TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken Buitenlandse politiek Hitler Vrede van Versailles Herbewapening TOETS 1177 BRON I Hitler tot zijn generaals, 3 februari 1933 (volgens aantekeningen van een adjudant). "Naar buiten: strijd tegen Versailles. Gelijke rechten in Genève; maar doelloos als het volk er niet voor wil vechten. Uitzien naar bondgenoten (...) Hoe moet de verkregen politieke macht gebruikt worden? Nu nog niet te zeggen. Misschien verovering van nieuwe exportmogelijkheden, misschien - beter nog - verovering van nieuwe levensruimte in het oosten en een niets en niemand ontziende germanisering hiervan. Het is duidelijk dat pas met politieke macht en strijd de huidige economische toestanden kunnen worden veranderd. Wat nu gedaan kan worden, zijn alleen maar lapmiddelen." BRON II Cartoon uit het Franse blad 'Le Canard enchainé', 1933. 1 In de redevoering tot zijn generaals (I) stelt Hitler dat hij "strijd tegen Versailles" wil voeren. Noem uit de periode 1933-1939 vier voorbeelden dat hij die strijd ook inderdaad gevoerd heeft. 2 In zijn redevoering (I) maakte Hitler ook reeds het andere doel van zijn buitenlandse politiek bekend. Welk doel was dat? Toon je antwoord vanuit de tekst aan. 3 Leg uit dat in de ogen van Hitler dit tweede doel pas bereikt kon worden, als de "strijd tegen Versailles" gewonnen was. 4 Zowel Hitler (I) als de Franse cartoon (II) geven aan op welke wijze Hitler zijn buitenlandse politiek voerde. Leg uit wat de cartoon daarover duidelijk wilde maken. 5 Hoe moet je het verschil tussen de cartoon (II) en de woorden van Hitler zelf (I) verklaren?
86
Embed
TWEEDE WERELDOORLOG TOETS Buitenlandse politiek Hitler ...histoforum.net/toetsmateriaaltijdvakken/Tweede Wereldoorlog.pdf · Vrede van Versailles TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken Buitenlandse
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Buitenlandse politiek Hitler
Vrede van Versailles
Herbewapening
TOETS
1177
BRON I
Hitler tot zijn generaals, 3 februari 1933 (volgens aantekeningen van een adjudant).
"Naar buiten: strijd tegen Versailles. Gelijke rechten in Genève; maar doelloos als het volk er niet voor wil
vechten. Uitzien naar bondgenoten (...) Hoe moet de verkregen politieke macht gebruikt worden? Nu nog niet te
zeggen. Misschien verovering van nieuwe exportmogelijkheden, misschien - beter nog - verovering van nieuwe
levensruimte in het oosten en een niets en niemand ontziende germanisering hiervan. Het is duidelijk dat pas met
politieke macht en strijd de huidige economische toestanden kunnen worden veranderd. Wat nu gedaan kan
worden, zijn alleen maar lapmiddelen."
BRON II
Cartoon uit het Franse blad 'Le Canard enchainé', 1933.
1 In de redevoering tot zijn generaals (I) stelt Hitler dat hij "strijd tegen Versailles" wil voeren. Noem uit
de periode 1933-1939 vier voorbeelden dat hij die strijd ook inderdaad gevoerd heeft.
2 In zijn redevoering (I) maakte Hitler ook reeds het andere doel van zijn buitenlandse politiek bekend.
Welk doel was dat? Toon je antwoord vanuit de tekst aan.
3 Leg uit dat in de ogen van Hitler dit tweede doel pas bereikt kon worden, als de "strijd tegen Versailles"
gewonnen was.
4 Zowel Hitler (I) als de Franse cartoon (II) geven aan op welke wijze Hitler zijn buitenlandse politiek
voerde. Leg uit wat de cartoon daarover duidelijk wilde maken.
5 Hoe moet je het verschil tussen de cartoon (II) en de woorden van Hitler zelf (I) verklaren?
TWEEDE WERELDOORLOG
Oorzaken Herstelbetalingen
Ruhrbezetting
TOETS
1174
BRON
Spotprent van Jacques Nam in 'L'Echo de Paris', 1923.
1 Naar aanleiding van welke gebeurtenis heeft Nam de spotprent gemaakt? Leg je antwoord uit door de
prent te beschrijven.
2 Beoordeel of de spotprent van Nam beschrijvend, analyserend of commentariërend van karakter is. Leg
je antwoord uit.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Verdrag van Versailles
Saarland
Remilitarisatie Rijnland
Optreden Engeland/Frankrijk
TOETS
997
BRON I
Duits verkiezingsaffiche, april 1938.
1 Het Duitse verkiezingsaffiche speelt in op de gevoelens dat er in Versailles onrecht is begaan. Maak van
twee van de genoemde feiten, namelijk "1935 Saargebiet heimgeholt" en "1936 Rheinland vollständig
befreit!", duidelijk dat de woordkeus een wel zeer eenzijdige interpretatie van de betreffende bepaling
uit het verdrag van Versailles laat zien.
2 Hitler pocht in het affiche dat hij tussen 1933 en 1938 het Verdrag van Versailles steeds verder
ongedaan gemaakt heeft. Leg nu uit waarom Engeland en Frankrijk in deze periode niet ingegrepen
hebben.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Vrede van Versailles
Herstelbetalingen
Frans-Duitse vijandbeelden
TOETS
982
BRON I
Briefkaart uit Frankrijk, 1920.
BRON II
Affiche uit Duitsland, waarschijnlijk in 1919 of 1920
verschenen. Het onderschrift luidt: 'Wenn auch entwaffnet
und gefesselt – Am Himmel leuch’t ein Hoffnungsstrahl, Es
naht die Stunde der Erlösung Germanias am Marterpfahl.'
1 Welke oproep ging er van de Franse
briefkaart (I) uit met betrekking tot de
Vrede van Versailles in het algemeen? Leg
je antwoord uit.
2 Over welke bepaling uit het Verdrag van
Versailles ging de briefkaart (I) – gelet op
jaar van verschijnen en tekst – in het
bijzonder? Leg je antwoord uit.
3 Het Duitse affiche (II) spreekt zowel een
oordeel over de Vrede van Versailles als
een verwachting met betrekking tot de
toekomst uit. Maak dat duidelijk door het
affiche te beschrijven.
4 In beide affiches (I, II) komt een duidelijk
beeld met betrekking tot de vijand naar
voren. Leg uit dat de affiches over en weer
dat vijandbeeld bevestigd hebben. Twee
antwoorden dus.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Verdrag van Versailles
Isolement Duitsland
Verdrag van Rapallo
Verdrag van Locarno
TOETS
1176
BRON I
Spotprent van David Low over het Verdrag van
Locarno, 1925. Van links naar rechts: Briand,
Chamberlain, Stresemann.
BRON II
Briand tot de Volkenbond, ter gelegenheid van de
toetreding van Duitsland, 1926.
"Is het geen adembenemend schouwspel dat,
nauwelijks enkele jaren na de gruwelijkste oorlog,
die de mensheid ooit gekend heeft, te zien hoe
diezelfde volken, die zo wreed tegen elkander zijn
opgetreden, zich nu in deze vredelievende
vergadering verenigen? Welk een hoop voor de
volken! Ik zie de moeders, die na deze dag hun oog
zullen laten rusten op hun kinderen zonder hun hart
te voelen ineenkrimpen uit angst voor de oorlog.
Mijne heren, vrede voor Duitsland en voor Frankrijk,
dat wil zeggen: er is een einde gekomen aan de serie
droevige en bloedige botsingen, waarvan de
bladzijden der geschiedenisboeken vol staan; er is
een einde gekomen aan een lang verwachten, dat
nooit bevredigd scheen te worden. Geen oorlog
meer, geen brutale oplossingen voor onze geschillen.
Stellig zijn die niet verdwenen. Maar voortaan zal
het recht zegevieren."
1 De ondertekening van het Verdrag van Locarno wordt wel eens 'de tweede ondertekening van
Versailles' genoemd. Waardoor staan beide verdragen in rechtstreeks verband met elkaar?
2 In welk opzicht is het Verdrag van Locarno fundamenteel anders dan het Verdrag van Versailles?
3 In 1922 sloten Duitsland en de Sovjetunie het Verdrag van Rapallo. Leg de betekenis van dit verdrag
voor de naoorlogse veiligheidspolitiek van Frankrijk uit. Beschrijf daartoe eerst op welke wijze
Frankrijk na de Eerste Wereldoorlog zijn veiligheid trachtte te verzekeren. Ga vervolgens na welke
invloed 'Rapallo' op de veiligheidspositie van Frankrijk uitoefende.
4 Leg uit dat zowel 'Rapallo' als 'Locarno' er op gericht waren Duitsland uit zijn isolement te halen.
5 Beoordeel zowel voor het Verdrag van Rapallo als voor het Verdrag van Locarno of Duitsland er in
geslaagd is uit zijn isolement te geraken. Leg in beide gevallen je antwoord uit.
6 Welk oordeel heeft Low (I) over het Verdrag van Locarno? Leg je antwoord uit.
7 Ga na of de woorden van Briand (II) het oordeel van Low (I) over 'Locarno' ondersteunen. Leg je
antwoord uit..
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Verdrag van Locarno
TOETS
981
BRON
Uit het dagboek van de Engelse ambassadeur in Berlijn, Lord d'Abernon:
"23 maart 1925, Berlijn. Frankrijk zal allengs de voordelen van deze politiek inzien, vooropgesteld dat wij er ons
zonder aarzeling en zonder terug te krabbelen voor inzetten. Ongetwijfeld zou het Frankrijk beter uitkomen als het
op een of andere anti-Duitse manier veiligheid zou kunnen krijgen, maar zodra het begrijpt dat zo'n plan niet op
Engelse steun hoeft te rekenen, zal het tot het wederzijds veiligheidsverdrag bekeerd worden en daarin de garantie
voor zijn veiligheid vinden. Welke van beide plannen het meeste voordeel brengt, hoeft hier niet nader uitgelegd te
worden. Het ene kan de morgenschemering van een nieuwe dag betekenen, het andere het zekere voortduren van
de nacht vol bittere gevechten. Stresemann, die aanvankelijk ontmoedigd was door de koele ontvangst van zijn
voorstellen in buiten- en binnenland, zal met het oog op de plotseling verworven steun van Chamberlain zijn
vroegere kalmte terugkrijgen en de onderhandelingen met volle energie voeren. Het is alleen de vraag of de
publieke opinie hem zal volgen."
1 Over welk "wederzijds veiligheidsverdrag" heeft D'Abernon het in zijn dagboek? Maak daarbij aan de
hand van de inhoud van het verdrag duidelijk dat het inderdaad om 'wederzijdse veiligheid' ging.
2 Op de dag dat D'Abernon het bovenstaande in zijn dagboek schreef, was het "wederzijds
veiligheidsverdrag" nog niet gesloten. Leg aan de hand van de woorden van D'Abernon uit dat in feite
Engeland Frankrijk tot het verdrag overgehaald heeft.
3 Waarom zou het "wederzijds veiligheidsverdrag" door de publieke opinie in Duitsland wel eens
verworpen kunnen worden, zoals D'Abernon vreest?
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Briand-Stresemann
Ruhrbezetting – Inflatie
Pact van Locarno
TOETS
1175
BRON I
Briand naar aanleiding van de toetreding van Duitsland tot de Volkenbond, 1926.
"Wat betekent nu deze dag voor Duitsland en voor Frankrijk? Ik zal het u zeggen: het is nu uit met die lange
reeks van smartelijke en bloedige conflicten die de bladzijden van onze geschiedenis besmeuren, het is nu uit met
de oorlogen tussen ons, uit met de lange rouwsluiers. Van nu af zullen er geen oorlogen, geen oplossingen van
conflicten met bruut geweld meer zijn. Ik weet dat er ook nu op meerdere punten verschil van mening tussen
onze landen bestaat, maar in de toekomst zullen wij die – precies als tussen particuliere personen – voor de
rechtbank tot een oplossing brengen. Daarom zeg ik: weg met geweren, weg met machinegeweren, kanonnen.
Vrij baan voor verzoening, arbitrage en vrede."
BRON II
Stresemann in een rede ter gelegenheid van de uitreiking van de Nobelprijs, 1927.
"De historicus ziet nog steeds de afloop van de oorlog voor Duitsland vaak alleen maar als een verloren gaan van
gebiedsdelen, als een verlies van de mogelijkheid in koloniën werkzaam te zijn, als een verloren gaan van staats-
en volksvermogen. Hij ziet vaak het zwaarste verlies, dat Duitsland bovenal geleden heeft over het hoofd. Dit
zwaarste verlies bestond naar mijn mening daarin, dat die intellectuele en ambachtelijke middengroep, die
traditiegetrouw draagster van de staatsgedachte was, haar volledige toewijding aan de staat in de oorlog met het
volledige verlies van haar vermogen betaalde en geproletariseerd werd. In hoeverre de staatsraison ertoe bevoegd
was dit offer van een hele generatie te vragen, - het offer, dat daarin bestond, dat het door de staat uitgegeven
geld waardeloos werd en wel zonder schadeloosstelling -, daarover heerst tot op heden nog onenigheid van
geest."
1 De rede van Briand (I) verwijst voortdurend naar het Verdrag van Locarno. Geef een argument voor en
een argument tegen de stelling dat Briand met de laatste twee zinnen van zijn rede het Verdrag van
Locarno juist typeert.
2 Briand (I) stelt dat "ook nu" nog een aantal meningsverschillen tussen Frankrijk en Duitsland bestaat.
Geef daarvan twee voorbeelden, steeds met een uitleg.
3 Stresemann stelt in zijn rede (II) dat ten gevolge van de afloop van de Eerste Wereldoorlog de
middenklasse van het Duitse volk geruïneerd en geproletariseerd werd. Leg uit waar Stresemanns
woorden betrekking op hebben door eerst aan te geven bij welke gelegenheid de Duitse middenklasse
geruïneerd en geproletariseerd werd en vervolgens duidelijk te maken wat het staatsraison was, dat dit
offer van de middenklasse vroeg.
4 Stresemanns woorden (III) kunnen beschouwd worden als een waarschuwing dat verklaringen als die
van Briand (II) veel te optimistisch waren. Leg dat uit.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Verdrag van Versailles
Dawes-plan/Locarno
Appeasement-politiek
TOETS
986
BRON
Omstreeks 1930 werd in Frankrijk met onderstaande tekening reclame
gemaakt voor het rattenbestrijdingsmiddel 'Magnerforte-pasta, de enige die
onmiddellijk alle knagers vernietigt'. Boven de tekening staat: 'De kaas. Sinds
28 juni 1919, de datum van de ondertekening van het Verdrag van Versailles,
zijn achtereenvolgens vier-en-twintig inter-Geallieerde Conferenties gehouden
om 'definitief' de politieke en economische problemen als gevolg van de oorlog
te regelen.'
1 Leg uit welke van het
Verdrag van Versailles
in de tekening wordt
uitgebeeld.
2 Ga na of je de stelling
kunt verdedigen dat de
tekenaar voor zijn
opvatting gedacht kan
hebben aan:
a het Dawes-plan;
b het Verdrag van
Locarno.
Leg in beide gevallen
je antwoord uit.
3 Geef een argument
voor én een argument
tegen de stelling dat de
tekenaar in de tweede
helft van de jaren '30
waarschijnlijk de
appeasement-politiek
gesteund heeft.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Verdrag van Locarno
Positie Frankrijk
Erfüllungspolitik
TOETS
980
BRON
Enkele artikelen uit het Verdrag van Locarno, 1925.
"Art. 1 De hoge contracterende partijen waarborgen individueel en gezamenlijk het behoud van de territoriale
status-quo: de grenzen tussen Duitsland en België, tussen Duitsland en Frankrijk, en de onschendbaarheid van
bovengenoemde grenzen zoals ze vastgelegd zijn door of in uitvoering van het vredesverdrag ondertekend in
Versailles op 28 juni 1919 (…)
Art. 2 Duitsland en België, en eveneens Duitsland en Frankrijk, verbinden zich wederzijds ertoe geen enkele
aanval of inval te ondernemen en in geen enkel geval hun toevlucht te nemen tot de oorlog (…)"
1 Maak duidelijk dat uit bovenstaand fragment blijkt dat het Verdrag van Locarno de veiligheid van
Frankrijk moest vergroten.
2 Leg uit waarom Frankrijk voor 1925 voor zijn veiligheid niet langer vertrouwde op respectievelijk de
Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Twee antwoorden dus.
3 Duitsland voerde in de tijd van 'Locarno' de zogenaamde 'Erfüllungspolitik'. Maak duidelijk wat onder
deze politiek verstaan moet worden als je kijkt naar de Duitse motieven om het Verdrag van Locarno te
sluiten.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Dawes-plan
Economische wereldcrisis
TOETS
989
BRON
De Duitse minister van buitenlandse zaken Stresemann over het Dawes-plan, 14 november 1928.
"Ik zou U willen vragen bij Uw beoordeling van de economische situatie van Duitsland en ook van de andere
hiermee samenhangende problemen uit te gaan van de gedachte dat wij in Duitsland de afgelopen jaren van
geleend geld geleefd hebben.
Als eens de crisis ons bereikt en de Amerikanen hun kortlopende kredieten terugvragen, dan zijn we bankroet. Wat
we aan belastingen heffen, heeft de grens bereikt van wat een staat sowieso kan doen. Ik weet niet waar nieuwe
belastinggelden vandaan gehaald kunnen worden. De statistieken tonen hoeveel de steden gebruikt hebben, hoeveel
de industrie gebruikt heeft, hoeveel geld we überhaupt opgenomen hebben om ons staande te houden. Wij zijn niet
alleen in militair opzicht ontwapend, wij zijn ook in financieel opzicht ontwapend. Wij hebben generlei middelen
meer."
1 Stresemann waarschuwt voor de nadelige consequenties van het Dawes-plan. Leg eerst uit dat het Dawes-
plan in 1924 opgesteld was om Duitsland te hulp te komen.
2 Ontleen aan de bron welk risico het Dawes-plan volgens Stresemann met zich meebracht. Verwijs in je
antwoord naar de tekst van de bronI.
3 De door Stresemann gevreesde crisis brak in oktober 1929 uit. Waarom had de economische crisis in veel
landen ook gevolgen voor de positie van de parlementaire democratie?
TWEEDE WERELDOORLOG Vrede van Versailles
Opkomst Hitler/NSDAP
Oorzaken Tweede Wereldoorlog
Stunde Null
Ontwikkeling Duitsland na 1945
TOETS
1608
BRON
In juni 1919 schreef de Nederlandse krant 'Algemeen Handelsblad' het volgende over het Verdrag van Versailles
(bewerkte tekst).
"De aan Duitsland opgelegde vredesvoorwaarden zijn zo hard, zo vernederend, dat ook degenen die maar de
geringste verwachting van een 'rechtvaardige vrede' hebben, diep teleurgesteld moeten zijn.
Heeft Duitsland werkelijk zo'n 'vrede' verdiend? Iedereen weet hoe wij de misdaden hebben veroordeeld, die
Duitsland tegen de menselijkheid heeft gepleegd. Iedereen weet wat wij dachten van de invasie in België, van de
onderzeebootoorlog, de Zeppelin-raids.
Onze mening over de honger naar macht en verovering van Duitsland is algemeen bekend. Maar een veroordeling
van oorlogsdaden moet niet gelijk staan met een voortdurende veroordeling van een volk. In weerwil van alles
wat zij hebben gedaan, is het Duitse volk een groot en nobel volk.
De vraag is niet of de Duitsers door een intellectuele groep naar hun ondergang zijn geleid of dat zij
medeplichtigen aan de wandaden van hun leiders zijn – de vraag is of het in het belang van de mensheid is, of het
enige zin heeft om een volk te straffen op de manier waarop de regeringen van de Entente Duitsland wensen te
kastijden (...)
De financiële last is zo zwaar dat zonder overdrijving gesteld kan worden dat Duitsland verlaagd wordt tot
economische slavernij. De Duitsers zullen hard en onophoudelijk voor vreemde meesters moeten werken, zonder
enige kans op persoonlijk gewin of enig uitzicht op herwinning van vrijheid of economische onafhankelijkheid.
Deze aan de Duitsers aangeboden 'vrede' mag in de vorm verschillen van die welke de oude Romeinen aan
onderworpen volkeren oplegden, maar zeker niet in essentie. Deze vrede is een aanfluiting van de beginselen van
president Wilson. Hierop vertrouwend aanvaardde Duitsland de vrede. Dit vertrouwen is op zo'n manier
beschaamd dat we de huidige gebeurtenissen beschouwen als een diepe vernedering, niet alleen voor alle bij dit
vredesaanbod betrokken regeringen en naties, maar voor de gehele mensheid.
Deze voorwaarden zullen nooit vrede brengen. Alle Duitsers moeten het gevoel hebben dat zij het zware juk
wensen af te werpen dat hun door de Entente met haar mooie praatjes is opgelegd, en wij vrezen heel erg dat die
gelegenheid zichzelf spoedig zal voordoen (...) Geketend en geknecht zal Duitsland altijd een bedreiging voor
Europa blijven (...)
Wij begrijpen de bittere gevoelens van de landen van de Entente. Maar dat maakt deze vredesvoorwaarden niet
minder verkeerd, minder gevaarlijk voor de wereldbeschaving of minder een belediging jegens Duitsland en
jegens de mensheid."
1 Het artikel uit het Algemeen Handelsblad zou je kunnen beschouwen als een voorbeschouwing op de
geschiedenis van Duitsland en Europa tussen 1919 en 1945. Maak dat duidelijk door
- eerst uit te leggen welke relatie bestaat tussen het Verdrag van Versailles en de opkomst van
Hitler en de NSDAP;
- vervolgens (aan de hand van een citaat uit de bron) aan te geven hoe de verwachting van het
Algemeen Handelsblad werkelijkheid werd en
- ten slotte te verklaren hoe deze verbinding tussen 'Versailles' en Hitler voor de Duitsers in 1945
leidde tot 'Stunde Null'.
2 Maak met twee concrete voorbeelden duidelijk dat na 1945 met betrekking tot Duitsland niet de fouten
werden gemaakt, die (volgens het Algemeen Handelsblad) in 1919 met het Verdrag van Versailles wel
zijn gemaakt.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Appeasement-politiek
Anti-communisme
Spaanse Burgeroorlog
TOETS
1622
BRON
In 1938 werd in de Verenigde Staten het pamflet 'How
Communism Works' verspreid. Hieronder staat het
omslag van dit pamflet.
1 Leg uit wat we verstaan onder de 'appeasement-politiek'.
2 Welke visie hebben de schrijvers van 'How Communism Works' op het communisme? Leg je antwoord
uit met een beschrijving van de bron.
3 Hoewel het pamflet in de Verenigde Staten verscheen (en niet in Europa), kun je met de verkondigde
opvatting wel een motief duidelijk maken waarom de 'appeasement-politiek' werd gevoerd. Toon dat
aan.
4 Volgens een plakker op de bron is het pamflet uitgegeven door de 'Catholic Library Service'. Leg uit
waarom je uit een dergelijke hoek dit pamflet kunt verwachten.
5 Het omslag van het pamflet refereert wat Europa betreft met name aan Spanje. Geef aan waarom dat
begrijpelijk is, zowel vanuit het perspectief van de 'appeasement-politiek' als vanuit de visie van de
Rooms-Katholieke Kerk.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
As Rome-Berlijn
Sovjetunie
TOETS
1256
BRON
Russische spotprent over de 'As Rome-Berlijn'.
1 Dateer de spotprent zo nauwkeurig mogelijk. Leg je antwoord uit met behulp van de prent.
2 Leg uit dat je de prent kunt gebruiken bij een bespreking van de buitenlandse politiek van de
Sovjetunie in de jaren dertig.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Brits/Frans/Russisch overleg
Duits-Russisch non-agressiepact
TOETS
1266
BRON
Cartoon uit het Franse blad 'Le Petit Bleu', 1939.
1 Leg uit dat de cartoon over de
gebeurtenis gaat, die meteen
een einde maakte aan de in
1939 plaats vindende
Brits/Frans-Russische onder-
handelingen.
2 Beoordeel of de cartoon
beschrijvend, analyserend,
commentariërend of propa-
gandistisch van karakter is.
Leg je antwoord uit door een
beschrijving van de tekening.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Appeasement-politiek
Conferentie van München
Hitler-Stalin Pact
Houding Japan
TOETS
1002
BRON
Hitler in een toespraak tot de opperbevelhebbers van het leger, de vloot en de luchtmacht, 22 augustus 1939.
"Het was me duidelijk dat het vroeger of later tot een conflict met Polen moest komen. Ik nam het besluit reeds in
het voorjaar, dacht echter dat ik me eerst gedurende enige jaren tegen het Westen zou keren en dan pas tegen het
Oosten. Maar de tijdsvolgorde laat zich niet vastleggen. Men mag ook niet de ogen sluiten voor gevaarlijke
situaties. Ik wilde eerst met Polen tot een aanvaardbare verhouding komen, om eerst tegen het Westen te strijden.
Dit in mijn ogen sympathieke plan kon echter niet uitgevoerd worden, omdat de situatie wezenlijk veranderd is.
Het werd mij duidelijk dat bij een conflict met het Westen Polen ons zou aanvallen (...) De tegenstander had nog
hoop dat Rusland als vijand zou optreden na de verovering van Polen. De tegenstanders hebben geen rekening
gehouden met mijn grote besluitvaardigheid. Onze tegenstanders zijn kleine wormpjes. Ik zag hen in München."
1 Geef uit de jaren 1935-1936 twee voorbeelden van Engelse 'appeasement-politiek'. Maak bij beide
gebeurtenissen/feiten duidelijk dat Engeland inderdaad 'appeasement-politiek' voerde.
2 Over Engeland en Frankrijk zei Hitler in zijn toespraak tot de generaals: "Onze tegenstanders zijn kleine
wormpjes. Ik zag hen in München. Leg uit tot welke overeenkomst Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië
en Italië op de conferentie van München (september 1938) gekomen waren.
3 Waarom zal Hitler tot bovenstaand oordeel ("kleine wormpjes") over de houding van Engeland en
Frankrijk op de conferentie van München gekomen zijn?
4 Hitler hield zijn toespraak tot de generaals om hen van het Duits-Russische niet-aanvalsverdrag op de
hoogte te stellen. Leg uit waarom de conferentie van München (september 1938) voor Stalin mede de
aanleiding vormde dit niet-aanvalsverdrag te sluiten.
5 Ontleen aan Hitlers woorden waarom hij dit niet-aanvalsverdrag voor Duitsland noodzakelijk achtte.
Verwijs in je antwoord naar de bron.
6 In zijn toespraak suggereert Hitler al dat het Duits-Russische niet-aanvalsverdrag voor de rest van de
wereld een grote verrassing zal zijn. In welke zin voelden Engeland en Frankrijk zich door dit verdrag
bedrogen?
7 Leg uit waarom de Japanse regering tegenover Duitsland duidelijk liet merken over het Duits-Russische
niet-aanvalsverdrag verontwaardigd te zijn.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Sudetencrisis
Conferentie van München
Appeasement-politiek
TOETS
1082
BRON I
In de vroege ochtend van 30 september
1938 stuurde de Franse minister-
president, Daladier, vanuit München het
volgende telegram naar de Franse
minister van Buitenlandse Zaken,
Bonnet. Benes was de Tsjechoslowaakse
minister-president, Ashton Gwatkin was
een Britse diplomaat, Mastny een
vertegen-woordiger van de
Tsjechoslowaakse regering, die bij zijn
aankomst in München door de Duitse
geheime politie meteen gearresteerd en
in een hotel opgesloten werd.
"ALSTUBLIEFT stuur Praag met de
grootste spoed het volgende bericht:
De tekst van de overeenkomst die
vannacht is gesloten door de vier
Mogendheden in München is door de
Britse Eerste Minister en de heer
Daladier meegedeeld aan de heer
Mastny. Deze zal vanmorgen om 6 uur
per vliegtuig naar Praag vertrekken.
De heer Ashton Gwatkin, die de heer
Mastny vergezelt, zal u, tegelijk met de
Franse tekst van dit document, de
bijgevoegde kaart geven.
U dient met de meeste spoed met de
heer Benes in contact te treden om zijn
instemming te garanderen. Ik verzoek u
hem te laten weten dat ik aan het eind
van deze onderhandelingen diep
getroffen ben - en hem te verzekeren dat
het niet mijn keuze was dat er geen
vertegenwoordiger van
Tsjechoslowakije aanwezig was. Ik
twijfel er niet aan dat, hoe pijnlijk de
offers ook mogen zijn die door de
huidige situatie zijn opgelegd, de heer
Benes het met mij eens zal zijn dat het
van het hoogste belang is om, door voor
de toekomst de essentiële voorwaarden
te waarborgen die zijn land in staat
stellen het geloof in zijn toekomst te
behouden, het Tsjechoslowaakse volk te
behoeden voor de afschuwelijker
beproeving van de oorlog."
BRON II
Cartoon van de Britse tekenaar David Low, gepubliceerd op 8 juli
1938. Op de stenen staat: 'Anglo-French Security System', 'French
Alliances in Eastern Europe', 'Poland', 'Rumania', en
'Czechoslovakia'.
1 Het telegram van Daladier aan Bonnet (I) werd verstuurd,
enkele uren nadat Duitsland, Italië, Groot-Brittannië en
Frankrijk overeen gekomen waren dat Tsjechoslowakije het
Sudetenland aan Duitsland moest afstaan. Leg uit dat je
a in dit telegram kunt achterhalen welk motief Frankrijk
had om met deze 'overeenkomst van München' in te
stemmen en
b kunt stellen dat Daladier over de toekomst van
Tsjechoslowakije veel te optimistisch was.
2 Je kunt stellen dat David Low met zijn tekening (II) laat zien
dat hij al op 8 juli (dus meer dan twee maanden voor de
conferentie van München) voorzag hoe het met
Tsjechoslowakije zou aflopen. Maak dat duidelijk door de
prent te beschrijven.
3 Waarom zou het volgens Low een ramp zijn als
Tsjechoslowakije in de machtssfeer van Hitler-Duitsland zou
komen? Verwijs in je antwoord naar bron II.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Appeasement-politiek
Sudeten-crisis
Conferentie van München
TOETS
1704
BRON I
Op 22 september 1938 had de Britse minister-president Chamberlain in Bad Godesberg een onderhoud met Hitler
over de Sudeten-kwestie. Hieronder staan enkele fragmenten uit het verslag dat Chamberlain van dit gesprek liet
maken.
"Hij zei dat hij vanaf zijn jeugd geheel in beslag was genomen met de rassenleer en dat hij voelde dat de Duitsers
één waren, maar dat hij een onderscheid had gemaakt tussen het mogelijke en het onmogelijke en dat er plaatsen
zijn waar Duitsers wonen, waarvan het niet mogelijk is om ze binnen het Reich te brengen; maar waar ze langs de
grens liggen, is het een andere zaak, en hijzelf maakt zich zorgen om tien miljoen Duitsers, van wie er drie miljoen
in Tsjechoslowakije wonen. Daarom was hij van mening dat deze Duitsers in het Reich moesten komen. Zij
verlangden daar naar en hij was vastbesloten dat ze daarin moesten komen (…)
Dus zei ik: 'Wacht even; er is één punt waarover ik duidelijkheid wil en ik zal uitleggen waarom: u zegt dat de drie
miljoen Sudeten-Duitsers in het Reich opgenomen moeten worden; zou u daarmee tevreden zijn en is er niets meer
dat u wilt? Ik vraag u dat omdat er veel mensen zijn die denken dat dit niet alles is; dat u Tsjechoslowakije wilt
ontmantelen.'
Hij hield toen een lange rede; hij was uit op een eenheid van het ras en hij wilde niet een heleboel Tsjechen, alles
wat hij wilde waren Sudeten-Duitsers."
BRON II
Naar aanleiding van de Sudeten-crisis verscheen in een Amerikaanse krant onderstaande cartoon. De maker is
niet bekend; de man op de tekening is Chamberlain, minister-president van Groot-Brittannië.
BRON III
De Amerikaanse krant 'Pittsburgh Post-Gazette' publiceerde op 5 oktober 1938
deze cartoon, getekend door Cyrus Hungerford. Op de cape, die de kappersklant
om heeft, staat: 'Chamberlain's British Lion'.
1 Leg uit wat we verstaan onder de 'appeasement-politiek'.
2 Noem twee motieven van de Britse regering om deze 'appeasement-politiek' te voeren.
3 Ga na of Chamberlain al tijdens zijn gesprek met Hitler in Bad Godesberg op 22 september (I), dus nog
voor de conferentie van München, bereid was om in de Sudeten-kwestie aan de eisen van Hitler tegemoet
te komen. Leg je antwoord uit.
4 Beide spotprenten (II, III) gaan over het optreden van de Britse minister-president Chamberlain in de
Sudeten-crisis. Leg van beide bronnen afzonderlijk uit welk oordeel de tekenaar over dit optreden heeft.
Leg steeds je antwoord uit met een bespreking van de bron.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Buitenlandse politiek Hitler
Niet-aanvalsverdrag Duitsland-Polen
Anschluß Oostenrijk
TOETS
1180
BRON I
Fragment uit een toelichting op het NSDAP-programma.
"1. Stichting van een afgeronde nationale staat, die alle Duitse stammen omvat. Allen die van Duitsen bloede
zijn, of ze nu onder Deens, Pools, Tsjechisch, Italiaans of onder Frans staatsgezag leven, moeten in één Duits
Rijk verenigd zijn. - Wij eisen niet meer en niet minder dan wat in het belang van onze vijanden verlangd werd -
het zelfbeschikkingsrecht van de Duitsers om te behoren tot het moederland - tot het Duitse vaderland.
Wij doen van geen enkele Duitser afstand in Sudeten-Duitsland, in Elzas-Lotharingen, in Polen, in de
Volkenbondskolonie Oostenrijk en in de staten die uit het oude Oostenrijk zijn voortgekomen. Maar deze eis is
gematigd en mist nochtans elke neiging tot imperialisme, het is de simpele en natuurlijke eis die ieder krachtig
volk als iets vanzelfsprekends formuleert en goedkeurt."
BRON II
Uitspraken van Hitler op een bespreking met alle opperbevelhebbers, 1939.
"Toen ik in 1933 aan de macht kwam, lag een periode van de zwaarste strijd achter mij. Alles wat er daarvoor
was, had afgedaan. Ik moest alles opnieuw reorganiseren, van de organen van het volk af tot aan het leger toe.
Eerst binnenlandse reorganisatie, opruiming van de kentekenen van het verval en van de defaitistische geest,
opvoeding tot heldhaftigheid. In het kielzog van de binnenlandse reorganisatie stelde ik mij de tweede opgave:
bevrijding van Duitsland uit de internationale bindingen. Twee bijzondere feiten moeten hier op de voorgrond
geplaatst worden: het uittreden uit de Volkenbond en het afzeggen van de ontwapeningsconferentie. Het was een
zwaar besluit. Het getal der profeten die verklaarden dat het tot een bezetting van het Rijnland zou leiden, was
zeer groot, het getal der gelovigen was zeer gering. Ik zette mijn plan door, gedekt door de natie die gesloten
achter mij stond. Daarna bevel tot bewapening."
1 Welke twee doelstellingen bepaalden Hitlers buitenlandse politiek na 1933?
2 In hoeverre kun je deze doelstellingen in bron I terugvinden? Verwijs in je antwoord naar de tekst.
3 Toon aan dat je in de bronnen I en II alle elementen van de tactiek, die Hitler tegenover Engeland en
Frankrijk toepaste, terug kunt vinden. Verwijs in je antwoord steeds naar de tekst van een of van beide
bronnen.
4 In 1934 sloten Duitsland en Polen een niet-aanvalsverdrag. Wat valt je op als je dit feit vergelijkt met
hetgeen in (de toelichting van) het NSDAP-programma (I) vermeld staat?
5 Hoe moet je het sluiten van het niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en Polen uitleggen? Geef die uitleg
voor Duitsland en voor Polen afzonderlijk.
6 In bron I wordt Oostenrijk een 'Volkenbondskolonie' genoemd. Welk argument had Hitler om deze term
met betrekking tot Oostenrijk te gebruiken?
7 Ga na of bij de poging tot 'Anschluss' in 1934 inderdaad bleek dat Oostenrijk een 'Volkenbondskolonie'
(I) was. Leg je antwoord uit.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Duits-Poolse crisis 1939
TOETS
1262
BRON
Spotprent in het Franse blad 'La Victoire', 1939.
1 Leg uit dat de spotprent de Duits-Poolse crisis van 1939 probeert te beschrijven.
2 Beredeneer welk standpunt de tekenaar zelf in deze crisis innam. Leg je antwoord uit met een
beschrijving van de bron.
3 Waarom kun je stellen dat de prent slechts de aanleiding, niet de oorzaak van deze crisis aangeeft?
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Buitenlandse politiek Hitler
Verdrag van Versailles
TOETS
1183
BRON
Cartoon uit het Franse blad 'Le petit bleu', 1935.
1 Leg uit waarom het Verdrag van Versailles een belangrijke rol in de buitenlandse politiek van Hitler
speelde.
2 Noem drie feiten waarmee de tekenaar van de prent zou kunnen aantonen dat zijn weergave van de
situatie juist is. Let op het jaartal! Leg steeds je antwoord uit.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Vrede van Versailles
Appeasement-politiek
Conferentie van München
TOETS
1186
BRON I
Uit een memorandum van Lloyd George, 26 maart 1919.
"Men kan Duitsland zijn koloniën afnemen, zijn bewapening
terugdringen tot een zuivere politiemacht en zijn vloot
reduceren tot een van de vijfde rang. Dat blijft allemaal gelijk.
Als het land zich door de vrede van 1919 onrechtvaardig
behandeld voelt, zal het de middelen vinden om wraak te nemen
op zijn overwinnaars.
Onze voorwaarden mogen hard zijn, zelfs onbarmhartig, maar
ze kunnen tegelijkertijd zo rechtvaardig zijn dat het land
waaraan ze worden opgelegd innerlijk voelt dat het geen recht
tot klagen heeft. Maar onrechtvaardigheid en aanmatiging
getoond in het uur van de overwinning zullen nooit vergeten en
vergeven worden.
Om die reden ben ik er fel op tegen meer Duitsers aan het
Duitse staatsgezag te onttrekken dan strikt noodzakelijk is. Ik
kan mij nauwelijks een geredere oorzaak voor een toekomstige
oorlog voorstellen dan wanneer het Duitse volk, dat
ongetwijfeld bewezen heeft een der sterkste en machtigste
volken der wereld te zijn, omgeven wordt door een aantal staten
bestaande uit volken waarvan vele in het verleden nog nooit een
eigen regering bezeten hebben maar onder wie zich een groot
aantal Duitsers bevindt die hereniging met hun vaderland zullen
eisen."
BRON II
Uit een rede van Churchill in het Lagerhuis, 14 maart 1938.
"De draagwijdte van de gebeurtenissen van 12 maart kan niet
overschat worden. Europa ziet zich gesteld voor een plan van
agressie dat zorgvuldig uitgedacht en chronologisch berekend is
en dat stap voor stap ten uitvoer wordt gelegd en er bestaat nog
maar één keuze, niet slechts voor ons maar ook voor andere
landen: óf zich als Oostenrijk onderwerpen óf doeltreffende
maatregelen nemen zolang er nog tijd is om het gevaar te keren,
en voor het gevaar niet gekeerd kan worden, er tegen op te
treden. Blijven wij verder de gebeurtenissen afwachten –
hoeveel van onze hulpmiddelen die ons nu nog voor onze
veiligheid en het behoud van de vrede ter beschikking staan
laten wij daarmee verloren gaan? Hoeveel vrienden zullen zich
van ons verwijderen, hoeveel mogelijke bondgenoten zullen wij
de een na de ander in een gruwelijke afgrond zien verdwijnen?
Hoe vaak nog zal de bluf succes hebben vóórdat de achter die
bluf steeds groeiende kracht tot een werkelijkheid is
aangegroeid? Waar zullen wij staan over twee jaren als het
Duitse leger ongetwijfeld veel groter zal zijn dan het Franse en
als alle kleine landen uit Genève zijn weggevlucht om de steeds
groeiende macht van het Nazi-systeem hulde te brengen en zo
gunstig mogelijke voorwaarden voor zichzelf te verwerven?"
BRON III
Amerikaanse spotprent, 1930. Het onderschrift
luidt: 'The Source.'
BRON IV
Franse spotprent, 1938.
1 Zowel Lloyd George (I) als de Amerikaanse spotprent (III) geven een beoordeling van het Verdrag van
Versailles. Ga van elk van beide na of deze beoordeling juist is. Leg steeds je antwoord uit.
2 Welke politiek wordt door Churchill in zijn rede in het Lagerhuis (II) gehekeld? Toon je antwoord
vanuit de tekst aan.
3 Zowel Lloyd George (I) als Churchill (II) waarschuwen voor een toekomstige oorlog met Duitsland,
maar verschillen van mening over de politiek die gevoerd moet worden om die oorlog te voorkomen.
Noem dat verschil en geef daar vervolgens een verklaring voor.
4 Dateer de Franse spotprent (IV) zo nauwkeurig mogelijk. Leg je antwoord uit door de prent te
beschrijven.
5 Beoordeel of Churchill (II) en de Franse spotprent (IV) tot een zelfde of tot een verschillende analyse
van de Engels-Franse politiek met betrekking tot Duitsland komen. Leg je antwoord uit.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Frans-Russische betrekkingen
Sudetencrisis
Non-agressiepact
TOETS
943
BRON
De Russische maarschalk Worosjilow tegen een Franse diplomaat, 22 augustus 1939.
"Reeds verscheidene jaren lang is er sprake geweest van militaire samenwerking met Frankrijk. Het is nimmer
zover gekomen. Verleden jaar, toen Tsjechoslowakije bezig was ten onder te gaan, verwachtten wij een teken van
Frankrijk, doch er gebeurde niets. Onze troepen stonden gereed. De regeringen van Frankrijk en Engeland hebben
de politieke en militaire besprekingen thans ál te zeer op de lange baan geschoven. Daarom moet de mogelijkheid
dat zich op politiek terrein zekere gebeurtenissen voordoen, niet uitgesloten worden geacht."
1 Worosjilow besprak met de Franse diplomaat de betrekkingen tussen Frankrijk en de Sovjetunie
gedurende de jaren '30. Waarom streefde de Sovjetunie in die jaren naar "militaire samenwerking met
Frankrijk"?
2 Leg uit waarom Worosjilow met betrekking tot de ondergang van Tsjechoslowakije kon zeggen dat de
Sovjetunie wachtte op "een teken van Frankrijk, doch er gebeurde niets".
3 Volgens Worosjilow bestond de mogelijkheid dat er "zich op politiek terrein zekere gebeurtenissen
voordoen". Leg uit dat de gebeurtenis waar Worosjilow over sprak een reactie op de Franse houding in de
Tsjechische crisis genoemd kan worden.
TWEEDE WERELDOORLOG Oorzaken
Anti-communisme
Appeasement-politiek
TOETS
998
BRON
Frans affiche, in 1937 verschenen.
1 Leg uit welke boodschap het affiche wil uitdragen. Toon je antwoord aan met twee beeldelementen uit de
bron.
2 De 'appeasement-politiek' mocht ook in Frankrijk op aanzienlijke steun rekenen. Leg eerst uit wat we onder
deze politiek verstaan en beredeneer vervolgens hoe dit affiche aan deze steun bijdroeg.