Typografia i grafika

050 TYPOGRAFIA

Prof. dr hab. Marek Wisła

Podstawowe elementy typografii

• Pismo to zestaw liter, cyfr i innych znaków

(interpunkcyjnych, specjalnych) o wspólnych cechach

typograficznych.

• Podstawowym elementem składowym pisma jest

czcionka.

• Krój pisma to charakterystyczny wygląd pisma

o wspólnych cechach graficznych. Nazwa określająca krój

pisma jest wspólna dla różnych rozmiarów czcionek

i stylów pisma, np. Courier, Helvetica, Times.

• Font – dawniej pełny komplet znaków drukarskich

danego kroju pisma w jednej wielkości, np. Times New

Roman 10 pt; obecnie – font i kroj pisma są synonimami.

Podstawowe elementy typografii

• Styl pisma to odmiana tego samego kroju pisma o

zmienionych niektórych

• cechach znaków, jak grubość i pochylenie.

• Podstawowe style pisma, używane podczas edycji to

czcionki:

• normalne (regularne)

• pogrubione (bold)

• pochylone, kursywa (italic)

• pogrubiona kursywa (bold italic).

Klasyfikacja krojów pisma

• Pismo humanistyczne (Century Schoolbook)

• Antykwa renesansowa (Garamond)

• Antykwa renesansowa (Palatino Linotype)

• Antykwa barokowa (Times New Roman)

• Antykwa barokowa (Bookman)

• Antykwa klasycystyczna (Bodini MT)

• Antykwa z szeryfami belkowymi (Rockwell)

• Antykwa bez szeryfów (Arial)

• Antykwa bez szeryfów (Tahoma)

• Kroje pisma wzorowane na piśmie ręcznym (Bazgroły)

• PISMO ORNAMENTOWE LUB OZDOBNE

(CASTELLAR)

Klasyfikacja czcionek

• Czcionki możemy podzielić według kilku kryteriów:

• czcionki proporcjonalne (np. Arial), gdy szerokość

znaków jest różna (np. inna dla i, j, k, l, inna dla w, m, u,

o)

• czcionki o stałej szerokości znaków (np.

Courier)

• czcionki szeryfowe (serif)

• czcionki bezszeryfowe (sans serif)

Szeryfy (Serif)

Szeryfy to krótkie,

poprzeczne lub ukośne

zakończenia kresek

tworzących rysunek

znaku:

• klinowe, w kształcie

trójkątów;

• belkowe, w kształcie

prostokątów;

• kreskowe, w kształcie

cienkich kresek

silnie skontrastowanych

z kreską główną lub

skrytych, tworzących

nieznaczne poszerzenia

zakończeń kresek znaku.

Linie pisma

• Linie pisma to teoretyczne, poziome linie proste wyznaczające granice rysunku liter: • dolna linia pisma, pokrywa się z dolną krawędzią rysunku małych liter

z wydłużeniami dolnymi, np. p, q, y,

• podstawowa linia pisma, pokrywa się z dolną krawędzią rysunku wielkich i małych liter bez wydłużeń dolnych, np. M, m, h, x,

• średnia linia pisma, pokrywa się z górną krawędzią rysunku małych liter bez wydłużeń górnych, np. m, x, z, y,

• górna linia pisma, pokrywa się z górną krawędzią rysunku wielkich i małych liter z wydłużeniami górnymi, np. A, H, K, h, b, d,

• linia wydłużeń górnych, pokrywa się z górną krawędzią rysunku litery k,

• linia akcentów wersalikowych, pokrywa się z górną krawędzią akcentów wielkich liter, np. Ń, Ś, Ć, Ż, Ź.

• W rozumieniu potocznym termin „linia pisma” oznacza najczęściej podstawową linię pisma.

Linie pisma

Stopień pisma

• Stopień pisma to wysokość między górną i dolną linią

pisma, a wg innej definicji pomiędzy dolną linią takich liter

jak: g, q, p i górną linią wielkich liter akcentowanych,

takich jak: Ć, Ń, Ś.

• Stopień pisma to wysokość, w ramach której

przewidziano miejsce dla wszystkich znaków z danego

zestawu znaków czcionki.

• Stopień pisma określamy w punktach typograficznych.

Stopnie pisma

Rodzaje liter

• Litery:

• minuskuły (litery podrzędne, tekstowe), obrazy małych liter

alfabetuaąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuwvxyzżź

• MAJUSKUŁY (litery wersalikowe, wersaliki), obrazy wielkich liter

alfabetu

AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPQRSŚTUWVXYZŻŹ

• Kapitaliki (litery kapitalikowe, mediskuły), obrazy liter o kształcie

wersalików i wielkości liter danego kroju i stopnia pisma

aAbBcCdDeEfFgGhHiIjJkKlLmM

nNoOpPqQrRsStTuUwWvVxXyYzZ

Rodzaje cyfr

• Cyfry:

• cyfry zwykłe

0123456789

• cyfry nautyczne (mediewalowe)

0123456789 0123456789 0123456789

Rodzaj składu

• Skład justowany (blokowy):

• najbardziej klasyczny,

• wiersze mają jednakową szerokość, kosztem zróżnicowania szerokości

odstępów między wyrazami,

• kształt kolumny czy łamu sprawia wrażenie uporządkowanego, ale mogą

pojawiać się białe pola, tzw. ścieżki – należy zwrócić uwagę na zbyt duże

odstępy międzywyrazowe i przeniesienia.

• Skład niejustowany z lewym marginesem wyrównanym:

• popularny skład, zwany też chorągiewką,

• poszarpany prawy margines ale stałe światło międzywyrazowe,

• w tego rodzaju składu nie powinno stosować się przeniesień,

• uznawany jest za mniej estetyczny, mniej schludny niż skład blokowy,

• stosuje się w nagłówkach, spisach treści, podpisach pod ilustracjami,

bibliografiach.

Rodzaje składu

• Skład niejustowany z prawym marginesem

wyrównanym:

• poszarpany lewy margines,

• trudno czytelny,

• powinien być stosowany tylko do krótkich tekstów.

• Skład osiowany (centrowany):

• stosowany w krótkich tekstach o uroczystym charakterze

(zaproszenia, dyplomy, certyfikaty), tekstach tytułowych, podpisach

pod ilustracjami.

Zasady

• Dla dłuższych tekstów należy wybierać kroje pism w odmianie

normalnej (regular, book), których minuskuły charakteryzują się dużą

wysokością „x”, stosunkowo krótkimi wydłużeniami dolnymi i górnymi

oraz dużą puncą (światłem wewnątrz litery).

• Ze względu na mechanizmy rozpoznawania słów, w tekście ciągłym

należy stosować minuskuły a nie majuskuły (wersaliki).

Zasady

• Optymalne

parametry: czcionka

o wysokości 9-11 pt,

2 pt interlinia,

szerokość wiersza

18-30 pica (76-126

mm).

• Im dłuższy wiersz

tekstu, tym większa

powinna być

interlinia

oddzielająca

poszczególne

wiersze.

Zasady

• Czytelność tekstu zostaje znacznie obniżona w przypadku

zastosowania tak zwanego składu w kontrze lub użycia dla czcionki

koloru innego niż czerń.

• Prędkość czytania spada

o 10% w przypadku tekstu

białego na czarnym tle.

• W przypadku kontry

należy unikać pisma

szeryfowego w

odmianach jasnych

i normalnych, a w zamian

stosować półgrube

lub pisma bezszeryfowe.

LaTex

• LaTeX (Leslie Lamport TeX) − oprogramowanie do zautomatyzowanego składu tekstu, a także związany z nim język znaczników, służący do formatowania dokumentów tekstowych i tekstowo-graficznych (na przykład: broszur, artykułów, książek, plakatów, prezentacji, a nawet stron HTML).

• W istocie LaTeX nie jest samodzielnym środowiskiem programistycznym. Jest to jedynie zestaw makr stanowiących nadbudowę dla systemu składu TeX, automatyzujących wiele czynności związanych z procesem poprawnego składania tekstu. Jednakowoż, ze względu na dużą popularność LaTeX-a (w porównaniu z czystym TeX-em) nazwy te bywają używane zamiennie.

Zasady działania LaTex-a

• Tworzenie tekstu w LaTeX-u opiera się na zasadzie

WYSIWYM (What You See Is What You Mean - To co

widzisz jest tym, o czym myślisz). Od zasady WYSIWYG

odróżnia go to, że autor tekstu określa jedynie logiczną

strukturę dokumentu (tzn. zaznacza, gdzie zaczyna się

rozdział, co jest przypisem itp.), natomiast samym

graficznym "ułożeniem" tekstu na stronie zajmuje się TeX,

zwalniając tym samym użytkownika z tego zadania.

• LaTeX zajmuje się również odpowiednim

rozmieszczeniem i sformatowaniem wzorów

matematycznych, rysunków i diagramów, zwalniając

użytkownika ze żmudnej pracy związanej z integracją tych

elementów z właściwym tekstem.

Zasady działania LaTex-a

• W sposób automatyczny tworzone są: • spisy treści, ilustracji oraz tabel,

• numerowanie i referencje do rozdziałów i podrozdziałów,

• numerowanie i referencje elementów takich jak wzory i rysunki,

• skorowidze,

• bibliografia.

• Dokument LaTeX-owy zawiera de facto kod źródłowy właściwego dokumentu, którego uzyskanie wymaga przeprowadzenia procesu kompilacji. W jej wyniku powstaje plik wynikowy w formacie DVI, specyficzny tylko dla środowiska TeX.

• Plik DVI można następnie przetworzyć na jeden z popularnych formatów, takich jak PostScript, PDF lub HTML.

Przykład dokumentu LaTex

\documentclass[11pt,a4paper]{article}

\usepackage{polski}

\usepackage[latin2]{inputenc}

\title{\LaTeX}

\author{Jan Wikipedysta}

\date{}

\begin{document}

\maketitle

\begin{abstract}

Kilka zasad składu tekstu w~systemie \LaTeX.

\end{abstract}

% pierwsza sekcja

\section{Tekst}\label{sec:tekst}

\LaTeX\ ułatwia autorowi tekstu zarządzanie

numerowaniem sekcji, wypunktowaniami oraz

odwołaniami do tabel, rysunków i~innych

elementów. W~łatwy sposób możemy się

odwołać do wzoru \ref{eqn:wzor1}.

% druga sekcja

\section{Matematyka}\label{sec:matematy

ka}

Poniższy wzór prezentuje możliwości

\LaTeX\ w~zakresie składu formuł

matematycznych. Wzory są numerowane

automatycznie, podobnie jak inne

elementy

\begin{equation}

E = mc^2,

\label{eqn:wzor1}

\end{equation}

gdzie

\begin{equation}

m = \frac{m_0}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}.

\end{equation}

\end{document}

http://pl.wikipedia.org/wiki/LaTeX

Procesor tekstu • Procesor tekstu - zaawansowany edytor tekstowy umożliwiający

oprócz edycji czystej zawartości tekstowej, także formatowanie

tekstu, czyli:

• nadanie mu odpowiedniej szaty typograficznej (np. stosowanie

krojów pisma, ustalanie łamów, regulacja świateł itd.),

• stosowanie różnych kolorów,

• łączenie tekstu z grafiką,

• określenie formatu papieru, na którym dany dokument ma być

wydrukowany.

• Edycja odbywa się w trybie WYSIWYG - What You See Is What You

Get (czyli na ekranie monitora prezentowane są efekty

wprowadzanych zmian wyglądu, i jednocześnie jest to wygląd

dokumentu taki sam, jak po wydrukowaniu).

Edytor tekstu

• W przeciwieństwie do edytorów tekstowych, które

zapisują samą treść tekstową oraz najprostsze informacje

dodatkowe (np. znak końca wiersza, lub końca strony),

pliki zapisane przez procesor tekstu muszą zawierać

także informacje o sposobie jego wyświetlania i wyglądzie

postaci wydrukowanej, co powoduje, że są znacznie

większe oraz zdecydowanie bardziej skomplikowane

wewnętrznie.

Procesory tekstów

• Ze względu na praktycznie całkowity zanik programów

realizujących jedynie edycję tekstów bez możliwości ich

formatowania, często pojęć "edytor tekstu" i "procesor

tekstu" używa się zamiennie (mając na myśli to drugie).

• Procesory tekstów to: Microsoft Word (będący częścią

pakietu MS Office), Writer (będący częścią pakietu

OpenOffice i LibreOffice), WordPerfect (będący częścią

pakietu WordPerfect Office).

Arkusze kalkulacyjne

• Arkusz kalkulacyjny to program komputerowy przedstawiający dane, głównie

liczbowe, w postaci zestawu dużych tabel dwuwymiarowych, pozwalający na

automatyczną obróbkę tych danych oraz na prezentację ich w różny sposób.

Popularny program stosowany w księgowości oraz w biurze.

• Najważniejszym narzędziem arkusza kalkulacyjnego są funkcje

(matematyczne, statystyczne, daty i czasu, finansowe, bazodanowe,

logiczne), za pomocą których wprowadzone do arkusza dane są

automatycznie przetwarzane. Możliwe jest także tworzenie różnego rodzaju

symulacji.

• Za pomocą arkusza kalkulacyjnego można także wizualizować dane,

prezentując je w postaci wykresów (kolumnowych, słupkowych, kołowych,

liniowych, warstwowych itd.), które pozwalają łatwiej zorientować się we

wzajemnych zależnościach i tendencjach.

• W zaawansowanych arkuszach kalkulacyjnych dostępne są również języki

makropoleceń i języki programowania, przetwarzanie danych.

Arkusze kalkulacyjne

• W środowisku Windows najbardziej znanym arkuszem

kalkulacyjnym jest Microsoft Excel z pakietu Microsoft

Office.

• Do najbardziej zaawansowanych produktów tej kategorii

można także zaliczyć arkusze w pakietach biurowych

WordPerfect Office (Quattro Pro) i OpenOffice.org

(OpenOffice.org Calc).

GRAFIKA – OBRAZ

NIERUCHOMY

Zapis obrazów

• Formy obrazów: odbitki fotograficzne, przeźrocza, obrazy malarskie,

odręczne rysunki, grafiki, mapy, schematy (np. techniczne), ilustracje

itp.

• Obrazy mogą być czarno-białe, z odcieniami szarości, kolorowe.

• Mogą być bardzo złożone (np. fotografie), zawierać zamknięte

kontury wypełnione jednym kolorem i być bardzo proste (zaledwie

kilka kresek).

• Cechą charakterystyczną obrazów analogowych jest występowanie

wielu kolorów oraz tonalność, czyli występowanie tego samego koloru

w różnych nasyceniach i jasnościach.

• Światło widzialne leży w zakresie fal o długości od 380 nm do 780

nm. Czułość oka w zakresach 380 – 400 nm i 700 – 780 nm jest

bardzo mała.

Obrazy cyfrowe

• Istnieją dwa podstawowe sposoby przedstawiania

obrazów cyfrowych:

• obrazy rastrowe (bitmapowe, mapy bitowe)

• obrazy wektorowe (grafika wektorowa)

• Istotą obrazu rastrowego jest przedstawienie go za

pomocą zwykle prostokątnych obszarów wypełnionych

monobarwnymi punktami (małymi kwadratami), zwanymi

pikselami.

• Istotą obrazu wektorowego jest zapamiętanie

matematycznego opisu obrazu jako zestawu obiektów

(punktów, linii prostych, krzywych, figur geometrycznych

itd.), które mają określone cechy (np. grubość, kolor) i ich

wzajemnego położenia.

Głębia bitowa

• Głębia bitowa (jednostka to bpp – bits per pixel) to ilość bitów

przeznaczonych na opis jednego piksela.

• Obrazy czarno-białe:

• Zakres odcieni od czerni do bieli dzielimy na ustaloną liczbę

przedziałów odpowiadających odcieniom szarości i każdemu

przypisujemy kod binarny:

• głębia 8-bitowa: czerń – 00000000, biel – 11111111, łącznie

256 odcieni

• głębia 4-bitowa: czerń – 0000, biel – 1111, łącznie 16 odcieni

• głębia 1-bitowa: czerń – 0, biel – 1

Obrazy barwne

• Osobno kwantujemy przedziały wartości dla

poszczególnych cech opisujących kolor piksela (wg

przyjętego modelu kolorów).

• Przykładowo, w modelu R (czerwony), G (zielony), B

(niebieski) przedziały wartości opisujących intensywności

kolorów podzielimy każdy na 256 części (zapis każdej

składowej zajmie 8 bitów) i otrzymamy 2563=16777216

kolorów (głębia 24-bitowa, nazywana true color).

Model RGB

• Model addytywny: podstawowy model barw – dowolną

barwę można uzyskać w wyniku zmieszania trzech barw

podstawowych (Red, Green, Blue), każda składowa

koloru zajmuje 1 bajt.

Kompresja obrazów

• Kompresja to przekształcenie 𝐾: 𝐼 → 𝐼𝐾, gdzie 𝐼 klasa obrazów nieskompresowanych, 𝐼𝐾 klasa obrazów skompresowanych.

• Dekompresja to przekształcenie 𝐾’: 𝐼𝐾 → 𝐼.

• Niech 𝑑(𝑖𝑚𝑔) oznacza długość kodu binarnego dla 𝑖𝑚𝑔 ∈ 𝐼 (lub 𝐼𝐾).

• Stopień kompresji 𝑟 𝑖𝑚𝑔 =𝑑(𝐾 𝑖𝑚𝑔 )

𝑑(𝑖𝑚𝑔).

• Gdy 𝐾’(𝐾(𝑖𝑚𝑔)) = 𝑖𝑚𝑔 dla każdego 𝑖𝑚𝑔 ∈ 𝐼, to kompresja (metoda kompresji) jest bezstratna.

• Gdy 𝐾’(𝐾(𝑖𝑚𝑔)) <> 𝑖𝑚𝑔, kompresja jest stratna.

• Metody bezstratne są stosowane tam, gdzie z różnych powodów wprowadzanie zakłóceń do obrazów jest niedopuszczalne (np. medycyna).

Formaty plików graficznych

• TIFF (Tagged Image File Format) (Aldus Corporation)

• BMP (BitMaP) (Microsoft)

• GIF (Graphics Interchange Format) (CompuServe)

• PNG (Portable Network Graphics)

• JPEG (Joint Photographic Experts Group)

• JPEG 2000 (Digital Imaging Group, ISO)

• RAW –„surowe" dane z matrycy

• XCF (eXperimental Computing Facility) – wewnętrzny format zapisu plików graficznych programu GIMP

• PSD (Photoshop Document)

• SVG (Scalable Vector Graphics)

• PDF (Portable Document Format)

• DjVu – format umożliwiający tworzenie bibliotek cyfrowych

Cyfrowa obróbka obrazów

• Przycinanie obrazu,

• powiększanie i zmniejszanie rozdzielczości obrazu,

• obracanie obrazu,

• wycinanie fragmentów obrazu, wykonywanie fotomontaży i kolaży,

• retuszowanie obrazu,

• tworzenie obrazów w skali szarości z obrazów kolorowych,

• korekcja barw (odcień, jasność, nasycenie),

• korekcja gamma (doprowadzenie do poprawnego postrzegania barw przez ludzkie oko),

• korekcja kontrastu,

• korekcja wielu parametrów z pomocą krzywych tonalnych,

• korekcja i modyfikacja obrazu za pomocą filtrów przekształcających parametry,

• obrazu wg określonych reguł w celu uzyskania określonych efektów (rozmycie, sepia, efekty szkła, foliowanie itp.).

Programy do cyfrowej obróbki obrazów

• Adobe Photoshop

• GIMP (GNU Image Manipulation Program)

• Microsoft Photo Editor

• IrfanView – przeglądarka obrazów

• Paint

• Inkscape – program do tworzenia grafiki wektorowej

(licencja GNU GPL)

OBRAZ WIDEO

Natura wideo

• Sekwencja nieruchomych obrazów wyświetlanych z

odpowiednią częstotliwością (zwykle od 12 do 30

obrazów na sekundę) tworzy film (wideo).

• Film (wraz z dźwiękiem) może zostać zapisany na

odpowiednim nośniku:

• w sposób analogowy (celuloidowa taśma filmowa lub

taśma magnetyczna wideo),

• w sposób cyfrowy (taśma magnetyczna, dysk twardy,

dyski optyczne CD lub DVD).

Źródła cyfrowego wideo

Źródłem dla cyfrowego filmu może być:

• film analogowy zapisany na celuloidowej taśmie filmowej,

przetworzony za pomocą odpowiednich urządzeń na postać cyfrową,

• film analogowy z kamery wideo lub odtwarzacza wideo (VHS,

S-VHS), „przechwytywany” i przetwarzany przy pomocy karty

telewizyjnej z wejściem TV (karty wideo) i specjalnego

oprogramowania,

• film cyfrowy nagrany za pomocą cyfrowej kamery wideo,

przeniesiony do pamięci komputera poprzez złącze DV (w kamerze ) i

USB lub FireWire,

• kolekcja obrazów cyfrowych, np. animacji, wygenerowanych przez

specjalistyczne, oprogramowanie (np. Flash), często z

wykorzystaniem powyżej opisanych źródeł.

Kodeki

• Pliki z filmami wideo zajmują bardzo dużo miejsca, stąd

istotna staje się kwestia ich kompresji i dekompresji.

• Kodek jest skrótem od słów koder/dekoder, co oznacza

urządzenie lub program przekształcający strumień

danych. Kodeki mogą zmienić strumień danych w formę

skompresowaną i zdekompresowaną, np. na potrzeby

kompresji i dekompresji cyfrowego wideo.

• Algorytmy kompresji wideo nie są ściśle powiązane

z formatami plików. Na ogół w ramach danego formatu

można stosować wiele różnych algorytmów kompresji

i dekompresji.

Kontenery multimedialne

• Strumienie danych multimedialnych (np. wideo) zawierają

jednocześnie dane dźwiękowe i obraz oraz

metainformacje opisujące synchronizację dźwięku i

obrazu.

• Każdy z tych trzech fragmentów strumienia danych może

być opracowany przez oddzielne programy, sprzęt

i procesy, lecz aby strumień danych multimedialnych był

użyteczny, musi być połączony.

• Do tego właśnie służą kontenery multimedialne –

formaty multimedialne.

• Kodeki są często mylone z formatami danych używanymi

do przechowywania zakodowanego dźwięku i obrazu.

Najpopularniejsze kodeki

• MPEG-1 (Video CD) i MPEG-2 (DVD)

• DivX, Xvid, 3ivX

• H.264 (MPEG-4)

• dekodery dla Windows Media Video 7/8 (WMV1/WMV2)

• dekoder dla Windows Media Video 9 (WMV3)

• dekodery Sorenson 1 (SVQ1) i Sorenson 3 (SVQ3)

• kodeki Cinepak i Intel Indeo

• MJPEG, AVID

• H.263 dla plików VIVO

• RealVideo 1.0 - 4.0

Formaty plików wideo

• QuickTime (Apple)

• AVI (Audio/Video Interleaved) (Microsoft)

• ASF (Format Advanced Systems Format , Advanced

Streaming Format)

• WMV (Windows Media Video)

• DivX (DivX Networks obecnie DivX Inc.)

• Xvid (nieopatentowany, powstał na bazie Open Divx)

• 3ivx (3ivx Technologies)

• RealVideo (RealNetworks)

• RMVB (RealMedia Variable Bitrate) (RealNetworks)

• MPEG (Motion Picture Experts Group) 1,2,3 i 4.

Cyfrowa obróbka wideo

• Nieliniowa edycja wideo - edycja plików wideo, która umożliwia

dostęp do dowolnego miejsca materiału źródłowego, bez względu na

jego położenie w pliku;

• najbardziej popularna metoda edycji takich materiałów, daje znacznie

większą swobodę w dostępie do dowolnego miejsca filmu:

• import klipów wideo i plików dźwiękowych,

• przycinanie klipu filmowego, rozcinanie i łączenie klipów,

• dodawanie dźwięków, nagrywanie narracji, synchronizacja obrazu

i dźwięku,

• dodawanie napisów, napisów animowanych,

• dołączanie obrazów statycznych,

• tworzenie „przejść” pomiędzy fragmentami klipu,

• wprowadzanie efektów specjalnych: tweening, animacja,

• zapis klipu w wybranych formatach.

Programy do cyfrowej obróbki wideo

• Adobe Premiere Pro

• Pinnacle Studio

• Microsoft Windows Movie Maker

• Apple Final Cut Pro

• Apple iMovie

• Ulead VideoStudio

• Any Video Converter