Turizim Kent Rehberi

8/16/2019 Turizim Kent Rehberi

1/264

SAMSUN

TC SAMSUN VAL‹L‹⁄‹

t


2/264

Yay›mlayan

Samsun Valili€i

Tel: 0362 431 64 75 Faks: 0362 431 64 77www.samsun.gov.tr

Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü’nce haz›rlanm›fltır.

“Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından finanseedilmiş ve bastırılmıştır”

Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€üTel: 0362 431 00 14 Faks: 0362 435 65 48

Samsun ‹l Özel ‹daresiTel: 0362 444 7 555 Faks: 0362 437 08 55

www.samsunilozelidare.gov.tr

Yay›n Haz›rl›kEkin GrubuHalaskargazi Cad. 145/1 Kat:8

Osmanbey 34381 / İstanbul

Tel : +90 212 296 22 22

Faks : +90 212 247 44 60

E.Posta: [email protected]

www.ekinyazim.com

Genel Yay›n YönetmeniHalim Buluto€lu

DirektörSüreli Yay›nlar ve KitaplarCihan Yi€in

Metinler

Baki Sar›sakal (Samsun merkez metinleri)Dilek Safer

Sanat YönetmeniMurat Kezli

Foto€raflarMetin ‹fller, Tansu Tekin

Ekin Grubu Arflivi

Samsun ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü€ü ArfliviSamsun Büyük fiehir Belediyesi Arflivi

fienol Kocatepe,

Çarflamba, Kutlukent, Ladik, Ayvac›k, Tekkeköy, Asarc›k

Belediye ve Kaymakaml›klar› arflivleri

Bask›Seçil Ofset

Tel:0212 629 06 15

4. Bask›, Eylül 2011

t


3/264

Büyük Önder Atatürk’ün Ulusal Kurtuluş Mücadelesini başlattığı ve

bu yolda ilk adımı attığı Samsun; doğal, tarihi ve kültürel zenginlikleri,deniz, kara, hava ve demiryolu ulaşım imkânlarıyla Karadeniz Bölgesininturizm potansiyeli en yüksek kentlerindendir.

6000 yıllık geçmişe sahip olan Samsun değişik kültürlere ev sahipliği yapmış, kurulduğu tarihten bu yana da Anadolu’nun önemli bir kültür veticaret merkezi olmuştur.

Bu tarihi birikime sahip Samsun, bugün kış turizminden termal

turizmine, sağlık turizminden doğa ve deniz turizmine kadar değişik turizmetkinliklerini aynı anda konuklarına sunmaktadır.

Devlet Opera ve Balesi, Devlet Tiyatrosu Samsun Sahnesi, DevletKlasik Türk Müziği Korosu, Galerileri, Müzeleri, Kütüphaneleri ile de Sosyal

ve Kültürel açıdan da Karadeniz Bölgesinin en önemli kenti durumundadır.

Samsun 200 km sahili, doğal plajları, çok sayıda sit alanı, tescilli yapıları, ve ahşap camileri, Müzelerde sergilenen 17.426 arkeolojik veetnografik eserleri, yüzlerce çeşit endemik bitkisi, yaylaları, dağları,ormanları şelaleleri, gölleri, trekking, kış kayağı ve çim kayağı, yamaçparaşütü ve Su sporları imkanları ve Kuş Cenneti ile turizm açısındanzengin bir potansiyeli olmasına rağmen bugün turizmde hak ettiği yerdedeğildir.

Amacımız geleceğin Turizm Kenti Samsun’un turizm açısından hakettiği yeri almasıdır.

Son yıllarda turizme yapılan yatırımlar bu konuda ümitleri

artırmaktadır.Zengin bir tarihi geçmişi olan, sosyal, ekonomik, kültür ve turizm

yönünden hızlı bir gelişim içinde bulunan kentimizin tanıtımına katkısağlayacağına inandığım bu çalışmanın Samsun’a yeni dostlarkazandırması umuduyla, emeği geçenlere teşekkür ediyor, selam vesaygılarımı sunuyorum.

Hüseyin AKSOY Samsun Valisi

Samsun

Hüseyin AKSOY Samsun Valisi


4/264


5/264

Samsun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Tarihte ‹ki Samsun . . . . . . . . . . . . . . . .14

Samsun merkez, Müzeler . . . . . . . .26

An›tlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Önemli Dini Yap›lar . . . . . . . . . . . . . . . .34

Parklar, Bahçeler, Gezi Yollar› . . .36Plajlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Atakum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

İlkadım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Canik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Cumhuriyet Meydan› Çevresi . . . .48

Bankalar Caddesi . . . . . . . . . . . . . . . . . .52Saathane Meydan› . . . . . . . . . . . . . . . .58

Belediye Meydan› ve Çevresi . . . .61

Bulvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Çarfl›lar Bölgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

İstiklal C., Ülkü S., Osmaniye C. 74

Lise Caddesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Yakakent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

Alaçam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

Bafra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

19 May›s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132

Tekkeköy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142Çarflamba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152

Terme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164

Kavak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174

Havza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184

Vezirköprü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196

Ladik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212Asarc›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224

Ayvac›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230

Sal›pazar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236

Samsun Rehberi . . . . . . . . . . . . . . . . .250

‹çindekiler


6/264


7/264

Samsun İl Haritası

‹l merkezi‹lçe merkezleriBelde merkeziBaraj-Göl-IrmakDereDevlet Yolu‹l YoluUlafl›m Kodlar›TCDDBal›k Tesisleri

‹LÇE BELDE

‹fiARETLER

Ölçek

Karadeniz


8/264

SAMSUNSamsun, Karadeniz’in en büyükflehri.Ne de olsa Karadeniz’in ortas›ndabulunuyor. Türkiye’nin merkezi An-

kara’dan Karadeniz’e karayolu ba€-lant›s› Samsun üzerinden sa€lan›- yor.Samsun’dan bat›ya Sinop’a, do€u- ya, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize vehatta Artvin’e ulaflt›r›yor bu yollar.Bölgenin en büyük havaliman› daSamsun’da. Samsun - Çarflamba

aras›ndaki o güzelim ovada.Samsun liman› da, bölgenin en eskilimanlar›ndan. Ulusal kurtulufl sava-

fl›m›z›n büyük önderi Mustafa Ke-mal Atatürk, Anadolu’ya, iflte bu li-mandan, Samsun’dan ayak bas-m›fl. O zaman liman tesisleri yok-

mufl, bir iskeleymifl Samsun, o daküçük teknelerin yanaflabildi€i. Ata-türk’ü Samsun’a getiren Band›rma vapuru, ulusal kurtulufl savafl›n›n dasembolü olmufl. Ama bu sembolünkıymeti bilinmemifl de, 1950’li y›l-larda hurdaya ç›kar›lm›fl sat›lm›fl.fiimdi o güzel geminin ayn› büyük-

lük ve tasar›mdaki yeni örne€i, lima-n›n do€u ucundaki Do€u Park’tamüze olarak sergileniyor.

8

S a

m s u n


9/264

Uzun süre denize küsmüflSamsun, flimdi yenidenbar›fl›yor...Samsun liman›, kentin tam da de-nizle bulufltuğu o büyük körfeze, üs-telik k›y›y› bir bafltan öteki bafla kap-

layacak flekilde yapılmış da, nere-deyse kentin denizle ba€lant›s›n› tü-müyle koparm›fl. Bir de önünde, de-miryolu hatt› olunca, Samsunlu, bel-ki son 40-50 y›l denize küsmüfl,uzaktan bakar olmufl ya da Fuaralan›ndan izlemifl, karanl›k, kirlen-mifl liman sular›n›.

fiimdi bu tablo de€ifliyor. SamsunluKaradenizle yeniden bar›fl›yor. Li-man ve Do€u park çal›flmalar› ta-mamland›. Samsun giriflindeki bat›park bölgesinde de çal›flmalar nere-

deyse bitmek üzere. Seyir teraslar›,kilometrelerce uzanan gezinti yolu,balık lokantaları, amazon adası,kanolar ve küçük kayıklarla

gezilebilecek kanalı, koyu ve yürüyüş parkurları, hayvanat bahçe-si, spor alanlar›, su parklar› ve elbet-te çok say›da çay bahçesi, lokantay›içine alan bir rekreasyon alan› oldubu bölge. Limana ve denize verilenat›k suyun önü kesilince ve ar›tmatesisleri de kurulunca, limandaki okötü koku salan su da temizledikendini. Art›k bal›klar yafl›yor limansuyunda ve böyle olunca k›y›dan ol-ta sallayarak flans›n› deneyen Sam-sunlular›n say›s› artt›. Samsun bü- yükflehir belediyesi’nin yapt›rd›€› birbal›kç› heykeli de k›y›da herkesi se-laml›yor. Daha uzun y›llar buradabal›k tutulacak der gibi.

Zengin tarihinkaybolmufl izleriSamsun merkezinin kent tarihiİlkadım İlçesindeki Dündartepehöyüğünde 1940-1941 yıllarında yapılan arkeolojik kazılarla

günümüzden 7000 yıl önceyeuzandığı tespit edilmiştir.İlkadım ilçesi Cedit Mahallesi veçevresinde antik dönemde kurulmuşolan Amisos diye anılan kentin tarihi2600 yıl öncesine uzanmaktadır.Samsun bölgesindeki insan yerle-flimleri çok daha eskilere de gidiyor.

Tekkeköy’deki ma€aralarda, Bafrabölgesinde, K›z›l›rmak deltas›n›n ört-tü€ü höyüklerde bu tarihin izlerinerastlan›yor.

9

S a

m s u n


10/264

Türkiye’ninkuzey bölgesininen verimli ovalar›Samsun, Karadeniz’e dökülen ve bi-ri Türkiye’nin en uzunu olan iki neh-rin yaratt›€› uçsuz bucaks›z iki ovay›bulunduruyor s›n›rlar›nda. Biri K›z›-l›rmak Deltas› ve Bafra Ovas›, öteki

ise Yeflil›rmak Deltas› ve ÇarflambaOvas›. Karadeniz, çok az yerindeböyle genifl alanlar için f›rsat b›rak›- yor, yalç›n da€larla aras›na.‹ki nehir, binlerce y›ld›r tafl›d›klar›alüvyonlarla çok verimli topraklar

üretmifller. Bölgenin ve Türkiye’ninsebze, meyve ambar› olmufl bu ikiova. Bu zenginlik hâlâ devam ediyor. Her iki deltan›n denizle birleflti-€i noktalar, küçük göller ve sulakalanlar oluflturmufl ve binlerce kuflubar›nd›ran kufl cennetleri olmufllar.

Özellikle Bafra Deltas› ve sulak ala-n›, çok zengin bir faunaya sahip.Kufllar›n göç yollar› üzerindeki bu ikisulak alan, kufl gözlemcileri için deola€anüstü bir seyir alan›.

YaylalarKaradeniz yaylalar› deyince akla da-

ha çok, Do€u Karadeniz yaylalar›gelir. Trabzon’un, Rize’nin, Ordu veGiresun’un yaylalar› ünlüdür. Yaylakültürü de bu bölgelere has gibidir.Ama çok bilinmese de Samsun yay-lalar› da görülmeye de€er güzellikte-dir.

10

S a

m s u n


11/264

Ladik ve Vezirköprü yaylaları, özel-likle de Kunduz ve Akdağ yaylalarıilk elde akla gelenler. Akdağ Yaylası'ndaki kayak tesisleri vehenüz tesis olmasa da Kunduz Yaylası sırtlarında çadırlarıyla doğatutkunlarına ve gezginlerine unutul-maz anlar sunuyor. Samsun merke-zine daha yakın olan ve Yakanet

sınırları içinde bulunanlarını, özellik-le Samsunlu doğaseverler doğa yü-rüyüşleri için tercih ediyor.

Samsun, turizmdebölgesel geliflmeninefli€indeSamsun s›n›rlar› içinde, son y›llarda

alternatif turizm türleri geliflmeyebafllad›. Samsun'da do€aya dönükturizm türlerini görüyoruz.Denizi,efl-siz kumu,yemyeflil ormanlar› ve yay-lalar›;k›fl›n karlarla kaplanan da€lar›,gölleri ve büyük ›rmaklar›; flifal› kap-l›calar›; ülkemizin en önemli sulakalanlar›ndan biri olan K›z›l›rmak del-tas› ve buradaki çeflitleri 340’ı bulan

kufl türleri ile de€iflik turizm aktivite-sini gerçeklefltirmeye imkan verecekbir potansiyele sahip.Samsun ve ilçelerinde önceki y›llaragöre otel say›s›nda da art›fl görülü- yor. Bugün 13 Turizm İşletmeBelgeli, 14 Yatırım İşletme Belgeliotel bulunmaktadır.

11

S a

m s u n


12/264

Geliflen talebe uygun flekilde yenioteller de planlan›yor. Belki birkaç y›liçinde bu tablo de€iflecek. Fuar vekongre turizmi alan›nda da Büyükfle-hir, Valilik ve Ticaret odalar›n›n ortak-l›€›yla altyap› oluflturulmaya çal›fl›l›- yor. Samsun havaliman›, THY veözel havayolu flirketlerinin iç ve dışhat uçufllar›yla büyük bir canl›l›k için-de.

Uçsuz bucaks›z sahiller,geliflen plajlarSamsun orta Karadeniz’de. Karade-niz sahilinin toplam uzunlu€u 120km. Alaçam’dan bafllayan ve TermeM‹liç’e kadar uzanan bu sahil,derinli€i kimi yerlerde 200 metreyeulaflan kumsal› içeriyor. ‹nce kumlu

güzel bir kumsal bu.

Ne yaz›k ki, geliflkin altyap›s› olanplaj say›s› s›n›rl›. Ama Samsun mer-kezden ve özellikle Atakum bölge-sinden bafllayarak plaj say›s› da ço-€al›yor. Sahil otelleri de yok dene-cek kadar azd› Samsun'da... yineAtakum ve 19 Mayıs bölgelerindenbaşlayarak her geçen gün bir yenisidaha eklenmektedir sahil otellerine.Ama as›l beklenti, Samsun’un tu-rizm teflvik alan› olarak ilan edilip,

altyap›s› devlet taraf›ndan haz›rlan-d›ktan sonra, büyük tatil köyleri vesahil otellerinin yap›m› için tahsisedilmesinde. Neredeyse Bulgaris-tan’›n yar›s› uzunlukta sahile sahipSamsun’un, turizmin bu en geliflkinalan›ndan, sahil turizminden yarar-lanmas› için baflka seçenek yok.

12

S a

m s u n


13/264

Festivaller, flenliklerSamsunda yerel festivaller veflenlikler uzun zamand›r yap›l›yordu.fiimdi bunlara, uluslararas› kültüretkinlikleri de eklendi. Uluslar Aras›Halk Danslar› Festivali herTemmuz ay›nda büyük bölümükomflu ülkelerden onlarca ülkeninhalk danslar› gruplar›n› bir arayagetiriyor.19 May›s flehri Samsun, 19 May›s

haftas›nda 19 May›s fienliklerine deev sahipli€i yap›y›or.

Yeni gezi güzergahlar›Seyahat acentalar› ve yerli gezginle-re, Samsun bafllang›ç ya da bitifllitur önerilerimiz var. De€erlendirme-si onlardan.Orta ve do€u karadeniz turu (uçak ve otobüsle)Uçakla Samsun havaliman›na.Samsun flehir turu. (gezi parkurlar›için Samsun merkez sayfalar›na ba-k›n›z. Samsun’a birden fazla gün

ay›racak olanlar için de alternatif turlar bu sayfalarda)Otobüsle, Ünye, Perflembe ve Ordu.Konaklama Ordu’da. Ordu tarihikent gezisi.(Dileyenler için Ordu yayla turu.Özellikle vosvoslarla yap›lan ve son y›llarda popüler olan tur yolu öneri-

lir) Giresun kent gezisi. Bolaman ça- y› yolu, yaylalar vs.Ve Trabzon. Kent gezisi. SumelaManast›r› turu

13

S a

m s u n


14/264

Tarihte ‹ki Samsun

‹lker Sever

Strabon, Geographika adl› eserindeAmisos (Samsun) kentinin Sinop’tangelen Miletoslular taraf›ndan kurul-du€unu, üç kez el de€ifltirdi€ini ve yaflad›€› ça€da kentin iyi teflkilatlan-m›fl durumda, önemli bir kent oldu-€unu belirtmektedir.Samsun ve çevresi, IV. yüzy›ldan IX.

yüzy›l›n sonuna kadar Bizansl›lar ileAraplar aras›nda sürekli el de€ifltir-mifl, 1072 y›l›nda ise Türkmenlerineline geçmiflti. K›sa bir süre sonra yeniden Bizans hâkimiyetine girenkent, 1074 y›l›ndan itibaren Selçuk-lu Sultan› Süleymanflah'a tabi olanDaniflmentlilerin ak›nlar›na maruzkalm›fl ve bölgenin büyük bir bölü-mü Melik Daniflmend Gazi'nin ölü-münün ard›ndan ele geçirilmiflti.1081 y›l›na gelindi€inde, söz konu-su ak›nlar daha da fliddetlendi.1084 y›l›nda, antik ad›yla Amisoshariç, bölgenin tümü fethedilmiflti.

Amisos'un Bizans valisi kenti teslim

etmemek için uzun müddet direndi ve baflar›l› oldu.Daniflmentliler kenti ele geçireme-

yince, Amisos'tan çok da uzakta ol-mayan, “bir ok at›m› uzakl›kta” birmevkide, bugün Kale Mahallesi ola-rak bilinen yerde yeni bir flehir kur-maya bafllad›lar. Bu yeni yerleflimdeikamet eden halk eski yerleflim biri-mini 'Kâfir' olarak s›fatland›rd›. Buiki kent bir süre sonra ticari iliflkileri

kurdular ve bu iliflki giderek güçlen-meye bafllad›.Selçuklu egemenli€inin zay›f oldu€uSultan Mesud döneminde di€erbeyliklere nazaran daha da güçle-nen Daniflmentliler, 1143 y›l›nda or-taya ç›kan saltanat kavgalar› s›ras›n-da güç kaybetmeye bafllad›. 1178 y›l›nda ise Sultan II. K›l›ç Arslan, bubeyli€in bölgedeki egemenli€ineson verdi. Kâfir Samsun, yani Ami-sos ise Selçuklu himayesi alt›na gir-di. Selçuklu hâkimiyetindeki bölgezaman zaman Bizans donanmalar›-n›n sald›r›lar›na da maruz kald›. Bu

sald›r›lardan en kötüsü ise, II. Süley-

14

S a

m s u n

Samsun bölgesinde yapılanaraştırmalarda en erken insanizlerinin Tekkeköy’de ortaya

çıktığı tespit edilmiştir. Buradakikaya sığınaklarında mağaralar vedüz yerleşmelerde yapılan kazı vearaştırma sonucunda alt paleolitik çağ, mezolitik çağ, Tunç çağı ve Hitit çağına ait eserler elegeçmiştir.Geç kalkolitik ve tunç çağlarının tespit edildiği Tekkeköy, Dündartepe,

Kaledoruğu ve İkiztepe’de yapılan bilimsel kazılarda tüm yerleşmelerinköy karakterinde olduğu ve küçük topluluklar tarafından kurulduğuanlaşılmıştır. Halkın ahşap evlerde oturduğu, avcılık, balıkçılık vehayvancılık yaparak geçindiği, kumaş ve dericilik bildiği, önceleri saf bakır, daha sonra arsenikli bakırdan silah, takı ve alet yaptığı ortayaçıkarılmıştır. Şehir dışı mezarlıklarda basit toprak gömülerde günlük

Geçmişten Günümüze Samsun


15/264

manflah döneminde III. Alexios'unemriyle gerçeklefltirilen bask›nd›.1204 y›l›nda Konstantinopolis'inHaçl›lar taraf›ndan iflgali sonras›, Bi-zans hanedanlar› Laskarisler ‹z-nik'te, Komnenoslar ise Trabzon'dabirer devlet kurmufllard› ve Komne-noslar›n Karadeniz'deki yay›l›fl› Las-karisleri ve Selçuklular› tedirgin et-mekteydi. Üstelik Karadeniz ticaretide bu durumdan oldukça etkilen-miflti. Kervanlar, Suriye ve M›-s›r'dan, Kayseri ve Sivas yoluyla

Samsun ve Sinop limanlar›na mal

getirmekte ve bu mallar buralardandi€er limanlara sevk edilmekteydi.Fakat Sinop Komnenoslar›n elinegeçmifl, Samsun kuflat›lm›flt›. Budurum nedeniyle limanlarda ticarifaaliyet durmufltu. ‹znik, Bizans ‹m-paratorlu€u'nun hâkimiyetini tan›d› ve yard›m istedi. Samsun ve Si-nop'u ‹znik ‹mparatorlu€u ile anla-flarak Komnenoslardan kurtaran,Selçuklu Sultan› I. G›yaseddin Key-hüsrev oldu. Selçuklu ordusu karfl›-s›nda yenilgiye u€rayan Komnenos-

lar ile Selçuklular aras›ndaki çat›fl-

15

S a

m s u n

hayatta kullandıkları eşya ile birlikte gömülüyorlardı.Samsun bölgesinin geç kalkolitik-ilk tunç çağında Doğu Ege Adaları, Kuzey Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya kültürleri ile sıkı ilişkileriçinde olduğu saptanmıştır. Bu ilişkiler Karadeniz’de bir kıyı gemiciliğiolduğunu göstermektedir.

Antik kaynakların bildirdiğine göre Amisos (Samsun), Grekler’den öncekurulmuş bir yerleşme idi. Antik çağ yazarları Amisos’un ilk adının Enete olduğunu bildirmektedir. MÖ 6.yy başlarında Sinope’den gelen Miletoslu bir grup ‘Amisos’adındaki küçük yerleşmeyi zaptederek emporion(pazaryeri) kurar. M.Ö6yy ilk yarısında Kappadokialılar gelip Amisos’a yerleştiler. MÖ 6yy ortasında

Kappadokiyalı lider Phokaialıların (eski Foça) Amisos’ta yerleşmelerine izinverir. MÖ 437’de daha önce Atina’dan Sinope’yegelenlerden bir grup Athenokles


16/264

ma bir süre daha devam etti.

Eski yerleflim H›ristiyan Amisos, ön-

ce Bizans ve XIV. yüzy›l›n ilk yar›s›n-

dan itibaren de bir koloni olarak Ce-

nevizlilerin ikamet ettikleri bir yerle-

flim olarak 200 y›ldan fazla bir süre

ayakta kald›. Bizans ile 13 Mart

1261'de kendilerine genifl ticari im-

tiyazlar bahfleden Nymphaion Ant-

laflmas›'n› imzalayan Cenevizliler,

Bizans topraklar› dahilinde gümrük

vergisi ödemeden ticaret yapabile-

cekleri gibi, Karadeniz limanlar›n›n

sorumlu€unu da ellerine geçirecek-

lerdi. Bizans, elli gemi kiralama kar-fl›l›€›nda oldukça a€›r bir bedel ödü-

yordu. Bu antlaflmayla Ceneviz ve

Venedik rekabeti Bizans odakl› k›z›fl-

maya bafllad›€› gibi, Ceneviz, Kara-

deniz'de rakibi Venedik karfl›s›nda

daha üstün duruma geçmiflti. Kefe,

Sinop, Fatsa, Trabzon ve Samsun

gibi Karadeniz k›y›lar›ndaki kilit tica-ri noktalar› elinde tutan Ceneviz, Ve-

nedik'in sahip oldu€u gibi bir zen-

ginli€e kavufltu.

fierafettin Turan, Cenevizlilerin

Samsun'a kesin olarak ne zaman

yerlefltiklerinin belirlenemedi€ini fa-

kat 1351 tarihli bir haritada Sam-

sun'un Simisso ad›yla gösterildi€ini

ve üzerinde Ceneviz bayra€› dikili

olarak resmedildi€ini bildirmektedir.

Heraklia (Ere€li), Amastris (Amasra)

gibi, Amisos da yönetimi Cenevizlile-

re b›rak›lm›fl bir liman kentiydi.

Samsun, her ne kadar Sinop Lima-

n›'n›n gölgesinde kalsa da canl› bir

16

M e r k e z

liderliğinde Amisos’a yerleşir ve adını Peiraieos olarak değiştirir.

MÖ 6. yy ortalarında Perslerin Anadoluyu egemenlikleri altına alması

sonucu Amisosun da diğer Grek şehirleri gibi Perslere vergi ödedikleri

tahmin ediliyor.

MÖ 4. yy başlarında Amisos Kappadokia Satrabı Damastes tarafından

alınır ve bölge böylece Pers egemenliği altına girer. Büyük İskender’in M:Ö 334-333’de Persleri yenmesiyle Anadoludaki

Pers egemenliği sona erer ve Amisos’a bağımsızlık verilir. Büyük

İskender’in ölümünden sonra

İskender’in katibi Eumenes’e

Kappadokia ile Paphlaonia-

Pontus satraplığı verilir.

Eumenesin ölümünden sonra

Kassandros MÖ 315’de Amisos’u kuşatır. Antigonos,

yeğeni Ptolemaios’u buraya

göndererek şehri kurtarır ve

satraplığı yeniden kurar.


17/264

ticaret liman›na sahipti. Ayr›ca lima-n›n hinterland›n›n genifl olmas›Samsun Liman›'n›n önemini art›r›-

yordu. Önemli bir liman kenti olanAmisos surlarla çevriliydi ve kentteCenevizlilerin 'podesta' ünvan› vere-rek atad›klar› bir yönetici bulunuyor-du. Ayr›ca tersane ve gemicilik faali-

yetleri aç›s›ndan Müslüman Sam-sun sakinleri, Amisoslular›n tecrü-belerinden faydalan›yorlard›. Önem-

li bir ticaret merkezi olan Amisos Li-man›'ndan, Karadeniz ticaretiyle il-gilenmeye bafllayan Selçuklular daistifade ediyorlard›. Cenevizliler,Müslüman Samsun'un tüccarlar›n-dan çeflitli kumafllar, hal›lar, ma-denler vb. ticari mallar ald›klar› gibi,Samsun Liman›'na gelen Cenevizmallar›n› da yine bu Müslüman tüc-carlar arac›l›€›yla Anadolu içlerinepazarl›yorlard›.XIV. yüzy›l›n ortalar›nda MüslümanSamsun ve çevresi Eretna Beyli-€i'nin egemenli€i alt›ndayd›. G›ya-seddin Mehmed döneminde beyli-

€in hâkimiyetinin zay›flamas›yla,

Kubado€ullar› bölgenin yönetiminiele geçirdi. 1398 y›l›nda Kubado€luCüneyd ise Y›ld›r›m Bayezid'e her-hangi bir flekilde direnmeden flehriterk etti. Ard›ndan, Samsun ve çev-resi yönetimi de Bulgar Çar› fiifl-man'›n Müslüman olan o€lu Alek-sandr'a verildi. Osmanl›lar bu s›radaCeneviz kolonisi olan Kâfir Sam-sun'a dokunmad›lar. Ceneviz ile ba-

r›fl halinde olundu€u gibi, Cenevizli-

17

M e r k e z

Amisos MÖ 302’de Mithridates Ktistes tarafından Pontus Devleti

egemenliği altına alınır.Mithridates II (MÖ 225-220) zamanında

Amisos zapt olunur. Amisos, Mithridates VI (MÖ 120-63) zamanında en

parlak dönemini yaşar. Pontus Krallığı ile Roma İmparatorluğu

arasında uzun süren savaşlar süresince MÖ 71 yılında Amisos

Roma’nın Kilikia-Asya valisi Lucullus tarafından ele geçirilir. İnsanlarıöldürülen şehir harabe haline gelir. Lucullus hayatta kalanlara

hürriyetlerini vererek şehrin yeniden yapılanması için emir verir.

Pompeius MÖ 64 baharında Amisos’a gelerek yeni düzenlemeler

yapar.

Roma İmparatorluğu ikiye

bölündüğünde Bizans Devletinin

payına düşen kent Amisos adıyla

bir psikoposlık merkezi olur. MS10 yy.da İmparator Konstantin

Porphyrgenitos’un bir emrinde

şehrin adı Aminsos olarak geçer

Ayn› yerde iki ayr› kent: Müslü-

man Samsun ve Amisos


18/264

lerden elde edilecek vergi ve hizmet-ler Osmanl›lar için önemliydi. Öyleki, 1403 senesinde Gelibolu'da Os-manl›'y› temsilen Süleyman Çele-bi'nin Bizans, Venedik, Ceneviz, Ro-dos fiövalyeleri, Sak›z ve Naksostemsilcileriyle yapt›€› antlaflmadaKaradeniz'deki Ceneviz kalelerinin vergi yükümlülüklerinin kald›r›lmas›-na yönelik bir maddenin bulunmas›

bunu desteklemektedir. Ayr›ca bu li-man›n zarar görmesi, burada önem-li bir ticaret kolonisine sahip olanCeneviz'in Samsun'dan çekilmesi,iktisadi ve politik s›k›nt›lar› da bera-

berinde getirebilirdi. 1403 y›l›ndaKral III. Henry taraf›ndan Timur'a el-çi olarak gönderilen Ruy Gonzálezde Clavijo, seyahatinin bir k›sm›nda‹stanbul'dan hareket etmifl ve Kara-deniz üzerinden Trabzon'a geçmifl-tir.Seyahatnamesinde, 1404 y›l›nda Si-nop'tan ayr›ld›ktan sonra Samsun'au€rad›€›n› belirterek flehrin ikili ya-

p›s›ndan da bahsetmifltir.“Nisan'›n beflinci cumartesi günüSinop'tan hareket ettik. O gün bütüngeceyi deniz üzerinde geçirdik. Erte-si gün ö€le üzeri Samsun'a vard›k.

18

M e r k e z

1071 Malazgirt Savafl› sonras› Türkler Anadolu'ya yerleflmeye baflla-

y›nca, Canik bölgesine de Daniflmentliler geliyor, Amisos'u kuflat›yorama kenti alam›yorlar. Amisos'u gözalt›nda tutmak amac›yla deniz k›y›-s›nda bir kale kurarak Müslüman Samsun'u kuruyorlar.6 Haziran 1243 y›l›ndaki Köseda€ Savafl›'ndan sonra Mo€ollar Anado-lu'yu resmen ikiye bölünce Canik bölgesi K›l›çarslan'a b›rak›lan toprak-lar aras›nda kal›yor.

Daha sonra Canik, Trabzon Rum ‹mparatorlu€u egemenli€ine giri-

yor. Mo€ollar›n yönetimine giren Müs-lüman Samsun ise, 1296 y›l›nda Pervaneo€ullar›'ndan Mesut tara- f›ndan ele geçiriliyor.1358: Müslüman Samsun Hac›


19/264

Buras› Türklerin elinde idi. Sam-sun'un iki kalesi vard›r. Biri Ceneviz-lilerin, di€eri Süleyman Çelebinin-

dir. Biz burada limana girmeyerekdeniz üzerinde kald›k. Hava müsait-ti ve biz de ertesi gün ö€le üzeri Ün- ye'ye muvasalat ettik…”1404'te Bayezid'in o€lu SüleymanÇelebi'nin hâkimiyetinde bulunanSamsun bir süre sonra Candaro€ul-lar›'n›n eline geçti. Bayezid'in Anka-

ra yenilgisinin ard›ndan, yöre Ti-mur'un ordusu taraf›ndan tahripedildiyse de flehrin Ceneviz hâkimi- yetindeki k›sm› ayakta kald›.1419 y›l›nda Kâfir Samsun büyükbir felaketle karfl›laflt›. Ç›kan bir yan-g›n giderek büyüdü ve tüm flehrialevler sard›. Cenevizliler ise flehrih›zla boflaltt›lar. Kâfir Samsun'un yönetimini elinde bulunduran po-desta da bir baflka Ceneviz kolonisi-nin bulundu€u Kefe'ye kaçt›. KâfirSamsun'un boflald›€› haberini alanMehmet Çelebi, Rum BeylerbeyiBiçero€lu Hamza Bey'i, Samsun'un

al›nmas›yla görevlendirdi. Yang›nsonras› büyük bir oranda boflalanflehir herhangi bir zorlukla karfl›lafl›l-madan teslim al›nm›fl oldu.Âfl›kpaflazade, Kâfir Samsun'un al›-

n›fl›n› flu sat›rlarla anlatmaktad›r:“Sultan Muhammed'ün ogl› MuradHan Amasiyye'de olurken kâfirSamsun'› oda yakt›. Kâfirleri flehrib›rakd›lar gemiye girüp kaçt›lar. Sul-tan Murad'a habar old›. 'Kâfir Sam-sun'u yakd›' didiler. Rum Beglerbe-gisini, Biçerogl› Hamza Beg'i gön-derdiler. Vard›, Kâfir Samsun'u zabtitdi. Sultan Muhammed'e habargönderdiler.

'Kâfir Samsun›'n› alup zabt idün,Müsülman Samsun›'n› almaga ko-lay old›'…”Hamza Bey, Kâfir Samsun'u ald›k-tan sonra ‹sfendiyaro€lu H›z›r Bey'in

19

M e r k e z

Emiro€ullar›'ndan Süleyman'›n denetimine giriyor. Süleyman, Kad›

Burhanettin Ahmet Devleti'nin egemenli€ini kabul ediyor.1389: Samsun, Kubato€lu Cüneyt Bey'in denetiminde.1389: Y›ld›r›m Beyaz›t, Kubato€lu Cüneyt Bey'in kaçmas› üzerine ken-ti(Müslüman Samsun) savaflmadan 1389 y›l›nda Osmanl› topraklar›nakat›yor ve bölgenin valili€ine Aleksandr fiiflman'› getiriyor. Y›ld›r›m Be- yaz›t Amisos'a dokunmuyor ama vergiye ba€l›yor.

1402: Ankara Savafl›'ndan sonra Ti-mur Anadolu Beyliklerine toprakla-

r›n› iade edince Müslüman SamsunTacettino€ullar›'ndan Emir Ahmet Tacettin'in yönetimine giriyor. Daha sonra küçük aral›klarla, Ku-bato€ullar›, Taflano€lu Ahmet Beyve Emir Ali Çelebi'nin o€lu Cüneyt


20/264

yönetimindeki Müslüman Sam-sun'uyla çat›flmaya bafllad›. ÇelebiMehmed'in yöreye ulaflt›€› s›ralar-

da, ‹sfendiyaro€lu da kaleyi HamzaBey'e teslim etti.“…Bu habar› Sultan Muhammed ifli-dicek dahi hücum edüp yürüdi. Am-ma Biçerogl› Hamza Beg hisardangetmedi. Müsülman Samsun›ylahergün cenge bafllad›. Bu tarafdanSultan Muhammed dahi gelüp Mar-

zuvan [Merzifon]'a ç›kd›. Andan yö-rüdi Samsun'a indi. Hisar içünde ‹s-fendiyar'un ogl› H›z›r Beg idi. SultanMuhammed var›cak H›z›r Beg kal'ay› teslim itdi. Biçerogl› HamzaBeg sord› ‹sfendiyarogl› H›z›r Beg'e:“Cenk itmeden hünkâra niçün vir-dünüz flehrünüzi?” dedi. H›z›r Beg eyitdi: “Bizüm flehrümüzün zinde-ganesi bu kâfir flehriyleyidi. Çünkikâfir flehri harab old› ve sizün elünü-ze girdi, flimdi girü bize bunda ra-hatl›k yokdur” dedi.”Sizin ile bizimdostlu€umuz ördeg ile kaz komflul›-€›na benzer…”

Samsun'daki yang›n sonras› de€i-flen sadece yörenin hâkimi de€ildi.Büyük yang›n, bu yerleflimin 'Kâfir'olan s›fat›n› da unutturdu. Bu felake-tin ard›ndan bölge art›k 'Kara' Sam-sun

olarak adland›r›lmaya baflland›. Yan-g›n felaketi sonras› art›k flehrin mer-kezi, Müslüman k›sm›yd›.Samsun Liman› köle, flarap, ma-den, giysi, hububat vb. tüm ticarimallar›n bulundu€u önemli bir li-mand› fakat eski ticaret yo€unlu€u-nu kaybetmeye bafllam›flt›. Her nekadar kaynaklar Cenevizlilerin yan-g›n sonras› flehri terk ettiklerini söy-lese de kesin olarak hepsinin ayr›ld›-€›n› söylemek güçtür.

Ceneviz ile Samsun'un ticari ba€-lant›lar›n›n kopmam›fl oldu€u afli-kârd›r.4 Aral›k 1423 tarihli bir belgede,fiehzade Mustafa ‹syan› s›ras›nda II.

20

M e r k e z

Bey egemenlikleri yaflan›yor.

1419: ‹sfendiyaro€lu Kötürüm Beyaz›t'›n o€lu H›z›r Bey MüslümanSamsun'u ele geçiriyor.1419: Amisos'ta büyük bir yang›n ç›kt›. Tüm flehir alevler içinde kald›.Cenevizliler kenti boflaltt›lar. Yönetimi elinde bulunduran podesta dabir baflka Ceneviz kolonisine kaçt›. Kentin boflald›ğı haberini alan Mehmet çelebi, Rum Beylerbeyi

Biçero€lu Hamza Bey'i, Amisos'unal›nmas›yla görevlendirdi. Kent

herhangi bir zorlukla karfl›lafl›lma-dan teslim al›nd›. Hamza bey, Amisos'u teslim ald›k-tan sonra ‹sfendiyaro€lu H›z›r Bey'in yönetimindeki MüslümanSamsun ile çat›flmaya bafll›yor.


21/264

Murad'a yard›m eden Cenevizlileriniste€iyle, Samsun'da bulan koloniyeait kalenin yeniden imar edilmesi iz-ni verildi€i görülmektedir.Bu durum, Samsun her ne kadareski ticari yo€unlu€undan yoksunolsa da yörede Cenevizlilerin varl›€›-n› kan›tlamaktad›r. Öz'ün aktard›€›-na göre de ‹talyan kaynaklar›, 1424 y›l›nda kentte bir Ceneviz kolonisi-nin varl›€›ndan söz etmektedir. Ayr›-ca Öz, 1485 y›l›na ait tahrir defterin-

de bahsi geçen Frenk Pazar› ad›ndabefl kiflilik bir grubun varl›€›n›n Ce-neviz kolonisinin kal›nt›lar› oldu€ukan›s›n› dile getirmektedir.1428'den itibaren Osmanl› yöneti-

minde kalan kentte MüslümanSamsun'u çevreleyen kalenin surla-r› da ne yaz›k ki günümüze kadar

ulaflmam›flt›r.Surlar›n kal›nt›lar›, 1870 y›l›nda fleh-rin yeniden inflas› s›ras›nda y›k›lm›fl-t›r. Görüldü€ü üzere, ortaça€daAnadolu fetihleri sürerken, ‹zmir veSamsun'da ikili bir yerleflim ortayaç›km›fl ve bu ikili yerleflimden biri di-€eri taraf›ndan 'Gâvur/Kâfir flehir(i)'

olarak adland›r›lm›flt›r.Bunun nedeni, Anadolu fetihleris›ras›nda Türkmen topluluklar›n›nkomflu yerleflim biriminde bulu-nan insanlar› ötekilefltirerek ve di-nî bir vas›fla kendilerinden ay›rtederek gâvur/kâfir olarak nitele-mifl olmalar›d›r. Onlar›n yaflad›kla-r› flehir de ad›na getirilen ayn› s›-fatla an›lm›flt›r. Fakat Bizansl›lar›n ve Haçl›lar›n da ayn› flekilde Türk-leri 'infidele' (gâvur, kâfir, iman-s›z) olarak nitelemifl olduklar› daunutulmamal›d›r.

21

M e r k e z

1419: Mehmet Çelebi Müslüman Samsun'u ve Amisos'u kesin olarak

Osmanl› topraklar›na kat›yor. Kentin yönetimi Lala Yörgüç Pafla'n›no€lu H›z›r Bey'e veriliyor.1526: H›z›r Bey'den sonra, Sarrac Ali Bey yönetime getiriliyor.1760: Samsun Muhass›l›€a dönüfltürülerek Trabzon Eyaletine ba€lan›- yor.1869: Mutasarr›f Arap Hakk› Pafla döneminde büyük Samsun yang›n›ç›kt›.1874-1882 y›ll›lar› aras›nda Samsun Müstakil Mutasarr›fl›kt›r

1882: Tekrar Trabzon Eyaletine ba€lan›yor.1910: Müstakil Mutasarr›fl›k haline geliyor.19 May›s 1919: Mustafa Kemal Pafla Ulusal Ba€›ms›zl›k Savafl›n› bafl-latmak amac›yla Samsun'a çk›yor.


22/264

Y›l 1919, Mustafa KemalSamsun'da...

Ulusal kurtuluflsavafl›n›n bafllad›€›flehir

19 May›s’tan, 25 May›s’a19 May›s 1919 Pazartesi günü Sam-sun'a ayak basan Mustafa Kemal

Pafla, 20 May›s'ta Sadaret Makam›-na bir telgraf çekerek, kesin ve netbir flekilde Anadolu'da bir ulusal mü-cadelenin bafllayaca€›n› bildiriyor:“Ne millet ve ne ordu, varl›€›na kar-fl› yap›lan bu haks›z tecavüzü sindir-meyecek ve kabul etmeyecektir. ”Mustafa Kemal 20 May›s Sal› günü

Rum Pontus çeteleriyle çat›flman›nç›kt›€› Bad›ll› köyünü ziyaret ediyor ve Çimenlik denilen yerde köylüleritoplayarak, çetelere karfl› silahlan-malar› gerekti€ini söylüyor.21 May›s 1919 Çarflamba günüSamsun civar›nda bulunan AvdanKöyü’nü ziyaret ediyor, çevredekiPontus çeteleriyle ilgili bilgi al›yor,Halit Bey'in evinde bir gece misafirolup tekrar Samsun'a dönüyor.Mustafa Kemal, 21 May›s'tan itiba-ren, Kolordu Komutanlar›'yla iliflki

kurmaya bafll›yor. Amac›, birliklerin yerlerini ve güçlerini belirlemek bun-larla ilgili intikal ve takviyeleri yap-mak, de€iflik yönlerden gelmesi ola-s› düflman iflgal ve sald›r›lar›na kar-

fl› al›nmas› gerekli askeri önlemlerikomutanlara bildirmek, komutanla-r› milis örgütleri kurmaya teflvik et-mek, ve ulusal örgüt düflüncesinehaz›rlamak..Samsun ve civar›ndaki Rum çeteci-

22

M e r k e z

Atatürk ve Latife han›m, Samsun ziyaretinde...

Atatürk, Samsun-Çarflamba demiryolununtemel atma töreninde. (1924)


23/264

lerinin çal›flmas› ile ilgili bilgiler içe-ren bir rapor haz›rl›yor ve bu raporu22 May›s 1919'da ‹stanbul'da Sa-daret Makam›’na gönderiyor. Rapor

dikkatle okundu€unda, sat›r arala-r›nda Anadolu'da bafllayacak UlusalBa€›ms›zl›k Hareketinin izleri de gö-rülmekte:

1. Türklü€ün hiçbir yabanc› ida-resine tahammülü yoktur.

2. ‹zmir, Türkler için ‹stanbul ka-

dar önemlidir.3. Hiçbir yabanc› ve bilhassa Yu-nanistan gibi bir devletin iflgaline ra-z› olunmayacakt›r.

4. Yunanl›lar›n ‹zmir'i iflgali geçi-cidir ve Yunanl›lar oradan mutlakaç›kar›lacakt›r.Samsun ve civar›n›n asayifli ile ilgili

olarak görevlendirilen Mustafa Ke-mal, Samsun'dan ‹stanbul'a gön-derdi€i raporlarda, Türk ulusunun ve Türk vatan›n›n bütün olarak kur-tuluflundan bahsediyor, bu kurtulufliçinde ulusun azim ve karar›na gü- venmek gerekti€ini belirtiyor.Samsun'un ‹ngiliz iflgalinde olmas›,

flehirde Rum çetelerinin ve silahl›adamlar›n›n varl›€›, çok say›da ya-banc› kontrol subay› ve memurlar›y-la “‹ngiliz ‹ntelligence Service” ajan-lar›n bulunmas› bu flehri MustafaKemal Pafla için güvenli k›lmamak-

ta. Kald›€› Mantika Palas Oteli civa-r› bile Rumlarla çevrili:Mustafa Kemal Pafla, müfettifllikbölgesi içinde, göreviyle ilgili incele-melerde bulunmak amac›yla iç k›-s›mlara geçmek istedi€ini 24 Ma- y›s'ta ‹stanbul'a bildiriyor.Ve 25 May›s 1919 Pazar günü sabahkahvalt›s›ndan sonra, Ordu Müfettifl-lik Karargah›'n› oluflturan 18 kiflilikheyetle Havza'ya do€ru yola ç›k›yor.

23

M e r k e z

Mustafa Kemal ve arkadafllar›n›n Samsun’a ç›k›fl› (Gazi Müzesi)

Atatürk’ün Samsun ve Çarflambaziyaretinden görüntüler


24/264

Samsun'dan Havza'yazorlu yolculukMantika Palas Oteli önünden hare-ketle, önce fiüküro€lu Caddesi’n-den (günümüzde Mecidiye Caddesi)geçildi ve Subafl›’na ulafl›ld›.Hava kapal›yd›. Deniz ve Samsun'ugeride b›rak›rken hafif ya€mur ser-pintisi de bafll›yordu. Buradan Un-

kapan› yokuflu t›rman›larak Hamidi- ye Hastanesi ve askeri k›flla yak›n›n-dan geçildi. K›ran Köyü üzerindenAvdan'a ulafl›ld›. Avdan Susuz Han-larda ilk mola verildi ve sonra Mah-mur Da€›'na do€ru yola ç›k›ld›.Mahmur Da€›'ndan Susuz Hanlar'akadar olan m›nt›ka Rum Pontus çe-

telerinin en çok bask›n yapt›klar› yerdi. Sa€› ve solu ormanl›k olan bu

m›nt›kan›n etraf› Rum köyleri ile çev-rili oldu€undan, bu çeteler yoldan

geçecek olan yük arabalar›n› soyup,içindekileri öldürüyorlard›. Yolda Rum Pontus çetelerinin bask›-n›na karfl› kafilenin güvenli€ini Ka- vak'›n Karl› Köyü’nden Canbulato€-lu Ekrem Bey'in (Çerkez Ekrem)adamlar› sa€l›yordu. 1887 Kavakdo€umlu olan Ekrem Bey, RumPontus çetelerine karfl›, 1915 y›l›n-da Türklerden oluflan Samsun veçevresindeki ilk ulusal çeteyi olufl-turdu. Samsun Mutasarr›f› KemalBey kendisini gizlice destekliyordu.Samsun'dan Anadolu içlerine giden yolun güvenli€ini Çerkez Ekrem Bey

sa€l›yor ve yolu aç›k tutuyordu.Mustafa Kemal, Samsun- Kavak yo-

24

M e r k e z

Samsun ziyaretinden


25/264

lunda ilerlerken, s›k s›k ar›za yapanotomobilinin durdu€u yerlerden bi-rinde tarlas›nda çal›flmakta olan birköylünün yan›na yaklaflt›:“ - Hemfleri! Düflman Samsun'a

asker ç›karacak. Belki bunlar›n hep-sini ele geçirecek. Sen ise rahat ra-hat topra€›n› sürüyorsun ?

- Pafla, Pafla ! sen ne diyorsun ?

Biz üç kardaflt›k. ‹ki de o€ul vard›. Yemen'de, Kafkas'ta, Çanakkale'dehepsi elden gitti. Bir ben kald›m.Ben de yar›m adam›m. Evde sekizöksüz ile yetim, üç dul kalm›fl kad›n var. Hepsi benim saban›m›n ucunabakarlar. fiimdi benim vatan›m da yurdum da aha flu tarlan›n ucu.

Düflman oraya gelinceye kadar,benden hay›r bekleme. “Bu sözler Anadolu halk›n›n bezginli-€ini,umutsuzlu€unu çaresizli€ini or-taya koyuyordu.Kavak yak›nlar›nda Kulup›nar deni-len yerde otomobilin yeniden ar›za-lanmas› üzerine Mustafa Kemal ve

maiyeti yürüyerek yola devam et-mifllerdi.Mustafa Kemal’i Kavak'ta karfl›la- yanlar aras›nda Çerkez Ekrem Beyde vard›. Kavak Nahiye binas›ndabölge ileri gelenleriyle bulufluldu,ulusal ba€›ms›zl›k mücadelesi üzeri-

ne ateflli konuflmalar yap›ld›.200 atl›s›yla Çerkez Ekrem, heyeteHavza'ya kadar koruma görevi de yapacakt›.(Mustafa Kemal’in Samsun’da bafl-lad›€› milli mücadele günlerini, Ga-zi Müzesi’nde foto€raflarla izleyebi-lirsiniz.)

25

M e r k e z

Atatürk Samsun’u ziyaretinde, 16. tümen subaylar›yla birlikte (1924)


26/264

MÜZELER

Gazi MüzesiMecidiye caddesi üzerin-de bulunan ve SamsunGazi Müzesi olarak hiz-met veren bina 1902 y›-l›nda Jean ‹onnis Manti-ka taraf›ndan 509 metre kare alanüzerine, alt›nda dört ma€azas› bu-lunan otel olarak infla edilmiflti.

Mustafa Kemal Pafla’n›n 9. OrduMüfettifli olarak 19 May›s 1919 Pa-zartesi günü mahiyeti ile birlikte,Samsun’da karaya ç›kt›ktan sonrakald›€› ilk yer buras›d›r.Mantika Palas Oteli’nin anahtar›, ogünün an›s›na 1926’da, Mustafa

Kemal Pafla’ya ‹stan-bul’da Samsun halk›ad›na teslim edildi.Atatürk, Samsun’a üçün-cü (16-18 Eylül 1928) vedördüncü (22-26 Kas›m1930) gelifllerinde deSamsun halk› taraf›n-

dan kendilerine ba€›fllanan bu bi-nada konaklad›.Samsun Belediyesi’nin giriflimiyle

1940 y›l›nda Gazi Müzesi olarakaç›ld›. 1995’de Kültür Bakanl›€›’nadevredildi ve 1998’de yeniden dü-zenlenerek aç›ld›. Arkeoloji ve Et-nografya Müzesi’nin hemen yan›n-da bulunan Atatürk Müzesi ise1968’de ziyarete aç›lm›flt›. Gazi ve

26

M e r k e z


27/264

Atatürk müzelerinin koleksiyonlar›,Gazi Müzesi binas›nda gerçeklefltiri-len büyük çapl› restorasyon sonra-s›nda bir araya getirildi ve Gazi Mü-

zesi 23 May›s 2006 da yenidenaç›ld›. Mustafa Kemal’in ve silah ar-kadafllar›n›n balmumu heykelleriy-le, 19 May›s 1919’da Samsun’aç›kt›€› döneme ait foto€raflar müze-nin a€›rl›kl› bölümünü oluflturuyor.Çeflitli dokümanlar, belgeler, ço€uasl›na uygun olarak yap›lm›fl eflya-

lar› sergilenen di€er objeler aras›n-da.

Arkeoloji ve Etnografya MüzesiSamsun eski fuar alan› giriflinde veflimdi valilik binas› yan›ndaki Arke-

oloji ve Etnografya Müzesi, 1981 y›-l›nda ziyarete aç›ld›. Giriflteki ortasalon ile yanlara aç›lan iki simetriksalondan sa€ bölüm arkeolojik bu-

luntulara, sol bölüm ise etnografikparçalara ayr›lm›fl.Giriflte ziyaretçileri, antik Amisoskenti kaz›lar›nda ortaya ç›kar›lan veRoma ‹mparatoru Alexander Seve-rus (MS 222-235) döneminde yap›-lan ve sonra da onar›m gördü€ü an-lafl›lan taban mozaiği karfl›l›yor. Mo-

zai€in merkezinde Achileus ile The-tis’in yer ald›€› ve Troya savafl›n›betimleyen sahne, çevresinde isemevsimlerin simgelendi€i görüntü-ler bulunuyor. Müzenin en de€erli ve ilgi gören bölümü ise mozaik pa-

27

M e r k e z


28/264

nonun hemen arkas›nda caml› böl-melerde sergilenen Amisos hazine-si. Samsun kent merkezinde, bir yol geniflletme çal›flmas› s›ras›nda,mezar odalar› ortaya ç›kar›ld›. 5x5

m ebat›nda kare planl› odan›n tava-n› 2.30 m yüksekli€indeydi ve için-de 5 mezar bulunuyordu. PontusKrall›€›’na mensup üst düzey yöne-ticiye ait oldu€u san›lan aile meza-r›nda büyük bölümü som alt›n par-çalardan oluflan bir hazine sakl›yd›.

Buluntu büyük heyecan uyand›rd›.Samsun Müzesi Müdürü ve araflt›r-mac›lar›n›n çal›flmalar› sonucu, me-zarlarda bulunan piflmifl toprak,cam, metal ve mermer eserlerin

MÖ 3.yüzyıl başlarına ait olduğuanlaşıldı.Hazine gerek parça say›s› ve gerek-se tarihi de€eri nedeniyle Cumhuri- yet döneminde ortaya ç›kar›lan enönemli koleksiyon say›l›yor.Müzenin sa€daki salonunda Sam-

28

M e r k e z


29/264

sun ve çevresinde yürütülen arke-olojik kaz›larda bulunan eserler ser-

gileniyor. Kalkolitik, ilk tunç, erkenHitit ça€lar›na ait buluntular bunlar.Bu bölümün en de€erli parças› iseM.S, 1. yy’a tarihlenen bronzdanç›plak atlet heykeli.Müzenin etnografya bölümünde,Samsun ve çevresinde yak›n döne-min sosyal ve ticari yaflam›n› gözler

önüne seren etnografik eserler ser-gileniyor.Ayrıca etnegrofya bölümüne bitişiksalonlarda Oymaağaç kazısı eser-leri sergilenmektedir.

Band›rma VapuruBand›rma Vapuru, ‹ngiltere’nin Pa-

isley tezgahlar›nda infla edilen kü-çük bir gemiydi.Önce bir ‹ngiliz flirketinin sahip ol-du€u bu gemiye "Trokodero" ismikonulmufl sonra "Kymi" ad› veril-mifl, bir süre sonra’da ‹stanbullu birRum taraf›ndan sat›n al›nm›fl olanbu geminin ad› "Pandarme" olmufl-

tu. Gemiye, Seyr-i Sefain’e geçtik-ten sonra "Band›rma" ismi verildi.

29

M e r k e z


30/264

Band›rma Vapuru’yla‹stanbul’dan Samsun’a1919, ‹stanbul'un ve ülkenin bü- yük bölümünün iflgal alt›na girdi€igünler.Mustafa Kemal ve yak›n çal›flmaarkadafllar›, fiiflli'deki evinde top-lant› üstüne toplant› yap›yorlar. Ül-kenin iflgalden kurtuluflu için çare-ler aran›yor. ‹stanbul'dan bir görev-

le ayr›lmak ve Anadolu'ya geçmektek yol. Bu arada iflgal kuvvetleri-nin sadarete baflvurarak, Samsun ve köylerinde asayiflin bozuldu€u,Rum köylerine Türklerin sald›r›la-r›ndan Rum metropolitinin flika- yetkçi oldu€u, yerel yönetim tara-f›ndan asayiflin sa€lanamamas›

durumunda iflgal kuvvetlerinin du-ruma el koyaca€› haberi al›n›yor.Sadaretin güvenli€i sa€lama konu-sunda güvendi€i komutanlar›n ba-fl›nda Mustafa Kemal geliyor. 1May›s 1919 tarihinde Damat FeritPafla D›fl iflleri köflkünde MustafaKemal ile bulufluyor ve konuyu aç›- yor. 12 May›s 1919 tarihinde de9. Ordu müfettiflli€ine atan›yor.Padiflah Vahdettin, Mustafa Ke-mal’i makam›nda kabul ediyor ve

‹ngilizlerin flikayetçi olduklar› prob-lemlere çözüm bulmas›n› istiyor.Paflaya yaverlik görevi veriliyor Pa-

diflah taraf›ndan. Yol haz›rl›klar›, Samsun’a ç›k›ld›-€›nda yap›lacaklar, fiiflli'deki evde, yak›n arkadafllar›yla birlikte planla-n›yor. Donanma a€›r hasar gör-müfl ve mevcut gemiler de Alman- ya'ya bak›m onar›m için gönderil-mifl. 41 y›ll›k Band›rma Vapuru gö-

revlendiriliyor sefer için. Karade-niz'e hiç ç›kmam›fl, daha çok mar-mara sular›nda gezen bir gemiBand›rma. Karadeniz' in h›rç›n dal-galar›na dayanma gücü ve direnciaz olan bu geminin kaptanl›€›na ‹s-mail Hakk› Durusu atan›yor. Yolboyunca gemi mümkün oldu€u

kadar k›y›ya yak›n bir rota izleye-cek. Amaç düflman savafl gemileri-nin muhtemel sald›r›lar›ndan koru-nup en h›zl› yoldan karaya geç-mek. Yolculuk Samsun' da noktala-nacakt› ama muhtemel bir tehlikean›nda Sinop' a ç›k›lacak.Mustafa Kemal, 16 May›s sabah›,Karargah› ile beraber, gemiye bin-di. Band›rma vapuru Sirkeci R›ht›-m›nda durdurularak ‹ngilizler tara-

30

M e r k e z


31/264

f›ndan s›k› bir denetimden geçiril-miflti. ‹stanbul' dan hareketinden

bir süre sonra, ‹ngiliz iflgal kuvvet-leri taraf›ndan bir destroyer gönde-rilerek, Band›rma vapurunu geriçevirmek ya da bat›rmakla görev-lendirilmiflti. Fakat Band›rma Va-puru ‹ngiliz iflgal kuvvetlerinin plan-lad›€› rotay› takip etmedi€i için ya-kalanamad›. Band›rma vapuru18

May›s 1919 günü saat 12 civar› Si-nop Liman›’na girdi. Gemide ko-nuk olarak bulunan Sinop Mutasar-r›f› (Valisi) Mashar Tevfik Bey birsandalla karaya ç›karken, MustafaKemal Pafla bir ara arkadafllar› ilebirlikte Sinop' a ç›k›p oradan da ka-ra yolu ile Samsun' a gitmeyi dü-

flünmüfltü. Böylece takip eden savafl gemisinden kurtulmufl olacak-lard›. Fakat kara yolcu€unun yolflartlar› nedeniyle deniz yolculu-€undan daha çetin olalaca€› anla-fl›l›nca bu fikirden vaz geçilerek Va-purla yolculu€a devam karar› al›n-m›flt›r.Band›rma Vapuru 19 May›s 1919Pazartesi günü sabah 08:15' deSamsun' a Reji iskelesi aç›€›na de-mir att›. Takalar arac›l›€› ile Mus-tafa Kemal Pafla ve silah arkadafl-lar›, bugünkü Samsun Büyük Oteli

ve Yaflar Do€u Spor Salonu aras›n-da bulunan ilk ad›m an›t›n›n oldu-€u yerdeki Frans›zlar'dan kalmaReji ‹skelesi’nden karaya ayak bas-t›lar. 19 May›s 1919 günü Sam-sun' a ç›kan genç generalin Kurtu-lufl harekat›n› bafllataca€›n› kimsebilmiyordu. Resmi görevi Samsun ve çevresinde bafl kald›ran baz› çe-teleri yola getirmekti. Resmi ünva-n› ise ordu müfettiflli€i idi.

31

M e r k e z


32/264

ANITLAROnur An›t›

Samsun’un simgesi say›lan bronzAtatürk heykeli, Samsun halk› tara-f›ndan Avusturyal› heykelt›rafl H.Kriphel’e yapt›r›ld›. Heykel bir Al-man vapuruyla 15 Teflrinisani 1931günü Samsun’a getirildi. Vapurdan

ç›kar›lan heykelle birlikte H. Kriphel ve Mayer isimli Viyanal› bir mühen-dis de Samsun’a gelmifllerdi:Gazi Heykeli’nin aç›lma töreni 15Kanunusani 1932 Cuma günü saat14’de büyük bir kalabal›€›n kat›l›-m›yla gerçekleflti.Samsun’un Onur An›t› olan bu hey-

kelin kaidesiz yüksekli€i 4.75 met-re., kaideli 8.85 metre. Büyük bir

kaide üzerinde flahlanan bir at üs-tünde, Atatürk, bütün heybeti ile gö-rülüyor. Gururlu bir anlat›mla bat›ya ve çok uzaklara dikilen bak›fllar›azim dolu. fiahlanan at›n üzerindedimdik bir vücut oturmakta. Bu otu-ruflta bir korkusuzluk ve Türklü€üngücü ifade ediliyor. Sert çelik bir kol

k›l›ca uzanm›fl.Kaidenin yanlar›nda iki kabartma ve öteki yanlar›nda da yaz›lar var.Kabartman›n birinde, iskelede san-dal›n yan›nda mermi ve cephanetafl›yan insanlar görülmekte. Arka-lar›nda, bir de top arabas›n›n bulun-mas›, savafl an›n› canland›rd›€›n›

gösterir.Di€er kabartman›n ortas›nda Ata-türk, tüm özellikleri ile dimdik, bü- yük bir zafer simgesi olarak dur-makta. Bafl› halka dönük ve halk ileel ele. Çevresi Türk Ulusu’nun yafll›-s›, köylüsü, kentlisi ile dolu.

32

M e r k e z


33/264

Heykelin kaidesindeki yaz›lar iseflöyle:a) Vatanda Milli Mücadeleye baflla-mak için Gazi, 19 May›s 1919 tari-hinde Samsun’a ç›kt›.b) Bu heykel Samsun Vilayet halk›taraf›ndan 29 Birinci Teflrin 1931tarihinde dikildi.

‹lk Ad›m an›t›Mustafa Kemal Pafla’n›n 19 May›s1919 Pazartesi günü ilk ayak bast›-€› yere (Reji ‹skelesi), Atatürk’ün do-€umunun 100. y›ldönümünde

(1981-1982) Heykelt›rafl Hakk› Ata-mulu taraf›ndan yap›ld›.

An›t›n öndeki üçlü figürü, Atatürk vearkadafllar›n›n Samsun’a ilk ayakbast›€›n› simgelerken, Ulusal Ba-€›ms›zl›k Savafl›’n›n buradan baflla-d›€› da ifade ediliyor.

Di€er an›t ve heykellerSamsun’da yeni düzenlenen parklargüzel heykellerle donat›l›yor. Sam-sun heykeller flehri oluyor.

33

M e r k e z


34/264

ÖNEML‹ D‹N‹ YAPILARBüyük Cami

Samsun Kalesi’nin Camisi olarakSelçuklu komutanlar›ndan H›d›r (H›-z›r) Bey taraf›ndan 1300 tarihindea€açtan infla edilmiflti.1869 Samsun yang›n›nda tama-men yanm›fl, yerine 1884 y›l›ndaMenzilci O€ullar›ndan Batumlu Hac›Ali Efendi taraf›ndan günümüzdeki

Cami yapt›r›lm›fl.Sultan Abdülaziz’in annesi Pertev

Nihal Sultan taraf›ndan onar›ld›€›için Valide Camisi ad›yla da an›l›rd›.Hamidiye Camisi, Cami-i Kebir gibiisimler de tafl›yan Büyük Cami tekkubbeli yap›lardan.Mihrab›n bulundu€u mekân bütünbinaya hakim.Çok say›da pencereye sahip oldu-€undan binan›n içi çok ayd›nl›k veferah. Oldukça yüksekte olan pen-cerelerin cemaat yerindekiler genifl

ve yuvarlak kemerli. Di€er cephede-kiler ise yuvarlak silmeli. Duvarlar›nüst k›s›mlar›ndaki üç y›ld›z pencere-ler ise vitray.Kubbe yar›m küresinin içi renkli ka-lem iflleri ile süslü. Minber ahflap,üzerinde kabartma olarak yap›lm›fl y›ld›z ve madalyon fleklinde motifler

var.Mihrap aç›k pembe renkli mermer-den iç aç›c› ve yüksekli€i kubbenin yüksekli€ine uydurulmufltur. Bumihrap üç yüzlü olup kafl kemerli-dir. Bu kemer alttaki yüksek, üsttekik›sa ayak üzerine oturmaktad›r.Mihrap nifli kavisli ve sadedir.

Caminin avlusuna tâk fleklinde birkap›dan giriliyor ve kare kaide üs-tünde sa€da ve solda ikifler sütun-cuk yer al›yordu ama bunlar art›k yok.Caminin tafltan iki minaresi var.110 merdiven ile ç›k›l›yor.

34

M e r k e z


35/264

Samsun Mater DolorasaKatolik Kilisesi1661’de kurulan Gürcistan Kilise-

sinden gelen Capucins rahipleri ta-raf›ndan Trabzon, Samsun ve Erzu-rum Kiliseleri kuruldu ve yönetildi.1661’de Samsun’da kurulan Kilisetahtadan ve 1293 arfl›ndan ibaretti.1 Ocak 1845’de ‹talyan Capucin ra-hipleri Tiflis Kilisesi’nden, Çar Niko-la taraf›ndan kovuldular. Rahipler

Trabzon’a gittiler ve Trabzon SantaMaria Kilisesini kurdular. Bu rahip-lerin bir bölümü de Samsun’a geldi.Fransa’n›n ‹stanbul Konsolosu’nun,Osmanl› Padiflah›’ndan ald›€› özelizinle, 1857’de Katolik Kilisesi Sam-sun’da yeniden infla edildi.Samsun Katolik Kilisesi’nin inflas›n-da Samsun’lu Dr. Francesko SaveriO Marcoaldi büyük yard›mlarda bu-lunmufltu. Mezar tafl› kilisenin bah-çesinde günümüzde de korunmakta.

Kilis

enin bugünüHalk›n bir dönem Frenk Kilisesi di ye

adland›rd›€›, Mater Dolorasa (Ac›Çeken Anne Hz. Mer yem) KatolikKilisesi günümüzde de bir rahip vebir rahibe ile varl›€›n› sürdürü yor.Ba€dat ve Kad›köy caddelerinin ke-siflti€i noktada bulunan yap› kargirolarak infla edilmifl. Kilisenin ön yü-zü kolonlarla üç bölüm halinde dü -

zenlenmifl. En üstte de üçgen al›nl›k

yer al› yor.Orta bölümde ortada ve altta giriflkap›s›, üstte tek ve ikili pencere sis-temleri yer al› yor. Yan bölümlerdede altta nifller, üstte de yu varlak ke-merli birer pencere bulunu yor. Kili-senin üzeri beflik çat› ile örtülü. ‹çteörtü sistemi olarak tonoz kullan›l-m›fl. Tonozlar›n üstü yu varlak pen-cerelerle süslenmifl.

35

M e r k e z


36/264

PARKLAR, BAHÇELER,GEZ‹ YOLLARISamsun kent merkezi, son y›llarda yap›lan k› y› düzenlemeleriyle, ol-dukça genifl yeflil alanlara, park,bahçe ve gezi yollar›na ka vufltu. Dü-zenlemelerin bir bölümü de de vamedi yor. ‹ki y›l içinde, Samsun’un birucundan di€er ucuna, deniz k› y›s›n-dan ayr›lmadan ulaflmak mümkünolabilecek.

Kurtuluş Yolu veTütün İskelesiUlu önder Atatürk’ün 19 Mayıs1919’da Milli Mücadele’nin ilkmeşalesini yakmak üzereSamsun’a ayak bastığı ilk nokta,hak ettiği prestije kavuştu. Atatürk ve 18 arkadaşının karaya ayak

bastığı Tütün İskelesi’nden, Mıntıka

Palas oteline kadar uzanan yol,Samsun Büyükşehir BelediyeBaşkanlığınca “Kurtuluş Yolu”haline getirilerek 19 Mayıs 2009

tarihinde halkımızın kullanımına

açıldı. Atatürk’ün karaya çıktığı

36

M e r k e z


37/264

Tütün İskelesi yeniden yapılarak,önüne temsili Bandırma Vapuru dainşa edilen Protokol Yolu 45 metregenişliğinde ve 400 metreuzunluğunda. Yol üzerinde Atatürk ve 18 arkadaşını temsilen süshavuzları ve sol kenarda daseramik rölyefler bulunuyor.

Ata türk Park›

Cumhuri yet Meydan›’n›n hemen ya-n›bafl›nda ve Atatürk An›t›’n› çevre-le yen park, Samsun’un ilk park›.

Çevre düzenlemesiyle, süs ha vuzla-r› ve elbette Atatürk An›t›’yla zi yaret-çilerin ilk durak noktas› olu yor bualan.

Do€u ParkSamsun’un do€usunda, deniz k› y›s›ile kara yolu aras›nda kalan bölge

Do€u Park ad›yla düzenlendi. MertIrma€› giriflinden Band›rma Vapu -ru’nun demirli oldu€u bar›nak giri -fline kadar uzanan bölge yeflillendi-rildi, dinlenme, oyun ve spor alanla-r›yla desteklendi, küçük çiçekli bah -çeler oluflturuldu. Samsunspor din -lenme tesisleri de burada. Yürü yüfl

ve koflu parkurlar›, her yafltan Sam -sunlu yu bu bölge ye çeki yor.Band›rma Vapuru Müzesi de bura -da. (ayr›nt›l› bilgi için an›tlar ve mü-zelere bak›n›z)

Fuar alan› ve limanMert Irma€› ile Samsun Port Lima-n› aras›ndaki k› y› fleridi de düzen-lendi. Eskiden liman ile demir yoluaras›na s›k›flm›fl olan Fuar alan›, fle-hirliler için bir nefes noktas›yd› ama yeterli de€ildi. Yaz d›fl› dönemlerdede çok kullan›lam› yordu. fiimdi ya-p›lan düzenlemelerle, k› y› fleridiaraç ve ya ya trafi€ine aç›ld›. Koflu ve yürü yüfl parkurlar› da yeterli dü -zeyde var. Sevgi Park› gölü ve rek -reas yon alan›yla, hay vanat bahçesiBü yükflehir Beledi yesi’nin yeni yap-

t›€› iki önemli tesis. Sevgi Park›, bü- yükçe bir gölet ve çevresinde din-lenme, yeme içme alanlar›ndanoluflu yor. Hay vanat bahçesi ise, her

yafltan Samsunlular›n yeni ilgi oda-€›. Bahçenin konuklar› aras›nda,aslan, kaplan, zürafa, de vekuflu,ay›, ... bulunu yor.

37

M e r k e z


38/264

Yeni KordonLiman art›k eskisi gibi kirli de€il.Ar›tma tesislerinin devre ye girmesiile liman su yu kendini yeniledi. Ar-t›k k› y›dan bal›k da tutulabili yor.Heykel fakiri Samsun’da, bir bal›kç›heykelinin, tam da bu noktada Bü-

yükflehir beledi yesi taraf›ndan dikil-mesi oldukça anlaml› olsa gerek.

Samsun k› y› yolu, Samsunlular ta-raf›ndan yeni kordon olarak an›l›- yor. Kordon bo yu faytonlar çal›fl›- yor, t›pk› ‹zmir’de oldu€u gibi. Lo-kantalar, kafeler, çay bahçeleri de yerlerini al› yorlar. Talep yüksekçünkü.

‹stanbul’da flehir hatlar› vapuru ola-rak çal›flan ve sonra seferden kald›-

38

M e r k e z


39/264

r›lan tarihi Yalo va gemisi de, kor-donda, k› y› ya ba€l› ve lokanta, cafeolarak hizmet veri yor.Samsun’un ünlü bal›k lokantas› dabiraz ileride.


40/264


41/264

Güney Tümülüs AltındakiMezar15 metre yüksekliğinde ve 40 metreçapındaki Güney Tümülüs altında iki

odalı oyma mezar yer alıyor. Yığışmatabakasının oyulması ile oluştururlanmezarın toplam uzunluğu 6, genişliği2.5 ve yüksekliği 3 metre. Odalarınduvarları, tavan ve tabanı 3 cm,kalınlığında krem renkli sıva ilekaplanmış

Ön Oda: Duvarlarına taş duvargörünümü vermek için sıva kazınarak yedi sıra taş dizisi görüntüsü çizilmiş,sonra da kazıma çizgiler lacivert boyaile doldurulmuş. Bu yalancı taş duvarçizgilerinin üst tarafına kırmızı boya ileiki yatay şerit yapılmıştır. Odada yan

duvarlar boyunca sedirler uzanmak-tadır. Ölü gömüldükten sonra mezarodasının kapsısı kapatılır ve ölü yakınları sedirlere oturarak ölününanısına şarap içerlerdi.Arka odayaaçılan kapının üst tarafına kandilkoymak için sağlı sollu sarı boyalı nişler(girinti) yapılmış.

Arka Oda: 70 cm. yüksekliğinde birölü yatağı (kline) yer alıyor. Yatağın ön yüzünde kırmızı ve siyah renklerle yumurta bezemesi yapıldığıanlaşılıyor. Yazık ki bu bezemelertahrib edilmiş. Odanın duvarlarında

kırmızı boya ile iki yatay şerit var.Kazılar sırasında mezarın içindeçanak-çömlek parçaları, testi, kokuşişeleri, kemik süsler ve bronz civiler

bulundu. Buluntular ve mimariözellikleri mezarın Hellenistik Devir (MÖ300-30) içinde yapıldığınıgösteriyor.

Kuzey Tümülüs altındakimezar: 30 metre çapında ve 8metre yüksekliğindeki Kuzey Tümülüs

altında arka arkaya sıralanan 3 odalıbir mezar yapısı bulundu. Mezar yapısının toplam uzunluğu 18,genişliği 2.80 ile 3.25, yüksekliği ise2.50 metre. Odalarda sıvakullanılmamış, sadece yalancı yarımsütunlar ile süsleme yapılmış. Kazısırasında mezar içinde hiç bir

buluntuya rastlanmadı. Mimariözellikleri bu mezarında HellenistikDevir’e ait olduğunu işaret etmekte-dir.

41

M e r k e z


42/264


43/264

43

M e r k e z

Deniz hamamlar›

Samsun’da zaman zaman yerleri de€iflmekle beraber; Derbentte, Fener'e ve Hükümet Kona€› Civar›'na, Gaz ‹skelesinin bafl tara f›-na birbirinden mümkün oldu€u kadar uza€a olmak üzere Deniz ha-mamlar› kurulurdu. Erkekler ayr› bir tahta köprüden geçip kendihamamlar›na, kad›nlar da ayr› bir köprüden geçip kendi bölümle-rine giderlerdi.

Her tara f› tahtalarla kapl› bu deniz hamamlar›na tahta köprününüzerindeki bir kulübeden bilet al›n›p girilirdi. Hamam›n dört tara-

f›nda ancak birer kiflinin ayakta durabilece€i kadar genifl bölmelervard›. Bunlardan birine girilir ve so yunulurdu. ‹lk zamanlarda er-kekler külotla, hatta pefltamalla denize girerlerdi. Denize do€ru su-

yun derinliklerine kadar uzanan 4-5 basamak tahta, yosunlu ve çok kaygan merdivenle denize inilirdi. Deniz hamamlar›na bazen da-vul-zurna da getirilir ve e€lenceler düzenlenirdi.

Denize la€›mlar›n kar›flmas› ve baz› yerlerde tehlikeli çukurlar›nbulunmas› nedeniyle beledi ye zaman zaman denize girilebile-

cek ve girilemi yecek yerler hakk›nda du yurular da ya y›nl› yor. Hü-kümet Kona€›n›n önü, Elektrik Fabrikas› ile Gazhane ‹skelesi ara-s›nda daha sonra Yar›fl Yeri Önü, yani Mert Irma€› A€z› ile Kaleharabesi önüne kadar olan sahil k›sm›nda denize girmek yasakla-n› yor. Bununla beraber, Gaz ‹skelesinin ve denize do€ru 75 metre-lik bir saha deniz ban yosu ya p›labilecek yer olarak belirleni yor.Samsun Beledi yesi bu Deniz Hamamlar›n›n yerine daha sonralar›,

Derbentte ve Gaz hane ‹skelesi dolaylar›nda Beledi ye Plajlar› aç-m›flt›r ve halka kolayl›k olmak üzere 30 kurufl gibi çok az bir paray-la pla ja motorla 25 Temmuz 1944 günü yolcu tafl›ma ya bafllam›fl-t›r. Sabah saat 8, 9 ve 10'da Park ‹skelesi'nden kalk›p, Merkez veYolcu ‹skelelerine u€ra yarak Gazhane ‹skelesine gidi yor, oradanda 11,12 ve 13'te yine ayn› iskelelere u€ra yarak Park ‹skelesine ge-ri dönü yordu.


44/264

Ad›m ad›m SamsunSamsun kent merkezi, yar›m aygibi uzanan körfezin çevresinde yer al› yor.fiehir topograf yas›, k› y›dan yaklafl›k100 metre sonra yükselme ye bafll› - yor ve 60 metre’lik bir yükseklikoluflu yor.Samsun’u tan›ma ya flehrin merkezi

olan Cumhuri yet meydan›ndan bafl-l› yoruz.Samsun’un flehrin çeflitli noktalar›n -da izlenebilen tarihi ne yaz›k ki,150-200 y›ldan eski ye gitmi yor. Ta -rihi Samsun kalesinden hemen hiçiz kalmam›fl. Kent içinde yapaca€›-

m›z gezide, bu 150-200 y›ll›k tarihin

içinden önemli yap›lar› tan› yaca€›z,hep birlikte.Samsun arkeolo ji ve etnograf yamüzesini zi yaret edecek, do€uparkta ulusal kurtulufl sa vafl›m›z -la simgeleflen Band›rma Vapuru

44

M e r k e z


45/264

müzesine u€ra yacak, liman giri -

flinde yeni aç›lan hay vanat bah-çesine girecek, k› y› bo yunca yenioluflturulan kordonda fayton turuatacak, bat› parkta yap›m› telefe-rikle Baruthane’ye ç›kacak, Ba -ruthane ve Kalkanca tümülüsle -rinde sürdürülen kaz›lar› izle ye-cek, sur ve mezar kal›nt›lar›yla

1500 y›ll›k tarihe merhaba di ye-cek ve turumuzu Samsun’un ün -lü bal›k lokantalar›nda noktala ya-ca€›z. Ö€le yeme€inde Samsunpidesinin tad›na bakma y› daunutma yaca€›z.

45

M e r k e z


46/264

46

M e r k e z

ÜÇ YENİ İLÇESamsun merkez ilçesinde 2008 y›-l›nda üç ayr› ilçe kuruldu. SamsunBüyükflehir Belediyesi s›n›rlar› için-de yer alan bu üç ilçe Atakum, ‹lka-d›m ve Canik isimlerini tafl›yor.‹lerleyen sayfalarda gezilip görülme-si gereken yerleri ile ilgili ayr›nt›l› bil-giler bulaca€›n›z bu üç yeni ilçeninbaz› özelliklerini burada topluca ver-mek istiyoruz.

ATAKUM‹lkad›m ve 19 May›s ilçeleri aras›n-da yer alan Atakum ilçesinin nüfusu106 bin civar›ndad›r. Bu nüfusun%95’i kent merkezinde geri kalan›da köylerde yerlefliktir.Samsun-Sinop karayolu üzerinde

düz bir arazide yerleflmifl olan ilçe-de nispeten planl› bir flehirleflme gö-ze çarpar.

Orta ve Do€u Karadeniz bölgesinde-

ki en uzun sahil plaj alan›na sahipolan ilçede k›y› boyunca gezi ve e€-lence alanlar› ve mekanlar› ile sahilbölgelerimizin vazgeçilmezi yazl›kkonutlar yer al›r.Belediyelerin düzenledi€i plaj voley-bolu ve plaj futbolu turnuvalar› ileUluslararas› Halk Danslar› Festivali

ile konserler her y›l tekrarlanan et-kinlikler aras›nda say›labilir.

YAKAKENT

ALAÇAM

BAFRA

ÇARfiAMBA

ASARCIK

KAVAK

HAVZA

LAD‹K

VEZ‹RKÖPRÜ

SALIPAZARI

TERME

AYVACIK

S‹NOP

ÇORUM

AMASYA TOKATORDU

KARADEN‹Z

19 MAYIS

TEKKEKÖY

ATAKUM

‹LK ADIM

CAN‹K

SAMSUNMERKEZ


47/264

İLKADIMSamsun il merkezinde 2008 y›l›ndakurulan bu ilçenin nüfusu 312 bindolay›ndad›r. Yaklafl›k 7,5 km uzun-lu€unda bir sahil fleridi boyunca yerleflen ilçede temel ekonomik fa-aliyet ticarettir.‹lkad›m ilçesi s›n›rlar› içinde sonrakisayfalarda ayr›nt›l› bilgilerini bulaca-€›n›z iki müze ve 2 kütüphane bu-lunmaktad›r.Kültür Bakanl›€›’na ba€l› DevletOpera ve Balesi, Samsun DevletKlasik Türk Müzi€i Korosu, Türk

Halk Müzi€i Korosu, Türk Sanat Mü-zi€i Gençlik Korosu, Türk HalkOyunlar› etkinlikleri düzenli olaraksürdürülmektedir.Ayrıca DT Samsun Sahnesi de açıl-mış olup salı ve çarşamba günleriAKM de oyun sergilenmek-tedir.

CANİKNüfusu 89 bin dolaylarındadır. Yerli halk aras›nda “Cenik” fleklindekullan›lan bu sözcük sürülerin k›fl›nbar›nd›klar› çukur yer anlam›na gel-mekte ve daha ziyade co€rafi veidari bir bölgeyi ifade etmektedir.Canik ad› son dönemlerde merkeziSamsun olan Sancak’a verilmifltir.1960’l› y›llara kadar Canik Beldesi, yerleflim alan› olarak Hasköy, Hac›-ismail, Teknep›nar köyleri ve seyrek yay›lm›fl çiftçi evlerinden ibaretti. Buköyler Kurtulufl Savafl› sonras›nda

yap›lan mübadelede Balkanlardangelenlerin yerlefltirildi€i bölgeler ol-mufltur.Ordu-Ankara karayolunun gelifltiril-mesi, küçük sanayi sitelerinin kurul-mas› bölgede öenmli bir hareketlilikoluflturmufl ve yerleflim alanlar› h›z-la büyümüfltür.

‹lçe s›n›rlar› içinde 19 May›s Stadyu-mu, Do€u Park, Amfi Tiyatro, Ban-d›rma Gemisi Müzesi, Toptepe Tü-mülüsleri yer almaktad›r.

47

M e r k e z

S amsun il merkezinde tipik Ka- radeniz iklim özellikleri görülür.

Gerek ya€›fl ve gerekse s›cakl›k

yönünden sürekli farkl›l›klar gö-

rülmekle birlikte genellikle yazla-

r› ya€›fll› ve s›cak, k›fllar› yine ya-

€›fll› ve ›l›k geçer. En çok ya€›fl

alan mevsim ilkbahard›r.

Y›ll›k s›cakl›k ortalamas› 180˚C

olan il merkezinde en yüksek s›-

cakl›k Temmuz ay›nda 38,50˚C

ve en düflük s›cakl›k da Ocak

ay›nda –50C olarak ölçülmüfltür.

‹klim


48/264

48

M e r k e z

1. Cumhuriyet

Meydan› çevresi

1. Mevlevihane, 2. Reji binalar›3. Büyükflehir Belediyesi KültürMüdürlü€ü (eski Polihron Oteli

ve Asker hastanesi),4. Ermeni Tiyatrosu, 5. Aristofo-nes Tiyatrosu, 6. Gazi Müzesi(eski Mantika Palas Oteli)

7. Cumhuriyet Meydan›,8. Tekel Müdürlü€ü (eski Avus-

turya- Macaristan Konsoloslu-€u), 9. ‹stiklal Ticaret Mektebi.

Reji Sigara Fabrikas›

1867 y›l›nda Frans›z Reji flirketi ta-raf›ndan Samsun’da Sigara Fabrika-s› kuruldu.1887-1897 y›llar› aras›ndaki dö-nemde 500 iflçi ve 12 gözetimci ça-l›fl›yordu.Samsun Sigara Fabrikas›, 1970’li y›llara kadar üretim düzeyi bak›m›n-

dan Cibali ve ‹zmir Sigara Fabrikala-r›ndan sonra üçüncü s›rada idi. Üre-tim 1970’li y›llarda 8.000 tona yak-laflm›fl, ancak 1980’li y›llarda fabri-kan›n önemi h›zla azalm›fl ve y›ll›k

Cumhuriyet Meydan›

7

9

3

6 2

1

2

8


49/264

üretim düzeyi 1980-1990 dönemin-de genellikle 2.000 - 3.000 ton ara-s›nda de€iflmifltir.

1991 y›l›nda Samsun Sigara Fabri-kas›’n›n üretti€i sigaralar; SipahiOca€›, Madalyal› Mülkiye, Mebus,Galatasaray, Türk Ensari, Yenice,19 May›s Hat›ras›, Asker, Bafra, Bi-rinci, Bahar, Filtreli Samsun, FiltreliBafra, gibi sigara çeflitleriydi.Bu fabrika, daha sonra 14 Haziran

1997’de Samsun Ball›ca Fabrika-s›’n›n aç›lmas›yla üretime kapand›.Fabrika binaları Samsun BüyükşehirBelediyesine devredildikten sonra yeni düzenlemeler yapılmış ve yineturizm açısından önemli bir alışverişmerkezine dönüştürülmesi amacıylaçalışmalara başlanmıştır.

Büyükflehir Belediyesi Kültür

Müdürlü€ü (eski Polihron Oteli

ve Asker Hastanesi)

Bugün Samsun Büyükflehir Beledi- yesine ba€l› Kültür müdürlü€ü ola-

rak ifllev gören eski Asker Hastaha-nesi için 1890 y›l› tapu kay›tlar›ndaflu bilgiler bulunuyor: Evvelce arsa,fevkani kargir otel (Polihron Oteli),tahtani 7 ma€aza.

Bina "Rum Dar’ül eytam›", "RumÇocuklar›n›n Amerikal› Dostlar›"ad›yla Amerikal›lar taraf›ndan idare

ediliyordu. Mübadele sonucundaRumlar›n Samsun’u terk etmesiyle-metruk olarak hazineye geçti.1930-1940 y›llar› aras›nda SamsunAdliye binas› olarak hizmet veren bi-na daha sonra asker hastanesi ola-rak kullan›ld›. Hastanenin yeni bina-s›na tafl›nmas›yla restore edilen bi-

na, Büyükflehir Belediyesi’ne ba€l›Kültür Müdürlü€ü oldu.Dört katl› olan yap›n›n cadde üzeri-ne bakan esas yüzü oldukça göste-riflli. Birinci kat› girifl olarak kullan›l-makta ve dikdörtgen pencerelerlebölümlenmifl. ‹kinci kat›n ortas›ndageniflçe bir balkon bulunuyor. Yinebu katta yuvarlak kemerli geniflaç›kl›klar s›ralan›yor. Üçüncü kattada ayn› düzenleme görülüyor amabu kattaki aç›kl›klar›n üzerleri bas›kkemerli. Yap›n›n di€er yanlar›nda

49

M e r k e z

Reji caddesinin dünü ve bugünü


50/264

de€iflik pencere düzenleri kullan›l-m›fl. Bu pencerelerin baz›lar› sütun-celer üzerine oturan yuvarlak ke-mer ve üstü üçgen al›nl›kl› baz›lar›bas›k kemerli, baz›s› da dikdörtgenfleklinde.

Gazi MüzesiGazi Müzesi için müzeler bölümünebak›n›z.

Mantika Palas Oteli

Mantika Palas ad›yla iki otel vard›.Biri Gazi müzesi olarak hizmet veri- yor. Di€er bina Mart 1325 gün, 35numaral› tapu kayd›yla Yunan Dev-leti tebaas›ndan Varani Nikolaki ad›-na kay›tl›yd›.

Otelin iflletmecisinin Jean Mantikaoldu€u biliniyor. Deniz manzaral›olan bu otelin lokantas›nda Avru-pa ve do€u yemekleri yap›l›yordu.Samsun’un en temiz ve en büyükoteli olan "Mantika Palas Ote-li"nde bütün yabanc› diller konu-fluluyordu.

Binan›n mimari özellikleri:Köflede yer alan yap›n›n ana giriflicaddeden. Birinci kat›n pencereleri

50

M e r k e z

Bü yükflehir Kültür Müdürlü€ü

Gazi Müzesi


51/264

kare formlu ve demir parmakl›.‹kinci ve üçüncü kat pencereleri deayn› düzende. Bu katlarda her iki

yüzde demir desteklerle tafl›nanbalkonlar yer al› yor. Balkon kap›la-r›n›n sa€›nda ve solunda tafl çerçe- veli, gi yotin pencereler var.Her katta, pencere üstlerinde ha vadelikleri bulunmakta. Yap› dar sa-çakl› bir çat›yla örtülü.

Tekel Baflmüdürlük binas›(eski Avus tur ya Macaris tanKonsoloslu€u)

Günümüzde Tekel Bafl Müdürlü€üolarak kullan›lan binada faali yet gös-teri yordu. Avustur ya Konsoloslar›n›nSamsun’da ticaretle u€raflma hak-lar› vard›. Konsoloslar baflta LloydKumpan yas› olmak üzere çeflitlitemsilcilikler ya da acentelikler üst-lenmifllerdi.

‹s tiklal ‹lk Ticaret Mek tebi“En hakiki rehber fendir,ilimdir” sözünün söylendi€i yer

1890 y›l›nda Samsun'un ilk idadimektebi aç›ld›. Bu binada, 1921 y›-l›nda Samsun'da yabanc› dili de ö€-retmek ve yabanc› okula gereksi-nim duymamak için “‹stiklal Numu-ne Mektebi“ ad›yla Özel ‹dare tara-f›ndan bu binada befl s›n›fl› bir ilko-

kul aç›ld›; ö€leden ev vel Türkçe, ö€-leden sonra Frans›zca ö€retimebaflland›.Mustafa Kemal; Samsun'a ikinci ge-liflinde, 22 Eylül 1924 Pazartesi ge -cesi ‹stiklal ‹lk Ticaret MektebindeSamsun'lu ö€retmenlerin onuruna verdikleri ça ya kat›ld›. Burada yapt›-€› konuflmada, o ünlü sözü dile ge -li yordu:“Dün yada her fley için, medeni yetiçin, ha yat için, baflar› için en hakikirehber ilimdir, fendir. ‹lim ve fennind›fl›nda rehber aramak gaflettir, ca-hilliktir, do€ru yoldan sapmakt›r.”

51

M e r k e z

‹stiklal ‹lk ticaret Mektebi (sa€da) Avustur ya Macaristan Konsoloslu€u (altta).Bina bugün Tekel Baflmüdürlü€ü olarak kullan›l› yor. (en altta)


52/264


53/264

Ziraat Bankas›(eski Atina Bankas›)Günümüzde Ziraat Bankas› Özel ‹fl-lem Merkezinin bulundu€u bina,1909 Eylül’ünde Samsun'da 50 mil- yon Frank serma ye ile Atina Banka-s› olarak aç›ld›. Karadeniz Bölgesin-de, Samsun merkez olmak üzereaç›lan bankan›n Trabzon ve Gire-

sun’da da birer flubesi vard›. Banka-n›n Müdürlü€üne Osmanl› Bankas›,Samsun fiubesi eski Müdürü JorjAvi yerino getirilmiflti.1923 y›l›nda, Cumhuri yet dönemin-de Atina Bankas› kapand›. Bankan›nbulundu€u bina ya, 1900 y›l›ndaSamsun’da faali yete geçen, Selanik

Bankas›’n›n Samsun fiubesi tafl›nd›.Binada bir süre Emni yet Sand›€› fa -ali yet göstermifl, daha sonra ZiraatBankas› Samsun Merkez fiubesiolarak kullan›lm›fl.Tek katl› yap›n›n bodrum pencereleri

bas›k kemerli ve tafl çerçe veli. Yap›n›ngirifli Kaz›m Pafla caddesine bakan yüzde ve an›tsal görünüfllü kap›dan.Kap›n›n iki yan›ndaki yar›m sütunlar

kap› üzerinde, ortada kare form olufl-turu yorlar. Sütuncelerin bafll›klar› kare ve bitkisel motiflerle süslü.Dar olan saça€›n alt›n› tüm yap› boyunca tafl friz süslemekte.

Merkez Bankas›

‹ki katl› kesme tafltan infla edilmifl yap› ya ön yüzün ortas›ndaki geniflkap›dan girilmektedir. Birinci kattakap›n›n sa€›nda ve solunda demir

53

M e r k e z

Ziraat Bankas› (eski Atina Bankas›) Merkez Bankas› (sa€da)

Garanti Bankas› (Osmanl› Bankas›)


54/264

54

M e r k e z

parmakl›kl› alt›flar pencere yer al-maktad›r.‹kinci katta eflit aral›klarla sekiz pen-

cere vard›r. Yap›n›n saça€› dard›r vealt›nda bütün yap› y› çevrele yen birdifl s›ras› görülmektedir.

Garan ti Bankas›(eski Osmanl›Bankas›)Hükümet caddesindebulunan Osmanl› Ban-kas› binas›, Banka di-rektörü Fransa Devletitebaas›ndan Mös yö JülVofe nam›na ka y›tl›yd›.Kendisinin vefat›ndansonra k›z› Jan Dölama-

ji'ye geçi yor ve 1929tarihinde de Osmanl›Bankas› ad›na ka y›t edi-li yor.

Bugün Garanti Bankas› olarak kulla-n›lan bu yap› bir bodrum kat, biresas kat ve bir de çat› kat›ndan olufl-

makta. Kesme tafltan yap›lm›fl yap›-n›n iç k›sm›nda, ta van ve du varlardabulunan alç› süslemeler yenilendi.Esas kat›n girifli yu varlak kemerli veiçerlek. Çat› kat›nda, giriflin üzeri birkule fleklinde yap›lm›fl. Bu kuleninher iki yan›nda yine simetrik olarak yu varlak biçimli pencereler s›ralan-

makta. Yap›n›n bu yüzünde kabart-ma olarak çeflitli motifler süslemeamac› ile kullan›lm›fl.

Bedes tenKatip Çelebi (1608-1659) "Cihan-

nüma"da Samsun’un"Sûk-u Muhtasar-›" ya-ni küçük bir çarfl›s› bu-lundu€unu yazar. Bunagöre XVII. yüz y›ldaSamsun’da bir bedes-ten oldu€u anlafl›lmak-tad›r.Samsun Kalesi’nin kent

içinde kalan surununsa€ taraf›nda surlara bi -tiflik sa€l› sollu k›rk dörtdükkan› olan bir bedes -

Tarihi Bedestenin bugüne kalm›fl iki kap›s›


55/264

55

M e r k e z

Samsun Kalesi

Tarihte Samsun Ka-lesi’nden ilk kez, Anadolu SelçukluSultan› II. K›l›ç Ars-lan’›n, (1156-1192) Daniflment ülkesinieline geçirip te,

memleketini on biro€luna böldü€ü za-man, Tokat bölgesi-ne yerleflen o€ullar›ndan Rüknettin Süleyman’›n sahip oldu-€u kentlerin ad› sa y›l›rken söz edilir. Bu duruma göre Sam-sun Kalesi’nin, Daniflmentliler tara f›ndan Amisos kalesininkuflat›lmas› ve al›namamas›, fakat geldikleri bu k› y› y› da b›-rak›p gitmek istememeleri üzerine, Amisos’un hemen karfl›-s›nda, onu her zaman göz önünde bulundurmak için "bir ok at›m› uzakl›kta", sahilde, batakl›k ortas›nda infla edildi€inikabul etmek gerekir. Bugünkü Samsun’un temelini oluflturan kale, günümüzdeSaathane Meydan›’ndan, Bedesten’e, deniz k› y›s›nda ise Zi-raat Bankas› Özel ‹fllem Merkezi’nin bulundu€u arsadan Maarif K›raathanesi yan›na kadar uzanan alan üzerinde

bulunmaktayd›.Samsun Kalesi ihti yaca göre geniflletilerek, 1869 y›l›ndakibü yük Samsun yang›n›na kadar sa€lam bedeni, burçlar›,mazgallar› yani bütün görkemiyle ayakta kald›. Kalenin bü yük ve yüksek ka p›lar› çok sa€lam olarak ya p›l-m›fl, kal›n tahtalar›, dövme demir levhalar ve çivilerle kap-lanm›flt›. Bat› ve do€u ka p›s›yla birlikte, sahilde denize aç›-lan Kumka p› ad›yla an›lan üç ka p›s› vard›.

Kalenin deniz k› y›s›ndaki duvarlar›, dalgalara uzun süreda yanabilsin di ye her 12 ad›mda bir ya p›lan mahmuzlarlagüçlendirilmiflti. 1960’l› y›llarda bu mahmuzlar bu günkü Merkez Bankas›’n›n denize bakan tara f›nda ve Bü yük Ca-mi’nin biraz ilerisine kadar görülmekteydi1869 y›l› A€ustos ay›nda bugünkü beledi ye binas›n›n karfl›-s›nda bulunan medresede yang›n ç›kt›. Bir gecede kasaba-n›n bü yük bölümü yand›. Trabzon Valisi Esat Muhlis Pafla

kentin yeniden kurulmas› için giriflimlerde bulundu. ‹sviçreli bir Frans›z mühendisi davet edilerek bu günküSamsun’un plan› ya p›ld›. Bu imar plan›n›n uygulanmas› ileancak dörtte biri kalm›fl olan kale duvarlar› tamamen y›k›l-d›. Türk ulusunun eme€i ile deniz k› y›s›nda kurulan ilk kaleböylece ortadan kalkt›.


56/264


57/264

te yiz. Kitabesi 53 cm. bo yunda, 48cm. enindedir. Üzerinde 4 sat›rArapça yaz› var.

Kit

abenin tercümesi Yedi yüz yirmi üç y›l›nda Kulca€›zla-

r›n en za y›f› Mevle vi Mahmut O€luEvhat, Ebu Sait Han’›n devleti gün-lerinde-Allah Saltanat›n› Pa yidarede-ve Timurtafl No yan zaman›ndaAllah aziz k›la yard›m ede- bu müba -rek mescidi iymar (infla) etti. Yap› günümüze ulafl›nca ya kadarbirçok onar›m, de€ifliklik ve ilâ veler

görmüfl.

Sur Kal›n t›lar›

Samsun kalesinin sur ve du varlar›n-dan çok az iz kald›. Bu kal›nt›lar›,belirgin olarak Bü yükflehir taraf›n-dan yapt›r›lmakta olan kapal› oto-park inflaat alan›nda görmek müm-

kün.

57

M e r k e z

Samsun’da 13 konsolosluk vard›

Samsun XIX yüz y›l›n ikinci ya-r›s›nda h›zl› bir geliflme gös-termifl ve önemli bir ticaret merkezi konumuna yükselmiflti.

‹stanbul ve ‹zmir’in ard›ndanen çok konsolosluk bulunduranflehirdi Samsun.Samsun'da flu ülkelerin konso-losluklar› bulunu yordu: ‹ngil-tere, Fransa, Avustur ya - Ma-caristan, Rus ya, ‹ran, Yunanis-tan, ‹sveç- Norveç, ‹tal yan,

A.B.D, Alman ya, Finlandi ya, Belçika.

Eski Alman Konsoloslu€u

Samsun Kalesi sur kal›nt›lar› Grand Otel Mastika


58/264

Saathane Meydan›

1. Camii Kebir, 2. Mu vakithane,3. Saathane Meydan›, 4. SaatKulesi, 5. ‹t tihat Terakki Binas›,6. Pazar Camisi, 7. Faz›l Kad›(Dede Havlu) Mek tebi, 8. Os -manl› fiifa Eczanesi, 9. AhaliGaze tesi, 10. Samsun Beledi ye

Binas› ve Beledi ye Meydan›,11. Süleymanpafla Camii, Sü-leymani ye Medresesi12. Taflhan, 13. Yal› Camisi ve Abdullah Pafla Çeflmesi,15. Eski Yolcu ‹skelesi.16. Hançerli Camisi

Camii Kebir (Bü yük Cami)(Bak›n›z, dini yap›lar bölümü)

Saat Kulesi

II. Abdülhamit’in tahta ç›k›fl›n›n yir-mi beflinci y›l dönümü nedeniyle

1886 y›l›nda Samsun’da ‹skeleMeydan›’na bir Saat Kulesinin yap›l-d›€›n› görü yoruz. II.Abdülhamit tara-f›ndan Belçika as›ll› bir Frans›z Mü-hendise yapt›r›lan Saat Kulesi, bu-lundu€u meydana da ad›n› verdi.Önceleri bu meydan›n ad› Trabzon

Vila yet Salnamelerinde ‹skele cad-desi ya da Mey ve Pazar› olarak geç -

mekteydi.Saat Kulesi’nin zaman› göstermesi yan›nda, yang›n ve gözetleme kulesigibi ifllevleri de vard›.Kule, çokgen kaideli ve gövdeliydi.Üstte bir flerefe ile kubbenin üze-rinde ayd›nl›k feneri yer al›rd›.

58

M e r k e z

10

11

6

8

9

5

1

3-4

13

12

2

7


59/264

1933 y›l›nda Saat Kulesindeki es-ki sistem saat kald›r›larak yerine yeni sistem elektrikle çal›flan ve yang›nlarda itfai ye taraf›ndan kul-lan›lmak üzere kule ye ayr›ca sirendüzeni de bulunan yeni saat kon-mufltu. Kule minare görünümün-deydi.Kule, 1944 y›l›ndaki Samsun depre-minde bü yük hasar gördü. Onar›l-

mas› mümkün olama yaca€› düflün-cesiyle y›kt›r›ld›, saati ise Ladik Bele-di yesi’ne sat›ld›.1977 y›l›na kadar Saat Kulesi olma- yan Saathane Meydan›na Sam -sun’lu Mimar Kemal Taner taraf›n -dan plan› çizilen Saat Kulesi Sam-sun Beledi yesi taraf›ndan yapt›r›la -

rak saatleri ‹s viçre’den getirtilip yeri-ne konmufltu.2001 y›l›nda ise Samsun Beledi yesitaraf›ndan Saathane Meydan› yeni-den düzenlenerek ilk Saat Kulesininbenzeri yapt›r›ld›.

Çarfl› Karakolu(‹t tihat Terakki binas›)

fiimdi Saathane meydan›ndaki Çar-fl› karakolu, Samsun tarihinde ‹tti-hat Terakki Samsun fiubesi olarakö

Turizim Kent Rehberi

Documents