TYT COĞRAFYA

UYGUN TYT COĞRAFYA KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr

TYT COĞRAFYA: HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA)FİZİKİ HARİTALARDA YER ŞEKİLLERİ GÖSTERİLMESİ

01SADIK UYGUN YAYINLARI

SADIK UYGUN YAYINLARI

Harita (Çizim)• Kuş bakışı görüntü • Ölçek (küçültme oranı)

• Düzleme aktarma

Projeksiyon YöntemleriAmaç: Haritalardaki bozulmaları azaltmak

Silindir Konik Düzlem

Ekvator veçevresi için

Kutuplar vedar alanlar için

Orta Enlemler için

Bozulma az Bozulma az

Bozulma az

ÖLÇEK

Kesir1 1 1

10.000 50.000 200.000Çizgi

6 cm

10

0 20 40 60

0 10 20 km

3 cm

Lejant→ Şehir merkezi→ Kara yolu→ Demir yolu→ Bataklık

0100200300400

100 m0 m

Yer şekilleri:TepeYükselti farkı: 300 - 400 m

Profil

İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ)1. İç içe kapalı eğriler.2. İçe doğru yükselti artar.3. İki izohips arası yükselti farkı

değişmez.4. İzohipslerin yaklaştığı yerde;

- eğim artar.- akarsu akış hızı artar.

5. Birbirini çevreleyen komşu izohips-lerin yükseltisi eşittir.

6. Akarsuyun iki yamacındaki eğrile-rin yükseltisi eşittir.

7. En dıştaki eğrinin yükseltisi enaz, en içteki eğrinin yükseltisi enfazladır.

8. İzohips aralığı ve sayısı haritanınölçeğine göre değişir. • Büyük ölçekli haritalarda izohipsler arası yükselti farkı az, izohips

sayısı fazladır. • Küçük ölçekli haritalarda izohipsler arası yükselti farkı fazla, izohips

sayısı azdır.Tepe: En içteki kapalı eğri Boyun: İki tepe arasıVadi: Akarsu yatağı, şekli Falez: Kıyıdaki diklikPlato: Akarsularca yarılmış düzlük Kıyı çizgisi: Sıfır metre izohipsiÇukur: İçe doğru oklar Sırt: V harfine benzer.

400 m 400 m

300 m200 m

300 m 100 m

200 m

300 m

200 m

100 m Sırt

Vadi

1. Renklendirme:

2500 m

2000 m

1500 m

1000 m

500 m0

–500

2. Gölgelendirme: (Yardımcı yöntem) yer şekille-rinin gölgesi

3. Kabartma: (Maket) gerçeğe en yakın4. Tarama: İzohips eğrileri arası taranmış.5. İzohips: (En yaygın) eşit yükseltiye sahip nokta-

ları birleştiren eğriKıyılar, Marmara: Yeşil İç Anadolu: Sarı, turuncuDoğu Anadolu: Kahverengi Güneydoğu Anadolu: Sarı

1 m = 100 cm 1kl = 100.000 cm

HESAPLAMALAR

l ek GUHU

GU HU x l p

HUl p

GU

Uzunluk

Ö ç

Ö

Ö

:

:

=

=

=

( )

(Ö )

l ek G AH A

Ga HA x l p

HUl p

H A

Alan

Ö ç

Ö 2

2

:

:

:

:

:

=

=

=

5 sıfır silinir.

5 sıfır eklenir.

kmhm

damm

dmcm

mm

A. Ölçeğine Göre Haritalar B. Kullanım Amacına Göre Haritalar

• Ayrıntı fazla• Dar alan• Bozulma az• Küçültme az• Ölçek paydası küçük

• Ayrıntı az• Geniş alan• Bozulma fazla• Küçültme fazla• Ölçek paydası büyük

1. Fiziki Harita• Yer şekilleri, yükselti ve eğim bulunur.• Profil çıkarılır.

3. Beşeri ve Ekonomik Harita• İnsan ve ekonomi bilgisi verir.

2. Siyasi Harita• Sınırlar bulunur.

4. Özel Harita• Özel uzmanlık alanı için yapılır.

Edirne

Kırklareli

Tekirdağ İstanbul

Çanakkale

Yalova

Bursa

Balıkesir

İzmir

Manisa

Kocaeli

Bilecik

Kütahya

Antalya

Burdur

Aydın

Muğla

Denizli

Uşak Afyon

Eskişehir

Isparta

Sakarya

Düzce

Bolu

Zonguldak

BartınKastamonu Sinop

SamsunOrdu Giresun

TrabzonRize

Artvin Ardahan

Kars

Iğdır

Ağrı

Van

Hakkari

Kırklareli

ŞırnakMardin

ŞanlıurfaGaziantep

Kilis

Hatay

Mersin

Karaman

Konya

AnkaraKırıkkale

Çankırı

Karabük

Kırşehir

Yozgat

Çorum Tokat

Amasya

Sivas

Kayseri

Adana

Niğde

Aksaray

Nevşehir

Gümüşhane

BayburtErzurum

Erzincan

Tunceli

ElazığMalatya

Kahramanmaraş

Osmaniye

Adıyaman

Diyarbakır

Bingöl Muş

Bitlis

SiirtBatman

Karadeniz

Marmara

Büyük ölçekli

50.0001

Marmara

Küçük ölçekli

300.0001

26°D

42°

40°

46°

33°D 38°D 45°D

Ölçek Lejant

Başlık

Yön

oku

Harita Unsurları

Gerçek alan: Bütün yüzeylerin alanıİz düşüm alan: Her yer düz kabul edilerek hesaplanan alan

EĞİM HESABI

Eğim (E) = x 100 veya 1000 (metre cinsinden) Yükselti farkı (h) Yatay uzaklık (L)

Deniz

Ada

Kıyı çizgisi

Tepe

Delta

Boyun

Plato

Plato

Vadi

Sırt

Falez

Mevsimlik akarsu

Çukur




TYT COĞRAFYA: COĞRAFİ KONUM (HAYALİ REHBERLER)

Özel konum• Okyanuslara,dağlara,kıtalara,madenlere,ül-kelere göre konumdur.

• Yerşekilleriözellikleri

Matematikkonum• Ekvator’aveGreenwich’e

göre konum• Enlemveboylamınetkileri

CoğrafiKonum(Adres)

BOYLAM(MERİDYEN)Birkutuptanbaşlayıpdiğerkutbaulaşan,paralelleridikkesenhayaliyarımçemberlerdir.• Greenwich=Başlangıçboylamı• Boylarıeşittir.• Greenwich’inderecesisıfırdır.• Greenwich’tendoğuyavebatıyagidildikçedereceleribüyür.• 180doğuda,180batıdaolmaküzere360meridyenvardır.• AralarındakimesafeEkvator’dankutuplaradoğruazalır.• ArdışıkikimeridyenarasımesafeEkvator’da111km’dir.• Birboylamıntamkarşısındaantiboylamıbulunur.• Greenwich’inantiboylamı180°boylamıdır.

• Ardışıkikiboylamarasızamanfarkı4dk.• BoylamlarGüneş’inkarşısından4’erdakikaaraylageçer.

• DünyaGüneş’inkarşısındatambirturdöndüğünde360meridyeninhepsiGüneş’inkarşısındangeçmişolur.24x60dk=1440dk1440dk÷360=4dk

0°

0° 10° D30° K

20° K

10° K

0° K

a

b

c

a < b < c20°B

160°B170°B 180°B 170°D

160°D

10°B 0° 10°D 20°D

90°B 90°D anti boylam DYK

BYK

Doğuya doğrudereceleri büyür

Batıya doğrudereceleri büyür

ENLEM(PARALEL)Paralel(enlem):Ekvatoraparalelçizilenhayaliçemberlerdir.• EnbüyükparalelEkvator’dur.• Kutuplaradoğruboylarıkısadır.• Kutuplaradoğrudereceleribüyür.• 90Kuzey;90Güneytoplam180tanedir.

• Ardışıkikiparalelarasıkuşuçuşu111km

Aynıenlemüzerindekinoktalarda;• Güneşışınlarınıngelişaçısı,• Ekvatorauzaklık,• Çizgiselhız,• Yaşananmevsim,• İklimkuşağı,• Gecegündüzuzunluğueşittir.

90°K

90°G

30°20°10°

0°10°20°30°

Ekvator

50°KA B

0°

40°

20°Dereceler, kuzeye gidildikçe büyür.KYK

20°

40°Dereceler, güneye gidildikçe büyür.GYK

0°10°K20°K

20°G

20x111= 2220

30x111= 3330

90°K

90°G

66°33ıK

66°33ıG

23°27ıK

23°27ıG

0°

Kuzey Kutup Noktası

Güney Kutup Noktası

Kuzey Kutup Dairesi

Güney Kutup Dairesi

Yengeç Dönencesi

Oğlak Dönencesi

Ekvator

Aynıboylamüzerindekinoktalarda;

0°20°

a

b

c

d

– Yerelsaat,– Saatdilimi,– Greenwichilearadakizamanfarkı,– Güneşinentepenoktasınageldiğianeşittir.

SaatDilimleri• Dünya24saatdiliminebölünmüştür.• Her15boylam,1saat,yerelsaatfarkıoluşturur.(Hersaatdiliminden15meridyengeçmektedir.)

• 15’inkatlarısaatdilimlerininortasındangeçer.

37,5

B

37,5

D

52,5

D

67,5

D

22,5

B

22,5

D

7,5B

7,5D

00

30B

–222

–123 24

+1 +2 +3 +4

3 15B 15D 30D 45D 60D

UlusalSaat:Türkiye’deulusalsaatolarak+3.saatdilimi(45°D)kullanılır.

YERELSAAT• Dünyanındönüşhızındandolayıikiboylamarası4dk.dır.• Dünya’nındönüşyönündendolayıyerelsaatdoğudaile-ridir.Güneşdoğudaerkendoğar,erkenbatar;batıdageçdoğar,geçbatar.

Güneşbirboylamdatepedegörünürkenoboylamınbatısın-datepenoktasınaulaşmamışgörünür.BirnoktaGüneş’inkarşısınageçtiğizamanonoktadaöğleyaşanır.Yerelsaati12.00’dir.Güneştepedegörünür,gölgeboyuenkısadır.

20° B 10° B 10°D 20°D 30°D0°

11.20 12.00 12.40 13.20 14.00 14.40

Güneş’inkarşısındaolan10°Bboylamı

VanB DKayseriB DİzmirB D

Türkiye’ninMatematikKonumununSonuçları

26° – 45° Doğu Boylamları

42° K

36° K45° D26° D

36° – 42° Kuzey Enlemleri

• KYK’de,ortakuşaktayeralır.• Greenwich’indoğusundadır.• Ilımaniklimkuşağındadır.• Dörtmevsimbelirginyaşanır.• Doğusu ilebatısıarasında19boylamve76dk.zaman farkıvardır.

• Kuzeyiilegüneyiarasında6enlemve666kmmesafevardır.• +2.ve+3.saatdilimiülkemizdengeçer.

TarihDeğiştirmeÇizgisi:180°meridyenindenBatıYarımKüre’yegeçilirsetarihbirgüngeri,DoğuYarımKüre’yegeçilirsebirgünilerialınır.


TYT COĞRAFYA: DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ 03SADIK UYGUN YAYINLARI


Dünyanın sadece geoit şeklinin sonuçları1) Ekvator çevresi > Kutuplar çevresi2) Ekvator çapı > Kutup çapı3) Kutup yer çekimi > Ekvator yer çekimi

40076

6378 km

6357 km

40009 km DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI• Ekvator’dan şişkin, kutuplardan basık• Ekvator’dan kutuplara doğru→ Dünya’nın merkezine yaklaşılır.→ Yer çekimi artar.→ Paralellerin boyları kısalır.→ Boylamlar arası mesafe azalır.→ Çizgisel hız azalır.→ Güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.→ Sıcaklık azalır.→ Buharlaşma, kalıcı kar sınırı, denizlerin tuzluluk oranı azalır.

• Haritalar çizilirken bozulmalar olur.• Ufuk çizgisi yay şeklinde görünür.• KYK’de Kutup Yıldızının görünüm açısı o noktanın enlemini verir.

Dünya, batıdan doğuya Güneşin karşısında 24 saatte döner.

Çizgisel hız: Ekvator-dan kutuplara doğru azalır.Açısal hız: Her yerde aynıdır.

0°

GÜNLÜK HAREKET VE SONUÇLARI• Gece - gündüz ardalanır.• Gün içinde güneş ısınlarının geliş açısı değişir.• Günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur.• Karasal yerler ve çöllerde mekanik çözülmeler görülür.• Meltem rüzgârları oluşur.• Yerel saat farkları oluşur.• Doğu, batı yönleri oluşur.• Rüzgâr yönlerinde sapma olur.• Okyanus akıntıları halkalanır.• Dinamik basınç kuşakları oluşur.

Yörüngenin Şeklinin ElipsOlmasının Sonuçları

23 Eylül

4 Temmuz(Gün öte) Afel

en uzak

en yakın

3 Ocak(Günberi) perihel

21 Mart

21 Aralık

21 Haziran

• Dünya’nın Güneşe uzaklığı değişir.• Dünya’nın Güneş çevresindeki hızı değişir.• Günöte, günberi oluşur.• Ay ve mevsim süreleri değişir.• Şubat ayı 28 gün sürer.• Ekinoks 21 Eylül yerine 23 Eylül’de oluşur.• KYK’de yaz mevsimi 2 gün uzun yaşanır.

Eksen Eğikliği

• Ekvator ile yörünge düz-lemi arası 23° 27ı

• Yerekseni ile yörüngedüzlemi arası 66° 33ı

Eksen eğikliği olmasaydı ekvatorla yörünge düzlemi çakışırdı.

YILLIK HAREKET VE SONUÇLARI

Yerekseni

Yörüngedüzlemi

EkvatorEkliptikeksen

66°33ı

23°27ı

0° Ekvator

Yörüngedüzlemi

Yer ekseni

90° KKN

90° GKN

EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI• Güneş ışınlarının geliş açısı yıl içinde değişir.

→ Gölge boyu değişir.→ Sıcaklık değişir.→ Buharlaşma değişir.

• Yıllık sıcaklık ve basınç farkları oluşur.• Mevsimler oluşur.• Muson rüzgârları oluşur.• Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.• Dönence sınırları oluşur.• Kutup daireleri oluşur.• Matematik iklim kuşakları oluşur.• Gece gündüz uzunlukları değişir.• Güneş’in doğuş, batış saati ve yeri değişir.• Güneş’in ufuktaki konumu değişir.Not: Eksen eğikliği olmasaydı bunlar oluşmazdı.Not: Eksen eğikliği küçülürse yıl içinde oluşan farklar azalır.Not: Eksen eğikliği büyürse yıl içinde oluşan farklar artar.

Matematik İklim Kuşakları

66° 33ıK

23° 27ıK

23° 27ıG

66° 33ıG

90°K

90°K

Orta Kuşak

Tropikal Kuşağı

Orta Kuşak

Kutup Kuşağı

Kutup Kuşağı

Dönence: Güneş ışınlarını dik alan son enlemdir.Kutup Dairesi: Gece ve gündüzün 24 saat içinde yaşandığı son en-lemdir.

Ekinoks Tarihleri: 21 Mart ve 23 Eylül21 MART – 23 EYLÜL

Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.

0°

• Güneş ışınları Ekvator’a öğlevakti dik düşer.

• Ekvator’da öğle vakti gölge oluş-maz.

• Aynı boylamdaki noktalarda Gü-neş’in doğuş ve batış saatlerieşittir.

• Güneş her iki kutup noktasındagörülür.

• Bahar başlangıç günleridir.

Gece Gündüz Uzunluğu

21

24

21M – 23E

40° Kuzey Enlemi İçin

21H 21A

→ Gece-gündüz süreleri Ekva-torda yıl boyunca eşittir.

→ Gece-gündüz farkı Ekva-tor’dan kutuplara doğru artar.

Gölge Yönü ve BoyuGölge yönü Güneş ışınlarının geldiği yönün tersine düşer.Gölge boyu Güneş ışınlarının geliş açısıyla ters orantılıdır.Bir noktaya güneş ışınları90° → Gölge oluşmaz. 45° büyük → Gölge kısa45° → Gölge = cisim 45° küçük → Gölge uzun

Güneş Işınların Geliş Açısı

45°

90°

21M

I = EkvatorII = 23°27ı K (Yengeç D.)III = 23° 27ı G (Oğlak D.)

21H 23E 21A

IIIIII

Solstis Tarihleri: 21 Haziran ve 21 Aralık

21 HAZİRAN

66°33ı 90°

Gün

eş Iş

ınla

rı

90°66°33ı

23°27ı

23°27ı0

Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzeye doğru gündüzler, güneye doğru geceler uzar.

• KYK Güneş’e dönük• Yengeç D. Güneş ışınlarını

öğle vakti dik alır.• Yengeç Dönencesi’nde

öğle vakti gölge oluşmaz.• KKD’de 24 saat gündüz• KYK’de en uzun gündüz• GYK’de en uzun gece• GKD’de en uzun gece• KYK’de yaz başlangıcı• GYK’de kış başlangıcı

21 ARALIK

Aydınlanma dairesi kutup daire-lerine teğet geçer. Güneye doğru gündüzler, kuzeye doğru geceler uzar.

Gün

eş Iş

ınla

rı

90°

90°

23°27ı

23°27ı

66°33ı

0

• GYK Güneşe dönük• Oğlak Dönencesi Güneş

ışınlarını öğle vakti dik alır.• Oğlak Dönencesi’nde öğle

vakti gölge oluşmaz.• GYK’de en uzun gündüz• GKD’de 24 saat gündüz• KYK’de en uzun gece• GYK’de yaz başlangıcı• KYK’de kış başlangıcı


TYT COĞRAFYA: ATMOSFER VE SICAKLIK 04SADIK UYGUN YAYINLARI


İklim Elemanları

Basınç (Rüzgâr)

Nemlilik(Yağış)

Sıcaklık

İKLİM (KLİMATOLOJİ)

İklim: Bir yerdeki hava olaylarının uzun süreli ortamlarıdır. (yazları sıcak, kurak vb.)

Hava olayı: Yağış, Rüzgâr, bulut vb.dir.

Hava durumu: Kısa süreli hava olayıdır. (yağışlı hava, so-ğuk gün)

Cephe: Hava kütlelerini birbirinden ayıran sınır.

SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER1. Güneş ışınlarının geliş açısı

a. Dünya’nın şekli (enlem)b. Yaşanan mevsimc. Günün saatid. Bakı

2. Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol3. Güneşlenme süresi4. Yükselti5. Kara ve deniz dağılışı6. Nem7. Rüzgârlar8. Okyanus akıntıları9. Bitki örtüsü

1. Güneş ışınlarının geliş açısıa. Enlem - Sıcaklık ilişkisi

• Ekvator’dan uzaklaştıkça sıcaklık azalır, Ekvator’a yaklaş-tıkça artar.

• Aynı enlem üzerinde sıcaklık eşit ya da birbirine çok yakınolur.

b. Yaşanan mevsimGüneş ışınların geliş açısı; yazın büyük, kışın küçük olur.

c. Günün saati

DI

IIIII

B 14.00 12.00

I. En soğuk (Nedeni gece boyu ısı kaybı olması.)II. Öğle vakti (Işınlar en dik bu vakitte gelir.)

III. En sıcak (Nedeni ısı birikimidir.)

d. Bakı etkisinde kalan yamaç diğer yamaca oranla

4000 m

3000 m

GüneyKuzey

Güneş

daha aydınlıktır. daha sıcaklıktır. kar erimeleri erkendir. bitkilerde olgunlaşma

süresi kısadır. kalıcı kar, orman ve

yerleşme sınırı daha yüksektedir.

Bakı etkisi, dönenceler dışında KYK’de dağların güney yamaç-larında GYK’de dağların kuzey yamaçlarındadır.

2. Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol geliş açısına bağlıolup ikisi arasında ters orantı vardır.

Atm

osfe

r

Yerküre30°

uzun

kısa

• Yol uzadıkça tutulma artar.• 21 Mart - 23 Eylül’de en az tu-

tulma Ekvator’dadır. • 21 Haziran’da en az tutulma

Yengeç Dönencesi’ndedir.• 21 Aralık’ta en az tutulma Oğlak Dönencesi’ndedir.• Tutulma arttıkça sıcaklık azalır.

3. Güneşlenme süresi enleme, mevsime, gün uzunluğuna, ba-kıya, bulutluluk oranına bağlı olarak değişir.

• Yaz mevsiminde güneşlenme süresi çok uzundur.• Kutup Noktalarında güneşlenme süresi çok uzun olmasına

rağmen güneş ışınların geliş açısı küçük olduğundan ısın-ma azdır.

• Türkiye’de en az güneşlenme, bulutluluktan dolayı Karade-niz kıyılarında görülür.

4. YükseltiTroposfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için yükseldikçeher 200 m’de sıcaklık ortalama 1 °C azalır.

0 metre

1000 m

10 °C

15 °C

20 °CDeniz

2000 m

• Dağ yamacında bitki kuşak-ları oluşur.

• Dağın tepesine kar, eteğin-de yağmur yağar.

• Yükselen havada yağışgörülmesi

• Bulutların yüksekte oluşması• Erzurum-Kars’ın soğukolması

5. Kara ve Denizlerin DağılışıKaralar denizlere oranla çabuk ve çok ısınır, çabuk ve çoksoğur.

• KYK’nin sıcaklık ortalamasıGYK’den fazladır.

• Dünyanın en sıcak ve en soğukyerleri KYK’dedir.

• KYK’de yıllık sıcaklık farklarıdaha fazladır.

% 61Deniz% 39

Kara% 19Kara % 81

Deniz

6. Nem • Atmosferdeki nem ısıyı dengeler.• Nemin az olduğu yerlerde sıcaklık farkı fazladır.• Bulutsuz kış günlerinde ayaz görülür.• Çöllerde sıcaklık farkı fazladır.• Orta kuşak kıyılarında kış sıcaklıkları 0 °C’nin üstündedir.• Sibirya kış sıcaklıkları –50 °C’nin altındadır.

7. Rüzgârlar

Deniz Kara

Karayı serinletir.

Deniz Kara

Karayı ısıtır.

KIŞYAZ

ısıtır

ısıtır

soğutursoğutur

Rüzgârlar kendi sıcaklıklarını gittik-leri yere taşır.Türkiye’de kuzeyden esen rüzgârlar hava sıcaklığını azaltırken güney-den esen rüzgârlar sıcaklığı artırır.

8. Okyanus AkıntılarıSıcak akıntılar: Ekvator’dan kutuplara doğru hareket eder.Soğuk akıntılar: Kutuplardan Ekvator’a doğru hareket eder.

BrezilyaMadagaskar

Kroşivo

Gulf StreamAlaska

Batı Avustralya

Labrador

Kaliforniya

Peru

Oyoşivo

KanaryaDoğu

AvustralyaBonguela

Soğuk su akıntısıSıcak su akıntısı

9. Bitki örtüsüBitki örtüsü rüzgârın hızını azaltıp, atmosfere nemsağlayarak sıcaklık dağılışını az da olsa etkiler.

–10O Ş M N M H T A E E K A

–50510152025

Y

X

Sıcaklık grafiği

Sıcaklık farkı 20°C 30°C14°C 10°C

X Y

X Y

Sıcaklık ort.

DenizelKYK’de

KarasalGYK’de

Atmosfer: Dünya’yı çevreleyen hava küredir. %78 Azot, % 21 oksijen %1 diğer gazlardan oluşur.

• Hava olaylarına ve iklime olanak sağlar. (Troposfer)

• Gazların çoğunu bulundurur. (Troposfer)

• Canlı yaşamına olanak sağlar. (Troposfer)

• Meteorları parçalar. (Mezosfer)

• Zararlı ışınları süzer. (Stratosfer Ozon)

• Radyo dalgalarını iletir. (İyonosfer)

• Rüzgârlar ve nem ile sıcaklığı dengeler. (Troposfer)

• Güneş ışınlarını yansıtır.

• Gölgeleri aydınlık yapar.

• Dünya ile dönerek sürtünmeye bağlı oluşabilecek yan-maları önler.

Term

osfe

r Uzay boşluğuna geçiş Ekzosfer

Gazların iyonlarına ayrılması, radyo dalgalarını iletir.

İyonosfer

Yıldız kayması (gök taşlarının parçalanması) Mezosfer

Ultraviyole ışınlarının tutulmasıStratosfer

OZON TABAKASI

Yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için yük-seldikçe sıcaklık 200 m’de 1 °C azalır.

Troposfer

YERYÜZÜ0

16

50

80

200

1000km




TYT COĞRAFYA: BASINÇ VE RÜZGÂRLAR 05

RÜZGÂR ÇEŞİTLERİ1. Sürekli Rüzgârlar

TYB

60°

Alizeler

Batı Rüzgârları

Batı Rüzgârları

Kutup Rüzgârları

Kutup Rüzgârları

30°

0°

30°

60°

DAB

DYB

TAB

DYB

DAB

TYB

• Sürekli basınç merkezleri arasında rüzgârlar;→ Kara içlerinde esmezler.→ İklim üzerinde etkilidir.

a) Alizeler• 30° DYB kuşağından 0° TAB kuşağına doğrudur.• Kıtaların doğu kıyılarına yağış bırakır.

b) Batı Rüzgârları• 30° DYB kuşağından 60° DAB kuşağına• Kıtaların batı kıyılarına yağış bırakır.• Okyanusal iklimin oluşumunda etkilidir.

c) Kutup Rüzgârları• 90° TYB kuşağından 60° DAB kuşağına doğru eser.• Havayı soğutur, yağış getirmez.

Fön

MistralBora

Krivetz

Etezyen

YıldızPoyraz

Keşişleme

SamyeliHamsinSirokkoSirokko

Karayel

İmbat

2. Devirli Rüzgârlar (Musonlar)Mevsimlik basınç farkından oluşur.

Yaz Musonu

Denizden Karaya

AB

YB

YB

Kış Musonu

Karadandenize

YB

AB

AB

Yağış getirir. Yağış getirmez.3. Yerel Rüzgârlara) Meltemler: Günlük basınç farkından dolayı oluşurlar.

Kara AB

Vadi

Mel

tem

iD

eniz

Mel

tem

i

DağYB

AB

Gündüz Gece

DenizYB

AB

YB

Dağ

Mel

tem

iKa

ra M

elte

mi

Dağ

Vadi Vadi

AB

YB

Kara YBDenizAB

b) Sıcak Yerel Rüzgârlar: Ekvatordan kutuplara doğrueserler. Sirokko, hamsin, samyeli

c) Soğuk Yerel Rüzgârlar: Kutup yönünden Ekvator’adoğru eserler. Mistral, krivetz, bora, poyraz

d) Fön: Dağ yamacından sürtünerek inen kurutucu havaakımı• Etkili olduğu yamaçta sıcaklık 100 m’de 1°C artar.

10°C k

L N

m

7.5°C 10°C

15°C

5°C

1000 m

500 m

0 mDoğu Karadeniz’in kuzey yamaçlarında etkili

Rüzgâr: Basınç farkından oluşan yatay hava akımıdır Rüzgâr Yönü1

2

Basınç Merkezlerinin Konumu

Günlük Hareket (Dinamik hareket)

KYK’de sağa sapma

GYK’de sola sapma

AB YBYB

3 Yer Şekillerinin UzanışıHava akımları yer şekillerine kanalize olarak eser.

Doğu- batı uzantılı vadi Rüzgâr frekans gülü

Hakim rüzgâr yönü doğu - batı

A

A

400m200m

Atmosfer basıncını ölçen alet: Barometre Basıncın birimi: mb (Milibar)

BASINCI DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER1. Sıcaklık arttıkça basınç azalır.

Basınç, yazın kışa göre düşüktür.Basınç, gündüz geceye göre düşüktür.

2. Yer çekimi artıkça basınç artar.

3. Yükselti arttıkça basınç azalır.

Tersorantı

Yüks

elti

Basınç

Tersorantı

Sıcaklık

Basınç

Doğruorantı

Yerçekimi

Basınç

4. Dinamik etken (Günlük hareket)

90°YB

60°AB

30°YB

0°AB

30°YB

60°AB

90°YB

Termik Termik TermikDinamik Dinamik

YÜKSEK BASINÇ• Dikey hava akımı alçalıcıdır.• Yatay hava akımı merkezden çevreye doğrudur.

Alçalıcı hava hareketleri

Y1016

102010241028

KYK GYK

YBYB

ALÇAK BASINÇ• Dikey hava akımı yükselticidir.• Yatay hava akımı çevreden merkeze doğrudur.

KYK GYK

Yükseltici hava hareketleri

10001004

10081012

AB AB

• Alçak basınç alanlarında dikey hava yükseltici olduğuiçin

→ Yağış oluşur.→ Hava kapalı ve bulutludur.

NOT: Dünyanın günlük hareketinden dolayı KYK’de rüz-garlar kendi yönünün sağına GYK’de ise soluna sapar.NOT: Basınç merkezlerinde hava hareketi “S” harfine benziyorsa KYK’de, “Z” harfine benziyorsa GYK’dedir.

GYK

KYK

KYK

GYK

KYK

GYK

YB 30° K

YB 30° G

YB 90° K

YB 60° K

YB 60° G

YB 90° G

SÜREKLİ BASINÇ KUŞAKLARI

Termik

• 0 ve 90 enlemleriEkvator TABKutuplar TYBSibirya TYBBasra TAB

• 30 ve 60 enlemleriAsor DYB

Hawai DYBİzlanda DYB

Alcut TAB

Dinamik

• Termik Basınçlar, sıcaklığın etkisiyle oluşur.• Dinamik Basınçlar, dünyanın günlük hareketinin etkisiyle

oluşur.




TYT COĞRAFYA: NEM VE YAĞIŞ 06

Dünya’da En Yağışlı Yerler1. Ekvatoral Bölge: Düzenli Yağış (2000 mm) Amazon ve Kongo Havzaları2. Orta Kuşak Batı Kıyılar: Düzenli Yağış (1500 mm) Batı Avrupa ve Alaska3. Musonlar Asyası: Düzensiz Yağış (1500 mm) Güneydoğu Asya

Dünya’da En Kurak Yerler1. Kutup Bölgeleri2. Dönenceler çevresindeki kara içleri3. Orta kuşakta etrafı dağlarla çevrili bölgeler

YAĞIŞIN DAĞILIŞINDA ETKİLİ FAKTÖRLER

Kara-deniz dağılışı

Yer şekillerin yükseltisi ve doğrultusu

Rüzgârların esme yönleri

Okyanus akıntıları

Nem: Havadaki su buharıNem ölçer: Higrometredir.Nem kaynakları: Buharlaşma %80, terleme %20’dir. Nemin işlevi: Sıcaklığı dengeler, yağış oluşturur.

1. Mutlak Nem: Havadaki nem miktarıdır.2. Maksimum Nem: Havanın nem taşıma kapasitesidir.3. Bağıl Nem: Havanın nem oranıdır.

1. Mutlak Nem• 1 m3 havada bulunan nemin gr cinsinden değeridir.• Su kaynakları ve sıcak olan yerlerde fazla olur.• Ekvatoral kuşakta, orta kuşak kıyılarında fazladır.• Çöllerde, kara içlerinde, kutuplarda, dağlarda azdır.

Sıca

klık

Mutlak nem

Doğru O.

Yüks

eklik

Mutlak nem

Ters O.

2. Maksimum NemHavanın nem taşıma kapasitesidir. Sadece havanın sıcak-lığına bağlıdır. Gündüz çöllerde fazla (sıcak), Kutuplarda, dağlarda az (soğuk)’dır.

Max

nem

Yükselti–200

510152025

–10 0 10 20 30

Max

. nem

(gr/m

3 )

Ters O.

Sıcaklık (°C)

3. Bağıl Nem (Nisbi nem)Havanın, taşıyabileceği nemin, ne kadarını taşıdığının yüz-de olarak (%) ifadesidir.

Taşıdığı nem(mutlak nem)

5 g

Hava Kapasitesi(mak. nem)

20 g/m3

Bağıl nem %25, nem açığı %75

BN = x 100Mutlak nemMaksimum nem

Bağı

l nem

Sıcaklık

Bağı

l nem

Yükselti

%33

%50

%100

mutlak nem N= 5 grmak. nem N= 10 gr



Hava soğudukça nem kapasitesi azalır, bağıl nem artar. (Ya-ğışa yaklaşır.) Yükselen hava soğur Bağıl nemi artar. (Yağışa yaklaşır.)

2. Orografik (Yamaç) Yağışlar: Dağ yamacı boyunca yükse-len havanın yamaca yağış bırakmasıdır.

• Muson Asyası’nda görülür.• Orta Kuşak’ın batı kıyılarında et-

kilidir.• Türkiye’de Karadeniz ve Akde-

niz’in denize bakan yamaçların-da görülür.

3. Frontal (Cephesel) Yağışlar: Sıcak ve soğuk havanın kar-şılaşması ile oluşur. Orta kuşakta ve Akdeniz iklim bölge-lerinde görülür.

sıcak

soğuk

YOĞUNLAŞMA - YAĞIŞ

Yoğunlaşma ürünleri: Yağmur, kar, dolu, bulut, sis, çiy, kıra-ğı, kırç’tır.

Ortam Ürün Sıcaklık

Yeryüzü

Sis +

0 °C

’nin

(–) 0

°C’n

in ü

stü

+

Çiy +Kırağı –Kırç –

Atmosfer

Bulut +Yağmur +Kar –Dolu –

Yoğunlaşmanın temel şartı: Hava sıcaklığı-nın düşmesidir.Çiy: Su damlacığıKırağı: Buz kristaliKırç: Buz tabakasıAtmosferdeki nemin yoğunlaşması, sıcak-lığın neme etkisidir.

YAĞIŞ ÇEŞİTLERİ

1. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar: Isınan havanın yük-selerek yağış bırakmasıdır.Ekvatoral iklim bölgesinde görülür.İç Anadolu’da kırkikindi olarak görülür.

DenizCephe yağışı (Frontal)

Yağış Getiren Hava Hareketleri

Yağış Getirmeyen Hava Hareketleri

Yamaç yağışı (Orografik) Yükselim yağışı (Konveksiyonel)

Alçalıcı hava hareketi Karadan denize esen rüzgârlar Fön rüzgârıDeniz




07TYT COĞRAFYA: İKLİM TİPLERİ

Sıcak İklimlerSıcaklık ortalaması 20 °C’nin üstüdür. Ekvatoral (Tropikal) İklim

350300250200150100

500 0

51015202525

O Ş M N M H T A E E K A

yağış sıcaklıkmm °C

Yıllık sıcaklık ortalaması: 26 – 28 °CYıllık sıcaklık farkı: 2 – 3 °CYıllık yağış miktarı: 200 – 2500 mmYağış rejimi: DüzenliBitki örtüsü: Yağmur ormanları

Ilıman İklimlerSıcaklık ortalaması 20 °C’nin altıdır.Akdeniz İklimi

350300250200150100

500 0

51015202530



Yıllık sıcaklık ortalaması: 15 – 19 °CYıllık sıcaklık farkı: 15 – 17 °CYıllık yağış miktarı: 600 – 1200 mmKışları yağışlı, yazları kurakBitki örtüsü: Maki (çalı)

Soğuk İklimlerSıcaklık ortalaması 0 °C’nin altıTundra İklimi

350300250200150100

500 -30

-25-1510-50510



Yıllık sıcaklık ortalaması: –10, 15 °CYıllık sıcaklık farkı: –25 , –30 °CYıllık yağış miktarı: 100 – 200 mmDört mevsim kurakBitki örtüsü: Tundra (ot)

Savan (Suptropikal) İklim

350300250200150100

500 0

5101520253035



Yıllık sıcaklık ortalaması: 24 – 25 °CYıllık sıcaklık farkı: 5 – 6 °CYıllık yağış miktarı: 1000 – 1200 mmYazları yağışlı, kışları kurakBitki örtüsü: Savan (ot)

Okyanusal İklim

300

250200

150100

50

0 0

5

10

15

2025



Yıllık sıcaklık ortalaması: 12 – 14 °CYıllık sıcaklık farkı: 13 – 15 °CYıllık yağış miktarı: 1500 – 2000 mmDört mevsimi yağışlıBitki örtüsü: Karma yapraklı orman

Kutup İklimi

200

160

120

80

40

0 -55-45-35-25-15

5


-5


Yıllık sıcaklık ortalaması: –20, –30 °CYıllık sıcaklık farkı: 30 – 40 °CYıllık yağış miktarı: 100 – 150 mmYıl boyu kurakBitki örtüsü yok

Çöl İklimi

200

160

120

80

40

0 010152025

40


3035


Yıllık sıcaklık ortalaması: 20 – 25 °CYıllık sıcaklık farkı: 15 – 20 °CYıllık yağış miktarı: 100 – 150 mmYıl boyu kurakBitki örtüsü: Kaktüs vb.

Step (Bozkır) İklimi

250300

350

200150100

500 -55

-45-35-25-15

5


-5


Yıllık sıcaklık ortalaması: 10 – 12 °CYıllık sıcaklık farkı: 20 – 25 °CYıllık yağış miktarı: 400 – 500 mmİlkbaharı yağışlı, yazları kurakBitki örtüsü: Step (ot)

Muson İklimi

400

300

200

100

50

0 0

510

15

20

30


25


Yıllık sıcaklık ortalaması: 20 – 22 °CYıllık sıcaklık farkı: 10 – 12 °CYıllık yağış miktarı: 1500 – 2500 mmYazlar yağışlı, kışlar kurakBitki örtüsü: Muson ormanları

Karasal İklim

400

300

200

100

50

0 -10

-505

15

25


20


Yıllık sıcaklık ortalaması: 2 – 7 °CYıllık sıcaklık farkı: 25 – 30 °CYıllık yağış miktarı: 600 – 700 mmYaz dönemi yağışlıBitki örtüsü: İğne yapraklı orman


TYT COĞRAFYA: TÜRKİYE İKLİMİ 08SADIK UYGUN YAYINLARI


• Türkiye’deılımaniklimlergörülür.• İklimçeşitliliğivardır.

TÜRKİYE’NİNİKLİMİNİETKİLEYENFAKTÖRLER1.Enlem• Ilımaniklimkuşağındayeralması• Güneydenkuzeyesıcaklığınazalması• Bakıetkisiningüneyyamaçlardaolması• Güneydenesenrüzgârlarınsıcaklığıarttırması• Kuzeydenesenrüzgârlarınsıcaklığıazaltması

2.YükseltiKısamesafelerde iklimdeğişir.Batıdandoğuyasıcaklıkdü-şer.Kışşiddetiniveyağışlarıetkiler.

3.KaraveDenizDağılışı• Kıyılardakışlarılıman• Kıyılardayağışfazla• İçkısımlardasıcaklıkfarkıfazla• Ensıcakvesoğukyerlerkaraiçleri

4.DağlarınUzanışDoğrultusu• Denizelikliminetkialanıdar(kuzeyvegüneyde)• İçkısımlardanemaz• Yamaçyağışlarıfazla(kuzeyvegüneyde)

5.BasınçMerkezleriveRüzgârlar• HermevsimAsorDYB→ Yazkuraklığı• YazmevsimiBasraTAB• KışmevsimiİzlandaDAB→ kıyılarılıkveyağmurlu• KışmevsimiSibiryaTYB→sert,karlı

TemmuzAyıİndirgenmişSıcaklıkHaritası

24°26°

30°

28°34°

32°

• İndirgenmişolduğuiçinyükseltietkisizdir.• Güneydenkuzeyesıcaklığınazalmasındaenlemetkilidir.• Batıdandoğuyasıcaklığınazalmasındakarasallıketkilidir.• Güneydoğudakarasallıketkilidir.• Sıcaklıkfarkı10°C’denfazladır.

OcakAyıİndirgenmişSıcaklıkHaritası

4°4°

6°

8°

10°10° 8°

6°

6°4°2°6°

4°0°

–2°

0°–4°

–2°

• İndirgenmiş,yükseltietkisizdir.• EnsıcakbölgeAkdenizkıyılarıdır.• EnsoğukbölgeErzurum-Karsçevresidir.• Sıcaklıkfarkı14°C’denfazla• Sıcaklığınkuzeyedoğruazalmasındaenlem,batıdando-ğuyaazalmasındakarasallıketkilidir.

TemmuzAyıGerçekSıcaklıkDağılışı

İstanbul24 °C Samsun

23 °CErzurum

19 °C

Şanlıurfa32 °CAntalya

28 °C

İzmir2 °C

SıcaklıkFarklarınınNedenleriAntalya–Şanlıurfa→ kara,denizdağılışıAntalya–İzmir–İstanbul→enlemAntalya–Samsun→enlemİzmir–Ankara→ yükselti,karasallıkAnkara–Erzurum→yükseltiŞanlıurfa–Erzurum→enlem,yükseltiOcakAyıGerçekSıcaklıkDağılışı

İstanbul6 °C Samsun

7 °C

Sivas–2 °C

Ankara1 °C

Erzurum–8 °C

Şanlıurfa6 °CAntalya

10 °C

İzmir8 °C

SıcaklıkFarklarınınNedenleriİzmir–Ankara→yükselti,karasallıkAnkara–Sivas–Erzurum→yükseltiSivas–Samsun→yükselti,karasallıkAntalya–Samsun→enlemAntalya–İzmir–İstanbul→ enlemNOT:Temmuzveağustosaylarındabudurumenlem-sıcaklıkilişkisiyleaçıklanamaz.

TÜRKİYE’DEYAĞIŞINDAĞILIŞI

600-

800

1200-1400 mm

1200-2000 mm

1000-1200 mm400 - 600 mm

600 - 800 mm

1000 - 1200 mm

400 -800 mm

Kıyılariçkısımlardandahayağışlı,enkurakbölgeİçAnadolu

YağışlıBölgeler KurakBölgeler OrtaDerecedeYağışlı

• DoğuKaradeniz• BatıKaradeniz• Antalya–Muğla• Hakkâriçevresi

• İçAnadolu• GüneydoğuAnadolu

• Ergene,MalatyaveIğdırOvaları

• Ege,OrtaKara-denizkıyıları

• Erzurum,Karsçevresi

• GüneyMarmara

NOT:Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinin denize bakan ya-maçlarındayamaçyağışlarıNOT:AkdeniziklimbölgesindecepheselyağışlarNOT: İç kısımlarda, özellikle ilkbaharda yükselim yağışları(Kırkikindi)NOT:Kıyılardakaryağışıetkisiazdır.TÜRKİYE’DERÜZGÂRLAR

Karayel

Samyeli

(Keşişleme)Kıbl

eLodo

s

Yıld

ız

Fön Poyraz

KAYIP SAKAL

• Enlemin etkisiyle kuzeyden esenler sıcaklığı düşürürkengüneydenesenlersıcaklığıyükseltir.

• Türkiye’desüreklirüzgârlar,musonlarvetropikalrüzgârlaretkilideğildir.

TÜRKİYE’DEİKLİMTİPLERİ

İç Anadolu Karasalı

Doğu Anadolu Karasalı

Akdeniz İklimi GüneydoğuKarasalı

Karadeniz İklimi

• DağlarınuzanışdoğrultusundandolayıdenizelikliminetkialanıKaradenizveAkdenizBölgesi’ndegenişdeğildir.

• MarmaraBölgesi’ndeKaradenizveAkdeniziklimiarasındageçişiklimietkilidir.

• İçkısımlardayükselti,enlemgibinedenlerdendolayıiklimfarklılıklarıbelirgindir.

Akdenizİklimi

O Ş N M H T A E E K A

50

10

15

20

25

30

M

500

100

150

200

250

300

Sıcaklık (°C) Yağış (mm)

ANTALYA• Yazlarsıcakvekurak,kışlarılıkveyağışlıdır.

• Yazsıcaklıkortalaması26-28°C’dir.

• Kışsıcaklıkortalaması6-10°C’dir.

• Toplamyağış600-1200mm’dir.• Cepheselveyamaçyağışlarıgörülür.• Karyağışıetkisizdir.Karadenizİklimi


50

10

15

20

25

30

M

500

100

150

200

250

300


ZONGULDAK• Yazlarserin,kışlarılıktır.• Dörtmevsimyağışlıdır.• Yazsıcaklıkortalaması23°C’dir.• Kışsıcaklıkortalaması6°C’dir.• İklimbölgesindeyağışfarklarıbelirgindir.

• Ortalamayağış1000-1800mm’dir.Karasalİklim(İçAnadolutipi)


50

10

15

20

25

30

M

500

100

150

200

250

300


ANKARA• Yazsıcaklıkortalaması23-24°C’dir.

• Kışsıcaklıkortalaması0-(–3)°C’dir.

• Toplamyağış400-450mm’dir.Karasalİklim(DoğuAnadolutipi)• Yazsıcaklıkortalaması18-20°C’dir.• Kışsıcaklıkortalaması(–5)-(–10)°C’dir.• Toplamyağış500-600mm’dir.• Kışınkaryağışıetkilidir.• Erzurum-Karsçevresindeyağışlaryazadoğruartar.Karasal İklimi (DoğuAnadolu tipi)


50

10

15

20

25

30

M

500

100

150

200

250

300


DİYARBAKIR• Yazlarsıcakvekurak,sıcaklıkortalaması30-33°C’dir.

• Kışlarılık,3-6°C’dir.• Yağışlarkışmevsimifazladır.• Yıllıkyağıştoplamı500-600mm’dir.

• Karyağışıetkisizdir.

Bölge Yağışartar. Yağışazalır.Akdenizİklimi Kış YazKaradenizİklimi Sonbahar İlkbaharİçAnadoluBölgesi İlkbahar YazErzurumKarsÇevresi Yaz KışGüneyDoğuAnadolu Kış YazDoğuAnadoluBölgesi İlkbahar Yaz


TYT COĞRAFYA: YERİN İÇ YAPISI VE İÇ KUVVETLER SADIK UYGUN YAYINLARI


09

Okyanus

SİAL (Silisyum- Alüminyum)

SİMA (Silisyum- Magnezyum)

Yer KabuğuÜst MantoAlt Manto

İç Çekirdek

Dış Çekirdek

SİAL dağlarda kalın, okyanuslarda incedir.

MANTO: Hamurumsu yapıdadır. • Lavlardan (Magma) oluşur.• İç kuvvetlerin kaynağıdır.• Konveksiyonel akımlar oluşturur.

ÇEKİRDEK (NİFE)Demir ve nikelden oluşur. Dış çekirdek sıvı, iç çekirdek ise katıdır.Yer kabuğundan çekirdeğe doğru sıcaklık, ba-sınç ve yoğunluk artar.

LEVHAYer kabuğu birbirinden bağımsız levhalardan oluşur.

A B C Kabuk

Fay Volkanizma

Magma(Lav)3

Konveksiyonel akım

A ile B levhaları çarpışırken,B ile C levhaları uzaklaşır.• Levhaları hareket ettiren konveksiyonel akım-

lar iç kuvvetlerin sebebidir.• Levhaların çarpıştığı yerlerde sıradağlar olu-

şur, deprem artar.• Levhaların uzaklaştığı yerlerde volkanizma ve

okyanus sırtları oluşur.

NOT: Levha sınırları ile fay hatları, depremsellik, volkanizma, termal kay-naklar paralellik gösterir.

1. Orojenez (Dağ Oluşum)Jeosenklinal: Okyanus ve deniz dipleri, tortul birikim alanla-rıdır.Jeosenklinallerde biriken tortullar levha hareketleriyle yan basınçlara uğradıklarında esnekçe kıvrılarak ya da sertçe kırılarak yükselir ve alçalırlar.

a. Kıvrılma b. Kırılma

Kıvrım DağlarıAlpler, Himalayalar, Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları

Kırık DağlarıHorst: Kaz, Madra, Yunt, Aydın, BozdağlarGraben: Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes

2. EpirojenezHamurumsu yapı üzerinde bulunan levhaların ağırlaşınca man-toya doğru çökmesi, hafifleyince yükselmeleridir.

ErozyonErimeÇözünme

Levhalarıhafifletir.

Volkanizma TortulanmaBuzullaşma

Levhalarıağırlaştırır.

YükselenLevha Çöken Levha

Manto(Hamurumsu yapı)

İzostatik denge

• Çukurova’nın, Ergene Ovası’nın çökmesi,• Torosların, Yıldız Dağları’nın yükselmesi,• İskandinavya’nın yükselmesi,• Japonya’nın, Hollanda’nın çökmesidir.Kara çökerse deniz ilerler. → TransgresyonKara yükselirse deniz geriler. → Regresyon

3. VolkanizmaLavların yer kabuğu içinde ya da üstünde katılaşması

Batolit

Volkan Konisi

Krater Gölü

Baca

sı

Volk

an

Dayk

Dayk Sill

Lakolit

Maar Gölü

Yüzey Volkanizması: Koni, maar, krater, lapilli, tüf, volkan bombasıDerinlik Volkanizması: Batolik, Dayk, Sill, LakolitKrater, Kaldera: Volkanik dağların zirvesinde oluşur. Maar (patlama çukuru): Lavların fosil yakıtları patlatmasıyla oluşur.

4. Deprem (Seizma)Volkanik patlama ve levha hareketeri sonucu oluşan salınımve titreşimlerdir.Deprem ölçen alet: SismografDepremin büyüklük ölçeği: Richter

Odak noktası

FayMerkez üssüMerkez üssü: Kırıl-manın olduğu yere en yakın yüzey, dep-remin en çok hisse-dildiği yerdir.Depremler levha sı-nırlarında yaygındır.

Deprem Kuşakları• Pasifik Ateş Çemberi• Atlantik ve Alp Himalaya kuşaklarıTürkiye’de üç büyük fay (KAF, BAF ve DAF) hattı vardır.

KARADENİZ

AKDENİZ

EGE

DEN

İZİ

1. Derece (Çok şiddetli ve yıkıcı depremler)

2. Derece (Şiddetli depremler)

5. Derece (Hafif şiddetli depremler)

4. Derece (Az şiddetli depremler)

3. Derece (Orta şiddetli depremler)

Türkiye’de deprem riski az olan merkezler: Konya, Şanlıurfa, Antalya, Sinop, Yıldız Dağları, Trabzon, Rize’dir.

I. Zaman (Paleozoik)• Taş kömürü oluşmuştur.• Kaledonyen ve Hersinyen

kıvrımları oluşmuştur.• Masif arazilerin zamanıdır.• Tek kıta Pangea zamanıdır.

II. Zaman (Mezozoik)• Pangea çatlayarak ayrılmıştır.• Gür bitkiler, dinazorlar zama-

nıdır.• Tortullanma dönemidir.

III. Zaman (Tersiyer)• Alp - Himalaya kıvrımları oluş-

muştur.• Kayalık ve And Dağları oluş-

muştur.• Atlas Okyanusu oluşmuştur.• Petrol, Linyit, bor, tuz oluş-

muştur.• Anadoluda toptan yükselme

olmuştur.

IV. Zaman (Kuaterner)• Marmara, Ege, Karadeniz

oluşmuştur.• İstanbul ve Çanakkale Bo-

ğazları oluşmuştur.• Buzul çağları yaşanmıştır.• Günümüz iklim ve deniz sevi-

yeleri oluşmuştur.• İnsan yaşamı başlamıştır.

NOT: Anadolu genel anlamda III. ve IV. zamanda oluşmuş olup genç oluşumlu olduğu söylenebilir.Bu nedenle Anadolu’da

• ortalama yükselti fazladır.• fay hatları,• termal kaynaklar• volkanik araziler yaygındır.

NOT: Türkiyedeki masifler; Yıldız Dağlarında, Saruhan - Mente-şe’de, Bitlis, Mardin, Kırşehir ve Kastamonu’da görülür.

JEOLOJİK DEVİRLER

Kuzey Amerika L.

Pasi

fik L

evha

s ı

Pasifik Levhası

Avrasya L.

Antartika Levhası.

Levha sınırı

Anadolu L.

Filipin L.Arap L.

Karayip L.

Afrika L.

Kokos L.

GüneyAmerika L. Hindistan - Avustralya L.

KAYAÇLAR (TAŞLAR)

Püskürük (Volkanik)Kayaçlar

granit, siyenit, diorit, gabro

bazalt, andezit, obsid-yen, trakit, volkan tüfü

İç Püskürük1

kalker, jips, kayatuzu

Kimyasal Tortul1

kiltaşı, kumtaşı, miltaşı, çakıltaşı

Mekanik Tortul2

taş kömürü, linyit, turba, mercan kalkeri, tebeşir

Organik Tortul3

Dış Püskürük2

TortulKayaçlar

Başkalaşım Kayaçları

kalker → mermergranit → gnayskömür → elmaskuvars → kuvarsitkiltaşı → şist




TYT COĞRAFYA: DIŞ KUVVETLER 10Kaynağını Güneş’ten ve Ay’dan alan kuvvetlerdir.

Aşındırıcı kuvvetler:Akarsu, Rüzgâr, Buzul, Dalga, Gelgit, Yer altı sularıA. AKARSU

Akarsu koluYukarı çığır: Kaynak tarafıAşağı çığır: Ağız tarafı

Ağız (Denize yada göle dökülüyor)

Havza: Su toplama alanı• Açık →Denize ulaşan• Kapalı → Göle ulaşan

Kaynak (Akarsuyun doğduğu yer)

KaynakKaynak Kaynak

Açıkhavza

Kapalıhavza

DenizGöl

AğızAğız Su b

ölüm

ü çi

zgis

i

Debi (Akım): Akarsuyun taşıdığı su miktarı

• yağış• kar va buz• göl suları• büyük havza• geçirimsiz kayaçlar• eğimli arazi

Deb

iye

artı

etki

si • sızma• buharlaşma• küçük havza• geçirimli kayaçlar• düz arazi

Debiye eksi etkisi

Rejim: Debideki yıllık değişim


100

200

M3/s

Düzenli RejimO Ş M N M H T A E E K A

100

200

M3/s

Düzensiz Rejim

NOT: Debiyi en çok etkileyen, akarsuyun havzasındaki yağış rejimidir.Akarsu Aşındırması• Akarsu, yatağını derine, yana ve geriye aşındırır.• Eğimli arazide derine, düz arazide yana aşındırma etkin-

dir.• Aşındırma en son deniz seviyesine kadar olabilir.

123

45

Taban seviyesi

Göl

DenizDenge profili

Denge profili Denge profiline ulaşan akarsuyun akış hızı azalmış, yatağın-daki pürüzler ortadan kalkmıştır.

Akarsu Aşınım Şekilleri1. Vadi: Akarsu Yatağı

a. Çentik Vadi: şeklindeb. Kanyon vadi: şeklindec. Asimetrik Vadi: profilinded. Tabanlı Vadi:e. Boğaz Vadi: Dağ sırtını yaran vadi

2. Peneplen (Yontukdüz)Akarsuların deniz seviyesine getirdiği düzlük

3. Kırgıbayır (Badlans)Akarsularca parçalanmış yamaçlar

4. Dev KazanıŞelale tabanı

5. Peri BacasıVolkanik arazide sellerin yaptığı külah

6. PlatoAkarsularca yarılmış düzlük

7. TaraçaVadideki alüvyonların aşındırılmasıyla oluşan basamak

8. MenderesArazinin yana aşındırılmasıyla oluşan büklüm

Akarsu Birikim ŞekilleriEğimin azaldığı yerlerde birikim olur.1. Birikinti konisi → Dağ eteklerinde2. Birikinti yelpazesi → Dağ eteklerinde3. Dağ eteği ovası → Dağ eteklerinde4. Delta ovası → Akarsu ağızlarında5. Dağ içi ovası → Az eğimli dağ içlerinde6. Irmak adası → Kum yığını

Akım azMil

Kum

Taş

Akım normal

Akım fazla

Türkiye’de Akarsu Genel Özellikleri• Debisi az• Akış hızı fazla• Denge profili almamış• Dar ve derin vadili• Boyu kısa• Hidrolik potansiyel yüksek• Ulaşıma elverişsiz

B. YER ALTI SULARI - KARSTİK ŞEKİLLERKalker, jips, kaya tuzu, karstik kayaçlar: Akdeniz Bölgesi’ndeTaşeli ve Teke platolarında yaygınJİPS (Alçı): Ankara, Çankırı, Sivas çevresiKarstik arazi: Kalkerli, Jipsli arazi

Karstik Aşınım Şekilleri1. Lapya: En küçük aşınım, oyuntu2. Dolin: Lapyaların birleşmesi3. Uvala: Dolinlerin birleşmesi4. Polye: Karstik arazide oluşan ova

5. Mağara: Yer altı boşluğu6. Obruk: Mağara tavanının çökmesiyle oluşan doğal kuyu7. Düden: Su yutan kuyu8. Körvadi: Düdenle biten vadi

Karstik Birikim Şekilleri1. Traverten: Eğimli yamaçta kalker birikimi2. Sarkıt: Mağara tavanından sarkan3. Dikit: Mağara tabanında biriken4. Sütün: Birleşmiş sarkıt ve dikit

E. DALGALARSürekli rüzgârların etkisiyle oluşur.Dalga Aşınım Şekilleri1. Falez (Yalıyar): Kıyıdaki dik yamaç2. Doğal köprü: Kıyı gerilerken oluşur.

Dalga Birikim Şekilleri1. Kumsal: Kum yığını2. Lagün: Denizden kopan koy3. Kıyı seti: Kıyıya paralel kum yığını4. Kıyı oku: Denize doğru kum birikintisi5. Tombolo: Saplı ada

Kıyı Tipleri1. Enine kıyı: Dağlar kıyıya dik (Ege kıyıları)2. Boyuna kıyı: Dağlar kıyıya paralel (Akdeniz, Karadeniz)3. Ria tipi kıyı: Dağlar kıyıya paralel (İstanbul, Çanakkale

Boğazı)4. Dalmaçya tipi kıyı: Sular altında kalmış kıyıya paralel dağ

sıraları (Antalya - Kaş)5. Limanlı kıyı: Sular altında kalmış akarsu ağızları (Dinyes-

ter, Dinyeper)6. Fiyort ve skyer tipi kıyı: Sular altında kalmış buzul şekilleri

(Türkiye’de yok)7. Haliçli Kıyı: Akarsu ağızlarında gelgitle oluşan kıyı

C. BUZULLAR

Dağ buzulu (Kalıcı karlar zamanla buzullaşır)Örtü buzulu (Kutup bölgelerinde)

Buzul Aşınım Şekilleri1. Hörgüç kaya: Deve hörgücüne benzer2. Sirk çukuru: Sığ çukur3. Buzul vadisi: U profilinde vadi (tekne)

Buzul Birikim Şekilleri1. Moren: Buzulların biriktirdiği yığıntı2. Drumlin: Balina sırtını andıran moren tepeleri3. Sander Ovası: Buzul sularındaki alüvyonların birikimi

NOT: Türkiye’de etkisi en az olan kuvvet buzullardır.NOT: Türkiye’de buzul çağında kalıcı karlar 1500 m’lerde günümüzde 3000 m’de etkilidir.

D. RÜZGÂRLAR

Çöllerde, bitki örtüsünün cılız, mekanik çözülmenin fazla ol-duğu yerlerde etkilidir.

Rüzgâr Aşınım Şekilleri1. Mantar Kaya: Çöllerde altı oyulan kaya2. Şahin tepe: Farklı derecede aşınan tortul3. Tafoni: Kaya yamaçlarında oyuntu4. Yardang: Çöllerde oluşan oluk

Rüzgâr Birikim Şekilleri1. Barkan: Hilal şekilli kum yığınları2. Lös: Çöl çevrelerinde ince toprak3. Kumul: Kum tepeleri

Rüzgârlar Türkiye’de Konya-Karapınar ve Güney Doğu Anadolu’da etkilidir.




TYT COĞRAFYA: SU VARLIĞI 11DÜNYADAKİ SUYUN DAĞILIŞI

Tuzlu su %97

Tatlı su %3

% 61% 39

% 19% 81

Su Kara

GÖLLER

Yapay Göller (baraj)

Tektonik

HazarViktorya

LûtAral

BaykalNyassa

KarstikVolkanik(Kratere maar)

NemrutIssık

OhriİşkodraPrespa

SüperiorHuron

MichiganOntorio

Kıyı set

Heyelan set

Moren set

Volkanik set

Buzul(Kanada -

ABD sınırı)Set Gölleri

Doğal Göller

Türkiye’nin Gölleri

Tektonik: Tuz, Sapanca, İznik, Ulubat, Manyas

Volkanik: Nemrut, Meke Tuzlası, Acıgöl, Gölcük

Karstik: Salda, Avlan, Kestel, Kızören

Buzul: Aynalı, Kilimli, Karagöl

Karma: Van, Eğridir, Kovada

Volkanik set

Çıldır, Nazik, Erçek, Haçlı

Kıyı set

B. Çekmece, K. ÇekmeceTerkos, Ölüdeniz

Alüvyal set

Eymür, Moğan, Bafa, Marmara, Uzungöl

Heyelan setAbant, Sera, Tortum, Yedi göller

SET GÖLLERİ

Ergene

Bakırçay

Gediz

B. MenderesK. Menderes

Sakarya

Göksu

FıratAksu

AsiCeyhan

Seyh

an Dicle

KuraÇoruhYeşilırmak

Kızılırmak

Fily

os

Türkiyenin Akarsuları

Missisip

pi

Amazon

NijerNil

Kongo

Ren

Ovi

Yenisey

Lena

Sarınehir

Gökırmak

Ganj

Indus

Atla

s O

ky. (

Atla

ntik

)MeksikaK.

KarayipD.

Baltık D.Kuzey Buz D.

Manş D.Basra K.

Kızıl denizGirneKörfezi

HintOky.

Bengal K.

Japo

n D

.Pa

sifik

O.

Kaynak

Akarsu

Geçirimli tabaka

Geçirimsiz tabaka

Yeraltı suyu

Geçirimsiz tabaka

Kaynak

Yer altı suyu

Geçirimli tabakaGeçirimli tabaka

Geçirimsiz tabakaGeçirimsiz tabaka

Kalkertabakalar

Yer altısuyu

Kaynak

Geçirimsiz tabaka

Geçirimli tabaka

Yer altı suyu

Fay

Fay kaynağı

Dağ ve vadi yamaçlarında iklimden etkilenir. Sondaj kuyuları. Suları basınçlı, iklimden etki-lenir. Fışkırarak çıkarlar.

Karstik arazilerde iklimden etkilenir. Suları bol kireçlidir.

Suları fay hattı boyunca derinlerden gelir. İklim-den etkilenmez, mineralce zengin sulardır.

Lavların etkisiyle buhar hâlinde fışkırarak yer-yüzüne çıkar. Türkiye’de bulunmamaktadır.

KAYNAKLAR

Karstik Kaynak Fay Kaynağı (Kaplıca - Ilıca) Gayzer KaynağıArtezyen KaynakYamaç Kaynağı




TYT COĞRAFYA: TOPRAKLAR VE BİTKİLER

TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİa. Fiziksel Çözülme: Kayaçların fiziksel olarak parçalanma-

sıdır. Sıcaklık farkının fazla olduğu yerlerde ve buzullarçevresinde etkilidir.

b. Kimyasal Çözülme: Kayaçların kimyasal yapılarında olu-şan değişimdir. Nemli ve yağışlı yerlerde etkilidir.

Kimyasal çözülmenin Türkiye’deki dağılışı

Fazla Orta derece Az

Kimyasal çözülmenin Dünya’daki dağılışı

Fazla Orta derece Az

Toprak katmanları (horizon)

Yıkanma katı, humus birikimiA

Birikme katı (tuz ve kireç)B

Parçalanmış ana kayaC

Ana kayaD

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler• Ana kaya• İklim• Yer şekilleri• Organizma• Zaman

Vertisol Kahverengi orman Çernezyom

Kestane renkli step Regosol

Terra RossaAlüvyal

Vertisol

TOPRAK TİPLERİ

Azonal (Taşınmış)

Dış kuvvetler etkilidir. Horizonsuzdur. Verimli topraklardır.

Zonal (Yerli)

İklim etkilidir. Horizonlar belirgin (A-B-C) bazıları verimlidir.

İntrazonal

Ana kaya etkilidir. Horizonlaşma belirgin değildir.

Akarsu

Rüzgâr → Lös

Buzul → Moren

1

2

3

Regosol4

Akarsuların taşıdığı kumlar ve kum boyutundaki volkanik ma-teryaller üzerinde oluşur.

Litosol5

Çakıllı, taşlı toprak

Alüvyal Kolüvyal

Delta ovaların-da vadilerde

Dağ etekle-rinde

1

2

3

4

5

6

Ekvatoral iklim - Laterit

• Yıkanmış, tuz ve kireç az• Kırmızı renkli, verimsiz.• Amazon, Kongo Havzasında

Çöl iklimi - Çöl toprakları

• Yıkanma az, tuzlu ve kireçli• Açık renkli humusça fakir.

Akdeniz iklimi - Terra Rosa

• Kalkerli arazide gelişmiş• Kırmızı renkli kireçli• Verimi düşük

Okyanusal iklim - Kahverengi orman toprakları

7

• Ilıman kuşak geniş yapraklıağaçlar altında

• Humusça zengin, verimli

Yarı nemli sert karasal İklim - (Çernezyom)

8

• Çayırlar altında, koyu renkli• Humusça zengin, çok verimli

Karasal iklim - Podzol

• İğne yapraklı ormanlar altında• Kül renginde, humusça fakir• Sibirya’da, Kanada’da yaygın

Step iklimi - Step toprakları

• Bozkırlar altında• Tuzlu ve kireçli, verimi az

Tundra - Tundra toprakları

Genelde donmuş olup yazın bataklığa dönüşürler. Tarıma uy-gun değil.

Halomorfik → Tuz etkisinde

Hidromorfik → Su etkisinde

Kalsimorfik → Kireç etkisinde

1

3

2

Kuruyan göl tabanlarında

Bataklık, sazlık toprakları

Vertisol (Dö-nen toprak) Rendzina

Killi toprak ara-zide görülür.

Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşur.

BİTKİ

OdunsuOtsu

Savan, StepTundra, Kaktüs

AğaçlarOrmanlar

ORMANLAR

İğne YapraklılarGeniş Yapraklılar

Yağmur Ormanları, Muson, Mangrow, Kayın, Kestane, Gürgen, Meşe

Tayga OrmanlarıBoreal OrmanlarıÇam türleri, Ladin

Sedir, Ardıç, Göknar

ÇALI

Maki

Zeytin, Defne Sandal, Mersin

Garig

Funda, ManolyaLavanta

Psodömaki

Fındık, ŞimşirOrmangülü

Relikt bitki: Buzul çağı öncesine ait türlerdir.Endemik bitki: Yalnızca bir bölgede yetişebilen

bitkilerdir.• Sığla ağacı, Kazdağı, göknarı,

Kasnak meşesi, Datça hurma-sı, İspir meşesi, Istıranca me-şesi endemik türleridir.

Step (Bozkır): Geven, kuzukulağı, madımak, gelincik, üzerlik otu.

Antropojen step: Ormanların tahribiyle oluşan step. İç Anadolu’da, Doğu Ana-dolu’da görülür.

Maki: Kızıl çamların tahribiyle oluşur.Garig: Makilerin tahribiyle oluşur.Psodömaki: Karadeniz Bölgesi’nde ormanla-

rın tahribiyle oluşur. Örnek: Fın-dık

Ihlamur

Kayın - Gürgen - Ladin

Antropojenbozkır

Gar

ig

Fıstıkçam Kızılçam

Mak

i

Gar

igM

aki Meşe

Psödömaki


TYT COĞRAFYA: NÜFUS VE YERLEŞME 13SADIK UYGUN YAYINLARI


Nüfus Bilimi (Demografi):• Nüfussayımlarınınamacı toplamnüfusu,nüfusyoğun-luğunu,nüfusunyaş,cinsiyet,ekonomikvesosyalözel-liklerini,kırvekentnüfusunu,nüfusartışhızınıtespitet-mektir.

• İlkmodernnüfussayımıİskandinavülkelerindeveKana-da’da(1700’lüyıllar)yapılmıştır.

NüfusuEtkileyenFaktörler• Doğumlar,ölümler,savaşlardoğalafetler,nüfuspolitika-ları,şehirleşme,kadınlarınişhayatınagirmesi,eğitim.

• Nüfusunyaşgruplarınadağılımı0–15 → genççocuk(bağımlı)15–65 →olgun(üretici)65üstü →yaşlı(bağımlı)

• OrtancaYaş:Nüfusuoluşturankişilerinküçüktenbüyüğedoğrusıralanmasındaortadakikişininyaşı

NüfusÖzellikleri GelişmişÜlke

AzGelişmişÜlke

Doğumoranı Az Fazla

Ortalamayaşamsüresi Uzun Kısa

Şehirlinüfusoranı Fazla Az

Gençnüfusoranı Az Fazla

Yaşlınüfusoranı Fazla Az

Ortancayaş Yüksek Düşük

Tarımdaçalışannüfusoranı Az Fazla

Nüfusartışhızı Düşük Yüksek

Dünya’daNüfusunYoğunlaştığıAlanlar:Avrupa, Kuzey Amerika Kıtası’nın doğu ve batı kıyıları,DoğuveGüneyDoğuAsya

Dünya’daNüfusunSeyrekOlduğuAlanlar:AmazonveKongoHavzaları,karaiçleri,çöller,dağlıkalan-lar,sıkormanlar,soğukbölgeler

AritmetikNüfusYoğunluğu:ToplamnüfusYüzölçümü

TarımsalNüfusYoğunluğu: KırnüfusuTarımalanı

FizyolojikNüfusYoğunluğu: ToplamnüfusTarımalanı

NOT: Nüfusyoğunluklarıbirülkeningelişmişlikseviyesiileilgilibilgivermez.

NüfusunDağılışınıEtkileyenFaktörler:• İklim,sukaynakları,yerşekilleri• İşimkanları,verimliarazi• Yeraltıkaynakları,sanayi,• Turizm,dinînedenler,ticaretNüfusPiramitleri

• Doğumveölümoranıfazla• Gençnüfusoranıfazla• Yaşlıoranıaz• Ortalamayaşamkısa• Ortancayaşdüşük

• Tabanın daha da genişle-mesi bebek ölümlerinin sonyıllarda azalmasından dola-yıdır.

• Doğumveölümoranıdüşük• Ortalamayaşamuzun• Gençnüfusoranıaz• Yaşlınüfusoranıfazla• Ortancayaşyüksek

• Sonyıllardadoğumoranıart-tığı için tabanı genişleyerekarı kovanı özelliğini kaybet-miştir.

• Doğum ve ölüm oranı azal-maktadır.

• Yaşlı nüfus ve ortanca yaşartmaktadır.

• Doğumoranıdüştüğüiçinta-bandaralmaktadır.

8 6 4 2 0 2 4 6 8

60

80

Gelişmemiş (Bangledeş) (1)

Düzgün üçgen

8 6 4 2 0 2 4 6 8

60

15

Gelişmekte olan (Türkiye) (5)

Tabanıdar alan

8 6 4 2 0 2 4 6 8Gelişmemiş (Yemen) (2)

Üçgen 60

15

8 6 4 2 0 2 4 6

Gelişmiş (Norveç) (4)

Arı kovanı 60

15

8 6 4 2 0 2 4 6

Gelişmiş (ABD, Kanada) (4)

Çan 60

15

Türkiye’ninNüfusÖzellikleri

Toplamnüfus:79milyonKadınnüfusoranı:%49,8Erkeknüfusoranı:%50,2Yıllıknüfusartışhızı:%0,135Kentnüfusoranı:%92,3Erkeklerdeortancayaş:%30,8Kadınlardaortancayaş:32Nüfusyoğunluğu:104Ortalamayaşamsüresi:76Okuryazarolmayanoranı:%5Üniversitemezunuoranı:%11Tarım(%24)Sanayi(%26)Hizmet(%51)

10

20

30

40

50

60

70

80

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1927

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

2008

2014

Nüf

us (M

ilyon

kiş

i)

13,616,217.8

18,820,9 24,1

27,831,4

35,640,3

44,7

50,756,5

67,8

71,577,6

1927 – 2014 Yılları ArasındaTürkiyenin Nüfus Miktarı ve Nüfus Artış Hızı

1940-1945 arası II. Dünya savaşı nüfus artış hızını düşür-müştür.Sonyıllardanüfusartışhızıdüşmektedir.NOT: Nüfusartışhızınındüşmesinüfusunazalmasıanlamınagelmez.NOT:Türkiye’detoplamnüfusvekentoranısürekliartmıştır.

0-14yaşgrubu:%2415-64yaşgrubu:%6865yaşüstü

• Sonyıllardadoğumoranıazalmaktadır.

• Yaşlı nüfus oranı artmak-tadır.

• Kadınlarda ortalama ya-şamsüresidahauzundur.

• Çalışabilecek yaşta nüfu-sufazladır.

44 22 0

90+85-8980-8475-7970-7465-6955-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2920-2415-1910-14

5-90-4

NÜFUS PİRAMİDİERKEK KADIN

FonksiyonaGöreKentlerTarımKenti→Konya,Edirne,BayburtSanayiKenti→İstanbul,İzmit,KarabükİdariKent→ AnkaraLimanKenti→ Mersin,İzmir,İzmitTicaretKenti→ İstanbul,İzmirMadenKenti→ Batman,ZonguldakTarım-Sanayi→ İzmir,Adana,BursaTurizmKenti→ Antalya,ÇeşmeAskerîKent→Eğirdir,Foça,SarıkamışNüfusyoğunluğu→enfazlaMarmaraNüfusyoğunluğu→enazDoğuAnadoluKırnüfusoranıenfazlaKaradenizKırnüfusoranıenazMarmara

Karadeniz’deDağınık

TopluİçveGüneydoğuAnadolu Mahalle

DivanMezraÇiftlik

SürekliY.YaylaObaDamKom Ağıl

GeçiciY.

Çizgisel(Yolboyu)Dairesel

Kıyıboyunca

YerleşmeDokusu YerleşmeŞekli

Süreklilik

KIRYERLEŞMESİ

NOT: Yerleşmelerintopluyadadağınıkolmasınısukaynaklarıveengebeliaraziyapısıbelirlemiştir.Mahalle→ BatıKaradeniz’de30-40haneDivan→ 3-4mahalleninbirleşmesiMezra→ DoğuAnadolu’dayaygınÇiftlik→ TarımarazilerigenişYayla→ EnyaygınolanOba→ Yörükkültürü,kılçadırDam → Gökçeada,Bozcaada’dagörülür.Kom→ Taşmesken,DoğuAnadolu,BüyükbaşhayvancılıkAğıl→Küçükbaşhayvancılık,çitNOT:KırsalbölgelerdeyapımalzemesiolarakKaradeniz’deah-şap,İçAnadoludakerpiç,Akdeniz’detaşdahayoğunkullanılır.


TYT COĞRAFYA: HARİTALAR 14SADIK UYGUN YAYINLARI


Kayalık

And

Atlas

Alp

İskandinav

Urallar

Kaf

kas

ZagrosHimalaya

Tanrı

Klim

anja

ro

DAĞLIK BÖLGELER

Arizona

Atakama

SahraArabistan

ÇÖL BÖLGELERİ

Namib Kalahari

KızılkumTaklamakan

GobiKarakum

Tar

Büyük Victoria

SimpsonBüyük Kum

Gibson

YARIMADA - HAVZA ve PLATOLAR

Plato

YarımadaHavza

Grönland

LabradorAlaska

Florida

Kolarado

Amazon

Patagonya

Ümit Burnu

Kongo

ArabistanHindistan

Dekkan

Sibiryaİskandinavya

İberya

KaliforniaTibet

Kanal

KANALLAR - BOĞAZLAR

Bering B. Bering B.Kiel K.

Bogaz

Süveyş K.İstanbul B.

Dover B.

Korint K.

Malakka B.

Cebelitarık B.

Babülmendeb B.

Hürmüz B.

Macellan B.

YOĞUN NÜFUSLU BÖLGELER DÜNYA LEVHALARI

Kuzey Amerika L.

Pasi

fik L

evha

sı

Pasifik Levhası

Avrasya L.

Hindistan - Avustralya L.

Antartika Levhası.

Levha sınırı

Anadolu L.

Filipin L.Arap L.

Karayip L.

Afrika L.

Kokos L.

GüneyAmerika L.

İKLİM BÖLGELERİ HARİTASI

İklim Çeşitleri

KarasalAkdenizEkvatoralOkyanusalMusonÇölTundraSavanKutup

OKYANUSLAR - DENİZLER - KÖRFEZLER

Büyük Okyanus(Pasifik)

Büyük Okyanus(Pasifik)

Kuzey Buz Denizi

Baltık D.

AtlasOkyanusu

HintOkyanusu

Aden K.

Umman D.Basra K.

Hazar D.

Bengal D.Karayip D.

Meksika K.

Manş D.

Kızıldeniz.Akdeniz.

Hudson K.

Adriyatik D.

Panama K.

TYT COĞRAFYA

Documents