ÜRETİM PLANLAMA İşletmeler, uzun ve orta dönemli planlar yaparak stokların etkin kullanımı, hedefe uygun işgücü atamaları ve kapasite planlaması ile talepteki değişikliğin etkilerini azaltarak rekabet avantajı sağlamaktadırlar. Üretim kaynaklarının gelecekte nasıl kullanılacağı, örgütün başarısını direk etkileyeceğinden üretim planlama örgütler için önemli bir yaklaşımdır. Üretim planlama, gelecekteki imalat faaliyetlerinin veya miktarlarının düzeylerini ve limitlerini belirleyen fonksiyon olarak tanımlanabilir. Yani üretilecek ürünlerin ne miktarda ve ne zaman üretilmesi gerektiği, üretim kapasitesinin kullanımı ve kapasite ile çıktıların dengelenmesi konularını kapsamaktadır. Buna göre üretim planlamasında ayrıntılara inilmediği ve bu açıdan kesinlik bulunmadığı söylenebilir. Üretim planları üzerinde gerektiği zaman değişiklikler yapılabilir. Hangi mamulün, ne zaman ve hangi iş istasyonlarında işlem görerek imal edileceği üretim planlarında değil, üretim programlarında belirlenir. Planların bağlayıcı olmamasına karşılık programlar bağlayıcıdır. Üretim programları mevcut kalınmadıkça değiştirilmez. Üretim planlaması; Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı, İşletme içi faaliyetlerin koordinasyon zorluğu, İşletmeler arasındaki bağımlılık ve ilişkilerin gelişmesi, Tüketici kütlesinin genişlemesi ve isteklerinin değişik olması, Tedarik ve dağıtım faaliyetlerinin geniş bir alana yayılması, Hizmet, kalite ve fiyat rekabetinin yoğunlaşması, İşletmenin ekonomik düzeyde çalışmasını sağlamak için malzeme, makine zamanı ve işgücü kayıplarının minimum düzeye indirilme zorunluluğu gibi nedenlerden kaçınılmaz olarak gereklidir. Üretim planlamanın amacı, belirlenen üretim hedeflerine ulaşabilmek ya da mevcut satış imkanlarından faydalanabilmek için kaynakların en iyi (optimal) kullanımını tespit etmektir. Şekil 1.Üretim Planlama Süreci. Üretim planlaması ile talep kestirimleri ve müşteri siparişlerinden hareketle, arzu edilen çıktıları etkin bir şekilde üretebilmek için gerekli işgücü ve malzeme kaynakları belirlenir. Amaç, sistem kapasitesini (tesis, donatı ve işgücü) tasarlanmış planlama dönemi boyunca etkili bir şekilde tahsis etmektir. Yukarıdan aşağıya planlamada üretim planının durumu Şekil 2’de görülmektedir. Talep Sipariş M/C Kaynakları İşgücü Kaynakları Üretim Planlama Süreci Ne? Ne zaman? Ne kadar üretilecek?
16
Embed
Ü İ A AAcontent.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/49908/28034/hafta4.pdf · çalışmalar sonunda hazırlanan orta dönemli ana üretim planı, global verileri kullanarak üretim
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ÜRETİM PLANLAMA
İşletmeler, uzun ve orta dönemli planlar yaparak stokların etkin kullanımı, hedefe uygun işgücü
atamaları ve kapasite planlaması ile talepteki değişikliğin etkilerini azaltarak rekabet avantajı
sağlamaktadırlar. Üretim kaynaklarının gelecekte nasıl kullanılacağı, örgütün başarısını direk
etkileyeceğinden üretim planlama örgütler için önemli bir yaklaşımdır.
Üretim planlama, gelecekteki imalat faaliyetlerinin veya miktarlarının düzeylerini ve limitlerini
belirleyen fonksiyon olarak tanımlanabilir. Yani üretilecek ürünlerin ne miktarda ve ne zaman
üretilmesi gerektiği, üretim kapasitesinin kullanımı ve kapasite ile çıktıların dengelenmesi konularını
kapsamaktadır. Buna göre üretim planlamasında ayrıntılara inilmediği ve bu açıdan kesinlik
bulunmadığı söylenebilir. Üretim planları üzerinde gerektiği zaman değişiklikler yapılabilir. Hangi
mamulün, ne zaman ve hangi iş istasyonlarında işlem görerek imal edileceği üretim planlarında değil,
üretim programlarında belirlenir. Planların bağlayıcı olmamasına karşılık programlar bağlayıcıdır.
Üretim programları mevcut kalınmadıkça değiştirilmez.
Üretim planlaması;
Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı,
İşletme içi faaliyetlerin koordinasyon zorluğu,
İşletmeler arasındaki bağımlılık ve ilişkilerin gelişmesi,
Tüketici kütlesinin genişlemesi ve isteklerinin değişik olması,
Tedarik ve dağıtım faaliyetlerinin geniş bir alana yayılması,
Hizmet, kalite ve fiyat rekabetinin yoğunlaşması,
İşletmenin ekonomik düzeyde çalışmasını sağlamak için malzeme, makine zamanı ve işgücü
kayıplarının minimum düzeye indirilme zorunluluğu
gibi nedenlerden kaçınılmaz olarak gereklidir.
Üretim planlamanın amacı, belirlenen üretim hedeflerine ulaşabilmek ya da mevcut satış
imkanlarından faydalanabilmek için kaynakların en iyi (optimal) kullanımını tespit etmektir.
Şekil 1.Üretim Planlama Süreci.
Üretim planlaması ile talep kestirimleri ve müşteri siparişlerinden hareketle, arzu edilen çıktıları etkin
bir şekilde üretebilmek için gerekli işgücü ve malzeme kaynakları belirlenir. Amaç, sistem kapasitesini
(tesis, donatı ve işgücü) tasarlanmış planlama dönemi boyunca etkili bir şekilde tahsis etmektir.
Yukarıdan aşağıya planlamada üretim planının durumu Şekil 2’de görülmektedir.
Talep
Sipariş
M/C Kaynakları
İşgücü Kaynakları
Üretim Planlama
Süreci
Ne?
Ne zaman?
Ne kadar
üretilecek?
Şekil 2.Yukarıdan aşağıya planlama.
Üretim planı, bir örgüt ana planının bütünleşik bir parçasıdır. Üretim planı, işletmenin stratejik
durumunun çıktılara olan beklenen talebe tepkisini göstermektedir. İyi bir üretim planı, izleyen
nitelikleri taşımalıdır:
· Örgüt politikasıyla uyumlu olmalı,
· Talep gereksinimlerini karşılamalı,
· Kapasite kısıtlarına uygun olmalı,
· En az maliyetli olmalı,
Üretim planlamanın üç düzeyi vardır: Uzun dönem, orta dönem ve kısa dönem. Uzun dönem
planlama, bir ile beş yıllık; orta dönem planlama ise bir ay ile bir yıllık (ana planlama) ve kısa dönemli
planlama ise bir haftalık (detaylı planlama) planlamadır. Uzun dönemli planlama sürecinde,
işletmenin genel politikası ve kaynak kısıtları çerçevesinde ana planlama çalışmaları yapılır. Bu
çalışmalar sonunda hazırlanan orta dönemli ana üretim planı, global verileri kullanarak üretim
kaynaklarını ürünler ve dönemler bazında kabaca dağıtır. Böylece tezgah, işçi ve saat veya gün
seviyesinde üretim kararları alınır. Bu plan sonucu ortaya çıkan bilgiler daha sonra detaylı planlamada
kullanılır. Ana üretim planı kullanılarak malzeme ihtiyacı da belirlenir ve gerekli satın alma siparişleri
verilir.
Üretim planlama fonksiyonu, talebin toplam seviyeleri ile bağlantılı olarak üretim stratejisini geliştirir.
Eğer bir ürün veya servis için talep sabit olarak gerçekleşiyorsa, planlama faaliyeti kolay bir şekilde
gerçekleştirilebilir. Ancak talepteki değişimle, üretim planlaması önem kazanmaktadır. Talebin
değişken olduğu durumda üretim planlaması ile ilgili temel stratejik değişkenler şunlardır: Üretim hızı,
stok seviyesi, işgücü miktarı, ek vardiyalar, fazla mesai, ürün karması ve dış yaptırım. Politikalara bağlı
olarak söz konusu strateji değişkenleri, herhangi bir örgüt için, değiştirilebilir, uyarlanabilir,
sabitlenebilir veya hiçbir şekilde göz önüne alınmayabilir. Her örgüt karmaşık ve birbirinden bağımsız
ürün karması, donatı ve malzemelerden oluşmaktadır. Bu nedenle talepteki değişimlere farklı tepkiler
oluşmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır.
1. İşgücü seviyesini değiştirmek,
2. Ürün stoğu bulundurmak,
3. Fazla mesai uygulaması yapmak,
4. Ek vardiya uygulamak,
5. Ürün karmasında değişim yaparak iş yükünü değiştirmek,
Stratejik Planlama
Üretim Planı
Üretim Programı
Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP)
Ayrıntılı Çizelgeleme
6. Ürünün bir kısmını veya tamamını başka firmalara yaptırmak,
7. Müşteri hizmet düzeyini değiştirmek,
8. Belirli devrelerde talebi dengeye getirmek için özel ürünler ilave etmek
9. Talebin yapısını etkilemek için pazarlamada (fiyat, reklam) değişiklik yapmak.
İşletmeler, ürünlerine olan talebe etken veya edilgen olarak tepki gösterirler. Edilgen tepki,
işletmenin talebi olduğu gibi kabul etmesidir. Bununla birlikte çoğu işletme ürünlerine olan talebi belli
bir şekilde etkilemeye çalışmaktadırlar. Talebin düşük olduğu devrelerde fiyat indirimleri, hediyeli
satışlar, kampanya satışları, vb. satış arttırıcı çabalarla ürünlerine olan talebi yükseltmek için
çalışmalar yapmaktadırlar.
İmalat işletmeleri için hazırlanan üretim planları genellikle bir yıllık, üç aylık veya aylık dönemlerde
haftalık üretim miktarlarını belirler. Üretim programları için esas alınan değerler haftalık üretim
miktarlarıdır. Üretim planlamasında çok sık karşılaşılan soru planların ne zaman veya ne kadar sık
değiştirileceğidir. Tanımından hatırlanacağı üzere plan bağlayıcı değildir, değiştirilebilir. Önemli olan
sorun bu değişikliklerin nasıl yapılacağıdır? Planlar ancak gerekli görüldüğü zaman değiştirilir.
Planlaması açısından bu kuralların önceden açık seçik belirlenmesi önem taşır. Aksi halde, gelişigüzel
yapılan değişikliklerle planların düzenden çok düzensizlik getiren araçlar haline dönüşmesi kaçınılmaz
olur.
Üretim Planının Hazırlanması Üretim planlarında öncelikle ele alınan bilgi taleptir. Üretim planları, uygun bir zaman aralığını
kapsayacak biçimde ve ayrıntıya fazla inilmeden düzenlenebilir. Aynı zamanda üretim planlarının
yönetici ve uygulayıcılara daha fazla yararlı olmasını sağlamak için basit ve kolay anlaşılır biçimde
dizay edilmesi şarttır. Bir üretim planının hazırlanmasında uyulması gereken prensipler şunlardır;
1. Uygun planlama periyodunun seçimi,
2. Uygun mamul gruplarının oluşturulması,
3. Kısıtlayıcı faktörlerin bilinçli olarak hesaba katılması.
Bu prensiplere göre hazırlanacak bir üretim planı; belirli zaman aralıklarındaki üretim miktarını,
imalatın plana uygun yürümesini kontrol edecek araç ve yöntemleri ve tüm fabrikayı kapsayan işyükü
dağıtım düzenini belirleyen bir araç olacaktır. Üretim planları; bir yandan tezgah başındaki işçiye o
gün ne yapacağını bildiren iş emirlerinin temel malzemesini oluştururken, diğer yandan her düzeydeki
yöneticiye yol gösteren bir kontrol aracı niteliğini taşıyacaktır.
Sürekli üretim yapan, mamul çeşidi fazlalığı ve talep dalgalanmaları nedeni ile stok bulundurma
zorunluluğunda olan bir imalat işletmesinde üretim planlarının hazırlanması için yapılacak işler şöyle
sıralanabilir:
1. Üretim planının kapsayacağı zaman aralığını tespit edilir: Genellikle birer aylık dilimler
halinde bir yıllık dönem alınır. Stok düzeylerini, üretim hızını ve kapasite durumunu kontrole
yarayan bu plan daha sonra üçer aylık dönemleri kapsayan haftalık üretim programlarına
dönüştürülür. İşletmenin özellikleri gerektirdiği takdirde, daha kısa ve uzun zaman aralıkları
seçilebilir.
2. Stok politikaları ve ekonomik stok düzeyleri hesaplanır: Stok politikalarına ve talep değişim
özelliklerine göre maliyetleri minimum yapan miktarlara emniyet stokları eklenerek bulunur.
3. Talep tahminleri yapılır: Plan dönemi içinde talebin aylara veya uygun bir zaman aralığına
göre değişimi ve minimum-maksimum düzeyleri belirlenir.
4. Plan dönemi başındaki ve sonundaki stok düzeyleri belirlenir: Dönem başında depoda bulunan
ve henüz depoya sevk edilmemiş bulunan mamuller ve dönem sonunda emniyet stokuna ek
olarak bulundurulması istenen mamullerdir.
5. Başlangıç ve bitiş stokları arasındaki fark bulunur.
6. Planlama dönemi içinde üretilmesi gereken miktar bulunur: Dönem içinde satış tahmini ile
5.maddede elde edilen değerde istenen değişme miktarı toplamından ibarettir.
7. Üretilmesi istenen miktar dönem dilimlerine dağıtılır: Dağıtım; stok düzeyleri, üretim hızının
değişkenliği, tatil kayıpları, tamir-bakım süreleri ve kapasite olanakları göz önüne alınarak
yapılır.
Planlama dönemi sonunda istene stok düzeyi ve dönem içinde talep tahmini verildiği takdirde bir
periyottaki üretim miktarı basit bir formülle hesaplanabilir.
P : Bir periyottaki (günlük, haftalık vb.) üretim
S1 : Dönem başındaki stok düzeyi
S2 : Dönem sonunda bulunması istenen stok
D : Dönem için tahmin edilen talep
N : Dönem içindeki periyot sayısı
Örneğin; 5 aylık bir dönem için tahmin edilen talep 140 adet (D), dönem başı (S1) ve dönem sonu (S2)
stok 130 adet ise aylık üretim miktarı;
P=(130-130+140)/5=28 adet/ay şeklinde hesaplanır.
Bu şekilde hazırlanan üretim planında genel olarak şu bilgiler yer alır:
1. Üretilecek her ürünün üretim miktarı,
2. Her ürün için alternatif üretim süreçleri ve her üretim süreciyle üretilecek ürün miktarı,
3. Her bir departman, hat, makine vb. tarafından üretilecek ürün miktarı,
4. Ürünlerin hedeflenen envanter seviyeleri,
5. Fazla mesai, ilave vardiyalar, kullanılmayan kapasiteler vb.
6. İşgücü seviyeleri,
7. Üretim sistemi içindeki alt sistemler arasındaki hareket edecek olan malzeme ve yarı mamul
miktarı,
8. Yan üreticilerden ne tip girdinin ne miktarlarda temin edileceğini belirleyen planlar,
9. Satın alınacak malzeme ihtiyaçları.
Haftalık üretim planında verilen değerlere göre, her hafta içinde uygulanacak imalat programları
düzenlenir. Bunun için, mamulü oluşturan parçalar ve işlenecek malzemeler tespit edildikten sonra iş
istasyonlarında yapılması gereken işler ve süreleri belirlenir. İşçilerin günlük faaliyetlerini ayrıntılı
olarak belirleyen iş emirleri bu programlardan yararlanarak hazırlanır. Operasyonların planlaması, ana
planın temelini oluşturur. Operasyon planlamasında üç karar alınır:
P = S2-S1 + D
N
Hangi operasyonların gerekli olduğunun belirlenmesi,
Bu operasyonların hangi iş merkezlerinde yapılacağının belirlenmesi,
Bu operasyonların sıralarının belirlenmesi.
Bütün bu hesaplamalar ve ortaya çıkan planlar satış tahminlerine dayanır. Fiili satışların tahminlerle
aynı olması zayıf bir olasılıktır. Dolayısıyla fiili stok düzeyleri de planlanandan farklı olacaktır. Fiili
durumun en kötümser tahminlere göre gerçekleşmesi halinde emniyet stokunun ihtiyaca cevap
verebilmesi önem taşır. Diğer taraftan, planlanan değerlerin fiili değerlerden her iki yönde ve sık
sapma göstermesi, tahminlerin duyarlı yapılmadığının belirtisidir. Bu takdirde planlamadan sağlanan
yararlar gerçekleşemez.
Üretim Planlama Stratejileri
Üretim planlarının hazırlanmasında, işletmeler kontrolleri altındaki değişkenlerde bazı düzenlemeler
yaparak talebin karşılanması için çaba göstermektedir. Üretim planlamada uygulanabilecek kapasite
seçenekleri şunlardır;
Stok düzeyini değiştirmek,
İşçi alma ve çıkarma ile işgücü düzeyini değiştirmek,
Fazla mesai ve eksik mesai ile üretim hızını değiştirmek,
Fason üretim,
Yarı zamanlı işgücü kullanmak.
Üretim planlamada uygulanabilecek talep seçenekleri ise şunlardır;
Talebi etkilemek,
Siparişlerin zamanında karşılanamaması,
Mevsimlere göre farklı ürün ve hizmet karması üretmek.
Bir üretim planın hazırlanmasında üç temel stratejiden biri seçilir:
1. Talebi izleme stratejisi: Dönemlik talebi karşılamak için her dönem gereksinimi kadar
üretmeyi amaçlayan bütünleşik üretim planlama stratejisidir. Talebi izleme stratejisinde,
dönemlik talebi karşılamak amacıyla işgücü düzeyinin değiştirilmesi, fazla mesai uygulanması
gibi düzenlemelere gidilmektedir. Talebi izleme stratejisinde stok bulundurma maliyetleri
düşük iken, işçi alma ve işçi çıkarma maliyetleri yüksek olmaktadır. Karşılanamayan sipariş
oranı düşüktür. İşgücü etkinliği yüksektir.
2. Sabit üretim hızı stratejisi: Her dönem aynı miktarda üretim yapmayı amaçlayan üretim
planlama stratejisidir. Genelde, talepteki değişmeler stok bulundurmak veya fazla mesai
uygulamak suretiyle karşılanmaktadır. Kararlı üretim ve işgücü düzeyi söz konusudur. İşçi
alma ve çıkarma maliyetleri düşük iken, stok bulundurma maliyetleri artmaktadır. Kaynak
kullanımı zamana göre farklılıklar göstermekte, fazla mesai veya işçinin boş kaldığı süre oranı
artmaktadır.
3. Karma strateji: Talebi izleme stratejisi ile sabit üretim hızı stratejisinin karması olan üretim
planlama stratejisidir. Karma stratejide, birkaç dönemlik belirli bir düzeyde üretim
gerçekleştirilmekte ve daha sonra üretim düzeyi tekrar belirlenerek, birkaç dönemde bu
düzeyde üretim gerçekleştirilmektedir.
Şekil 3.Talebi izleme ve sabit üretim hızı stratejileri.
Her stratejinin uygulanması farklı maliyetlerle sonuçlanacaktır. İşgücü seviyesindeki değişim eğitim,
işe alma, işten çıkarma vb. masrafların ortaya çıkmasına neden olacaktır. İşçinin boşta kalması israfa,
fazla mesai ve ek vardiya ise fazladan ödemelere yol açacaktır. Stokta malzeme bulundurmak kadar,
bulundurmamak da bazı masrafların oluşmasına neden olmaktadır. Başka firmalara yaptırılan işlerin
maliyeti ise genellikle içerde yaptırılandan daha yüksek olmaktadır. Ayrıca kapasite artırımı ise hem
masraf gerektirmekte hem de yeni bir yatırım oluşu nedeniyle risk taşımaktadır.
Belirli bir mamul için üretim planının hazırlanmasında en uygun stratejinin seçimi, her stratejinin kâğıt
üzerinde ayrı ayrı değerlenmesi sonunda mümkün olur. En uygun çözüm ise özel koşullarda