.21 18.49 18.58 19.96 18.85

197

Pamuk İpliği (%100) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%) İplik Kodu


A1 7.5 7.35 7.47 7.55 7.31 7.44 A2 7.82 7.75 7.86 7.84 7.61 7.77 A3 7.73 8.32 7.96 8.25 7.90 8.03 A4 7.30 7.25 7.10 7.89 7.56 7.42 A5 7.59 7.88 7.85 7.97 7.53 7.76 A6 8.29 7.99 8.22 8.34 8.12 8.19 A7 8.11 8.15 7.97 7.76 8.01 8.00 A8 8.44 8.22 8.52 8.37 8.35 8.38 A9 8.99 8.79 8.87 8.66 8.96 8.85 A10 9.10 8.57 8.33 8.40 8.22 8.53 A11 8.62 9.26 9.11 8.95 9.07 9.00 A12 9.64 9.58 10.10 9.97 9.85 9.83 A13 8.41 8.21 8.08 8.39 8.24 8.26 A14 9.25 9.02 9.01 9.23 9.00 9.10 A15 8.88 9.18 9.14 9.10 8.91 9.04 A16 9.41 9.48 9.66 9.76 9.45 9.55 A17 9.65 9.55 9.86 9.45 9.03 9.51 A18 10.67 10.64 10.89 10.13 10.18 10.50 A19 5.89 6.34 5.81 5.96 5.65 5.93 A20 6.10 6.55 6.08 6.36 6.30 6.28 A21 6.45 7.00 6.04 6.66 6.41 6.51 A22 6.61 6.60 6.87 7.06 6.73 6.77 A23 7.19 7.57 7.76 7.55 7.23 7.46 A24 8.19 8.34 8.89 8.37 8.13 8.38 A25 6.63 6.03 6.51 6.23 6.37 6.36 A26 6.99 6.84 6.57 6.43 6.90 6.75 A27 7.43 7.09 7.45 7.20 7.43 7.32 A28 7.53 7.10 6.71 7.29 6.91 7.11 A29 7.98 7.71 8.05 8.32 7.80 7.97 A30 9.26 9.37 10.08 9.52 9.90 9.63 A31 7.06 6.81 6.69 7.54 6.86 6.99 A32 7.37 7.84 7.62 7.50 7.36 7.54 A33 8.42 8.17 8.18 8.44 7.95 8.23 A34 7.77 7.44 7.48 7.44 7.55 7.54 A35 7.51 8.02 7.88 7.79 7.72 7.79 A36 8.59 8.40 8.91 8.15 7.89 8.39 A37 6.12 5.93 5.89 5.38 5.86 5.84 A38 3.43 3.38 3.09 3.51 3.19 3.32 A39 6.80 6.76 6.07 6.84 5.90 6.47 A40 5.48 5.66 5.69 6.05 5.57 5.69 A41 7.16 6.81 5.87 6.36 6.72 6.59 A42 7.97 8.13 7.47 7.59 8.71 7.97 A43 3.48 3.29 3.34 3.17 3.37 3.33 A44 6.22 6.30 6.08 6.42 6.19 6.24 A45 7.39 7.66 7.69 7.60 7.44 7.56 A46 6.65 6.73 6.30 6.72 6.80 6.64 A47 6.67 7.60 6.81 6.45 7.18 6.94 A48 8.55 8.67 7.63 7.21 8.39 8.09 A49 6.19 6.59 6.31 6.23 5.52 6.17 A50 4.35 4.17 4.48 4.42 4.53 4.39 A51 4.80 4.80 4.59 4.54 4.64 4.67 A52 3.47 3.62 3.24 3.00 3.61 3.39 A53 3.20 3.69 3.47 3.00 3.35 3.34 A54 9.19 8.14 9.57 9.19 9.56 9.13

198

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%) İplik Kodu


B1 9.12 9.19 8.87 9.05 9.17 9.08 B2 9.63 8.89 9.43 9.55 9.22 9.34 B3 10.33 9.22 9.67 9.82 9.63 9.73 B4 9.54 8.98 9.33 9.36 9.21 9.28 B5 9.46 9.66 9.60 9.73 9.93 9.68 B6 10.21 9.64 10.63 10.22 10.51 10.24 B7 8.68 9.21 8.98 8.95 8.88 8.94 B8 9.83 9.48 9.46 9.41 9.31 9.50 B9 9.64 9.73 9.69 10.20 9.88 9.83 B10 9.84 9.94 10.00 9.62 9.52 9.79 B11 10.28 10.70 10.21 10.75 10.55 10.50 B12 11.42 10.97 10.82 11.06 11.34 11.12 B13 9.65 9.38 9.75 9.49 9.33 9.52 B14 10.68 10.57 10.36 10.58 10.69 10.58 B15 10.27 9.98 9.58 10.41 9.91 10.03 B16 10.91 10.76 10.31 10.82 10.35 10.63 B17 11.64 10.77 11.02 10.68 10.90 11.00 B18 12.14 11.96 12.14 12.01 12.03 12.06 B19 7.60 7.54 7.19 7.54 7.18 7.41 B20 8.11 7.40 7.90 7.87 7.93 7.84 B21 8.38 8.79 8.34 8.24 8.36 8.42 B22 8.91 9.32 7.84 8.24 7.93 8.45 B23 9.19 9.58 9.19 9.52 9.23 9.34 B24 9.84 10.64 9.93 10.32 10.03 10.15 B25 7.54 7.69 8.11 7.83 7.40 7.71 B26 8.52 8.26 8.35 8.17 8.54 8.37 B27 9.15 9.39 9.52 8.73 9.01 9.16 B28 8.53 8.92 8.28 8.60 8.87 8.64 B29 10.42 9.91 9.58 9.38 9.51 9.76 B30 10.90 10.90 10.79 11.58 11.18 11.07 B31 8.09 8.00 8.28 8.47 8.46 8.26 B32 9.07 8.98 8.48 8.91 8.81 8.85 B33 10.21 9.75 9.25 9.30 9.40 9.58 B34 9.43 9.12 8.36 9.38 8.83 9.02 B35 9.95 10.24 9.06 9.38 9.86 9.70 B36 10.19 9.92 9.55 9.75 10.41 9.97 B37 8.02 7.69 7.47 7.37 7.58 7.63 B38 8.25 8.48 7.69 7.83 8.07 8.06 B39 8.14 8.53 8.75 8.25 8.33 8.40 B40 7.56 7.94 7.23 7.77 7.85 7.67 B41 8.74 8.67 8.91 8.85 7.94 8.62 B42 10.16 9.27 9.47 9.06 9.48 9.49 B43 7.89 7.63 7.55 7.30 7.67 7.61 B44 8.35 8.33 7.42 7.88 7.64 7.92 B45 8.95 8.55 8.97 8.55 8.47 8.70 B46 8.53 8.13 8.42 7.86 7.53 8.09 B47 8.98 9.06 9.01 8.50 9.18 8.94 B48 10.01 10.18 10.00 10.31 10.31 10.16 B49 8.41 7.84 7.86 8.47 7.09 7.94 B50 5.77 6.28 6.18 5.82 5.71 5.95 B51 6.33 6.33 6.52 6.39 5.99 6.31 B52 5.52 5.51 5.34 5.01 5.32 5.34 B53 5.73 5.30 4.99 4.93 5.36 5.26 B54 9.63 9.67 10.41 10.67 9.89 10.06

199

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kopma Uzaması Test Sonuçları (%) İplik Kodu


C1 11.27 11.16 11.22 10.77 10.84 11.05 C2 11.15 11.44 11.34 11.85 11.55 11.47 C3 11.84 11.85 11.64 11.86 12.10 11.86 C4 11.24 11.56 11.82 12.31 11.40 11.67 C5 11.73 11.64 11.61 11.84 11.58 11.68 C6 12.39 12.32 12.41 12.26 12.25 12.32 C7 11.73 11.32 12.64 11.69 11.67 11.81 C8 11.18 11.00 10.91 12.06 11.87 11.40 C9 12.37 12.56 12.79 12.87 12.94 12.71 C10 12.18 12.44 13.01 12.62 11.82 12.41 C11 12.46 12.80 12.62 12.25 12.44 12.51 C12 13.10 13.26 12.75 13.28 12.83 13.04 C13 12.07 11.68 12.45 11.51 11.70 11.88 C14 12.22 13.29 12.27 12.26 12.38 12.48 C15 12.98 12.86 13.29 12.88 13.14 13.03 C16 12.82 12.46 13.72 12.59 12.74 12.86 C17 13.08 12.87 12.82 12.93 13.32 13.00 C18 13.03 13.47 13.53 13.61 13.78 13.48 C19 9.93 10.09 9.17 10.47 9.96 9.92 C20 10.74 9.73 9.96 10.51 10.44 10.28 C21 10.83 10.26 10.32 11.10 10.29 10.56 C22 10.95 10.51 9.75 11.18 10.57 10.59 C23 11.12 11.62 10.90 11.76 11.07 11.29 C24 11.99 9.14 12.06 12.00 12.00 11.44 C25 10.11 10.48 9.44 10.69 10.25 10.19 C26 10.72 10.44 9.97 11.29 10.31 10.55 C27 11.08 11.21 10.99 11.62 10.48 11.07 C28 10.81 10.51 10.85 10.88 11.63 10.93 C29 11.72 11.69 11.25 12.59 11.82 11.82 C30 12.96 12.72 12.30 12.78 12.72 12.69 C31 10.45 10.56 10.42 10.74 10.70 10.57 C32 11.19 11.20 10.92 11.47 11.64 11.28 C33 11.72 11.68 11.32 12 11.63 11.67 C34 11.47 10.60 10.50 11.28 10.78 10.93 C35 11.81 11.42 11.34 11.96 12.40 11.79 C36 12.24 12.63 11.95 12.58 12.76 12.43 C37 9.63 9.75 9.31 9.71 9.41 9.56 C38 9.85 9.99 10.09 10.77 9.72 10.08 C39 11.01 11.10 10.94 10.90 10.87 10.97 C40 9.90 9.24 9.08 8.72 8.61 9.11 C41 9.87 10.33 10.81 11.24 10.09 10.47 C42 12.84 13.14 12.29 12.45 11.86 12.52 C43 6.95 7.25 6.99 7.03 7.53 7.15 C44 10.27 10.44 10.10 10.37 10.06 10.25 C45 11.59 11.01 10.84 11.38 10.68 11.10 C46 10.50 9.85 10.92 10.51 9.19 10.19 C47 10.52 11.12 10.34 10.79 10.82 10.72 C48 13.16 12.87 12.41 11.54 11.74 12.34 C49 10.77 10.58 10.19 10.47 10.90 10.58 C50 10.75 10.48 9.96 10.89 10.71 10.56 C51 11.02 10.95 11.74 11.79 11.39 11.38 C52 10.29 10.64 9.99 10.43 10.25 10.32 C53 10.37 10.47 11.35 10.19 9.44 10.36 C54 12.56 13.40 12.28 12.65 12.12 12.60

200

Pamuk İpliği (%100) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

A1 12.29 12.44 12.23 12.26 11.94 12.38 12.23 12.27 11.95 11.54 12.15 A2 12.18 12.06 11.61 12.23 12.38 12.21 12.30 12.09 11.38 11.55 12.00 A3 12.07 12.42 12.40 12.15 12.86 12.69 11.72 11.98 11.96 12.46 12.27 A4 11.33 12.13 12.29 11.92 11.57 11.45 11.64 13.58 11.54 11.04 11.85 A5 12.27 12.19 11.74 12.26 12.50 12.01 12.38 11.68 11.60 11.49 12.01 A6 11.84 12.10 12.50 12.02 11.95 12.26 12.02 11.73 11.55 11.33 11.93 A7 12.35 12.50 11.49 12.23 11.97 12.06 12.30 12.37 11.63 11.54 12.04 A8 12.17 12.09 11.41 12.69 12.62 12.41 12.33 12.31 11.74 11.51 12.13 A9 11.87 12.16 12.32 12.45 12.50 12.57 11.97 11.93 12.25 12.45 12.25 A10 12.67 11.41 12.20 12.44 12.41 12.17 11.85 11.24 11.63 11.44 11.95 A11 12.45 12.74 11.66 12.78 12.40 12.52 12.33 12.15 11.84 11.60 12.25 A12 12.47 12.17 11.54 12.48 12.66 12.54 12.35 12.26 11.65 11.66 12.18 A13 12.20 12.09 11.46 11.92 12.11 11.87 11.95 11.74 11.58 11.52 11.84 A14 12.15 12.20 11.48 12.95 12.27 12.91 12.44 12.02 11.68 11.55 12.16 A15 12.25 12.24 11.32 12.13 12.02 12.43 12.20 12.36 11.71 11.59 12.03 A16 12.15 11.10 11.91 12.22 12.13 12.18 12.11 11.51 11.23 11.48 11.80 A17 12.19 1.91 11.45 12.59 12.74 12.45 12.42 12.04 11.63 11.35 12.08 A18 12.26 12.35 11.51 12.83 12.60 12.86 12.09 12.57 12.61 12.14 12.38 A19 13.99 14.09 14.04 14.59 14.06 15.11 15.29 13.51 13.48 13.71 14.19 A20 13.69 13.64 13.82 14.01 14.50 14.66 14.23 14.76 14.34 13.74 14.14 A21 14.41 13.83 14.16 14.94 14.94 14.57 14.43 14.11 13.88 13.72 14.30 A22 13.18 13.34 13.43 13.68 13.63 13.72 13.85 14.11 13.10 12.85 13.49 A23 14.06 13.97 13.03 14.28 14.05 14.77 14.16 13.36 13.16 13.30 13.81 A24 14.31 14.54 13.72 13.87 13.99 14.66 14.59 13.66 13.62 13.12 14.01 A25 14.10 13.97 13.97 14.59 14.23 14.45 14.72 14.13 13.70 13.94 14.18 A26 14.18 14.18 14.31 15.32 15.27 14.85 15.32 14.30 13.96 14.21 14.59 A27 14.54 14.55 14.46 15.03 14.55 14.74 14.70 14.64 14.20 13.75 14.52 A28 13.76 13.66 13.90 14.07 13.81 14.23 13.67 13.58 13.27 13.24 13.72 A29 14.16 14.22 14.07 14.82 14.11 14.60 14.35 14.34 13.77 13.78 14.22 A30 14.23 14.29 14.48 14.86 14.60 14.56 13.96 14.00 13.14 13.36 14.15 A31 14.16 14.15 13.86 14.78 14.53 14.66 14.14 13.94 13.55 13.57 14.13 A32 14.59 14.48 14.77 14.63 14.73 14.48 14.44 14.36 14.02 13.78 14.43 A33 14.61 15.10 14.78 14.74 14.75 14.74 14.12 14.02 14.02 14.31 14.52 A34 13.94 13.73 14.38 13.92 14.19 14.37 14.00 13.59 13.44 13.52 13.91 A35 14.36 14.25 14.42 14.81 14.61 14.56 14.30 14.29 13.96 13.70 14.33 A36 14.52 14.35 14.15 14.87 14.94 15.10 14.41 14.87 14.13 13.86 14.52 A37 15.97 15.86 16.06 16.80 16.86 17.10 16.62 16.05 15.48 15.24 16.20 A38 16.71 17.08 16.24 16.00 16.53 16.71 17.05 16.26 15.89 15.53 16.40 A39 16.83 17.30 16.76 16.73 16.29 17.26 16.98 17.44 16.33 15.83 16.77 A40 15.63 15.45 15.44 15.80 14.25 15.69 15.48 15.44 15.10 15.60 15.39 A41 15.75 15.99 15.87 15.80 14.86 15.79 16.12 15.89 15.32 15.80 15.72 A42 16.24 15.98 16.08 16.07 15.27 15.97 16.38 16.67 16.16 15.68 16.05 A43 16.55 16.75 16.67 16.33 15.97 17.01 17.07 17.40 16.90 16.18 16.68 A44 16.16 16.21 16.19 15.96 16.07 16.77 16.65 16.79 16.32 15.78 16.29 A45 15.84 16.91 16.75 16.72 16.23 15.74 15.36 16.30 16.20 16.16 16.22 A46 15.89 15.71 15.36 15.59 14.36 15.09 15.80 15.79 15.97 15.25 15.48 A47 16.33 16.13 15.55 16.52 14.86 15.70 15.78 16.27 16.09 15.76 15.90 A48 15.76 16.70 16.69 16.75 15.62 16.62 16.71 16.96 16.02 16.30 16.41 A49 17.39 17.36 17.72 16.76 17.24 18.04 18.18 18.35 17.67 17.21 17.59 A50 16.28 16.04 16.39 16.00 15.89 16.67 16.75 17.28 16.34 15.56 16.32 A51 16.10 15.93 16.25 16.19 15.45 16.49 16.51 16.76 16.14 15.95 16.18 A52 15.48 15.78 15.64 15.98 15.23 15.56 15.92 15.58 15.83 15.57 15.66 A53 15.75 16.11 15.90 15.81 15.85 17.23 16.38 16.18 15.80 15.86 16.09 A54 15.99 15.83 16.06 15.97 15.39 16.02 16.34 16.55 15.99 15.64 15.98

201

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

B1 9.60 9.42 9.72 9.52 9.47 9.81 10.44 9.72 9.91 10.05 9.77 B2 9.40 9.26 9.50 9.35 9.17 9.53 10.07 9.82 9.81 10.50 9.64 B3 9.64 9.91 9.46 9.99 9.86 10.31 9.83 9.37 10.03 10.15 9.86 B4 9.41 9.30 9.30 9.45 8.64 9.63 9.81 9.37 9.52 9.13 9.36 B5 9.52 9.36 9.79 9.23 9.15 9.80 9.65 9.76 9.51 9.94 9.57 B6 10.03 9.64 10.32 9.69 9.65 10.05 10.19 10.20 9.91 10.05 9.97 B7 9.24 9.87 9.54 9.63 9.57 10.05 9.90 9.55 9.78 10.07 9.72 B8 9.46 9.57 10.00 9.69 9.61 9.89 9.73 9.80 9.64 9.61 9.70 B9 9.37 9.68 9.54 9.45 10.08 10.07 9.71 9.54 10.17 10.31 9.79 B10 9.47 9.38 9.54 9.34 9.29 9.21 9.48 9.61 9.78 9.64 9.48 B11 9.52 9.38 9.47 9.51 9.27 9.74 9.81 9.87 9.94 9.86 9.64 B12 9.40 9.73 9.44 9.54 9.49 9.85 9.80 9.79 9.81 10.08 9.69 B13 9.58 9.12 9.45 9.49 9.43 9.96 9.71 9.45 9.56 9.66 9.54 B14 9.36 9.59 9.75 9.55 9.58 9.71 9.74 9.49 9.70 9.83 9.63 B15 9.62 9.27 9.42 9.47 9.52 9.72 9.85 9.57 9.67 9.77 9.59 B16 9.21 9.16 9.41 9.07 9.29 9.13 9.40 9.67 9.53 9.44 9.33 B17 9.32 9.35 9.66 9.39 9.33 9.42 10.10 9.82 9.74 9.60 9.57 B18 9.61 9.39 9.47 9.54 9.38 9.47 9.88 9.80 9.83 9.70 9.61 B19 10.91 11.00 11.54 11.27 11.32 11.78 11.53 11.46 11.68 11.30 11.38 B20 11.93 11.82 11.26 11.32 11.56 11.22 10.95 11.14 11.49 11.11 11.38 B21 11.53 11.60 11.81 11.21 11.15 11.80 11.52 12.02 11.27 12.23 11.61 B22 10.41 10.54 11.07 10.29 10.69 10.59 10.71 10.80 10.67 10.64 10.64 B23 11.10 10.89 11.44 11.20 11.07 10.67 11.17 11.11 10.81 10.93 11.04 B24 10.88 11.64 11.89 11.68 11.08 11.95 11.79 11.78 11.95 11.93 11.66 B25 10.51 11.07 11.36 10.82 11.03 11.21 11.19 10.99 11.29 11.29 11.07 B26 10.78 11.32 11.60 11.25 11.18 11.40 11.63 11.37 11.56 11.66 11.38 B27 10.90 11.26 11.65 11.45 11.11 11.46 11.71 11.34 11.14 11.46 11.35 B28 10.62 11.10 11.57 10.73 10.57 10.85 10.83 11.02 11.40 11.25 10.99 B29 10.87 11.72 10.89 11.53 10.98 11.36 11.01 11.83 11.12 11.11 11.24 B30 10.82 11.06 11.76 11.50 11.47 11.09 11.55 11.57 11.50 11.44 11.38 B31 10.75 11.00 11.62 10.94 10.90 11.18 11.24 11.07 11.35 11.25 11.13 B32 10.85 11.26 11.80 11.25 11.02 11.32 11.48 11.35 11.33 11.43 11.31 B33 11.96 11.53 12.76 13.21 11.72 12.88 12.44 12.31 13.22 12.76 12.48 B34 10.62 11.14 11.33 10.91 10.78 11.11 10.98 11.50 11.04 11.45 11.09 B35 10.67 10.62 11.25 10.87 10.77 11.11 11.09 11.19 11.49 11.22 11.03 B36 10.69 11.16 11.53 10.98 10.98 11.45 11.70 11.18 11.21 11.52 11.24 B37 12.33 12.81 13.29 13.33 13.06 13.50 12.88 12.78 12.88 13.72 13.06 B38 12.98 13.04 12.30 12.68 13.68 13.35 13.45 12.88 12.73 12.93 13.00 B39 13.23 13.01 13.19 12.81 13.63 13.29 13.11 13.85 13.35 12.84 13.23 B40 11.98 12.01 12.22 11.93 12.26 12.41 11.89 12.71 12.21 11.80 12.14 B41 12.07 12.14 11.68 12.02 12.38 12.55 12.15 12.77 12.42 12.14 12.23 B42 12.70 12.42 12.05 12.43 12.88 13.14 12.72 13.33 13.11 12.48 12.73 B43 12.55 12.80 13.00 12.91 13.52 13.57 13.10 13.41 13.56 13.08 13.15 B44 12.66 12.45 12.73 12.47 13.10 13.01 12.61 13.09 12.73 12.59 12.74 B45 12.52 12.82 12.46 12.44 13.30 13.22 12.94 13.14 12.97 12.40 12.82 B46 13.12 12.06 12.26 11.93 13.41 12.72 12.83 12.60 12.00 12.07 12.50 B47 12.44 12.20 11.95 12.03 12.68 12.97 12.43 13.02 12.67 12.01 12.44 B48 12.60 12.48 12.08 12.36 12.93 13.43 12.96 13.21 13.14 12.37 12.76 B49 13.57 13.93 13.69 13.88 14.39 14.61 14.14 14.29 14.42 13.96 14.09 B50 12.38 12.30 12.14 12.56 13.25 12.77 12.82 13.29 13.30 12.90 12.77 B51 12.40 12.34 11.91 12.56 13.87 13.16 13.12 13.51 13.38 12.68 12.90 B52 12.32 12.15 12.36 12.57 13.21 12.68 12.38 13.32 12.85 12.15 12.60 B53 12.52 12.46 12.78 12.76 13.07 13.10 12.82 13.41 13.22 12.67 12.88 B54 13.07 12.17 12.24 12.31 13.12 13.27 13.05 12.51 12.82 12.42 12.80

202

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Düzgünsüzlük Test Sonuçları (CVm) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

C1 11.59 11.24 11.69 11.29 11.52 11.71 11.71 11.66 11.41 12.03 11.59 C2 11.97 11.71 11.69 11.72 11.39 11.33 11.35 11.44 11.46 11.01 11.51 C3 12.01 11.76 11.93 11.57 11.43 11.49 11.47 11.13 11.32 11.16 11.53 C4 10.78 11.16 11.19 10.98 11.13 11.19 11.00 10.89 10.96 10.66 10.99 C5 11.76 11.48 11.44 12.25 11.19 11.36 11.24 10.77 11.03 10.94 11.35 C6 11.27 11.11 11.63 10.80 11.11 11.57 11.72 11.32 11.07 11.08 11.27 C7 11.58 11.08 11.36 11.25 11.69 11.89 11.68 11.54 11.49 11.56 11.51 C8 11.78 11.50 11.78 11.45 11.20 11.21 11.22 11.15 11.39 11.03 11.37 C9 11.86 11.56 11.77 11.26 11.27 10.85 11.57 11.05 11.30 11.45 11.39 C10 11.11 10.93 10.98 10.78 10.90 11.30 11.93 10.97 10.61 10.96 11.05 C11 11.59 11.13 11.74 11.36 11.04 10.98 11.22 10.80 10.85 10.77 11.15 C12 11.24 11.42 11.27 11.24 11.58 11.27 11.10 10.89 11.14 11.02 11.22 C13 11.82 11.14 11.42 11.13 11.28 11.71 11.86 11.92 11.41 11.76 11.55 C14 11.39 11.35 11.28 11.73 11.86 11.65 11.24 11.64 11.44 11.04 11.46 C15 11.83 11.64 11.66 11.24 11.32 11.15 11.15 10.98 11.22 11.89 11.41 C16 11.10 11.11 11.34 10.84 11.02 11.44 11.33 11.54 11.22 11.17 11.21 C17 11.63 11.74 11.40 11.37 11.09 11.23 10.92 11.11 11.05 10.84 11.24 C18 11.60 11.71 11.48 11.46 11.36 11.65 11.67 10.85 11.17 11.15 11.41 C19 14.03 13.89 13.83 13.68 13.38 13.49 13.73 13.55 13.32 12.89 13.58 C20 14.01 13.99 13.85 13.68 13.28 13.64 13.79 13.40 13.73 13.25 13.66 C21 14.38 13.93 13.57 13.78 13.50 13.85 13.54 13.09 13.68 13.15 13.65 C22 13.09 12.77 12.85 12.66 12.91 13.02 13.15 12.42 12.57 12.27 12.77 C23 13.18 13.13 13.28 12.87 12.64 13.21 13.10 12.54 12.40 12.31 12.87 C24 13.91 13.51 13.62 13.26 13.42 13.41 13.50 13.43 13.20 12.61 13.39 C25 13.58 13.66 13.84 13.49 13.01 13.07 13.16 12.89 13.21 12.89 13.28 C26 14.02 13.92 13.87 13.71 13.59 13.75 13.63 13.07 13.25 13.16 13.60 C27 14.07 13.23 14.08 13.46 13.60 13.91 13.64 13.43 13.41 13.26 13.61 C28 13.27 12.99 13.40 12.72 12.35 12.81 13.14 12.45 12.29 12.64 12.81 C29 13.66 13.60 13.30 13.10 12.61 12.86 13.17 13.13 12.81 12.67 13.09 C30 13.75 13.83 13.11 12.91 12.68 13.51 13.02 13.11 13.15 12.72 13.18 C31 13.62 13.64 13.41 13.28 13.14 13.41 13.27 13.26 13.42 12.87 13.33 C32 14.38 13.80 14.07 13.52 13.51 13.36 13.23 13.09 13.18 12.82 13.49 C33 13.95 13.74 13.80 13.61 13.50 13.41 13.64 13.23 13.26 13.00 13.51 C34 13.79 13.78 13.55 13.00 12.61 12.90 13.06 12.97 12.82 12.51 13.10 C35 13.67 13.40 13.08 12.53 12.39 13.03 13.07 12.94 13.27 12.60 13.00 C36 13.95 13.58 13.50 12.95 12.64 13.30 13.20 13.04 13.94 12.60 13.27 C37 15.90 15.63 15.69 15.60 15.38 15.53 15.71 15.29 15.52 15.22 15.55 C38 15.86 15.61 15.53 15.57 15.54 16.38 15.71 15.25 15.47 15.60 15.65 C39 17.64 16.20 15.34 15.90 16.10 15.98 15.57 16.04 15.73 15.53 16.00 C40 15.09 15.44 14.49 14.64 14.69 14.93 14.63 15.03 14.72 14.60 14.83 C41 15.17 15.19 14.31 14.79 14.65 14.95 14.22 15.29 15.00 14.56 14.81 C42 15.96 15.64 14.80 15.05 15.31 15.45 14.67 15.68 15.32 15.40 15.33 C43 15.36 15.59 14.84 15.18 15.39 15.48 14.97 15.38 15.11 14.84 15.21 C44 15.30 15.11 14.66 14.94 14.82 15.02 14.65 15.16 14.68 14.56 14.89 C45 15.35 15.48 14.96 14.99 14.96 15.12 14.71 15.32 14.83 14.63 15.04 C46 15.32 15.01 14.05 14.53 14.75 15.15 14.49 14.98 14.74 14.51 14.75 C47 15.66 15.51 14.60 14.94 14.84 15.33 14.76 15.52 15.07 14.78 15.10 C48 15.93 15.95 14.96 15.37 15.28 15.78 14.74 15.33 15.28 15.02 15.36 C49 15.28 15.55 15.04 15.15 14.89 15.45 15.35 15.13 15.09 15.36 15.23 C50 15.39 15.19 14.93 14.83 14.90 15.14 14.77 15.11 14.66 14.48 14.94 C51 15.45 15.41 14.92 15.00 14.94 15.15 14.81 15.22 14.78 14.80 15.05 C52 15.08 14.83 14.16 14.44 14.19 14.81 14.62 14.84 14.18 14.32 14.55 C53 15.34 15.14 14.46 14.78 15.00 15.21 14.73 15.23 14.34 14.73 14.89 C54 15.21 14.96 14.42 14.50 14.79 14.83 14.42 14.75 14.19 14.25 14.63

203

Pamuk İpliği (%100) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


204

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


205

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) İnce Yer Hatası Test Sonuçları (-40%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


206

Pamuk İpliği (%100) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


207

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


208

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Kalın Yer Hatası Test Sonuçları (+50%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

C1 22.0 27.0 26.0 26.0 20.0 28.0 23.0 19.0 21.0 24.0 23.6 C2 31.0 22.0 29.0 26.0 23.0 25.0 15.0 32.0 22.0 18.0 24.3 C3 24.0 20.0 31.0 21.0 22.0 20.0 22.0 21.0 20.0 8.0 20.9 C4 11.0 11.0 9.0 13.0 19.0 30.0 11.0 16.0 12.0 7.0 13.9 C5 31.0 27.0 19.0 16.0 18.0 22.0 25.0 18.0 15.0 12.0 20.3 C6 11.0 20.0 17.0 11.0 12.0 24.0 21.0 13.0 18.0 19.0 16.6 C7 28.0 17.0 19.0 11.0 28.0 28.0 23.0 13.0 26.0 27.0 22.0 C8 21.0 17.0 21.0 15.0 26.0 17.0 22.0 34.0 41.0 13.0 22.7 C9 32.0 27.0 19.0 23.0 19.0 17.0 30.0 18.0 16.0 19.0 22.0 C10 10.0 8.0 16.0 15.0 11.0 25.0 13.0 11.0 17.0 11.0 13.7 C11 22.0 15.0 22.0 21.0 13.0 17.0 16.0 18.0 18.0 12.0 17.4 C12 16.0 28.0 8.0 12.0 33.0 27.0 18.0 16.0 17.0 7.0 18.2 C13 23.0 17.0 27.0 21.0 14.0 30.0 34.0 26.0 20.0 21.0 23.3 C14 21.0 27.0 12.0 33.0 31.0 21.0 21.0 29.0 27.0 22.0 24.4 C15 25.0 16.0 13.0 16.0 16.0 17.0 19.0 16.0 15.0 13.0 16.6 C16 14.0 18.0 25.0 15.0 16.0 26.0 18.0 26.0 17.0 25.0 20.0 C17 20.0 20.0 19.0 22.0 12.0 32.0 15.0 25.0 20.0 16.0 20.1 C18 24.0 28.0 19.0 19.0 15.0 50.0 72.0 19.0 12.0 18.0 27.6 C19 146.0 144.0 110.0 103.0 130.0 131.0 140.0 138.0 125.0 78.0 124.5 C20 132.0 115.0 131.0 136.0 124.0 142.0 139.0 117.0 154.0 103.0 129.3 C21 151.0 129.0 110.0 128.0 110.0 153.0 105.0 103.0 130.0 82.0 120.1 C22 120.0 102.0 77.0 76.0 82.0 91.0 108.0 90.0 81.0 67.0 89.4 C23 111.0 101.0 93.0 85.0 82.0 112.0 93.0 82.0 74.0 50.0 88.3 C24 129.0 146.0 106.0 109.0 121.0 138.0 121.0 125.0 112.0 58.0 116.5 C25 127.0 107.0 120.0 94.0 108.0 104.0 103.0 72.0 99.0 79.0 101.3 C26 146.0 126.0 120.0 115.0 122.0 142.0 131.0 100.0 114.0 89.0 120.5 C27 159.0 111.0 133.0 118.0 123.0 156.0 96.0 119.0 127.0 86.0 122.8 C28 101.0 99.0 99.0 80.0 86.0 88.0 107.0 75.0 43.0 100.0 87.8 C29 132.0 136.0 61.0 109.0 67.0 94.0 110.0 82.0 85.0 97.0 97.3 C30 148.0 171.0 80.0 79.0 85.0 123.0 103.0 151.0 106.0 72.0 111.8 C31 137.0 131.0 87.0 110.0 119.0 124.0 91.0 110.0 132.0 77.0 111.8 C32 181.0 138.0 123.0 127.0 128.0 103.0 96.0 86.0 100.0 72.0 115.4 C33 140.0 126.0 96.0 120.0 142.0 126.0 107.0 101.0 125.0 81.0 116.4 C34 117.0 115.0 97.0 87.0 75.0 83.0 99.0 98.0 102.0 67.0 94.0 C35 132.0 96.0 76.0 64.0 69.0 95.0 100.0 96.0 142.0 70.0 94.0 C36 136.0 134.0 104.0 80.0 80.0 121.0 93.0 111.0 151.0 96.0 110.6 C37 360.0 336.0 323.0 322.0 283.0 301.0 343.0 304.0 338.0 267.0 317.7 C38 360.0 319.0 303.0 295.0 304.0 295.0 274.0 292.0 305.0 296.0 304.3 C39 546.0 400.0 299.0 366.0 322.0 344.0 315.0 375.0 372.0 315.0 365.4 C40 275.0 325.0 242.0 272.0 277.0 261.0 236.0 279.0 272.0 219.0 264.9 C41 318.0 277.0 215.0 262.0 239.0 260.0 210.0 322.0 297.0 220.0 262.0 C42 356.0 337.0 232.0 272.0 324.0 318.0 220.0 360.0 299.0 308.0 302.6 C43 284.0 288.0 249.0 251.0 287.0 279.0 203.0 315.0 290.0 237.0 268.3 C44 263.0 259.0 204.0 217.0 216.0 237.0 191.0 284.0 230.0 235.0 233.6 C45 277.0 309.0 252.0 239.0 252.0 247.0 199.0 292.0 232.0 212.0 251.1 C46 294.0 264.0 172.0 220.0 269.0 265.0 203.0 271.0 264.0 235.0 244.8 C47 359.0 339.0 215.0 250.0 284.0 310.0 260.0 365.0 264.0 235.0 288.1 C48 400.0 368.0 275.0 329.0 321.0 361.0 289.0 328.0 342.0 237.0 325.0 C49 308.0 332.0 278.0 258.0 252.0 356.0 330.0 292.0 262.0 324.0 299.2 C50 302.0 284.0 255.0 214.0 239.0 268.0 196.0 253.0 201.0 182.0 239.4 C51 281.0 260.0 245.0 241.0 223.0 249.0 228.0 268.0 237.0 209.0 244.1 C52 288.0 260.0 181.0 212.0 230.0 219.0 200.0 252.0 215.0 185.0 224.2 C53 313.0 291.0 213.0 253.0 284.0 255.0 226.0 279.0 229.0 229.0 257.2 C54 3090 257.0 228.0 202.0 242.0 206.0 190.0 271.0 187.0 153.0 224.5

209

Pamuk İpliği (%100) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


210

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


211

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) Neps Hatası Test Sonuçları (+200%) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.


212

Pamuk İpliği (%100) Tüylülük Test Sonuçları (S3) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

A1 662 991 745 618 800 975 826 552 912 889 797.0 A2 913 1102 875 850 922 1203 1187 623 1001 1074 975.0 A3 691 614 582 725 916 701 707 621 1175 993 772.5 A4 628 856 1025 836 669 1043 1078 641 876 1022 867.4 A5 696 656 754 839 881 1011 638 963 944 841 822.3 A6 778 782 894 542 492 945 796 640 600 834 730.3 A7 492 1426 873 763 849 1043 913 540 846 702 844.7 A8 520 804 738 583 702 676 868 567 733 910 710.1 A9 833 645 900 649 847 808 1362 638 693 972 834.7 A10 755 688 708 948 1033 1088 605 900 933 821 891.8 A11 777 903 866 837 797 911 724 696 811 799 812.1 A12 795 777 708 1026 976 706 826 916 683 1000 841.3 A13 491 1152 660 670 760 862 1082 539 727 661 760.4 A14 616 919 720 841 820 922 906 815 805 691 805.5 A15 353 920 564 436 643 799 861 384 519 662 614.1 A16 1019 855 989 624 1064 993 603 559 931 931 856.8 A17 801 1176 661 774 745 886 876 524 686 598 772.7 A18 615 936 890 660 646 920 851 581 768 667 753.4 A19 315 525 420 332 563 499 588 398 703 423 476.6 A20 672 399 452 594 408 652 352 403 476 455 486.3 A21 357 442 411 389 328 433 411 376 421 341 390.9 A22 351 561 430 489 449 380 420 371 629 648 472.8 A23 478 658 385 407 507 489 502 403 453 631 491.3 A24 405 570 554 588 567 565 553 491 524 526 534.3 A25 367 525 475 492 444 561 377 409 500 460 461.0 A26 301 506 325 420 427 476 416 324 356 409 396.0 A27 248 471 315 402 356 415 274 391 379 360 361.1 A28 420 626 456 563 415 575 535 452 562 503 510.7 A29 412 522 461 526 446 533 456 594 439 507 489.6 A30 433 569 479 536 485 454 354 577 469 527 488.3 A31 387 1054 543 665 612 750 483 462 493 547 599.6 A32 373 801 528 588 469 594 460 376 388 374 495.1 A33 361 711 471 478 478 636 471 387 353 433 477.8 A34 351 754 505 570 399 538 453 328 389 398 468.5 A35 379 660 417 528 546 458 398 433 410 428 465.7 A36 285 524 389 500 517 578 419 409 464 533 461.8 A37 392 404 499 520 488 564 561 552 690 685 535.5 A38 523 290 258 400 335 450 421 458 345 666 414.6 A39 481 375 452 416 351 459 443 418 347 620 436.2 A40 779 778 759 706 498 607 635 555 754 588 665.9 A41 464 503 423 522 382 479 472 436 469 491 464.1 A42 621 584 612 660 627 509 586 599 651 666 611.5 A43 506 409 427 756 389 402 442 492 511 379 471.3 A44 506 444 385 548 439 351 410 447 510 389 442.9 A45 533 388 338 452 388 440 396 456 462 373 422.6 A46 590 416 454 558 433 393 506 465 585 419 481.9 A47 567 450 537 578 467 480 646 532 492 624 537.3 A48 428 346 350 411 452 323 400 376 432 406 392.4 A49 630 447 389 606 492 372 402 585 572 495 499.0 A50 790 495 637 554 418 596 380 477 566 505 541.8 A51 474 445 505 401 427 426 575 409 430 284 437.6 A52 550 389 424 531 352 352 508 393 459 397 435.5 A53 287 218 254 245 230 283 280 235 195 243 247.0 A54 523 414 466 455 343 416 343 446 518 444 436.8

213

Pamuk/Viskon İpliği (%50/50) Tüylülük Test Sonuçları (S3) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

B1 914 491 845 1385 744 775 761 1097 801 916 872.9 B2 1046 681 566 604 983 1020 947 864 945 1194 885.0 B3 928 972 822 838 972 807 787 870 827 1908 973.1 B4 1342 753 819 836 745 1108 816 775 1081 998 927.3 B5 1207 786 1082 849 1125 1421 955 1028 1143 851 1044.7 B6 1048 548 628 451 647 1076 703 569 704 800 717.4 B7 571 1323 721 588 973 1386 737 806 1101 1031 923.7 B8 814 327 519 387 649 694 563 792 695 413 585.3 B9 1395 768 1864 853 592 510 995 668 703 638 898.6 B10 999 694 778 788 572 842 835 817 867 872 806.4 B11 1120 603 803 720 782 1010 672 818 935 751 821.4 B12 779 613 509 750 777 523 644 768 910 815 708.8 B13 1301 486 508 421 715 1151 626 796 1028 1047 807.9 B14 952 545 571 667 487 698 697 596 806 960 697.8 B15 1055 422 445 437 955 995 551 506 762 702 683.0 B16 1035 681 554 656 612 1090 875 745 1064 674 798.6 B17 1081 511 785 488 521 768 783 737 711 759 714.4 B18 968 648 643 806 833 894 606 698 970 812 787.8 B19 686 286 394 355 292 584 274 343 277 400 389.1 B20 282 281 291 305 311 346 299 414 361 306 319.6 B21 477 317 384 362 292 302 359 309 372 405 357.9 B22 416 445 591 433 566 411 498 399 544 481 478.4 B23 803 424 521 561 414 586 412 345 396 534 499.6 B24 565 545 544 642 512 511 640 419 491 477 534.6 B25 633 385 359 331 280 408 419 307 396 301 381.9 B26 539 327 363 265 265 283 366 303 295 324 333.0 B27 482 345 389 407 406 319 389 396 391 287 381.1 B28 539 412 495 472 395 439 469 379 467 450 451.7 B29 705 645 519 457 482 559 539 514 450 506 537.6 B30 671 487 570 602 584 514 544 605 590 703 587.0 B31 735 286 423 396 317 510 411 349 458 477 436.2 B32 492 358 309 383 335 372 337 264 325 351 352.6 B33 735 368 398 391 436 375 461 364 440 426 439.4 B34 752 298 461 281 244 392 342 352 461 361 394.4 B35 555 339 456 382 365 423 363 368 438 391 408.0 B36 626 394 404 380 364 384 387 323 376 370 400.8 B37 615 493 401 580 445 488 408 497 433 411 477.1 B38 309 319 382 383 392 539 348 338 334 400 374.4 B39 506 324 322 342 277 441 356 347 331 556 380.2 B40 699 682 533 588 593 478 509 501 382 552 551.6 B41 577 476 432 537 349 550 413 474 316 660 478.4 B42 584 430 439 540 434 452 480 367 406 615 474.7 B43 431 232 328 309 249 301 226 311 249 297 293.3 B44 295 377 273 314 214 362 330 326 283 363 313.6 B45 561 319 346 276 241 463 201 218 194 332 315.1 B46 486 519 447 554 465 350 505 375 504 645 484.8 B47 545 528 380 642 489 412 420 429 311 461 461.7 B48 543 394 405 572 438 394 380 381 350 457 431.4 B49 446 648 340 576 289 401 363 479 334 455 433.1 B50 326 308 294 371 222 335 253 298 259 1038 370.4 B51 363 463 309 555 330 326 236 299 250 459 359.0 B52 447 327 524 1110 428 362 313 379 353 637 488.0 B53 278 196 287 1008 221 218 143 163 190 464 316.8 B54 499 361 254 401 295 309 275 350 230 388 336.2

214

Pamuk/Polyester İpliği (%50/50) İplik Tüylülük Test Sonuçları (S3) İplik Kodu

1. Test

2. Test

3. Test

4. Test

5. Test

6. Test

7. Test

8. Test

9. Test

10. Test

Ort.

C1 795.0 527.0 659.0 586.0 759.0 771.0 526.0 618.0 644.0 862.0 674.7 C2 720.0 662.0 527.0 483.0 537.0 592.0 596.0 565.0 622.0 674.0 597.8 C3 594 646 538 650 484 675 695 539 554 640 601.5 C4 528 601 467 454 582 573 656 490 514 563 542.8 C5 508 639 547 461 449 481 639 490 487 389 509.0 C6 591 529 522 540 465 711 463 569 705 558 565.3 C7 842 465 554 588 665 921 556 588 625 675 641.2 C8 612 575 445 467 460 509 653 490 527 674 541.2 C9 581 606 478 517 517 551 594 496 517 513 537.0 C10 763 501 360 456 495 690 456 341 668 603 533.3 C11 669 633 546 562 562 590 783 517 475 470 572.1 C12 333 452 383 276 534 644 477 451 494 459 450.3 C13 799 404 560 618 632 815 452 456 653 735 612.4 C14 461 483 464 657 891 488 504 706 612 638 590.4 C15 565 798 448 487 466 529 770 481 555 489 558.8 C16 786 499 539 479 816 702 400 506 657 679 606.3 C17 648 682 519 616 512 659 758 496 460 455 580.5 C18 573 633 409 466 383 558 766 424 480 403 509.5 C19 229 273 234 250 259 250 196 246 225 286 244.8 C20 197 215 342 205 264 237 260 206 218 198 234.2 C21 235 305 285 273 277 346 215 289 274 228 272.7 C22 432 400 303 367 355 301 304 453 386 329 363.0 C23 372 400 364 446 422 333 407 345 302 259 365.0 C24 491 453 381 376 553 615 457 292 391 480 448.9 C25 286 261 292 575 209 311 302 243 291 294 306.4 C26 267 492 198 208 205 298 209 242 229 226 257.4 C27 265 243 236 209 227 271 342 248 229 240 251.0 C28 318 396 311 352 314 317 373 282 299 317 327.9 C29 442 399 395 397 357 344 531 385 333 377 396.0 C30 545 525 415 535 417 550 566 436 508 467 496.4 C31 323 326 288 264 265 253 295 280 296 308 289.8 C32 306 420 252 277 249 259 270 215 269 182 269.9 C33 383 292 334 352 297 343 281 240 340 285 314.7 C34 353 415 247 296 299 380 406 296 313 296 330.1 C35 293 314 243 197 491 332 324 310 299 331 313.4 C36 337 346 300 301 264 370 358 299 292 298 316.5 C37 407 386 339 379 320 399 407 344 369 424 377.4 C38 305 311 209 322 240 321 290 289 254 361 290.2 C39 288 254 197 271 282 288 278 224 317 602 300.1 C40 294 302 352 443 417 426 389 431 409 367 383.0 C41 354 327 303 378 275 321 286 320 336 387 328.7 C42 310 292 306 322 273 338 339 301 327 391 319.9 C43 190 282 224 225 228 267 333 429 312 350 284.0 C44 204 173 213 204 178 237 193 220 120 232 197.4 C45 171 245 205 219 245 278 271 277 272 289 247.2 C46 321 338 256 417 222 328 407 368 403 436 349.6 C47 391 415 320 347 312 366 426 384 403 398 376.2 C48 333 345 267 313 265 334 356 330 359 357 325.9 C49 455 416 295 259 339 279 569 184 307 419 352.2 C50 350 263 208 376 258 337 439 244 268 251 299.4 C51 362 329 294 347 282 321 405 277 286 272 317.5 C52 324 306 235 322 271 324 436 313 335 308 317.4 C53 168 185 135 134 122 177 526 150 208 141 194.6 C54 277 292 193 256 269 250 290 292 258 321 269.8

215

EK-4 KULLANICI ARAYÜZ YAZILIMI Ana Form (Giriş Sayfası) Public veritabani As String Public dil As Boolean Private Sub cikis_Click() End End Sub Private Sub degersecimliincele_Click() End Sub Private Sub degersecimlitasarim_Click() End Sub Private Sub desentasarimigiris_Click() Load DsnGrsF DsnGrsF.Show End Sub Private Sub desentasarimiincele_Click() KGrsF.dturu = "" Load DsnNclF DsnNclF.Show End Sub Private Sub iletisim_Click() Load Comms Comms.Show End Sub Private Sub ingilizce_Click() dil = False AnaF.turkce.Checked = False AnaF.ingilizce.Checked = True AnaF.ayarlar.Caption = "Settings" AnaF.Yardım.Caption = "Help" AnaF.Toolbar1.Buttons(1).Caption = "Explore" AnaF.Toolbar1.Buttons(2).Caption = "Input Pattern" AnaF.Toolbar1.Buttons(3).Caption = "Settings" AnaF.Toolbar1.Buttons(4).Caption = "Quit" AnaF.incele.Caption = "Explore" AnaF.verigirisi.Caption = "Explore" AnaF.ayarlar.Caption = "Settings" AnaF.desentasarimigiris.Caption = "Pattern Design" AnaF.desentasarimiincele.Caption = "Patterns"

216

AnaF.cikis.Caption = "Quit" End Sub Private Sub makinaayar_Click() makayar.Show End Sub Private Sub MDIForm_Load() 'Dim uretimbilgilerikodu As Long 'Dim desentasarimkodu As Long 'Dim tarih As Date 'Dim uygulayiciadi As String 'Dim iplikturu(1 To 4) As Integer 'Dim kiricicekimsissayisi As Integer 'Dim temeliplikdogrusalagirligi As Double 'Dim fitildogrusalagirligi As Single 'Dim igdevri As Long 'Dim bukumkatsayisi As Single 'Dim hammaddebilgileri As String 'Dim kopcabilgileri As String 'Dim iplikdogrusalagirligi As Integer 'Dim elastancekimorani As Single 'Dim elastanicerikliiplikdogrusalagirligi As Single 'Dim hizgecissuresi As Single 'Dim degerbelirlemeyontemi As Integer 'Dim toplamadimsayisi As Integer End Sub Private Sub Picture2_Click() End Sub Private Sub Picture3_Click() End Sub Private Sub Picture8_Click() End End Sub Private Sub MDIForm_Unload(Cancel As Integer) End End Sub Private Sub rastgeleincele_Click() End Sub Private Sub rastgeletasarim_Click() End Sub

217

Private Sub Toolbar1_ButtonClick(ByVal Button As MSComctlLib.Button) KGrsF.dturu = "" KGrsF.desen = 0 Select Case Button.index Case 1: DsnNclF.Show Case 2: DsnGrsF.Show Case 3: makayar.Show Case 4: End End GirisF.Show End Select End Sub Private Sub turkce_Click() dil = True AnaF.turkce.Checked = True AnaF.ingilizce.Checked = False AnaF.ayarlar.Caption = "Ayarlar" AnaF.Yardım.Caption = "Yardım" AnaF.Toolbar1.Buttons(1).Caption = "İncele" AnaF.Toolbar1.Buttons(2).Caption = "Veri Girişi" AnaF.Toolbar1.Buttons(3).Caption = "Ayarlar" AnaF.Toolbar1.Buttons(4).Caption = "Çıkış" AnaF.incele.Caption = "İncele" AnaF.verigirisi.Caption = "Veri Girişi" AnaF.ayarlar.Caption = "Ayarlar" AnaF.desentasarimigiris.Caption = "Desen Tasarımı Giriş" AnaF.desentasarimiincele.Caption = "Desen İncele" AnaF.cikis.Caption = "Çıkış" End Sub Private Sub uretimbilgilerigiriş_Click() Load KGrsF KGrsF.Show ' Load Form5 ' Form5.Show End Sub Private Sub uretimbilgileriincele_Click() Load KScmF KScmF.Show End Sub

218

PC-PLC İletişim Formu Private Sub fraCPUParameters_DragDrop(Source As Control, X As Single, Y As Single) End Sub Private Sub Timer1_Timer() Label37.Caption = mitsi.CommPort If Not mitsi.CommsBusy Then ' degerler (sayac) porta_degeri (sayac) porta_adresi (sayac) mitsi.CPUModeCommand = 1 mitsi.NumDevices = Val(txtCPUNumberOfDevices.Text) mitsi.ExecuteCPUCommand AddLogEntry "SND: " & DecodeStr(mitsi.SendString) While mitsi.CommsBusy DoEvents Wend Dim alinan As String alinan = mitsi.ReceiveString AddLogEntry "RCV: " & DecodeStr(alinan) If mitsi.TimedOut Then AddLogEntry "RCV: " & "Timeout!!" End If If mitsi.CommandError Then Select Case mitsi.ErrorCode Case 1 AddLogEntry "RCV: " & "NAK received!!" Case 2 AddLogEntry "RCV: " & "Invalid checksum!!" Case 3 AddLogEntry "RCV: " & "Missing chars!!" Case 4 AddLogEntry "RCV: " & "Invalid message!!" Case 5 AddLogEntry "RCV: " & "No response!!" End Select End If End If End Sub

219

Function DecodeStr(ByVal Command As String) As String Dim i As Integer For i = 1 To Len(Command) char = Asc(Mid(Command, i, 1)) Select Case char Case &H2 DecodeStr = DecodeStr & "<STX>" Case &H3 DecodeStr = DecodeStr & "<ETX>" Case &H4 DecodeStr = DecodeStr & "<EOT>" Case &H5 DecodeStr = DecodeStr & "<ENQ>" Case &H6 DecodeStr = DecodeStr & "<ACK>" sayac = sayac + 1 Case &HA DecodeStr = DecodeStr & "<LF>" Case &HC DecodeStr = DecodeStr & "<CL>" Case &HD DecodeStr = DecodeStr & "<CR>" Case &H15 DecodeStr = DecodeStr & "<NAK>" Case Else DecodeStr = DecodeStr & Chr(char) End Select Next End Function Sub SetWriteData(ByVal MyString As String) Dim i As Integer Dim j As Integer Dim k As Integer Dim startpos As Integer startpos = 1 j = 0 Do i = InStr(startpos, MyString, ",") If i > 0 Then If i > startpos Then mitsi.PLCData(j) = Val(Mid(MyString, startpos, i - startpos)) End If

220

j = j + 1 startpos = i + 1 If startpos > Len(MyString) Then Exit Do End If Else If startpos <= Len(MyString) Then mitsi.PLCData(j) = Val(Right(MyString, (Len(MyString) + 1) - startpos)) End If Exit Do End If Loop End Sub Sub AddLogEntry(ByVal Entry As String) If lstCommandLog.ListCount >= Val(txtMaxLog.Text) Then lstCommandLog.RemoveItem lstCommandLog.ListCount - 1 End If lstCommandLog.AddItem Format(Time) & " " & Entry, 0 End Sub Program Şifreli Giriş Formu LoginSucceeded = False End End Sub Private Sub cmdOK_Click() If Label1.Caption <> "" Then If user <> " " And pass <> "" Then Set kayit = New ADODB.Recordset Set komut = New ADODB.Command sql = "Select * from kullanici where kullaniciadi='" & user.Text & "' and sifre='" & pass.Text & "' and kayitno>0" kayit.Open (sql), baglanti, adOpenStatic, adLockReadOnly If kayit.RecordCount > 0 Then LoginSucceeded = True Me.Hide AnaF.Show Else MsgBox "Şifreniz Yanlış!", , "Giriş" user.SetFocus SendKeys "{Home}+{End}" End If

221

End If End If End Sub Private Sub button1_click() End Sub Private Sub Command1_Click() Dosya1.ShowOpen vt = Dosya1.FileName Label1.Caption = vt Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & vt baglanti.Open End Sub Private Sub Form_Load() vt = "C:\Veriler.mdb" baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & vt 'str1="Provider=MSDASQL.1;Persist Security Info=False;Extended Properties="DBQ="& vt &";DefaultDir="& vt &";Driver={Driver do Microsoft Access (*.mdb)};DriverId=25;FIL=MS Access;FILEDSN="&vt&".dsn;MaxBufferSize=2048;MaxScanRows=8;PageTimeout=5;SafeTransactions=0;Threads=3;UID=admin;UserCommitSync=Yes;" End Sub Yeni İplik Tasarım Formu Option Explicit Dim baglanti As New ADODB.Connection Dim kayit, kayit2 As New ADODB.Recordset Dim komut As New ADODB.Command Public desen As Integer Dim sonkayit, yanit, i, aranacak As Integer Public yeni_kayit As Boolean Public dturu, secilenyer As String Dim sql, arama As String Private Sub kayitata() If kayit![uretimbilgilerikodu] <> "" Then Text1.Text = kayit![uretimbilgilerikodu] If kayit![uretimtipi] <> "" Then

222

Combo5.Text = kayit![uretimtipi] Else Combo5.Text = "" End If If kayit![tasarimkodu] <> "" Then Text2.Text = kayit![tasarimkodu] If kayit![degerbelirleme] <> "" Then Combo1.Text = kayit![degerbelirleme] If kayit![musteribilgileri] <> "" Then Text10.Text = kayit![musteribilgileri] If kayit![tarih] <> "" Then Text11.Text = kayit![tarih] If kayit![kullanici] <> "" Then Text12.Text = kayit![kullanici] If kayit![hammaddebilgileri] <> "" Then Text15.Text = kayit![hammaddebilgileri] If kayit![kopcabilgileri] <> "" Then Text14.Text = kayit![kopcabilgileri] If kayit![cekimdissayi] <> "" Then Text16.Text = kayit![cekimdissayi] If kayit![dogrusalagirlik] <> "" Then Text17.Text = kayit![dogrusalagirlik] If kayit![fitildogrusalagirlik] <> "" Then Text18.Text = kayit![fitildogrusalagirlik] If kayit![igdevri] <> "" Then Text19.Text = kayit![igdevri] If kayit![bukumkatsayisi] <> "" Then Text77.Text = kayit![bukumkatsayisi] If kayit![escekim] <> "" Then Text3.Text = kayit![escekim] If kayit![esiplik] <> "" Then Text4.Text = kayit![eslif] If kayit![eshizgecissuresi] <> "" Then Text6.Text = kayit![eshizgecissuresi] End Sub Private Sub temizle() Text1.Text = "" Combo5.Text = "" Text2.Text = "" Combo1.Text = "" Text10.Text = "" Text11.Text = "" Text12.Text = "" Text15.Text = "" Text14.Text = "" Text16.Text = "" Text17.Text = "" Text18.Text = "" Text19.Text = "" Text77.Text = "" Text3.Text = "" Text4.Text = "" Text6.Text = "" End Sub Private Sub Combo5_Change() If Combo5.Text = "DUZ IPLIK" Then Frame13.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI IPLIK" Then

223

Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = False Text6.Enabled = False Label3.Enabled = True Text3.Enabled = True Label4.Enabled = True Text4.Enabled = True End If If Combo5.Text = "SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True Text6.Enabled = True Label3.Enabled = False Text3.Enabled = False Label4.Enabled = False Text4.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True Text6.Enabled = True Label3.Enabled = True Text3.Enabled = True Label4.Enabled = True Text4.Enabled = True End If End Sub Private Sub Combo5_Click() If Combo5.Text = "DUZ IPLIK" Then Frame13.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = False Text6.Enabled = False Label3.Enabled = True Text3.Enabled = True Label4.Enabled = True Text4.Enabled = True End If If Combo5.Text = "SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True

224

Text6.Enabled = True Label3.Enabled = False Text3.Enabled = False Label4.Enabled = False Text4.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True Text6.Enabled = True Label3.Enabled = True Text3.Enabled = True Label4.Enabled = True Text4.Enabled = True End If End Sub Private Sub Command1_Click() secilenyer = 1 Load ulistF ulistF.Show End Sub Private Sub Command2_Click() If Text2.Text <> "" Then desen = Text2.Text Load DsnGrsF DsnGrsF.Show End Sub Private Sub Command3_Click() yanit = MsgBox("Yeni Bir Kayıt Açmak İstediğinize Emin misiniz?", vbYesNo) If yanit = vbYes Then yeni_kayit = True Dim maxi As Integer sonkayit = kayit!uretimbilgilerikodu temizle sql = "Select max(uretimbilgilerikodu) as maksi from uretim" Set kayit = New ADODB.Recordset kayit.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic kayit.MoveFirst maxi = kayit!maksi Text1.Text = maxi + 1 End If End Sub

225

Private Sub Command4_Click() Load Comms Comms.Show End Sub Private Sub Command5_Click() yanit = MsgBox("Kayit Etmek İstediğinize Emin misiniz?", vbYesNo) If yanit = vbYes Then If yeni_kayit = True Then kayit.AddNew If Text12.Text <> "" Then kayit![kullanici] = Text12.Text If Text15.Text <> "" Then kayit![hammaddebilgileri] = Text15.Text If Text14.Text <> "" Then kayit![kopcabilgileri] = Text14.Text If Text16.Text <> "" Then kayit![cekimdissayi] = Text16.Text If Text17.Text <> "" Then kayit![dogrusalagirlik] = Text17.Text If Text18.Text <> "" Then kayit![fitildogrusalagirlik] = CDbl(Text18.Text) If Text19.Text <> "" Then kayit![igdevri] = Text19.Text If Text77.Text <> "" Then kayit![bukumkatsayisi] = Text77.Text If Text3.Text <> "" Then kayit![escekim] = Text3.Text If Text4.Text <> "" Then kayit![eslif] = Text4.Text If Text6.Text <> "" Then kayit![eshizgecissuresi] = Text6.Text If Text1.Text <> "" Then kayit![uretimbilgilerikodu] = Text1.Text If Combo5.Text <> "" Then kayit![uretimtipi] = Combo5.Text If Text2.Text <> "" Then kayit![tasarimkodu] = Text2.Text If Combo1.Text <> "" Then kayit![degerbelirleme] = Combo1.Text If Text10.Text <> "" Then kayit![musteribilgileri] = Text10.Text If Text11.Text <> "" Then kayit![tarih] = Text11.Text kayit.Update End If End Sub Private Sub Command6_Click() yanit = MsgBox("Silmek İstediğinize Emin misiniz?", vbYesNo) If yanit = vbYes Then kayit.Delete If kayit.RecordCount = 0 Then temizle If kayit.BOF = True Then kayit.MoveNext If kayit.EOF = True Then kayit.MovePrevious If kayit.EOF = False And kayit.EOF = False Then kayit.MovePrevious End If End Sub Private Sub Command7_Click() yeni_kayit = False sql = "Select * from uretim order by kayitno" Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient

226

baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayit = New ADODB.Recordset kayit.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic If kayit.RecordCount > 0 Then kayit.MoveFirst kayitata End If End Sub Public Function kayita_git(X As Integer) kayit.Close kayit.Open aranacak = X arama = "uretimbilgilerikodu=" & CInt(aranacak) kayit.Find arama If arama <> "" Then kayitata End Function Private Sub Command8_Click() If (Combo1.Text = "Rastgele") Then dturu = "Rastgele" If (Combo1.Text = "Değer Seçimli") Then dturu = "Değer Seçimli" Load DsnNclF DsnNclF.Command1.Visible = True DsnNclF.Show End Sub Private Sub Form_Load() sql = "Select * from uretim order by kayitno" Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayit = New ADODB.Recordset kayit.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic If kayit.RecordCount > 0 Then kayit.MoveFirst kayitata End If End Sub

227

İplik Tasarım İnceleme ve Makineye Transfer Formu Option Explicit Public gonderimno As Integer Dim baglanti As New ADODB.Connection Dim kayit, kayit2, kayit3 As New ADODB.Recordset Dim komut As New ADODB.Command Public desen As Integer Dim sonkayit, yanit, i, aranacak As Integer Public yeni_kayit As Boolean Public dturu As String Dim sql, arama As String Public d_131 As Integer Public secilen As Integer Public ipliknumarasi As Integer Public bukumkatsayi As Double Public bukumdegeri As Double Public igdevri As Double Public uretimhizi As Double Public hizgecis As Double Public fitilnumarasi As Double Public toplamcekimorani As Double Public cekimdegeri As Double Public lifno As Double Public temeliplikno As Double Public cklifno As Double Public gr_mtcek As Double Public gr_mtort As Double Public gr_mttop As Double Public elastanoran As Double Public cekim_degeri As Double Public ecekimdgr As Double Public z5, z6, z7, z8 As Integer Private Sub Combo5_Change() If Combo5.Text = "DUZ IPLIK" Then Frame13.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = False Text13.Enabled = False Label3.Enabled = True Text4.Enabled = True Label4.Enabled = True liff.Enabled = True End If

228

If Combo5.Text = "SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True Text13.Enabled = True Label3.Enabled = False Text4.Enabled = False Label4.Enabled = False liff.Enabled = False End If If Combo5.Text = "ELASTANLI SANTUKLU IPLIK" Then Frame13.Enabled = True Label6.Enabled = True Text13.Enabled = True Label3.Enabled = True Text4.Enabled = True Label4.Enabled = True liff.Enabled = True End If End Sub Private Sub Command1_Click() KGrsF.secilenyer = 2 Load ulistF ulistF.Show End Sub Public Function kayita_git(X As Integer) kayit.Close kayit.Open aranacak = X arama = "uretimbilgilerikodu=" & CInt(aranacak) kayit.Find arama If arama <> "" Then kayitata End Function Private Sub hesapla() ecekimdgr = 0 cekim_degeri = 0 If kayit![uretimtipi] = "DUZ IPLIK" Then ipliknumarasi = Val(Text3) bukumkatsayi = CDbl(Text77) bukumdegeri = 39.37 * bukumkatsayi * Sqr(1.693 * ipliknumarasi) igdevri = CDbl(Text19)

229

If bukumdegeri <> 0 Then uretimhizi = igdevri / bukumdegeri If fitilnumarasi <> 0 Then toplamcekimorani = ipliknumarasi / fitilnumarasi End If If kayit![uretimtipi] = "ELASTANLI IPLIK" Then ipliknumarasi = Val(Text3.Text) cekimdegeri = CDbl(Text4.Text) lifno = CDbl(liff.Text) bukumkatsayi = CDbl(Text77) igdevri = CDbl(Text19) 'temeliplikno = (ipliknumarasi * cekimdegeri * 10000) / (cekimdegeri * 10000 - ipliknumarasi * 1.693 * lifno) temeliplikno = (ipliknumarasi * cekimdegeri * 5905) / ((5905 * cekimdegeri) - (lifno * ipliknumarasi)) toplamcekimorani = temeliplikno / fitilnumarasi cklifno = (cekimdegeri * 10000) / (1.693 * lifno) 'çekilmiş elastanlı lif no gr_mtcek = 1 / (cklifno * 1.693) 'grambolumetrecekilmiselastan gr_mtort = 1 / (ipliknumarasi * 1.693) 'grambolumetreortalamaiplik gr_mttop = gr_mtcek + gr_mtort elastanoran = gr_mtcek * 100 / gr_mttop bukumdegeri = 39.37 * bukumkatsayi * Sqr(ipliknumarasi) uretimhizi = igdevri / bukumdegeri End If If kayit![uretimtipi] = "SANTUKLU IPLIK" Then Dim dtk() As Long Dim adim() As Long Dim uzunlk() As Double Dim kalinlik() As Double Dim toplamuzunluk As Double Dim payda1() As Double Dim toplampayda1 As Double Dim payda2() As Double Dim toplampayda2 As Double Dim payda3() As Double Dim toplampayda3 As Double Dim santuknumarasi() As Double Dim gecisnumarasi() As Double Dim ortalamaipliknumarasi As Double Dim toplamsantukuzunlugu As Double Dim temeliplikuzunluguorani As Double Dim toplamgecisuzunlugu As Double Dim gecisuzunluguorani As Double Dim santukuzunluguorani As Double Dim desenbirimindetemeliplikuzunlugutoplami As Double Dim gecisuzunlugununsantukuzunlugunaorani As Double Dim gu As Double Dim tas, toplamadimsayisi As Integer

230

toplampayda1 = 0 toplampayda2 = 0 toplampayda3 = 0 toplamuzunluk = 0 toplamsantukuzunlugu = 0 desenbirimindetemeliplikuzunlugutoplami = 0 ipliknumarasi = Val(Text3.Text) cekimdegeri = CDbl(Text4.Text) lifno = CDbl(liff.Text) hizgecis = CDbl(Text13) igdevri = Val(Text19.Text) bukumkatsayi = CDbl(Text77) bukumdegeri = 39.37 * bukumkatsayi * Sqr(1.693 * ipliknumarasi) uretimhizi = igdevri / bukumdegeri gu = (hizgecis * uretimhizi) / 60000 For tas = 1 To kayit2.RecordCount ReDim Preserve dtk(tas) ReDim Preserve adim(tas) ReDim Preserve uzunlk(tas) ReDim Preserve kalinlik(tas) dtk(tas) = DataGrid1.Columns(0).Value adim(tas) = DataGrid1.Columns(1).Value uzunlk(tas) = DataGrid1.Columns(2).Value / 10 kalinlik(tas) = DataGrid1.Columns(3).Value toplamuzunluk = toplamuzunluk + uzunlk(tas) If kalinlik(tas) = 1 Then ReDim Preserve payda1(tas) payda1(tas) = uzunlk(tas) / ipliknumarasi 'o adıma ait uzunluğun o kısmın iplik numarasına oranı toplampayda1 = toplampayda1 + payda1(tas) desenbirimindetemeliplikuzunlugutoplami = desenbirimindetemeliplikuzunlugutoplami + uzunlk(tas) ElseIf kalinlik(tas) <> 1 Then ReDim Preserve payda2(tas) ReDim Preserve payda3(tas) ReDim Preserve santuknumarasi(tas) ReDim Preserve gecisnumarasi(tas) santuknumarasi(tas) = ipliknumarasi / kalinlik(tas)

231

payda2(tas) = (uzunlk(tas) - 2 * gu) / santuknumarasi(tas) toplampayda2 = toplampayda2 + payda2(tas) toplamsantukuzunlugu = toplamsantukuzunlugu + uzunlk(tas) 'santuk uzunlugu toplami gecisnumarasi(tas) = 2 * santuknumarasi(tas) * ipliknumarasi / (santuknumarasi(tas) + ipliknumarasi) payda3(tas) = 2 * gu / gecisnumarasi(tas) toplampayda3 = toplampayda3 + payda3(tas) End If kayit2.MoveNext Next If (toplampayda1 + toplampayda2 + toplampayda3) > 0 Then ortalamaipliknumarasi = toplamuzunluk / (toplampayda1 + toplampayda2 + toplampayda3) 'santuklu kisim End If toplamadimsayisi = kayit2.RecordCount If toplamsantukuzunlugu > 0 Then gecisuzunlugununsantukuzunlugunaorani = (toplamadimsayisi - 1) * gu * 100 / toplamsantukuzunlugu If toplamuzunluk > 0 Then temeliplikuzunluguorani = desenbirimindetemeliplikuzunlugutoplami * 100 / toplamuzunluk toplamgecisuzunlugu = (toplamadimsayisi - 1) * gu If toplamuzunluk > 0 Then gecisuzunluguorani = toplamgecisuzunlugu * 100 / toplamuzunluk If toplamuzunluk > 0 Then santukuzunluguorani = toplamsantukuzunlugu * 100 / toplamuzunluk If fitilnumarasi > 0 Then toplamcekimorani = ipliknumarasi / fitilnumarasi End If cekim_degeri = toplamcekimorani ecekimdgr = cekimdegeri Text148.Text = Round(toplamuzunluk, 2) Text46.Text = Round(gecisuzunlugununsantukuzunlugunaorani, 3) Text44.Text = Round(gecisuzunluguorani, 3) Text43.Text = Round(santukuzunluguorani, 1) Text42.Text = Round(ortalamaipliknumarasi, 1) Text96.Text = Round(uretimhizi, 1) Text45.Text = Round(bukumdegeri, 1) Text41.Text = Round(toplamcekimorani, 2) Text57.Text = Round(temeliplikno, 1) Text147.Text = Round(elastanoran, 3) End Sub Private Sub desengetir() If kayit![tasarimkodu] <> "" Then

232

sql = "Select * from desentasarimrastgelecizelge where desentasarimkodu=" & CInt(kayit![tasarimkodu]) & " order by adimnumarasi" Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayit2 = New ADODB.Recordset kayit2.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic For i = 0 To 3 DataGrid1.Columns.Item(i).Width = 1000 DataGrid1.Columns.Item(i).Alignment = dbgCenter Next i Set DataGrid1.DataSource = kayit2 kayit2.Requery End If End Sub Private Sub kayitata() If kayit![uretimbilgilerikodu] <> "" Then Text1.Text = kayit![uretimbilgilerikodu] If kayit![uretimtipi] <> "" Then Combo5.Text = kayit![uretimtipi] Else Combo5.Text = "" End If If kayit![tasarimkodu] <> "" Then Text2.Text = kayit![tasarimkodu] If kayit![degerbelirleme] <> "" Then Label9.Caption = kayit![degerbelirleme] If kayit![musteribilgileri] <> "" Then Text10.Text = kayit![musteribilgileri] If kayit![tarih] <> "" Then Text11.Text = kayit![tarih] If kayit![kullanici] <> "" Then Text12.Text = kayit![kullanici] If kayit![hammaddebilgileri] <> "" Then Text15.Text = kayit![hammaddebilgileri] If kayit![kopcabilgileri] <> "" Then Text14.Text = kayit![kopcabilgileri] If kayit![cekimdissayi] <> "" Then Text16.Text = kayit![cekimdissayi] If kayit![dogrusalagirlik] <> "" Then Text3.Text = kayit![dogrusalagirlik] If kayit![fitildogrusalagirlik] <> "" Then Text18.Text = kayit![fitildogrusalagirlik] fitilnumarasi = Round(CDbl(kayit![fitildogrusalagirlik]), 2) If kayit![igdevri] <> "" Then Text19.Text = kayit![igdevri] If kayit![bukumkatsayisi] <> "" Then Text77.Text = kayit![bukumkatsayisi] If kayit![escekim] <> "" Then Text4.Text = kayit![escekim] 'If kayit![esiplik] <> "" Then Text6.Text = kayit![esiplik] If kayit![eslif] <> "" Then liff.Text = kayit![eslif] If kayit![eshizgecissuresi] <> "" Then Text13.Text = kayit![eshizgecissuresi] desengetir listegetir hesapla End Sub Private Sub listegetir() sql = "Select * from uretim order by kayitno"

233

Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayit3 = New ADODB.Recordset kayit3.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic Set DataGrid3.DataSource = kayit3 kayit3.Requery End Sub Private Sub Command10_Click() End Sub Private Sub Command2_Click() If Text2.Text <> "" Then desen = Text2.Text Load DsnGrsF DsnGrsF.Show End Sub Private Sub Command3_Click() kayit3.MoveFirst While Not kayit3.EOF kayit3.Delete If Not kayit3.EOF Then kayit3.MoveNext Wend End Sub Private Sub Command4_Click() z5 = Val(Text7) z6 = Val(Text9) z7 = Val(Text6) z8 = Val(Text5) If Combo5.Text = "DUZ IPLIK" Then secilen = 1 If Combo5.Text = "ELASTANLI IPLIK" Then secilen = 2 If Combo5.Text = "SANTUKLU IPLIK" Then secilen = 3 d_131 = kayit2.RecordCount End If If Combo5.Text = "ELASTANLI SANTUKLU IPLIK" Then secilen = 4 d_131 = kayit2.RecordCount End If gonderimno = kayit![uretimbilgilerikodu] Load Comms

234

Comms.Show End Sub Private Sub DataGrid3_DblClick() kayit.Close kayit.Open aranacak = kayit3![uretimbilgilerikodu] arama = "uretimbilgilerikodu=" & CInt(aranacak) kayit.Find arama If arama <> "" Then kayitata End If End Sub Private Sub Form_Load() sql = "Select * from uretim order by kayitno" Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayit = New ADODB.Recordset kayit.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic If kayit.RecordCount > 0 Then kayit.MoveFirst kayitata End If End Sub Private Sub Label9_Click() End Sub Üretim bilgileri seçme tablosu If KGrsF.secilenyer = 1 Then KGrsF.kayita_git (kayitsecim![uretimbilgilerikodu]) If KGrsF.secilenyer = 2 Then KScmF.kayita_git (kayitsecim![uretimbilgilerikodu]) End Sub Private Sub Command2_Click() ulistF.Hide End Sub Private Sub DataGrid3_Click() End Sub

235

Private Sub Form_Load() sql = "Select uretimbilgilerikodu,uretimtipi,tasarimkodu,degerbelirleme,tarih,musteribilgileri from uretim order by uretimbilgilerikodu" Set baglanti = New ADODB.Connection baglanti.CursorLocation = adUseClient baglanti.Provider = "Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Persist Security Info=False;Data Source=" & GirisF.vt baglanti.Open Set kayitsecim = New ADODB.Recordset kayitsecim.Open (sql), baglanti, adOpenKeyset, adLockOptimistic Set DataGrid3.DataSource = kayitsecim For i = 0 To DataGrid3.Columns.Count - 1 DataGrid3.Columns.Item(i).Width = 1000 DataGrid3.Columns.Item(i).Alignment = dbgCenter If i > 5 Then DataGrid3.Columns.Item(i).Visible = False Next i kayitsecim.Requery End Sub Private Sub Text1_Change() If IsNumeric(Text1.Text) = False Then If Text1.Text <> "" Then kayitsecim.Filter = "musteribilgileri like '%" + Text1.Text + "%' or uretimtipi like '%" + Text1.Text + "%' or degerbelirleme like '%" + Text1.Text + "%'" Else: kayitsecim.Filter = "" End If End If If IsNumeric(Text1.Text) = True Then If Text1.Text <> "" Then kayitsecim.Filter = "uretimbilgilerikodu=" & CInt(Text1.Text) & " or tasarimkodu=" & CInt(Text1.Text) Else: kayitsecim.Filter = "" End If End If kayitsecim.Requery End Sub

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ …Bu iplik türlerinden birisi de özlü iplik yapılarıdır. Özlü iplik, merkezde bulunan bir öz/çekirdek üzerine sarılan kesikli

Documents