-
ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)
Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 89-111,
November 2013
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii
Black Sea Raid on its 100th
Anniversary and the Ottoman Entry into the World War
I through the Eyes of Turks and Russians
Do. Dr. Tuncay n
Mula Stk Koman niversitesi, Mula
Prof. Dr. Alfina Sibgatullina Rusya Bilimler Akademisi,
Moskova
z: Osmanl Devleti, Trk filosunun 29 Ekim 1914te Karadenizdeki
Rus deniz slerine ve limanlarna dzenledii ani saldr ile 1. Dnya
Savana fiilen katlmtr. Bu makalede Karadeniz basnnn i yz aklandktan
sonra Trk ve Rus hkmetlerinin basn organlar zerinden yrttkleri
propaganda almalar argmanlar, amalar ve sonular asndan incelenerek
analiz edilmitir. Ancak olaya Rus donanmasnn neden olduunu ne
srerek basn organlar vastasyla youn bir propaganda almas balatmtr.
Rus hkmeti ise Osmanl donanmasnn, saldry Alman hkmetinin gdm altnda
gerekletirdiini iddia ederek ynetimi altndaki Trk ve Mslman
topluluklarnn Osmanl Devletine sempati duymalarn engellemeye
almtr.
Anahtar Kelimeler: Karadeniz Baskn, Osmanl Devleti, Rusya,
Birinci Dnya Sava
Abstract: The Ottoman raid on the Russian Black Sea naval bases
and ports on October 29, 1914 brought the Ottoman Empire into World
War I. This article examines Turkish and Russian government
propaganda.
Unwilling to accept the responsibility for the attack, the
Ottoman government launched a massive propaganda
campaign through the press claiming that the incident was caused
by the Russian navy. In its counter propaganda
in order to prevent the rise of a pro-Ottoman opinion among the
Russian-ruled Turkish and Muslim communities,
the Russian government stated that the Ottoman attack had been
carried out under the guidance of the German
government.
Keywords: Black Sea Raid, Ottoman Empire, Russia, World War
I
Giri
1. Dnya Sava, zellikle Rusya ve Trkiye asndan yeni bir dnemin
balangc olmutur. arlk Rusyas ile Osmanl mparatorluu, kar saflarda
yer almalarna ramen, bu savan sonunda mrlerini tamamlayarak tarihe
mal olmulardr. ki devleti bir arada yok olmaya gtren sre ise Trk
filosunun 29 Ekim 1914 tarihinde Karadenizdeki Rus deniz slerine ve
limanlarna saldrmasyla balamtr. Tarihsel nemine binaen bu hadise
imdiye kadar ok sayda esere konu olmu, farkl alardan ele alnp
incelenmitir. Bu almada ise Trk ve Rus basn temelinde ele alnp,
olayn her iki lkenin kamuoyuna hangi gerekelerle, ne ekilde yanstld
incelenmitir.
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 90
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Karadeniz baskn, 2 Austos 1914 tarihinde Almanya ile Trkiye
arasnda imzalanan gizli ittifak anlamasnn bir sonucu olarak meydana
gelmiti. Savann yaklat gnlerde devletin bamszln ve toprak btnln
korumak dncesiyle bir ittifak sistemi ierisinde yer almak isteyen
ttihat ve Terakki hkmeti, ngiltere, Fransa ve Rusya nezdindeki
giriimlerine olumlu cevap alamaynca Almanya ile ittifak etmek
durumunda kalmt1. Enver Paa ve Talat Paa ile Halil (Mentee) Beyin
bilgisi dhilinde dier kabine yelerinden gizli olarak
2 Sadrazam Sait Halim Paa ile Almanya Bykelisi Wangenheim
arasnda imzalanan
bu anlamasnn 2. maddesi, Almanyann Rusyaya kar savaa girmesi
halinde Trkiyenin de savaa girmesini gerektiriyordu3. Anlama
imzalandnda Almanya, Rusya ile zaten savaa girmi olduundan atlan
imza, Trk ynetiminin de savaa girmeyi kabul ettii anlamna
geliyordu. Bu yzden derhal seferberlik iln edilip sava hazrlklarna
balam, hazrlklar tamamlanncaya kadar zaman kazanmak iin de silahl
tarafszlk bildiriminde bulunulmutu.
Trkiyenin bir an nce savaa girmesini isteyen Almanlar ise Amiral
Souchon komutasnda Akdenizde bulunan Goeben ve Breslau adl iki sava
gemilerini, Karadenizde Rus filosuna stnlk salayarak Trkiyeyi savaa
girmeye raz etmek iin anakkale Boazna gnderdiler. Gemiler, Enver
Paann 4 Austos 1914 tarihli emri zerine 10 Austos 1914te anakkale
Boazndan ieri alndlar4. Ancak Trk ynetimi, bu gemilerin satn
alnarak Yavuz (Goeben) ve Midilli (Breslau) adyla Trk donanmasna
katldklarn aklayp5 Trkiyeyi savaa sokmak iin yaplan bu hamleyi
glkle de olsa savuturmay baard. Kolay pes etmek niyetinde olmayan
Almanlar, bu defa da Bakomutan Vekili ve Harbiye Nazr sfatlarn
tayan dnemin kudretli ismi Enver Paa ile irtibat kurarak
Karadenizdeki stnl ele geirmi olan Yavuz ile Midilliye6 Rus
donanmasna saldrmas iin izin vermesini istemeye baladlar. Fakat
Enver Paadan da Trkiyenin sava
1 Osmanl Devletinin ittifak araylar hakknda bkz. Sait Halim Paa,
Trkiyenin Harb-i Umumiye
tirakindeki Sebepler, Sebilr-Read, XX/507 (29 Haziran 1338/29
Haziran 1922), 149-154; Hl Mesuliyet Meselesi, Tanin, 10 Knunusani
1330 (23 Ocak 1915); Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklb Tarihi, Cilt:
II-Ksm IV, Ankara 1991, 504-558; Mehmet Okur, Osmanl Devletinin
Almanya ile ttifakn ve Birinci Dnya Savana Giriini Gerektiren
Sebepler, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Say:16 (Austos,2010),
89-106. 2 Talat Paa, Hatralarm ve Mdafaam, Haz.: Atatrkn Btn
Eserleri alma Grubu, stanbul 2006,
32. 3 Anlamasnn Trke metni iin bkz. Bayur, age, Cilt: II-Ksm IV,
642-643. Almanca orijinali iin
bkz. Veli Ylmaz, 1inci Dnya Harbinde Trk-Alman ttifak ve Askeri
Yardmlar, stanbul 1993, 248-249. 4 Mustafa Balcolu, Birinci Dnya
Savana Giriimizle ilgili Tartmalar ve Yeni Belgeler, Tarih ve
Toplum, XIX/114 (Haziran 1993), 21. 5 Bkz. Esat Arslan, Goben ve
Breslaun Alnmasnn Perde Arkas, ABDnin Yunanistana Verdii ki
Sava gemisi, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Say:16
(Austos,2010), .67-88; Yavuz zgldr, Osmanl Devletinin Birinci Dnya
Savana Girii Goeben ve Breslau Olay Askeri Tarih Aratrmalar
Dergisi, Say: 4 (Austos,2004), 111-117. 6 Goeben ve Breslaun
Karadenizde salad stnlk hakknda bkz. Vtoraya Oranjevaya Kniga:
Diplomatieskaya Perepiska Rossii, Predestvovavaya Voyne s
Turtsiyiey, Petrograd 1915, 12; mparatorluk Dneminde Trk-Alman
likileri: Goltz Paann Hatrat, Haz.: Faruk Ylmaz, Ankara 2004,
77-79. Ayrca Goeben ve Breslaun teknik zellikleri iin bkz. Yeni
Gemilerimiz: Yavuz Sultan Selim, Midilli, Tanin, 30 Temmuz 1330 (12
Austos 1914).
-
91 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
hazrlklarn tamamlamadan harekete gemek niyetinde olmad cevabn
aldlar. Zira Paa, vaktinden nce harekete gemenin Rusya ile
ngiltereye avantaj salayacan dnyordu7.
Balkan Savalarndan malup ve yorgun olarak km olan Trk halk da
henz sava fikrine hazr deildi. Bu yzden seferberlik var asker
olanlar silah bana yazl seferberlik beyannameleri 2 Austosta
sokaklara asldnda, ttihat ve Terakkinin gayri resmi yayn organ olan
Tanin gazetesi bile bu seferberliin ncekilerden farkl olarak
savunma amal olduunu belirtmek zorunda kalm, savaa katlmann
kimsenin aklna bile gelmediini yazmt8. Sultan Osman ve Readiye
dretnotlarna ngilizler tarafndan el konulduunda (3 Austos 1914) da
gsterilen iddetli tepkiye ramen Trk basnnda hi kimse savaa
girmekten bahsetmemi, ngilizlere kar Almanlara sempati duyulduunu
ifade eden de olmamt9. Aksine Trkleri Avrupadan kovarak slm lemini
zillet altnda yaatmak isteyen Avrupal devletlerin birbirlerini
yemeye balam olmalarndan byk memnuniyet duyulduu ifade
edilmiti10.
Bu durum, seferberlik hazrlklarnn yannda, kamuoyunu da
psikolojik adan savaa hazrlamak iin gerekli almalarn yaplmasna
ihtiya bulunduunu gsteriyordu. Bu konuda akla gelen ilk tedbir
basna sansr konulmas oldu (7 Austos 1914)11. Bylece sava kartlarnn
sesleri kslarak gazeteler, mttefik lkeler lehine yayn yapmaya tevik
edildiler. Bylece Alman ve Avusturya ordularnn, kendilerinden iki
kat fazla olan dman kuvvetlerine kar baar ile mcadele ettikleri vg
dolu szlerle yazlmaya baland. Ruslarn insan srlerini nlerine katp
kovaladklar ne srld. Alman-Avusturya ordularna mazlum sfat
yaktrlarak Mslmanlarn kavi ve zalim karsnda daima zayf ve madurlarn
yannda yer aldklar hatrlatld12. Rusyann paralanaca ve bunun Trk-slm
lemi iin kurtulu bir midi olaca dile getirildi. Alman stihbarat
Brosu da gazetelere servis ettii haberler, klieler ve makalelerle
bu yayn politikasn destekliyordu13. stanbuldaki Rus Bykelisine gre
Almanya ve Avusturya-Macaristan hkmetleri bu tr yaynlar
yaptrabilmek iin Trk basnna para da veriyorlard14.
7 Alman yetkilileriyle Enver Paa arasnda, Berlin Ataemiliteri
Cemil Bey vastasyla yaplan
yazmalar iin bkz. Vahdet Keleylmaz, Belgelerle Trkiyenin Birinci
Dnya Savana Giri Sreci, Erdem, XII/31 (Mays 1999), 141; Fahri
eliker, Birinci Dnya Harbinde Osmanl mparatorluunda Ordu-Hkmet
likileri, kinci Askeri Tarih Semineri: Bildiriler, Ankara 1985,
32-33. 8Seferberlik, Harb-i Umumi-Seferberlik, Tanin, 21 Temmuz
1330 (3 Austos 1914). 9 Yunus Nadi, Hezar Lanet, Tasvir-i Efkr, 25
Temmuz 1330 (7 Austos 1914).
10 Hseyin Cahit, Trkn Ah, Tanin, 27 Temmuz 1330 (9 Austos
1914).
11 1. Dnya Savana katlan btn lkelerde, hatta svire gibi tarafsz
memleketlerde bile basn hayat
sansre tabi bulunuyordu. Sadece Rusyada gya ismen sansr yoktu,
gerekte ise zellikle asker sansr ok geni bir alana yaylm
bulunuyordu. Bkz. W. Walther Nikolay, Birinci Dnya Savanda Alman
stihbarat, ev.: E. Tekin, Ankara 2001, 85. 12
Tasvir-i Efkr, 9 Terinievvel 1330 (22 Ekim 1914). 13
Karargh stihbarat ube Mdr sfatyla dnemin Trk basnn yakndan takip
etmi olan Kzm Karabekir Paann bu konudaki tespitleri iin bkz. Kzm
Karabekir, Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik, II, stanbul 1995.
165-249. 14
Vtoraya Oranjevaya Kniga, 36.
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 92
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
1. Karadeniz Basknnn Yz
Eyll ay balarnda, Marne Savanda15 uradklar baarszln ardndan
Almanlar, Trkiyenin savaa girmesi konusunda daha da srarc olmaya
baladlar. Karadenizde hkimiyetin ele geirmesini, Msrda ngilizlere
ve Kafkasyada Ruslara kar taarruz edilmesini bylece Trk
kuvvetlerinin mmkn olduu kadar ngiliz ve Rus kuvvetlerini zerlerine
ekerek Orta Avrupada zor durumda olan mttefiklerin ykn
hafifletmelerini istiyorlard. Cihad- ekber iln edilerek slm dnyasnn
itilaf glerine kar harekete geirilmesini bekliyorlard16. Bu srada
seferberlik hazrlklarnda belli aamaya gelindii iin Enver Paa da
savaa girme fikrine daha scak bakmaya balamt. Oysa Sadrazam Sait
Halim Paa, ittifak anlamann savaa girmeyi gerektirmediini srarla ne
srerek zorunlu kalmadka savaa girilmesine kar kyor17, Rus Bykelisi
ile yapt grmelerde de Trkiyenin tarafszln kuruyacan kesin bir dille
ifade etmekte bir saknca grmyordu18. Maliye Nazr Cavit Bey de
onunla ayn kanaatteydi. Kabinede sava kart baka nazrlar da vard19.
Enver Paa bu koullar altnda kabineye sava karar alamayacan
anlaynca, daha iyi bildii komitaclara mahsus yntemlerle amacna
ulamaya karar verdi ve Alman Bykelisi Wangenheima savan finansman
iin ihtiya duyulan nakit skntsnn giderilmesi halinde savaa
girileceini bildirdi. Alman hkmetinin 5 milyon liralk bir kredi
amay kabul etmesi zerine20 de 21 Ekim 1914te Kurmay Bakan
Bronsartla birlikte Trk kurmaylarndan gizli olarak Trk ordusunun
harekt plann hazrlad21:
(1) Filo, sava ilan olmakszn Rus filosuna ani bir baskn yaparak
Karadenizde deniz hkimiyetini salayacaktr. Saldrnn zaman Amiral
Souchona braklmtr. (2) Sava ilnndan sonra Padiah hazretleri mttefik
devletlerin dmanlarna kar cihat iln edecektir. (3) Kafkas snrndaki
Osmanl ordusu Rus kuvvetlerini oyalayacaktr (4) Msra kar ileri
harekt yaplacaktr
15
Marne sava iin bkz. David Stevenson, 1914-1918 The History of
the First World War, Londra 2005, 57-60; Burak Glboy, Birinci Dnya
Sava Tarihi, stanbul 2004, 115-119. 16
Mustafa olak, Alman mparatorluunun Dou Siyaseti erevesinde
Kafkasya Politikas (1914-1918), Ankara 2006, 54-55; M. Larcher, Byk
Harpte Trk Harbi, I, (Harbin Anasr ve Mukaddemat ve Heyet-i
Umumiyesinin Hlasas), ev.: Bursal Mehmet Nihat, stanbul 1927, 46;
Keleylmaz, agm, 148-149. 17
ttihat ve Terakkinin Sorgulanmas ve Yarglanmas, Haz.: O. S.
Kocahanolu, stanbul 1998, 61; Sait Halim Paa, age, 153. 18
Vtoraya Oranjevaya Kniga: Diplomatieskaya Perepiska Rossii,
Predestvovavaya Voyne s Turtsiyiey, 8. 19
Cavit Bey, Birinci Cihan Harbine Trkiyenin Girmesi: Maliye Nazr
Cavit Beyin Notlar, Tanin, 20 ve 21 Birinciterin (Ekim), 8 ve 12
kinciterin (Kasm) 1944. Tanin gazetesinin, Cavit Beyin notlarn
ieren saylarn, bizim iin temin eden kymetli meslektamz Do Dr. Sayn
Hasan Babacana teekkr ederiz. 20
Almanyann Trkiyeye at kredi hakknda bkz. Jehuda L. Wallach, Bir
Askeri Yardmn Anatomisi, ev.: F. eliker, Ankara 1985, 142, 149;
Larcher, age,, I, 48; Joseph Pomiankowski, Osmanl mparatorluunun
k:1914-1918 I. Dnya Sava, ev.: K. Turan, stanbul 1990, 79; Ali hsan
Sabis, Harp Hatralarm: Birinci Dnya Harbi, II, stanbul 1990, 95;
German Lorey, Operatsii Germano-Turetskih Sil 1914-1918,
S-Petersburg 2003, 72 (Ayn eserin Trkesi: Amiral Lorey, Trk
Sularnda Deniz Hareketleri, I, ev.: H. S. Tekirdal, Ankara 1936,
98-100). 21
Harekt plannn tam metni iin bkz. Carl Mlhman, mparatorluun Sonu
1914:Osmanl Savaa Neden ve Nasl Girdi?, ev.: K. Kon, stanbul 2009,
181-183; Sabis, age,, II, 78-79.
-
93 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Bu plann Alman Kararghnca da onaylamas zerine Amiral Souchona,
Osmanl Devletini fiilen savaa sokacak olan 22 Ekim 1914 tarihli u
saldr emrini verdi: Donanma-y Hmayun, Karadenizde hkimiyet-i
bahriyeyi kazanacaktr. Bunun iin Rus donanmasn, nerede bulursanz,
iln- harp etmeden ona hcum ediniz.22
Saldr emrini alan Amiral Souchon, 27 Ekim 1914 gn, 12 paradan
oluan Trk filosunu yanna alarak eitim grnts altnda Karadenize ald.
Boaz aklarnda bir sre talimlerle megul olduktan sonra Ksrkaya
nlerine demirledi. Burada gemi komutanlarna, Bahriye Nazr Cemal
Paann Amiral Souchonun verecei her trl emre tamamyla uyulmasn ve bu
hususta kesinlikle tereddt gsterilmemesini bildiren 25 Ekim 1914
tarihli emrini tebli etti23. Bylece komuta yetkisini iyice
pekitirdikten sonra filoya Rus donanmasnn ve limanlarnn ani bir
basknla vurulmas emrini verdi24. Bu emir zerine 27 Ekim 1914 gn
saat 16.00da Karadenize alan filodan 29 Ekim akamna kadar hibir
haber alnamad. Nihayet bu saatten sonra hem Genel Karargha ve hem
de Bahriye Nezaretine Amiral Souchonun u telsiz raporu ulat25:
Rus Filosu, Osmanl Filosunun 27 ve 28inci gnk tekmil harektn
izleyip, btn talimleri bozdu. Rus Filosu bugn dmanca hareketlere
giriti. Rus mayn gemisi Prut ve son sistem torpido ile kmr gemisi
yine dmanca bir dnce ile Karadeniz Boazna doru gidiyorlar. Yavuz
mayn gemisini batrd ve kmr gemisini zapt etti. Torpidolardan
birisine de nemli bir ekilde zarar verdi. 72 er ve subay esir ald.
Sivastopol de ok baarl bir ekilde bombardman etti. Batan mayn
gemisinde 700 mayn ve 200 personel vard. Torpidolarmzla 72 er ve
subay kurtarld. Bu personel ayn 30unda stanbulda bulunacaklardr.
Esirlerin ifadelerine gre Ruslarn boaza mayn dkerek donanmamz yok
etmek istedikleri anlald. Midilli, Novorossiyskde 50 petrol deposu
ile bir buday ambarn ykm ve asker nakline ayrlm bulunan 14
transportu batrmtr. Berk, Novorossiysk telsiz telgraf istasyonunu
ykm, Gayret de bir Rus gambotunu torpido ile batrmtr. Muavenet bir
torpidobot ile dier bir Rus gambotunu nemli bir surette hasara
uratmtr. Bu gambotun batt da kuvvetle zannedilmektedir. Gnll
filosuna ait bir Rus gemisi karaya oturmutur. Odesada be petrol
sarnc havaya uurulduu gibi be gemi de nemli ekilde hasara uratlmtr.
Trk tarafndaki asker ve siyas faaliyetleri yakndan takip etmekte
olan26 Ruslar,
Trk filosunun byle bir saldr dzenleyeceini oktan beri tahmin
ediyor, hatta biliyorlard. Kurduu geni bilgi a sayesinde, elde
ettii istihbarat gl radyo vericisiyle dzenli olarak Sivastopole
aktarmakta olan stanbuldaki Rus Bykelisi Gires27, daha 19 Eyll gibi
erken
22
ATASE Bakanl Arivi, Kol: BDH, Kls: 1646, Dos: 30, Fih: 11den
naklen Sertif Demir, Alev Keskin & Fatma lhan, Osmanl
Devletinin Birinci Dnya Savana Girii: Karadeniz Baskn, Askeri Tarih
Aratrmalar Dergisi, Say:17 (ubat, 2011), 127. 23
Cemal Akbay, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi, Cilt I, Osmanl
mparatorluunun Siyasi ve Askeri Hazrlklar ve Harbe Girii,
Genelkurmay Harp Tarihi Yaynlar, Ankara 1970, 93. 24
Hcum emrinin tam metni iin bkz. G. Lorey, age, 75-79. 25
Akbay, age, 86. Basknn detaylar iin ayrca bkz. Saim Besbelli,
Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi, VIII, Deniz Harekt, Genelkurmay
Harp Tarihi Yaynlar, Ankara 1976, 58-61. 26
Trkiyenin Tasfiyesi, Russkoye Slovo, 18(31) Aralk 1914. 27
Giers Alman Bykeliliinin mesajlarn da gizlice dinliyordu. Rus
eliliince elde edilen Alman eliliine ait telgraf rnekleri iin bkz.
Bayur, age, Cilt: III-Ksm I, Ankara 1991, 213-214; Nahit Srr,
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 94
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
bir tarihte, Goeben ve Breslaun Karadenize kacana dair
sylentiler dolatn bildirerek Karadeniz Filosu Komutan Amiral
Ebergard uyarmt. Ebergard gn sonra Rus Kararghndan da benzer bir
uyar almt. 20 Ekimde Sazonovtan ald telgraf ise Almanyadan alnan
altnlar karlnda Trkiyenin yaknda harekete geeceini bildiriyordu. 27
Ekim akam bir Rus gzetleme vapurundan ald telsiz mesaj sayesine Trk
filosunun Karadenize alm olduunu da renmi bulunuyordu. Son olarak
28 Ekimde ald baka bir rapor Trklerin aniden saldrya geeceini haber
veriyordu 28.
Saldrnn yaplaca o derece akt ki Rus basn bile Trk filosunun
harekete gemeye hazrlandn haftalar ncesinden yazmaya balamt29. Buna
ramen Amiral Ebergard, Trk filosunun saldrsna hazrlksz ve savunmasz
yakalanmt. Bunda Amiralin kiisel beceriksizlii yannda, gelitirilen
taktik ve stratejinin hatal olmasnn da pay vard. Rus kurmaylar,
deniz kuvvetlerinin stnlne gvenerek, planlarn Trk filosunu Boaz
ierisine hapsederek Kafkas cephesindeki Trk birliklerinin deniz
yoluyla takviye edilmesini engellemek zerine kurmulard. Fakat
Goebenin beklenmedik ekilde Karadenize gelerek stnl ele geirmesi
zerine bu dnceden vazgeerek yeni bir strateji gelitirmek zorunda
kaldlar30. Yeni strateji, mmkn mertebe atmadan uzak durarak yapm
aamasnda bulunan byk zrhlnn31 Karadeniz filosuna katlmas iin zaman
kazandrmak zerine kuruldu. Sazonov, yeni duruma uygun olarak hem
Gierse hem de Ebergarda Trklerle atmaya girmekten kesinlikle uzak
durmalarn bildirdi32.
27 Ekimde Trk filosu Karadenize aldnda, Sivastopol sahillerinde
devriye gezmekte olan Amiral Ebergard, yeni strateji gerei
Genelkurmay Bakan Prens Nikolay Nikolayeviten Trk filosuyla
karlamasn yasaklayan bir emir alm ve bu emir zerine Sivastopole dnm
bulunuyordu33. Bylece Trk donanmas iin, bizzat Nikolayeviin emriyle
hibir engelle karlamadan Rus limanlarna ulamann yolu alm oldu. Buna
ilaveten Amiral Ebergardn kendisi de beceriksiz ve tedbirsiz
davranlaryla Trk filosunun iini bir hayli kolaylatrd. Saldr
riskinin bu derece yksek olmasna ramen Donets ve Kubanets
gambotlaryla Betau ve Tuna mayn gemilerinin bulunduu Odesa limannda
karartma bile yaplmamt. D gvenlik iin hibir nlem alnmad gibi
nbetiler dnda herkes uyumasna izin verilmiti. Silahlar
muhafazalarna konulmu, toplarn az mantarlarla tkanmt.
Filonun ana ss olan Sivastopolde de ayn vurdumduymazlk vard. Trk
filosunun denize ald bilindii halde, Prut mayn gemisi 750 maynla
ykl olarak hem de hibir gvenlik nlemi alnmakszn Ebergardn emriyle
Yaltadan Odesaya asker gtrmek zere gnderilmiti. stelik geminin
birka saat ierisinde dnecei dnldnden, kmas iin alan liman nndeki
mayn zincirleri de balanmamt. Tam da bu srada Trk filosunun saldrya
getiini renen Amiral iyice paniklemi, ne ate amalar iin sahil
bataryalarna,
Trkiye ile arlk Rusya Arasnda Mnasebet, Trk tarih Encmeni
Mecmuas, I/5 (Haziran 1930/Mays 1931), 87-88. 28
N. Novikov, Operatsii Flota Protiv Berega Na ernom More V
1914-1917 gg. Moskova 1937, 3. zdaniye, 5-7. 29
Butaforcu Filo, Birjevye Vedomosti, 9 (22) Eyll 1914. 30
A.G.Bolnh, Morskiye Bitv Pervoy Mirovoy, Tragediya Oibok,
Moskova 2002, 239-240. 31
Ahmet eyhun, Said Halim Paa: Osmanl Devlet Adam ve slamc Dnr
(1865-1921), stanbul 2010, 126. 32
Mustafa Aksakal, Harb-i Umumi Eiinde: Osmanl Devleti Son Savana
Nasl Girdi, stanbul 2010, 154. 33
Bolnh, age, 239; Novikov, age, 5; A.D. Bubnov, V Tsarskoy
Stavke, Moskova 2008, 28-29.
-
95 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
ne de denize almalar iin sava gemilerine bir emir verebilmiti.
Bu durumda mayn engeline taklmadan limana doru yaklaan Yavuz, liman
ve sahil bataryalarn yirmi dakika kadar bombardman etti. Ancak hava
puslu olduundan at mermilerin ou isabet kaydetmediinden ne Rus
filosuna, ne de sahil bataryalarna ciddi bir zarar verebildi. Sahil
bataryalarnn atee balamalar zerine birka isabet alnca ate kesip
limandan uzaklamaya baladnda bu defa da Sivastopole dnmekte olan
Pruta yardm iin gnderilen kk torpido ile karlat. At ate, bu
torpidolardan birine isabet edince dierleri de geri ekilmek zorunda
kald. Bu durumda tmyle savunmasz kalan Prutu batrmak hite zor
olmad34.
Rus donanmas iin onur krc olan bu basknn ardndan Amiral
Ebergardn hazrlad rapor gsterilen savunma zafiyetinin stn rtmeye
alyordu. Rapor zetle yleydi35:
29 Ekim, Saat 03.00te iki Trk torpidosu krmz ve yeil fenerler
yakarak ve Rus bayra ekerek Odesa limanna girmitir Nbeti olan
Kubanets gambotu Rusa konuan Trk torpido komutanndan parolay
alamaynca derhal atee balamtr. Donets gambotu ise ate aamadan bir
Trk torpili ile batrlmtr. Kubanetsin atei zerine, atee devam
etmekle beraber derhal liman dna kan Trk torpidolar, limandaki
ticaret gemileriyle bir petrol deposuna ok az zarar
verebilmilerdir. Trk torpidolarndan birisinin bacas umutur.
Sivastopoldeki filo, Odesaya yaplan baskn 05.00te haber alca silah
ba yapmtr. Saat 07.00ye doru bombardmana balayan Goeben tabyalarn
atei ile karlamtr. zerine gnderilen bir torpido filotillas iddetli
ate karsnda geri dnmek zorunda kalmtr. Torpidolardan biri geni bir
yara alarak tutumutur. Goeben 20 dakika sren bombardmannn ardndan
liman nnden uzaklamaya baladnda Prut adl nakliye gemisine rastlam,
gemi komutan teslim olmay reddederek gemisini batrmtr. Mrettebatnn
bir ksm Trk torpidolar tarafndan toplanmtr. Goebenin atei
Sivastopolde ciddi bir zarara yol amamtr. Dman gemilerini takip
etmek iin denize alan filo, muharebeye girmek istemedikleri iin
onlar yakalayamamtr. Trk filosu Feodosiya (Kefe) ve Novorossiysk
limanlarn da bombalamtr. Filosunun toplam zayiat 37 l ve 14
yaraldan ibarettir36.
2. Karadeniz Basknn Trk ve Rus Basnndaki Yanklar
Amiral Souchon, icra ettii taarruzu uluslararas hukuk asndan
hakl gstermek ve saldr emrinden habersiz olan Trk karargh ile
kabine yelerinin tepkisini ekmemek iin meydana gelen hadiseye Rus
donanmasnn neden olduunu rapor etmiti. Muhtemelen daha denize
almadan raporun bu ekilde yazlaca hususunda Cemal Paa ile de anlam
bulunuyordu. Cemal Paann ondan ald raporu, arkasna Rus filosunu
saldrgan olarak
34
A. B. irokorad, Ruslarn Gznden 240 Yl Kran Krana Osmanl Rus
Savalar, Krm, Balkanlar-93 Harbi ve Sarkam, ev.: D. A. Batur,
stanbul 2009, 458-464; Besbelli, age, 61-62. 35
Raporun tam metni iin bkz. M. Larcher, Byk Harpte Trk Harbi, II
(Esas Trk Cephelerinde Muharebat), ev.: Bursal Mehmet Nihat,
stanbul 1928, 36-37. 36
Lorey, a.g.e, I, 123-124.
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 96
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
gstermenin uygun olaca eklinde bir not dtkten sonra Enver Paaya
gndermesi37 de byk ihtimalle bu yzdendi.
Bylece Karadeniz baskn, 30 Ekim 1914 gecesi Bakumandanlk
Vekletinden ilgili makamlara gnderilen bir genelge ile Cemal Paann
dt not dorultusunda Amiral Souchonun rapor ettii ekilde
bildirildi38. Birer gn arayla yaynlanan iki basn bildirisiyle
kamuoyuna da ayn ekilde akland. 31 Ekimde yaynlanan ilk basn
bildirisinde olayn Rus sava gemilerinin batrlmas ve mrettebatnn
esir alnmasyla ilgili ksmna yer verilmiti39: Ertesi gn yaynlanan
bildiri ise Rus limanlarna yaplan saldrlar hakkndayd40. Anlald
kadaryla aklamann iki aamal yaplmas, olayn akn zamann akna
uydurarak kamuoyunu limanlarn Rus filosunun saldrsndan sonra
gerekleen takip sonucu vurulduuna inandrmak iindi.
Takip eden gn, nc bir bildiri daha yaynland. Gya Pruttan alnan
biri kaymakam (yarbay) esir subay, yaplan sorgularnda Osmanl
donanmasn yok etmek niyetinde olduklarn itiraf etmilerdi. Buna gre;
Prut mayn gemisi, stanbul Rus Bykeliliinde hizmet grm, Karadeniz
Boaz hakknda bilgi sahibi subaylar tarafndan sekiz-on gnden beri
saldr iin hazrlanmaktayd. Osmanl donanmasnn kk bir ksmnn eitim iin
Karadenize ktn haber alnnca Rus filosu, Sivastopol savunmas iin bir
miktar kuvvet brakarak gneye doru inmiti. Mayn dkmekle grevli olan
Prut da ertesi gn onlar takip etmek zere ayn istikamete hareket
etmiti. Trk sava gemilerinin Rus mayn gemisiyle ve onu korumakta
olan torpidolara rastlamas zerine nceki bildirilerle aklanm olan
hadise meydana gelmitir41.
Rus gemilerinin batrldna ve limanlarnn vurulduuna dair yaplan
aklama Trk basnnda byk bir sevin ve mutluluk yaratt. Tanin
gazetesi, 1854 Krm Savana atfta bulunarak zafer ve nusret, uzun bir
maceradan sonra bu eski sevgililer artk yine bizimdir diye yazd42.
zmirde kan Ahenk gazetesi ise bu ilk darbe ile btn planlar altst
edilen Ruslarn, Karadeniz Boazn kapatmay dnrken Osmanl bahriyesinin
kahredici kuvvetini Sivastopol ve Nikolayevski nlerinde tattn
bildirdi43.
Trk hkmetinin Rus filosunu saldrgan olmakla itham eden iddialarn
kesin bir dille yalanlayan Rus gazeteleri de olay kendiilerine
geldii gibi yazmaktaydlar44. Rus basn, kamuoyunda moral bozukluuna
yol amamas iin asker hedeflerin vurulduunu gizleme gayreti
ierisindeydi. Hkmetinin yar-resm gazetesi Novoye Vremya, Trk
filosunun dzenledii baskn Petrograd (Petersburg) Telgraf Ajansndan
alnan ksa notlara dayanarak duyururken ne Sivastopol ve Odesa
slerine yaplan basknlardan, ne de batrlan gemilerden
37
Cemal Paann rapora dt notun tam metni iin bkz. Besbelli, age,
477. 38
rnek belgeler iin bkz. Mithat Sertolu, Birinci Cihan Savana
Giriimizin Gerek Sebepler, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say: 15
(Aralk 1968), 10-12. 39
Karadeniz Hadisesi, Tasvir-i Efkr, 18 Terinievvel 1330 (31 Ekim
1914). 40
Tasvir-i Efkr, 19 Terinievvel 1330 (1 Kasm 1915). 41
Rus Esirlerinin fadeleri-Rus Filosunun Maksad Neydi?, Tasvir-i
Efkr, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1915); Karadeniz Vakas, kdam, 19
Terinievvel 1330 (1 Kasm 1914). Esirleri sorgulayan Kzm Karabekir
onlarn byle bir itirafta bulunmadklarn yazmaktadr. Bkz. Karabekir,
Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik, 365-368. 42
Sivastopol, Tanin, 17 Terinievvel 1330 (30 Ekim 1914). 43
Rus Ahd-ikestlii, Ahenk, 19 Terinievvel 1330 (1 Kasm 1914).
44Bkz. Trk Filosunun Saldrs Hakknda Taninin Yazdklar, Birjevye
Vedomosti, 23 Ekim (5 Kasm) 1914; M. ahtahtinskiy, Trk Hkmetinin
Hayal Krkl, Russkiy nvalid, 20 Ekim (2 Kasm) 1914; Ayn yazar, Trk
Basn Haberleri, Russkiy nvalid, 23 Ekim (5 Kasm) 1914.
-
97 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
ve esir alnan Rus denizcilerinden bahsetmiti. Gazeteye gre
aniden kp gelen Trk sava gemileri, sanki sadece sivil tesisleri
hedef alp kiliseleri, bankalar, depolar, telgraf hatlarn vurup
gitmilerdi. Novorossiyske kan Trk subaylar ise adi soyguncular gibi
mal sandn alp kamak istemilerdi. Bunun iin karaya kan birka Trk
subay ile onlara yardm etmeye alan Novorossiysk Trk konsolosu
tutuklanmt45. Olay kamuoyuna bu ekilde yanstan Rus basn, Trkler
hakknda korsan ve irret gibi aalayc sfatlar kullanyordu46.
Novoye Vremyann yaynlad Petrogradda Eylemler balkl baka bir
habere gre ise Trk gemilerinin ky ehirlerine dzenledii haince
saldrnn duyulmas zerine birka yz kiilik bir grup, Trkiyeyi protesto
etmek zere saat 04.00te Nevskiy caddesinde toplanm, bayraklar
aarak, marlar syleyerek, Klk Saraya doru yrmtr. Yolda kendilerine
yeni eylemciler katlm ve saylar birka bin kiiye ulamtr. Belediye
Bakannn talimatyla, Trk Elilii polis kontrol altna alnmtr. Akam
saatlerinde ise niversiteli genlerin youn katlmyla byk bir protesto
mitingi dzenlenmitir47.
in ilgin yan, Ruslar saldrya uradklar iin Trkleri protesto
ederken, Trkiyede de Ruslar ayn nedenle protesto ediliyorlard.
Konyadan bildirildiine gre 1 Kasm 1914 gn Hrriyet Meydannda ehir
halknn katlmyla cokulu bir miting dzenlenmiti. Ruslarn Trk
donanmasna kar gerekletirdikleri saldr iddetle protesto edilmi,
hkmete her trl maddi ve manevi yardmda bulunulacana yemin edilmi,
ordu ve donanmann muzafferiyetine dua edilmiti. Daha sonra Osmanl
Devletinin kuruluu srasnda ilk bamszlk hutbesini okuyan Dursun
Fakih merhumun camiine kadar gidilerek dualar edilmi gsteri
saatlerce devam etmiti48.
3. Basknn Almanya ve Avusturya Basnndaki Yanklar
Almanya ve Avusturya gazeteleri, limanlarn vurulmas zerine
Rusyann sahil kesimlerinde byk bir korku ve heyecann ba gsterdiini
yazyorlard. Trk basnnn bu gazetelerden iktibas ettii haberlere gre
vapur acenteleri faaliyetlerini durdurmu, ehirlerde her trl ticaret
ve nakliyat iptal edilmitir. Livadiadaki ar saraylarnda bulunan
deerli eyalar Moskovaya nakledilmitir. Yaltadaki heyecan tarif
edilemez dereceye ulam, ahali kalabalk kafileler halinde kamaya
balamtr. Odesada halk bankalara ve istasyonlara hcum etmi, emsalsiz
bir karklk ortaya kmtr. Kefede bombardman byk hasara neden olmutur.
Demiryolunun muhteem istasyonu enkaz haline geldii gibi mehur
Promorskaya Bulvar da harap olmutur. Novorossiyskde petrol
irketinin binalar ile eski ehir fena halde hasar grmtr49. Sadece
ticar gemiler deil, sava gemileri de Trklerin korkusundan
saklanacak yer aramaya balamlardr. Bir Rus sava gemisiyle bir
vapur, nakliye gemisi ve birok rmorkr nce Tunaya, oradan da Pruta
iltica etmitir50.
Almanya ile imzalanm olan ittifak anlamasndan habersiz olan
Trkiye kamuoyu, lkeyi Rusya ile savan eiine kadar getirmi olan bu
hadise karsnda mttefik devletlerin nasl bir tavr alacan ilgiyle
takip ediliyordu. Bu nedenle stanbul gazeteleri, Almanya ve
Avusturya basnnda kan konuyla ilgili haber ve yazlar aralksz olarak
okuyucularna
45
Rusya ve Trkiye Sava, Novoye Vremya 17 (30) Ekim 1914. 46
Trk Korsanlar, Birjevye Vedomosti, 19 Ekim (1 Kasm) 1914; Trk
Kruvazrlerinin Karadenizdeki irretlii, Russkiy nvalid, 18 (31)
Ekim) 1914. 47
Rusya ve Trkiye Sava, Novoye Vremya 17 (30) Ekim 1914. 48
Konyada Muazzam Bir Miting, kdam, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm
1915). 49
Rus Sevahilinde Heyecan, Sabah, 28 Terinievvel 330 (10 Kasm
1914). 50
Rus Donanmas Ne Kadar Korkmu, Sabah, 28 Terinievvel 330 (10 Kasm
1914).
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 98
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
aktarabilmek iin byk aba harcyorlard. Gelen haberler memnuniyet
vericiydi. Hilli selamlayan Almanya ve Avusturya basn, dmanlarnn
dman olan Trkiyeye dost ve mttefik sfatyla ho geldin diyordu.
Onlara gre Trkiye, Rusyann asrlardan beri takip ettii dmanca
siyaset yznden savaa girmek zorunda kalmt51. stanbulda Almanca
olarak kan Osmanischen Lloyd, Rus filosu Boaz giriine mayn dkerken
sust yakalandn iddia ediyordu52. Neue Freie Presse Rus filosuna
verilen cevabn Trkiye iin hayat bir gereklilik olduunu yazyordu53.
Trkiyenin btnln korumak adna kavgaya girdiini belirten Viyana
basnnn nde gelen gazetelerinden Volksblatt, Trk basnn kulland dilin
memnuniyet verici olduunu ifade ediyordu
54.
Viyana niversitesi dou Avrupa profesrlerinden Doktor Hans
Obresberger, Neue Freie Pressete yaynlanan Trkiye-Rusya-Avusturya
balkl yazsnda asrlardan beri her iki devleti de yok etmek iin
abalayan ve bunu (Panslavizmi) 1869 ylnda Nikola Yakovlevi
Danilevskinin azndan aka iln etmi bulunan Rusya iin artk ceza gnnn
geldiini sylyordu. Ona gre Karadeniz baskn, Deli Petro dneminden
beri Osmanl Donanmasnn Karadenizde elde etmi olduu en nemli
baaryd55.
Yine bu gazetelerden aktarlan haberlere gre mttefik lkelerin
bakentlerinde Trkiyeyi desteklemek zere kalabalk halk kitlelerinin
katld byk gsteriler dzenlenmiti. Budapetede 31 Ekim akam Milli
Gazinoda toplanan binlerce kii, Trkiye Konsolosluu nne gelerek
yaasn Trkiye, kahrolsun Rusya diye barmt. Ayn akam Berlinde Postdam
Meydannda da benzer bir gsteri yaplm, gstericiler Trk ve Alman
bayraklaryla donatlm bir arabaya karak Trkiye ile Almanya arasndaki
silah arkadaln haykrmlard56. Ertesin gn ise ellerinde Osmanl,
Avusturya-Macaristan ve Alman bayraklaryla Viyana Trk Eliliinin
nnde toplanan yaklak bin kiilik bir halk kitlesi yaasn Trkler,
yaasn Trk ordusu diye barmt. Osmanl Elisi Hseyin Hilmi Paa,
gstericileri selamlamak zere maiyetiyle birlikte balkona km,
gstericilerden biri Paaya hitaben Avusturya-Macaristan halknn
Trkiyeye kar byk bir sevgi beslediini ifade etmiti57.
4. Trk Hkmetinin Bar Koruma abalar
Mttefik lkelerde bayram havas uyandran Karadeniz basknna, tilf
devletlerinden iddetli tepki geldi. Olay Rusyaya kar yaplm ak bir
saldr olarak deerlendiren tilaf hkmetleri, Trkiyedeki bykelilerini
derhal geri ardlar. Trkiyeden ayrlmaya hazrlanan ngiliz, Fransz ve
Rus elileri, sorunun savaa varmadan kapatlmas iin
51
Bkz. Tanin, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1914). 52
Alman Matbuat, kdam, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1915).
Osmanischer Lloyd gazetesi Alman hkmetinin Trkiyedeki balca
propaganda organlarndan biriydi. Gazete hakknda geni bilgi iin bkz.
Irmgard Farah, Die Deutsche Pressepolitik und Propaganda Tatigkeit
im Osmanischen Reich Von
1908-1908 'Osmanischen Lloyd', Beyrut 1993. 53
Karadeniz Vakiyi Hakknda, Tanin, 22 Terinievvel 1330 (4 Kasm
1914). 54
Volksblattn Mtalaat Tasvir-i Efkr, 21 Terinievvel 1330 (3 Kasm
1914). 55
Sabah, 24 Terinievvel 330 (6 Kasm 1914). 56
Bkz. Tanin, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1914). Trkiye Rusya
Muhasemat-Belinde Samimane Nmayiler, Tasvir-i Efkr, 21 Terinievvel
1330 (3 Kasm 1914). 57
Viyanada Nmayi, Sabah, 21 Terinievvel 1330 (4 Kasm 1914);
Viyanada Trkiye Lehinde Nmayiler, Tasvir-i Efkr, Terinievvel 1330
(4 Kasm 1914).
-
99 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Trkiyedeki Alman Askeri Heyetiyle Alman deniz glerinin (Goeben
ve Braslauun) hemen snr d edilmesi gerektiini sylyorlard58.
Baskn Trk devlet adamlar arasnda da neredeyse st dzey bir ynetim
krizine varacak derecede ciddi skntlara yol at. Olayn Enver Paa ile
arkadalar tarafndan tezghlandn dnen Sadrazam Sait Halim Paa
aldatldn ileri srerek olay haber aldktan sonra hemen istifa etti.
Enver, Talat, Cemal ls, ayn gece kendisiyle grp onu bu kararndan
vazgeirerek bir ynetim krizi ortaya kmasn glkle engellediler. Enver
Paa yemin ederek saldr iin filoya emir verilmediini syledi. Cemal
Paa ise ittifak anlamasn imzaladktan sonra byle bir tavr
sergilemeye hakk olmadn hatrlatt. Nihayet Paa, sylenenleri inandrc
bulmamakla birlikte vatan harp gibi meum bir felketten
kurtarabilmek midiyle istifasn geri ald59. Grevine dndkten sonra,
olayn savaa varmadan zme kavuturulmas iin gerekten byk aba harcad.
Bata Giers olmak zere tilaf devletlerinin bykelilerini Yenikydeki
yalsna davet ederek meydana gelen hadiseden dolay zntlerini
bildirdi. Olayn bir kaza olduunu, zarar ve ziyann bir komisyon
tarafndan belirlenerek, gerekli zrn dilenip bu olayn hi olmam gibi
kapatlmasn istedi fakat onlardan bekledii cevab alamad60.
Ayn gece (30 Ekim) ttihat ve Terakki Merkez-i Umumi yelerinin de
katlmyla bir toplant dzenleyerek bundan byle nasl bir yol takip
edeceini belirlemeye alt. Maliye Nazr Cavit Bey, savan ancak Alman
heyetinin snr d edilmesiyle nlenebileceini belirterek, ilk aamada
Rusya sefirine Amiral Souchonun grevden alnacann bildirilmesini
teklif etti. Ancak bu teklif kabul grmedi onun yerine Rus hkmetine
olayn sorumluluunun tmyle Rus donanmasna ait olmasna ramen yine de
Trk donanmasnn, Rus donanmasnn da dolamamas artyla Karadenize
kmayacann bildirilmesi ve yaplacak inceleme sonucunda olaya Trk
tarafnn neden olduunun anlalmas halinde sorumlularn cezalandrlacann
vaat edilmesi kararlatrld61. Hi vakit kaybetmeden hemen ertesi gn
Petersburg, Londra, Paris ve Roma hkmetlerine bu yolda birer nota
gnderildi. Petersburg Sefiri Fahrettin Beye ayrca talimat verilerek
sorunun uygun bir zme kavuturulmas hususunda Bablinin kusur
etmeyeceine dair Sazonova teminat vermesi istendi62.
Hkmetin uzla arayan tavr karsnda Trk basn da hemen az deitirmi,
ilk andaki o atein yazlarn yerine daha mutedil bir slup hkim
olmutu. Daha iki gn nce Yavuzun Sivastopole cehennemler yadrdn
yazan, zafer ve nusret mjdeleyen Tanin, imdi Karadenizdeki hkim
mevkiimize ramen iln- harp edecek deiliz diyordu. stelik Rus
filosuna verilen zarar mmkn olabildiince nemsiz gstermeye alarak
Karadeniz filosundan batrlan birka gemi Rus filosunun mevcut
kuvvetine ciddi bir noksan iras etmi saylamaz diye yazyordu63.
Tasvir-i Efkr ve kdam gazeteleri de ayn ekilde, hkmetin
58
Cavit Bey, Birinci Cihan Harbine Trkiyenin Girmesi: Maliye Nazr
Cavit Beyin Notlar, Tanin, 19 kinciterin (Kasm) 1944. 59
Talat Paa, age, 37; Cemal Paa, Hatralar, stanbul 2001, 168-169;
ttihat ve Terakkinin Sorgulanmas ve Yarglanmas, 102, 108. Sait
Halim Paann istifas kamuoyundan saklanm, bayram trenine ve cuma
selamlna salk sorunlar nedeniyle katlamad aklanmt. Bkz. Sadrazam
Paa, Tasvir-i Efkr, 22 Terinievvel 1330 (4 Kasm 1915). 60
ttihat ve Terakkinin Sorgulanmas ve Yarglanmas, 58. 61
Cavit Bey, Birinci Cihan Harbine Trkiyenin Girmesi: Maliye Nazr
Cavit Beyin Notlar, Tanin, 20, 21 ve 22 kinciterin (Kasm) 1944.
62
Bkz. Halil Mentee, Osmanl Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteenin
Anlar, Haz.: . Arar, stanbul 1986, 206-207; Sabis, age, II,
110-111; Bayur, age, Cilt III-Ksm I, 254-257; irokorad, age, 466.
63
Vaziyetin Ak fadesi Tanin, 19 Terinievvel 1330 (1 Kasm
1914).
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 100
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
benimsedii politika dorultusunda bir yandan olayn sorumluluunu
Ruslara yklemeye alrken, dier yandan sorunun savaa yol amadan
zlebileceini ne sryorlard64.
5. Bar Umutlarnn Tkenmesi: Rus arnn Sava ln Etmesi
Ald talimat zerine Sazonovla gren Petersburg Sefiri Fahrettin
Bey, onu surunun bar yntemlerle zme kavuturulmas iin grmeleri
balatmaya ikna edemedi. Sazonov szn artk topa intikal ettiini
syleyerek grmeyi bitirdi. Ancak aradan bir saat getikten sonra bir
grevli vastasyla haber gnderip mzakerelerin balamas iin Trkiyedeki
Alman asker varlnn 24 saat ierisinde snr d edilmesini, Yavuz ile
Midillinin de silahtan arndrlmasn art kotuunu bildirdi65. Bu
teklifin kabul edilmesi Trk hkmeti iin neredeyse imknszd. Almanlar
da gcendirerek Karadeniz basknyla lgna dnm olan Ruslarla kar karya
kalmay gze alamazlard. Ruslar da zaten ii bilerek yokua sryorlard.
Bu durumun farknda olan Novoye Vremya Trklerden Almanlar kovmalarn
ve onlardan aldklar gemileri silahszlandrmalarn beklemenin faydasz
olduunu yazyordu66. Bu artlar altnda mzakerelerle bo yere vakit
kaybetmek istemeyen Ruslar, Trk hkmetinin verecei cevab dahi
beklemeden 1 Kasm 1914 tarihi itibariyle stanbuldaki bykelilerini
ekip67 Kafkasyadaki kuvvetleriyle Erzurum istikametinde ilerlemeye
baladlar68. Rus Kafkas Ordusundan yaplan aklamaya gre Osmanl
hkmetinin dmanca politikalar yznden snr boyunda savaa hazr olarak
beklemekte olan Rus kuvvetleri bu lkeyle diplomatik ilikilerin
kesilmesinden sonra harekete gemilerdi69. ngilizler de ayn gn Akabe
limann ve anakkale Boaz istihkmlar bombalayarak onlar
desteklediler. anakkale bombardmanna Fransz gemileri de katld70. Bu
durumda sz daha fazla uzatmak istemeyen Rus ar II. Nikola 2 Kasm
1914 gn Rus halkna hitaben yaynlad bir bildiri ile fiilen balam
olan sava resmen iln etti71:
Rusyay bir trl yenemeyen Almanlar ve Avusturyallar Trkiyeyi kr
krne savaa srklemilerdir. Almanlar tarafndan komuta edilen Trk
filosu Karadeniz sahillerine kstaha saldrmtr. Bunun zerine
stanbuldaki Rus elisi ile maiyetine Trkiye snrlarn terk etmeleri
emredilmitir. Hristiyanln ve btn Slav kavimlerinin tarihi dman olan
kstah Trklere bu defa da hak ettikleri ceza verilecektir. Trkiyenin
aklszca savaa girmesi Ruslarn Karadeniz kylarndaki tarihsel
grevlerinin gerekletirilmesini abuklatracaktr.
64
Yunus Nadi, Karadeniz Hadisesi, Tasvir-i Efkr, 18 Terinievvel
1330 (31 Ekim 1914); ayn yazar, Osmanl Rus Mnasebat, Tasvir-i Efkr,
19 Terinievvel 1330 (1 Kasm 1915); Mnasebat- Diplomatikiye ve Harp,
kdam, 19 Terinievvel 1330 (1 Kasm 1915). 65
Mentee, age, 207; Karabekir, Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik,
371. 66
Sava Hakknda Notlar, Novoye Vremya, 21 Ekim (3 Kasm) 1914.
67
Bkz. Tasvir-i Efkr, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1915). 68
nkta-i Mnasebat ve Muhasamat, Tanin, 21 Terinievvel 1330 (3 Kasm
1914). 69
Novoye Vremya 24 Ekim (6 Kasm) 1914. 70
Cihad- mmet: Kala-i Sultaniyede, Msr ve Kafkasya Hududunda,
Sabah, 21 Terinievvel 330 (4 Kasm 1914). 71
ar II.Nikolay Manifesti, Novoye Vremya, 21 Ekim (3 Kasm) 1914.
Bildirinin Trke evirisi iin bkz. Akdes Nimet Kurat, Trkiye ve
Rusya, Ankara 1990, 246-247; General Maslofskinin, Umum Harpte
Kafkas Cephesi Eserinin Tenkidi, ev.Mtekait Kaymakam Nazm,
Genelkurmay Bakanl 10uncu ube Yayn, Ankara 1935, 5.
-
101 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Bildirinin zellikle son cmlesi dikkat ekiciydi. Nikola, tarihsel
grevlerden bahsederken stanbul ve Boazlarn ele geirilmesini
kastediyordu. Novoye Vremya da bu gerei aka iln ederek arn Rusyann
evltlarna stanbulu iaret ettiini yazyordu72. Duma, Rus basn ve
kamuoyu sevin ierisindeydi73. Herkes yaknda stanbulun Ruslarn eline
geeceinden emin grnyordu74.
arn Rusyada sevin yaratan sava iln Trkiyede ve mttefik lkelerde
byk tepkiyle karland. Berlin, Viyana ve Budapete gazeteleri bu
beyanatn Rus politikasnn asl hedefinin stanbulu ele geirmek olduuna
dair ak bir itiraf olduunu yazdlar. Avusturya ile Almanyann bu
mcadelede Osmanl Devletinin yannda yer alacan ifade ettiler75.
Rusyada ise bu tepkileri umursayan bile yoktu. Birjevye
Vedomosti gazetesinin hasta adamn mirasn nasl paylamal(?) sorusuna
cevap verenler arasnda tannm birok Rus devlet adamnn yan sra ksa
sre nce stanbuldan ayrlm olan Giers de vard. Onun kafasndaki taksim
planna gre; Karadeniz tamamen Rus havzas olmal, Rusya Boazlardan
istedii zaman kabilmeli, fakat oraya hibir devletin sava gemileri
sokulmamaldr. anakkale istihkmlar tahrip edilmeli, Karadeniz Boaz
bir Rus Cebelitark olmaldr. Arabistan, Irak ngilizler, Suriyeyi
Franszlar, adalar talya ile Yunanistan almal, Vilayat- arkiye de
tamamen Rusyaya ilhak olunmaldr. stanbul ve civarnda ise kk ve
tarafsz bir stanbul hkmeti tekil edilmelidir76. Russkoye Slovo da
Trkiye iin tasfiye srecinin baladn yazarak benzer bir taksim plan
neriyordu77.
Bu planlar ierisinde Giersin78 de yer almas, Trk basnnda Rus
ynetimine kar duyulan fkeyi bir kat daha artrd. Bu ahsn, siyas
temsilci olarak deil, Rusyann Trkiye aleyhindeki suikastlarn idare
etmek iin stanbula gnderilmi olduu yazld. Trkiyeye hep onun ayarnda
eliler gnderen Rus ynetiminin bu dmanca tavr nedeniyle savan asl
sorumlusu olduu iddia edildi79. Gerekten de iin bu noktaya
varmasnda Rusyann son iki yz yldr Trkiyeye kar uygulad bask ve yok
etme politikalarnn nemli bir pay
72
ar II.Nikolay Manifesti, Novoye Vremya, 21 Ekim (3 Kasm) 1914.
Rus hkmeti genel bir Avrupa savandan yararlanarak stanbulu ve
Boazlar ele geirme plann aylar ncesinden hazrlam bulunuyordu. Bu
konuda geni bilgi iin bkz. A.S. Sazonov, Vospominaniya, Berlin
1927, 151; Kzm Karabekir, Birinci Cihan Harbine Neden Girdik, I,
stanbul 1995, 103-124; Akuraolu Yusuf, Osmanl Devleti Umumi Harpte
Bitaraf Kalabilir miydi?, Trk tarihi Encmeni Mecmuas, Say: 19 (96),
(1 Haziran 1928), 13-26. 73
Alan Bodger, Rusya ve Osmanl mparatorluunun Sonu, Osmanl
mparatorluunun Sonu ve Byk Gler, Ed. Marian Kent, ev.: A. Fethi,
stanbul 1999, 112. 74
Rusyadaki Konsoloslarmz: Konsoloslarmzn Avdeti-Orada Grdkleri ve
Geirdikleri, Tanin, 16 Knunusani 1330 (29 Ocak 1915). 75
arn bildirisine kar mttefik lkeler basnnda kan yazlar iin bkz.
Trkiye-Rusya Harbinin Msebbibi Kim?, Turan, 25 Knunuevvel 330 (7
Ocak 1915) ; arn Beyannamesi Hakknda, Sabah, 25 Terinievvel 330 (7
Kasm 1914), Trkiye-Rusya, Tanin, 24 Terinievvel 1330 (6 Kasm 1914).
76
Yeni Vesikalar, Turan, 8 Terinisani 1330 (21 Kasm 1914). 77
Trkiyenin Tasfiyesi, Russkoye Slovo, 18(31) Aralk, 1914. ar
hkmetinin Trkiyeyi taksim planlarn ieren diplomatik belgeleri iin
bkz. arlk Belgelerinde Anadolunun Paylalmas, Haz.: E.E. Adamof,
ev.: Babaeskili Hseyin Rahmi, stanbul 2001, 136-480. F..Notovi,
Diplomatieskya Borba v God Pervoy Mirovoy Voyn. Tom Pervy,
Moskova-Leningrad 1947, 283-320. 78
stanbuldan ayrlmasndan nce Giersle gren Cavit Bey, onun samimi
olarak bar yanls olduunu yazmt. Bkz. Cavit Bey, Birinci Cihan
Harbine Trkiyenin Girmesi: Maliye Nazr Cavit Beyin Notlar, Tanin,
20 kinciterin (Kasm) 1944. 79
Yeni Vesikalar, Turan, 8 Terinisani 1330 (21 Kasm 1914).
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 102
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
vard80. Bu dmanca politikalar, Trkiyede Rusyaya kar derin bir
korku ve gvensizlik hissi uyanmasna neden olmu81 ve sonunda onlar
Almanlarla birlik olup Rus filosuna saldrmaya mecbur etmiti82.
Rus hkmeti, savaa giden sreci tabii ki asrlar ncesinden deil,
Trkiyenin Almanya ile yaknlamasndan itibaren balatyordu. Rusya
Dileri Bakanl, bu grn kantlamak iin Alman diplomasisinin Trkiyeyi
karmak entrikalar ana nasl drdn ortaya koymak iddiasyla Turuncu
Kitap83 ad verilen bir eser dahi yaynlad. Bu kitap Almanlarn Trk
basnn satn aldklarndan balayp, ii eitli kkrtmalara ve tehditlere
kadar gtrdklerini ne sryordu. Bu kitaba gre szde Trkiyeye satlm
olan gemiler, Bablinin emrine verilmemitir. Alman elisinin Trk
hkmetine yapt kstah bildirime gre, bu kruvazrler sadece belli
derecede Trklerin emrinde olacak, fiilen Alman karlarna hizmet
edeceklerdir. Bunun, Trkler iin anlam, Almanyann karlaryla ters
dmeleri halinde bu gemilerin toplarn kendilerine evrilebileceidir.
Osmanl Devletinin gerek sahibi olan Almanlar iin Trk hkmetinin bo
bir tabela haline getirilmesi basit bir eydir. stanbulun ynetimini
aama aama ele geirmi olmalar bunun en ak rneidir. Wangenheim
Trkiyeyi zapt edilmi veya Almanyann smrgesi haline gelmi bir lke
olarak gryor, Alman mparatorunun egemenlii Bavyera ve Saksonyada ne
kadar gl ise orada da o kadardr84.
Rusyann Kafkasyada, dil-Ural boylarnda ve Trkistanda milyonlarca
Mslman tebaas vard. Rusya Mslmanlarnn ardan daha fazla Halife sfat
tayan Osmanl Sultanna yaknlk ve ballk hissettikleri de bilinen bir
realiteydi. Turuncu Kitap, Trkleri Almanlarn esiri olarak gsterip
Rusya Mslmanlarn Osmanl Devletinin slmiyet adna deil Alman karlar
uruna savamakta olduuna inandrmak istiyordu85. Bylece Halife
Sultann iln ettii cihad- ekber arsn mmkn olduu kadar etkisiz klmak
istiyordu86.
Bu iddialar nedeniyle Turuncu Kitap, Trk basn tarafndan iddetle
eletirildi, iftiralarla dolu dzmece bir eser olarak nitelendirildi.
Tanin gazetesi tarafndan Kitab- Tezvir (Zrva Kitab) olarak
adlandrld. Gazeteye gre Turuncu Kitapn iddialar tmyle
80
Trk-Rus ilikilerinin tarihsel arka plan hakknda bkz. Trk-Rus
likilerinde 500 Yl (1491-1492), Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara 1999;
Akdes Nimet Kurat, Trkiye ve Rusya, Ankara 1990. 81
Sleyman Nazifin Ruslar iin syledii biz iki rk- muhasmz ki
birinin bekas, dierinin zevali (sona ermesi) veya inhilliyle
(dalmasyla) temin olunabilir szleri bu hissiyat yanstmaktadr. Bkz.
Sleyman Nazif, Rus nklb ve Biz, Harp Mecmuas, Say:20 (Temmuz
1333/1917), 307. Trkiyedeki Rusya aleyhtarlnn ders kitaplarna
yansmalar hakknda bkz. zgr Akta, Osmanl Devletinden Trkiye
Cumhuriyetine Tarih Ders Kitaplarnda Rusya mgesi, Milli Eitim, Say:
199 (Yaz 2013), 186-206. 82
Akuraolu Yusuf, Osmanl Devleti Umumi Harpte Bitaraf Kalabilir
miydi?, Trk tarihi Encmeni Mecmuas, Say: 19 (96), (1 Haziran 1928),
29. 83Eserin Rusa orijinal basks iin bkz. Vtoraya Oranjevaya Kniga:
Diplomatieskaya Perepiska Rossii, Predestvovavaya Voyne s
Turtsiyiey, Petrograd 1915. 84
Trkiyenin Tasfiyesi, Russkoye Slovo, 18(31) Aralk, 1914.
ngiltere ve Fransa hkmetleri de Turuncu Kitapn iddialarna sahip
kyorlard. Bkz. Stanford J. Shaw, The Ottoman Empire in World War I,
I, Ankara 2008, 730. 85
Trkiye-Alman ilikileri hakknda geni bilgi iin bkz. Ulrich
Trumpener, Almanya ile Osmanl mparatorluunun Sonu, Osmanl
mparatorluunun Sonu ve Byk Gler, Ed. Marian Kent, ev.: A. Fethi,
stanbul 1999, 129-163; Wallach, age; lber Ortayl, Osmanl
mparatorluunda Alman Nfuzu, stanbul 2008; Kzm Karabekir, Tarih
Boyunca Trk-Alman likileri, stanbul 2001. 86
Ruslarn Turuncu Kitab ve Trkiye, Tanin, 26 Knunuevvel 1330 (8
Ocak 1915); Trkiye-Rusya Harbinin Msebbibi Kim?, Turan, 25
Knunuevvel 330 (7 Ocak 1915).
-
103 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
mesnetsizdi. Novoye Vremyadan alnan uzun bir makale bile bu
esere belge diye konulmutu. ne srlen iddialarn nerdeyse tamam
Giersin stanbuldaki Rus eliliinden gnderilen telgraflara
dayandrlmt, oysa Giersin bizzat kendisi gvenirlii olmayan bir
kiiydi. Greve balad gnden itibaren Trkiyeye kar gsterdii dmanlkla
temeyyz etmi, en nemsiz konularda bile diplomatlara yakmayacak
derecede kaba davranlarda bulunmutu87.
Osmanl basn Trkiyeye ynelik iddialarn odak noktasnda yer alan
Giersi har frsattan yararlanarak itibarszlatrmaya alyordu. Viyana
basnnda kan bir habere gre savan balamasndan iki hafta kadar nce
Giers, Rus Bykeliliindeki nemli belgeleri Odesaya gndermi ve bu
durum Russkoye Slovo gazetesine de haber olmutu. Osmanl-Rus
Cemiyetinin88 yeleri de stanbulu ayn gnlerde terk etmilerdi. Tanin
gazetesi, bu haberi, Rusyann Trkiyeye kar dmanca hisler beslediine
kant olarak gstermi, Giersin Rus filosunun saldrsndan nce nemli
belgeleri gven altna almak istediini ne srmtr89. Rus basn ise
eliliin gelimelerden tmyle habersiz olan Giersin, Trk filosunun
saldrsn Sadaret Ktibi Esat Fuat Beyden rendiini iddia
etmitir90.
6. Trk Hkmetinin Sava Karar Almas
1 Kasmda, durumu yeni gelimeler nda bir kez daha mzakere etmek
zere toplanan Osmanl kabinesi, diplomatik ilikileri keserek silh
kullanmaya balayan Rusya ile mttefiklerinin uzlamaz tutumu karsnda
sava halini kabul etmekten baka kar yol kalmadna kabul etmek
zorunda kald. Bylece Rusya ile birlikte ngiltere ve Fransaya kar
sava halinin kabul edilmesini hkme balayan bir kararname
hazrlanarak kabine yelerinin onayna sunuldu. Kararnameyi imzalamak
istemeyen Telgraf Nazr Oskan Efendi, Ziraat ve Ticaret Nazr Sleyman
El Bustan Efendi ve Nafia Nazr rksulu Mahmut Paa istifa etiklerini
bildirerek toplantdan ayrldlar. Maliye Nazr Cavit Bey kabinenin
sava karar alnacan tahmin ettiinden hastalk bahanesiyle toplantya
katlmamt. Bu durumda kararname, kabinenin geri kalan yeleri
tarafndan imzalanarak Padiahn onayna sunuldu91.
Trk basn, kabinenin ald sava kararndan hi bahsetmedii gibi
nazrlarn istifasn da sradan bir haber olarak verdi. Uygulanan sansr
nedeniyle meselenin i yz hakknda tek kelime bile yazlmad92. Zaten
sava fiilen balam olduundan sansr uygulamas daha da arlatrld.
Bakumandanlk Vekletinden yaplan bir aklama ile kararghtan her gn
dzenli olarak aklama yaplacandan, asker harekt hakknda bundan byle
ayrca yayn ve aklama yaplamayaca iln edildi. Yasaa uymayanlarn en
ar ekilde cezalandrlmak zere divan- harb-i rfiye sevk edilecei
bildirildi93.
87
Rus Kitab- Tezviri, Tanin, 2 Knunusani 1330 (15 Ocak 1915).
88
Osmanl Devleti ile Rusya arasndaki ilikileri gelitirmek amacyla
kurulan bu cemiyet, iki lkenin nde gelen politikaclar, gazetecileri
ve i adamlarnn katlmyla ilk genel kurulunu 24 Mart 1914te Osmanl
Meclis-i Mebusan binasnda yapmtr. Cemiyet hakknda geni bilgi iin
bkz. Sabahattin zel, Balkan ve Birinci Dnya Savalar Arasndaki
Dnemde Osmanl Devleti-Rusya likileri, .. Edebiyat Fakltesi Gney-Dou
Avrupa Aratrmalar Dergisi, Say: 12, (1998), 240-246. 89
Yeni Bir Delil, Tanin, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1914). 90
Girs Bombardman Nasl rendi?, Birjevye Vedomosti, 23 Ekim (5
Kasm) 1914. 91
Cemal Paa, age, 189-170; ttihat ve Terakkinin Sorgulanmas ve
Yarglanmas, 135-136; Cavit Bey, Birinci Cihan Harbine Trkiyenin
Girmesi: Maliye Nazr Cavit Beyin Notlar, Tanin, 24 ve 25 kinciterin
(Kasm) 1944. 92
Kabinede Tebeddlt, Tasvir-i Efkr, 22 Terinievvel 1330 (4 Kasm
1915). 93
Havadis-i Harbiye, Tasvir-i Efkr, 22 Terinievvel 1330 (4 Kasm
1915).
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 104
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Kabinenin sava karar almas zerine Trk basn da birka gnden beri
glkle muhafaza etmeye alt itidali bir kenara brakarak olayn
duyulduu ilk anlardakine benzer ekilde sert bir dil kullanmaya
balad. Tanin gazetesi Bundan sonra kulaklarmz sulh szn iitmeye
tahamml edemez diyordu94. Sabah gazetesi Osmanl milletinin yok
olmamak iin sava alanna atldn yazyordu95. Ruslarn ktlklerini syle
sayp dken96 Tasvir-i Efkrn bayazar Yunus Nadi, bu savan, her
frsatta Trkiyenin hayatna kasteden Avrupa tahakkmnn kknden kesilip
atlmasna frsat salayacan sylyor, slm leminin varln kurtarmak ve
ykseltmek iin savaa atlmann bir fariza hkmn alm olduunu iln
ediyordu97. slubu her geen gn daha da iddetleniyor, henz resmen
sava iln edilmedii halde o cihad- ekberden sz ediyor, bu manevi
iaret zerine Rusya ile mttefiklerinin Mslmanlarn yaad her yerde kin
ve dmanlkla karlaacan ne sryordu98. tilaf glerinin milyonlarca slm
tebaaya sahip olduklarn hatrlatan Ahenk gazetesi de Hilfeti ve
Saltanat tehdit etmenin atele oynamaktan daha beter olduunu
yazyordu99.
Tasvir-i Efkr, halka moral vermek dncesiyle dmanlarn gcn
olabildiince kmsyordu. tilaf devletlerinin, asl kuvvetlerinin
Almanya ve Avusturya zerine sevk edilmi olduundan bahsederek
Trkiyenin dman kuvvetlerin en fazla yzde 5-10luk kk bir ksmyla
karlalacan belirterek Trkiyeye fazla bir zarar veremeyeceklerini ne
sryordu. Ayrca bu savan Osmanlln varln ve geleceini temin etmenin
yannda milyonlarca dinda ve rkdan da esaretten kurtarlmasn
salayacan sylyordu100. Ciddi bir analize dayanmayan bu yaz Ahenk
gazetesi tarafndan da aynen iktibas edilmiti101. Ahenkin bayazar
olan inasi de dua edelim, yardm edelim, ordumuz, anl, fedakr
ordumuz zaferden zafere nail olsun szleriyle halk bu kutsal savaa
katlmaya aryordu102.
Savan kanlmaz olduu anlalnca halk motive etmek iin Anadolunun
eitli yerlerinde Mdafaa-i Milliye ve ttihat ve Terakki ubelerinin
nclnde mitingler organize edilmeye baland. Gazeteler miting
haberlerini stunlarna tayarak bu organizasyona destek
veriyorlard103.
7. Rus Filosunun Zonguldak Misillemesi
Karadeniz basknndan sonra, Trk basnndaki genel kan, deniz
hkimiyetinin kesin olarak Osmanl donanmasna getii eklindeydi. kdam
gazetesi Ruslarn Karadenizdeki hkimiyetlerine son verildiini,
bundan byle Karadenizde dman korkusundan msterih
94
nkta-i Mnasebat, Tanin, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1914).
95
Mcahedemiz, Sabah, 21 Terinievvel 330 (4 Kasm 1914). 96
Hkmet-i Osmaniye-Rusya: Hal Mevki, Tasvir-i Efkr, 20 Terinievvel
1330 (2 Kasm 1915). 97
Yunus Nadi, Hakiki Safha, Tasvir-i Efkr, 20 Terinievvel 1330 (2
Kasm 1915). 98
Yunus Nadi, Cihadmzn Ehemmiyet ve Kymeti, Tasvir-i Efkr, 23
Terinievvel 1330 (5 Kasm 1915). 99
Rus Ahd-ikestlii, Ahenk, 19 Terinievvel 1330 (1 Kasm 1914).
100
Dmanlarmz Bize Ne Yapabilirler?, Tasvir-i Efkr, 21 Terinievvel
1330 (3 Kasm 1915). 101
Ahenk, 24 Terinievvel 1330 (6 Kasm 1914). 102
Harp Karsnda Osmanllar, Ahenk, 24 Terinievvel 1330 (6 Kasm
1914). Sava kararnn zmir basnndaki yanklar iin bkz. Sabri Srgevil,
Osmanl Devletinin I. Dnya Savana Giriinin zmir Basnndaki Yanklar
Tarih ncelemeleri Dergisi, Say: 1 (1983), 113-128. 103
Vilaytda Tezahrat, Tasvir-i Efkr, 24 Terinievvel 330 (6 Kasm
1914).
-
105 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
olunacan yazmt104. Tasvir-i Efkr ise Yavuz ve Midillinin
resimlerini Bahr- Siyahn Bugnk Hkimleri bal altnda gazetenin ilk
sayfasna yerletirerek bu iki gemi sayesinde 26 yl nce elden karlan
deniz hkimiyetinin yeniden salandn ifade etmiti105. Oysa Rus
donanmas sanld gibi etkisiz hale getirilebilmi deildi.
Amiral Souchon, Japonlarn 1904te Port Arthurda veya 1942de Pearl
Harbourda yaptklar gibi baarl bir baskn gerekletirememiti. Daha ok
limanlar ve depolar vurduu iin Rus donanmasna nemli kayplar
verdirememiti106. Deiik evsafta toplam 30 adet (7 zrhl, 6 kruvazr,
17 torpido olmak zere) harp gemisine sahip olan Karadeniz Rus
filosu107 bu baskn srasnda sadece bir torpido ile bir mayn gemisini
kaybetmi, iki torpidosu da hasara uramt. Bu nedenle basknnn aknln
zerinden atarak toparlanmas uzun srmedi. 6 Kasm sabah Zonguldak
limanyla Kozluyu bombardman ederek gcn koruduunu aka ortaya
koydu.
Amiral Ebergard komutasnda, 4 Kasmda Sivastopolden denize alarak
Zonguldak vuracak olan Rus filosunun asl niyeti Boaz giriini
maynlayarak Trk gemilerinin geiine kapatmakt. Ancak Boaza doru
gnderilen destroyerlerin fazla derine brakt maynlar ar basn
nedeniyle patlayp bu operasyon tmyle baarsz olunca Zonguldak limann
vurulmas kararlatrld. 6 Kasm sabah, alt destroyer eliinde sevk
edilen Rostislav zrhlsyla gul kruvazr, Zonguldak limann iki saat
boyunca bombardman etti. Hava yamurlu, gr mesafesi dk olduundan ate
rastgele almt. Fakat yine de kyda birka yerde dumanlar ykseldii
grlmt. Grevini tamamlayan filo, Sivastopole dmen krdnda denizde byk
vapur siluetiyle karlat. Bunlar Kafkas snrndaki Trk ordusu iin
sevkiyat yapan Bezm-i Alem, Mithat Paa ve Bahr- Ahmer nakliye
gemileriydi. Gemiler derhal ate altna alnarak batrldlar. 224 kii
destroyerler tarafndan kurtarlarak esir edildi108.
Zonguldak, stanbul ve Marmara sahillerine kmr salayan bir liman
olduu iin hedef olarak seilmiti. anakkale Boaz abluka eden ngiliz
deniz kuvvetlerinin109, Trkiyeye kmr getiren gemilerin geiini
engellemeye balamasndan110 sonra buradan yaplan kmr sevkiyat byk
nem kazanm bulunuyordu. Ebergard bu sevkiyat da engelleyerek Osmanl
filosunu ve deniz tamacln yakt skntsna sokmak istiyordu. Osmanl
kararghndan yaplan aklamaya gre Zonguldak bombardman ciddi bir
hasara yol amamt. Kozluda Arvanitidis adnda bir Ruma ait 641 tonluk
vapuru batm, Zonguldakta ise Fransz kilise ile Fransz
Konsolosluunun dnda iki bina daha isabet alarak hasar grmt111.
Ancak bu aklamada batrlan gemilerden hi sz edilmemiti. Kamuoyunda
moral bozukluuna yol amamak iin gemilerin batrldn saklanmak isteyen
Osmanl karargh, Ruslarn gerei aklamalar zerine aradan bir hafta
getikten sonra gemilerin batrldn kabul etmek zorunda kald. Yine de
olayn yarataca etkiyi olabildiince
104
Mnasebat- Diplomatikiye ve Harp, kdam, 19 Terinievvel 1330 (1
Kasm 1915). 105
Tasvir-i Efkr, 20 Terinievvel 1330 (2 Kasm 1915). 106
Sabis, age, II, 112. 107
Rusyann Bahr- Siyah Filosunun Kuvveti Ne Kadar?, Tasvir-i Efkr,
18 Terinievvel 1330 (31 Ekim 1914). 108
A.G.Bolnh, age, 242-243; irokorad, age, 467-468; M.A. Petrov,
Dva Boya (ernomorskoo flota s l.kr. 'Geben' 5.11.1914. Kreyserov
Balt.flota 19.06.1915), Leningrad 1926, 11-13. 109
Yulu Tekin Kurat, 1878-1919 Arasnda Trk-Rus likilerinin Siyasal
Anatomisi, Trk-Rus likilerinde 500 Yl (1492-1992), Ankara 1999,
143. 110
A.L. Macfie, Osmanllarn Son Yllar (1908-1923), ev.: D. Acar-F.
Soysal, stanbul 2003, 130. 111
Tanin, 25 Terinievvel 1330 (7 Kasm 1914).
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 106
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
hafifletmek iin bu gemilerin adlarnn Ruslardan ganimet olarak
alnan gemilere verilerek ihya edilecei ifade edildi112. in yine de
gizli kalan taraflar vard. Bo olduu sylenen vapurlarda aslnda iki
alay asker, ordunun klk giyimi (100 bin takm), sklm halde iki adet
keif ua ve Kafkasyaya isyan karmak iin gnderilen baz erkez reisleri
vard113.
Zonguldak bombardman haber alan Trk basn byk bir hayal krklna
urad. Tasvir-i Efkr, Trk filosunun verdii dersten sonra en azndan
belli bir sre Karadenizde faaliyet gstermeyecei sanlan Rus sava
gemilerinin Zonguldak limann topa tutmasnn beklenmedik bir durum
olduunu yazd. Ancak yine de byle ehemmiyetsiz bir iki vaka ile tela
dmeye hacet yok. Cesur ve metin olalm. Her halde Karadenizde netice
itibaryla hkimiyetin bizde kalmas yzde doksan muhakkaktr
ifadeleriyle kamuoyunu teskin etmeye alt114. Tanin gazetesi daha
soukkanl grnyordu. Olayn merak ve endieye neden olacak bir
mahiyette olmadn belirterek Osmanl donanmasn arayacak yerde, byle
gizlice Ereliye kadar gelip kamasnn Rus filosunun kendi
kuvvetsizliini itiraf etmek anlamna geldiini ifade ediyordu115.
Basn, nakliye gemilerinin batrld aklandktan sonra da serinkanlln
korumaya alt. Olay mmkn mertebe nemsiz gibi gstermeye alan Turan
gazetesi, Osmanl donanmasnn Karadenizdeki vaziyeti serseri birka
Rus gemisinin nakliye vapurumuzu naslsa batrabilmi olmasna ramen
hkimanedir diye yazd 116.
8. Osmanl Sultannn Sava lan
Karadenizdeki arpmalar tm iddetiyle devam ettii halde Osmanl
Devleti henz Rusyaya sava iln etmi deildi. Kabinesinin 1 Kasmda ald
sava karar nihayet 11 Kasm 1914 gn Sultan Mehmet Reat tarafndan da
tasdik edilerek resmiyet kazand117. Sultann Rusya, ngiltere ve
Fransaya kar sava ilan edildiini bildiren irade-i seniyyesi de
savan Rus filosunun saldrs zerine balad iddiasndayd118:
ehr-i halin on altc gn (29 Ekim) donanma-y hmayunun bir ksm
tarafndan Karadenizde manevra icra edilmekte olduu srada Karadeniz
Boazna torpil dkmek vazifesiyle hareket ettii bilhare anlalan Rusya
donanmasndan bir takm mezkr manevralar ihll ve mteakiben izhar-
muharebe ile Boaza doru hareket etmeleriyle donanma-y hmayun
tarafndan mukabele olunmakla beraber ayan- teessf olan u hadise
hakknda hkmet-i seniyyece Rusya devletine mracaat ile tahkikat
icras ve vaka- esbabiyenin zahire ihrac teklif ve bu suretle
btarafl muhafazaya ihtimam edilmi olduu halde Rusya devleti
mracaat- vkaya cevap ita etmeksizin sefirini geri celp eyledii gibi
kuva-y askeriyesi de Erzurum hududunu nukt- muhtelifeden tecavz
etmesine ve bu srada Fransa ve ngiltere devletleri dahi
112
hya Edeceiz, Sabah, 1 Terinisani 1330 (14 Kasm 1914); Turan, 31
Terinievvel 1330 (13 Kasm 1914). 113
Ramazan Balc, Tarihin Sarkam Durumas, stanbul 2005, 58. 114
Zonguldak Bombardman Etrafnda, Tasvir-i Efkr, 26 Terinievvel
1330 (8 Kasm 1915). 115
Tanin, 25 Terinievvel 1330 (7 Kasm 1914). 116
Trkiye ile Beraber!, Turan, 1 Terinisani 1330 (14 Kasm 1914).
117
Seferberlik iln edildiinde Meclis de bir sreliine tatil
edildiinden sava karar orada mzakere edilmeden alnmt. Bkz. Meclis-i
Mebusan Zabt Ceridesi (tima Fevkalade), II, Devre: III, tima
Senesi: 1, Ankara 1991, 514. 118
rade-i seniyyenin tam metni iin bkz. Resmen Hal-i Harp ln,
Turan, 30 Terinievvel 1330 (12 Kasm 1914); Cihad- mmet, Sabah, 30
Terinievvel 1330 (12 Kasm 1914).
-
107 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
sefirlerini geri ardktan baka ngiltere ve Fransa donanmalar
mtereken anakkaleye ve ngiliz kruvazrleri Akabeye top atmak
suretiyle bilfiil muhsemta ibtidr ve ahiren dvel-i mezbre Devlet-i
Osmaniye ile hal-i harpte bulunduklarn iln eylediklerine binaen
Hkmet-i Osmaniyece de msteniden bittevfktullah-i tel mezkr devlet
ile hal-i harp ilnn irade eyledim.
Alman resm kaynaklarna gre bu bir hayli ge kalm bir sava ilnyd.
2 Austos 1914te imzalanan ittifak anlamas ancak 12 Kasm 1914te
yrrle girerek ngiltere, Fransa ve Rusyaya sava ilan
edilebilmiti119. Trk basn, sava ilnn kanlmaz bir zorunluluk olmann
yannda bir hak ve kurtulu davas olarak gryordu. Halide Edip, bu
mutlak olacakt, fakat belki otuz sene sonra diyordu120. Aaolu Ahmet
de onunla ayn grteydi. stanbulu ve Boazlar elinde bulundurarak Dou
ile Bat arasndaki en uygun ve en kestirme yollara sahip olan Osmanl
Devletinin tarafszln koruyabilmesinin imknsz olduunu sylyordu.
Trkiye er ya da ge, istese de isteme de bu savaa girmek zorundayd.
Zira slm leminin yzde doksan sekizini cebir ve zulm altnda tutmakta
olan, btn slm hkmetlerinin yklna sebep olduktan sonra son iki slm
devletine (Trkiye, ran) de kast eden tilf zmresine kar kmak Osmanl
devleti iin mukaddes bir grev haline gelmiti121.
Trk basnnn yazdklarna baklacak olursa, savan balamasndan nce
Trkiyeye gereken nemi vermeyen Ruslar, sava ilnndan sonra korku ve
endieye kaplmlard. Turan gazetesinin naklettiine gre bir Rus
gazetesi Trkiyenin ihmali caiz olmayan bir kuvvet tekil ettiini,
Karadeniz sahillerine asker karmasnn mmkn ve muhtemel olduunu
yazmt. Kadet Partisi Bakan Milokof da Trkiyenin gcn fark eden
Yunanistan, Romanya ve Bulgaristanda Rusyann houna gitmeyecek baz
gelimeler olabileceini sylemiti122. Tanin gazetesinin aktardna gre
Rusyada kan Re gazetesi de Osmanl ordusunun nemli bir gce sahip
bulunduunu, her trl donanmnn mkemmel olduunu yazmt123. Rus
hkmetinin yar resmi yayn organ olan Novoye Vremya bile Trk
ordusunun ciddi bir dman olduunu belirttikten sonra yaratl
itibaryla gl ve cesur olan Trk askerinin olaanst savalar olduunu
dile getirmiti124:
Sonu
Karadeniz baskn, devletleraras ilikilerde, zellikle de sava gibi
hayat meselelerde, kamuoyuna yansyanlarla gereklerin birbirinden ok
farkl olabileceini gstermektedir. Basknn gereklemesinden sonra hem
Osmanl Devleti, hem de Rusya hadiseyi kamuoyuna kendi karlarna
hizmet edecek ekilde duyurmu ve olay bir propaganda malzemesi
olarak kullanmlardr. Osmanl Devleti i ve d siyasette aleyhine
dourabilecei sonulardan ekinerek saldrnn sorumluluunu stlenmek
istememitir. Sorumluluu kar tarafa ykleyip madur rol oynayarak
dzenlenen baskn merulatrmaya almtr. Rusya ise saldrya urayan taraf
olmann avantajn kullanarak olay zerinden kar salamaya almtr.
119
Byk Harp Esnasnda Almanya ile Trkiye Arasnda Nakliyat Yollar
(Menabi-i Resmiyeye Mstenittir), ev.: Yzba Ahmet evket, Askeri
Mecmua, XXXXVI/70 (Eyll 1928), 137. 120
Halide Edip, Halas Muharebesi, Tanin, 28 Terinisani 1330 (11
Aralk 1914). 121
Aaolu Ahmet, Trkiyenin ve slm leminin Kurtuluu, Harp Mecmuas,
Say: 1 (Terinisani 1331/Kasm-Aralk 1915), 7-9. 122
Muharebeye tirakimizin Ehemmiyeti, Turan, 29 Terinievvel 1330
(11 Kasm 1914). 123
Ruslarn tiraf, Tanin, 20 Terinisani 1330 (3 Aralk 1914). 124
Trk Ordusunun Bugnk Durumu, Novoye Vremya, 28 Ekim (10 Kasm)
1914.
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 108
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Toprak btnlne ve bamszlna kasteden dmanca politikalaryla
Trkiyeyi Almanya ile ayn safta yer almaya zorladn gz ard ederek
sorumluluu tmyle kar tarafa yklemek istemitir. Trkiyenin Almanyann
gdmnde olduunu ne srerek Rusyaya ynelen saldrnn slmla ilgili olmadn
kantlamaya almtr. Bylece hem kendi egemenlii altnda olan slm
tebaasn, hem de ngiliz ve Fransz smrgelerinde yaayan Mslmanlar
Osmanl Sultannn Halife sfatyla iln edecei kutsal savan etkilerinden
uzak tutmaya almtr. Savan kendine zg koullarnda lke ynetimleri
tarafndan denetim altna alnm olan gazeteler ise her iki lkede de
kendi hkmetlerin grlerini kamuoyuna mal etmek iin bir ara olarak
kullanlmlardr. Yayn politikalarn mensup olduklar lke ynetimlerinin
istekleri dorultusunda belirlemek zorunda kalan gazeteler, olay
hakkndaki gerekleri ounlukla saklam, ya da tevil ve tahrif ederek
yazmlardr. Kamuoyu bu bilgi kirlilii nedeniyle olayn i yznden
haberdar olamam, aradan ancak yllar getikten sonra gizli belgelerin
gn na kmasyla birlikte olayn mahiyeti anlalmaya balamtr.
-
109 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Kaynaka
1. Sreli Yaynlar125 a) Rusa Gazeteler
Birjevye Vedomosti Novoye Vremya
Russkiy nvalid, Russkoye Slovo
b) Trke Gazete ve Dergiler Ahenk
Askeri Mecmua
kdam Sabah
Sebilr-Read Srat- Mustakim Tanin
Tasvir-i Efkr Turan
2. Yaynlanm Belgeler arlk Belgelerinde Anadolunun Paylalmas,
Haz.: E.E. Adamof, ev.: Babaeskili Hseyin
Rahmi, stanbul 2001. ttihat ve Terakkinin Sorgulanmas ve
Yarglanmas, Haz.: O. S. Kocahanolu, stanbul 1998. Meclis-i Mebusan
Zabt Ceridesi (tima Fevkalade), II, Devre: III, tima Senesi: 1,
Ankara
1991.
3. Kitap ve Makaleler
Aaolu Ahmet, Trkiyenin ve slm leminin Kurtuluu, Harp Mecmuas,
Say: 1 (Terinisani 1331/Kasm-Aralk 1915): 7-9.
Akbay, Cemal, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi, Cilt I, Osmanl
mparatorluunun Siyasi ve Askeri Hazrlklar ve Harbe Girii,
Genelkurmay Harp Tarihi Yaynlar, Ankara 1970.
Akuraolu Yusuf, Osmanl Devleti Umumi Harpte Bitaraf Kalabilir
miydi?, Trk tarihi Encmeni Mecmuas, Say: 19 (96), (1 Haziran 1928):
1-29.
Aksakal, Mustafa, Harb-i Umumi Eiinde: Osmanl Devleti Son Savana
Nasl Girdi, stanbul 2010.
Akta, zgr, Osmanl Devletinden Trkiye Cumhuriyetine Tarih Ders
Kitaplarnda Rusya mgesi, Milli Eitim, Say: 199 (Yaz 2013):
186-206.
Arslan, Esat, Goben ve Breslaun Alnmasnn Perde Arkas, ABDnin
Yunanistana Verdii ki Sava gemisi, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi,
Say:16 (Austos,2010): 67-88.
Balc, Ramazan, Tarihin Sarkam Durumas, stanbul 2005. Balcolu,
Mustafa, Birinci Dnya Savana Giriimizle ilgili Tartmalar ve Yeni
Belgeler,
Tarih ve Toplum, XIX/114 (Haziran 1993): 20-21.
Bayur, Yusuf Hikmet, Trk nklb Tarihi, Cilt: II-Ksm IV, Cilt
III-Ksm I, Ankara 1991. Besbelli, Saim, Birinci Dnya Harbinde Trk
Harbi, VIII, Deniz Harekt, Genelkurmay
Harp Tarihi Yaynlar, Ankara 1976.
125
Gazete ve dergilerin tarihleri ilgili dipnotlarda
gsterilmitir.
-
Trklerin ve Ruslarn Gzyle 100nc Ylna Girerken Karadeniz Baskn ve
Osmanl Devletinin 1. Dnya Savana Girii 110
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Bodger, Alan, Rusya ve Osmanl mparatorluunun Sonu, Osmanl
mparatorluunun Sonu ve Byk Gler, Ed. Marian Kent, ev.: A. Fethi,
stanbul 199: 88-128.
Bolnh, A.G., Morskiye Bitv Pervoy Mirovoy, Tragediya Oibok,
Moskova 2002. Bubnov, A.D., V Tsarskoy Stavke, Moskova 2008.
Byk Harp Esnasnda Almanya ile Trkiye Arasnda Nakliyat Yollar
(Menabi-i Resmiyeye Mstenittir), ev.: Yzba Ahmet evket, Askeri
Mecmua, XXXXVI/70 (Eyll 1928): 137-150.
Cavit Bey, Birinci Cihan Harbine Trkiyenin Girmesi: Maliye Nazr
Cavit Beyin Notlar, Tanin, 15 Birinciterin (Ekim)1944-2 Austos
1945.
eliker, Fahri, Birinci Dnya Harbinde Osmanl mparatorluunda
Ordu-Hkmet likileri, kinci Askeri Tarih Semineri: Bildiriler,
Ankara 1985.
olak, Mustafa, Alman mparatorluunun Dou Siyaseti erevesinde
Kafkasya Politikas (1914-1918), Ankara 2006.
Demir, Sertif, Alev Keskin & Fatma lhan, Osmanl Devletinin
Birinci Dnya Savana Girii: Karadeniz Baskn, Askeri Tarih Aratrmalar
Dergisi, Say:17 (ubat,2011): 91-133.
Farah, Irmgard, Die Deutsche Pressepolitik und Propaganda
Tatigkeit im Osmanischen Reich
Von 1908-1908 'Osmanischen Lloyd', Beyrut 1993.
General Maslofskinin, Umum Harpte Kafkas Cephesi Eserinin
Tenkidi, ev.: Mtekait Kaymakam Nazm, Genelkurmay Bakanl 10uncu ube
Yayn, Ankara 1935.
German Lorey, Operatsii Germano-Turetskih Sil 1914-1918,
S-Petersburg 2003 (Trkesi: Amiral Lorey, Trk Sularnda Deniz
Hareketleri, I, ev.: H. S. Tekirdal, Ankara 1936).
Glboy, Burak, Birinci Dnya Sava Tarihi, stanbul 2004.
mparatorluk Dneminde Trk-Alman likileri: Goltz Paann Hatrat, Haz.:
Faruk Ylmaz,
Ankara 2004.
Karabekir, Kzm, Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik, II, stanbul
1995. --------------------, Birinci Cihan Harbine Neden Girdik, I,
stanbul 1995. --------------------,Tarih Boyunca Trk-Alman
likileri, stanbul 2001. Keleylmaz, Vahdet, Belgelerle Trkiyenin
Birinci Dnya Savana Giri Sreci, Erdem,
XII/31 (Mays 1999): 139-153. Kurat, Akdes Nimet, Trkiye ve
Rusya, Ankara 1990. Kurat, Yulu Tekin, 1878-1919 Arasnda Trk-Rus
likilerinin Siyasal Anatomisi, Trk-
Rus likilerinde 500 Yl (1492-1992), Ankara 1999: 139-145.
Larcher, M., Byk Harpte Trk Harbi, I, (Harbin Anasr ve Mukaddemat
ve Heyet-i
Umumiyesinin Hlasas), ev.: Bursal Mehmet Nihat, stanbul 1927.
--------------, Byk Harpte Trk Harbi, II (Esas Trk Cephelerinde
Muharebat), ev.: Bursal
Mehmet Nihat, stanbul 1928. Macfie, A.L., Osmanllarn Son Yllar
(1908-1923), ev.: D. Acar-F. Soysal, stanbul 2003. Mentee, Halil,
Osmanl Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteenin Anlar, Haz.: .
Arar,
stanbul 1986. Mlhman, Carl, mparatorluun Sonu 1914:Osmanl Savaa
Neden ve Nasl Girdi?, ev.: K.
Kon, stanbul 2009. Nikolay, W. Walther, Birinci Dnya Savanda
Alman stihbarat, ev.: E. Tekin, Ankara
2001.
Notovi, F.., Diplomatieskya Borba v God Pervoy Mirovoy Voyn. Tom
Pervy, Moskova-Leningrad 1947.
-
111 Tuncay n- Alfina Sibgatullina
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Novikov, N., Operatsii Flota Protiv Berega Na ernom More V
1914-1917 gg. Moskova 1937. Okur, Mehmet, Osmanl Devletinin Almanya
ile ttifakn ve Birinci Dnya Savana
Giriini Gerektiren Sebepler, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi,
Say:16 (Austos,2010): 89-106.
Ortayl, lber, Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu, stanbul 2008.
zelik, Selahattin, Donanma-y Osman Muavenet-i Milliye Cemiyeti,
Ankara 2000. zel, Sabahattin, Balkan ve Birinci Dnya Savalar
Arasndaki Dnemde Osmanl Devleti-
Rusya likileri, .. Edebiyat Fakltesi Gney-Dou Avrupa Aratrmalar
Dergisi, Say: 12, (1998): 237-257.
zgldr, Yavuz, Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana Girii Goeben
ve Breslau Olay Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Say: 4
(Austos,2004): 107-121.
Petrov, M.A., Dva Boya (ernomorskoo flota s l.kr. 'Geben'
5.11.1914. Kreyserov Balt.flota 19.06.1915), Leningrad 1926.
Pomiankowski, Joseph, Osmanl mparatorluunun k:1914-1918 I. Dnya
Sava, ev.: K. Turan, stanbul 1990.
Sabis, Ali hsan, Harp Hatralarm: Birinci Dnya Harbi, I-II,
stanbul 1990. Sait Halim Paa, Trkiyenin Harb-i Umumiye tirakindeki
Sebepler, Sebilr-Read,
XX/507 (29 Haziran 1338/29 Haziran 1922): 149-154.
Sazonov, A.S. Vospominaniya, Berlin 1927.
Sertolu, Mithat, Birinci Cihan Savana Giriimizin Gerek Sebepler,
Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Say: 15 (Aralk 1968): 3-13.
Shaw, Stanford J., The Ottoman Empire in World War I, II, Ankara
2008.
Srr, Nahit, Trkiye ile arlk Rusya Arasnda Mnasebet, Trk tarih
Encmeni Mecmuas, I/5 (Haziran 1930/Mays 1931): 87-94.
Stevenson, David, 1914-1918 The History of the First World War,
Londra 2005.
Sleyman Nazif, Rus nklb ve Biz, Harp Mecmuas, Say:20 (Temmuz
1333/1917): 307-309.
Srgevil, Sabri, Osmanl Devletinin I. Dnya Savana Giriinin zmir
Basnndaki Yanklar Tarih ncelemeleri Dergisi, Say: 1 (1983):
113-128.
eyhun, Ahmet, Said Halim Paa: Osmanl Devlet Adam ve slamc Dnr
(1865-1921), stanbul 2010.
irokorad, A. B., Ruslarn Gznden 240 Yl Kran Krana Osmanl Rus
Savalar, Krm, Balkanlar-93 Harbi ve Sarkam, ev.: D. A. Batur,
stanbul 2009.
Talat Paa, Hatralarm ve Mdafaam, Haz.: Atatrkn Btn Eserleri alma
Grubu, stanbul 2006.
Trumpener, Ulrich, Almanya ile Osmanl mparatorluunun Sonu,
Osmanl mparatorluunun Sonu ve Byk Gler, Ed. Marian Kent, ev.: A.
Fethi, stanbul 1999: 129-163.
Vtoraya Oranjevaya Kniga: Diplomatieskaya Perepiska Rossii,
Predestvovavaya Voyne s Turtsiyiey, Petrograd 1915.
Wallach, Jehuda L., Bir Askeri Yardmn Anatomisi, ev.: F. eliker,
Ankara 1985. Ylmaz, Veli, 1inci Dnya Harbinde Trk-Alman ttifak ve
Askeri Yardmlar, stanbul 1993.