-
XV- XVII. Yzyllarda skdar NahiyesiKylerinde Sosyal ve ktisad
Hayat
Y R D . D O . D R . M . H A N E F B O S T A NMarmara
niversitesi
Bu yaz Osmanl sosyal ve iktisad tarihinin temel kaynak
serilerinin bandagelen Tahrir Defterlerine dayal olarak XV-XVII.
yzyllarda skdar merkezlinhiye denilen idar blgenin toplumsal ve
ekonomik durumunu ortaya koymakzere hazrlanmtr. stanbulun karsnda
bir bakma stanbulun Anadoluyzn oluturan skdarn gerekten bu
hususiyete sahip bulunup bulun-mad suali bu yaznn ana temasn tekil
etmektedir. Trklerin stanbulu ilkgrd yer olan skdarn Osmanl idaresi
altnda kazand yeni terkibinmahiyeti sz konusu kaynaklarn erevesinde
phesiz nemli bir yere sahiptir.Bu bakmdan ele alnan konu, idar
durumun zelliinin tespitinin ardndan ky-lerin durumunu, sosyal ve
iktisad hayatn niteliini incelemeyi hedeflemektedir.XV-XVII.
yzyllarda idar-asker ynden skdar, Kocaeli (znikmit-zmit) sancanabal
Gebze kazas iinde yer almaktadr. dari-kazai ynden skdar
kadlnabaldr. skdar kadl be naiplikten olumaktadr ki, bu
naipliklerden biri deskdar nahiyesi naipliidir. 1513-1520
tarihlerine ait kaytlar ihtiva eden 1 Numaralve 1521-1524 (h.
927-930) tarihli sicil kaytlarn ieren 3 Numaral skdar
eriyyeSicillerine gre; skdar naibine tayin edilen kylerin says 18
adettir. Bu kylerunlardr: Samandra, Soanlk, Viranky, Yakack,
Nerdubanlu, Kk Tutulu, Reisl(2 ky), Yenice, Ksklu, engelky,
stavroz, Heregedun (Kadky), Kuzguncuk, Kartal,Babyk, Karamanlu,
Salihl.1 Ancak bu 18 ky iinde sralanmayan Bulgurlu,amlca, Ilsuluk
ve Maltepe kylerinin de skdar nahiyesine tbi olduu anlalmak-tadr.2
skdar merkezi yaknnda bulunan brahim Aa Zaviyesi3 ayr bir
yerleimbirimi olarak ele alnmtr. Ariv kaytlarnda geen skdar
nahiyesine tbi yerleimyerlerinden Bykbalu ky; Maltepe ilesine tbi
bugnk Babyk semtinde,enger veya engel eklinde kaydedilen iskn
birimi bugnk engelky veevresinde, stavroz ky bugnk Beylerbeyi ve
Kuzguncukda, Yenice ky ise
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
366
Gksu Deresinin skdar tarafnda yer alan bugnk Kandilli ve Yeniky
evresinde4,Viranky bugnk Erenky ve erenky semtlerinin evreledii
alanda yer almak-tayd. Salihlu (Kksulu) ky Samandra dolaylarnda5,
Reisl ky de amlcayayakn bir yerdeydi.6 brahim Aa Zaviyesi,
Karacaahmet mezarl ile Kadkyarasndaki Ayrlk emesinin bulunduu
alanda yer alan brahim Aa ayrsemtinde bulunmaktayd.7 Grld zere XV,
XVI ve XVII. yzyllarda skdarnahiyesine tbi kr iskn yerleri Kksudan
Dudulluya, buradan Samandra, Yakackve Kartala uzanan geni bir coraf
alan iine almaktadr. XVIII. yzylda Viran,stavroz, Kuzguncuk, enger,
Bulgurlu, Nerdubanlu, Kadky, Yenice ve Reislskdar nahiyesine,
Bykbalu, Samandra, Dudullu, Salihl, Maltepe, Kartal,Soanlk ve
Yakack kyleri de Kartal (Adalar) nahiyesine tbi bulunuyordu.8
Sosyal ve ktisad Hayat
A- Nfus
stanbulun fethinden sonra, skdar nahiyesine tbi kr iskn
yerlerindeyaayan halkla ilgili bilgi veren ilk ariv kaytlar II.
Mehmed dnemine aittir.Vakf Defterinden oluan bu kaytlarn kesin
tarihi belirtilmemekle beraber1453-1481 tarihleri arasndaki bir
tarihe ait olduu muhakkaktr. Bu vakfkaytlar iinde yukarda sralanan
22 ayr yerleim biriminden yalnz amlca,engelky ve Kartal kylerinin
nfusu ile ilgili bilgi bulunmaktadr. Bu dnemdeamlcada 12 Mslman
hane, engelkyde 23 gayr-i mslim hane, Kartaldada 24 gayr-i mslim
hane9 olmak zere toplam 59 haneden oluan bir nfusyaamaktayd. Bunlar
da yaklak 300 kiilik bir nfusa tekabl etmekteydi.10
TABLO: I
Fatih Sultan Mehmed Dneminde (1453-1481) skdar Nahiyesinin Kr
sknYerlerinin Nfusu (Ali Emiri, Nr. 40)
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
367
XVI. yzylda skdar nahiyesinin kr iskn yerleim yerleri hakknda
bilgiveren ilk defter yine Vakf Defteri olup, bu defter 1523 (h.
929) tarihlidir.Defterdeki verilere gre; amlca kynde 2 hane mslman,
engelkyde 57hane ve 18 mcerred (yetikin bekr erkek) mslmana karlk,
13 hane ve 6mcerred gayr-i mslim olmak zere toplam 70 hane ve 24
mcerredden oluanbir nfus ikamet etmekteydi. Kartal kynde de 40 hane
ve 11 mcerred gayr-imslim yaamaktayd. Bir nceki defterde yer
almayan Heregedun nam- dierKadkynde 10 hane ve 1 mcerred mslman, 55
hane ve 9 mcerred gayr-imslim, stavroz (Beylerbeyi) kynde 20 hane
ve 7 mcerred mslman, 46hane ve 6 mcerred gayr-i mslim, Reisl kynde
de 22 hane, 5 mcerred ve1 muaf hane mslmandan meydana gelen nfus
iskn etmekteydi. Bunlarndnda ky olmamakla birlikte brahim Aa
Zaviyesi adyla anlan zaviyede 7hane mslmann kayd
bulunmaktayd.11
1523 ylnda bu yerleim yerlerinde 119 hane ve 31 mcerred
mslmanakarlk, 154 hane ve 32 mcerred gayr-i mslim yaamaktayd. 273
hane ve 63mcerredden meydana gelen mslim ve gayr-i mslim nfusu,
yaklak 1430kiiden ibaretti.12
TABLO: II
1523 (H.929) Tarihinde skdar NahiyesininKy skn Yerlerinin Nfusu
(Mad, Nr. 22)
1521-1524 (h. 927-930) tarihlerine ait sicil kaytlarn ihtiva
eden 3 Numaralskdar eriyye Siciline gre skdar nahiyesinin iskn
birimlerindenKadkyde 33 hane gayr-i mslim, Nerdubanluda 16,
Karamanluda 6,
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
368
Reislde 16, Babyklde 8, Soanluda 10, Samandrada 22, Salihlde
9,Sarulu (Tutlu)da 7, Kk Dudulluda 7, Kk Reislde 6 ve Yenice
kyndede 7 hane mslman yaamaktayd.13
1530 yl tahrir kaytlarnda skdar nahiyesine tbi 17 ky ve 1
zaviyede nfuskaydna rastlanmaktadr.14 Ilsuluk, Kskl ve Samandra
kylerinde nfusgrlmemektedir. 1521-1524 tarihlerini tayan sicilde
Samandra kynnnfusu ile ilgili verilen rakamlar 1530da da esas
alnmtr. Bu tarihte brahimAa Zaviyesinde 5i muaf olmak zere 8 hane
bulunmaktayd. Bu tarihte en oknfusun srasyla Kadky, engelky ve
stavroz kylerinde bulunduu tespitedilmektedir.15
1530 ylnda nahiyenin kr iskn yerlerinde yaklak 3100 kiiden oluan
birnfus yaamaktayd. Bu nfusun yaklak 1500 kiisi gayr-i mslim (%48),
1600kiisi de mslmand (%52). Gayr-i mslim nfus engel, stavroz,
Kadky,Kartal ve Maltepede ikamet etmekteydi. Gayr-i mslim nfusun
yaklak%1.62sini mcerredler (yetikin bekar erkekler), geriye kalann
da hanelermeydana getirmekteydi. Mslman nfusun %3 mcerredlerden,
%97si dehanelerden olumaktayd.XVI. asrn ortalarnda, skdar
nahiyesinin kr iskn merkezleri ile ilgili bilgiveren biri tahrir,
dieri de vakf tahrir olmak zere iki mufassal defter bulun-maktadr.
Bu iki defter de 1561 tarihlidir. 1561 tahrir kaytlarna gre
nahiyeyebal 20 ky yerleim biriminden 17sinde ve 1 zaviyede nfus
kaydna rastlan-maktadr.16 1530 ylnda amlca kynde nfus bulunurken
1561 ylkaytlarnda bu kyde nfus kaydedilmemitir. Yine Ilsuluk ve
Kskl ky-lerinde nfus yazlmamtr. Toplam 812 hane, 290 mcerred ve 21
muaf haneile 1 muaf mcerredden oluan nahiyenin kr yerleim
yerlerindeki nfusuyaklak 4500 kiiden meydana geliyordu.17 Gayr-i
mslim nfus 459 hane ve190 mcerreden, mslman nfus da 374 hane ve 101
mcerredden teekklettii tespit edilmektedir. Toplam nfusun %55.76s
gayr-i mslimlerden,%44.23 de mslmanlardan olumaktadr. Zimm nfusun
%7.64imcerredlerden, %92.35i hanelerden, mslman nfusun da
%5.12smcerredlerden ve %94.87 de hanelerden meydana gelmektedir.
XVI. yzyln son eyreinden XVII. yzyln ilk eyreinin sonuna kadar
sk-dar nahiyesinin kr yerleim birimleri ile ilgili bilgi veren adet
mufassalTahrir Defteri bulunmaktadr. Bu defterlerin ikisi Babakanlk
Arivinde, biride Tapu Kadastro Kuyud- Kadime Arivindedir. Babakanlk
Arivinde bulu-nan 630 numaral defter h. 999 (m. 1590-1591)
tarihlidir ve vakf msvedde-sidir. 733 nolu defter, timar-vakf
defteri olup, I. Ahmed dnemine (1603-1617)aittir. Bu defter, 49
numaral defterin bir anlamda asl olarak deerlendirilmek-tedir. 49
nolu defter Tapu Kadastro Arivinde olup, h. 1034 (m. 1624)
tarihlidirve mufassal dirlik defteridir.18
XVII. yzyln ilk eyrei ile ilgili bilgi veren tahrir kaytlarnda
Bulgurlu kyharicindeki dier vakf kylerinden engelky, stavroz
(Beylerbeyi-
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
369
TABLO: III
XVI. - XVII. Yzyllarda skdar Nahiyesinin Kr skn
Merkezlerindeki
Nfusu Kuzguncuk), amlca, Kadky, Kartal, Maltepe, Nerdubanlu ve
Reislkyleri ile ilgili bilgi yoktur. Nfusla ilgili bu eksiklik
1590-1591 tarihli 630 numar-al msvedde Tahrir Defterinde yer alan
verilerle giderilmeye allmtr. 630numaral defter zamanla urad
tahribattan dolay baz yerleim yerlerinin adlarokunamamakta, baz
sayfalar rdnden iskn yerleri tespit edilememektedir.Bu nedenle
Kartal ky ve brahim Aa Zaviyesi ile ilgili nfus bilgileri
tespitedilemediinden Tapu Kadastro Arivinde bulunan h. 969 (m.
1561-1562) tarihliVakf Tahrir Defterindeki veriler XVII. asrn ilk
eyrei iin de kullanlmtr.Bu bilgiler nda XVII. yzyln ilk eyreinde
amlca ve Kskl kylerinindnda toplam 18 ky ve bir zaviyede 624 hane
ve 257 mcerredden oluan,yaklak 3400 kiilik bir nfus ikamet
etmekteydi.19 Toplam nfusun 269 haneve 116 mcerredi mslmanlardan,
355 hane ve 141 mcerredi de gayr-i ms-limlerden meydana
gelmekteydi.20 Mslmanlar yaklak 1500 kiilik tahmininfuslaryla
toplam nfusun %44n, gayr-i mslimler yaklak 1900 kiiliknfuslaryla
%56sn tekil etmekteydi. Mslman nfusun %92.06lk blmhanelerden,
%7.93lk blm de mcerredlerden, gayr-i mslim nfusun ise
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
370
%92.64lk blm hanelerden, %7.35lik blm de mcerredlerden
olumak-tayd.Gayr-i mslimler Kadky, engelky, stavroz
(Beylerbeyi-Kuzguncuk),Maltepe ve Kartalda iskn ederken21,
mslmanlar Bulgurlu, Babyk,Ilsuluk, Karamanlu, Nerdubanlu, Reisl,
Salihl, Samandra, Dudullu, Viran,Yakack ve Yenice kylerinde ikamet
etmekteydi. Gayr-i mslimlerin younluk-ta bulunduu Kadkyde 5 hane,
stavrozda 14 hane ve engelkyde de 5 hanemslman iskn
etmekteydi.22
1530 ylnda skdar nahiyesine bal ky iskn yerlerinde toplam 3100
kiidenteekkl eden nfus 1561 ylnda 4500 kiiye ykselerek %45.16
orannda artmtr.1600-1624 yllarnda ise bir nceki tahrire oranla
nfusun artmas gerekirken,
Mellingintasviri ile
amlcadanskdar ve
Boazii
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
371
aksine 3400 kiiye derek %25 orannda azalmtr. Yaklak bir asrlk
dnemdenfusun %100 orannda oalmas gerekirken, bu dnemde toplam artn
%10 nis-petinde kald yaplan hesaplamalardan ortaya kmaktadr. Nfusun
bir asrlk dnemde (1530-1624) kk bir oranda artmas ve zel-likle
1561-1624 yllar arasnda %25e yakn bir oranda dmesine neden
olannemli olaylar blgede cereyan etmi olmaldr. Yine gayr-i
mslimlerinounlukta bulunduu engelky ve stavroz kylerinde dnemler
itibariylenfusta nemli ykselmeler ve dmeler gze arpmaktadr. Nitekim
II.Mehmed dneminde (1453-1481) engelkyn tahmini nfus 115 kii
iken,1523 ylnda 374 kiiye, 1561de 738 kiiye km ve XVII.
yzylnbalarnda 551 kiiye dmtr. stavroz kynn tahmini nfusu 1523te
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
372
343 kii iken, 1530da 367, 1561de 780 kiiye ykselmi, XVII.
yzylnbanda da 488 kiiye inmitir.23
Nfusun ykselmesine neden olan faktrlerin banda ad geen ky
yerleimbirimlerine dardan yaplan isknn byk bir etkisi bulunmaktadr.
Nitekim1561 tarihli vakf tahrir kaytlarna gre stavroz ve Kuzguncuk
kylerindeikamet eden 110 hane ve 44 mcerred gayr-i mslim nfusun 56
hane ve 21mcerredinin kadim gebran olduu, 15 hane ve 6 mcerredin
Kuzguncukkyne hariten gelip yerletii, 39 hane ve 17 mcerredin
stavroz kynedardan gelip mtemekkin olduu belirtilmektedir.24 Kartal
kyndeki 57hane ve 27 mcerredden ibaret nfusun 23 hane ve 9
mcerredinin haritengelp zikrolunan karyeye mtemekkin olan yava
kafirler olduu ifade edilmek-tedir.25 Kadkydeki toplam 97 hane ve
59 mcerredden oluan gayr-i mslimnfusun 44 hane ve 13 mcerredi
hariten gelp zikr olunan karyeye mte-mekkin olan yava kfirler olduu
kaydedilmektedir.26 Maltepe kyndekitoplam 55 haneden meydana gelen
gayr-i mslim nfusun 29 hanesi ortakkullardan olumaktayd.27 1530 yl
kaytlarna gre Maltepedeki ortak kullar18 haneden ibaretti.28 Ortak
kullarn XVII. yzyln balarnda 21 hane ve 1mcerredden ibaret olduu
grlmektedir.29
skdar nahiyesine tbi ky yerleim yerlerine dardan yaplan
isknndevam ettii anlalmaktadr. Nitekim XVII. yzyln balarnda
engelkydeikamet eden gayr-i mslim nfusun 37 hane ve 10 mcerredi
hariten gelipkarye-i mezbure mtemekkin olan yava kafirler olduu
belirtilmektedir.30stavroz kyndeki gayr-i Mslimlerin 21 hane ve 20
mcerredi gebran-kadm, 16 hane ve 9 mcerredi hariten gelip
yerleenler, 10 hane ve 2mcerredi hala gelip mtemekkin olanlar, 6
hane ve 5 mcerredi Kuzguncukkyne dardan gelip yerleenler, 23 hane
ve 2 mcerredin hala gelip mte-mekkin olan yava kafirler olduu
kaydedilmektedir.32 Yine Kadkydekitoplam 74 hane ve 43 mcerredden
ibaret gayr-i mslim nfusun 22 hane ve 12mcerredi dardan gelip bu
kye yerleen yava kafirler olduu kaytlardanortaya kmaktadr. XVII.
yzyln balarna ait tahrir kaytlarnda engelkyn kadim kafirleriarasnda
2 hane Trabzonluya ve hariten gelenler iinde de bir Bulgara
rast-lanmaktadr.33
Dardan gelip skdar nahiyesine tbi ky iskn birimlerine
yerleenlerin bun-larla snrl olmad eitli kaytlardan anlalmaktadr.
Nitekim 1561 tarihliVakf Tahrir Defterinde yer alan kaytlara gre
engelky nfusu iinde 6 neferHristiyan Trabzonlu ve 2 nefer de
Rumelili bulunmaktayd. Yine ayn tarihlerdeKadkyde 1 nefer hristiyan
Trabzonlunun kayd sz konusudur.34
1513-1520 tarihli sicil kaytlarna gre engelkye iskn eden 4 nefer
veKadkye yerleen 22 nefer yava zimmilerine ayn kylerde yaayan baka
zim-milerin, bunlarn zararlarna ve yerletikleri yerlerden baka
yerleim yerlerinegidip yerlemeyecekleri hususunda kefil olduklar
belirtilmektedir.35 Yine 1521
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
373
tarihli sicil kaytlarnda engelky ve Kartal kyndeki birer gayr-i
mslim lev-ende ayn kylerdeki zimmlerin kefil olduklar
kaydedilmektedir.36Kadkydeki 33 neferden oluan gayr-i mslim nfus
iinde 3 nefer levendbulunmakta ve bunlardan birinin Arnavut olduu
grlmektedir.37
1524 yl banda Gebze kadsna gnderilen bir hkmde Kadky, stavroz
veKuzguncuk kylerinde eskiden fonder sandallar olup bunlarn
yasakland,ancak hariten ok sayda kii gelerek ad geen kylere iskn
olduu ve bukiilerin sandallar tekrar ihdas ederek Rumeliye mal alp
gtrdkleri ve vergivermediklerinden bahisle bu durumun nlenmesi
istenmektedir.38
1528 ylnn Mart aynda Gebze kadl ile yresinde ve
ile-Maltepetaraflarnda bulunan yava kafirler ve levendlerin srlmesi
iin bir hkmkarld. Bu hkm gereince dzen ve intizam bozanlar
datlmayaallmtr. Ancak bu uygulamann pek baarl olamad iki yl sonra
btnevl ve ergen yerl ve levend zimmlerinin birbirlerine kefil
yaplmas yolunagidilmesinden anlalmaktadr.39
29 Mart 1543 tarihli bir sicil kaydnda Maltepe kynde zimm
srgnlerinvarlndan sz edilmektedir.40 1563-1564 tarihli kaytlarda
engelkyde 3Arnavut, 2 Semendireli, 1 Trabzonlu, 1 Eflakl, 1
Pendikli ve 1 levend, stavroz-Kuzguncuk kynde de 3 Arnavut, 2
Eribozlu ve 5 levend iskn etmekteydi.41
27 Austos 1565 (Selh-i Muharrem 973) tarihli bir mhimme
kaydndaengelky ve civar yerlerden ne id belirsiz kiilerin baka
yerlere kayklartarafndan geirilmemesi emredilmektedir.42 14 Eyll
1565 (18 Safer 973) tar-ihli skdar kadsna gnderilen bir hkmde, daha
nce RumelidenAnadoluya kafir levend gememesi ve halktan hi kimsenin
kafir levend esir-leri hizmeti olarak istihdam etmemesi hususunda
emir gnderildiihatrlatlarak, imdi bu emre aykr hareket edilerek
kafir levendlerin tekrarAnadoluya getiine dair haberler alndndan,
bu ile bizzat ilgilenerek bulevendlerin tespit edilmesi ve tekrar
Rumeli yakasna srdrlmesi, artk bun-dan byle levendlerin Anadoluya
gememeleri ve halkn da kafir levend istih-dam etmemeleri hususunda
uyarlmas, aksi taktirde cezalandrlacaklarnnbildirilmesi
istenmektedir.43
XVI. yzyln sonu ile XVII. yzyln balarnda Osmanl merkez idaresi
stan-bula g edenlerin saysn snrlandrmaya alt, skdar ve evresine
n-malum adamlarn geirilmemesine dikkat edildii ve halkn bu
konudauyarld belirtilmektedir.44
1745 ve 1747 tarihli iki ayr ahkam kaydnda, skdara bal
stavroz,Kuzguncuk ve engel kylerinde mtemekkin olup bahvanlkla
uraan ve bukylerin kaytl reayas olmayp misafireten buralarda
bulunan gayr-iMslimlerden ispene vergisi talep edildii, ancak bunun
doru olmadbildirilmekte ve bu durumun nlenmesi istenmektedir.45
stanbul ve Trabzon kadlarna hitaben 15 ubat 1743te yazlan bir
bakahkmde, Trabzon sancana bal baz zeamet kylerinin kaytl reaasndan
olan
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
374
ahslarn stanbulun ky, kasaba ve askeri iftliklerinde sakin ve
mtemekkinolduu, bunlarn eski yerlerine nakl ve iskn edilmeleri
emredilmektedir. Yine 27Aralk 1762 tarihli bir baka ahkm kaydnda
skdara tbi Kadkyde 20 sene-den beri sakin olan Badrack kazas Lato
kynn kaytl reayasndan olankiilerin eski yerlerine nakl ve iskn
edilmeleri buyrulmaktadr.46
XVII. yzyln balarna ait bir kaytta ile kasabas sakinlerinden bir
zimmninengelkyde oturduu ve sefine ilettii anlalmaktadr.47
Grld zere skdar nahiyesine tbi iskn yerlerinde nfusunoalmasna
etki eden en nemli faktr ie ynelik iskn siyasetidir. Zamaniinde
levendlerin ve yava kafirlerinin asayiin bozulmasnda nemli
rolleriolmutur. Dzenin bozulmas ve isizliin gelen youn nfustan
dolay artmaszerine levendler ve yava kafirleri bata olmak zere ok
sayda nfusun eskiyerlerine dnmesi iin youn gayret
gsterilmitir.Kaytlarda gemesine ramen nfusu konusunda bilgi
verilmeyen Ksklkynn amlca ky ile birlikte ele alnd dnlmektedir.
Kuzguncuksicil kaytlarnda mstakil ky olarak zikredilmekle beraber
tahrir kaytlarndastavroz ky iinde deerlendirilmektedir. Kuzguncuk,
Yahudilerin yerletiinemli bir iskn birimidir.48
B- Muaf Zmreler, Grevliler, Meslek Gruplar ve Unvan
Sahipleri
skdar nahiyesine tbi ky iskn birimlerinde yaayan mslim ve gayr-i
ms-lim halkn, muaf zmrelerini, grevliler, meslek gruplar ve unvan
sahipleriniksmen tespit etmek mmkndr. Tablo: IVde grld gibi muaf
zmreleriinde sipahi grubundan 18 sipahizde ve 1 zaim, erac
grubundan 1 kilarbulunmakt. Ayrca 1 ama, 3 doanc, 9 fundac, 2
glman-vakf, 4 imam, 1meremeti, 1 korucu, 2 muhassl, 6 sahib-i berat
bulunduu grlmektedir.49mamlarn Bulgurlu, stavroz-Kuzguncuk, Soanlu
kyleri ile brahim AaZaviyesindeki camide grevli olduu
anlalmaktadr.1561 ylnda muaf zmrelerden sipahi grubu yannda, az
sayda da olsa pr-ifan, gaib, kreki, imam, sahib-i berat gibi
zmrelere de rastlanmaktadr. Bugruplar iinde 22 neferle yeni
klelikten azad edilmi mu'taklar birinci srayalmaktadr. Az sayda
frnc, kazanc, nalbant gibi meslek gruplarna da tesadfedilmektedir.
Bu tarihte imam olarak 1 nefer kaydedilmi olup, o da Bulgurluky
kaytlar iinde yer almaktadr. Ayrca ortak kullardan 29
neferintamamnn Maltepe kynde bulunduu tespit edilmektedir. Kylerde
yaayanhalkn dnda, baka iskn birimlerinden gelip ziraatla uraan
hariten eken-ler grubunun skdar nahiyesi kylerinde nemli bir yekn
tekil ettii tahrirverilerden ortaya kmaktadr. 1530 ylnda hariten
ekenler zmresine yalnz
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
375
TABLO: IV
1530 Tarihli 438 Numaral cmal Defterine Gre skdar Nahiyesine
TbiKylerde Muaf Zmreler, Grevliler Ve Unvan Sahipleri
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
376
Kadkyde rastlanrken, 1561 ylnda amlca, stavroz, Kartal, Kskl,
Maltepe,Reisl ve Samandra kyleri ile brahim Aa Zaviyesi dndaki btn
iskn birim-lerinde bu grubun bulunduu grlmektedir. Bunlarn says 212
neferden ibarettir.50
XVI. yzyln sonlarnda ve XVII. yzyln ilk eyreinde skdar
nahiyesinetabii kr iskn birimlerinde muaf zmreler grubu iinde imam,
mezzin, papazgibi din grevlileri yannda pir- fan, mcrim gibi dknler
zmresine, merd-ikala, bazdar ve cebeci gibi sipahi grubuna
rastlanmaktadr. Bu dnemde meslek-ler n plana kmaktadr. Mesela; 6
terzi, 3 babuci, 4 kazanc, 9 dlger, 3 fc, 2dolap, 1 kuyumcu, 1
kaymak, 4 demirci, 3 ekmeki, 1 ispanak, 1 akc, 1semerci ve 1 balknn
yannda, gemi ve gemicilikle ilgili; 5 gemici, 3 reis, 1kalafat, 1
kamaracnn olduu grlmektedir. Bu dnemde 5 mutakn kaydnatesadf
edilmektedir. 2 imamdan biri Virankyde, dieri de Reisl kynde
grevyapmaktayd. 1 nefer mezzinin de Samandrada grev yapt
anlalmaktadr.Maltepe kynde 22 ortak kul bulunmaktadr. Nahiyenin
kylerinde dardangelip ziraatla uraanlarn saysnn 217 nefer olduu
tespit edilmektedir.51
Kandillisrtlarndan
skdar
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
377
TABLO V:1561 Tarihli 436 Nolu Tahrir, 579 Nolu Tahrir Efkaf
Defteri Gre skdarNahiyesine Tbi Kylerde Muaf Zmreler, Grevliler Ve
Unvan Sahipleri
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
TABLO VI:733, 630 Nolu Td Ve 49 Nolu Tk.Kka, Td Ve 26 Nolu skdar
er'iyye Siciline
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
Gre skdar Nahiyesine Tbi Kylerde Muaf Zmreler, Grevliler ve nvan
Sahipleri
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
380
C- ktisad Hayat
XV. asrda skdar nahiyesindeki kylerin iktisad vaziyetini ortaya
koyan bil-giler bir vakf defterinde yer almaktadr. Fatih Sultan
Mehmed Hann stan-bulun fethi ile birlikte daha nce Trkler tarafndan
feth edilen skdara balkylerden vakf statsnde olan kylerin bu
statlerini aynen onayladanlalmaktadr. Nitekim, Orhan Bey tarafndan
Gebze Camiine vakfedilenKartal kynn vergi geliri Fatih dneminde de
srd grlmektedir.52 FatihSultan Mehmed dneminde (1453-1481), skdar
nahiyesine tbi kylerden,Kartaldan baka amlca ve engel kynn de vakf
kyleri olduu vakftahrir kaytlarndan ortaya kmaktadr. engelky, Kad
FazlullahnZaviyesine vakf edilmitir. Murad Han b. Mehmed Han, Kad
Fazlullahaengelky temlik edip eline mlkname verdi. Kad Fazlullah da
bu kyGebzede bulunan zaviyesine vakfetti. amlca ky Sultan Mehmed b.
BayezidHan tarafndan vaz Fakihe hkm-i erif verilerek vakf haline
getirildi.53
XV, XVI ve XVII. yzyllarda skdar nahiyesine tbi ky iskn
birimlerindeyaayan halk genelde iftilik, baclk ve hayvanclkla
geimini temin etmekteydi.Kocaeli Sanca Kanunana gre; ift tasarruf
edenlerden 33 aka, yarm (nsf)iftlerden 17 aka, rubdan (drtte bir
orannda ifti olandan) 8 aka vergialnmaktayd. 3 aka ile 12 aka
arasnda vergi alnabilecek topra olanlar ekin-l bennak olarak
deerlendirilmekte ve bunlardan 12er aka alnd belir-tilmektedir. Eer
halkn hi yeri yoksa ve evli ise bunlardan 9ar aka resm-i ben-nak
alnr ve yeri olmayan mcerredden (yetikin bekardan) 6ar aka
resm-imcerred vergisi alnd kaydedilmektedir. Mcerred olup elinde
yeri olandanhem mcerred resmi ve hem de tuttuu yerin resmi
alnmaktayd. Haritenekenler eklinde kaydedilenler raiyyet deildir,
onlar baka kylerin reayasndrki burada ziraat ederler.54 II. Mehmed
dnemine ait vakf tahrir kaytlarnda yeralan bilgilere gre toprak
tasarruf edenlerin tamam bir ift miktar toprak iliy-ordu. Nitekim
amlca kynde 9, engelkyde 15 ve Kartal kynde de 19 iftbulunmaktayd.
Bu tarihlerde amlcann vergi hasl 485 aka, engelkyn6555 aka, Kartal
kynn 2855 aka olduu kaydedilmektedir.55
XVI. yzyln ilk eyreinde skdar nahiyesine tabii ky yerleim
yerleri ile ilgilibilgi veren tahrir kaytlar vakf kylerine ait
verilerdir. II. Mehmed dnemindegrlen 3 vakf kynden baka bu dnemde
de stavroz, Kadky ve Reisl ky-leri vakf ky statsndeydi. stavroz ky,
Sultan II. Bayezid tarafndanBostancba Abdullah Aaya temlik edilmi,
o da bu kyn vergi gelirlerini mesc-itlerine ve emelerine vakf
etmitir. Yavuz Sultan Selimin Kadky ve Reisl ky-lerini stanbulda
olan cami ve imaretine vakf ettii kaytlardan ortaya kmak-tadr.56
Bunlarn dnda bir ky yerleim birimi olmayan skdar yaknlarndakibrahim
Aa Zaviyesinde nfusun yannda, iktisad faaliyetlerin
srdrldgrlmektedir.57 Zaviyenin 1483 (h. 888)de kurulduu, zaviyeye
ait bir caminin,on adet evli ve on adet de bekar odasnn bulunduu
belirtilmektedir.58
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
381
1523te toplam 6 vakf ky iskn biriminde ziraatla uraanlardan 2
neferiniften byk, 79 neferin ift, 3 neferin nim ile ift aras, 6
neferin nim ift, 2neferin rub ile nim ift aras, 3 neferin rub, 10
neferin rubdan az toprak tasar-ruf ettii, 20 neferin de ekinl
bennak olduu tespit edilmektedir. Ayn tarihte-ki kaynaklarda bu
iskn birimlerinde dardan gelip bu kylerde ziraatlauraan halkn da
bulunduunu belirtmek gerekmektedir. Nitekim 4 neferiniften byk, 6
neferin nim ift ile ift arasnda, 1 neferin nim ift, 5 neferin
rubile nim ift arasnda, 8 neferin rub, 13 neferin rubdan az topra
hariten gelipiledii anlalmaktadr.59 Kartal kynde, II. Mehmed
dneminde 19 iftkaydedildii halde 1523te toprak tasarruf edenlerin
ne kadar miktarda topraktasarruf ettikleri belirtilmemektedir.
Gayr-i mslim reaya ispene vergisinitasarruf ettikleri topraa binaen
verdikleri iin bu vergiyi veren haneler iftolarak
deerlendirilmitir.60
II. Mehmed dneminde skdara bal ky iskn yerlerinde yaayan halktan
nekadar raiyyet resmi alnd tahrir kaytlarnda belirtilmemitir.XVI.
yzyln ilk eyreinde bu iskn birimlerindeki halktan raiyyet resmi
olarakift, ekinl bennak, bennak, mcerred, ispene, bd- hev, cizye ve
zemin resmialnd grlmektedir.61 Bu dnemde halktan alnan verginin
%15ini raiyyetresmi oluturmaktayd. Toprak ileyenlerden alnan ift
resminin en ou(%44.32) engelky, stavroz, Kadky ve Kartaldan
alnmaktayd. Dolaysylabu kylerde zira faaliyetlerin ok youn olduunu
dndrmektedir. Nitekimhububat retimi ile ilgili veriler bu dncemizi
dorulamaktadr.
XIX.yzyldaskdar
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
382
TABLO VII:II. Mehmed Dneminde (1453-1481) Ve 1523'te (H. 929)
skdar Kr sknYerlerinde Halkn Tasarrufundaki Toprak Miktar
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
383
TABLO VIII:II. Mehmed Dneminde (1453-1481) Ve 1523'te (H. 929)
skdar NahiyesineBal skn Yerlerinden Reayadan Alnan Vergiler
1523 ylnda toplam 6 vakf kynde retilen hububatn 65000 kile
olduu,dolaysyla kii bana 46 kileye yakn tahl rnn dt ortaya
kmaktadr.Bu kylerde budayn yannda yulaf, arpa, kapluca (kapkl
buday), burak,mercimek ve nohud yetitirildii, ayrca engelkyde pirin
retimininyapld kaytlardan ortaya kmaktadr.62
1523 ylnda 1 kile budayn tahrir kymeti 5 aka, alef (yulaf)n 2
aka, airin(arpa), kaplucann ve buran 3er aka, mercimek ile nohudun
5er aka, pir-incin de 10 aka olduu tespit edilmektedir. XVI. asrn
ilk eyreinde skdar nahiyesine bal vakf kylerinde baclk vebahecilik
yapld halktan alnan ba, bostan, bahe rnden anlalmak-tadr. Bunun
zellikle Kadky, stavroz, engelky, Kartal ve brahim AaZaviyesinde
nemli bir dzeyde olduu alnan vergi haslndan ortaya kmak-tadr.
Balardan elde edilen rnn iki yaplp satld monopolya ve fresminden
tespit edilmektedir. Blgede hayvancln da gelitii resm-i
ganemyannda, alnan ayr, otlak, klak vergilerden anlalmaktadr.
Balklnengelkyde nemli bir dzeyde olduu, arcln da stavroz ve
Kartalda
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
384
gelitii ortaya kmaktadr. Sanayi rn olarak keten retiminin
yapld,sanayi iletme olarak blgede 8 gz deirmenin olduu, bu
deirmenlerin yllk1400 aka vergi geliri olduu grlmektedir. Kartal ve
Reisl kylerinden iskeleresmi alnd, dolaysyla buralarda ticari bir
faaliyetinin olduu ortaya kmak-tadr. Ayrca engelkyde dkkanlarn
mukataaya verildii, bu kyde bulunansanayi iletmelerinden dink ve
bozahaneden icar alnd, btn bu bilgiler,buralarda yaplan ticari
faaliyetlerin bir gstergesi olmaldr.63
1530-1624 yllar arsnda skdar nahiyesine tbi ky iskn
birimlerindeki ikti-sad verileri bir btnlk iinde ele almak mmkndr.
Bu dnemde nahiyeyetbi ky yerleim birimlerinden yalnz vakf kyleri
deil, ayn zamanda timarkyleri ile ilgili veriler de verildiinden
genel bir deerlendirme yapma imkanortaya kmaktadr.1530 ylna ait
cmal Tahrir Defterine gre; Soanlu ky ser-bevvabin ucaAaya arpalk
olarak tahsis edilmitir. Nerdubanlu, Nerdubanlu- Kk(Karamanlu),
Viran ve Kksulu (Salihl) kylerinin vergi geliri zuama vesipahiyana,
Bykbalu ky vergi geliri Boazkesen kalesi mustahfzlarna,Bulgurlu,
Yenice ve Yakack kylerinin vergi geliri Yenice kalesi
TABLO: IX
II. Mehmed Dneminde (1453-1481) Ve 1523'te (H. 929) skdar
Nahiyesine
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
385
mustahfzlarna, Ilsuluk ve Saru (Sarubayrak) Tutlu kylerinin
vergi geliriYoros kalesi mustahfzlarna timar olarak verilmitir.
Maltepe kynn vergigeliri Padiah haslarna ayrlmtr. Daha nceki
tarihlerde olduu gibi, Reisl,Kadky, stavroz-Kuzguncuk, engelky,
amlca ve Kartal kylerinin vergigeliri vakflara tahsis
edilmitir.64
1561 tarihli tahrirde Nerdubanlu (Merdivenky) kynn vergi geliri
1547deinaat tamamlanan skdardaki Mihrimah Sultan Camiinin mareti
iin,Kanuni Sultan Sleymann kz Mihrimah Sultan tarafndan 1548 ylnda
vakfedildii grlmektedir.65 Bulgurlu ky 1617de I. Ahmed tarafndan
AzizMahmud Hdayiye temlik edildi. Aziz Mahmud Hdayi de bu yeri
kendi adylaanlan klliyeye vakfetmitir.66
1530 tarihli Tahrir Defteri icml olduundan skdar nahiyesinin
ziraisahalarna ilikin verileri ortaya koymamz mmkn olmamaktadr.
Nahiyeninky yerleim birimleri ile ilgili verileri 1561 ve 1624
tarihli defterlerde bulun-maktadr.
Tabii Ky skn Yerlerinde Hububat retiminden Halktan Alnan Ayn Ve
Nakd Vergi Miktar
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
386
XI. Tablo incelendiinde, nahiyenin 1561 yl ile 1624 ylna ait
ziraatsahalarna ilikin verilerinin byk bir deiiklie uramad
grlmektedir.Ancak hariten gelip toprak ileyenlerin ellerindeki
topran az da olsa gittikebyd anlalmaktadr.1530 ylnda halktan alnan
ift resmi, toplam verginin %7.28ini tekil ederken,bu vergi 1561de
%10.29, 1624te de %10.65lik bir orana ulayordu. 1624 ylnaait vakf
kyleri ile ilgili ift resminin XII. Tabloda yer almamas, bu dneme
aittahrir kaytlarnda bu kylerin vergi gelirleri ile ilgili
bilgininbulunmamasndan kaynaklanmaktadr.XVI. yzyln ortalarnda ve
XVII. yzyln ilk eyreinde skdar nahiyesine tbi kyiskn birimlerindeki
topraklarda hububat rn olarak buday, alef (yulaf), air(arpa),
kapluca (kapkl buday), burcak, mercimek, erzen (dar), bakla ve
nohud re-timinin yapld ariv kaytlarndan ortaya kmaktadr.67 1561de
hububattan eldeedilen rnn yaklak 53000 kile olduu, dolaysyla kii
bana yaklak 12 kile tahlrnnn dt anlalmaktadr. Bu tarihte bir kile
budayn tahrir kymetinin 7ila 8 aka, alefin 2,5 aka, arpann ve
burcan 3 aka, mercimein 10 aka, bakla venohudun 7 aka olduu yaplan
hesaplamalar sonucunda tespit edilmektedir.
TABLO: X
II. Mehmed Dneminde (1453-1481) Ve 1523'te (H. 929) skdar
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
387
1624 ylnda budayn bir kilesinin tahrir kymeti 10 aka, yulafn
(alef) 7 aka,arpann 8 aka, kaplucann 7 aka, buran 6 aka, mercimein
10 aka, baklave nohudun 7 aka olduu anlalmaktadr.1523 yl ile 1624
yllar arasndaki bir asrlk dnemde budayn kilesinin 5akadan 10 akaya,
yulafn 2 akadan 7 akaya, arpann 3 akadan 8 akaya,mercimein 5 akadan
10 akaya ykselmesi nahiyede %100 zerinde birenflasyonun
gerekletiini gstermektedir.1561 ylnda toplam vergi iinde hububat
retiminden alnan vergi %15.40lkbir orana tekabl ederken, 1624 ylnda
vakf kyleri ve birka kyn dndakiyerlerde yaklak %62lik bir orana
tekabl etmekteydi. skdar nahiyesi kylerinde sebze ve meyve
retiminin ok ileri dzeydeolduu alnan vergi haslndan anlalmaktadr.
Nitekim 1561 ylnda toplamverginin %36.09unu (50.457 aka) sebze ve
meyvelerden alnan vergi meydanagetirmekteydi. 1624 ylnda ise sebze
ve meyvelerden alnan vergi, toplam vergiiinde %32.02lik bir orana
(10852 aka) sahipti. 1561 ylnda stavroz-Kuzguncuk kylerinden 400
aka kiraz r alnmaktayd. 1624 ylnda Salihl(Kksulu), Dudullu, Soanlu,
Viran ve Yakack kylerinde yetitirilen
Nahiyesine Tbi Ky skan Yerlerinde Meyve, Sebze, Hayvan Ve
Sanayi letmelerinden Alnan Vergiler
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
TABLO XI:XVI. ve XVII. Yzyllarda skdar Nahiyesine Bal Kr skn
Yerlerinde ZiraatSahalarna likin Veriler
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
TABLO XII:XVI. ve XVII. Yzyllarda Reayadan Alnan Vergiler
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
390
kirazdan vergi alnd grlmektedir.68 Soanlu ve Kartal kylerinde
zeytinci-lik de yapld alnan rden anlalmaktadr. Nahiye dahilinde
ceviz retimifazla olmamakla birlikte Kartal ve Nerdubanlu kylerinde
elde edilen cevizin birksm vergi olarak verilmekteydi. Meyve ve
sebze retiminde Kadky birincisray, sebze retiminde engelky ikinci
sray alrken, meyve retiminde destavroz-Kuzguncuk kyleri ayn sray
paylayordu. Sebze ve meyve reti-minde nc sray Kartal, drdnc sray da
Ilsuluk alyordu. Nahiyedahilinde sebze ve meyvelerden alnan
verginin %63.18i Kadkyden alnmak-tadr. Bu kyde bostann yannda kavun
da yetitirildii alnan rdenanlalmaktadr. Kadkyde sebzeciliin yannda
baclnda ok ileri dzeydeolduu sebze ve meyvelerden alnan verginin
%47sini tekil etmesinden ortayakmaktadr.
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
391
Bu bilgiler XVI. yzyln ortalarnda Kadkyde bacln nemli bir i
koluolduunu gstermektedir. Nitekim araptan alnan monopolya
vergisinin tekvergi tr olarak kaytl bulunmas arap retiminin dzeyini
bir gstergesiolmaldr.69
Bacln Maltepe ve Kartalda da nemli bir dzeyde olduu skdar
kadsnayazlan hkmlerden anlalmaktadr. Nitekim skdar kadsna yazlan
birhkmde; daha nce ra yaplmayp turu ve pekmez yaplmas
emredildiihalde Maltepe ve Kartal kyleri halknn zmlerini ra yapp
flara doldur-duklar bildirildiinden, durum arzedildii gibi ise
flarn iine tuz konupralarn sirke yaplmas emredilmektedir.70 skdar
Yoros ve Adalar kadlarnayazlan 972 (1564/1565) tarihli bir baka
hkmde skdardan Gebzeyevarnca, yalda ve dada olan kylerde ve Yorosa
varnca, yalda olan kylerdene miktar hamr varsa, keferede bulunan
hamrn kifayet hacet mikdrnalkoyup andan m-adsna sirke olacak kadar
tuz konmas buyrulmaktadr.71
1561de satlan ikiden Kadkyde 1000 aka, engelkyde de 127 aka
vergialnmas bacln blgede iktisad faaliyet iinde nemli bir yerinin
olduunaiaret etmektedir.
Kandilli
-
YERLEM YERLER
Yllar Hnta Alef a'ir
Md Kile Kymet Md Kile Kymet Md Kile Kymet
Bykbalu 1561 6 9 912 5 10 275 - - -
1624 9 10 1700 8 5 1155 3 5 525
Bulgurlu 1561 15 - 2100 13 - 650 - - -
1624 5 5 1050 8 10 1190 2 10 400
amlca 1561 5 10 770 5 10 275 2 - 120
1624 27 14 - 10 10 - - - -
engel 1561 7 - 980 2 - 100 1 - 60
1624 - - - - - - - - -
stavroz-Kuzguncuk 1561 12 10 1750 13 - 750 - - 1300
1624 - - - - - - - - -
Ilsuluk 1561 4 - 560 4 - 200 - 15 45
1624 6 10 1300 3 15 525 3 5 520
Kadky 1561 7 12 1064 8 - 400 - - -
1624 - - - - - - - - -
Karamanlu 1561 - - - - - - - - -
1624 3 15 751 4 5 470 - - -
Kartal 1561 8 - 1120 3 - 150 1 - 60
1624 - - - - - - - - -
Kskl 1561 - - - - - - - - -
1624 - - - - - - - - -
Maltepe (ren) 1561 18 - - 18 - - - - -
1624 - - - - - - - - -
Nerdubanlu 1561 2 - 280 1 - 50 1 - 60
1624 - - - - - - - - -
Reisl 1561 - - - - - - - - -
1624 - - - - - - - - -
Salihl (Kksul)u 1561 - - - - - - - - -
1624 4 10 900 5 10 770 - - -
Samandra 1561 5 8 756 11 18 595 - - -
1624 - - - - - - - - -
Sarubayrak (Tutlu) 1561 3 7 472 3 17 189 - - -
1624 4 10 900 4 5 595 - 15 120
Soanlu 1561 8 9 1183 6 16 340 - 8 24
1624 2 12 520 3 10 490 - 15 120
Viran 1561 10 2 1414 12 4 610 - 9 27
1624 42 - 950 6 - 950 - - -
Yakack 1561 5 9 763 4 2 205 - - -
1624 2 10 500 2 5 315 - 19 152
Yenice 1561 - - - - - - - - -
1624 8 10 1700 2 15 385 - - -
brahim Aa Zaviyesi 1561 - - - - - - - - -
1624 - - - - - - - - -
TOPLAM 1561 115 76 14124 108 77 4789 5 32 1696
1624 112 106 10271 55 90 6845 8 69 1837
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
TABLO: XIII
XVI. ve XVII. Yzyllarda skdar Nahiyesine Tbi Ky skn
Yerlerinde
-
Kapluca Burcak Mercimek Erzen Bakla ve Nohut
Md Kile Kymet Md Kile Kymet Kile Kymet Kile Kymet Kile Kymet
- - - - 5 15 - - - - - -
- - - - 2 12 - - - - - -
5 - 22 1 4 72 - - - - 5 35
1 10 220 1 10 180 - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - 185 -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - 320
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- 10 35 - 1 6 5 50 10 85 2 14
2 - 120 1 3 69 - - - - - -
- - - 1 - 60 - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
3 10 480 1 5 175 - - - - - -
- - - 1 - 60 - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
1 - 60 - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - 1 5 150 - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- 15 45 - 19 57 - - - - - -
1 5 175 - 1 60 - - - - 200 200
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - 1 5 75 - - - - - -
- - - - 15 90 - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - -
8 15 247 4 36 348 - - - - 5 355
5 35 910 4 39 733 5 50 10 85 387 214
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
Hububattan Alnan Ayn r Miktar
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
TABLO XIV: Sebze ve Meyvelerden Alnan Vergi Miktar (Aka)
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
TABLO: XV Hayvanclk, Arclk Ve Balklk Yapanlardan Alnan Vergi
Miktar (Aka)
-
skdar nahiyesi kylerinde hayvanclk, arclk ve balkln yapld
tahrirkaytlarna yansyan verilerden ortaya kmaktadr. Nitekim ganem,
klak veotlak resimlerinin alnmas hayvancln blgede varlnn bir
iaretidir. Yine1561de 11119 aka ayr resmi alnmas hayvancln blgedeki
boyutunugstermektedir.72 Hayvancln daha ok Bykbalu, Bulgurlu,
amlca,engel, Kadky, Nerdubanlu, Salihl, Dudullu, Soanlu, Yakack ve
Yenicekylerinde yapld alnan resm-i ganem vergisinden anlalmaktadr.
skdarnahiyesi kylerinden Bykbalu, Bulgurlu, amlca, engel,
Ilsuluk,Nerdubanlu, Samandra, Dudullu, Viran, Soanlu ve Yakackta ok
saydakovan bulunmakta ve bunlardan r-i kovan adyla vergi
alnmaktayd.Balkln engelkyde ileri bir dzeyde olduu ylda alnan 1200
akalkBalglagu rnden ortaya kmaktadr. 1561de stavroz-Kuzguncuktan
60aka deniz mahsullerinden vergi alnd grlmektedir.XVI. ve XVII.
yzyllarda skdar nahiyesindeki kylerde, bir sanayi rnolan keten
retimi yaplmaktayd. Bu retimin daha ziyade Bykbalu,Ilsuluk,
Salihlu, Samandra, Dudullu, Viran, Yakack ve Yenice
kylerindegerekletii grlmektedir. Keten retiminden alnan vergi
1561de 685 aka,1624te de 1030 aka idi. Blgede sanayi iletmesi
olarak deirmenler ve bezirhaneler gze arpmaktadr.skdarn krsal
kesiminde 1561de 12 gz deirmen bulunmakta ve bunlarnhepsi alr
konumdadr. 1624te blgede bulunan 10 gz deirmenden 2siharab
vaziyettedir. Dier bir sanayi iletmesi bezirhanelerdir. Bunlar
daengelky ve stavroz-Kuzguncuk kylerinde bulunmaktayd.Nahiyeye tbi
ky iskn birimlerindeki ticari faaliyetin en nemli
gstergesiiskeleler, bazarlar ve kervansaraylardr. 1561 ylnda vergi
gelirinin yaklak%8i iskele, bazar ve kervansaraylarda yaplan
ticaretten alnan vergilerdenoluuyordu. skeleler engelky,
stavroz-Kuzguncuk, Kadky, Kartal ve Virankyde, bazarlar ise
Samandra ve Bulgurluda, kervansaraylar da Bykbalu veSamandra
kylerinde bulunuyordu. Blgede ticari faaliyetin dier bir gsterge-si
de stavroz-Kuzguncuk kylerinde ve brahim Aa Zaviyesinde verilen
borparaya karlk alnan mal- merbudur.73
Blgede ticari faaliyetin dier nemli gstergeleri de alp-satlan
gayr-imenkullerdir. Bu cmleden olarak XVII. yzyln banda bir gayr-i
Mslim,Kadky Kzltoprak mevkiinde bulunan zm bann yarsn 9000
akaya,Kadkyde bulunan evini 30000 akaya bir baka zimmye satt.74
21 evval 987de (10 Aralk 1579) Bulgurlu kynden bir Mslman,
birYenieriye bu kyde bulunan 1 kta tarlasn 3000 akaya satt
grlmekte-dir.75974 Muharreminde (Temmuz 1566) Babyk kynden bir
mslman birzimmye 1 kta bostann lahana ekmek zere 100 akaya icara
verdi. YineKartal kynden bir zimm bir baka zimmye bu kyde bulunan 1
ktabostann kuyusuyla birlikte 640 akaya satt.76
-
TABLO XVI: Sanayi rnleri, Sanayi Tesisleri Ve Ticari
Vergiler
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
398
(1567) tarihinde Kadkyden bir gayr-i mslim bir baka gayr-i
mslime 1 ktatarlasn 3000 akaya, ayn kyden bir baka zimm Zilhicce
976 (Mays1569)da kardeine 1 kta ba 230 akaya, Ahmed adnda bir
mslmanKadkyde bulunan 1 kta bostan yerini 1000 akaya bir zimmiye
satt sicilkaytlarndan anlalmaktadr.77
Sonu olarak skdar nahiyesine tbi ky iskn birimlerinde nfus, XV.
veXVI. yzyllarda ie ynelik isknn teviki ile hzla artarken, XVI.
yzyln son-larnda ve XVII. yzyln ilk eyreinde levendlerin asayii
bozmas ve yavakafirlerinin eski yerlerine gnderilmesine ynelik
politikalar gerekletirilmesisonucunda nfusun hzl bir ekilde azald
grlmektedir. Nahiyenin krsalkesim nfusu 1530da %52si mslmanlardan
oluurken, XVI. yzyln orta-larnda gayr-i mslimlerin yreye
yerlemesinin teviki sonucu Mslmannfus oran %44lere dmtr. phesiz bu
durum stanbulun Anadolu yzolarak nitelenmesine ramen blgenin tpk
stanbul gibi kozmografik bir sosyalyapy haiz bulunduunu da ortaya
koyar. Fakat bunun glerle oluan birdurum olduu tahrir kaytlarndan
anlalmaktadr. skdar ve yresinin gerekpayitahtn Anadoluya ve
ardndaki geni imparatorluk corafyasna, gerek bukesimin stanbula ve
Rumeli blgesine alan kaps olmas bunu belirleyen ennemli faktr
olmutur denilebilir.
Grafik I:
1530ta skdar Nahiyesindeki Kylerde Mslim veGayr-i Mslim Nfus
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
399
Grafik II:
1561de skdar Nahiyesindeki Kylerde Mslim veGayr-i Mslim Nfus
Ayrca yre halkn byk bir ounluunun ekonomik faaliyet olarak tarma
arlkvermi olmas tabii bir gelimedir. Bilhassa bahecilik, baclk ve
hububat retimine kmaktadr. Nitekim toplam vergi kategorileri iinde
baclkla ve bahecilik-le uraanlarn vermi olduu vergi oran %36 iken,
hububat retimi ile itigaledenlerin vermi olduu vergi oran ift resmi
ile birlikte yaklak %25tir. Burakamlar halkn byk bir ounluunun
toprakla uraarak geimini saladnnbir gstergesidir. Ticari
faaliyetlerin hzla gelitii, dolaysyla yallardaki baz ky-lerin
ehirlemeye aday olduunun bir iaretidir. Kylerdeki halkn
gelirseviyesinin iyi bir durumda olduu tahrir ve sicil kaytlardan
ortaya kmaktadr.
Grafik III: 1561de Alnan Vergi Oranlar
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
400
DPNOTLAR
1 stanbul Kad Sicilleri skdar Mahkemesi 1 Numaral Sicil (H.
919-927 m. 1513-1521), haz. B. Aydn E. Tak, stanbul 2008; ayr. bk.
Asiye Ylmaz-Zeynep Ssl, skdar Kadl eriyye Sicilleri 3 NoluDefter,
(lisans tezi, 2000, Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Arivcilik Blm), s. 264.2 Merve akr, skdar Mahkemesinin 15. Numaral
eriyye Sicil Defteri (90.-178. Varaklar) (954-956/1547-1551),
(lisans tezi, 2003, Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Bilgi
ve Belge YnetimiBlm), s. 54; nci Aydn, skdar Mahkemesi 20 Numaral
eriyye Sicili Defteri (h. 966), (lisans tezi,2003, Marmara
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm), s.
103; YldrmTilaver-A. Handan Yener-Nusret Snmez, skdar Mahkemesi 26
Numaral eriyye Sicil Defteri 1562-1564 (h. 970-971), (1.-98.
Varaklar), (lisans tezi, 2004, Marmara niversitesi Fen-Edebiyat
FakltesiBilgi ve Belge Ynetimi Blm), s. 284, 392; stanbul Mftl,
skdar eriyye Sicili, nr. 51, s. 51,527. 3 Kbra Ata, skdar Mahkemesi
15 Numaral eriyye Sicil Defteri (1.-90. Varaklar)
(954/1547-958/1551), (lisans tezi, 2003, Marmara niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge YnetimiBlm), s. 162.4 Yenice
kynn enger ky ile snr olduu konusunda bk. Ahmet Tabakolu-Ahmet
Kala- SalihAynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala, stanbul Ahkam
Defterleri-stanbul Tarm Tarihi, stanbul 1998,II, 168, 388-389.5
Ahmet Tabakolu-Ahmet Kala-Salih Aynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala,
a.g.e., I, 132, 140.6 Ahmet Tabakolu-Ahmet Kala- Salih
Aynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala, a.g.e., II, 33, 252-253.
7 Ata, a.g.e., s. 162; M. Mermi Haskan, Yzyllar Boyunca skdar,
stanbul 2001, I, 214, 451.8 Ahmet Tabakolu- Ahmet Kala-Salih
Aynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala, a.g.e., I-II, muh. sy.9
Babakanlk Osmanl Arivi (=BOA), Ali Emiri Tasnifi, II. Mehmed, nr.
40, s. 4a, 6a, 6b-7a.10 Tablo: I.11 Ad geen yerleim yerlerindeki
nfusla ilgili olarak bk. BOA, Maliyeden Mdevver Defterler(=MAD),
nr. 22, s. 2-5, 9-13, 31, 38-39, 42.12 bk. Tablo: II.13 Ylmaz-Ssl,
a.g.e., s. 264-266.14 BOA, Tahrir Defteri (=TD), nr. 438, s. 785,
786, 788, 789, 790, 791, 792, 794.15 bk. Tablo: III.16 BOA, TD, nr.
436, s. 290-291, 334-335, 336-337, 352-354, 356-363, 417;
Tapu-Kadastro Kuyud-Kadime Arivi (=TK.KKA), TD, nr. 579, s.
22a-24a, 41b-43b, 44a-b, 45a, 46b, 52a, 55b-56a, 57b-58b.17 Tablo:
III.18 Ahmet Gne, Tahrir Defterlerine Gre XVI. Yzyl Balarndan XVII.
Yzyl Balarna Kadar KocaeliSanca, (doktora tezi, 1994, Ankara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), s. 5-6.19 Tablo: III.20 Bu
konuda bk. BOA, TD, nr. 733, s. 140, 168-169, 179-180, 182-184,
189, 236; TK.KKA, TD, nr. 49,s. 220a, 246b-247b, 249b, 279b.
21 BOA, TD, nr. 630, s. 656-657, 658-659, 660-661, 664.22 BOA,
TD, nr. 630, s. 656, 658, 660.23 bk. Tablo: I, II, III.24 TK.KKA,
TD, nr. 579, s. 41b-43b.25 TK.KKA, TD, nr. 579, s. 44b.26 TK.KKA,
TD, nr. 579, s. 45a-46b.
-
X V - X V I I . Y Z Y I L L A R D A S K D A R N A H Y E S K Y L
E R N D E S O S Y A L V E K T S A D H A Y A T
401
27 TK.KKA, TD, nr. 579, s. 55b-56a.28 BOA, TD, nr. 438, s.
794.29 BOA, TD, nr. 630, s. 664.30 BOA, TD, nr. 630, s. 660.31 BOA,
TD, nr. 630, s. 658-659.32 BOA, TD, nr. 630, s. 656.33 BOA, TD, nr.
630, s. 660.34 TK.KKA, TD, nr. 579, s. 23a, 23b, 24a, 46b.35 Tak,
a.g.e., s. 10-11.36 Ylmaz-Ssl, a.g.e., s. 37, 45.37 Ylmaz-Ssl,
a.g.e., s. 264.38 Ylmaz-Ssl, a.g.e., s. 240.39 Mustafa Akda,
Trkiyenin ktisad ve tima Tarihi, c. II, stanbul 1979, s. 470.40 mer
Faruk Bahadr, skdarn 12 Numaral eriyye Sicilinin Transkripsiyonu,
(lisans tezi, 2002,Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Arivcilik Blm), s. 20.41 Tilaver-Yener-Snmez, a.g.e., s. 379-385,
386-389.42 Hac Osman Yldrm-Vahdettin Atik-Murat Cebeciolu, 5
Numaral Mhime Defteri, Ankara 1994,s. 75 hkm nr. 169.43
Yldrm-Atik-Cebeciolu, a.g.e., s. 98 hkm nr. 224.44 Gne, 16. ve 17.
Yzyllarda skdarn Mahalleleri ve Nfusu, skdar Sempozyumu I
(23-25Mays 2003)-Bildiriler, stanbul 2004, I, 51.45 Ahmet
Tabakolu-Ahmet Kala-Salih Aynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala,
a.g.e., I, 87, 164-165.46 Ahmet Tabakolu-Ahmet Kala-Salih
Aynural-smail Kara-Eyp Sabri Kala, a.g.e., I, 32; II, 308-309.47
Mehmet Rauf Nacak-Ahmet Hilmi Nacak, skdar Mahkemesi 147 Numaral
eriyye Sicil Defteri,(lisans tezi, 2005, Marmara niversitesi Fen
Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm), s. 19.48 Kuzguncukta
Yahudilerle ilgili kaytlar iin bk. stanbul Mftl, skdar eriyye
Sicili, nr. 51,s. 136, 157, 181. 49 bk. Tablo: IV.50 bk. Tablo:
V.51 bk. Tablo: VI.52 BOA, Ali Emiri Tasnifi, II. Mehmed, nr. 40,
s. 4a.53 BOA, Ali Emiri Tasnifi, II. Mehmed, nr. 40, s. 6a, 6b;
BOA, MAD, nr. 22, s. 3, 38.54 mer Ltfi Barkan, XV. ve XVI. Asrlarda
Osmanl mparatorluunda Zirai Ekonominin Hukuki veMali
Esaslar-Kanunlar, stanbul 1943, I, 33.55 BOA, Ali Emiri Tasnifi,
II. Mehmed, nr. 40, s. 4a, 6a, 6b-7a.56 BOA, MAD, nr. 22, s. 1, 3,
9, 10.57 BOA, MAD, nr. 22, s. 42.58 Haskan, a.g.e., c. I, s. 215.59
Tablo: VII.60 Bu konudaki deerlendirmeler iin bk M. Hanefi Bostan,
XV-XVI. Asrlarda Trabzon SancandaSosyal ve ktisadi Hayat, Ankara
2002, s. 462, 466-467.61 bk. Tablo: VIII.62 Tablo: IX.
-
S K D A R S E M P O Z Y U M U V I
402
63 Tablo: X.64 bk. BOA, TD, nr. 438, s. 785, 786, 788, 789, 790,
791, 794, 795.65 Bu konuda bk. TK.KKA, TD, nr. 579, s. 57b; Bostan,
XVI. XIX. Yzyllarda Merdivenkyde Soysalve ktisadi Hayat, skdar
Sempozyumu 5 (1-5 Kasm 2007), (sempozyuma sunulan bildiri), s.
16.66 Zekai Mete, skdar Tarihinden Bir Kesit: Bulgurlu Kynn Aziz
Mahmud Hdayiye Temliki,skdar Sempozyumu I (23-25 Mays
2003)-Bildiriler, s. 69; Gne, skdar Havalisindeki KylerinSosyal ve
Ekonomik Ahvaline Dair Bir rnek (16. Yzyl Balarndan 17. Yzyl Bana
Kadar BulgurluKaryesi), II. skdar Sempozyumu (12-14 Mart
2004)-Bildiriler, stanbul 2005, I, 43-44.67 bk. Tablo: XIII.68 bk.
Tablo: XIV.69 . Faruk Bahadr-Kenan Yldz-Mslim stekli, XVI. Yzylda
Gayrimslim Bir stanbul KynnOn Yl, Toplumsal Tarih, say 104
(stanbul-Austos 2002), s. 37-38.70 BOA, Mhime Defteri (=MD), V,
140/326.71 BOA, MD, VI, 228/491.72 bk. Tablo: XV.73 bk. Tablo:
XVI.74 M. Sinan tak, 186 Nolu skdar eriyye Sicili Defterinin
Transkripsiyonu (h. 1046, 1047, 1048),(lisans tezi, 2006, Marmara
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm), s.
23-24.75 51 Numaral skdar eriyye Sicili, s. 9.76 Ylmaz, a.g.e., s.
44.77 Esra Aslan, skdar 23 Numaral eriyye Sicili, (lisans tezi,
2007, Marmara niversitesi Fen-
Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm), s. 20, 65,
82.