Top Banner
TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E FONOL~GICAS VE PARENTESCO GENETICO Aryon Do Rodrigues (UNICAMP) o objetivo desta canunica<;:ao e apresentar cer ca de 140 pares de cognates detenninados entre as lin- guas tupinambc3. I da familia tupi -guarani f e munduruku e kuruaya f da familia munduruku, e as correspandSncias fo nolCigicas estabeleeidas can base nos mesrros 0 A famIlia tupi -guarani, embora abrangendo mais de vinte linguas ,e muito harogena (eL Lemle, 1971) e 0 tup1nanba pede ser tanado cano uma lingua tipica dela. Os dados do tupin~ ba proven de fontes quinhentistas e seiscentistas (es- pecialmente Anoniroo, 1952-1953) e foram fonernizados se gundo Rodrigues (1958) 0 A familia munduruku e constitui da apenas pelas 1inguas mundurukue kuruaya (Rodrigues, 1970) 0 Os dados do mundurukuproven de Crofts (1973 e cx::rouni~ao pessoal) f suplement,ados par Str&rer (1932)- Os dados do kuruaya sac os colhidos e publicados par NimuendajU (1930) 0 Ambasas familias sao consideradas membrosdo tronco tupi (Rodrigues, 1970) 'I mas esta e a primeira vez que se apresent.am evidencias mais substan- ciais e sistematicas de seu parentescoo Un pequeno n~ ro de correspandencias senoras foi publicado nmnes tudo classificab3ric preliminar (Rodrigues, 1955) 0 0 primei-
16

TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

Aug 05, 2019

Download

Documents

NgôDũng
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E

FONOL~GICAS VE PARENTESCO GENETICO

Aryon Do Rodrigues

(UNICAMP)

o objetivo desta canunica<;:aoe apresentar cerca de 140 pares de cognates detenninados entre as lin-guas tupinambc3.I da familia tupi -guarani f e munduruku ekuruayaf da familia munduruku, e as correspandSncias fo

nolCigicas estabeleeidas can base nos mesrros0 A famIlia

tupi -guarani, embora abrangendo mais de vinte linguas ,emuito harogena (eL Lemle, 1971) e 0 tup1nanba pede ser

tanado cano uma lingua tipica dela. Os dados do tupin~

ba proven de fontes quinhentistas e seiscentistas (es-pecialmente Anoniroo, 1952-1953) e foram fonernizados se

gundo Rodrigues (1958) 0 A familia mundurukue constituida apenas pelas 1inguas mundurukue kuruaya (Rodrigues,

1970) 0 Os dados do mundurukuproven de Crofts (1973 ecx::rouni~ao pessoal) f suplement,ados par Str&rer (1932)-

Os dados do kuruaya sac os colhidos e publicados parNimuendajU(1930) 0 Ambasas familias sao consideradas

membrosdo tronco tupi (Rodrigues, 1970) 'I mas esta e aprimeira vez que se apresent.am evidencias mais substan-ciais e sistematicas de seu parentescoo Un pequeno n~

ro de correspandencias senoras foi publicado nmnes tudoclassificab3ric preliminar (Rodrigues, 1955) 0 0 primei-

Page 2: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

ro estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve aNirnuendaju (1937)0

Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba

(Tb) acrescentam-se, quando POSsivel, as fonnas reconstruidas para 0 proto-tupi -guarani (marcadas can *), ern

parte confO:t:Irea publicac;ao feita por Lem1e (1971), ernparte :Lnedi tas. A essas seguem-se as fonnas domunduruku

(mu) e do kuruaya (ku) 0

As consoantes do tupinamba sac p t k ? m n

11 s b (fricativa bilabial ernposi<;:Oesinicial e medial, oclusi va bilabial ernpos~c;ao final) r w y; suas

vogais sac i e ~ a u 0, e as correspondentes na-- vsais 0 As consoantes do mundurukusac p t c k '? b d

J m n 11 s 'S h r w y; as vogais sac i e i: a0, e as correspondentes nasais 0 As consoantes do kuru-aya sac as mesrnasdo munduruku, mais [0.1, que corresJ?O!lde a parte des /r/ do mundurukuoAs vogais provavel1ren-

te sac as mesrnastarc'b5n, mas, a falta de umaanalise f2,

nenuca, roantem-se nos clades aqui utilizados as distin

90es entre [eJ e Cd, [4:} e . [e), [u] e [0] 0 Ao oontrariotupinamba e das linguas blpi -guarani em geral, 0 mun-

durukii e tonal, can pe10 nenos tres ni veis de tan (Braun

e crofts, 1965) 0 No presente trabalho canparativo naoserao considerados os tons do mundurukuo

A gramatica superficial do tupinarnJ::ildifere ern

muitos respeitos da gramatica do rnunduruku.oEntretanto,

POdem ser apontadas sarelhan9as em parte dos rrorfemas

de referencia pessoal (cf 0 oognatos 36, 3'7, 38, 39, 83,

Page 3: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

84, 130, 131, 139), nos rnorfemas transi ti vadores (caus~tivos) e intransitivadores (reflexivo) (17, 18, 117),em

parte des afixos casuais (29, 40) e part!culas re1acio

nais (25, 30, 41), nos naminalizadores (81,82, 86)"A seguir sac enumeradas as corresponooncias

fonol6gicas detectadas c Ao lado do tupina1l1OO(Tb) acr~

centa-se 0 fonernacorrespondents reconst:ruIdo para 0

proto-tupi-guarani (*) 0 AD munduruku (Mu)acrescenta-se)

<f' $'o kuruaya (Ku sempre que poSS1vel; note-se, porem, quenao ha analise fonenu.ca disponive1 para 0 kuruayao Sob

urnrnesrronGmeroreiinem-se correspondeneias que se <XIn-

p1errentame que px:'Ovavelrnentesac atribuIveis a urn so

fonemada proto-lingua em contextos fono10gicos diferentes- Os nUrrexosdes exernplos rernetema lista de c~

tos"

1- Tb p, "'p.;-; Mu 0,Ku f1 em weio 00 norferna, diante de

vagal anterior: 14, 27, 58, 92, 95, 139, 1400

Tb p, *p = Mub, Kub em Qutras arrbientes ~ 16, 22,40,

47, 64, 73, 80, 86, 89, 94, 102, 113, 123, 12602~ Tb p, *p ~ Mup, Ku p, b~ 3, 6, 9, 28, 35, 48, 85,99,

100, 109, 119, 129, 141 (Vn nota 1) 0

3- Tb b, *b ~ Mup, Ku P, -b~ 10, 45, 46, 50, 53, 60,65,66,75,81,87,90,97,98,101,110,125,137, 138,141_

4- Tb bf *b ~ Mub, Ku b~ 6, 29, 108, 135 (vo nota 2)"

5- Tb t, *t = Mu t, Ku t, 51, 59, 78, 93, 126n

6- Tb t, *t = Mud, Ku t-, -d-g 2, 55, 57, 75,119, 135,140 (vn nota 3) 0

Page 4: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

7- 'Ib t, *t ""Mun, Ku n em silaba contendo nasal~ 12,

Tb t, *t ""Mu c, K11 t em outros arobientes~ 132 (vanc

ta 4) 0

8- Tb r, *r ""Mu t, Ku d mante de pausa~ 13, 27, 31,34,

49, 51, 62, 64, 65, 66, 76, 82, 86, 91, 94, 99, 104.Tb r, *r = Mu r, Ku r ern outxos ambjentes ~ 9, 88,102(vo nota 5),

9- Tb s, *c = Mu 5, Ku :r diante de Mu i, Ku i~ 22, 7L72, 91, 95, 100, 1340Tb s, *c"" MuJ, K11 d em outros arnbientes ~ 21, 24,25,

41, 63, 111, 121, 128, 137Q

10~ 'Ib k, *k = Mu s, Ku ~ diante de vogal anterior daproto-lingua~ 8, 34, 600Tb k, *k ""Muk, Ku k em outros axrbientes ~ 5, 7, 11,15, 20, 28, 35, 42, 55, 59, 62, 64, 65, 67, 68 , 70,74, 95, 96, 101, 107, 120, 123, 127, 128, 132 (Va nota 6) 0

w11~ 'Jbkw, *k "'"Mu k, Ku k~ 90, 1240

12- Tb ?, *? ~ Mu~, K11 .Il intervocalico, rnntlguo a vo

gal aJ.ta~ 28, 48, 50, 64, 85, 89, 103, 1060

Tb ?, *, .;,;;Mu ?, (Ku?) em outroo ambientes: 10, 13,

26, 33,49, 55, 56, 77, 79, 1051 ]27 (vo nota 7)0

13- Tb y, *y ..,,;Mu ]'no inicio de morfema~ 39, 115, 136 ,138.Tb y, *y ~ Mu 0' no fim de rrorferoa, ap6s proto-'i: ~ 80,

1000'Ib y, 'ty '"' Mu y, Ku y no fim de rrorfema, apes outxas

Page 5: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

vogais: 3, 20, 23, 24, 32, 43, 54, 69, Ill, 112,126014- Tb y, *y = Mu w, Ku w: 11, 31, 43, 54, 67, 71,76,84,

88, 93, 104, 105, 117 (v. nota 8)•15- Tb w, ~ = MU~: 9, 21, 112, 122 (v. nota 9).16- Tb u, *u = Mu 0, Ku u, 0: 12, 26, 28, 35, 45, 50,59,

67, 85, 87, 88, 103, 112, 119, 122, 128, 132, 133 ,135, 136, 137 (v. nota 10)•

17- Tb li, *u = Mu 0, Ku u: 70,78 (vo nota 10)018- Tb ~, *~ = Mu i, Ku i: 1, 10, 11, 22, 27, 49, 51,62,

64, 65, 66, 68, 71, 72, 75, 78, 86, 91, 92, 94, 95,100, 101, 106, 109, 119, 122, 123, 125, 134,135,128~140 (v. nota 11).

19- Tb i, *i = Mu i, Ku i: 28, 30, 36, 57, 76, 89, 93,116 (v. nota 12).

20- Tb 0, *0 ;; Mu~, Ku ±, e em silaba acentuada: 3, 5,

6, 7,15, 17, 18, 22, 23, 24, 47, 53, 55, 61, 63,73,94, 113, 120, 126, 127"Tb 0, *0 = Mu 0, Ku u em silaba atona: 37, 39,46,83,99p 100 (vo nota 13)0

21- Tb 0, *0 ;;Mu i: 20, 770

22- 'Ib a, *a ;; Mu~, Ku a diante de consoante nasal fi-

nal de rrorfema: 4, 960

Tb a, *a = Mu a, Ku a em outros arnbientes: 2, 9, 13,

19, 21, 24, 31, 43, 46, 48, 52, 55, 56, 67, 71, 74,80, 81, 82, 85, 88, 89, 90, 93, 97, 98, 99, 102,104,105, 106, 107, 110, 112, 113, 115, 118, 123, 124,128 (v, nota 14).

Page 6: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

23- Tb a, *a = Mu ~, Ku a: 32, 54024- Tb e, *e = Mu e, Ku e, E: 5, 8, 11, 14, 16, 21,

29, 33, 34, 40, 41, 58, 76, 83, 114, 117, 121,131, 138, 1390Tb e, *e = Mui diante de -y: 69, III (vo nota 15) ,

25- Tb V, *V= MufJ diante de oonsoante nasal final de

norfema: 4,12, 21, 42, 61, 79, 96, 103. 121, 131,132 (vo nota 16) 0

25,130,

Lista de cognates

1- agua: Tb -i, *i, Mu-L

2- aldeia: Tb tab, *tab, Muda-at abrigo ternporarioo3- alircentar: Tb pay, Mupiy-bit canida, Ku buy - cx:mida,

4- amarrar: Tb man, Mum!no5- andar, estar: Tb eko, *eko, MueJd:o6- aparecer: Guarani abapa, Mujebapikc7- apoiar~ Tb kok, *kok, Mutik cuidar, trataro

8- aqui ~ Tb ke, ike, Mu~e pert.o, este invisi vel 0

9- arara: Tb parawa, *Mui-para an amare1a, Ku parawa

ao azuL10- arvore~ Tb 7H>, *?i:b, ~1u?ip, Ku (?Hbo

11- batata dace: Tb yetik, MuweSik, Ku weJH 0

12- bicho de pe: Tb tun, MunOnbicho de pe, Kn nOn PU!

gao13- cair: Tb ?ax, *:>3r, Mu '?.It. Ku (7) ado

14- caminho; Tb pe, *pe, Mue, Ku -£ 0

15- casa: Tb ok, *ok, Muik-?ao

16- casca: Tb pe, *pe, Mu i-be 0

Page 7: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

17- causativo: Tb mo-, *mo-, Mum-i-o

18- causativo-canitativo: Tb ero-, *ero-, Muiji-o19- cabec;:a: 'lb ?a, MlJ ":>a,Ku C') a,

20- cavar: 'lb ibi-koy, *±b±-kOy, Muk~y buraoo no c.hacL21- chegar: 'lb w-asem, *w-acem, Muajemo22- cipO: Tb f:sipo I Mui~ibi, Ku i~Jibi,23- cobra: Tb moy, *moy, Mupiy, Ku pE;Yo24- cobrir: Tb asoy, *acoy, Mua~f:y cabertoo

25- can: Tb ese, *ece, Mueji, Ku edL26- carer: Tb "u, *')U, Mu ')0, Ku (':l)u beber,

27- cru~Tb ¢:r, Mu ito

28- cupim: Tb kupi?i, *kupi?i, Mui-kopi vespa,29- dativo: Tb -be, *-be, Mu-be, Ku -be:0

30- de: Tb s-u?i, Guarani -wi, Mu-be-wi, Ku -b€:-yo31~ deixar: Tb e-yar, *e-yar, Mui -wato

32- dente: Tb ay, *ay, Mu;y, Ku alo33- dizer~ Tb ?e, *')e, Mu')e,

34- donnir: Tb ker, *ker, Muset" Ku~cdo35- dorso: Tb kupe, *kupe, Mukepi espinha dorsal,Ku ku

dorson

36- ele: Tb i-, *i-, Mui-, Ku 1-037- ele: Tb 0-, *0-, Mu0')-, Ku u- n

38- ele~ Tb t-, *t-, Mut.-, Ku t-"39 1 TJ * M ..•....- e e: D yo-, yo-, U Jo-n

40- em: Tb -pe, *pe, Mu-be, Ku -bE 0

o V v41- em elIDade: Tb sose, MuJeJe, Ku dcde n

v ~ ~42- engolJ.r: Tb mo-kon, MuJe-kon CCITer, ken beber 0

Page 8: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

43- escarnecer~ Tb yay, *yay, Muway riro Ku oay (jway/>

riro44- estar de pe~Tb ~am, *?am, Mu~ la bem altoa

45- estar deitadm Tb ub, *ub, Muop ficar.

46- face: Tb aba, *000, Mu cpa, Ku upao

4'7- fibra~ Tb po, *po, Mub~o

48- figado: Tb p'-~a, *pi?a, Mu psa.

49- fiTho do harem~ Tb a?~r q *a?i;r, Mu ?it fiJho da mulhero

50- f1echa~ Tb u....ub, *u?i,b, Muop, Ku oub, nib 0

51- flon Tb po-t:i:r, *po-ti:r, Mutit I Ku t,ito52- fogo~ Tb ata, *ata, Mu aga, Ku aSao53- folha: Tb 00, *ob, Mu :i:p, Ku eibo

- ~ ~ f -54- fonte~ '1h Ya::l, Mu~y port£), Ku OOl,jway /) porto,55- formiga (espo J ~ 'Ib ta ....ok, *ta?ak I Mu da?~o

56- fruta~ Tb ?a, Mn :,a, Ku P) ao

57- f1J['(lf,!9a~ Tb tin, *tln, Mu din, Ku tino58~ fumo~ Tb pe~ti;m, *pe-tim, Mue, Ku e-o

v' ,59- furar: Tb ku-tuk, *ku~tuk, Mu ]e-t.ok, lllr,tok, Ku na-

tug 0

v v'60- gordura~ Tb kab9 *kab, Musep, Kn sep-,61- grudar: Tb m:m, *rocm, Mu t'lli=n0

62- iroat.1Jro~ Tb ki:r, *ktl', Mukit verdeo

63 " Tb *' M v, K V. -'l..L- :iLr:., so, 'co, U ]:'Jtp, 11]~, y;r:o

64- i:rma jUnior da mulher~ Tb ¢k~P±r, Guarani ki:p3- ?f:r,

*k~""i:r, Mu kibi.t,

65= innao da mulher~ 'Ib kib±r, *kwi:r, Mukipi t,

66- innao jUnior do harem~ Tb ~r, *i-Mr, Kn ipido

Page 9: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

67- jacu: Tb yaku, Muwako, Ku waku,

68- jogar: Tb itik, *itik, Mu~ik.

69- lavar: Tb ey, *ey, Muw~y0

70- lIngua: Tb ape-ku, Guarani kU, Muko, Ku kUo

71- lua: 'Ib yas~, *ya~, Mukasi, Ku waJ'L72 - Tb 0 *. Mu" , K v,- mae: S~,~, 51, U Jlo

73- mao: Tb po, *po, Mub~ deClo, Ku M maoo

74- matar: Tb yuka, *yuka, Muyaoka, Ku yauka-o

75- maw de: 'Ib t~, *tib, Mudip, Ku libo

76- mel: 'Ib eir, *eir, Mueit, Ku eido77- morrer: 'lh e?o, *e"'o, Mu~io78- rnutum:Tl: mitu, *rn:i:tu,Muwiti5, Ku rnuitiL

79- nao: Tb -e?*m, *-e?:tm, Mu-'")m, Ku - ('"» umQ

80- nariz, penta do: Tb apfy, Muabi focinho, ponta,

81- naninalizador: 'Ib -ab, *-ab, Mu-ap, Ku -aho

82- naninalizador: 'Ib -ar, *-ar, Mu-at, Ku -ado83- nOs exclusivo: 'Ib ore, *ore, Muoee, Ku uteo

84- nos inclusi vo: Tb ya-, Mu~y-, Ku wei- Q

85- ovo: 'Ib upi ':>a, *upi"'a, Muopsa, Ku upiao86- paciente: Tb -¢r, *-pir, Mu-bite

87- pai: Tb ub, *ub, Muop marido, Ku up pai, maridoo

88- papagaio: Tb ayuru, *ayuru, Muaro, Ku anIo89- papai: 'Jb pa'")i, Mubay pai, Ku bai paL

w90- passar: 1b kwab, *k ab, Mukap, Ku kabo91- pau de cavar: Tb s:i:r, Mu'S'it pac

92- pe: Tb p±, *p±, Mui, Ku 10

93- pedra: Tb ita, *ita, Muwita-?a, Kuwita- l'"') ao

94- pegada~ Tb p±por, *pi:por, Muibft, Ku ib~do

Page 10: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

95- pegar~ Tb ¢s1-:k, *¢c±k, MuiSiko

96- pei to~ kam, *kam, Muk!:m, Ku kama97- pelo: 'Ib 00, *ab, Muap cabelo, Ku 00 pelo, cabe10a

98- pena~ Tb ab, *ab, Muapo99- perder-se~ 'Ib opar, *opar, Muopat perder.

100- pesado: Tn pos~y, *poc±y, MupJ6'L101- piolho~ 'Ib kw, *k~, Mukip, Kukib.

102- pintado: Tb parab, *parab, Mubara-rak, Ku bara-rago103- po1pa~ Tb u:.um, Mu-ana

104- possuidon 'Ib yar, *yar, Mui -wato105- prato~ 'Ib ya")e, *ya....e, Muwa;:>,ecaba<;:a,cuia, KuwaE

106- pregui<;:a; bicho: Tb a?~, *a?±, Muaya

107- quebrar: Tb ka, *ka, Muka.108- quem~Tb aba, *aba, Muab:i:, MuabuL

109- queimar: Tb a-p±, Mupik (intra)

110- quente~ Tb akub, *akub, MuaSip, Ku akibo

111- querer~ Tb sey, *cey, MuJ±Ya112- rabo: Tb uway, *uway, Mucay 0

113- raiz: Tb ape, *apo, Mu-ab±.114- ralar~ 'Ib e, Mueo

v'115- receber: 'Ib yar, ar, *yar, *ar, Mu]at agarrar a116- rede ~ Tb im, Ku ini a

117- reflexi vo: Tb ye-, *ye-, MuJ'e-we-0

118- residente de: Tb -war, *-war, Mu-wato

119- respirar~ Tb p±tu, *p:i:tu, Mu-pido-, Ku biciu respi-

rac;:ao.

Page 11: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

120- r09a: Tb ko, *ko, Muk~o* v-121- sair: Tb sem, cern, MuJerno

122- sangue: Tb uwi, *uwi, Muoy, Ku uL123- sentar: Tb ap±k, *a¢k, Muabik, Ku abigo124- sol: Tb kwar, *kwar, Muka-~i, Ku ka-J'L

125- terra: Tb ~, *~, Muipi, Ku ipL126- tipOia: Tb ti:poy, Mutcb±y 0

127- tirar: Tb ?ok, *?ok, Mu "'~o

v128- tanar banho: Tb yasuk, *yacuk, MuaJok, Ku aduk.

129- tran~ar: Tb pe, *pe, Mupen torcer.

130- tu: Tb e-, *e-, Mue-, Ku £-0

131- tu: Tb ene, *ene, Muen, Ku En"132- tucano: Tb tukan, *tukan, Mu&koo, Ku tukano133- urubu: Tb urubu, *urubu, Muoropo, Ku urupuo34 d 'I'b" M' v. K ' v,1 - vea 0: sr-wasu, u ~-s~-, u ~-J~o

135- vento: Tb ±bitu, *ibitu, Mukabido, Kukabidu.

136- vir~ Tb yur, ur, *yur, *ur, Mujot, ot, Ku ud.

137- visi tar: Tb sub, *cub, Murop ver.138- vo1tar: Tb yeb:i:r, *yebir, MuJepito

139- vOs: Tb pe-, *pe-, Muey-, Ku ei -.140- calcanhar: 'rb pita, *pita, Muidao

141- norrer: Tb pab, *pab, Mua-pap morrer muita genteo

Page 12: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

Un desenvo1viIoonto re1ati varrente reamte em mundu-ruku, que nao ocorreu em kuruaya, e pia> psa: 85-avo Muopsa <*opia = Ku upia = Tb upj ?a, *upj?a;48-fIgado Mupsa (Kunao docum:mtado) < *pia = Tb pi "a,*¢-?~o

Para os nUrreros 6 e 108 foram postulado~, em estudoanterior, ainda inew. to, proto-tupi *ep apak I e*apWo,respectivarrente, a vista do tupari (famo tu-pari) apapok chegar e apo quem; proto-tupi *pw da-ria ernproto-tupi-guarani (e ernmunduruku) *b (alerodo arredondaIrelto, ernproto-tupi -guarani, da vegalprecedente): *obapo (*-k I daria -k em tupari, mas ~emproto-tupi -guarani) 0 0 niimero 29, nao ocorrendoem tupari, nao foi considerado naquele estudo anterior, mas ernprincIpio uada parece opor-se a p::>stu=la~ao de proto-tupi *-p eo Quanto ao niirrero 135, p§:rece que arrbas as formas sac canpostos hap1010gic~incluindo 0 norfema do nGrrero119: proto-tupi-guarani *ib~(~)tu respir~ao da terra (cL n9 125) eproto-munduruku *ka?bi (pi) do respiraxao do ceu(Muka?bi ceu); mas fica sem exp1ic~ao a ausenciade ? no Mukabidoo Una dificuldade para a hipOtesede que a oorrespondencia 4 provem do proto-tupi *pWe apres&ntada, entretanto, pe10 niirrero 46, que seencaixa na oorrespondencia 3: 0 tupari epa olho,luzem oonfronto can 0 proto-tupi -guarani *aba rosto,leva a postula~ao de proto-tWi *epwa, precisaIreI1tecano no caso de *abapo <: *ep apokI , mas aqui 0 mun-duruku tern outro canportarrentoo

Esta correspondencia se prende ao fonema *t I p::>stu-1ado para 0 proto-tupi can a evidencia do tupari,que apresenta h em inIcio e fJ emmeio de norfema:aoniirrero 2 ~e-se 0 tupari hap cabertura do teto,kaw-construir; ao nGrrero119, 0 tupari cio respira-~ao; ao niimero135, 0 tupari ipcio ventoo

Page 13: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

(4) Os niimeros 12 e 132 foram associados por correspon-derem ao tupari yO-tap bicho de pe e yokan tucano ,respectivarnenteo 0 fonema tentativarnente ProPQStopara 0 proto-tupi e *c": *c'UT)e *c'ukan.

(5) Os niimeros 18 e 83, em que 'Ib r, *r correspondem aumaobstruinte Palatal em Mu, tern ambos contra Partescan t em tUPari: ete- e ote, resPeCti varrente.

(6) 0 nGrrero 110 e urncaso a parte, pois embora 0 Muapresente s, 0 Ku nao 0 acanpanha cane nos dernai.scasos. Evident.errente a fonna proto-munduruku deve terside ana10ga a do kuruaya, *akip, e a mudanli=ade kem s no munduruku ta:..vez seja urn fenareno anal6gicqpossivelm:mte devido a estreita associali=ao semantica can Muasa fogo.

(7) NimuendajU (1930) sistematicarnente deixa de regis -trar as oc1usivas glotais, que provavelrnente ocor-'riam emkuruaya tanto quanto em mundurukuo

(8) No niimero 88 0 Muaro Oeve provir de *aworo (eL tupari aore papagaio), cern *w > fJ c Tamb€m *w ;> {O noniimero 76, cuja recons~ao proto-tupi deve ser*e.vir (cf c tupari e.vit); em proto-tupi -guarani *y :>fJ diante de *i, nao so nesse caso, mas t.arr1b6n no nunero 93, cuja fonna proto-tupi seria *wita. -

(9) Ha urniinico caso, 0 niimero 118, de w em tupinambae munduruku; e possivel que se trate de enprestiIrono munduruku, tanado a uma lingua tupi--guarani, 00lID p. exo a lingua geral (nheengatu) 0

(10) Mu/u/ varia foneticaIrel1te de I 0 I a I u I; margemde variali=ao anc3.logaapresenta Mu /U/ •

(11) •• - ••No nurrero 106, Muay pressupoe os intenrediarios

Page 14: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

(12) No niimero 89 0 i fica contiguo ao a apOs a queda de? (corresPJndencia 12) e toma-se assilabico, caIDno niimero 106 (cf 0 nota 11) 0

(13) 0 niJrcero42 apresenta 0 = (5 em silaba acentuada; eprovavel que se trate de rrorfernas fonologicarrenteparecidos, mas MO cognatos.

Os nUmeros84 e 108 aprcsentam a ::= ~ 0 No caso doni3rrero108 11& evidencia clara de que 0 Mu~ corresPJnde realrrente ao proto-tupi *0, confonre 0 testemunhodo tupari aPJ quem (cf. nota 2) i 0 -a do prQto-tupi -guarani *aba se deve, provave1Irente, a assirnilac;ao: proto-tupi *apwo > prot,o-tupi-guarani -*abo > *aba, analogarrente a proto-tupi -guarani *aco:> *aca eu fui, *yaco *yaca nOs fanes (cf.guaraniaha, yaha) a Quanto ao niimero 84, a situac;ao nao etao clara; mas oKuwei- parece indicar que 0 ± doMuwiy- proven irrediatarnente de urne, cane na corresPJnooncia 24, e nao de urnai neste caso, 0 proto-munduruku teria *wey- corresPJndendo ao proto ::tupi -guarani *ya- i 0 -y da forma proto-mtmdurukuparece ser urnfonnante canumaos marcadores de 1a:-pessoa inclusiva e 2ao pessoa do p1ural~ cpo Muey-,Ku ei - ::= Tb pe- (niirrero 139) i a corresPJndencia restante, 'Ib a, *a ;;::;Mue, Ku e tern paralel0 no niime="ro 60, Tb kab, *kab ;;::Mu~ep, Ku sep-, e deve-se,PJssi velmente, a umavagal proto-tupi distinta de*ao

Os nUmeros18 e 25 apresentam tarnI:::>eme ;;::i:, mas emcont~tos em que nonnalrnente ocorre e :;:eo Em 18e possivel que, no munduruku, ± resulte de assimi-lac;ao a vogal seguinte: *e}'±- :> ~Ji:-iem 25 nao esta clara a situac;aoo

(16) Urn caso que escapa nitidaIrent-e ao padrao desta coE

Page 15: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

responooncia e 0 nUrrero57, que apresentaoral emmunduruku.

1- Anonilro- 1952-1953. Vocabulario na lingua brasilica.2a. edi~ao por Carlos Drumond.2 volumes. Sao Pau10; Universidade de Sao Paulo. -

2- Braun, lIse, e Marjorie Crofts- 1965. "HundurukuPhonology". Anthr0p::>logicalLinguistics 7:7:23-39.

3- Crofts, Marjorie- 1973. Gra:rnaticaHunduruku. Brasilia:SummerInstitute of Linguistics.

4- Lemle, Miriam- 1971. "Intemal Classification of theTupi-Guarani Linguistic Family". Tupi Studies I(DaVidBender-Samuel, ed.): 107-129. Norman:SummerInstitute of Linguistcs.

5- Nimuendaju, Curt- 1930. "Zur Spracne der Kuruaya-In-dianer". JOunlal de la Societe des Americanistes22:317-345.

6- Nimuendaju, Curt. 1937. "Die Verwandtschaft des Hun-durukfuschen mit Clem'I'upiischen". Santo Antonio,Provinzzei tschrift der Franziskaner in Nordbrasi-lien 15: 2:76-80.

7- Rodrigues, Aryan D. 1955. "As linguas "irnpuras" dafamilia tupi -guarani". Anais do XXXICongresso Internacional de Amaricanista.s: 1055-1071. Sao Pau-lo.

8- Rodrigues, Aryan D.- 1958. Phono1ogie der Tupipaml:Ai-Sprache. Dissertation, Universitat Hamburg.

9- Rodrigues, Aryon D. 1970. "Linguas aroorindias". Grande Encic1op§dia De1ta-Larousse: 4034-4036. RiO-deJaneiro: Delta:

Page 16: TUPI-GUARANI E MUNVURUKU: EVIVENCIAS LEXICAIS E … filero estudo sabre 0 parentesco munduruku-tupi se deve a Nirnuendaju (1937)0 Na lista de oognatos, as fonnas do tupinamba (Tb)

10- Ruys de lvbntoya, Antonio- 18760 Vocabulario y tesoro de 1a 1engua guarani, <3 mas bien tupi n Nuevaedicion 0 Viena e Paris.

11- S"tr&ter, Chrisostanus- 1932. Die Sprache der Mtmdu-~. M&ll.ingbei Wien: Anthropos n

xx 8emi.nario do GEL

Bauru, 1978