Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober -Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska, (red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora. 1 Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej podejmowanej w okresie późnej dorosłości. Julia Wilowska Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Słowa – klucze: edukacja artystyczna, tutoring rówieśniczy, tutoring międzypokoleniowy, twórcza postawa wobec życia, poczucie kompetencji, wyzwanie edukacyjne, produktywne nastawienie, zewnętrzna i wewnętrzna motywacja, artefakty kulturowe, kompetencje artystyczne, rola autorytetu, transmisja wiedzy między pokoleniami, indywidualny rozwój artystyczny, dynamika relacji twórca-odbiorca Streszczenie W okresie późnej dorosłości ważna jest zarówno możliwość własnego rozwoju, jak i nawiązywanie kontaktów interpersonalnych. Edukacja artystyczna pozwala na łączenie obu tych aktywności - rozwijania swoich zdolności artystycznych oraz wchodzenia w relacje z ludźmi. Nie wszystkie formy aktywności są jednak dostępne dla osób w okresie późnej dorosłości. Oferta edukacyjna powinna być zatem dostosowana do ich możliwości i potrzeb, uwzględniać ograniczenia związane z wiekiem, a także być atrakcyjna i stanowić wyzwanie. Takie warunki spełnia edukacja artystyczn a w obserwowanych przeze mnie Pracowniach Tkaniny Unikatowej oraz Malarstwa i Rysunku. Uczestniczenie w zajęciach umożliwia indywidualną ekspresję, jak również rozwój poczucia kompetencji. W momencie podejmowania tego rodzaju działań ważna jest motywacja zarówno zewnętrzna, dostarczana przez otoczenie, jak i wewnętrzna, związana z realizacją własnych potrzeb. W przypadku tej pierwszej szczególnie istotna okazuje się postawa nauczyciela, który powinien wspomagać, a nie tylko uczyć, a także umożliwiać indywidualną ekspresję. W edukacji osób w okresie późnej dorosłości ważną rolę pełni tutoring rówieśniczy. Podczas zajęć zachodzi integracja i wymiana doświadczeń międzypokoleniowych, związana między innymi z różnym podejściem do procesu edukacyjnego (tutoring międzypokoleniowy). Specyfika edukacji artystycznej polega na tym, że osoby występują w podwójnej roli – twórcy i odbiorcy dzieła, co stwarza dynamiczny układ, umożliwiający refleksyjne wartościowanie. Niewątpliwie podjęcie takiej edukacji wpływa na poprawę funkcjonowania osób w okresie późnej dorosłości, pozwala bowiem na wzmacnianie poczucia społecznej przydatności. 9.1. Wprowadzenie W okresie dorosłości ważnym problemem staje się poszukiwanie sensu swego życia. Proces jego poszukiwania, ujmowany jako refleksyjne wartościowanie, można nazwać sztuką życia. W tym kontekście „sztuką” jest zarówno działalność artystyczna, ekspresja siebie, jak i relacje z drugim człowiekiem. „Ta podwójna rola sztuki w tym okresie wydaje się łączyć dwa istotne elementy ludzkiej aktywności. Jednym z nich jest tworzenie, które jest zarówno działalnością o charakterze artystycznym, jak i działalnością związaną z realizacją własnych planów i zamierzeń. Drugim jest rozumienie siebie i swoich relacji z innymi ludźmi. Podstawą procesu rozumienia jest obserwacja siebie i świata, szkoła kontemplacji i skupienia” (Muszyńska, 2006, s. 84). Twórczość artystyczna prowadzona w grupach
20
Embed
Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie ...psychologia.amu.edu.pl/wp-uploads/2007-Późna-dorosłość-a... · Adama Mickiewicza w Poznaniu ... RÓWIEŚNICY TUTORING
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej
podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska,
(red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
1
Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej podejmowanej w okresie późnej dorosłości.
Julia Wilowska Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Słowa – klucze:
edukacja artystyczna, tutoring rówieśniczy, tutoring międzypokoleniowy, twórcza postawa wobec życia, poczucie kompetencji, wyzwanie edukacyjne, produktywne nastawienie, zewnętrzna i wewnętrzna motywacja, artefakty kulturowe, kompetencje artystyczne, rola autorytetu, transmisja wiedzy między pokoleniami, indywidualny rozwój artystyczny, dynamika relacji twórca-odbiorca
Streszczenie
W okresie późnej dorosłości ważna jest zarówno możliwość własnego rozwoju, jak i nawiązywanie kontaktów interpersonalnych. Edukacja artystyczna pozwala na łączenie obu tych aktywności - rozwijania swoich zdolności artystycznych oraz wchodzenia w relacje z ludźmi. Nie wszystkie formy aktywności są jednak dostępne dla osób w okresie późnej dorosłości. Oferta edukacyjna powinna być zatem dostosowana do ich możliwości i potrzeb, uwzględniać ograniczenia związane z wiekiem, a także być atrakcyjna i stanowić wyzwanie. Takie warunki spełnia edukacja artystyczna w obserwowanych przeze mnie Pracowniach Tkaniny Unikatowej oraz Malarstwa i Rysunku. Uczestniczenie w zajęciach umożliwia indywidualną ekspresję, jak również rozwój poczucia kompetencji. W momencie podejmowania tego rodzaju działań ważna jest motywacja zarówno zewnętrzna, dostarczana przez otoczenie, jak i wewnętrzna, związana z realizacją własnych potrzeb. W przypadku tej pierwszej szczególnie istotna okazuje się postawa nauczyciela, który powinien wspomagać, a nie tylko uczyć, a także umożliwiać indywidualną ekspresję. W edukacji osób w okresie późnej dorosłości ważną rolę pełni tutoring rówieśniczy. Podczas zajęć zachodzi integracja i wymiana doświadczeń międzypokoleniowych, związana między innymi z różnym podejściem do procesu edukacyjnego (tutoring międzypokoleniowy). Specyfika edukacji artystycznej polega na tym, że osoby występują w podwójnej roli – twórcy i odbiorcy dzieła, co stwarza dynamiczny układ, umożliwiający refleksyjne wartościowanie. Niewątpliwie podjęcie takiej edukacji wpływa na poprawę funkcjonowania osób w okresie późnej dorosłości, pozwala bowiem na wzmacnianie poczucia społecznej przydatności.
9.1. Wprowadzenie
W okresie dorosłości ważnym problemem staje się poszukiwanie sensu swego
życia. Proces jego poszukiwania, ujmowany jako refleksyjne wartościowanie, można
nazwać sztuką życia. W tym kontekście „sztuką” jest zarówno działalność
artystyczna, ekspresja siebie, jak i relacje z drugim człowiekiem. „Ta podwójna rola
sztuki w tym okresie wydaje się łączyć dwa istotne elementy ludzkiej aktywności.
Jednym z nich jest tworzenie, które jest zarówno działalnością o charakterze
artystycznym, jak i działalnością związaną z realizacją własnych planów i zamierzeń.
Drugim jest rozumienie siebie i swoich relacji z innymi ludźmi. Podstawą procesu
rozumienia jest obserwacja siebie i świata, szkoła kontemplacji i skupienia”
(Muszyńska, 2006, s. 84). Twórczość artystyczna prowadzona w grupach
Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej
podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska,
(red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
2
zorganizowanych pozwala na łączenie obu tych aktywności poprzez rozwijanie
zdolności artystycznych, a także kontakty z ludźmi.
Od dwóch lat (2005 - 2007) obserwuję zajęcia w Pracowni Tkaniny Unikatowej
oraz w Pracowni Malarstwa i Rysunku w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, w
których uczestniczy około 20 osób w okresie późnej dorosłości. W artykule
chciałabym uogólnić obserwacje tam poczynione, koncentrując się na problemie
specyfiki edukacji artystycznej osób w okresie późnej dorosłości. Warto na wstępie
zadać pytania: na czym polega ta specyfika?; czy i dlaczego edukacja podejmowana
w późnym wieku jest istotna?
9.2. Konieczność dostosowania oferty edukacji artystycznej do możliwości i
potrzeb osób w okresie późnej dorosłości
Jednym z najważniejszych czynników, które należy wziąć pod uwagę,
dostosowując ofertę edukacyjną do potrzeb i możliwości jej odbiorców, są
ograniczenia wynikające z wieku, przede wszystkim ograniczenia w uczeniu się.
Tylko bowiem zróżnicowanie metod nauczania, treści i programów ze względu na
wiek ucznia, jego różnorodne zainteresowania i motywacje stwarza szansę na jego
pełny rozwój. Założenie to powinno być uwzględnione w odniesieniu do wszystkich
grup wiekowych oraz różnorodnych form zajęć. Böhme (1998, s. 65), stwierdza, że
faza zdobywania umiejętności intelektualnych i społecznych dotyczy nie tylko okresu
dzieciństwa i dojrzewania. Zasadność jej przesunięcia na okres dorosłości wiąże ze
złożonością życia w cywilizacji technicznej i nadzwyczajnym wzrostem „wymagań
kierowanych pod adresem człowieka i jego dokonań”. W przypadku osób w późnej
dorosłości szczególnie prawomocne pozostaje twierdzenie Eriksona, że chodzi „w tej
grze ze światem, z jednej strony, o sprostanie oczekiwaniom innych, z drugiej – o
ochronę samego siebie przed przemożnością świata” (za: op.cit., s. 56). Tu zajęłam
się jedną z postaci tej „gry” – poprzez różne formy twórczości artystycznej.
Pracownia Tkaniny Unikatowej i Pracownia Malarstwa i Rysunku działają w Centrum Kultury
Zamek w Poznaniu od ponad 30 lat (PTU od połowy lat 70., a PMiR od połowy 60.). Obie są
adresowane do osób dorosłych, ale znaczna ich część to osoby w późnej dorosłości. Warunki pracy
w nich zostały dostosowane do potrzeb i możliwości także najstarszych uczestników. W przypadku
Pracowni Tkaniny Unikatowej wykonanie jednej pracy zajmuje czasem kilka miesięcy i wymaga
Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej
podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska,
(red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
3
długotrwałego siedzenia w jednej pozycji. Zróżnicowanie czasu zajęć umożliwia im optymalizację
aktywności, nadto pełna życzliwości, zrozumienia atmosfera w pracowni i dobry kontakt uczestników z
nauczycielem i z sobą nawzajem stają się istotnym czynnikiem powodzenia procesu edukacyjnego.
Uczestnicy mają również możliwość pozostawiania potrzebnych materiałów w pracowni, co eliminuje
konieczność dojeżdżania z nieporęcznym bagażem i niewątpliwie ułatwia osobom starszym dotarcie
do pracowni. W przypadku dojazdu na wernisaże wystaw odbywających się w innych miastach,
organizatorzy zapewniają transport, co sprawia, że nawet osoby słabsze i w gorszej kondycji fizycznej
często decydują się na wyjazd. Na zajęcia w Pracowni Tkaniny Unikatowej i w Pracowni Malarstwa i
Rysunku uczęszczają przede wszystkim kobiety, co wynika z wcześniejszego wieku emerytalnego
kobiet oraz większego zaangażowania w tym wieku w działalność społeczną i charytatywną.
Potwierdzają to badania prowadzone na uczestnikach Uniwersytetu Trzeciego Wieku: „Udział
mężczyzn w zajęciach poszczególnych UTW tylko sporadycznie przekracza 20%” (zob. Konieczna-
Woźniak, 2001, s. 53).
Wygotski (1971, s. 545) stwierdza: „Jak wiadomo, dorośli również odznaczają
się wysokimi zdolnościami do nauki. Pogląd Jamesa, że dorośli w wieku powyżej 25
lat nie mogą sobie przyswajać nowych idei, został obalony przez rezultaty
współczesnych prac eksperymentalnych”. Wiek ten wiąże się jednak ze
specyficznymi zmianami natury zarówno fizycznej (np. pogorszenie wzroku), jak i
umysłowej. Jak pisze Helen Bee (2005, s. 578): „Po siedemdziesiątym roku życia
prawie we wszystkich aspektach funkcjonowania poznawczego obserwujemy spadek
wyników. W przypadku działań szybkościowych lub nietrenowanych ich pogorszenie
można zaobserwować już wcześniej”.
W starszym wieku pogarsza się przede wszystkim funkcjonowanie motoryczne
i poznawcze. Jak stwierdzili K.Z.H. Li, R. Th. Krampe i A. Bondar (2006, s. 214-219,
224-228), w tym okresie funkcje motoryczne stają się coraz bardziej „poznawcze”, co
wynika z tego, że ogólna integralność układu nerwowego musi być bazą wsparcia dla
różnego rodzaju zachowań. W efekcie zwiększa się rola związków między
funkcjonowaniem cielesnym i zdolnościami intelektualnymi. Korelujący z wiekiem
deficyt równoczesnego wykonywania zadań sensoryczno-motorycznych i
poznawczych łączy się między innymi ze specyficzną alokacją zasobów – w
przypadku równoczesnego wykonywania zadań starsze osoby nadają priorytet
Palmowe, 1981), które pokazują, że najbardziej aktywni dorośli mają większe
poczucie zadowolenia z siebie i z życia, mają więcej zapału do działania i są zdrowsi.
Różnice te nie są wielkie, ale są to różnice na korzyść – im większe zaangażowanie
w kontakty społeczne, tym lepsze samopoczucie, nawet wśród osób cierpiących na
różnego rodzaju schorzenia. Dla wielu ludzi zaangażowanie to jest oznaką i
powodem wzrostu chęci życia i przyczynia się do obniżenia poziomu depresji.
Negatywne stereotypy dotyczące ludzi starszych funkcjonujące w
społeczeństwie są tak silne, że oni sami często zaczynają się z nimi godzić, tracąc
wiarę, że mogą się jeszcze uczyć, być aktywni i czerpać radość z życia. Barierą,
którą muszą najpierw pokonać, są więc przekonania związane z typowym sposobem
funkcjonowania osoby starszej, często obecne w ich najbliższym otoczeniu.
Decydując się na podjęcie systematycznej aktywności artystycznej, muszą więc
często przekonywać do swojej decyzji nie tylko swoich bliskich, ale także sami siebie.
Edukacja artystyczna zatem w szerszym, społecznym wymiarze prowadzi do
zwalczania stereotypu biernego, niezadowolonego, samotnego starszego człowieka i
przyczynia się do dowartościowania w świadomości społecznej roli osób w wieku
późnej dorosłości.
9.6. Podsumowanie
Wśród coraz bardziej różnorodnej oferty edukacyjnej dla osób w późnej
dorosłości ważne miejsce zajmują zajęcia o charakterze artystycznym. Warunkiem
ich powodzenia jest dostosowanie do potrzeb, zainteresowań i możliwości osób w
nich uczestniczących. Procesowi edukacyjnemu sprzyja także fakt, że każdy
uczestnik występuje podczas nich raz w roli twórcy, a raz odbiorcy dzieła. Umożliwia
to osobom w wieku późnej dorosłości indywidualny rozwój, a także odzyskanie
poczucia, że odgrywają ważną rolę wobec innych, że okazują się potrzebne, że ich
praca została doceniona. Istotną rolę w tym procesie pełni nauczyciel, nierzadko
młodszy od uczących się, co zmusza go do stosowania odpowiednich metod
edukacji. Jego szczególnie ważnym zadaniem jest wzbudzanie i podtrzymywanie u
uczestników motywacji do jej podjęcia. Zajęcia te budują sprzyjający klimat dla
Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej
podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska,
(red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
19
organizowania tak tutoringu rówieśniczego, jak i międzypokoleniowego. Wspólne
uczestnictwo w zajęciach osób młodszych i starszych sprzyja edukacji, integracji i
wymianie doświadczeń. Dobrze obrazuje to motto z Bernarda Shawa, które umieścił
na początku swojej książki „Wychowanie przez sztukę” Herbert Read: „Zwracam po
prostu uwagę na fakt, że – poza cierpieniem – sztuka jest jedynym nauczycielem”
(1976, s. 1). Działalność artystyczna i kontakty rodzące się na zajęciach w istotny
sposób przyczyniają się do wzrostu poczucia zadowolenia z życia. Stwarzają bowiem
sposobność nie tylko do edukacji i podtrzymywania satysfakcjonujących więzi
interpersonalnych, ale umożliwiają także rozwój własny oraz indywidualną ekspresję.
W szerszym, społecznym wymiarze przyczyniają się do zmiany postaw i przekonań
dotyczących osób starszych, co sprawia, że modyfikacji podlega funkcja, jaką pełnią
one w społeczeństwie, a w konsekwencji dochodzi do poprawy ich funkcjonowania.
Literatura
Arnheim, R. (1978). Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Bee, H. (2005). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo. Böhme, G. (1998). Antropologia filozoficzna. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i
Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Brzezińska, A. (2000). Psychologia wychowania. W: J. Strelau (red.), Psychologia.
Podręcznik akademicki (tom III, s. 223-253). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Brzezińska, A. (2003). Psychologia a edukacja: pomoc psychologiczna wobec transformacji systemu edukacji, Psychologia, 1 (81), 7-19.
Cole, M. (1995). Culture and Cognitive Development: From Cross-cultural Research to Creating Systems of Cultural Mediation. Culture & Psychology, Vol 1, 25-54.
Cole, M. (1995). Strefa najbliższego rozwoju: tam, gdzie kultura I poznanie współtworzą się wzajemnie. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśników i dorosłych. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Czub, T. (1995). Proces bawienia się i jego właściwości terapeutyczne. W: A. Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka. (s. 270-294). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Erikson, E.H. (1995). Zabawa i aktualność. W: A. Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka (s. 232-269). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Forman, E.A., Cazden C.B. (1995). Myśl Wygotskiego a edukacja: wartości poznawcze współpracy z rówieśnikami. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśników i dorosłych (s. 147-179). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Wilowska, J. A. (2007). Uczenie się od nauczyciela i od rówieśników w procesie edukacji artystycznej
podejmowanej w okresie późnej dorosłości. W: A. I. Brzezińska, K. Ober-Łopatka, R. Stec, K. Ziółkowska,
(red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 147-167). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
20
Gombrich, E.H. (1981). Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawiania obrazowego. Warszawa: PIW.
Halicki, J. (2000). Edukacja artystyczna seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej. Studium historyczno-porównawcze. Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Jourard S.M. (1978). Wybrane definicje zdrowej osobowości. W: Przełom w psychologii (s. 341-345). Warszawa: Czytelnik.
Konieczna-Woźniak, R. (2001). Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce. Profilaktyczne aspekty edukacji seniorów. Poznań: Wydawnictwo Eruditus.
Li, K.Z.H., Krampe R.Th., Bondar, A. (2006). Podejście ekologiczne do badań nad starzeniem się I wykonywaniem podwójnych zadań. W: R.W. Engel, G. Sędek, U. von Hecker, D.N. McIntosh (red.), Ograniczenia poznawcze. Starzenie się i psychopatologia (s. 207-235). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Musatti, T. (1995). Wczesne relacje rówieśnicze według Piageta i Wygotskiego. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśników i dorosłych (s. 107-146). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Muszyńska, E. (2006). Sztuka jako forma dialogu. W: W. Limont, K. Nielek – Zawadzka (red.), Edukacja artystyczna wobec przemian w kulturze ( Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Read, H. (1976). Wychowanie przez sztukę. Wrocław: Ossolineum. Schaffer, H. R. (1994). Epizody wspólnego zaangażowania jako kontekst rozwoju
poznawczego. W: A. Brzezińska, G. Lutomski (red.), Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów (s. 150-188). Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Straś - Romanowska, M. (2000). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas – Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 263 -292). Warszawa: PWN.
Wojnar, I. (1980). Teoria wychowania estetycznego. Warszawa: PWN. Wood, D. (1995). Społeczne interakcje jako tutoring. W: A. Brzezińska, G. Lutomski, B.
Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśników i dorosłych (s. 214-245). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Wygotski, L.S. (1971). Problem nauczania i rozwoju umysłowego w wieku szkolnym. W: L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne (s. 531-547). Warszawa: PWN.