1 Türkiye’de Emek Piyasası Performansı: Yüksek İşsizlik Oranının Azaltılması Andrew N. Vorkink Türkiye Ülke Direktörü 7 Mart 2006 - TISK Ankara Toplantısı
Mar 19, 2016
1
Türkiye’de Emek Piyasası Performansı:
Yüksek İşsizlik Oranının Azaltılması
Andrew N. VorkinkTürkiye Ülke Direktörü
7 Mart 2006 - TISK Ankara Toplantısı
2
Neler Oluyor?
3
Büyüme Oranları Yüksek, ancak Genel İstihdam Artışı Oranı Çok Küçük
Emek Talebi(2002 - 2005 yılları arasındaki artış)
3.668.000
1.074.000552.000
0
1.000.000
2.000.000
3.000.000
4.000.000
Kişi
Artışın sadece yüzde 15’ini
çalışma çağındaki nüfus oluşturuyor
İmalat piyasasında Haftada çalışılan saat sayısı, 2004
Türkiye 52.1
Kore 48.0 Slovenya 40.3
Meksika 45.0 Estonya 40.1
EU-10 41.0 Portekiz 39.6
Yunanistan 42.7 Litvanya 39.2
Polonya 41.8 İrlanda 39.1
Çek Cum. 40.3 İspanya 38.9
Macaristan 40.3 EU-15 38.5
Üretimdeki yüksek büyüme oranları istihdam artışına DEĞİL, daha çok, zaten istihdam edilmiş olan kişilerin daha uzun saatler çalışmasına neden olmuştur.
Emeğe olan Talep(2002 - 2005 yılları arasında gerçekleşen artış)
3,668,000
1,074,000 552,0000
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
Çal
ışm
aYa
şınd
aki
nüfu
s 15
+
İş G
ücü
İstih
dam
Kişi
Çalışma çağındaki nüfusta
gerçekleşen artışın sadece
%15’i
4
2005 yılında bazı Sektörlerdeki kayda değer İstihdam Artışına karşın İşsizlik Oranları ısrarlı bir
şekilde yüksekliğini korudu2005 yılında sektörlere göre istihdam artışı
-907.000
293.000142.000
727.000
255.000
-1.000.000
-500.000
0
500.000
1.000.000
Kiş
i
2005 yılında toplam istihdamdaki net artış
Sanayi, inşaat ve hizmet sektörlerindeki istihdam 2005 yılında kayda değer bir artış gösterdi. Ancak tarımdaki istihdam azalması, piyasaya daha fazla genç insanın girmesi ile birlikte, ekonomideki genel büyümeyi sınırlandıracak derecede büyüktü. Sonuç olarak, 2005 yılında işsizlikte hiçbir azalma olmadı.
İşsizlik Oranı
6,5
8,4
10,3 10,5 10,310,3
4
56
7
8
910
11
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Yüzd
e
5
İstihdam Neden önemli?
6
İstihdam neden önemli?
Türk ekonomisindeki iyileşme etkileyici bir şekilde güçlü olmuştur. GSMH’daki büyüme 2002-2005 döneminde ortalama olarak yüzde 7’nin üzerinde gerçekleşmiştir. Enflasyon ve faiz oranları önemli ölçüde düşüş göstermiştir. Mali dengeler iyileşmiş ve borç oranları düşmektedir.
Ancak düşük istihdam artışı nüfusun büyük bir kesiminin ekonomik büyümeden faydalanmasına engel olmaktadır.
7
Hem Büyüme hem de İş Önemli!
Türkiye, yüksek büyüme oranlarını sürdürmek ve AB’ye girişi sürecinden faydalanmak için ekonomide reform yapmaya ve reformların kapsamını genişletmeye devam etmelidir.
Ancak işsizliğin hızla azaltılması için sadece büyüme yeterli değildir – Emek piyasasının, iş ortamının ve beceri koşullarının iyileştirilmesinin yanı sıra ekonomide sürdürülebilir hızlı büyüme ile yeni işler yaratılabilir. İş olmadan büyüme, sürekli yüksek işsizliğin oluşturduğu baskılar arttıkça reformlara verilen sosyal ve politik desteği etkileyebilir.
8
AB15'le karşılaştırıldığında Kişi Başına GSYİH
Yunanistan
İrlanda
Kore Cum.Portekiz
Singapur
İspanya
Türkiye
15%
25%
35%
45%
55%
65%
75%
85%
95%
105%
115%
125%
135%
145%
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
Türkiye AB gelir düzeylerine yaklaşamamaktadır. Düşük istihdam yaratımı ve istihdam oranlarındaki azalma kişi başı GSYİH’daki büyümenin daha yavaş olmasının ana nedenini oluşturmaktadır. 2004 yılında 46,1 olan Türkiye’deki istihdam oranı, AB15’e göre 19, AB10’a göre ise 10 yüzde puanı daha düşüktür.
İstihdam neden bu kadar Önemli?
9
Sorunlar nelerdir?
10
İstihdamın Artırılması
Daha fazla yatırım ve finansman çekilmesi
suretiyle ekonomideki yüksek büyümenin
sürdürülmesi ve aynı zamanda daha fazla ve daha
kaliteli iş imkanları yaratılması
11
Kapsamlı bir Reform Programı
Reform Alanları SonuçYatırım Ortamı
Emek Piyasaları
Mali Piyasalar
Teknoloji, Bilgi, Kalite, İnovasyon ve İş Becerileri
Daha Fazla ve Daha İyi İş İmkanları
Dört geniş kapsamlı reform alanında eş zamanlı olarak gerçekleştirilecek çalışmalarla birlikte
12
Yüksek kayıt masrafları ve icra-iflas reformlarının belirsiz sonuçları
İşe başlama maliyetlerinde kayda değer bir düşüş sağlanmış olmakla birlikte 1.000 ABD $’ı ile kişi başına GSMG’in % 28’ini temsil eden kayıt masrafları hâlâ çok yüksektir. İcra-iflas kanununda yapılan reformlar henüz bu verilere yansımamıştır.
TürkiyeUluslararası
En İyi Uygulama
AB En İyiUygulama
Bir İşin Başlatıl-
ması
Süre (gün) 9 2(Avustralya)
5(Danimarka)
Maliyet (Kişi başına GSMG’in %’si)
28 0(Danimarka)
0(Danimarka)
Bir İşin Kapatıl-
ması
Süre (gün) 5.9 0,4İrlanda
0,4İrlanda
Telafi Oranı (1 $’da cent cinsinden)
7.2 92,6Japonya
91,0Norveç
13
İş yapma kolaylığı konusunda iyileşmeler işsizliği azaltabilir
İş ortamındaki iyileşmeler işsizliğin yüzde 1 ile 4 puan arasında düşmesini sağlayabilir. Örneğin, Türkiye’nin en üst düzeyde performans gösteren ülkelerdeki ortalama iş ortamını benimsemesi halinde, işsizlikte, yüzde 4 puan kadar bir düşüş beklentisi gerçekleşecektir, - kişi başına düşen gelirle uyumlaştırılmış. Başka bir deyişle, işsizlik oranı, yaklaşık yüzde 10’dan yüzde 6’ya düşebilecektir.
İş Yapma Kolaylığı konusunda en üst düzeye ulaşacak şekilde iyileşme gerçekleşmesi sonucunda tahmin edilen İşsizlikte
Düşüş Oranı
0
4
8
12
Least difficult Most difficult
İşsizlik O
rtalam
ası
(yüz
de)
Tahmini
düşüş
DüşüşSonrası TahminiOran
En kolay En Zor
14
DYY, geçtiğimiz son 15 yıl içinde dünya genelinde 12 kat artış göstermekle birlikte Türkiye’de durgun kalmıştır, bu da ülkenin Pazar payını kaybetmiş olduğu anlamına gelmektedir. Artışı engelleyen etkenler arasında zayıf yatırım ortamı ve yasal ve kurumsal sınırlamalar sayılabilir. Son zamanlarda meydana gelen gelişmeler ümit vaat etmektedir. Buna karşılık, Türkiye’nin yılda 9 milyar ABD $’ı seviyesini sürdürmesi halinde bile, GSMH’nın yaklaşık yüzde 2,5’u oranında DYY alacaktır – ki bu ihtiyaç duyulan miktarın ve önemli rakiplerinin elde ettiği oranın çok altındadır.
2005 yılına kadar Türkiye’nin elde ettiği DYY sınırlı düzeydeydi
DYY-Gelir İlişkisi (2003)
Türkiye
İspanya
Slovakya
Singapur
RomanyaPolonya
Macaristan
Estonya
Çin
Bulgaristan10
20
3.2 3.8 4.60
GSYİH’nin %’si cinsinden DYY
Kişi başına GSYİH, SGP denklemi
GSYİH’nın yüzdesi cinsinden Brüt DYY
ChileHungary
Poland
Romania
Turkey0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Chile Hungary Poland Romania Turkey
15
Mali sektör küçük ama kredi verme oranı daha da küçük
Tasarrufların seferber edilmesi iyi olmakla birlikte, sermaye piyasaları da dahil olmak üzere mali sektör, özel sektöre yatırım sermayesi sağlamada gereken performansı gösterememektedir.
Mali sektör altyapısı zayıftır. İyileştirilecek alanlar arasında: kredi büroları, taşınır teminat rejimi, sözleşmelerin uygulanması, vergilendirme rejimi, mikro-finans çerçevesi, konut dışı menkul kıymet ipotekleri, mali rapor verme, şirket yönetimi, banka dışı mali aracı kurumlar, hisse senedi piyasaları, devlet bankalarının özelleştirilmesi.
16
Yüksek ücret dışı emek maliyeti
Özellikle diğer etkenlerle birleştiğinde, bordro vergileri, uluslararası standartlara göre önemli ölçüde daha yüksek.
Bordro Vergileri (brüt kazançların %’si cinsinden)
Toplam Çalışan İşveren
Türkiye
Emeklilik 20 9 11
İşsizlik Sigortası 3 1 2
Hastalık & Doğum 12 5 7
İş Yaralanması 1.5 – 7 - 1.5 – 7
Toplam 36.5 – 42 15 21.5 – 27
OECD Macaristan 50.3 13.5 36.8
Çek Cumhuriyeti 47.5 12.6 35.0
İngiltere Birleşik Krallığı 18.5 8.6 9.9
Kore 15.9 7.1 8.8
İrlanda 15.7 5 10.7
Amerika Birleşik Devletleri 15.3 7.6 7.6
Meksika 14.3 1.5 12.9
Danimarka 11.1 10.6 0.5
OECD Ortalaması 30 10.7 19.4
17
Yüksek tarımsal istihdam ve kayıt dışılık
İşçilerin Dağılımı (yüzde)
Sektördeki Kayıt Dışı İşçi Sayısı (yüzde)
Toplam Kayıt Dışı İşçi Sayısı
(yüzde)Tüm İşçiler 100 53 53Kentsel 54 36 19Kırsal 46 73 34Tarım dışı 66 34 22Tarım 34 90 31Düzenli işçi 43 21 9Geçici işçi 8 91 7İşveren 5 24 1Serbest çalışan 25 65 16Ücretsiz aile işçisi 20 97 19
18
İstihdam mevzuatının katılığı, 2004
0,00,51,01,52,0
2,53,03,54,0
Port
ekiz
Türk
iye
Mek
sika
İspa
nya
Yun
anis
tan
Fran
saİs
veç
Nor
veç
Esto
nya
Bel
çika
Alm
anya
İtal
yaSl
oven
yaH
olla
nda
Avu
stur
yaPo
lony
aFi
nlan
diya
Slov
akya
Kor
e, C
umÇ
ek C
umD
anim
arka
japo
nya
Mac
aris
tan
İsvi
çre
Avu
stra
lya
İrla
nda
Yen
i Zel
anda
Ang
lo-S
aks
Kan
ada
İng.
BK
AB
D
End
eks
Daha katı
Daha esnek
Türkiye, OECD’deki en katı istihdam mevzuatına sahiptir.
19
Yüksek kıdem tazminatı ödemeleri
Hak kazanmak için gereken
istihdam süresi (ay cinsinden)
Ay cinsinden ödenen kıdem tazminatı
miktarı3-4 yıl 20 yıl
Türkiye 12 3-4 20
Orta Gelirin Üst Seviyesi
22 2,3 9,6
Orta Gelirin Alt Seviyesi
22 2,2 10,6
Orta Asya ve Avrupa Bölgesi
18 1,8 4,0
Yüksek Gelirli OECD 36 1,7 7,8
Kıdem tazminatı ödemeleri diğer ülkelere göre çok daha cömert.
20
4,0
4,1
4,2
4,3
4,4
4,5
4,6
4,7
4,8
4,9
5,0
1nci kartil 2nci kartil 3ncü kartil 4ncü kartil 5nci kartil
Öze
l Sek
tör İ
stih
dam
Değ
erle
ndirm
esin
de K
adın
lar
İstihdam endeksinin katılığına göre sıralanmış ülkeler, kartil
Özel Sektör İstihdamında Kadınların Payı
10,0
12,0
14,0
16,0
18,0
20,0
22,0
1nci kartil 2nci kartil 3ncü kartil 4ncü kartil 5nci kartil
Gen
çler
in İş
sizl
iği (
yüzd
e)
İşe alma güçlüğü endeksine göre sıralanmış ülkeler, kartil
Gençlerin İşsizliği
Yüksek koruma sadece kayıtlı sektörde zaten çalışmakta olanlara yarar sağlamaktadır. Kayıtlılığa engel olmakta ve kadınların ve gençlerin emek piyasasının dışında tutulmasına yol açmaktadır. Türkiye’de genç üniversite mezunları arasındaki işsizlik oranı yüzde 38,5’tur. Çalışma yaşındaki kadınların sadece yüzde 24’ünün işi vardır.
İstihdam mevzuatının esnek olmamasıkadınlara ve gençlere daha fazla zarar vermektedir
21
İş yapma kolaylığı konusunda iyileşmeler kayıt dışılığı azaltır
İş ortamı reformları, kayıt dışı faaliyetlerin GSYİH içindeki oranında yüzde 9’luk bir düşüş sağlayabilir.
Kayıt Dışı Sektör (GSYİH'nın %'si)
-
10
20
30
40
50
Countries ranked by ease of doing business, quintiles
(yüz
de)
Most dif f icultLeast dif f icult-
10
20
30
40
Least difficult Most difficult
(yüz
de)
İş Yapma Kolaylığı Konusundaki İyileşme sonucunda Kayıt Dışı Ekonomide beklenen azalma
Beklenen azalma
Azalma Sonra-sında Beklenen pay
En kolay En zorEn kolay En zor
İş Yapma Kolaylığına Göre Sıralanmış Ülkeler, kartil
22
Net gelirle brüt ücret arasında yüksek fark
OECD ülkeleri arasında Türkiye ele geçen kazançla brüt ücret arasındaki en yüksek farka sahip – bu da kayıt dışılığı teşvik ediyor.
Aile Türü: Evli, İki Çocuklu
60
70
80
90
100
110
İrlan
daLü
ksem
burg
Slo
vak
Cum
.P
orte
kiz
Mek
sika
Çek
Cum
.M
acar
ista
nİz
land
aİs
viçr
eA
vust
urya
Kor
eİn
g. B
K.
AB
Dİs
pany
aA
vust
raly
aJa
pony
aK
anad
aFr
ansa
İtaly
aB
elçi
kaY
unan
ista
nA
lman
yaN
orve
çY
eni
Finl
andi
yaİs
veç
Hol
land
aD
anim
arka
Pol
onya
Türk
iye
Yüzd
e
Aile Türü: Bekar, Çocuksuz
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
Mek
sika
Kor
eİrl
anda
Por
teki
zY
unan
ista
nJa
pony
aİs
pany
aY
eni
İsvi
çre
Slo
vak
Lüks
embu
rgÇ
ek C
um.
AB
DA
vust
raly
aİn
g. B
KK
anad
aİz
land
aM
acar
ista
nFr
ansa
İtaly
aN
orve
çA
vuzt
urya
Finl
andi
yaTü
rkiy
eİs
veç
Pol
onya
Hol
land
aA
lman
yaB
elçi
kaD
anim
arka
yüzd
e
Ortalama brüt ücretin yüzdesi olarak ele geçen kazanç
23
Türkiye’deki orta öğretim öğrencilerinin çoğu düşük seviyede öğrenme yeterliliğine sahip
Türk öğrencilerin büyük bir çoğunluğu, temel yetenekler ve matematikte problem çözme, okuma, ve fen konularında en düşük yeterlik düzeyinde performans gösteriyor – bu da AB seviyelerinin çok altında. Bunlar, gelecek yıllardaki üretkenlik kazanımları ve yaşam boyu eğitim için gereken becerileri oluşturuyor.
OECD/PISA 2003 Yeterlik Seviyesine göre 15 Yaşındaki Öğrencilerin Dağılımı(Türkiye, AB ve OECD)
24
Aşılması Gereken Güçlükler
25
Düşük istihdam oranları,özellikle kadınlar arasında
46,1
24,3 33
,1
01020304050607080
Toplam Kadın 55-64 Yaş Arası
Türkiye EU-15 EU-10 Bulgaristan Romanya
% 70 % 67% 55
2010 Lizbon Hedefleri
2004 Yılındaki İstihdam Oranları (15-64 Yaş Arası)
26
İstihdam Yaratılması -
Ne yapılabilir?
27
• AB koşullarına uyumla ilgili olarak Ticaret Kanunun Gözden Geçirilmesi
• Kayıt ücretleri ve lisanslarının azaltılması ve bunların yerine daha iyi rapor verme ve daha sağlam yaptırımlar getirilmesi
• Sosyal güvenlik kurumlarındaki reformlara destek sağlanması amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı çalışma müfettişlerinin sayısının artırılması
• Vergi sisteminin daha da sadeleştirilmesi ve vergi idaresinin fonksiyonel yeniden yapılandırılmasının sonuçlandırılması
Kayıt Dışılığın Azaltılması
28
• Rekabet Kurumunun regüle edilen sektörlerdeki sorumluluklarının açıklığa kavuşturulması; özelleştirmede rekabetin korunması; küçük firmalar için uyum yükünün azaltılması.
• Devlet yardımlarının izlenmesi, haksız rekabetin aşama aşama düzeltilmesi ve bir devlet yardımı izleme kurumu oluşturulması
• DYY’ı desteklemekle görevli devlet kurumlarının kurumsal performanslarının değerlendirilmesi
Rekabetin Artırılması ve DYY’ın Desteklenmesi
29
• Kıdem tazminatı ödemelerinin uluslararası düzeye getirilmesi
• Kıdem tazminatına hak kazanmak için gerekli olan asgari istihdam süresinin artırılması
• Emeğe uygulanan bordro vergilerinin azaltılması
Ücret dışı Emek Maliyetinin Azaltılması
30
• İşlerin değil, İşçilerin Korunması
• İşsizlik Sigortası katkılarının azaltılması
• İşsizlik Sigortasına hak kazanma koşullarının kolaylaştırılması
• İşsizlik yardımlarının asgari ücrete bağlanması yerine daha yüksek bir hedef belirlenmesi
İşsizlere sağlanan Yardımların Artırılması
31
• Ekonomik nedenlerle sabit dönemli sözleşmelere olanak tanınması
• İş bulma kurumlarının firmalara geçici işçi hizmetleri sunmasına izin verilmesi
Emek Piyasasının Esnekliğinin Artırılması
32
Aktif Emek Piyasası Politikalarının (AEPP) Etkinliğinin Artırılması
• AEPPlarının ve hizmetlerin maliyet ve yararlarının değerlendirilmesi için kapsamlı analizler gerçekleştirilmesi
• (a) AEPPları için hedefler belirlenmesi ve (b) hedeflere uygunluğun izlenmesi için bir sistem kurulması
• İş bulma ofisleri ve iş bulma hizmetleri de dahil olmak üzere AEPPlarındaki genel harcamaların artırılması.
33
Mali Sektörün Etkinliği ve Rekabetçiliğinin Artırılması
• Devlet bankalarının özelleştirilmesine devam edilmesi
• Sigortacılık hizmetleri için AB koşullarıyla uyumlu bir çerçeve kanun çıkarılması
• Birincil ‘mortgage’ (konut finansman sistemi) piyasasını desteklemek üzere kanun çıkarılması ve ikincil piyasalara yönelik düzenleme getirilmesi – daha sonra da ticari ipoteklerin kapsama dahil edilmesi
• Tüketiciler ve şirketlerin ticari faaliyetlerine yönelik kredi büroları için yasal ve düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi
• Taşınırların teminat gösterilmesi ile ilgili olarak teminat faizleri için yasal çerçeve ve etkili bir başvuru sisteminin oluşturulması
34
Teknoloji Kazanımı ve İnovasyon Kapasitesinin Artırılması
• Ulusal bir inovasyon (yenilik) stratejisi geliştirilmesi ve Ar&Ge çalışmalarının artırılması
• İnovasyon politikası ve düzenleyici çerçevenin AB koşulları ile uyumlu hale getirilmesi
• Teknoparkların sonuçları ve mali etkilerinin değerlendirilmesi; Ar&Ge mali teşvik programları, uygun hibe ve krediler
• AB’nin karşılıklı tanıma anlaşması yaptığı ülkelerin test ve standartlarının benimsenmesi
35
Eğitim Sisteminin İyileştirilmesi
• Hem üniversite öğrenimine hem de istihdama hazırlık olarak, tüm orta öğretim mezunlarına akademik becerilerin yanı sıra uygulamalı yetkinliklerin de kazandırılması amacıyla müfredatta değişiklik yapılması
• Mesleki ve genel orta öğretim öğrencileri arasındaki katı ayrımın ortadan kaldırılması ve bu arada mesleki becerilerin tüm öğrencilere sunulması
• ÖSS’nin öğrencileri tüm akademik disiplinlerde öğrendiklerini göstermek üzere sınayan yüksek standartlara sahip modern bir sınav üretim kaynağı olarak yeniden yapılandırılması
36
Türkiye hem büyüme hem de istihdam sağlayabilir