Udhezues Fizika Ok

Libr msuesi pr tekstin

Fizika 12

Nimete Gjermani Teuta Braaj

Libr msuesi pr tekstin Fizika 12

4


5


6


7


9


10


11


12


13

14

Synimi i lndS Shkenc Pjesa e lnds s fiziks, e cila prfshihet n lndn Shkenc, synon t zhvilloj formimin e nxnsve n kt fush, me qllim q ata t aftsohen t kuptojn dhe t zbatojn proceset fizike, t vn n prdorim njohurit e marra n jetn e prditshme, duke prmirsuar kshtu jetn e tyre, duke ndier knaqsi n vzhgimin e dukurive dhe hulumtimin e natyrs; t prmirsojn mnyrat e t menduarit, qndrimet e sjelljet; t ken nj formim t prgjithshm n shkenc, pavarsisht faktit se do t ndjekin apo jo studimet e mtejshme t shkencave natyrore.

Objektiva t prgjithShm N prfundim t ktij programi nxnsi/ja duhet:

t zotroj konceptet-baz mbi strukturn e lnds dhe gjithsis dhe ligjet e funksionimit t tyre; t identifikoj disa nga ligjet-baz t shkencave t natyrs, zbatimet e tyre n jetn e prditshme dhe teknologji; t vlersoj shkencn si veprimtari njerzore dhe t rrit interesin pr t; t demonstroj aftsit e komunikimit, menaxhimit t informacionit, problem-zgjidhjes, t menduarit kritik dhe krijues; t planifikoj dhe eksperimentoj eksperimente t thjeshta shkencore dhe t jet i aft t interpretoj dhe vlersoj rezultatet empirike; t prdor informacionin dhe teknologjin e komunikimit n mbshtetje t studimeve t tij; t demonstroj qndrime etiko-sociale gjat puns n grup dhe si individ; t jet i informuar mbi domosdoshmrin e kujdesit pr mjedisin dhe t luaj rol aktiv n ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit.

Planifikimi i nj ore msimi

T planifikosh msimin do t thot t mendosh mir at q duhet t arrihen nga kjo or msimi dhe se far duhet t br q nxnsit t marrin maksimumin.

Ky planifikim synon jo vetm krkesat e programit detyrues, por edhe zhvillimin e ideve te nxnsit pr kurrikuln, duke nxitur mendimin e tyre krijues. Parimet themelore q duhet t ket parasysh msuesi kur planifikon nj or msimi jan: vrtetsia, zgjedhja dhe bashksia.

Planifikimi i orve t msimit q t nxisin t nxnit aktiv, krkon m shum kujdes se planifikimi i orve tradicionale t msimit. Kjo sepse msuesi nuk shkruan thjesht vetm cilat faqe t librit do t trajtohen apo cila tem do t jepet. N vend t ksaj, msuesi bn koreografin e veprimtaris s shum nxnsve, n t njjtn koh. Dhe kjo do t thot ta mendosh mir at q do t arrij msimi dhe se far duhet t bjn nxnsit pr t arritur maksimumin.

shtje paraprake n planifikimin e nj ore msimi:

1.Cila sht tema? Planifikimi fillon me temn, e cila paraplqehet t jepet n formn e nj pyetje, q ngre kureshtjen dhe nxit hulumtimin nga ana e nxnsve.

2.Pse ia vlen t bhet ky msim? Si i ndihmon ai nxnsit dhe a sht nj hap i rndsishm n rrjedhn e t kuptuarit, zbatuarit e m tej?

15

3.Cilt jan objektivat? far do t din t bjn nxnsit n fund t ors s msimit? Objektivat i japin drejtim msimdhnies, por vetm nse jan t hollsishme, vetm nse prshkruajn veprimtari t vzhgueshme. T kesh objektiva pr t kuptuarit dhe aftsit, do t thot q prqendrimi dhe synimi nuk sht mbi ka sht msuar, por mbi at ka nxnsit mund t bjn me at q kan msuar.

Objektivat duhet t trajtojn jo vetm prmbajtjen e asaj q duhet t msojn nxnsit, por edhe llojin e t nxnit, si dhe strategjit e t menduarit, hulumtimit dhe t komunikimit q do t msojn t prdorin.

4- Veprimtaria

Parashikimi

far do t bni n fillim t msimit pr tu kujtuar nxnsve se far din ose pr tiu dhn informacion paraprak, ose pr ti drejtuar t bjn pyetje dhe t caktojn qllimet e t nxnit? Ktu prfshihen veprimtari, si: stuhi mendimi, shkrim i lir, mendo/krijo dyshe/diskuto, hart sematike etj.

Ndrtimi i njohurive

far do t bni pr ti ndihmuar nxnsit t takohen me materialin, e sidomos q ata t hulumtojn, shqyrtojn dhe zbulojn? Veprimtarit e ksaj faze prfshijn kodimin e tekstit, msimdhnie e ndrsjell, lexim dyshe etj.

Prforcimi

far do t bni pr ti ndihmuar nxnsit t mendojn edhe nj her pr ka kan msuar? Si mund t drejtohen nxnsit ti zbatojn, interpretojn dhe debatojn pr to? Ndr veprimtarit e fazs s konsolidimit prfshihen: hulumtim i prbashkt, rrjeti i diskutimit, shkmbimi i vendeve etj.

Zgjerimi

far do t bjn nxnsit pas msimit pr t praktikuar aftsi t reja, pr t zbatuar ide t reja dhe pr t zgjeruar t nxnit e tyre n mnyra t tjera?

5-shtje menaxhimi

Koha e domosdoshme pr t kryer veprimtari me n qendr nxnsin mund t mos realizohet gjat nj 45 minutave. Mir sht q t planifikoni se sa koh do t donit ti jepnit secils pjes t msimit, n mnyr q t shpejtoni ose ngadalsoni kohn, kur t jet e nevojshme. Mir sht t planifikosh m shum se nj or msimi. Mund tu lihet nxnsve nj veprimtari e ndrtimit t njohurive pr n shtpi, p.sh. duke shkruar dika ose lexuar dika, ose duke mbledhur t dhna n nj fush, ose prforcimi mund t lihet pr orn tjetr.

Burimet dhe mjetet

Ka shum rndsi q mjetet t jetn sa m t lrmishme, n mnyr q nxnsve tu trhiqet vmendja dhe t bhen sa m pjesmarrs n procesin msimor.

Po ashtu, prve tekstit, dhnia e njohurive duhet pasuruar edhe me materiale e t dhna nga msuesi n varsi t tems.


16

MSIMe MODeL

Tema1. Ekuilibri termik dhe ligji zero i termodinamiks

Objektivi i programit T shpjegoj ekuilibrin termik dhe ligjin zero t termodinamiks;

Objektivat specifi k t ors s msimit T prkufi zoj kuptimin fi zik t temperaturs s nj trupi. T shpjegoj ekuilibrin termik midis dy sistemeve (trupave) duke u bazuar n ligjin zero t termodinamiks. T risistemoj mnyrat e matjes s temperaturs s nj trupi (sistemi).

Konceptet kryesore: temperatur, ekuilibr termik, ligji zero i termodinamiks, njsit matse t temperaturs.

Struktura e msimit: PNP

Fazat e strukturs Metodat msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsvePrgatitje pr t nxnit

Ndrtimi njohurive

Prforcimi njohurive

Di

Dua t di

Msova m shum

LINK (Rendit, Krko, Shno dhe Mso)Organizuesi grafi k

Harta e konceptit

Gjith klasa

N grupe

N grupe

Zhvillimi i msimit

Prgatitja pr t nxnit. Di

Msuesi shkruan n tabel fjaln Temperatur dhe u drejton nxnsve pyetjen

-dini pr kt madhsi fi zike?

Msuesi fi llon me nxnsit m pak aktiv pr t arritur prfshirjen e tyre dhe nxnsit rendisin prgjigjet:

Shrben pr t treguar nse trupi sht i ngroht apo i ftoht.

Matet me termometr.

Njsia matse sht grad Celsius dhe Kelvin.

Msuesi krkon prej nxnsve duke i nxitur me pyetjet:

- Kur temperatura e nj trupi ulet apo ngrihet a ndryshon gjendja e tij?

- Ku bazohet ndrtimi i termometrit?

- A ka njsi t tjera matse pr matjen e temperaturs? Cila sht lidhja midis tyre?

- ndodh kur bashkojm dy trupa me temperatura t ndryshme?

Nxnsit prgjigjen dhe shnojn n tabel:

Kur ndryshon temperatura ndryshon gjendja e lnds.

Me ndryshimin e temperaturs lngu (merkuri) n termometr ndryshon vllimin e tij.


17

Ktu bazohet ndrtimi i termometrave.

Dim lidhjen e temperaturs absolute q matet me Kelvin me temperaturn n

grad Celsius. T = 273 + t 0C.

Shkmbejn nxehtsi derisa barazohet temperatura n t dy trupat.Gjat ktyre prgjigjeve nxnsit kujtojn, por dhe msojn nga njri-tjetri.

Ndrtimi i njohurive. Dua t di Metoda Di - Dua t di - Msova m shum prfshin prdorimin e organizuesit grafik prej tri kolonash. Organizuesi grafik mund t prdoret si flet pune ose t vizatohet n drras t zez

Di Dua t di Msova m shum Temperatura tregon se trupi sht i ngroht apo i ftoht.

Matet me termometr.

Njsia matse sht grad Celsius dhe Kelvin.

Kur ndryshon temperatura, ndryshon gjendja e lnds.

Me ndryshimin e temperaturs lngu (merkuri) n termometr ndryshon vllimin e tij. Ktu bazohet ndrtimi i termometrave.

Dim lidhjen e temperaturs absolute q matet me Kelvin me temperaturn n grad Celsius. T = 273 + t 0C.

Trupat shkmbejn nxehtsi derisa temperatura n t dy trupat barazohet.

-far studion termodinamika?

-Prse e studiojm temperaturn?

-Cila sht njsia themelore e matjes s temperaturs?

-Pse sht kahu i shkmbimit termik nga trupi m i ngroht te trupi m i ftoht?

-Kur trupat ndodhen n ekuilibr termik?

-Kur gazi ndodhet n ekuilibr termik?

-Cilt jan parametrat q prcaktojn gjendjen e nj gazi?

-tregon ligji zero i termodinamiks?

Studion dukuri termike.

Ligjet dhe parimet e saj jan nxjerr drejtprdrejt nga praktika dhe eksperimenti.

Nga temperatura varet gjendja e lnds dhe vetit fizike t saj.

Njsia themelore n sistemin SI sht Kelvin.

Njsi t tjera matse t temperaturs jan 0C dhe Farhenhait.

tF= 95

t 0C + 32

Temperatura karakterizon kahun e shkmbimit termik.

Trupat q kan t njjtn temperatur themi se jan n gjendja t ekuilibrit termik.

Gjendja e ekuilibrit termik t nj gazi, kur n t gjith enn ku ndodhet, ka t njjtn shtypje dhe temperatur.

Parametrat q prcaktojn gjendjen e nj gazi jan p,V,T.

N grafik paraqiten me nj pik q i prgjigjet nj vlere t p,V,T.

Ligji zero i termodinamiks: dy trupa n ekuilibr termik me nj t tret do t jen n ekuilibr me njri-tjetrin.

N vazhdim msuesi shton njohurit e reja duke shnuar n kolonn Msova m shum dhe nxnsit plotsojn me pyetje kolonn Dua t di. (Njohurit e reja jepen nga msuesi ose duke lexuar librin). Mundet q nxnsit t ken dhe pyetje t tjera, t cilat shrbejn si baza pr detyra t reja n vazhdim.


18

Prforcimi. Msova m shumNxnsit, pasi jan njohur me prmbajtjen e kolons Msova, punojn n ndrtimin e harts s konceptit.

Kjo sht nj etap q bashkon gjith informacionin e marr, prandaj mund t krkohet jo pr t gjith klasn, por pr nxns t veant.

Harta e konceptit

VlersimiNxnsit vlersohen me vlersim inkurajues pr pjesmarrjen, pyetjet dhe prgjigjet e dhna.Msuesi

gjat gjith ors bn motivimin e tyre?

Refl ektimi Meqense msimi sht i lidhur ngusht me njohurit q kan marr gjat viteve t mparshme, mendoj

se sht metod q aktivizon gjith klasn dhe njohurit e reja i marrin t shkrira me njohurit q kan, duke u prfshir n diskutime e organizime.

Objektivi i programit T prcaktoj faktort q shkaktojn ndryshimin e gjatsis dhe vllimit t nj trupi t ngurt dhe vllimit t lngut, anomalin e ujit.

Objektivat specifi k t ors s msimit T prkufi zoj kuptimin fi zik t koefi cientit t bymimit termik linear dhe vllimor. T zbatoj formulat e ndryshimit t gjatsis dhe vllimit gjat ndryshimit t temperaturs. T shpjegoj nga pikpamja mikroskopike bymimin termik si dhe anomalin e ujit.

Konceptet kryesore: bymimi termik linear dhe vllimor, koefi cienti i bymimit linear, koefi cienti i bymimit vllimor, anomalia e ujit.

Tema 2. Vetit termike t trupit t ngurt dhe t lngt

Temperatura

Ligji zero i termodinamiks. Dy trupa n ekuilibr termik me nj t tret, do t jen n ekuilibr

me njri-tjetrin.

Karakterizon kahun e

shkmbimit termik. Prcakton gjendjen

e lnds dhe vetit e saj fi zike.

Njsia themelore n sistemin SI sht Kelvin.

Parametrat q prcaktojn

gjendjen e nj gazi jan: p, V, T.

Trupat q kan temperatur t njjt ndodhen n gjendjen

e ekuilibrit termik.


19


Fazat e strukturs Metodat msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve

Prgatitje pr t nxnit

Ndrtimi njohurive

Prforcimi njohurive

Diskutimi i njohurive paraprake

Harta e konceptit

Organizuesi grafik i analogjis

Diskutimi i ideve

Paraqitja grafike e informacionit


Gjith klasa

N grupe

N grupe

Zhvillimi i msimit

Prgatitja pr t nxnit. Diskutimi i njohurive paraprake.

N drras msuesi shkruan termin: Bymimi termik linear dhe u drejtohen nxnsve pyetjen duke ndrtuar n tabel nj Stuhi mendimi (Diskutimi i ideve) n lidhje me kt term.- Nga praktika dhe eksperimentet sht vn re se prmasat e trupave ndryshojn kur temperatura rritet ose zvoglohet, pra themi se trupat bymehen ose tkurren.

Msuesi u krkon nxnsve t japin shembuj duke i saktsuar apo plotsuar ato sipas rastit.

Ndrtimi i njohurive. Harta e konceptit

Pr shpjegimin teorik t ksaj dukurie msuesi vizaton n drras kurbn e bashkveprimit molekular. Sqaron nxnsit n lidhje me pozicionin e molekulave gjat ndryshimit t temperaturs. Nxnsit orientohen t plotsojn hartn e konceptit n baz t njohurive q marrin m sipr. Harta e konceptit e bymimit termik linear

Msuesi punon shembullin s bashku me nxnsit. Prforcimi i njohurive. Organizuesi grafik i analogjisMsuesi orienton se ndodh me lngjet dhe me trupat e ngurt, kur i marrim parasysh ndryshimin e prmasave n t tre drejtimet (d.m.th. ndryshon vllimi).

far ndodh? Shufra ndryshon gjatsin. N lnd t ndryshme ky ndryshim i gjatsis sht i ndryshm. Rritet largsia midis molekulave. Kuptimi fizik ia sht: ajo tregon ndryshimin relativ pr njsi t temperaturs.

Si gjendet?

DL = L - Lo

L = Lo(1 + aDT)

a = DLL0 DT


20

N analogji me njohurit e marra pr bymimin termik, ndrtohet organizuesi grafi k i analogjis pr t marr njohurit pr koefi cientin e bymimit termik vllimor.

Organizuesi grafi k i analogjis

Punohet shembulli 2 nga nxnsit me orientimin e msuesit.

Msuesi drejton pyetjen:

- dini pr zhvillimin e jets s gjall n thellsi t ujrave kur temperatura e mjedisit ulet?

- A ka ndonj shpjegim fi zik?

Msuesi dgjon prgjigjet e nxnsve, duke nxitur t diskutojn rreth arsyes s e ekzistencs s jets

n ujra, edhe kur temperatura ulet. Msuesi, nprmjet diagramit t ujit pr temperatura t ulta,

shpjegon anomalin e ujit dhe cili sht shkaku i vazhdimsis s jetess n thellsit e ujrave.

VlersimiVlersohen nxnsit q arrijn t ndrtojn organizuesin grafi k t analogjis dhe punojn shembullin.

Refl ektimi Nxnsit gjat ors aktivizohen dhe japin shembuj nga jeta e prditshme pr bymimin termik linear dhe

at vllimor.

Objektivi i programitT shpjegoj parimet baz t teoris molekulare kinetike t gazeve dhe modelin e gazit ideal.

Objektivat specifi k T prkufi zoj parimet baz t teoris molekulare kinetike t gazit. T dalloj modelin e gazit ideal me at t gazit real.

T interpretoj dukurit e ndryshme n natyr, duke u bazuar n forcat e bashkveprimit molekular n gaze.

Konceptet kryesore: Parimet baz t teoris molekulare kinetike t gazit, gaz ideal, gaz real.

Tema 3. Parimet baz t teoris molekulare kinetike t gazit. Gazi ideal

Koefi cienti i bymimit termik

Bymimi vllimorBymimi inear

Ndryshimi i prmasave t trupave, kur ndryshon temperatura.

Ndryshimi relativ n njsi t temperaturs.

Njsia matse e t dy koefi cienteve sht grad minus nj.

Ndryshimi i gjatsis Ndryshimi i vllimit t koefi cientit

t bymimit linear.Koefi cient i bymimit vllimor.

a = DLL0 DT

dhe DVV0 DT


21


Fazat e strukturs Metodat msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsvePrgatitje pr t nxnit

Ndrtimi i njohurive

Prforcimi i njohurive

Diskutim pr njohurit paraprake

Prmbledhje pohim mbshtetje

Mbajtja e strukturuar e shnimeve

Diskutim i ideve

T lexuarit ndrveprues


N grupe

Gjith klasa

N grupe

Zhvillimi i msimit

Prgatitja pr t nxnit. Diskutim pr njohurit paraprakeMsuesi/ja, pasi ndan klasn n grupe. U krkon nxnsve t renditin njohurit q kan n lidhje me:

- gjendjet e lnds;- vetit fizike t tyre (rrjedhshmria, ngjeshmria, forma etj.);- ndrtimin e brendshm t lnds;- largsin ndrmjet molekulave n gjendje t ndryshme t lnds.

Pasi diskutojn brenda grupit n lidhje me shtjet e msiprme, krkohen nga nxnsit shembuj t gjendjes s ngurt, t lngt e t gazt.

Ndrtimi i njohurive Prmbledhje pohim mbshtetjeMsuesi fillon me pohimet e ndrtimit t lnds.Pohimi i par. Lnda prbhet nga molekula e atome ndrmjet t cilave ka hapsira. Ktu nxnsit plotsojn e mbshtesin pohimin, sepse pikrisht ktu sht edhe nj prej argumenteve n ndrtimin e lnds. N trupat e ngurt largsia midis molekulave sht m e vogl se te lngjet dhe te lngjet, m e vogl se te gazet.Pohimi i dyt. Molekulat ndodhen n lvizje t rregullt. Nxnsit mbshtesin pohimet, duke u orientuar edhe nga msuesi, pr t arritur te pohimi i tret.Pohimi i tret. Ndrmjet molekulave ushtrohen forcat trheqse dhe shtytse. Kto forca ndikojn n ruajtjen e forms s trupave, q do t thot se n trupat e ngurt kto forca dhe bashkveprimi i molekulave jan m t mdha.Kshtu, nxnsit kuptojn se kto pohime jan dhe parimet baz t TMK. - Duke pasur parasysh kto parime, si mund ti prkufizojm gazet? Prforcimi Mbajtja e strukturuar e shnimeveNxnsit n grupe plotsojn tabeln e vizatuar n drras ose fleta pune.

Reflektimi Njohurit e reja nxnsit mund ti marrin drejtprdrejt nga msuesi ose duke lexuar tekstin t ndar n pjes nga msuesi.

Prbhen nga molekula e atome n

largsi t mdhaGazi real ka t njjtat veti me gazin ideal pr shtypje jo t

mdha dhe temperatura jo t ulta

Lvizja e rregullt luan rol kryesor n

vetit e gazit (varet nga temperatura).

Gazi ideal kur ska bashkveprim

Bashkveprimi molekular sht pothuajse zero

GazeT


22

Tema 4: Ekuacioni themelor i teoris molekulare kinetike

Objektivi i programit. T zbatoj ekuacionin themelor t teoris molekulare kinetike t gazeve.

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shkruaj ekuacionin themelor t TMK, q lidh trysnin me energjin kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekulave; t zbatoj ekuacionin themelor t TMK n zgjidhjen e problemave; t shpjegoj ekuacionin themelor t TMK duke u bazuar n hipotezat e ksaj teorie.

Konceptet kryesore. Makroparametra, mikroparametra, shpejtsia mesatare e molekulave, energjia kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekulave, ekuacioni themelor i teoris molekulare kinetike t gazeve (TMK ).


Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Parashikim me terma paraprak Zhvillimi i fjalorit Pun n grupNdrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje Ndrtimi i shprehive studimore

Prforcimi Mendo/Puno dyshe/Shkmbe mendime Ndrtimi i shprehive studimore Pun n grup

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Parashikim me terma paraprakMsuesi/ja krkon nga nxnsit q, pasi t diskutojn n dyshe, tu prgjigjen pyetjeve t mposhtme.

(Msuesi/ja kto pyetje i ka dhn nj or m par, meqense jan njohuri t marra n klas X).- Cilt parametra makroskopik prcaktojn gjendjen e gazit?- kuptojm me trysni?- Po gjendjen mikroskopike t gazit cilt parametra e prcaktojn?Cilat jan parimet baz t TMK?- Kur gazi quhet ideal?- Kur goditjet ndrmjet trupave quhen elastike?- Cila sht lidhja e mass molare me masn e nj molekule?

Bhet vlersimi i nxnsve n baz t prgjigjeve. N kt etap synohet pasurimi i fjalorit me terma t ktij kapitulli, si: makroparametrat, mikroparametrat, trysnia, goditjet elastike dhe prgatiten nxnsit pr etapn dyt, nxjerrjen e ekuacionit themelor t TMK.

Ndrtimi i njohurive. Marrdhniet pyetje prgjigjeMsuesi/ja, pasi bn prafrimet nprmjet hipotezave pr gazin ideal, t ndodhur n enn kubike me faqeL, shtron para klass pyetjen: - Si e llogarisim trysnin mbi nj faqe t kubit?

Ather detyra sht t gjejm DF(forca e trysnis mbi nj faqe) e m pas F e prgjithshme (mbi t gjitha faqet e ens).

p = DF

DS =

DF

L2


23

Tema 5. Ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve

Objektivi i programit. T zbatoj ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s gazeve n zgjidhjen e problemave.

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prkufi zoj lidhjen ndrmjet makroparametrave trysni, vllim, temperatur t gjendjes s nj gazi. T krahasoj ekuacionin themelor t TMK-s me ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s gazit. T zbatoj ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s gazeve n zgjidhjen e problemave;

Konceptet kryesore: gjendje e gazit, numri i Avogadros, konstantja e prgjithshme e gazit, konstantja e Bolcmanit


Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Harta e konceptit (prkufi zimet) Zhvillimi i fjalorit Pun me gjith klasnNdrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje prgjigje Ndrtimi i shprehive studimore Pun me gjith klasnPrforcimi Rishikimi n dyshe Ndrtimi i shprehive studimore Pun n grupe

Formula e F1 do t merret e gatshme dhe, pas llogaritjeve t mtejshme, msuesi/ja do t theksoj prkufi zimin e shpejtsis mesatare t molekulave , mesatare e katrorit t ksaj shpejtsie dhe energjia kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekulave < ek >.

Prej nxnsve do t arrihet prfundimi:

p = 2

3 n =

2

3 N V

dhe nxnsve u jepet detyr t formulojn prfundimin e msiprm, q tregon lidhjen e makroparametrit p, me mikroparametrat M, n, .

Trysnia n prpjestim t drejt me numrin e molekulave dhe me mesataren e katrorit t shpejtsin.

Prforcimi. Mendo/Puno dyshe/Shkmbe mendimeMsuesi/ja krkon nga nxnsit ti prgjigjen pyetjes:

- A mund t prdoret ky ekuacion pr gazet reale?Prgjigje:

- Po, prdoret pr gazet reale n shtypje jo t mdha dhe temperatura jo t ulta.

U jepet nxnsve t punojn ushtrimet 3, 4, t zgjidhen duke punuar n dyshe e t diskutohen n klas.

Detyr shtpie.Nxnsve t mir u jepet t punojn detyr shtpie gjetjen e Fi, t ciln e marrim t gatshme n msim.

Jepet udhzim pr ushtrimin 6, i cili i paraprin msimit t ri.

Refl ektimi.Nxjerrja e ekuacionit themelor t TMK bazohet n njohurit e marra n klasn X, prandaj duke u nisur nga

termat e njohur e duke u br hipotezat vet nxnsit prfshihen n gjetjen e ktij ekuacioni.


24

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Harta e konceptitMsuesi/ja pyet nxnsit rreth ekuacionit themelor t TMK-s t gazit ideal dhe zbatimin e tij n detyrat

e shtpis. Thekson edhe njher se ky ekuacion lidh trysnin me energjin kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekulave t gazit.

Msuesi/ja pyet:- Cili sht kuptimi i energjis kinetike?- Nga se varet shpejtsia e molekulave t gazit ideal?- A do t ken t njjtin gaze t ndryshme n temperatura t njjta? - ju kujton numri i Avogadros?- tregon numri i moleve?

T gjitha prgjigjet shkruhen n nj an t drrass nga nxnsit t ndihmuar nga msuesja. Ndrtohet kshtu harta e koncepteve baz pr msimin e ri.

Ndrtimi i njohurive. Marrdhniet pyetje prgjigje

Nprmjet pyetjeve t msiprme sqarohet koncepti i temperaturs, e cila karakterizon e lvizjes

tejbartse t molekulave dhe paraqitet nprmjet = 32

KT (1)

- Gjendja e gazit prcaktohet nga madhsit: trysni, vllim, temperatur.- Numri i Avogadros tregon numrin e molekulave n nj mol

(NA= 6,02 10

23 molekula/ mol)

- Drejtohet detyra nxnsve t gjjn lidhjen e p,v,T duke u nisur nga ekuacioni themelor dhe (1)

p = 23

n < ek > =2 N 33 V 2

kT (ku n =N V

)

p V = N kT N = NA (ku = m M numri i moleve)

dhe zvendsojm NA k = R p V = m M

R T

Msuesi/ja sqaron konstanten R = 8,31J/mol. K (konstante e prgjithshme e gjendjes s gazit).

Msuesi/ja drejton pyetjen:- Cila sht lidhja ndrmjet parametrave p, V, T n dy gjendje t ndryshme pr t njjtn sasi gazi ideal?

Prforcimi. Rishikimi n dysheU jepet nxnsve t punojn n mnyr t pavarur shembujt 1 e 2 duke u konsultuar n dyshe si jan n

bankat e tyre.M pas msuesi/ja sqaron pyetjet e nxnsve dhe kushtet standarde t gazit ideal.

Detyr shtpie. Ushtrimi 5,6,7 f. 57.


25

Tema 6. Ligjet e veanta t gazeve dhe procesi adiabatik

Objektivi i programit. T nxjerr ligjet e veanta t gazit ideal.

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

T prkufi zoj proceset izotermike, izohorike, izobarike dhe adiabatike. T shpjegoj ligjet e veanta t gazeve duke u bazuar n ekuacionin e prgjithshm t tyre. T prcaktoj procesin dhe parametrat e gjendjes s nj gazi duke u bazuar n paraqitjen grafi ke.

Konceptet kryesore: proces izotermik, izobarik, izohorik, adiabatik.


Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Nxitja e diskutimit Pun n grupNdrtimi i njohurive Udhzuesi i t lexuarit ndrveprues T lexuarit ndrveprues Pun n grup

Prforcimi Harta e koncepteve Paraqitja grafi ke e informacionit Pun individuale

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprakeMsuesi/ja bn nj diskutim paraprak pr njohurit q kan nxnsit pr ekuacionin e gjendjes s gazit.Msuesi/ja kontrollon detyrat e shtpis.

Zgjidhja e ushtrimeve dhn detyr shtpieUshtrimi 5, f. 57T dhnat Zgjidhje

u = 1 mol = 32

KT

Dt = 8o C DT = 8 K D = 32

k D T = 32

k8 = 12k

D =? (varianti c)

Ushtrimi 6, f. 57T dhnat Zgjidhje

p =? P V = m

MRT p =

m R T

V M

m = 0,2 kg 2HV = 8,3 m3

t = 027 C T = 273 + 27 = 300 K p = 0,2 8,30 30038,3 2 10

= 0,3105 = 3104 Pa M = 2 10-3 kg/mol

(varianti ) Ushtrimi 7, f. 57T dhnat Zgjidhjet2 =? Nga ekuacioni i bashkuar

t1 = 00C T1 = 273 K

1 1 2 2 1 1 1 1

1 2 2 2 1 2

p V p V p T p T

T T p T 2p T= = =


26

p2 = 2p1 V1 = V2 T2 = 2T1 T2 = 2 273 = 546 K t2 = 273

0C (varianti c)

Msuesi/ja pyet nxnsit se, n rastin e ushtrimit 7, far procesi i sht nnshkruar gazi ku vllimi nuk ka ndryshuar.

Ndrtimi i njohurive. Udhzuesi i t lexuarit ndrvepruesNxnsit do t lexojn paragraft n f. 58-60 dhe do tu prgjigjen pyetjeve:

- Kur procesi quhet izobarik, izotermik apo izohorik?- Si u vrtetuan kto procese?- Cilt jan fi zikant q studiuan kto procese?- Si paraqiten grafi kisht kto procese?- Cilat jan ekuacionet e ktyre proceseve?- Cili sht ndryshimi midis procesit adiabatik me izotermik?

Prforcimi. Harta e konceptitKrkohet prej secilit nxns t ndrtoj n fl etoren e klass pr secilin proces hartn e koncepteve.

Procesi izotermik T- konst p1V1 = p2V2 izoterm

Procesi izohortik V - konst 1 2

1 2

p pT T

= izohor

Procesi izobarik p - konst 1 2

1 2

V VT T

= izobar

Procesi adiabatik Q = 0 1 1 2 2

1 2

p V p VT T

= adiabatik

Detyr shtpie. Ushtrimet nr. 8, 9,10 f. 60

Tema 8: Rrjedhime t teoris molekulare-kinetike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t prkufi zoj shpejtsin mesatare kuadratike t lvizjes s molekulave t nj gazi; t llogarit energjin kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekulare n varsi t Vmk dhe T; t interpretoj zgjidhjet e ushtrimeve duke u bazuar n njohurit molekulare kinetike.

Konceptet kryesore: Shpejtsi mesatare kuadratike, numri i Loshmidit, kushte t trysnis e temperatursstandarde


Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Diskutim i ideve Pun n grup

Ndrtimi i njohurive Hart konceptuese Ndrtimi i shprehive studimore Pun me gjith klasn

Prforcimi Rishikimi n dyshe, shkmbim mendimesh T nxnit n bashkpunim Pun n grupe dyshen/ klas

P

V

12

P

V

1

2

P

V1 2

P

V

1

2


27

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprakeMsuesi/ja bn nj diskutim paraprak pr njohurit q nxnsit kan marr pr disa madhsi fizike t

gazeve, si: (Klasa sht ndar n 4 grupe.)

Grupi I - mund t themi pr vlerat e shpejtsive me t cilat lvizin molekulat?Grupi II - A ka lidhje midis , shpejtsis s molekuls, temperaturs s gazit?Grupi III - Cila sht lidhja e p, ,T?Grupi IV - A varet e lvizjes s molekulave nga natyra e gazit?U lihet koh nxnsve deri 3-4 minuta pr t prgatitur prgjigjet e pyetjeve sipas grupeve.

Prgjigjet nj antar i secilit grup.Nxnsi 1 - Un them se molekulat nuk lvizin me shpejtsi t njjt. Disa kan vlera t vogla, disa kane

vlera t mdha t shpejtsis. Por shumica e molekulave lvizin me shpejtsi q ne e kemi quajtur vlera mesatare e katrorve t shpejtsis .

Nxnsi 2 - Po, ka lidhje. Sa m e madhe t jet shpejtsia e molekuls, aq m e madhe do t jet dhe sa m e madhe T absolute aq m shpejt lvizin molekulat,aq m e madhe edhe energjia kinetike mesatare e lvizjes tejbartse ().

Nxnsi 3 - Ne kemi msuar formulat qe lidhin trysnin me dhe at q lidh me temperaturn absolute:

p = 2

n eK3< > dhe < ek > =

2KT

3

Nxnsi 4 - Po, ne si grup mendojm q (vlera mesatare e katrorve t shpejtsis) varet nga natyra e gazit, pra, sa m e madhe t jet masa e molekuls s gazit, aq m t vshtir e ka molekula ta rrit apo zvogloj shpejtsin e saj.

Msuesi/ja - besoj se t gjitha kto prgjigje ju ndihmuan pr t kujtuar pjest e studiuara deri tani t lidhura me madhsit p, , , T. Ajo q do t shtoj un sht q shpejtsia me t ciln lvizin shumica e molekulave, quhet shpejtsi variabl.

Ndrtimi i njohurive. Harta e koncepteveMsuesi/ja shkruan n tabele fjalt trysni (p) dhe energji kinetike mesatare t lvizjes tejbartse t molekuls

(). Ai/Ajo u krkon nxnsve t plotsojn se me cilat madhsi fizike ato lidhen.

Trysni p

Msuesi/ja l deri n 2 minuta koh q secili nxns t shkruaj dhe t kujtoj madhsit q lidhen dhe pastaj krkon prgjigjet e tyre.

PrgjigjetNxnsi 5 - Trysnia lidhet me (Msuesi/ja ose nj nxns vizaton n tabel kt lidhje.)Nxnsi 6 - Trysnia p lidhet me N.Nxnsi 7 - Trysnia p lidhet me V ose

Nn

V=

Nxnsi 8 - Trysnia lidhet me temperaturn. E kemi msuar tek ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazit.Nxnsi 9 - Trysnia lidhet edhe me dendsin.Nxnsi 10 - Energjia mesatare e lvizjes tejbartse lidhet me temperaturn absolute T.Nxnsi 11 - Energjia mesatare e lvizjes tejbartse varet nga lloji i molekulave, pra nga fakti se far

lloj gazi kemi.a


28

Msuesi/ja: Tashm ne i kemi lidhjet e tyre t plotsuara n kt t hart.

Msuesi/ja: - Le t plotsojm njohurit tona me njohuri t reja.Msuesi/ja jep prkufizimin e shpejtsis mesatare kuadratike.

2mKV V= < >

Msuesi/ja: - Tani nga dy lidhjet = dhe = 2m V0

2

< >.

Shkruani formuln VmK.

Nxnsi 12: - Nga veprimet doli se VmK = 32

kt 3KT

m0 (Nxnsi punon n tabel.)

Msuesi/ja: - Tani shkruani kt formul, por me masn molare M = m0NA

Nxnsi 13: - Nga lidhja q K NA = R doli q VmK = 3RT

M ( nxnsi e shkruan n tabel).

Msuesi/ja: - Shpejtsia probabl lidhet me VmK me an t Vp = 0,8VmK.

Nse p = 2

n eK3< > dhe =

3KT

2 kt, a mund t gjeni lidhjen e p me T?

Nxnsi 14: - Po, duke zvendsuar te formula e par (nxnsi e punon n tabel)

2p =

3

3n

2KT nKT=

Msuesi/ja: - far mund t thoni pr lidhjen e fundit? A ka n t varsi t trysnis nga natyra e gazit?Nxnsi 15: - Jo, ktu trysnia varet vetn nga prqendrimi i molekulave dhe i temperaturs.Msuesi/ja: - Pikrisht me kt fakt sht i lidhur numri i Loshmidit q tregon numrin e molekulave n

njsin e vllimit t gazit n kushte trysnie e temperature standarte

n = 5p 1,013 10 Pa 25 molekula2,083 10 323KT m1,38 10 J K 273K

= =

Prforcimi. Rishikimi n dyshe. Shkmbimi i mendimeveMsuesi/ja u krkon nxnsve t punojn ushtrimet 1,2 (tek kontrolli i njohurive) dhe 3, 4 (tek ushtrime) n f.63.

Pasi kan punuar individualisht pr rreth 5 minutash, nxnsit diskutojn n dyshe punn e br, duke shkmbyer mendime me njri tjetrin. Ata jan t aft t japin prgjigje t plot. Kshtu katr nxns japin prgjigjet e ushtrimeve 1, 2, 3, 4.

Msuesi/ja: - A mund t shprehni se far prfundimesh dhe varsish tregojn kto ushtrime?Nxnsi 16 - Shpejtsia me t ciln lvizin shumica e molekulave sht shpejtsi m probabl me vler

shum afr VmK q ne dim ta llogarisim duke ditur temperaturn dhe llojin e gazit.Nxnsi 17: - Numri i Loshmidit tregon se numri i molekulave n njsin e vllimit n kushte trysnie e

temperature standarde sht i njjt pr t gjitha llojet e gazeve.Nxnsi 18 - Trysnia p sht n prpjestim t drejt me n dhe VmK

2.

Detyr shtpie ushtrimet 4, 5, 6, f. 63Vlersimi i nxnsit. Msuesi/ja vlerson nxnsit pr mnyrn se si diskutuan njohurit e gazeve, si

ndrtuan hartn e koncepteve dhe gjetjen e lidhjeve t reja pr VmK, p , n , .

Temperatura absolute numri i molekulave n Masa e molekuls njsin e vllimit

Vlera mesatare e katrorve t shpejtsis Dendsia Temperatura absolute

Trysnia p

Natyra e gazit


29

Tema 9. Ushtrime. Zbatime t ekuacionit t prgjithshm t gjendjes s gazeve

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shkruaj ekuacionet e lidhjes s gazeve n gjendje e procese t njohura; t shpjegoj lidhjen midis parametrave q prcaktojn gjendjen e gazeve p, V, T dhe madhsiveVmK, ; t zgjidh problema duke zbatuar ekuacionet e gazeve t njohura.

Konceptet kryesore: gaz ideal, ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazit, ekuacioni themelor i TMK, proces, izoproces, ekuacionet e izoproceseve, grafi kt e izoproceseve

Struktura e msimit: PNP Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Parashikimi me terma paraprak Zhvillimi i fjalorit Pun n dyshe

Ndrtimi i njohurive Rrjeti i diskutimit, sistemi ndrveprues i shnimeve T nxnit bashkveprues Pun n grupe/dyshe

Prforcimi Rishikimi n dyshe Ndrtimi i shprehive studimore Pun me gjith klasn

Zhvillimi i msimitParashikimi. Parashikimi me terma paraprakMsuesi/ja shkruan n tabel termat (konceptet):

- gaz ideal- ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazit - ekuacioni themelor i TMK t gazeve- proces- izoproces- ekuacion grafi k i procesit izotermik

procesit izobarik procesit izohorik

Nxnsit duhet t nxjerrin prkufi zimin pr secilin term duke bashkpunuar me shokun e banks n dyshe. Pas nj kohe deri n 3 - 4 minuta, nxnsit japin prkufi zimet e tyre (t cilat shkruhen n tabel nga nxnsi qe jep prgjigjen).

Msuesi/ja: - A mund t thoni se kur duhet t prdorim ekuacionin e prgjithshm, ekuacionin t h e m e l o r dhe ekuacionet e izoproceseve?

Nxnsit lihen t bisedojn dyshe pr kto ekuacione.

Nxnsi 1: - Ekuacioni i prgjithshm pV = m

RTM

prdoret kur na jepen dy nga parametrat e

gjendjes dhe lloji i gazit pr t gjetur parametrin e tret.Nxnsi 2 : - Ekuacioni themelor lidh p , n , prdoret kur dim dy prej parametrave pr t gjetur t tretin.Nxnsi 3: - Ekuacionet e izoproceseve jan ekuacione q lidhin dy parametra n dy gjendje, p.sh., n

procesin izotermik T = konstante, ekuacioni sht p1V1 = p2V2. Po t di p1, V1, V2 ne mund t gjejm p2.

Ndrtimi i njohurive. Rrjeti i diskutimit, sistemi ndrveprues i shnimeveNdahet klasa n katr grupe, secili grup ka nj detyr pr t punuar.Grupi I - Kemi 4 g hidrogjen n trysni p = 1,013 105 Pa dhe vllimi V = 10-3 m3. Sa sht temperatura e

tij n kto kushte?

p = 1,013 105 PaV = 10-3 m3

T = ? m = 4g M = 2 10-2 kg/mol


30

Grupi II - N procesin izotermik q zhvillohet n nj trysni t dhn gazi, trysnia rritet 2 her:- Si ndryshon vllimi i tij? - Ndrto grafikun p (V).

Grupi III - Kur nj sasi gazi ndodhet n t = 270C, sa sht ?Sa sht VmK = ?, kur dim q gazi sht hidrogjen, duke ditur n = 3 10

25 mol /m3 sa sht trysnia p?

Grupi IV - kur temperatura rritet nga 100C n 400C, sa her ndryshon trysnia e gazit me vllim konstant?

Nxnsit lihen t punojn 5 - 7 minuta n grupet e ndara dhe n bashkpunim me shokun e banks. Pas ksaj kohe 4 nxns, nj nga secili grup, i punon ushtrimet n tabel. Gjat zgjidhjes nxnsi bn edhe shpjegimin teorik q nxnsit e klass s grupeve t tjera t jen t qart n zgjidhjet e dhna.

Msuesi/ja: - Si e pat edhe nga zgjidhjet e ushtrimeve nga shokt tuaj ne prdorim n to ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s gazit, ekuacionin themelor t TMK, ekuacionet e izoproceseve. Arsyetimet e tyre do tju ndihmojn ju n zgjidhjen e ushtrimeve me situata t ngjashme.

Nxnsi 4: - A mund t prdorim ne ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s gazit, kur na ndryshon masa e gazit.

Msuesi/ja: - Po, mund ta prdorim. Ktu duhet t kemi kujdes q, kur gazi kalon nga nj gjendje n nj tjetr, t kemi dy madhsi t panjohura.

P.sh. N enn me hidrogjen, q ka vllim V, temperatur T1 e trysni p1, e rrisim temperaturn deri T2. Nga ena del nj sasi gazi (m). Sa sht trysnia p2?Ne do shkruajm ekuacionin e prgjithshm n dy gjendje.

m1p V RT1 1M

= ; m2p V RT2 2M

=

Ktu kemi t panjohur m1, m2, p2. Por ne dim m = m1 m2.Duke nxjerr nga secili ekuacion masat m1, m2 kemi:

p VM p VM1 2m m m1 2 RT RT1 2D = =

p VM p VM1 2mRT RT1 2

D = E panjohur sht vetm p2.

Prforcimi. Rishikimi n dysheNxnsit lihen pr nj koh deri n 5 minuta pr t lexuar shembujt e zgjidhur n faqen 64.Msuesi/ja: - A mundet ndonjri nga ju t shpjegoj shkurt si sht vepruar n zgjidhjen e ushtrimeve 1, 2, 3.

Detyr shtpie. Ushtrimet 3, 11, 14, f. 65N metodn e grupeve bashkpunuese nxnsit msojn nga njri-tjetri dhe bhen pjes e puns n

klas. Prpunimi i fjalorit i ndihmon nxnsit q njohurit e marra hap pas hapi ti bjn m t qndrueshme.Nxnsit n bashkpunim me njri tjetrin bjn edhe analizn e puns individuale dhe vlersojn veten.

Vlersimi i nxnsve.Msuesi/ja vlerson nxnsit q bhen pjes e diskutimit t termave t msuar, t zgjidhjes s ushtrimeve

dhe analizs s prfundimeve.


31

Tema 10: Avujt dhe vetit e tyre

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t identifi koj vetit e gazeve reale, t avujve t pangopur dhe t avujve t ngopur; t shpjegoj avullimin e lngut n varsi t temperaturs dhe energjis kinetike mesatare t lvizjes s molekulave; t krahasoj vetit e avujve t ngopur dhe jo t ngopur me ato t gazit ideal.

Konceptet kryesore avull, avull i pangopur, avull i ngopur, proces avullimi, proces kondensimi, dendsia e avullit

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi D-D-M Diskutim i ideve Pun n grupNdrtimi i njohurive D-D-M T lexuarit ndrveprues Pun n dyshe

Prforcimi D-D-M Paraqitja grafi ke e informacionit Pun individuale I. Parashikimi. D-D-M (Di)

Msuesi shkruan n tabel fjalt: lng, avull, avullim, kondensim.Ai ndan klasn n 4 grupe dhe jep detyrat.

Grupi I far vini re gjat kohs q nj en me uj e vini n ngrohs (furnel)?Grupi II far vini re n kapakun e nj ene me uj, kur ajo ngrohet?Grupi III far bni ju, kur doni t ftohni nj got me aj t ngroht dhe pse?Grupi IV Po t kemi nj en t mbyllur me uj, a do ket molekula n hapsirn mbi uj?

Pas nj kohe deri 3 minuta nxnsit japin prgjigje. Prgjigjet: I Kur ena ngrohet, nga siprfaqja e saj fi llon t dallohet avulli q del, i cili

shtohet kur temperatura rritet. II N kapakun e ens vihen re bulza uji. Ato jan formuar nga kondensimi i avullit. III Ne i fryjm ens sepse kshtu e ftohim ajin, sepse largojm m shpejt molekulat e nxehta prej tij. IV Po, mbi uj do t kemi molekula uji, numri i t cilave do t jet m i madh sa m e madhe t jet temperatura.

Msuesi harton tabeln.

far dim far duam t dim far msuam- Lngjet avullojn.- Procesi i avullimit rritet me rritjen e temperaturs.- Kur avulli kthehet n lng ai kondensohet.- Mbi ujin n nj en t mbyllur do t kemi molekula uji dhe ajri, numri i t cilave varet nga temperatura.

II. Ndrtimi i njohurive. D-D-M. (Duat t di) - far duhet t dim tjetr?


32

Nxnsit drejtojn pyetje, t cilat shkruhen n organizuesin grafik DDM.

far dim far duam t dim far msuam- Lngjet avullojn.- Procesi i avullimit rritet me rritjen e temperaturs.- Kur avulli kthehet n lng ai kondensohet.- Mbi ujin n nj n t mbyllur do kemi molekula uji dhe ajri, numri i t cilave do varet nga temperatura.

1. A mund t dim m tepr se si dalin molekulat e uji nga ena me uj me rritjen e temperaturs?2. A ka ndryshim midis avullit t ujit q del nga nj en me uj, kur ena sht e hapur ose e mbyllur?3. A mund t konsiderohet avulli i formuar nga uji si nj gaz ideal?

Msuesi u rekomandon nxnsve t lexojn tekstin dhe t diskutojn me shokun e banks pr tu dhn prgjigje pyetjeve. U lihet n dispozicion nj koh prej 10 min.

Nxnsit japin prgjigje.

III. Prforcim. DDM (Msova)Me prgjigjet e nxnsve plotsohet shtylla e tret e organizuesit grafik far msuam.

far dim far duam t dim far msuam

- Lngjet avullojn.- Procesi i avullimit rritet me rritjen e temperaturs.- Kur avulli kthehet n lng ai kondensohet.- Mbi ujin n nj n t mbyllur do kemi molekula uji dhe ajri, numri i t cilave do varet nga temperatura.

1. A mund t dim m tepr se si dalin molekulat e uji nga ena me uj me rritjen e temperaturs?2. A ka ndryshim midis avullit t ujit q del nga nj en me uj, kur ena sht e hapur ose e mbyllur?3. A mund t konsiderohet avulli i formuar nga uji si nj gaz ideal?

1. Avulli sht gaz i ndodhur n temperatura sa m t ulta e trysni sa m t mdha dhe po ti zvoglohet temperatura dhe ti rritet trysnia ai kthehet n lng.2. Nga uji do t dalin ato molekula q kan energji kinetike m t madhe, sa m e madhe t jet temperatura, aq m i madh do t jet edhe numri molekulave q dalin nga lngu.3. Kur ena sht e hapur, dalin gjithmon molekula nga uji dhe niveli i ujit n en bie vazhdimisht, ndrsa, kur ena mbyllet, niveli i ujit n fillim bie e pastaj mbetet i pa ndryshuar. Kemi formimin e avullit t ngopur. N rastin e par avulli sht jo i ngopur.4. Vetit e avujve t ngopur nuk jan t njjta me ato t gazit ideal. Pikrisht procesi izotermik nuk zhvillohet njlloj. Gjithashtu, pr avullin e ngopur trysnia rritet m shum se e gazit ideal, kur temperatura rritet.

Msuesi/ja: Le t kontrollojm njohurit me ushtrimet 1, 2, 3, 4 f. 67 (tek kontrolloni njohurit).

Nxnsi punojn t katr ushtrimet q lidhen me njohurit e marra. Pas nj kohe prej 5 min, katr nxns japin prgjigjet e tyre.

Detyr: shtpie. Ushtrimet 12, 14, 15 f. 67.

Vlersimi i nxnsve: Msuesi vlerson nxnsit me nota, kur ata kan qen pjesmarrs, jan shprehur qart pr njohurit q kan ditur dhe msuar si dhe kan diskutuar n grup.


33

Tema 11: Vlimi. Temperatura kritike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t prshkruaj procesin e avullimi t nj lngu n temperaturn e vlimit; t shpjegoj lidhjen midis trysnis s avujve t ngopur n fl luskat e avullit, trysnis s jashtme dhe

temperaturs s vlimit; t tregoj n cilat kushte gazi mund t kaloj nga nj gjendje n nj tjetr.

Konceptet kryesore: avullim i vrullshm, vlim, temperatur e vlimit, trysni mbi siprfaqen e lngut, gjendje kritike, kurb e ngopjes

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimet e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Diskutim i ideve Pun me gjith klasn

Ndrtimi i njohurive Di, dua t di, msova m shum Paraqitja grafi ke e informacionit Pun n grupe

Prforcim Rishikim n dyshe T nxnit n bashkpunim Pun n dyshe

I. Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake

Msuesi/ja shkruan n tabel fjalt vlim, temperatur kritike dhe u l 3 minuta koh nxnsve t shkruajn n fl etore sa m shum q din rreth ktyre koncepteve. Mund t shtoj edhe fjal plotsuese: uj, fl luska, lnd t tretura, lloji i lngut.

Nxnsit shkruajn n fl etore pr vlimin, temperaturn e vlimit dhe msuesi/ja prgjigjet e tyre i shkruan n tabel n kolonn Di.

II. Ndrtimi i njohurive. Di, dua t di, msova m shum

(Kolonat Di, Dua t di dhe Msova m shum mund t shkruhen edhe n tabak t mdhenj letre dhe t ngjiten n mur)

Di Dua t di Msova m shum- Avullimi i lngut fi llon n do temperatur.- Kur temperatura rritet, procesi i avullimit rritet. N enn

me uj shtohet formimi i fl luskave, t cilat shkputen nga ena e ngrihen lart. Ky sht procesi i vlimit.

- Temperatura ku fi llon procesi i vlimit quhet temperatur e vlimit.

- Pr lngje t ndryshme temperatura e vlimit sht e ndryshme.

- Kur treten lnd t tjera n uj, temperatura e vlimit rritet.

Msuesi/ja pyet: - Keni vn re formimin e fl luskave n kohn e nxehjes s ens me uj deri sa ajo fi llon t valoj?

Nxnsi: - Kur shkruat n tabel temn e msimit, ju nuk shkruat temperatur vlimi, por temperatur kritike. Mos vall e shkruat gabim?

Nxnsi: - Ne prdorim n shtpi tenxheret me presion, a kan rol ato n ndryshimin e temperaturs s vlimit?Msuesi: - Ather le tu japim prgjigje dy pyetjeve tuaja dhe pyetjes sime. (Plotsohet kolona Dua t di me pyetjet e nxnsve)


34

Di Dua t di Msova m shum

- Avullimi i lngut fillon n do temperatur.- Kur temperatura rritet, procesi i avullimit rritet. N enn me uj shtohet formimi i flluskave t cilat shkputen nga ena e ngrihen lart. Ky sht procesi i vlimit.- Temperatura ku fillon procesi i vlimit quhet temperatur e vlimit.- Pr lngje t ndryshme temperatura e vlimit do jet e ndryshme.- Kur treten lnd t tjera n uj temperatura e vlimit rritet.

1. Kur shkruat n tabel temn e msimit, ju nuk shkruat temperatur vlimi, por temperatur kritike. Mos vall e shkruat at gabim?2. Ne prdorim n shtpi tenxheret me presion, a kan rol ato n ndryshimin e temperaturs s vlimit?

Msuesi/ja krkon q pyetjeve tu prgjigjen nxnsit dhe me prgjigjet e tyre plotsohet kolona Msova m shum.

Di Dua t di Msova m shum

- Avullimi i lngut fillon n do temperatur.

- Kur temperatura rritet, procesi i avullimit rritet. N enn me uj shtohet formimi i flluskave t cilat shkputen nga ena e ngrihen lart. Ky sht procesi i vlimit.

- Temperatura ku fillon procesi i vlimit quhet temperatur e vlimit.

- Pr lngje t ndryshme temperatura e vlimit do jet e ndryshme.

- Kur treten lnd t tjera n uj temperatura e vlimit rritet.

1. Kur shkruat n tabel temn e msimit, ju nuk shkruat temperatur vlimi, por temperatur kritike. Mos vall e shkruat at gabim?2. Ne prdorim n shtpi tenxheret me presion, a kan rol ato n ndryshimin e temperaturs s vlimit?

1. Kur temperaturat jan t ulta, flluskat formohen, shkputen nga ena, ngrihen lart e zvoglohen. Kur temperatura rritet, ato nuk zvoglohen kur ngrihen lart. por rriten e plcasin n siprfaqe.2. Vlimi sht avullimi i vrullshm e i shpejt i lngut n form flluskash q formohen brenda n lng dhe plcasin n siprfaqe. Vlimi varet nga trysnia mbi siprfaqe. Sa m e madhe t jet ajo, aq m e madhe do t jet temperatura e vlimit (tenxherja me presion).3. Po ti kthehemi izoterms s avujve t pangopur dhe t realizohen disa procese izotermike me temperatura q vijn duke u rritur, shikohen se n nj temperatur Tk zhduket dallimi midis lngut dhe avullit t ngopur. Pr temperatura m t mdha se Tk lnda ndodhet n gjendje t gazt dhe n t zbatohen ligjet e gazit ideal.

I. Prforcim. Rishikim n dyshe

Nxnsit, pasi kan prmbledhur n tabeln e msiprme gjith informacionin pr vlimin dhe temperaturn kritike, punojn n dyshe ushtrimet 1, 2, 3, 4, f. 69 pr kontrollin e njohurive.

Pas koh s nevojshme ngrihen katr nxns dhe japin zgjidhjet e ushtrimeve. (Nse ka nevoj, plotsohen edhe nga nxns t tjer). Puna e tyre dyshe dhe n bashkpunim i ndihmon ata pr nj shpjegim m t mir t dukurive t avullim vlim, kondesim, izoterm e avujve t pangopur, gjendje kritike.

Detyr shtpie: ushtrimet 9, 10 f. 69.

Vlersimi i nxnsve: Nxnsit vlersohen pr mnyrn se si prkufizojn procesin e avullit e vlimin, si shpjegojn formimin e flluskave e lvizjen e tyre. Ata vlersohen gjithashtu pr shpjegimin e izotermave t avullt jo t ngopur n temperatura t ndryshme.


35

Tema 12: Diagrami i gjendjes (diagrami fazor)

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shpjegoj kuptimin fi zik t piks trefi she t ujit; t ndrtoj diagramin fazor, duke treguar intervalet e temperaturave dhe trysnive pr t cilatmund t ndodh ndryshimi fazor; t analizoj tri pjest e grafi kut q lidhin midis tyre gjendjet: e lngt, t ngurt, t gazt.

Konceptet kryesore - diagram i gjendjes; pik trefi she; pik kritike; sublimim; gjendje e lngt,e ngurt, e gazt; ndryshim i gjendjes

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Nxitja e diskutimit Pun grupeNdrtimi i njohurive Lexim i drejtuar Ndrtimi i shprehive Pun n grupe/klasPrforcimi Harta e koncepteve Paraqitja grafi ke e informacionit Pun individuale

I. Parashikim. Diskutim pr njohurit paraprake

Msuesi/ja l nj koh 5 -7 minuta pr t kontrolluar zgjidhjen e ushtrimeve t detyrave t shtpis 9, 10, f. 69-ta n tabel. Ndahet klasa n 3 grupe.

Grupi I Cilat jan vetit e trupit t ngurt dhe si kalohet nga gjendja e ngurt n t lngt e anasjelltas? Grupi II Cilat jan vetit e trupit t lngt dhe si kalohet nga gjendja e lngt n t gazt e anasjelltas?Grupi III Cilat jan kushtet e ekuilibrit dinamik midis lngut dhe avullit t tij?

Msuesi/ja u jep nj koh prej 5 min dhe merr prgjigjet e pyetjeve. - Trupat e ngurt nuk shformohet, pothuajse nuk ngjeshet, nuk ndryshon formn, ruan vllimin. Pr t

kaluar nga gjendja e ngurt n t lngt, atij duhet ti rritet temperatura deri n temperaturn e shkrirjes. Ky proces quhet shkrirje dhe procesi i kundrt quhet ngrirje.

Lngjet ngjeshen shum pak, ndryshojn formn (marrin at t ens) ruajn vllimin. Pr t kaluar nga gjendja e lngt n at t gazt rritin temperaturn deri n temperaturn e vlimit. Procesi i kalimit t lngut nga gjendja e lngt n t gazt quhet avullim dhe procesi i kundrt quhet kondesim.

Nse n nj en t mbyllur kemi nj sasi lngu n nj temperatur, n fi llime niveli i lngut ulet pak dhe pastaj qndron i pandryshueshm. Kur niveli i lngut ulet, do t thot q ka m shum molekula q dalin nga lngu se sa hyjn n lng. Kur niveli i lngut nuk ndryshon do t thot q numri i molekulave q dalin nga lngu sht i barabart me numrin e molekulave q kthehen n lng. N kto kushte ekuilibr dinamik midis lngut dhe avullit t tij.

Msuesi/ja: A ka lidhje midis trysnis e temperaturs pr gjendjet e lngta, ngurta, t gazta? Pr kt le t lexojm tekstin.

II. Ndrtimi i njohurive: Lexim i drejtuar

Klasa ndahet n tri grupe pr t lexuar tekstin.Grupi I do t sqaroj e diskutoj pjesn Gjendja e lnds (avull uji, avull).Grupi II do t sqaroj e diskutoj grafi kun e trysnis n varsi t temperaturs fi g. 12.2, f. 70.Grupi III do t shpjegoj kuptimin e pjesve OC, OB dhe OA t grafi kut.Prgjigjet e nxnsvePrgjegjsit e secilit grup japin prgjigjet e pyetjeve n emr t grupit. (mundet edhe nj antar fardo i grupit)


36

1. Nse kemi nj en t mbyllur n mnyr hermetike dhe n t kemi nj sasi uji, do t shohim se n fi llim procesi i avullimit mbizotron ndaj atij t kondensimit. N temperaturn n t ciln ndodhet ena vjen nj moment q numri i molekulave q dalin nga lngu bhet i barabart me numrin e atyre q kthehen n lng. Kemi kshtu ekuilibr dinamik.

2. N fi g. 12.2 jepet diagrami i gjendjes. do pik e diagramit paraqet nj gjendje ekuilibri. Gjendja e ekuilibrit dinamik sht pjesa OC e grafi kut. Pika C sht pika kritike q i prgjigjet temperaturs kritike. Pika O quhet pik trefi she dhe kjo sht pika n t ciln tri gjendjet e nj lnde (lng-gaz-trup i ngurt) jan n ekuilibr.

3. Pjesa OC e tham sht gjendja e ekuilibrit ndrmjet lngut e avullit. Pjesa OB quhet edhe kurba e shkrirjes dhe ndan gjendjen e lngut nga ajo e ngurt. Pjesa OA ndan gjendjen e ngurt nga e gazt. Kur lnda kalon drejtprdrejt nga e ngurta n t gazt e anasjelltas quhet ky proces quhet sublimim.

III. Prforcim. Harta e koncepteveMsuesi krkon nga nxnsit t plotsojn kalimet. Nxnsi 1. Kalimi i lnds nga gjendja e ngurt n t lngt quhet shkrirje.Nxnsi 2. Kalimi i lnds nga gjendja e lngt n t ngurt quhet ngurtsim.Nxnsi 3. Kalimi i lnds nga gjendja e gazt quhet avullim.Nxnsi 4. Kalimi i lnds nga gjendja e gazt n t lngt quhet kondesim.

Bhen plotsimet e pikpyetjeve dhe jepen edhe prkufi zimet.Msuesi u krkon nxnsve t zgjidhin ushtrimet 1, 2, 3 t rubriks Kontrollojm njohurit, f. 71. Pas nj

kohe deri n 2 minuta dgjohen prgjigjet e nxnsve.

Detyr shtpie. Ushtrimi 4, f. 71.

Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen pr mnyrn se si i shprehin mendimet dhe formulojn fjalit. Vlersohen ata nxns q jan pjesmarrs aktiv n msim, diskutojn dhe japin shpjegime pr gjendjet e lnds dhe diagramin e gjendjes.

?

? ? Trup i gaztTrup i lngt Trup i ngurt

Tema 13: Lagshtia e ajrit

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t prkufi zoj lagshtirn absolute dhe relative t ajrit; t njehsoj lagshtirn e ajrit n lidhje me temperaturn e mjedisit n problema t ndryshme; t shpjegoj rolin e lagshtirs n veprimtarin e jets s prditshme.

Konceptet kryesore: lagshti e ajrit, lagshti relative, lagshti absolute, mjegull, ves, dendsi e avujve t ujit n atmosfer

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Krkim hulumtim Paraqitje grafi ke e informacionit Pun me gjith me grupeNdrtimi i njohurive Prvijim i t menduarit Zhvillim i fjalorit Diskutim i ideve Pun me gjith klasn / grupePrforcimi Marrdhniet pyetje-prgjigje Ndrtim i shprehive studimore Pun individuale / grupe


37

I. Parashikim: Krkim hulumtim

Ndahet klasa n 3 grupe. Secili grup do t shkruaj n fletore prgjigjen e nj prej pyetjeve t dhna.Grupi I Sot sht dit shiu. Shkruani si sht sasia e avujve t ujit n atmosfer. far roli ka kjo sasi uji

n jetn ton?Grupi II Sot sht dit nxeht 38oC temperatura n qytet. Si sht sasia e avujve t ujit n atmosfer

dhe si ndikon kjo n jetn ton?Grupi III Sot sht dit pranvere. Ka 2 dit q nuk po bie shi. Temperaturat jan 26oC. Si sht sasia e

avujve t ujit n atmosfer dhe si ndikon kjo n jetn ton?Msuesi/ja u krkon nxnsve t formulojn edhe ndonj pyetje tjetr, prgjigjen e s cils jan kureshtar t msojn. Nxnsi I Pse ndikon sasia e avujve t ujit n atmosfer n organizmin ton?Nxnsi II Si ndikon?Nxnsi III - Vetm pr njeriun ka rndsi t dij sasin e avujve t ujit n atmosfer?

U lihet nxnsve nj koh prej 4 minutash pr tiu prgjigjur pyetjeve. Tri pyetjet e fundit jan pjes e do pyetjeje t br nga msuesi.

II. Ndrtimi i njohurive. Prvijim i t menduaritMsuesi i orienton nxnsit rreth prgjigjeve q i ka si objektiva msimor. Pikrisht pas prgjigjes s nxnsit t par pr sasin e avujve t ujit n atmosfer, msuesi jep prkufizimet e lagshtirs absolute dhe relative t ajrit. Kshtu pas ktyre prkufizimeve, prgjigjet e dy nxnsve t tjer pr pyetjet 2 dhe 3 krkohen t bhen duke folur pr lagshti absolute dhe relative. Prgjigjet e nxnsve shkruhen n tabeln e ndar n tri kolona:

Lagshtia e ajritN nj dit me shi N nj dit me diell 38oC N nj dit 26oC jo me shi

Kolonat duhet t ken informacione mbi:- sasin e molekulave t ujit n atmosfer (La);- sasin e molekulave t ujit krahasuar me sasin e molekulave n gjendje t ngopur n kt temperatur (Lr);- ndikimin e ksaj lagshtie mbi organizmat e gjall;- ndryshimin e sasis s molekulave t ujit n atmosfer, kur temperatura rritet ose zvoglohet.

Msuesi/ja: Po vesa q vrojtojm far sht?

II. Prforcimi. Marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi ka dhn edhe prgjigjen e piks s vess dhe rolit t saj n ecurin e motit.Pas ksaj sht dhn gjith informacioni i tems Lagshtia e ajrit. Pjesa m e madhe e tij sht dhn

nga vet nxnsit.Msuesi/ja u krkon nxnsve tu prgjigjen pyetjeve t rubriks Kontrollojm njohurit. Meqense jan 11

pyetje (f. 73), i ndan nxnsit n grupe me nga 3 nxns (numrojini nxnsit 1, 2, 3 dhe do treshe punon bashk).Msuesi u krkon nxnsve t formulojn sakt fjalit e tyre, sepse kshtu ata ndrtojn shprehi studimore.

Prgjigjet e ushtrimeve nuk do t jepen t gjitha. Krkohen vetm ato t ushtrimeve 2, 4, 5, 11 f. 73 pr shkak t kohs jo t mjaftueshme. Ushtrimet e tjera t ksaj rubrike pyeten orn pasardhse. Nj nxns e punon at n tabel. Nxnsit punojn ushtrimin 13 f. 73 mbi gjetjen e Lr, kur din La dhe temperaturn.

Detyr shtpie. Ushtrimet 14, 15, f. 73.

Vlersimi i nxnsve. Bhet vlersimi i nxnsve pr secilin grup q ka shpjeguar lagshtirn e ajrit, rolin e saj, si edhe pr sqarimin e ushtrimeve t f. 73.


38

Tema 15: Energjia e brendshme e gazit ideal. Puna n termodinamik

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shkruaj formulat e llogaritjes s energjis s brendshme t gazit ideal dhe puns n termodinamik; t shpjegoj dallimin midis energjis e brendshme, sasis s nxehtsis dhe puns n termodinamik; t njehsoj energjin e brendshme dhe punn e kryer n procese t njohura termodinamike.

Konceptet kryesore: energji e brendshme e gazit ideal, energji e brendshme termike, mnyrat e ndryshimit t energjis s brendshme, nxehtsi, pun n termodinamik, kuptimi gjeometrik i puns

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve

Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Nxitja e diskutimit/Diskutim i ideve Pun me gjith klasn

Ndrtimi i njohurive Sistemi ndrveprues i shnimeve T lexuarit ndrveprues Pun dyshe dhe n grup

Prforcimi Rrjeti i diskutimeve Paraqitja grafi ke e informacionit Pun me gjith klasn / individuale

I. Parashikim: Diskutim i njohurive paraprake

Bhet 5-7 minuta kontrolli i detyrave dhe punve t dhna n shtpi, ushtrimet 14, 15 f. 73. gjithashtu diskuton me nxnsit ushtrimet teorike t f. 73

Msuesi/ja duke ditur njohurit q kan nxnsit pr ndrtimin e gazeve, shtron shtjet: 1.- A zotrojn molekulat e gazit energji kinetike, energji?- Po atomi q sht pjes e molekuls a zotron energji?- Po brthama dhe elektronet nga t cilat prbhet atomi, a zotrojn energji?

2. - Nse kemi nj sasi gazi t mbyllur n nj en dhe e ngrohim, far mund t themi pr molekulat dhe atomet e tij?

3. - Nse brenda nj cilindri kemi mbyllur nj sasi gazi t ngjeshur me ann e nj pistoni, kur pistonin e lm t lir far do ndodh? A kryen pun gazi? Po molekulat si do lvizin pas ksaj?

Lihen nxnsit t mendojn e t shkruajn n fl etore prgjigje t shkurtra pr shtjet e hedhura nga msuesi. Tre nxns i shkruajn ato n tabel.

shtja 1 shtja 2 shtja 3Molekulat dhe atomet zotrojn energji kinetike dhe potenciale pra energji mekanike, sepse ato jan n lvizje e bashkveprim me njra-tjetrn

Me rritjen e temperaturs do t rritet energjia kinetike e potenciale e atomeve dhe molekulave

Pistoni shtyhet nga gazi. Themi se gazi kryen pun dhe energjia mekanike e molekulave dhe atomeve zvoglohet.

I. Ndrtimi i njohurive. Sistemi ndrveprues i shnimeveNxnsit kan marr informacionin baz. Pas ksaj u lihen rreth 5 minuta t lexojn t ndar n grupe shtjet. Grupi I Energjia e brendshme e gazit ideal, f. 75.


39

Grupi II Mnyrat e ndryshimit t energjis s brendshme (fundi i f. 75, fillim i f. 76).Grupi III Puna n termodinamik f. 76.

shtjet pr lexim t t tri grupeve nuk jan gj tjetr vese thellim i tri shtjeve t tabels m sipr. Prpara se nxnsit t thellohen n to, ata duhet t shnojn me + nse e kan gjetur n tekst at q kan pohuar m par dhe - nse nuk e kan gjetur. Pastaj nxns nga secili grup plotsojn me z dhe nj tjetr plotson informacionin n tabel. Tashm shtjet emrtohen.

Energjia e brendshme termike Mnyrat e ndryshimit t energjis s brendshme termike Puna n termodinamik

Molekulat dhe atomet zotrojn energji kinetike dhe potenciale pra energji mekanike, sepse ato jan n lvizje e bashkveprim me njra-tjetrn

Me rritjen e temperaturs do t rritet energjia kinetike e potenciale e atomeve dhe molekulave

Pistoni shtyhet nga gazi. Themi se gazi kryen pun dhe energjia mekanike e molekulave dhe atomeve t tij zvoglohet.

Shnohet me U.Jepet prkufizimi i energjis s brendshme U pr gazin ideal si shuma e energjis kinetike t t gjitha molekulave t gazit ideal, sepse energjia potenciale e bashkeveprimit sht = 0.Ajo varet vetm nga temperatura nga gjendja termike e gazit ideal.FormulatU1atm = RT

U2atm = RT

Ush atm = RT

I. Prforcimi. Rrjeti i diskutimit

Tashm edhe teksti sht lexuar dhe jan veuar shtjet kryesore. Mund t bjm paraqitje grafike.Msuesi/ja: Pr secilin nga elementet e ksaj paraqitjeje le t shprehim kuptimin.

Energji e brendshmeEnergji kinetike e molekulave dhe

atomeve

Energjia e elektroneve

Energjia e ndrtimit brthamorenergjia potenciale e molekulave dhe

atomeve

Energji kinetike e atomeve dhe molekulave

Energji e brendshme termike

Nprmjet puns

Dy mnyra t ndryshme

Nprmjet shkmbimit termik

Energjia e brendshme termike ndryshon n dy mnyra:- Nprmjet shkmbimit termik

pra gazi prthith ose humbet nxehtsi Q

- Nprmjet puns A

Gazi i ngjeshur kryen pun mbi trupat e jashtm. N nj proces izobarik A = p (V2-V1) ku p g trysnia V1, V2 jan vllime fillestare dhe prfundimtare t gazit.


40

Nxnsit prgjigjen pr seciln prej ktyre termave.Msuesi: Secili prej jush t mendoj prgjigjet e ushtrimit 4 f. 77. Nxnsve u lihen t punojn e pastaj t diskutojn prgjigjet e ushtrimit 4 f. 77.


Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen pr mnyrn se si i shprehin mendimet dhe ndrtojn fjalit pr shtjet q diskutojn. Ata vlersohen edhe pr faktin se sa jan t aft t prshkruajn proceset e shkmbimit termik e kryerjes s puns.

Tema 16: Parmi i par dhe i dyt i termodinamiks

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t prkufi zoj parimin e par dhe t dyt t termodinamiks; t shpjegoj si ndryshon sasia e nxehtsis, energjia e brendshme dhe puna n nj sistemtermodinamik; t zbatoj parimin e par dhe t dyt t termodinamiks n zgjidhjen e problemave.

Konceptet kryesore: parimi i par i termodinamiks, parimi i dyt i termodinamiks, ngrohs, ftohs, rendiment i motorit

Struktura e msimit:


Parashikimi Imagjinat e drejtuar T lexuarit ndrveprues Pun n dyshe

Ndrtimi i njohurive Lexim / prmbledhje n dyshe Ndrtim shprehish studimore Pun n dyshe

Prforcimi Hart semantike Paraqitja grafi ke e informacionit/ Pasurim fjalori Pun me gjith klasn

I. Parashikim. Imagjinat e drejtuar

Msuesi/ja duke shfrytzuar njohurit q kan marr nxnsit nga klasa X mbi parimet e termodinamiks, shtron pyetjen:

- Kush nga ju jep lidhjen ndr Q, U dhe A?Nxnsi I: Sasia e nxehtsis Q = U + A

Msuesi/ja: - Po te motort termik a kthehet n pun gjith sasia e nxehtsis q ata marrinNxnsi II : Jo e gjith sasia e nxehtsis q marrin si pun.

Msuesi/ja: Le t prdorim imagjinatn: Mendoni se n nj cilindr kemi mbyllur nj sasi gazi nprmjet nj pistoni. Nse gazit i jepni nxehtsi, far do t ndodhi me temperaturn e tij dhe me energjin e brendshme? A do t zhvendoset pistoni? Nse i japim gjithmon nxehtsi, a do t zhvendoset pafundsisht pistoni?

Msuesi/ja l nj kohe prej 20 minutash pr prgjigjet e nxnsve duke i ln t diskutojn dyshe n banka.Nxnsi I Kur i japim nxehtsi ksaj sasie gazi, ai do t ngrohet, pra temperatura rritet.


41

Nxnsi II Edhe energjia e brendshme do t rritet.Nxnsi III Gazi do t zgjerohet e do t zhvendos pistonin. Sa m shum nxehtsi t marr, aq m

shum do t zhvendoset pistoni.

Msuesi/ja Nse ky cilindr sht i nj makine, a mund t zhvendoset shum?Nxnsi IV Nuk mund t themi sa shum, por ne dim q makina (motori termik) ka prmasa t caktuara,

kshtu edhe cilindrat kan prmasa t caktuara.Msuesi Pra, kta cilindra jan pjes e motorve termik q formojn n mnyr ciklike. Prandaj pistoni

pas nj far zhvendosjeje nga zgjerimi i gazit duhet t kthehet n pozicionin e par fillestar.

II. Ndrtimi i njohurive. Lexim / Prmbledhje n dysh(Nxnsit shikojn fig. 16.1, f. 78 ose msuesi e bn n tabel)Msuesi: Le t lexojm pjesn teorike n f. 78-79 dhe, pasi ta lexoni individualisht, diskutoni me shokun e

banks dhe jepuni prgjigje shtjeve:1. Cila sht lidhja midis Q, U, A.a. Kur puna A sht: i. pozitive ii. negativeb. Kur nxehtsia Q sht: i. pozitive ii.negativec. Kur ndryshimi i energjis brendshme U sht: i. pozitiv ii. negativ2. N cilat kushte punon nj motor termik? a. Cili sht kuptimi i Q1, Q2? b. A? c. T1, T2, ?Msuesi pas nj kohe 5-7 minuta merr prgjigjet pr shtjet e shtruara m msipr nga nxnsit.

III. Prforcim. Hart semantikeMsuesi/ja: Ne kemi tashm nj informacion m t plot pr dy parimet e termodinamiks, kshtu mund t

plotsojm tabeln e mposhtme.

Madhsit fizike Vlerat e tyre Interpretimi i ktyre vlerave

Puna a Pozitive Sistemi kryen pun mbi trupa t jashtmNegative Trupat e jashtm kryejn pun mbi sistemin

Nxehtsia Q Pozitive Sistemi merr nxehtsi nga jashtNegative Sistemi i jep nxehtsi mjedisitNdryshimi i energjis s brendshme U

Pozitive Temperatura e gazit (sistemit) rritetNegative Temperatura e gazit (sistemit) zvoglohet

Pr t bashklidhur njohurit e marra n temat e kaluara pr gazet me njohurit e reja, le t punojm dhe diskutojm ushtrimin teorik 2, f. 79. Pas nj kohe deri n 3 min nxnsit plotsojn tabeln.

Procesi Kushtet Parimi i par Interpretimi

Izotermik T = konstanteU = 0 Q = A Gjith nxehtsia e marr nga sistemi kthehet n pun.

Izobarik = konstante Q = U + A Gjith nxehtsia e marr nga sistemi shkon pr punn e pr ndryshimin e U.Izohorik V = konstantA = 0 Q = U

Gjith nxehtsia e marr shkon pr ndryshimin e energjis s brendshme.

Adiabatik Q = 0 U = - A Ndryshimi i energjis s brendshme sht i barabart me punn e kryer nga sistemi, por me shenj t kundrt.


42

Msuesi: - A mund t punoj motori termik pa ftohs?Nxnsi I: - Motori duhet t punoj n mnyr ciklike prandaj duhet patjetr ftohsi.Msuesi: - A sht rendimenti i motorit ideal 100%?Nxnsi II: - As pr motorin ideal ky rendiment nuk sht 100%.Msuesi: Shkruani n fl etore 2 formulat e rendimentit dhe shpjegoni nga ana matematike pse nuk mund t

jet ky rendiment 100%.

Nxnsi III: = Q1 - Q 2

Q1

= 1 - Q 2

Q1 < 1 ose


43

Msuesi u l nxnsve rreth 3 minuta koh q secili t shkruaj nj prgjigje n fletoren e klass. Pas ksaj krkon prgjigjet e nxnsve.

Prgjigjet e pritshme: nga grupi I Sheqeri do t tretet. aji sht br i mbl. nga grupi II Trupi do bjer n tok, po t jet prej plasteline, do t ngelet n tok, po t jet top

elastik, do t ngjitet prap. nga grupi III Pas nj far kohe temperaturat e t dy trupave bhen t njjta. Msuesi u krkon nxnsve t shkruajn n fletore si gjen zbatim parimi i par i termodinamiks n kto

raste.

Nxnsi: Sasia e nxehtsis q jep njri nga trupat sht e njjt me at q merr trupi tjetr.

II. Ndrtimi i njohurive. Hulumtim, shqyrtim i prbashktMsuesi: A mund t veohet sheqeri i tretur n gotn e ajit nga aji, pasi e lm pr disa koh? Pra, t

presim procesin e kundrt?Msuesi: E njjta pyetje sht edhe pr dy grupet e tjera. Ju l t mendoheni 3-5 minuta me shokun e

banks. Pra kto procese mund t zhvillohen n t dyja kahet n mnyr t vetvetishme?Pas kohs s diskutimit n dyshe nxnsit prgjigjen:

Nxnsi I: Procesi i ndarjes s sheqerit nga uji n mnyr t vetvetishme nuk ndodh.Nxnsi II: Procesi i kalimit t nxehtsis nga trupi i ftoht tek ai i ngroht n mnyr t

vetvetishme nuk ndodh.Nxnsi III: Nse do t kishim top elastik q do t binte nga lartsia h n munges t ajrit do

t kishim procesin e kundrt, ndrsa pr nj trup fardo nuk ndodh.Msuesi: Proceset i ndajm n procese t kthyeshme dhe t pakthyeshme. Cilat jan

proceset q ndodhin n natyr?Nxnsi IV: Proceset natyrore jan t pakthyeshme. Kt e treguan 3 shembujt q ne

diskutuam.Msuesi: lidhje ka parimi i par i termodinamiks me to?Nxnsi V: Parimi i par na tregon lidhjen midis nxehtsis, puns dhe ndryshimit t

energjis s brendshme. Kjo nxehtsi ruhet, por nuk na tregon se kush e jep apo e merr kt nxehtsi.

III Prforcim. Rishikim n dysheMsuesi bn kt pyetje: A ka n natyr procese t kthyeshme?Nxnsi VI: Tham se topat elastik q bjn rnie t lir n n munges t ajrit...?Nxnsi VII: A jan lvizjet lkundse t vazhdueshme procese t kthyeshme?Msuesi: Po, jan. M jepni shembuj. Pr kt punoni e diskutoni ushtrimet 1 dhe 3, f. 82.

Detyr shtpie. Ushtrimet 12, 15 f. 90.

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit q kan dhn prgjigje t sakta dhe t shpejta n detyrat e dhna. Gjithashtu ata vlersohen edhe pr argumentimin e prgjigjeve t tyre si edhe pr shembujt e ndryshm q sjellin nga jeta pr proceset e kthyeshme dhe t pakthyeshme.


44

Tema 18: Entropia

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t prkufi zoj madhsin fi zike entropi; t shpjegoj lidhjen e entropis me parimin e dyt t termodinamiks; t njehsoj entropin n problema t ndryshme.

Konceptet kryesore: entropi, drejtim i zhvillimit t proceseve, proces i mundshm, ndryshim i entropis

Struktura e msimit:

Fazat e strukturs Strategjit msimore Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Imagjinata e drejtuar T lexuarit ndrveprues Pun me gjith klasnNdrtimi i njohurive Prvijim i t menduarit Diskutim i ideve Pun n dyshePrforcimi Rrjeti i diskutimeve Nxitja e diskutimit Pun me gjith klasn

I. Parashikimi. Imagjinat e drejtuarMsuesi shkruan n tabel: Prfytyroni se keni dy gota t njjta t mbushura me lng (p.sh., uj) dhe

t lidhura me nj ventilator. N rastin e par gotat kan t njjtn temperatur dhe n rastin e dyt kan temperatura t ndryshme. (bhet fi g 18.1 a, b faqe 83)

Pyetja sht:- A do t rrotullohet ventilatori? Pra, a kryhet pun?

Nxnsi I: Nuk shoh ndonj lidhje midis ventilatorit dhe gotave me uj.Nxnsi II: Un mendoj se, kur gotat kan temperatur t njjt, ventilatori rri n prehje dhe,

kur gotat kan temperatura t ndryshme, ai do t rrotullohet.Nxnsi III: Kjo m kujton motorin termik ku gota e ngroht sht ngrohsi dhe gota e ftoht

sht ftohsi dhe, meq kan temperatura t ndryshme, kryhet pun, pra ventilatori rrotullohet.

Pas ktyre prgjigjeve msuesi u krkon nxnsve t lexojn gjysmn e par t faqes 83.Msuesi: - far mendoni pr zhvillimin e proceseve n natyr?Nxnsi I: Proceset q zhvillohen n natyr jan t lidhura me nj madhsi fi zike t re q n tekst quhet entropi.Msuesi: Pikrisht, zhvillimin e proceseve n natyr e lidhim ngusht me entropin e sistemit.

II. Ndrtimi i njohurive. Prvijim i t menduaritN kt faz msuesi trajton informacionin e ri mbi entropin. Jep prkufi zimin, ndryshimin S t entropis

dhe jo vet madhsin entropi.

Entropia: - Madhsi fi zike q lidhet me gjendjen e sistemit termodinamik - Njsia J/K - Prcakton drejtimin e zhvillimit t nj procesi t mundshm termodinamik Q

T- S = S = Q

T kur T sht konstante

Ndryshimi i entropis i nj sistemi trupash sht i barabart me shumn e S t secilit trup prbrs t sistemit.


45

Parimi i dyt i termodinamiks sht i lidhur ngusht m entropin, kshtu ky parim mund t formulohet ndryshe: Entropia e prgjithshme, s bashku me entropin e mjedisit, rritet si pasoj e do procesi q ndodh n natyr.

Entropia dhe energjia e brendshme jan funksione t gjendjes s sistemit.N pr t dyja kto madhsi na intereson ndryshimi i tyre pra S dhe U.

Kur S > 0 procesi sht i mundshmKur S < 0 procesi nuk sht i mundshm (kt nuk e themi pr U).Pra, rritja e entropis do t thot rritje e mundsis s zhvillimit t procesit. Themi se nj sistem i izoluar

kalon n mnyr t vetvetishme nga nj gjendje m pak e mundshme n nj gjendje m shum t mundshme.

Nxnsi I: Mund t themi se lidhet me probabilitetin?Msuesi: Sigurisht, ky sht edhe karakteri probabilitar i parimit t dyt. P.sh., le t diskutojm e shprndarjen e prbrsve t atmosfers.

III. Prforcim. Rrjeti i diskutimitNxnsve pas marrjes s informacionit t ri u krkohet t lexojn edhe pjesn e msimit n fund t faqes

83 e n fi llimin e faqes 84. Pas nj kohe prej 5 minutash msuesi drejton pyetjet: - quajm entropi? Cilat jan disa nga karakteristikat e saj? (madhsia) - Cila sht lidhja e entropis me parimin II t termodinamiks dhe me mundsin e zhvillimit t nj

procesi n natyr?Jepen shembuj t proceseve n natyre q tregojn se zhvillimi i tyre sht i mundshm n mnyr t

vetvetishme vetm n drejtimin q ka probabilitet m t madh. Msuesi merr prgjigjet e nxnsve pr seciln nga shtjet e dhna m sipr. Punohen edhe ushtrimet 4, 5, f. 84.

Detyr shtpie. ushtrimet 8, 9 f. 84.

Vlersimi i nxnsve: Msuesi vlerson nxnsit t cilt mund ti ket parashikuar pr tu vlersuar dhe ata nxns q ishin pjesmarrs n diskutimet e tyre. Vlersohen pr shpjegimin e situats imagjinare, diskutimeve pr shtjet e lidhjes s entropis me mundsin e zhvillimit t nj procesi dhe lidhjen me parimin dyt t termodinamiks.

Tema 19. Zgjidhje ushtrimesh

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shpjegoj energjin e brendshme, parimet e termodinamiks dhe entropin. t njehsojm ndryshimin e energjis s brendshme, nxehtsin, punn dhe ndryshimin eentropis pr zgjidhjen e problemave n procese t ndryshme.

Konceptet kryesore: energji e brendshme, parimi I dhe II i termodinamiks, ndryshimi i entropis, ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve, puna n termodinamik.


Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsveParashikimi Parashikimi me terma paraprak Zhvillimi i fjalorit Pun n dyshe

Ndrtimi i njohurive Rrjeti i diskutimit, sistemi ndrveprues i shnimeve Nxitje diskutimi Pun n grupe

Prforcimi Mbajtja e strukturuar e shnimeve T nxnit bashkveprues Pun dysh/klasn


46

Zhvillimi i msimitParashikimi. Parashikimi me terma paraprakMsuesi/ja shkruan n tabel shprehjet:

- parimi I i termodinamiks- parimi II i termodinamiks- ndryshimi i entropis SD- puna n termodinamik- ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve

Nxnsit pas nj kohe prej 2-3 minutash, duke bashkpunuar dyshe me shokun e banks, japin prgjigjen e secils pyetjeje. Ndrkoh q nj nxns prgjigjet, nj tjetr shkruan n tabel prgjigjet.

Msuesi/ja: - Tani besoj jemi gati pr prgjigjet.Nxnsi 1 : - Parimi i i dhe II i termodinamiks lidh nxehtsin Q me punn A dhe Q = U + ANxnsi 2 : - Parimi i dyt na tregon se motori termik punon duke shkmbyer nxehtsi me dy

burime, me ngrohsin e ftohsin dhe ka rendiment gjithnj m t vogl se 1 h =

1

AQ

= 1 2

1

Q QQ

= 1 - 2

1

QQ

Nxnsi 3 - Ndryshimi i entropis gjendet S = QT

D ku T sht konstante ose kur ajo ndryshon n formul

vendoset 1 2mesT TT

2+

=

Nxnsi 4: - N termodinamik n nj proces izobarik puna A = p (V2 - V1)Nxnsi 5: - Ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve lidh parametrat trysni, vllim, temperatur p V=

mM

RT

Ndrtimi i njohurive. Rrjeti i diskutimit, sistemi ndrveprues i shnimeveMsuesi/ja: - Le t shohim tabeln ku shokt tuaj plotsuan prgjigjet.

shtja I Parimi I dhe II i termodinamiks lidh nxehtsin Q me punn A dhe Q = DU + A

shtja II

Parimi i dyt na tregon se motori termik punon duke shkmbyer nxehtsi me dy burime, me ngrohsin e ftohsin dhe ka rendiment gjithnj m t vogl se

1 h 1

AQ

= 1 2

1

Q QQ

= 1 - 2

1

QQ

shtja IIINdryshimi i entropis gjendet DS =

QT

D ku T sht konstante ose kur ajo ndryshon

n formul vendoset 1 2mesT TT

2+

=

shtja IV N termodinamik n nj proces izobarik puna A = p (V2 - V1)

shtja V

Ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve lidh parametrat trysni, vllim,

temperatur pV= mM

RT


47

Msuesi/ja: - Le t ndahemi n 4 grupe, secili grup ka nj detyr pr t punuar.

Grupi I - Gjeni U t gazit njatomik kur kemi 3 = mole. Ai nxehet izobarikisht me 100 K. Sa sht A dhe Q n kt rast?Grupi II - Gjeni rendimentin e motorit termik q merr nga ngrohsi 1500 J dhe i jep ftohsit 500 J.Grupi III - Gjeni ndryshimin e entropis s 16 g oksigjen, kur trysnia e tij rritet 2 her M = 32 10-3 kg/molGrupi IV - Mbi masn prej 8 g oksigjen, trupat e jashtm kryen punn 50 J. Sa sht ndryshimi i energjis

s brendshme, kur ai merr 300 J nxehtsi?

Nxnsit lihen t punojn 5 -7 minuta n grupet e ndara dhe n bashkpunim me shokun e banks. Pas ksaj kohe 4 nxns, nj nga secili grup, i punon ushtrimet n tabel. Gjat zgjidhjes do nxns bn edhe shpjegimin teorik, se pse e zgjidhi n at mnyr. Kjo do t ndihmoj nxnsit e grupeve t tjetra q t jen t qart n zgjidhjen dhe analizn e ushtrimeve q nuk jan t grupeve t tyre.

Msuesi/ja: - T katr ushtrimet q u zgjidhn ishin pjes e shtjeve q ne diskutuam paraprakisht. Kto ushtrime jan pjes e ushtrimeve dhe prsritjes qe ju keni pr orn pasardhse. Ushtrimet n tekst jan t ngjashme.

Prforcimi. Mbajtja e strukturuar e shnimeveNxnsit mbajn shnime t plota pr ushtrimet e punuara n tabel.

Msuesi/ja: - N faqen 85 jan 3 ushtrime t zgjidhura t ngjashme me ushtrimet q diskutuam s bashku. Ju mund ti lexoni ato tani.

Nxnsit lexojn ushtrimet e zgjidhura.

Msuesi/ja: - A ka ndonjri nga ju paqartsi?Nxnsi:6 - Tek ushtrimi 2 sht shkruar 1 2m

T TT2+

= , do t desha nj sqarim.Msuesi/ja: - A ka ndonj nxns q jep prgjigje?Nxnsi:7 - Po, Tm sht temperatura mesatare, sepse themi se, kur temperatura ndryshon n formuln e

ndryshimit t entropis, marrim Tm.Msuesi/ja: - Do t desha nga 3 nxns q t tregojn rrugn q sht ndjekur n zgjidhjen e ktyre ushtrimeve.Tre nxns prshkruajn rrugn e zgjidhjes.

Msuesi/ja: - Le t diskutojm ushtrimi 2, f. 86. Nxnsit lexojn ushtrimin.Nxnsi:8 - Ky ushtrim sht i lidhur me parimin e par t termodinamiks Q = U + A Msuesi/ja: - Prgjigjja sht e sakt. Por kemi 4 procese, kshtu na duhen t gjejm A, Q, U pr t katr proceset.Nxnsi: 9 - Procesi ab sht izohorik A = p V = 0, sepse V = 0, kshtu Q = U = 600JNxnsi: 10- Procesi bd sht izobarikGjejm A = p (V2 - V1), sepse i kemi t dhnat, dim Q = 200 J, gjejm U = Q A. Nxnsi ;11 - Duam Uad=Ud - Ua.Msuesi/ja: - Kjo sht rruga e zgjidhjes.


Vlersimi i nxnsve.Msuesi/ja vlerson nxnsit q zgjidhin ushtrimet dhe jan pjes e diskutimeve dhe analizs s rezultateve.


48

I. Parashikimi. Diskutim pr njohurit paraprake

Pr 5-7 minuta kontrollohen dhe punohen n tabel ushtrimet 8, 9 faqe 84 t detyrave t shtpis. Msuesi n kt or prsritje do t trajtoj n bashkpunim me nxnsit shtje q lidhen me pyetjet.

1. ndodh me nj trup t ngurt, t lngt apo t gazt kur temperatura e tij rritet apo zvoglohet? 2. Shpjegoni kuptimin fi zik t , n = =

L Lo T

V Vo T

3. Cila ishte lidhja midis T dhe dhe midis tre parametrave t gjendjes p, V, T.

4. Lexo

5. Nga dallon gazi ideal nga avulli i ngopur dhe jo i ngopur.

6. Nga dallon parimi i par dhe i dyt i termodinamiks? Si lidhet entropia me parimin e dyt t termodinamiks?

Msuesi kto 6 pyetje i ka shkruar n 6 fi sha dhe i ndan n 6 banka q nxnsit t punojn dyshe. Kt e bn pr t gjith klasn. Pas ksaj nxnsit n tabel shkruajn prgjigjet e t 6 shtjeve. Msuesi kujdeset q prgjigjet e pyetjeve t jen t sakta, t qarta dhe jo t gjata.

II. Ndrtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shnimeve

Nxnsit mbajn shnimet e tabels pr shtjet e trajtuara q jan edhe objektivat e ors s msimit.Msuesi u l deri n 5 minuta koh nxnsve t lexojn prmbledhjen e kapitullit Ne msuam f. 87-88 dhe

t shikojn a jan korrekt me prgjigjet. Pas kohs s caktuar nxnsit pohojn q jan dakord me prgjigjet.

P

A 1

23

V

Tema 20: Prsritje

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: t shpjegoj dukurit termike t gazeve, avujve dhe sistemeve termodinamike; t zbatoj ekuacionet e gazeve, ligjet e gazeve dhe parimet e termodinamiks dhe entropis; t interpretoj dukurit termike t gazeve, avujve dhe sistemeve termodinamike.

Konceptet kryesore: ekuilibr termik, ligji zero i termodinamiks, bymimi termik, parimet baz t teoris, molekulare kinetike, ekuacioni themelor i teoris molekulare kinetike, ekuacioni i prgjithshm, ligjet e veanta t gazeve, procesi adiabatik, avujt e ngopur dhe t pangopur, energji e brendshme, parimet e termodinamiks, motori termik, entropia, ndryshimi i entropis.

Struktura e msimit:


Parashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Diskutim i ideve Nxitja e diskutimitPun me gjith klasn / n dyshe

Ndrtimi i njohurive Mbajtja e strukturave e shnimeve T lexuarit ndrveprues Pun n grup / dyshe

Prforcimi Harta e koncepteve Paraqitja grafi ke e informacionit Pun me gjith klasn / individuale


49

Prbhen nga atome e molekula

Gazet

Molekulat jan n lvizje t rregullt

Ngjishen, rrallohen Bymehen, tkurren

Ndr molekula ka forca trheqse dhe shtytse

Msuesi: Le t zbatojm kto njohuri duke punuar prsri sipas grupeve me 6 tipa ushtrimesh:

Grupi I Ushtrimi 1, 2 f. 89 Grupi II Ushtrimi 1 f. 91Grupi III Ushtrimi 8 f. 89 Grupi IV Ushtrimi 3 f. 91Grupi V Ushtrimi 9 f. 89 Grupi VI Ushtrimi 9 f. 86

Msuesi shkruan n tabel numrat e ushtrimeve dhe i l nxnsit t punojn 5-7 minuta pr zgjidhjen e tyre. Pas ksaj nj nxns i do grupi shkruan n tabel zgjidhjen e ushtrimit. (Msuesi e organizon tabeln q t gjitha ushtrimet t jen aty t pasqyruara).

III. Prforcim. Harta e konceptitGjith informacioni i njohurive dhe disa zbatime t tyre jan n tabel kshtu nxns t tjer bjn

shpjegimin e zgjidhjeve t shkruara n tabel. Kshtu gjith klasa merr pjes dhe nxnsit mbajn shnim pr zgjidhjen dhe interpretimin e tyre.

Msuesi: Le t bjm nj organizim njohurish. Plotsoni mund t shkruajm pr gazet:

Msuesi: N kt or msimi bm nj prmbledhje t kapitullit Plotsime t temperaturs, teoris kinetike t gazeve dhe termodinamiks. Ora tjetr e msimit sht or e detyrs s kontrollit. Prandaj do t shikoni ushtrimet e tjera t prsritjes.

Detyr shtpie. Variantet e detyrs s kontrollit.

Vlersimi i nxnsve. Ktu msuesi bn nj vlersim t njohurive t fituara nga nxnsit e klass. Msuesi dallon shkalln e prvetsimit t njohurive t kapitullit dhe se sa ato jan gati pr t kryer detyrn e kontrollit.

****Realizimi i ktyre msimeve sht br duke shfrytzuar literaturn e CDE mbi modele pr zhvillimin e t menduarit kritik t nxnsve n lndn e fiziks ku autorja e ktyre modele msimi sht edhe bashkautor e atij libri.

Trysni, vllim, temperatur

Parametrat dhe ekuacionet e gazeve

Ekuacioni themelor i teoris molekulare kinetike

Ekuacioni i prgjithshm i gjendjes s gazeve

Ekuacionet e izoproceseve

Gjendja kritike Entropia

Parimet e termodinamiks Sasi, nxehtsi

Energji e brendshme termike


50

Tema: Detyr kontrolli

Objektivat : Ora e msimit kontrollon njohurit dhe aftsit e fi tuara nga nxnsit n: identifi kimin e dukurive dhe koncepteve shkmbim termik, nxehtsi, bymim termik, proces dhe izoproces, ndryshim energjie t brendshme, pun n termodinamik dhe entropi; shpjegimin e dukurive: bymim termik, ndryshim i parametrave trysni, temperatur, vllim gazi i nj izoprocesi, t parimit t par dhe t dyt t termodinamiks, t entropis dhe ndryshimit t saj; njehsimin e gjatsis dhe vllimit gjat ndryshimit t temperaturs, t trysnis, vllimit dhe temperaturs n nj izoproces ose me ekuacionet e gazeve, t sasis s nxehtsis, ndryshimit t energjis s brendshme, puns nga parimi i par dhe t ndryshimit t entropis.

Prgatitja pr detyr kontrolli n kapitullin Plotsime t temperaturs, teoris molekulare kinetike t gazeve dhe termodinamiks, fi llon me zbatimin e objektivave t programit pr kt kapitull. Gjithashtu msuesi duhet t identifi koj edhe prqindjen ose peshn e linjave t prmbajtjes q kto objektiva zn n gjith kapitullin. Kjo sht prcaktuar n tabeln objektiva aftsi t mposhtme.

Tabela objektiva-aftsi n lndn e fi ziks

Fusha e prmbajtjes

T njohurit;T kuptuarit

Zbatimi;analiza

Sinteza; Vlersimi

Totali i krkesave

n ushtrimeve

Ort msimore

Plotsime t temperaturs 2 2 1 5 4

Plotsime t teoris molekulare kinetike t gazeve

2 2 4 10

Plotsime t termodinamiks 2 1 2 5 6

Totali 5 6 3 14 20 or

Prqindja 42% Niveli baz 37 % Niveli mesatar 21 % Niveli i lart 100%

N tabeln e mposhtme sht prcaktuar se cila sht pesha n prqindje qe z nivelet e Bloomit si edhe cilat jan aftsit q duhet t fi toj nxnsi pr t marr at vlersim.

A.Njohja dhe t kuptuarit B.Zbatim n situata t ndryshme C.Analiza dhe sintez

Nxnsi duhet t identifi koj konceptet dhe proceset, t prshkruaj lidhjen midis dy ose m shum dukurive

Nxnsi duhet t prdor konceptet dhe proceset fi zike dhe t zbatoj ligjet fi zike n situata t ndryshme.

Nxnsi duhet t analizoj dhe t sintetizoj informacionin e dhn nga krkesat pr t realizuar zgjidhje e krkesve.

Pesha n prqindje 35-40% Pesha n prqindje 35-40 % Pesha n prqindje 20-30 %

Shnim: Kapitulli ka 22 or msimore. N tabel jan 20 or, sepse 1 or sht detyr kontrolli dhe nj or sht Projekt s bashku me ort e tjera t projektit n pjest Kimi dhe Biologji.


51

Vlersimi i ushtrimeve t testit mbshtetet n: se si sht shqyrtuar prmbajtja e tij, se si jan organizuar idet sa jan t lidhura kto me njra tjetrn, se si i motivojn dhe mbshtesin idet e tyre, sa jan t vmendshm ndaj fakteve t dhna dhe a i interpretojn ato saktsisht, sa jan korrekt ndaj detajeve dhe si i lidhin, sa prgjigja e tyre sht origjinale dhe krijues.

Vlersimi i do ushtrimi duhet br sipas nivelit t njohurive t paraqitura n tabeln e msiprme. Numri i ushtrimeve t nj fushe sht i lidhur me numrin e orve t prcaktuara n kapitull. Tabela e konvertimit t pikve n not sht e mbshtetur n faktin q deri n 25% t pikve nxnsi vlersohet jokalues dhe pas ksaj sht br nj ndarje ku nots 10 i sht ln m pak prqindje se notave t tjera.

% 24 25 - 38 39 - 51 52 - 64 65 - 77 78 - 90 91 - 100

Pikt 24 25 - 38 39 - 51 52 - 64 65 - 77 78 - 90 91 - 100

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Shkolla___________________________

Kapitulli: Plotsime t temperaturs

Udhezues Fizika Ok

Documents