-
LKLER
LK ADALET BAKANI
Tarihimizde ilk Adalet Bakam (Adliye Nazr) Cevdet Paadr. 6 Mart
1868 gn bu grevin bana getirilen Cevdet Paa, adliye tekilatnn en ba
ve sorumlusu olarak hizmet verdi.
LK OSMANLI AKES (Gm para)
Osmanllarda ilk ake, yani gm para, 1329 ylnda Orhan Gazi
zamannda bastrld. eit olan bu paralar, be akelik, bir akelik ve
stnde Orhan Gazinin nc saltanat yln gsteren 3 says olan akedir.
LK AKDENZ OYUNLARI
Akdenizde kylar olan lkeler arasnda btn spor dallarnda yaplan
yarmalarn ilki, 1971de Trkiyede zmirde yapld. Akdeniz Oyunlarnn
ilki ise Msrda dzenlenmiti. Bu oyunlar, her 4 ylda bir, bir baka
Akdeniz lkesinde olimpiyat oyunlarnn kurallarna uygun olarak
yaplr.
TRKLERN ANADOLUYA LK GELLER
Anadoluyu alp Trkletirmek dncesi ilk kez Byk Seluklu mparatorluu
dneminde gerekletirildi. Anadoluda, ilk Trk yerletirmeleri, Seluklu
hkmdar Turul Beyle balamtr. Trklerin blgeye tm olarak yerlemesi
ise, yine Seluklu hkmdar Alpaslann Bizansllar 1071 ylnda Malazgirt
Ovasnda yenmesiyle gerekleti. Tarihteki ilk Anadolu beyliklerinin
kuruluu da 1250-1358 yllarndadr. lk Anadolu beylikleri unlardr:
Alaiye Beylii, Artukoullar Beylii, A y d n o u l l a r , C a n d a
r o u l l a r , D a n i m e n t o u l l a n ,
Dulkadiroullar,Ertanaoullan, Hamitoullar, nanoullar, zmiroullar,
Karamanoullar, Karesioullar, Kadburhanettinoullar, Mengoullar,
Osmanoullar, Pervaneoullar, Ramazanoullar, Sahipataoullar,
Saltukoullar, Saruhanoullar. Ancak, 1071den ok daha nceki yzyllarda
da Anadolu yarmadasna gelmi, Kuman, Kpak, Peenek Trkleri de vardr.
Bunlarn bir ksm Trakya ve Balkanlar zerinden Anadoluya getii gibi,
Kafkasya zerinden gelenleri de vardr.
LK ANNELER GN
lkemizde ilk Anneler Gn, Kadnlar Derneinin araclyla 1955 ylnda
kutland. Anneler Gnnn dnyann birok lkesinde Mays aynn ikinci pazar
gnnde kutlanmas gelenek haline gelmitir. Dnyada ilk Anneler Gn ise,
Amerikada kutlanm, daha sonra teki lkelere yaylmtr.
-
LK ANAYASA
Trkiyede ilk Anayasa, II. Abdlhamit zamannda 23 Aralk 1876 gn
yrrle giren Kanun-i Esasidir. O dnem iinde kii hak ve zgrlklerini
belirleyip yayma yolunda birtakm abalara giriilmi, 1808de Sened-i
ttifak ve 1839da Glhane Hatt Hmayunu, br adyla Tanzimat Ferman ilan
edilmiti. Ancak her iki belge de devletin temel kurulu ve ileyiiyle
ilgili yarglara yer vermemeleri nedeniyle gerek anlamda bir anayasa
saylmazd.
LK ARKEOLOJK KAZI
1822 doumlu Alman arkeolog Heinrich Schilemann Rusyada ticaret
yaparak biriktirdii paralar, kazlarna harcad. lkemizde yaplan ilk
arkeolojik kazy gerekletiren Schlimann, Truvay bulan adam olarak
tarihe geti.
LK ANAYASA MAHKEMES
Trkiyede ilk Anayasa Mahkemesi, 25 Nisan 1962 gn yrrle giren 44
sayl yasayla kuruldu. Bu mahkeme, yasalarla TBMM itzklerinin
Anayasaya uygunluunu denetlemek iin kurulmu en byk yarg organdr. Bu
mahkeme yoluyla lkemizde ilk kez yasalarn Anayasaya uygunluklarnn
yarg yoluyla denetimi salanabildi. Anayasa Mahkemesinin kararlar
kesindir, verdii kararlar, Resmi Gazetede yaynlanr.
LK ANSKLOPED
Trklerde ilk ansiklopedi denemesini yapan kii, Ali Suavidir.
Kamusl-Ulmi vel Maarif (Eitim ve Bilimler Ansiklopedisi) adyla
ancak 5 forma yaynlanabilmitir. Bu ansiklopedi, Ali Suavinin
Pariste 1870 ylnda kard Ulm (Bilimler) gazetesinin ekiydi.
LK ANTOLOJ
lkemizde edebiyattaki belirli zellik ve tanmlamaya uygun ilk
antolojiler, Refk ve Tevfk beylerin 1865 ylnda birlikte hazrladklar
Letaif-i na (Dzyaz rnekleri), Ebzziyya Tevfkin 1878 ylnda yaymlad
Nmune-i Edebiyat- Osmaniye (Osmanl Edebiyat rnekleri) gibi
rnlerdir. Ancak, bu antolojilerden ok nce, 1436 ylnda mer bni
Mezit, 13, 14 ve 15. yzyl balarnda yaam 83 ozann 397 beytini bir
araya toplayan Mecmuatl-Nezair (Beyit Derlemeleri) adyla bir
antoloji denemesi yapmtr. Bu eserden gnmze kalan teki, Nidede Ferit
Faikin zel kitaplnda bulunuyor.
LK ARKEOLOJ MZES
-
Trkiyede ilk arkeoloji mzesi 1846 ylnda Tophane Miri (Mareal)
Damat Fethi Paa tarafndan kurduruldu. Fethi Paann eski eserlere kar
duyduu ilgi nedeniyle o zaman Harp Okulunun ambar olan Aya rini
Kilisesi mze olarak dzenlendi. eitli illerden toplanan eski eserler
buraya getirildi. Bugn buras askeri mzedir.
TARHMZDE LK ARABA
Trklerin tarihinde ilk arabann M.. 2 bin ylnda kullanlmaya
baland eski in kaynaklarndan reniliyor. Trkler, arabay yk tamada ya
da oturmak iin kullanrlar, savaa atla giderlerdi. Hatta, arabann
bulucusu da Trklerdir ve anayurdu Asyadr,. Trkiyede arabann ehirler
arasnda tat arac olarak kullanlmas Sultan Mahmut IInin Kartalda
yaplan bir posta yolunun al trenine katlmak amacyla bindii faytonla
balar. Bunu Tarih-i Ltfden reniyoruz.
LK ARABA VAPURU
Trkiyede ilk araba vapuru Suhuleftir. Araba vapuru dncesinin de
ilk kez Trklerden kt bilinir. Osmanllarda deniz tamacl irket-i
Hayriye adl kurulu tarafndan yaplyordu. Bu kurulutan bir yneticiyle
bir teknisyen, araba vapuru yaptrmak iin ngiltereye gittiler. 1869
ylnda da iki araba vapuru smarland. O sralarda ngilterede bile
kardan karya deniz ulam, halat ya da zincirlerle ekilen sallarla
yaplmaktayd. 1870de Suhulet, 1871de de Sahilbent araba vapurlar,
stanbulda Anadolu ile Rumeli yakas arasnda almaya baladlar. Her
ikisi de yandan arklyd.
LK ARV
lkemizde ilk ariv deposu Mustafa Reit Paa tarafndan yaptrld. Bu
devre kadar devlet belgeleri, torba, sandk gibi dank yerlerde
saklanrd. Bu durumu gznne alan Mustafa Reit Paa, bugn de ariv
deposu olarak kullanlan binay yaptrd. lk ad Hazine-i Evrak olan bu
kurulu, imdi Babakanlk Ariv Genel Mdrldr.
LK ATATRK ANITI
Trkiyede ilk Atatrk ant, stanbul Glhane Parknn denize yakn
blmnde 3 Ekim 1926 gn dikildi. Ant, Avusturyal heykelci Krippel
yapt.
STANBULDA LK ASKER LSE
stanbulda, Maka Klasnda, 1846 ylnda, Mekteb-i Fnn- dadi adyla
retime balad. Bu okul, 1924 ylnda Kuleli Askeri Lisesi adm ald.
Kara Harp Okuluna renci yetitiren ve halen engelkyde bulunan okula,
Kuleli adnn verilmesinin nedeni, binann iki yannda bulunan
kulelerindendir.
-
LK ATLAS
ada anlamda ilk atlas denemeleri Tanzimat dneminde yapld. lk Trk
atlas, Paris Corafya Topluluu yesi olan Hafz Ali eref tarafndan
yapld. 21 Haziran 1868de Pariste bastrlan bu atlasta 21 haritayla
birok ekil vard.
LK AVRAT PAZARLARI
Tarihimizde ilk avrat pazarlar Osmanl mparatorluu zamannda
kurulmutu. 19. Yzyln sonuna kadar sren avrat pazarlarnn bu adla
anlmasnn nedeni, alc ve satcsnn yalnz kadnlardan olmasdr. Bu tr
pazarlarn en nls ise stanbulda Cerrahpaa- Kocamustafapa arasndaki
geni alan kaplam olandr. Buray Kanuni Sultan Sleymann kars Hrrem
Sultan, nceleri Pazar yeri olarak kurdurmutu.
AVRUPA GEZSNE IKAN LK PADAH
Tarihimizde Avrupa gezisine kan ilk padiah, Sultan Abdlazizdir.
21 Haziran 1867 gn Fransa mparatoru III. Napoleonun ars zerine
deniz yoluyla Avrupaya giden Abdlaziz, Fransann Toulon ky kentine
kt, oradan da Parise ulat. Burada uzun sre kalan Abdlaziz,
Uluslararas Paris Sergisini gezdi, iki lkeyi ilgilendiren konularda
grmeler yapt. Daha sonra ngiltere Kraliesi Victoriann konuu olarak
Londraya giden Abdlaziz, Viyana, Budapete ve Rusuka da urad. 7
Austos 1867de lkesine dnd. Abdlazizin Trk hkmdar sfatyla yurt dna
ilk kez k, d ilikilerimiz asndan nemli bir olay olarak yorumland.
Ancak, unutmamak gerekir ki, Osmanl devletinin kuruluundan sonraki
Osmanl padiahlar, ordularnn banda defalarca fetih savalarna karak
Avrupa ortalarna kadar gittiler. I. ve II. Murat, Yldrm, Fatih,
Yavuz, Kanuni Selim, tm Balkan lkelerini, Macaristan ve Avusturya
ile Almanyay grerek tanmlardr.
AVUKATLIK YAPAN LK TRK
Trkiyede avukatlk yapan ilk Trk, Krmzade Neet Molladr. 1843-1906
yllarnda yaayan Neet Molla, Krmlzade Reit Efendi- nin oludur.
Muallimhane-i Nvyabtan mezun olduktan sonra 1892 ylnda stanbulda
avukatla balayan Neet Molla, ilk Trk avukatdr. Krmzade Mecmuas ve
Fihristi ile Ahlak adl iki eseri vardr.
LK AYAKKABI YAPIMEV
Trkiyede ilk ayakkab yapmevi, stanbul Beykozda kuruldu. 1810
ylnda Hamza Bey adnda birisi deri yapmevi at. Sonralar bu
yapmevinde kundura yaplmaya baland. Sultan II.Mahmut,1816 ylnda
ordu ayakkablarnn buradan salanmasn istemiti. 1942 ylnda
-
makineletirilen Beykoz kundura yapmevi, 1933 ylndan bu yana
Smerbank tarafndan iletilmekte idi.
LK SENATO (Ayan Meclisi)
23 Aralk 1876 gn yrrle giren Anayasa ile birlikte Heyet-i Ayan
yani senatrler kurulu oluturuldu. Bu kurul, ilk Trk senatosu olarak
nitelenir. Yrtme organ grevini stlenen Heyet-i Ayan yelerini padiah
seerdi. yelerin says, milletvekilleri toplamnn te birini geemezdi.
lk Ayan Meclisi, 19 Mart 1877 Pazartesi gn Server Paa bakanlnda
Dolmabahede almalarna balad. lk Ayan Meclisinin 27 yesi vard. II.
Abdlhamit, 13 Mart 1878 gn Ayan Meclisini datt, ama yeler devletten
aylklarn almaya devam ettiler.
LK ATICILIK SPORU
lkemizde ilk atclk sporu (baltrap) stanbulda yapld. Atclk
sporunu Trkiyeye getiren kii ise Bulgaristann Filibe kentinden
Niyazi Kzltepedir. Yurdumuzda en eski atclk kulb ise 1921de
stanbulda Avclar ve Atclar htisas Kulb adyla ald. Avclk ve Atclk
Federasyonu ise 1940 ylnda kuruldu.
LK AT KOULARI
lkemizde ilk at koular Enver paa ve arkadalarnn kurduu Islah-
Nesl-i Peresyani At Soyunu Gelitirme Derneince dzenlendi.
Cumhuriyetin ilann izleyen yllarda ise at koular Tarm Bakanlnn
organizasyonunda gerekletirilmeye balad. lk Gazi Kousu ise 1927
ylnda yapld. Trkiye Jokey Kulb de 1950 ylnda kuruldu. 1953 ylndan
itibaren de yaplan bir szleme ile Trkiyedeki koularn dzenlenmesi ve
mterek bahis oynatma yetkisi Jokey Kulbne verildi.
LK ATLETZM ALIMALARI
Trkiyede ilk atletizm almalarna 1922 ylnda baland sylenebilir.
1912-1913 yllarnda tek tk grlen atletizm denemeleri birka
heveslinin ilkel almalarndan teye gidememitir. Bu ilk atletizm
heveslileri Silifkeli kr, Doktor Nurettin Otmar, Selahattin ve Asm
beylerdir.
LK AT RETME FTL (Hara)
Yurdumuzda ilk at retme iftlii yani hara, 1913 ylnda Eskiehir
iftelerde (Aziziye) kuruldu. Kurtulu Savanda Yunanllar, buray da
yakp ykarak kullanlmaz duruma getirdiler. Bu hara, 1923 ylnda
yeniden dzenlendi. Bylece de Trkiyede ilk at yetitiricilii balam
oldu.
LK AYRICALIK
-
Yabanclara verilen ilk ayrcalk I.Bayezitin oullar Musa ve
Sleyman elebilerin Venediklilere baz ticaret ilerinde zel yetki
tanmalaryla ortaya kar. Bu ayrcalklar (imtiyaz) II. Muratn
Cenevizlilere, Fatih Sultan Mehmetin de aznlklara dinsel ve
Venedik, talyan, Cenevizliler ile Rodos valyelerine de ticaret
yapma, tuzlar iletme yetkileri vermesi izler. Balangta nemsenmeyen
bu imtiyazlar giderek 1536 ylnda Kanuni Sultan Sleymanla balayan
kapitlasyonlarn devletin bana bela kesilmesinin kaynaklar
olacakt.
LK BAHAR BAYRAMI
Yurdumuzda ilk bahar bayram, 1921 ylnda kutland. Ancak, bu ilk
kutlama, bir ii bayram niteliindeydi. 27 Mays 1935 gn karlan 2739
sayl Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkndaki Yasa ile 1 Mays gnnn
Bahar Bayram olarak kutlanmas kesinleti. 12 Eyll 1980de yaplan
askeri harekttan sonra karlan bir yasa ile, 1 Maysn resmi bayram
olarak kutlanmas kaldrld. (22 Nisan 2009 tarihinde TBMMde kabul
edilen yasa ile 1 Mays tekrar resmi tatil ilan edilmitir.)
LK BAHRYE NEZARET
Trkiyede ilk Bahriye Nezareti, 19 Mart 1867de kurularak almalara
balad. Bu kurulutan nce Deniz Kuvvetlerinin ilerine kaptan paalar
bakard. lk Bahriye Nazr ise Hakk smail Paadr.
LK BAKALORYA (Olgunluk) SINAVI
Trkiyede bakalorya biiminde snav uygulamas ilk kez Galatasaray
Lisesinde yaplmaya baland. 1 Eyll 1869da yaymlanan bir tzkle, lise
ya da lise dzeyindeki okullar bitirenlerin yksekokullara
girebilmeleri iin bakalorya yntemi uyguland. Buna olgunluk snav da
denir. 1926-1936 yllarnda lise bitirme snavlaryla, yakn zamanlara
kadar sregelen olgunluk snavlar da bir eit bakalorya
niteliindeydi.
LK BALIK BLM
lkemizde balk bilimiyle ilgili ilk alma, 1914 ylnda Balkhane Mdr
olan Karakin Deveciyann, Balk ve Balklk adyla yazd bir kitapla
balar. Deveciyann kitab, bugnk balk bilimi lleriyle badamyorsa da,
bu konudaki ilk adm ve aratrma olarak ok nemlidir. Trkiyede ilk
Balklk Aratrma ubesini 1916 ylnda talyann Napoli kenti Zooloji
stasyonu grevlilerinden Doktor Viktor Bayer kurdu. Balklk konusunda
bilimsel nitelikteki ilk olumlu kurulu, 1950 ylnda stanbul
niversitesine bal olarak almalarna balayan Hidrobiyoloji Aratrma
Enstits olmutur.
LK BALKAN OYUNLARI
-
Balkan Oyunlarnn temeli, 1928 ylnda Amsterdamda yaplan
olimpiyatlar srasnda atld. Trkiyeden Burhan Felek, Yunanistandan
Rinopulos, Romanyadan Boresku, Yugoslavyadan Dobrin ve
Bulgaristandan Kaev, bir anlama yaparak Balkan lkeleri arasnda
eitli spor dallarnda yarmalar dzenlenmesini kararlatrdlar. 1929
ylnda resmen balayan Balkan Oyunlar, Trkiye de ilk kez 1932 ylnda
stanbulda yapld.
LK BANDO OKULU
Trklerde ilk bando okulunun kuruluu, Muzika-i Hmayun (saray ya
da padiah bandosu)adyla 1827 ylnda II.Mahmutun isteiyle gerekleti.
lk bando okulunun bana Mangel adl bir retmen getirildi, ancak
yetersiz grlnce, yerine 1828 ylnda devrin nl bando yneticilerinden
talyan Guiseppe Donizetti atand. Donizetti, 1831 ylnda da. Askeri
Mzka Okulunu at.
LK BANKA
lkemizde gerek anlamda kurulan ilk banka, stanbul Bankasdr. 1847
ylnda faaliyete geen bu bankadan sonra, 1863 ylnda Osmanl Bankas ve
daha sonra da baka yabanc bankalar ald. 1867 ylnda btnyle yerli
sermayeli bankalar kurmak karar alnnca, ilk yerli banka kuruluumuz
olan Emniyet Sand ortaya kt.
LK BARAJ (Su bendi)
Trkiyede ilk baraj, 1619 ylnda Osmanl Padiah II. Osmann yaptrd
kinci Osman ya da teki adyla Topuz Bendi dir. Ykseklii, 9 metre 91
santimetredir. III. Ahmet, 1722de 9 metre 41 santimetre
yksekliindeki Byk Benti yaptrd. Osmanllar devrinde yaplan en byk
baraj, 1890da hizmete giren 18.5 metre ykseklikteki Elmal
Bendidir.
Cumhuriyetin ilanndan sonra yaplan ilk baraj ise, 1936da
tamamlanan ubuk Barajdr. Ykseklii 33 metre olan bu baraj, Ankara
ili snrlar iindedir. zellikle 1950li yllardan sonra birok byk
barajlar yapld. Bunlarn iinde en by, Dou Anadolu- daki Keban
Barajdr. Ancak, Gney Anadolu Projesi (GAP) iinde ye alan ve yapm
hale sren Atatrk Baraj, tamamlandnda, yurdumuzun en byk baraj
olacaktr.
LK KADIN BAKAN
Trkiyenin ilk kadn bakan, Prof. Dr. Trkn Akyoldur. 12 Mart
dneminde 1. Erim Kabinesinde Salk ve Sosyal Yardm Bakanlna
getirilen Akyol, 1928 ylnda stanbul da dodu. Ankara Tp Fakltesinden
mezun olduktan sonra, gs hastalklar konusunda ihtisas yapan ve
1964te doent, 1969da ise profesr olan Trkn Akyolun, bir baka zellii
de, seimle gelen ilk rektr olmas.
-
LK BARUTHANE
Trklerde ilk baruthane, yani barut yapmevi, II. Bayezit
tarafndan Kthanede 1490 ylnda kurduruldu.
LK BASIMEV
1493 ylnda stanbulda, 1495 ylnda da Selanikte bir basmevi aan
Museviler, buralarda Tevrat, yorum, dilbilgisi ve tarih trnde kitap
basarak, ilk basmevini gerekletirdiler. Bunlar, talyada basm
ilerini renen Tokatl Apkar adl Ermeni asll bir yurttamzla, olu
Sultanahn birlikte kurduu basmevi izler. 1567de ilk kez bir
Ermenice dilbilgisi kitab yaymladlar. 1627de Nikodemos Metaksas
adndaki biri, Londradan getirttii basmevi gereleriyle Musevilii
yeren kk bir kitap kartt.
LK BASKETBOL MAI
Trkiyede ilk basketbol ma, Robert Kolej rencileri tarafndan 1904
ylnda yapld. Trklerin basketbolu ilk kez renip oynamalarysa, devrin
nl kalecisi ve Galatasaray Lisesi Beden Eitimi retmenlerinden Ahmet
Robensonun abasyla oldu. Ahmet Robenson, 1911 ylnda eline geen bir
Amerikan dergisinde, bu oyunu tand ve rencilerine oynatmak istedi.
10ar kiilik takmlar arasnda yaplan ilk karlamada, oyun kurallarn
bilen olmadndan, hepsi sakatland. Trkiyede ilk basketbol liginin
kuruluu, 1915 ylnda gerekleti. Trkiye Basketbol ampiyonluu ise,
1946da balad.
LK TRK BAYRAI
Trk boylarnn, kendilerine zg bayraklar vard. Bu boylar birleerek
han buyruu altna girince, hann bayra sava alanlarnda grlmeye balad.
Son yllarda Trkistanda yaplan kazlar, zerinde insan ve hayvan
resimleri bulunan bayraklar ortaya kard. Ancak, Trklerin ilk
bayrann hangisi olduu kesinlikle belli olmamtr.
Osmanllarda I.Mahmut devrinde yeil olan donanma bayraklar, III.
Selim devrinde krmz oldu ve stndeki hilale sekiz keli yldzlar
eklendi. Cumhuriyet devrine kadar bayramzda da eitli deiiklikler
oldu. 29 Mays 1926da saltanat kaldrlp Bayrak Yasas yrrle girince,
bayramz bugnk kesin biimini ald.
TRKLERDE LK BAYRAMLAR
Trklerin, Ergenekondan ilk klarn her yl bayram enlikleri
dzenleyerek kutladklar, Ergenekon Destannda yazldr. Hakann da katld
kutlama enlikleri, rs stnde demir dvlerek balard. Dede Korkut,
bayram niteliindeki eitli trenlerden sz eder. Hakanlarn doum
gnleri, baa geileri, evlenmeleri, ocuklarnn doumlar, baar
-
kazandklar savalar, bayram gibi kutlanrd. Trk geleneinde
Mslmanlktan sonra Ramazan ve Kurban bayramlar kutlanmaya
baland.
LK BEDEN ETM GSTERLER
stanbulda 16 Mays 1919 gn, imdiki Fenerbahe Stadyumunun bulunduu
alanda yapld. Gsteriyi dzenleyenler, Erkek retmen Okulu
rencileriydi. Daha sonra bu bir gelenek oldu ve her yl Mays aynda
gsteriler yapld. Atatrkn Samsuna ayak bast gn olan 19 Mays, Genlik
ve Spor Bayram adyla 1938 ylnda karlan bir yasa ile kesinleince,
spor gsterileri de bu bayram gnne alnd. Da Ban Duman Alm mar da,
ilk Genlik Mar olarak kabul edildi.
LK BELEDYE
Gnmzdeki anlamyla ilk belediye rgt, 1869 ylnda stanbulda
akmalarna baladi. Yurdun eitli yerlerindeki belediyelerin hizmet
vermeye balamas, 1870li yllardan sonradr. Bu tarihlerden nce
belediye ilerine bakan benzer kurulular grldyse de, bunlar belediye
kavram iinde tanmlanamaz.
TARHTEK LK BEK
Dnya tarihinde ilk beik, M.S. 1. Yzylda kullanlmaya balarken, bu
yzyl iinde Orta Asyada Yedisu alannda yaplan kazda, Hun mezarndan
bir beik kmtr. Bu beik, bugn Krgzlarn kulland beiin ayndr. Trk
beikleri, biim ve nitelik bakmlarndan Trk topluluunun aamalarn
gsterir. Yrklerde, ocuk srtta tanr, bu arada seyrek olarak da
aatan, deliksiz basit bir beik kullanlr. Ege Blgesinde, taban dz,
yanlar darya meyilli, ba ve ayak ularna kasnak geirilen ve st
ksmnda, tutmak iin ka denilen bir kol bulunan beikler vardr.
Dou ve Orta Anadoluda kullanlan aatan yapma beiklerde, ocuk a
gibi bir eit somya zerine konan minderde yatrlr. 15. yzyldan sonra
madeni beikler, aa beiklerin yerini ald. Osmanl saraynda beiklerin
zerine konan serasker rt ve yorgan, en deerli talarla sslenirdi.
Doan padiah ocuuna, Hazine Kethdas araclyla Hazinehanede gm
kabaral, ssl bir beik yaptrlr ve haremin kapsna kadar gtrlrd. Bu
arada, padiah annesinin hazrlatt bir beikle, yorgan ve puide
denilen srmal beik rts, byk bir trenle eski saraydan yeni saraya
nakledilirdi. Bu trene de beik alay denirdi. Bu alaya, btn devlet
bykleri katlrd. Doumun altnc gn sadrazam tarafndan altn ve
mcevherlerle ssl bir beik hazrlanr ve ocuk erkekse, buna bir de
sorgu eklenerek, yine trenle Paakapsndan Topkap Sarayna gtrlrd.
Bundan sonra kurbanlar kesilir ve elenceler balard.
LK BLARDO
-
Diktrtgen biimindeki st yeil uhayla kapl zel masalarda, topla ve
isteka denilen sopalarla oynanan bir oyun olan bilardo, yurdumuza
ilk kez 19.yzyln ikinci yarsnda girdi.
LK BLMECELER
Trkler de ilk bilmecelerin gemiinin ok eski zamanlara dayand ve
bunlarn genellikle halk bilmeceleri olduu sanlmaktadr. 11. yzylda
Kagarl Mahmutun Trk Dilleri Szl adl kitab da bu sany
dorulamaktadr.
LK BNA VERGS YASASI
Trkiyede ilk Bina Vergisi Yasas, 1861 ylnda karld. II. Abdlhamit
zamannda karlan bu yasa ile ilk kez binalardan alman vergi ile
devlete gelir temin edildi.
LK BNCLK KULB
Trklerde binicilik ve atla spor yapma gemii, ok eski alara
uzanr. Orta Asyada Trkler, at eitli amalarla kullandlar. Elimizdeki
belgelerden, atn savata olduu kadar, barta da nemli bir yeri olduu
kantlanr. Trklerin, at, avrat, pusat deyimi, bunlara ve bu arada a
t a verdikleri deeri aklar. Anadolunun birok yerlerinde tren ve
bayramlarda eitli at oyunlar oynanr. En nemlileri, cirit, olak ve
evgendir (At stnde sopayla oynanan bir oyun). Bu oyunlar, Trklerin
bilinen en eski atl oyunlardr. lk binicilik dernei ise 1913 ylnda
Sipahi Oca adyla ald. Amac, ata binmeyi, atl, at sporunu gelitirmek
olan bu ocan kurucular arasnda, devrin nl kiilerinden Mahmut
evketle Mahmut Muhtar paalar vard.
LK BRA FABRKASI
Trkiyede ilk bira fabrikas, 1912 ylnda Aydnda, zvarl yabanc
kaynakl Bomonti Nektar irketi tarafndan kuruldu. 1940ta Tekel
daresi, Aydn Bira Fabrikasn satn alarak, burada rak retimine
balad.
BSKLET SPORUNUN TRKYEYE LK GR
Merutiyetten nce stanbul Tepebanda bulunan iki bisiklet satcs,
mteri ekmek amacyla gsteriler dzenledilerse de, ilgi ekemediler.
Bisikletin yurdumuza kesinlikle ilk girii ve yaylmas 1910 ylna
rastlar. lk uluslar aras bisiklet yarmalar da stanbulda 1927 ylnda
Bulgarlarla yapld;. lkemizde ilk bisiklet federasyonu ise 1924
ylnda kuruldu. lk Trkiye Bisiklet Birincilii Yarmas da yine ayn yl
Ankarada, Muhafzgc Spor Alannda dzenlendi ve bu yarmay Cavit Cav
kazand. 1924 ylnda Pariste dzenlenen olimpiyat oyunlarna bisiklet
dalnda yarmak zere giden Fahri Aabey, Cavit Cav ve Raif Beyden
kurulu
-
Bisiklet Milli Takmmz, yarmaya girebilmek iin satn alabilecek
bisiklet bulamadklarndan geri dndler. Bisiklet sporunda olimpiyat
oyunlarna ilk katlmz, bu nedenle 1928 Amsterdam Olimpiyat
Oyunlannda mmkn olabildi.
LK KADIN BELEDYE MEMURU
Trkiyenin ilk belediye zabta memuresi Affe Irk (pek)tir. 1952
ylnda Erzurumda belediyeye giren Affe Irk, zabta memuresi olarak
bir sre altktan sonra, Muhta Asker Aileleri ubesi ef oldu. 32 yl
hizmet ettikten sonra, 1978 ylnda emekli olmutur.
LK BYOGRAF
Kiilerin ilgi ekici yaam yklerini, yaptklar nemli ileri btn
ynleriyle toparlayp yazma tr ola biyograflerin Trkiyede ilk
rneklerine tarihler, menakpnameler (tarihe gemi nl kiilerin
yaantlarndan rnekleri tezkerelerde (pusula, betik) rastlyoruz. Hoca
Dehhaninin Seluklular ehnamesi, Mustafa Daririn Tercme-i
Siretn-Neb, Bursal Lmiinin Peygamberlik aretleri, Baknin Kesin
Bilginin zleri adl biyografleri, alarnn nl rnleridir.
LK BOKS KULB
lkemizdeki ilk boks kulb, 1919-1920 yllarnda Akiyani Efendi ile
Musevi bir yurttan abasyla kuruldu. stanbul Taksimdeki antekler
Salonunu tutan ilk boks kulbnn giderleri, Fransa Boks
Federasyonunca karlanyordu. Trkiyedeki ilk boks federasyonu da,
1923 ylnda kurulan Trkiye dman Cemiyeti ttifakndan hemen sonra
gerekletirildi. lk Boks Federasyonu Bakanmz da Eref efk Atabeydir.
Bamsz bir federasyon olan Boks Federasyonu, boksun gereken ilgiyi
grmeyii nedeniyle bir sre sonra kapand.
LK BORSA
2 Aralk 1873 gn bir tzkle almaya balayan Dersaadet Tahvilat
Borsas, Trkiyenin ilk borsas saylr. 16. ve 17. Yzyllarda
Osmanllarda sanat ve ticaretle uraanlarn lonca rgtleri de ilk borsa
kurulularysa da, resmi bir nitelik tamazlar. lkemizde ilk ticaret
borsas zmirde, zmir Ticaret ve Sanayi Borsas adyla 1886 ylnda
kuruldu.
LK BUHARLI GEM
Yurdumuza ilk buharl gemi, 1827 ylnda getirildi. Bu tr deniz
aralaryla deniz ticaretinin balamas ise 1843 ylnda Bahriye
Nezaretinin zmit-Gemlik-Tekirda iskeleleri arasnda Seyr-i Bahri adl
bir gemiyi bu amala altrmasyla olmutur. Trk deniz ticareti de
bylelikle balar. Yine ayn yl, baka bir gemi daha altrlm, ayrca
Boaziinde de Eser-i Hyr
-
adl bir vapur iletilmeye balanmtr.
LK KADIN BYKEL
Trkiyenin ilk kadn bykelisi Filiz Dinmendir. Halen
Strasbourgdaki Avrupa Konseyi Daimi Temsilcimiz olana Dinmen, 1982
ylnda ilk kadn bykeli olarak nasl atandn yle anlatyor: niversiteyi
bitirince, Dilerine girdim. Eim, niversiteden snf arkadamd. lk grev
yerim New Yorktaki BM Temsilcilii oldu. Orada, eimle evlendik. Daha
sonra Tahrana tayin olduk. Sonra, Ankaraya, Bakanln Ekonomik ler
Dairesine atandk. Bu grevi takiben de Brkseldeki AET Daimi
Temsilcilik grevini stlendim. Brkselden dndkten sonra da 6 yl
sreyle bakanlkta eitli grevlerde bulundum. 1982 ylnda da Trkiyenin
ilk kadn bykelisi olarak Lahey Bykeliliine atandm. Kadn olduum iin
bu grevde balangta zorluklarm oldu, ancak, daha sonra herkes bana
yardmc oldu. Bunu kranla hatrlyorum.
LK CUMHURBAKANI
Trkiyenin ilk cumhurbakan, Mustafa Kemal Atatrktr. 29 Ekim 1923
gnnn gecesi, Trkiye Byk Millet Meclisinin yapt olaanst toplant da
yelerin oybir l i iyle Trkiye Cumhuriyeti nin i lk cumhurbakanlna
seilmi oldu.
LK CASUSLUK RGT
Osmanllarda casusluk, devletin kuruluuyla balamtr. Aratrmalar,
Osmanl Devletinin kurucusu I. Osmann beylii evresindeki bey ve
tekfurlara kar casuslar kullandn gsterir. Tarihimizde belirli ilk
casusluk rgtn stanbulu almay aklna koyan Fatih Sultan Mehmet
kurmutur. Uan kutan kukulanan II. Abdlhamit ise, casusluk rgtne byk
nem vererek gelitirmitir. 1908de ilan edilen Merutiyetle, bu rgt
kaldrld.
LK CERRAHHANE (Ameliyathane)
14 Mart 1827de II. Mahmutun emriyle Cerrahhane-i mire adyla
kuruldu. stanbul ehzadebanda alan bu kuruluun ynetimi ve eitimi,
bir Macar dnmesi olan Mehmet Necati Efendi tarafndan yapld. 20ye
yakn cerraha (operatre) meslekle ilgili bilgiler
verildi.Cerrahhane,1832 ylnda Topkap Saray duvarlarnn dna tand. Ya
kk erlerden cerrah yetitirmek amacyla renciler alnd. Bana da nl
Fransz cerrah Sad d Kaliyer, mdr olarak getirildi. Tp ve cerrahlk
renimi, ilk bata ayr okullardayd. Bu kurum, 1838 ylnda Tp Okuluyla
birletirildi. Cerrahhanenin bilinen en eski mezunlar, Hekimba ve
Cerrah smail Paa, Kmil Ali, Hseyin, erif, Nuri ve Veli
efendilerdir.
LK CEZA YASALARI
-
lkemizde ilk ceza yasalarnn yapm Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni
Sultan Sleymann dnemlerinde gerekleti. Ancak, bu yasalar, genel
ceza kurallarnn hepsini kapsamaktan olduka uzakt. lk genel ceza
yasas, 1840 ylnda yrrle giren Genel Ceza Yasasdr.
LK CORAFYA
Corafya ile ilgili yaynlarn Trkeye evrilii, Osmanllarn ilk
dnemine kadar uzanr. II. Muratla Fatih, corafya bilimine byk nem
verirlerdi. Osmanl mparatorluunun deniz snrlar geniledike de deniz
corafyacl ilerledi. Pir ReisinKitb- Bahriye (Denizcilik Kitab),
eydi Ali Reisin Miratl-Memlik (lkelerin Aynas) ve Muhit (evre) adl
corafya kitaplar, bu alandaki abalarn ilk rnleridir. Osmanl
devleti, ilk kez uluslararas bir corafya sergisine kitap ve
haritalarla 1875 ylnda katld.
I. Dnya Sava srasnda da stanbul niversitesine bal bir Corafya
Aratrma Kurumu ald. Bu ilk aratrma kurumunun ilk retim grevlileri,
Profesr Erid Obstla Faik Sabri Durandr.
TRKLERDE DN URUNA YAPILAN LK SAVA (Cihad)
Osmanllarda, savalara dinsel bir nitelik vermek, gelenek haline
getirilmiti. Cihad ilannn kendine zg bir treni vard. Tarihimizde
ilk cihad ilan, 1389da balayan Birinci Kosova Savalar srasnda
olmutur.
LK CUMA TATL
Osmanl mparatorluunda, Tanzimata kadar hafta sonu dinlenme
tatili yoktu. Mslmanlarn tatil gn saylan cumann Osmanllarca tatil
gn olarak seilmesi, 1839 ylndadr. Bilindii gibi, Cumhuriyetin
ilanndan sonra 1935te karlan bir yasa ile,pazar gn, hafta sonu
tatili olarak kabul edildi.
CUMHURYETN LK LANI
TBMM, 29 Ekim 1923te olaanst bir toplant yapt. Oybirliiyle
onaylanan bir yasa tasla, yasa haline getirildi. Bu yasaya gre,
bundan byle devletin ynetim biimi cumhuriyet oluyordu. Cumhuriyetin
ilanyla, tarihimizde ilk kez ulusun kendi kendisini ynetme,
denetleme devri balyordu. Atatrkn nderliinde verdiimiz Kurtulu
Sava, bylece Cumhuriyetin ilan ile btnlendi.
LK AY RETM
Yurdumuzda ay retimine, Japonyadan 1878 ylnda getirilen
tohumlarn rnek iftliklere ekimiyle baland. Bu ilk denemenin olumlu
sonu verdiini
-
gren Halkal Tarm Okulu Mdr Ali Rza Ertem, Rize ve Artvin
dolaylarnda ay retmek iin byk aba gsterdi. ayn ilenip
kullanlabilecek duruma gelmesini salamak amacyla ilk kez Rizede
yapmevleri ald. ayn gnmzdeki teknikle ilenip ambalajlanmas, ancak
1947-1948 yllarnda gerekleti.
LK CAM FABRKASI
ada gereklerine uygun anlamda ilk cam fabrikas, 1934 ylnda
stanbul Paabahede kuruldu. Paabahe ie ve Cam Fabrikas adl bu
kurulu, Trkiyenin cam gereksiniminin byk bir blmn karladktan baka,
yurt dna da ihra rnler retiyordu. Son yllarda byk bir gelime
gsteren fabrika, Avrupai anlamda eyalar yapmaktadr.
Trklerde camn gemii, ok eskilere uzanr. Seluklu Trkleri, camdan
ok eitli biimde yararlandlar. stanbulun alnmasyla, Osmanl
Trklerinde camclk, byk apta geliti.17. ve 18. yzyllarda
Erikap-Tekfur Saray aras bir camclk sitesi durumuna geldi. 1848
ylnda ubukluda kurulan ilkel cam yapmevinde, em-i blbl (blbl gz)
denen nl kristaller yaplmaya baland. Bugn Beykoz i denilen bu
kristaller, kta krmz renkte yansrlar.
TRKLERDE LK EK
Tarihimizde para yerine ek kullanmay ilk neren, Kazazyan Agop
Paadr. Agop Paa, Osmanl Maliye bakanlarndand. Alverite byk kolaylk
salayan ek kullanmn, Agop Paa, 1885 ylnda yurdumuza getirdi.
LK KOLATA FABRKASI
1924 ylnda stanbulda almaya balad. Fabrika kurulmadan nce
ikolata, Trkiye ye dardan getirilirdi.
LK MENTO RETM
Yurdumuzda ilk imento retimi, 1911 ylnda Dancada kurulan imento
fabrikasyla balad.
LK OCUK TYATROSU
Trkiyede ilk ocuk tiyatrosu temsilleri, 1935. ylnda stanbul ehir
Tiyatrosunda verildi. lk oyun da M.Kemal Kkn yazd ocuklara Tiyatro
Dersi, Glmeyen ocuktu. Byk ilgi grd. Bu nedenle 1947de Devlet
Tiyatrosu, zmir ehir Tiyatrosunda ocuk Tiyatrosu blmleri ald.
LK DACILIK
-
lk Trk dacs, Profesr Ali Vehbi Trkstndr. 1877-1937 yllarnda
yaayan bu dacmz, Avrupadaki Montblanc Tepesine, Trk bayran ilk
diken Trktr. Trkstnn ad, Trk daclar tarafndan Nide Aladalarn yce
bir doruuna verildi. Daclk, Trkiyede onunla balad.
LK DANITAY
1837 ylmdaMeclis-i Abkm- Adliye adyla II. Mahmutun desteiyle
kuruldu. Bu ilk Dantay, devleti ilgilendiren konulan grmek, yasa
tasarlarn hazrlamak, gnmzdeki anlamyla Bakanlar Kurulunun yapmay
tasarlad ileri inceleyip, bir dzene koymay amalyordu.
LK DAKTLOGRAF DNYA AMPYONUMUZ
Trkiye, 1956da uluslararas daktilo yar alanlarnda uygulanan
kurallar benimsedi. Deneylilerde, dakikada net 107 szck yazan Ece
zbayrak, 1965 ylnda Pariste dzenlenen ve 21 lkenin 159 yarmacs
arasndan ampiyon olarak, bu konudaki ilk unvann ald.
LK DAMGA PULU
1873 ylnda Damga Tznn yrrle damga pulu yerine varak- sahiha
denilen damgal ktlar kullanlyordu. Bu ktlarn ilk kez kullanlmaya
balan da Telmas adl bir spanyolun devlete gelir salamak iin verdii
neriyle olmutu.
LK DEMRYOLU
Tarihimizde ulama alan ilk demiryolu, 1854 ylnda Osmanllar
dnemindeki Kahire-skenderiye
Demir yoludur. Trkiye snrlar iinde kalan ilk demiryolu ise,
zmir-Aydn arasnda denen bir blmdr. Bu yollarn hepsi de, ngilizler
tarafndan yaplmt. Osmanl devletinin ilk demiryolu yapmna balamas,
Anadolu-Badat demiryolunun bir blm olan stanbul-zmir demiryolunun
denmesiyle oldu. Bu yol, 1873 ylnda bitirildi.
LK DEMOKRATK GELM
1807 ylnda yrrle giren Sened-i ttifak la balar. Bununla ilk kez,
padiahn yetkileri kstlanyordu.
LK DENZALTI
Trkiyeye ilk denizalt gemisi, 1885 ylnda ngiltereden getirildi.
ngiliz gemi mhendisi Karetin denetiminde yaplan bu denizalt, ok
beenildiinden, iki denizalt daha alnd. Ancak, son denizaltlarn
kurulma ve taklma ilemi, stanbul Takzakta gerekletirildi. 1888
ylnda denize
-
indirildiler. Bu ilk denizaltlar, buharla alyorlard. Arlklar 160
ton, boylar 30.5, genilikleri ise 3.66 metreydi.
LK DENZ HARTASI
Trkiyede ilk deniz haritasn 1513 ylnda Pir Reis yapt. Pir Reisin
doduu yer olan Geliboluda izdii bu harita, ceylan derisi stne
yaplmt. 1517de Yavuz Sultan Selime Msr seferi srasnda sunuldu.
Atatrkn emriyle de bu harita, 1935te bastrld.
LK DENZCLK OKULU
Hamit Nacinin desteiyle kuruldu. zel bir okuldu. 1909 ylnda ald.
1928 ylnda devletletirilen 3 Haziran 1946da Yksek Denizcilik Okulu
adn ald. Lise blm kaldrld. Okul, sivil kaptanla yksek dzeyde
denizci yetitirir.
LK DENZ FENERLER
Trkiye kylarnda deniz fenerleri yapmna Krm Sava srasnda baland.
Boazlarda Anadolu ve Rumeli, Karadenizde Karaburun, Marmarada
Yeilky, anakkalede imenlik, Kumkale, Gelibolu fenerleri, 1856 ylnda
dikildiler. 1857 ylnda da stanbul Ahrkap, anakkalede Nara ve
Kilitbahir fenerleri yapld.
LK DENZ MZES
1897-1898 yllarnda stanbul Kasmpaada kuruldu. kinci Dnya Sava
knca, Anadoluya karlan tarihi eserler, savatan sonra yine buraya
getirildi. 1949da Dolmabahe Camiine, oradan da bugn stanbul Deniz
Mzesi olan Beiktataki yerine tand. Bu mzede, denizcilikle ilgili ok
deerli eserler bulunmaktadr.
LK DEPREMLER
M.S. 1. yy da oluan depremler, ilk bilinenlerdir. Daha nceki
depremler hakknda elde belge yoktur. nemli depremler unlardr: 668de
zmirde 20 bin, 1458de Erzincanda 30 bin, 1509da stanbulda 13 bin,
1688de zmirde yaklak olarak 20 bin, 1883te emede 15 bin, 1939da
Erzincanda 32 bin 372, 1943te Ilgazda 4 binden fazla kii lmtr.
Deprem kuanda bulunan lkemizde, son yllarda da zaman zaman ok lml
depremler olumaktadr.
LK KADIN DEKANIMIZ
1954 ylnda stanbul niversitesi Fen Fakltesi Dekan olan Prof. Dr.
Nzhet Gkdoan, Trkiyenin ilk kadn dekandr. 1910 ylnda stanbulda
doan, 1928 ylnda Erenky Kz Lisesini bitiren Prof. Gkdoan, ayn
yl
-
yaplan bir snav kazanarak matematik ve fzik renimi grmek iin
Fransaya gitti. 1934 ylnda yurda dnen Nzhet Gkdoan, kadna henz seme
ve seilme hakk verilmedii bir srada doentlie seildi. Daha sonra
profesr olan Nzhet Gkdoan, nce blm bakan, 1954 ylnda da Profesrler
Kurulunca dekan seildi. Nzhet Gkdoann ilk kadn dekanhkm yannda, ilk
kadn astronomi profesr, ilk kadn blm bakan ve yine ilk kadn
niversite senatosu yesi unvanl da bulunuyor.
LK DERG
1850 ylnda yar Trke, yar Franszca, iinde tp konusunda yazlar
bulunan aylk bir dergi kt. Vakayi-i Tbbiye (Tp Olaylar) adl bu ok
zel dergiyi saymazsak, Trkiye- de ilk derginin Mnif Paann 1861de
yaynlad Mecmua-i Fnn (Fenler Dergisi) olduu sylenebilir.
LK DEVALASYON
Trkiyede yaplan ilk devalasyon (para deerini drme) olay 7 Eyll
1946 ylndadr.
LK DL KURULTAYI
lk dil kurultay, 26 Eyll 1932de Dolmabahe Saraynda topland.
Atatrkn dilek ve isteiyle 12 Temmuz 1932de kurulan Trk Dil Kurumu,
ilk kurultaynda, Trkenin yaayp kklenmesi ve yabanc szcklerden
arndrlmas yolunda almalar yapmt. Trk Dil Kurumunun ilk kurucular
Samih Rifat, Ruen Eref naydn, Cell Sahir Erozan, Yakup Kadri
Karaosmanoludur. Bu arada, tarihimizde ilk dilbilgisi rnnn de
Kagarl Mahmutun 11. yzylda yazyazd Trk Dilinde Sz Diziminin Asl
adndaki kitab olduu sylenebilir.
lk Trke dilbilgisi kitab ise Keecizade Fuat Paa ile Ahmet Cevdet
Paann ortaklaa hazrladklar Kavaid-i Osmaniye (Osmanl Dilbilgisi
Kurallar) adnda ve 1884 ylnda yaymlanan bir yapttr.
LK DLK OKULU
Trkiyede ilk diilik okulu, 16 Eyll 1909da eitime balayan Darl-F
n n - O s m a n T p F a k l t e s i E c z a c v e D i i K a b i l e
v e HastabakcMektepleri adl okuldur. stanbul KadrgadakiMenemenli
Mustafa Paa Konandaeitim almalarn srdren okul, 1925 ylndaBeyazt
Camii yaknndaki eski JandarmaDairesine tand. 1934-35 ylnda faklte
statsnegeti. 1964 ylnda ise Tp Fakltesinden ayrlarak bamsz bir
faklte oldu.
LK DOLMU
Trkiyede dolmuuluk, ilk kez stanbulda1940-41 yllarnda balad.
II.
-
Dnya Sava srasnda dardan tat alnamaynca, stanbul ofrleri, dolmu
yoluyla yolcu tamaya baladlar. Belediye, bunlara kar sava at, ancak
etkili olamad. Halkn da benimsedii bu tr yolculuk, daha sonra
Anadoludaki kentlere de yayld.
LK DOUM KLN
1892 ylnda stanbul Demirkapda ald. Ad, Seririyyat- Vilde (ocuk
Klinii) olan burada, ebelik ve kadn hastalklar bilimleri, hem gelen
hastalar zerinde uygulanr, hem de rencilere retilirdi. zel bir
klinikti.
LK ECZACILIK OKULU
Trkiyede eczaclk renimine, 1839 ylnda baland. Okul, tp okuluna
bal idi. 3 yllk eitim sresi vard. Bu okulun o zamanki kurulu amac,
ordunun eczac eksiini gidermekti. Bitirme snavlar, padiahn nnde
yaplrd. lk askeri eczac, 1842 ylnda diploma ald. Yurdumuzda ilk
eczane de 1802 ylnda stanbul Taksim Caddesinde ald.
LK EDEBYAT TARH
Edebiyat rnlerini ve yazarlarn tarihsel geliim iinde inceleyen
bir bilim dal olan edebiyat tarihi konusundaki ilk yerli rnekler,
1888de Abdlhalim Memduhun, 1910da da Faik Reatn kitaplardr. kisinin
de ad Tarih-i Edebiyat-i Osmaniye olan bu kitaplar, birer ders
kitab niteliinde yazlmlard.
LK ELEKTRKL TREN
1955 ylnda stanbulda Sirkeci-Halkal arasnda almaya balad. 1969
ylnda ise stanbulun Anadolu yakasnda Haydarpaa- Gebze arasnda
ikinci elektrikli tren iletmeciliine geildi.
LK KADIN EMNYET MDR
1941 ylnda Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesine giren
Feriha Sanerk, 4 yl boyunca okulun tek kz rencisi olarak renim grr.
Bu kz renci, daha sonraki yllarda da erkeklerin arasnda mcadelesini
srdrerek Emniyet Genel Mdrlne girecekti. 1951 ylnda amacna ulaan
Feriha Sanerk, Trkiyenin ilk kadn emniyet mdr olarak polis
tekilatmza yllarca hizmet verdi.
LK ELEKTRONK HESAP MAKNES
1960l y llara kadar yurdumuzda elektronik hesap makinesi
kullanlmyordu. Ayn yl, Karayollar Genel Mdrlne yurt dndan getirilen
elektronik hesap makinesi, bu arac ilk kullanan kurulu oldu.
niversitelerimizde ilk elektronik hesap makinesi ise 1964 ylnda,
stanbul
-
Teknik niversitesinde kuruldu.
LK EL
elebi Mehmet, Gelibolu ve Eriboz savalar sonunda, yani 1417de
yaplan bir anlamann eini, bir eli ile Venedike gnderdi. Ancak, bu
elinin ad bilinmemektedir. Trk tarihinde ilk elinin de, Uygurlar
zamannda grev ald sanlmaktadr. lk srekli eliliin ise III. Selim
zamannda kurdurulduu bilinir. lk srekli elimiz de, 1792 ylnda
Londraya atanan Yusuf Agh Efendi ile Berline gnderilen Aziz Efendi
izledi. II. Mahmut zamannda aksayan srekli eli gnderme ii, daha
sonra dzene sokuldu. 1834 ylndan sonra da, fevkalade bykeli,
bykeli, orta eli adlaryla Berlin, Londra, Petersburg, Tahran ve
Viyanada yeni elilikler kuruldu.
LK ENGELL KOU
1928de gerekletirildi. 110 metre zerinden yaplan engelli kounun
ilk Trkiye rekortmeni, Galatasaray Kulbnden ekip Engineridir.
Derecesi, 20.1 metre idi. Yurdumuzda 400 metre engelli kounun
balangc ise, 1932 ylna rastlar. Bu dalda ilk rekortmenimiz de,
Fenerbahe Kulbnden Ziya Atlettir.
LK EVCL HAYVAN VERGS
Trkiyede ilk kez evcil havyan vergisi adyla vergi koyan, Padiah
II. Abdlhamitti. Hayvanat- Ehliyye Rsumu adyla konulan bu vergi,
1903 ylnda uygulanmaya baland. Ancak, birok yerde ayaklanmalara yol
atndan, bu acayip vergi tr, 1907 ylnda kaldrld.
LK FES KULLANILII
Tarihimizde ilk fes kullanl, Osmanllar dneminde II. Mahmut
zamanndadr. O yllarda, Koca Hsrev Paa, Akdenize bir sefer yapm, bu
lkelerde grd fesi, ok beenerek, dnte de erlerine getirmiti. II.
Mahmut, bu fesi grnce ok beendi. 1832de bir genelge yaynlayarak,
orduda fes taklmasn zorunlu kld. Hatta, ilk etapta Tunusa 50 bin
fes smarlad. Yzyllardr sark ve kavuk takan Osmanllar, bu yenilii ok
tuttular. Balayan fes salgn, sonunda bir de Fes Nazrl (Bakanl)
kurulmasyla sonuland. lk Fes Nazrmz da Mustafa Efendidir. Kyafet
Kanunu ile fes, 1925 ylnda yasakland.
TRKYEDE LK FESTVAL
1931de Beylerbeyi Saraynda dzenlenen Balkan Oyunlar Festivali,
lkemizdeki ilk festival oldu. lk tiyatro festivali ise Devlet
Tiyatrolar tarafndan 1959 ylnn Mays aynda Antalya Aspendosta
dzenlendi.
LK FIKRA YAZARLII
-
Gazetelerde, adna fkra denilen, gndelik konularla ilgili ke
yazlar, Trk edebiyatnda ilk kez Tanzimattan sonra balad. inasi ve
Namk Kemalin bu trdeki ksa yazlar, ilk fkraclk rnekleri saylr.
LK FOLKLOR ALIMALARI
1890 ylnda balad. Daha nceleri baz yazarlarn, farkna varmadan
Trk folklorunun derlenmesine yararl almalar bulunuyordu. Ancak, Trk
halk edebiyatn bir bilim konusu olarak ele alan ve ilk belgeleri
toplayan, Macar bilgini Ignazs Kunos olmutur (Trk Halk Edebiyat
1915). En eski folklor almalar olarak ise Kagarl Mahmutun Divan-
Lgatit-Trkn ve Evliya elebinin Seyahatnamesini sayabiliriz.
Ziya Gkalp, 1920li yllarda folkloru ulusal adan ele alarak, kltr
aratrmalarnda, kendi deyimi ile Halkiyat, yani folklorun nemli bir
bilim dal olduu yolundaki grlerini aklad. Bu srada, Ankarada halk
kltrnn incelenip derlenecei amal bir dernek kuruldu. 1927de kurulan
bu dernein ad, Trk Halk Bilgisi Dernei idi. Bu dernek, lkemizde
kurulan ilk folklor derneidir.
LK FOTORAFILIK DERS
Trkiyede ilk fotoraflk dersi, 1937de Gazi Ortaretmen Okulu ve
Eitim Enstitsnde alan resim blmlerinde verildi. Fotoraflk dersi,
daha sonralar 1945te Ankara Polis Enstitsnde de ders programlarna
alnd. 1947 ylnda da, bugn Marmara niversitesi Gzel Sanatlar
Fakltesi olarak bilinen, eski adyla Tatbiki Gzel Sanatlar
Akademisinde, Grafk Sanatlar Blmnde fotoraflk dersi konuldu.
Yurdumuzda ilk fotoraf dergisi, 1945te Ankarada karld. Safter Srel
ve inasi Barutunun kardklar bu dergi, Profesyonel ve Amatr Foto
Dergisi adyla yaynland. lk fotoraflk kitab da, Franszcadan dilimize
evrilmitir.
Fotoraflk konusundaki ilk yerli kitap, Risale-i Fotorafyadr (Kk
Fotoraflk Kitab). Kitabn yazar ise Yzba Hsn Efendidir. Yurdumuzda
ilk kez bir fotoraf sergisi, 1942de Gazi retmen Okulunda almtr. Bu
konudaki ilk yarma ise, Ankara Halkevi yetkilileri tarafndan 1933
ylnda dzenlenmiti. Trkiyede, foto ofset tekniini ada anlamda ilk
uygulayan basm evi Apa Ofsettir. Bu basmevi, 1942 ylnda stanbulda
resim, dekorasyon ve kliecilik alanlarnda alm olan Mazhar Apa
tarafndan kurulmutu. Yurdumuzda ilk fotorafhane ise M. Naya adl bir
Franszn 1845te stanbulda at fotorafhanedir.
TRKYEDE LK FUTBOL
ngilizlerin getirdii bu oyun, Trkiyede ilk kez zmirin
Bornovasnda oynand. 1890 ylnda yaplan ilk futbol karlamasnn
oyuncularnn hepsi de, Bornovada alm-satm ileriyle uraan
ngilizlerdi. Trkiyede ilk futbol
-
liginin kurulmas, 1904 ylna rastlar. stanbulda dzenlenen bu
ligin kurucusu da James Lafontendir. lk lige katlan takmlar Elpis,
mojen, Kadky ve Modadr. 10 yl sreyle en ok kazanan takma verilmek
zere ngiltereden getirilen bir ilt, karlamalarn zellii idi. lk
futbol ligini kazanan takm da mojendir.
Yurdumuzda ilk futbol kulbn.de, 1902 ylnda yine James Lafonten
kurdu. Kadky Kulb adyla almalarna balayan bu kulbn ardndan, yine
ngilizler Moda, Rumlar da Elpis kulplerini atlar. Trkiyenin yabanc
uyruklu ilk nl futbolcular Lafonten, Komber eksin, Ceymis Vital,
aznlklardan da Tahtaperde Aleko ve Semiramis Efendi idi.
Yurdumuzda ilk milli futbol karlamas, stanbulda 26 Ekim 1923 gn
gerekleti. Taksim Alannda Romanya ile yaptmz bu ma, 2-2 berabere
bitmiti. lk futbol federasyonunun kuruluu da yine bu ylda olmutu.
Trkiye dman Cemiyetleri ittifak adyla kurulan bu federasyonun
bakanlna da Fuat Hsn Kayacan seilmiti.
Trkiyede ilk futbol takm ise Galatasaraydr. 1905 ylnda
Galatasaray Lisesi beinci snf rencilerinden kurulan bu futbol takmn
kuran ise, Ali. Sami Yendir. Bu takm iki yl sonra Kadkyl genlerin
kurduu Fenerbahe, Vefa Lisesi rencilerinin Vefa Kulb izledi.
FUTBOLDA ULUSLARARASI LK HAKEM
16 Ekim 1924te Moskovada, 15 Mays 1925te Ankarada vaplan
Trkiye-Rusya futbol karlamalarn yneten Altnordulu Hamdi Emin aptr.
Hakemlik konusunda ngilterede eitim grm olan Hamdi Emin ap,
yurdumuzda da futbol dalnda hakemlii gerek biimde kurmutur. 1928de
Futbol Federasyonu Bakan olan ap, 1932 ylnda da Trkiyede ilk zel
hakem yetitirme kursunu at. 1936 Berlin Olimpiyatlar dnnde
ngiltereden Buts adl bir hakemlik uzmann getirip, Trkiyede ilk
resmi hakem kursunu atran da yine odur. Yurdumuzda FIFA kurallarna
uygun olarak uluslararas futbol karlamalarn yneten ve FIFA kokart
takan ilk Trk futbol hakemi de Sulhi Garandr.
ILK FUAR
Trkler, ok eski alardan beri alverilerini belirli gnlerde alan
panayr denilen pazarlardan yaparlard. Gnmzdeki anlamyla panayrlar,
fuar olmaktan ok uzaktlar. Panayrlarn ulusal saylabilecek
nitelikteki ilki, 1927 ylnda zmirde kuruldu. zmir Valisi Kzm
Dirikin abasyla kurulan bu panayr, 1933te Kltrparkn yanna alnd.
Daha sonra buras dzenlendi ve 1947 ylnda da zmir Enternasyonal Fuar
adm alarak uluslararas fuar niteliini kazand.. Her yl 20 Austos-20
Eyll gnleri arasnda alan bu fuar, ilk fuarmz olmutur.
LK TRK GAZETECS
-
apanzade Agh Efendidir. lk zel gazete olan Tercman- Ahvali de o
yaynlad. 21 Ekim 1860 gn kan bu gazetenin en nemli yazar da inasi
idi. ki yl sonra inasi, gazeteden ayrld, ancak Agh Efendi, tam 6 yl
srekli olarak gazetesini karmay baard. Trkiyede, gazetecilik eitim
ve renimi ise yenidir. Bu konuda ilk abay gsteren Sedat Simavi,
stanbul Gazeteciler Dernei Tercman- Ahvalin en nemli yazar, inasi
idi. Bakan olduu srada, niversiteye bal bir gazetecilik enstits
kurulmas iin niversite Senatosuna bavurdu. 1946 ylnda senato,
almalarn srdrrken, Fehmi Yahya Tuna, Milli Eitim Bakanlnn izniyle
1948de ilk gazetecilik okulnu at. Bu okul, lise dzeyindeydi. 1950
ylnda ise stanbul niversitesi Senatosu, niversiteye bal bir
gazetecilik enstits almasn kararlatrd. Bylelikle, ilk resmi
Gazetecilik Okulu, 1950 Ekim aynda renime balad.
LK GAZETE
Yurdumuzda ilk kez bir gazete, 1824 ylnda yaynland. Zimirini,
yani zmirli adyla kan bu gazetenin yneticisi, arl Trikon du. Gnlk
olarak yaynlanan gazete, bir sre sonra iki sahip deitirdi. Daha
sonra L Sipaktatr (Dou Gzcs ya da Seyircisi) adn alan gazete,
sonunda Aleksandr Blac adl bir Fransza devredildi. Fransz
Konsolosluunun eitli basklar sonucu 1827de kapanan gazete, bu kez
yine Aleksandr Blac tarafndan 1828 yl banda Kuriye de Zimirin (zmir
Postas) adyla haftalk olarak yaynn srdrd.
LK GECEKONDU
Belediyelerden izinsiz veya birka gecede kurulup atlveren
evcikler olan gecekondular, Trkiyede ilk kez 1945 ylnda grld. II.
Dnya Savandan sonra ba gsteren isizlik, zmir, Ankara ve stanbul
gibi byk illere i g akn balatt. Buralarda ev bulup oturma gl,
gecekondunun domasna yol at.
LK GAZOZ
Gazoz ve madensuyu, ilk kez 1890 yllarnda yurdumuza, dardan
getirtilip tantld. Gazoza halkn byk ilgi gsterdiini fark eden
Nideli akgz bir Rum iadam olan Aleksandr Msrlolu, Fransaya giderek
gazoz yapma haklarn satn ald. lk gazoz yapmevi de Karakyde,
Aleksandr Msrlolu ve 3 ortak tarafndan sata sunuldu.
LK GZL DRENME RGT
1919 ylnda kurulan Karakol Cemiyeti, yurdumuzda ilk gizli
direnme rgt olarak kabul edilir. rgtn Bakam Kara Vasf Bey, yeler
ise Kemalettin Sami Paa, Adnan Advar, Hsamettin Ertrk, Ahmet kr
Bey, hsan Bey idi. Bakan Vasf Bey, Sivas Kongresine katld.
Topluluun
-
tutumunu, Mustafa Kemal ho karlamad. Bir sre sonra kapatlan rgtn
btn yeleri, yeni kurulan Mdafaa-i Milliye rgtne getiler.
LK GREVLER
ubat 1872de telgraf, Nisan 1872de merli-Yarmburgaz demiryolu ile
zmir demiryolu, Ocak 1873 ve Haziran 1875te tersane, Ekim 1875te de
iskele iilerinin balattklar grevler, Trkiyede grlen ilk rneklerdir.
i brakma biiminde ortaya kan bu grevlerin, siyasal hibir nitelii
yoktu.
GRETE LK DNYA AMPYONU
Gre dalnda ilk dnya ampiyonu olan greimiz, Kara Ahmettir. 1897
ylnda Avrupaya giden Kara Ahmet, yapt btn karlamalar kazand.
Fransada 1899da dnya ampiyonas dzenlenmiti. Kara Ahmetin grekoromen
dalnda katld karlamalar, onu, dnyann en nemli greilerini tula
yenerek dnya gre ampiyonluunu elde etmesiyle son buldu. Ancak, Kara
Ahmetin sonu iyi gelmedi. Eypte bir kahvede, aniden kalbinden
rahatszlanan ampiyon, ldnde 32 yandayd.
LK GRAVR SANATISI
Kazma ve oyma sanat olan gravr, lkemizde ilk kez grafk sanats
Aliye Berger tarafndan yapld. 1906 ylnda stanbulda doan Berger,
sanatn ngilterede gelitirdi ve yurda dnnde rnlerini sergiledi. Daha
sonra yabanc lkelerde de eitli sergiler aan sanat, tarihi, diplomat
ve hattat olan akir Paann kzdr.
LK GRE FEDERASYONU
1923 ylnda kuruldu. lk bakan da Ahmet Fetgeri Aeni oldu. Minder
greinde greilerimiz ilk kez 1924 ylnda Paris Olimpiyat Oyunlarna
katldlar. Ancak, yurt dnda ilk baarl dereceyi, 1928 ylnda Amsterdam
Oyunlarnda 79 kiloda Tayyar Yalazn drdnclyle aldk.
LK GVENOYU
14 ubat 1909 tarihinde, Kmil Paa Kabinesinin drlmesi srasnda
kullanld. Kmil Paann yerine sadrazamla Hseyin Hilmi Paa getirildi.
Trk siyasal tarihinde ilk kez uygulanan gven oylamasnn sonulan, ok
nemli olaylarn domasna yol at. Kmil Paann drlmesi. Mecliste ok az
yesi bulunan muhalif Ahrar Frkasyla ttihat ve Terakki Frkasna kar
olanlar iin byk yenilgi olmutu.
LK GZELLK YARIMASI
Trkiyede ilk gzellik yarmas, 1929 ylnda Cumhuriyet gazetesi
tarafndan dzenlendi ve Feriha Tevfk (Da), ilk gzellik kraliemiz
oldu.
-
Cumhuriyetin ilanndan 6 yl sonra, Trk kadnnn henz araf yeni att
bir srada yaplan bu yarma, byk anlam tayordu. 2 Eyll 1929 gn
Cumhuriyet gazetesi binasnda yaplan seimde, Feriha Tevfk, Trkiye
Gzeli olurken, Semine Hanm ikinci, Matmazel Araksi de nc gzel ilan
edildi.
Bu yarmada yaanan ilgin olaylar yleydi: Kralie seilen Feriha
Tevfk, henz 13 yandayd ama, iri yapl olduu iin, yandan byk
gsteriyordu. Jri, ilk nce Trkiye Gzeli olarak iki numaral yarmac
Hicran Hanm seti, ancak onun evli olduu anlalnca, yarma d brakld.
1933 ylnda yaplan Dnya Gzellik Yarmasnda ise, ilk dnya gzelimizi
kardk. Trkiye Gzeli olarak Belikann Spa kentinde yaplan Uluslararas
Gzellik Yarmasna katlan Keriman Halis, Dnya Gzeli seildi. talyann
Napoli kentinde 1952 ylnda gerekletirilen Avrupa Gzellik Yarmasnda
da ilk kez bir Trk kz, Gnseli Baar, o yln Avrupa Gzeli oldu.
LK GZEL SANATLAR AKADEMS
1882 ylnda, bugnk Mimar Sinan niversitesinin balangc olan
Sanayi-i Nefse Mektebi adyla ve Osman Hamdi Beyin abalaryla
kuruldu. Okulun ilk mdr de, yine 2 Kasm 1882 gn greve atanan Osman
Hamdi Beydir. Bu okul, 30 Nisan 1969 gn yrrle giren yasayla,
bilimsel bamszl olan Milli Eitim Bakanlna bal yksek dereceli retim,
aratrma ve inceleme kurumu olarak tanmland. Devlet Gzel Sanatlar
Akademisi adn ald. Bugn, 1980 sonras karlan Yksek retim Kurumu
Yasas ile Mimar Sinan niversitesi adn alan okulda, mimarlk,
uygulamal sanatlar, (i mimarlk, seramik, grafk sanatlar, tekstil
gibi) resim ve heykelcilik konulannda renim yaplmaktadr.
LK HALFE
Trk tarihinde ilk halife, Yavuz Sultan Selim dir. Osmanllar, Msr
aldktan sonra, Kutsal Emanetlerle birlikte, halifelik de Osmanllara
geti. Mtevekkilullahn yerine Yavuz Sultan Selim, 1517de halife
oldu. 1924 ylna kadar btn Osmanl padiahlar halife unvann da
tayarak, hilafeti ellerinde tuttular. Kurtulu Sava sona erince
TBMM, 1 Kasm 1922de saltanatla hilafetin birbirinden ayrlmasn
kararlatrd. 18 Kasm 1922de Abdlmecit, halife ilan edildi. 3 Mart
1924te karlan Hilafetin lgasna ve Hanedan- Osmaninin Trkiye
Cumhuriyeti Memaliki Haricine karlmasna Dair Yasa ile hilafet ve
halifelik tarihe kart. Son halife Abdlmecit, Osmanl Hanedanna
mensup 29. halife idi.
LK HALK ETM
Trk tarihinde halk eitimi kavram, ilk kez 1839da Tanzimat
dneminde ortaya atld. Ancak, bu yndeki almalar yeterli olmad.
Cumhuriyetin ilanndan sonra balatlan okuma-yazma seferberlii ile
yetikinlerin okul
-
d eitimleri konusunda dzenli ve yararl almalar gerekletirildi.
29 Austos 1960 gn ise, ilk kez Halk Eitimi Genel Mdrl kuruldu.
TRK TARHNDE LK HALTER SPORU
Trklerde ok eskiden beri arlk kaldrma denemeleri yaplr, Osmanl
Ordusunda grz, ar kalkan gibi sava aralaryla almak, gnlk dersler
arasndayd. Ancak, gnmzdeki anlamyla gerek halter sporu, Trkiye ye
ilk kez Galatasaray Lisesi Beden Eitimi retmeni Faik stnidmann
kiisel abalaryla girdi.
LK HARF DEVRM UYGULAMASI
1 Kasm 1928de TBMM, Yeni Trk Harferi Yasasn onaylad. Bu yasa
ile, Trkiyede ilk Harf Devrimi uygulamas balatld. Atatrk, Harf
Devrimini stanbul Sarayburnunda 9 Austos 1928 gn yapt bir konuma
ile kamuoyuna duyurdu. Bu konuma, o gnlerde halkn byk ilgisiyle
karlanmt. karlan bu yasadan sonra da, Latin harferiyle ilk Trk
alfabesi yaynland. Atatrk, bu alfabe ile ilk dersi vererek,
Baretmen unvann ald.
LK HARP OKULU
II. Mahmut, 1 Temmuz 1835 gn at. Trk Ordusuna subay yetitirmek
amacyla Hassa Ordusu Miri (Mareali) Ahmet Fevzi Paann Selimiyedeki
Hassa Ordusunda bulunan erlerin gen ve yeteneklilerinden kurduu
sbyan blkleri, Harp Okulunun temeli olmutu. 1834 ylnda stanbuldaki
Maka Klas onarlarak, sibyan blkleri buraya tandlar. Bundan bir yl
sonra da Padiah II. Mahmut, resmi al yapt. Okulun ad, Mekteb-i
Hassa ya da Ekol Militer yani Harp Okulu idi. rencilere ise
Harbiyeli denilmeye baland.
LK HAKEM
Trkiyede ilk hakemlik, atletizm dalnda balad. Spor hakemliinin
kurucusu da, ilk Atletizm Federasyonu Bakan olan Burhan
Felektir.
TARHMZDE LK HARTA
lk Trk haritas, Kagarl Mahmutun 1072 ylnda yazd Divan-
Lgatit-Trkn metnindedir, Kagarl Mahmutun yapt bu harita, Trk
boylarnn oturduu yerlerle evresindeki yabanc yer ve topluluklar
gsterir. Haritann ortasnda, Karahanllarn ilk bakenti olan Balasagun
vardr.
TRK TARHNDE LK HAVACILIK
Trkiyede havaclk konusunda ilk gerek adm, 1911 ylnda atld.
Harbiye Nazn Mahmut evket Paa da havacln gelimesi yolunda ilk
giriimde
-
bulunan kiidir. Balon ve uak alm, bunlarn barnabilecei alanlarn
yapm, Hava Kurumunun kurulmas gibi ilk havaclk rgtlerini, o
oluturmutur. Tarihimizde ilk hava okulu da, 3 Temmuz 1912de stanbul
Safrakyde, Yeilky Hava Mektebi adyla retime balad. Okulun ilk mdr,
stihkm Binba Veli Beydir.
LK HAVA YOLLARI RGT
20 Mays 1933 Yasas ile Milli Savunma Bakanlna bal olarak
Havayollar Devlet letme daresi adyla kuruldu. Ankara-Eskiehir
arasnda uak seferleri dzenlendi. Kurulu, 1938 ylnda karlan bir yasa
ile Ulatrma Bakanlna baland ve ad da Devlet Hava Yollar olarak
deitirildi. Gnmzde bu kurulu, Trk Hava Yollar Anonim Ortakl (THY)
adyla yurt ii ve d seferler dzenlemektedir.
LK HAVA KURBANLARI
Tayyareci Fethi Beyle, yardmcs Sadk Bey, tarihimize ilk hava
kurbanlar olarak gemilerdir. Denizcilik Okulunu bitiren Fethi Bey,
havaclk konusunda almalar yapmak iin 1911de ngilteredeki Bristol
Uak Fabrikasna gitti. Daha sonra Trkiyeye dnen Fethi Bey, kendi
kulland zel ua ile, stanbuldan Kahireye gitmek istedi. Yannda da
Sadk Bey bulunuyordu. Kahireye ulamalarna pek az kala, Taberiye
ilesinin iliriye buca dolaylarnda, bilinmeyen bir nedenle derek
paralandlar.
LK KADIN HAVACI
Atatrkn manevi kz Sabiha Gkendir. Atatrk, Bursaya yapt bir gezi
srasnda, henz 12 yanda olan Sabiha adl kk bir kzla tant. Onu manevi
evlat edinerek Ankaraya gtrd. Gken, ankaya lkokulu ve stanbul skdar
Kz Kolejinde renimini tamamladktan sonra, 1935te Trkkuu Sivil
Havaclk Okuluna girdi. Sovyet Rusyaya giderek, yksek planrclk
eitimi grd. 1936 ylnda Eskiehirdeki Hava Okulunda yapt zel renimden
sonra, askeri pilot oldu. Ege ve Trakyada yaplan manevralara katld.
Dersim Ayaklanmasnn bastrlmasnda yararllklar gsterdi. Balkan
lkelerinin konuu olarak 1938de uayla bir Balkan turu yapt.
Trkkuunda baretmen oldu. lkemizin ilk askeri kadn pilotu olan
Sabiha Gken, Atatrkn kendisine Gken soyadn veriini yle anlatyor:
Atatrk, bana 1934 ylnda Gken soyadn vermiti. Trk kadnnn her alanda
baarl olabileceine inanan o byk adam, beni de rnek olarak
yetitirmek istiyordu. Herkes, Gken soyadn pilot olduktan sonra aldm
sanr. Oysa, o zaman havac olmak, aklmda bile yoktu. Havacla ise,
1935 ylnda baladm. Bu da, Atatrkn ne kadar ileri grl olduunu
gsterir.
LK HAVAGAZI RKET
1891 ylnda iletmeye ald. Charles Georgide adl bir Fransz
mhendisi,
-
havagaz iletmesini kurduktan sonra 50 yl da iletme hakkn
hkmetten ald. Georgide, bu hakk Kadky Gaz irketi ile birlikte
kulland. Yedikule Gazhanesi de 1926 ylnda yine bu irket tarafndan
satn alnd.
LK HEYKEL
Trk tarihinde ilk heykel, 1914te balanp 1918de bitirilen Osman
Gazinin bstdr. Bu heykel, Hafk-Zara (Sivas) yolu zerinde,, 10
metrelik bir stun zerine dikilmiti. Heykelin al, Sivas Valisinin,
mfty de trene katlmaya zorlamasyla mmkn olmutu. Banaz evreler, bu
trene katlanlara, ta dikenler adn vermilerdi. Bir baka Sivas valisi
de, 1937de bu heykeli yktrd.
LK TRK HEYKELTIRAI
ada Trk heykeltralnn ilk sanats hsan Aksoydur. Sanayii Nefse
Mektebini bitiren Aksoy devlet yarmasn kazanarak 1890da Fransaya
gitti. Sanatn Deloi, Thomas ve Soldinin atlyelerinde gelitirdi.
Pariste bir sergi at. 1895te Trkiyeye geldi. Osman Hamdi Bey,
Kerime Salahur, Nimet Hanm bstleri, kiiliini gsteren nl yaptlardr.
stanbul Kadkyde, Sreyya Sinemasnn giriindeki alak kabartmalar onun
rndr.
LK HEMRELK
lkemizde ilk hemirelik, Kzlayn 1911 ylnda at kurslarla balad. Bu
kurslarda yetienler, Balkan ve Birinci Dnya savalarnda grev aldlar.
ada anlamda ilk hemirelerimiz ise, yine Kzlayn stanbuldaki
Hemirelik Okulunu bitirenlerdir.
DNYADA LK KEZ TRK DOKTORU TARAFINDAN BULUNAN HASTALIK
Trk doktoru Hulusi Behet (st. 1889-1948), 25 yllk almas sonucu,
dnyada ilki kez bir deri hastal olan ve 1947 Cenevre Tp Kongresinde
kendi adn alan Behet Hastaln buldu. Hastalk, o tarihten itibaren tm
dnyada bu adla anlmaya baland.
TRKYEDE LK HUKUK RENM
1874 ylnda Galatasaray Sultanisinde ayr bir blm olarak alan
Hukuk Mektebi ile balar. Bu okul, bugnk Hukuk Fakltesinin
ekirdeidir. Hukuk Mektebinin ilk mdr de, Emin Beydi. Okulun retim
yeleri ise unlard: Cevdet Paa (Medeni Usul Hukuku), Mnif Paa (Hukuk
Balangc), Hasan Fehmi Efendi (Ticaret Hukuku), Kostaki Efendi (Ceza
Usul Hukuku), Sait Bey (Roma Hukuku), smail Bey (Ceza Hukuku),
Recai Efendi (Franszca). Bu okul, 1900 ylnda o zaman niversite
anlamna gelen Darlfnunun hukuk dal niteliini kazand ve ilk kez
faklte oldu.
-
LK HKYE YAZARLII
Trkiyede ilk hikye yazarl, Ahmet Mithat, Emin Nihat ve Sami
Paazade ile balar. lk hikye rnekleri Ahmet Mithatn, 1870 te Kssadan
Hisse, 1871de Msameratname (Gece Toplatlan), Sami Paazadenin 1892de
Kk eyler adl rnleridir.
TRKYEDE LK ISLAHEV
Sulu ocuklar eitip topluma yararl kiiler olmalarn salamak
amacyla lkemizde ilk slah evi, 1937de Edirnede ald. 1938de
Kzlcahamama, 1940ta da Ankaraya tanan Islah evi, bu ynde atlan ilk
adm oldu.
LK KTSAT KONGRES
17 ubat 1923te zmirde topland. Bu ilk ktisat Kongresi, siyasal
bamszlna kavuan Trkiyenin ekonomik bamszln da gerekletirmek amacyla
dzenlenmiti. 4 Mart 1923 gnne kadar almalarn srdren kongreye,
esnaf, zanaatkar, ii, tccar, ifti, sanayici, banka ve yksek
okullarn temsilcileri katlmt. 16 gnlk a l m a l a r s o n u n d a b
i r e k o n o m i k a n t d z e n l e n e r e k
kamuoyunasunulmutu.
LK FTHAR MADALYASI
Tarihimizde bu tr bir madalyay, II. Abdlhamit verdi. 1886 ve
1887 yllarnda karlan bu madalyalar, padiaha bal olanlara, salgn
hastalklarda, yangnlarda yardm grlenlere, tarm ve sanat alanlarnda
baar gsterenlere, devlete byk emei geenlere verilirdi. Altn ve gm
olarak iki eitti. Madalya, sahibi ldnde hkmete geri verilirdi.
LK KTSAT FAKLTES
Trkiyede ilk iktisat fakltesi, 14 Aralk renimine balayan okul,
1939-40 retim yl sonunda 29 mezun verdi. Bugnk stanbul niversitesi
ktisat Fakltesinin ekirdei olan bu okulun simgesi ise, karnca idi.
Bu simgenin seilmesine neden, karncann alkanl, ll almay
belirtmesidir.
LK LA LABORATUVARI
1895 ylnda Ethem ve Sreyya beyler kurdu. nce stanbul Aksarayda,
Ethem Pertev Eczanesinin arkasnda alan laboratuvar, daha sonra
emberlitaa tand.
TRKYEDE LK LA
lkemizde ilk hazr il olan Pertev urubu, 1895 ylnda Ethem ve
Sreyya, beylerin kurduu laboratuvarda retildi.
-
LK TFAYE RGT
1714 ylnda Tulumbaclar Oca adyla kuruldu. Ocan bana, Gerek Davut
Etendi getirildi. Tulumbaclar Oca, 1825 ylna kadar 111 yl grev yapt
ve Yenieri Oca ile birlikte kaldrld.
LK MLLETVEKL
Triyede ilk kez milletvekili olan ii, Numan Ustadr. Tophane
Askeri Sanayi Okulunu bitiren Numan Usta, Tophane ve Zeytinburnu
fabrikalarnda alarak usta oldu. ttihat ve Terakki Cemiyeti, onu son
Osmanl Meclisine stanbul Milletvekili setirdi. 1919-1921 yllarn
ngilizlerin srgn olarak Maltada geirdi. Dndkten sonra TBMMnin ilk
dneminde Trkiyede ilk ii milletvekili olarak yer ald.
LK STKLAL MADALYASI
TBMMnin 1920de kard bir yasa ve Bakanlar Kurulu kararyla 1923
ylnda verildi. lk stiklal Madalyalar, TBMM yeleri ve savata
yararllk gsterenler iin yapld. O gnlerdeki deeri, 3 lirayd. Kurtulu
Savann iinde olanlarn eridi krmz , sava gerisindekilerin beyaz,
milletvekillerinden savata grev alanlarn yars krmz, yars yeil, grev
almayanlarda ise yalnz yeildi.
LK PEK FABRKASI
1838de Bursada retime balad. Ksa sre 90*sonra yine Bursada
yaklak olarak 50 ipek fabrikas ald. 1851 ylnda Londra Sanayi
Sergisinde Trk koza ve ipekleri gsterilerek, ilk kez bu alanda
uluslararas bir sergiye katlm olduk. Bunu bilimsel bir yola koymak
iin de 1894 ylnda Bursa Darlhariri (pek evi) ald.
LK LKYARDIM HASTANES
1879 ylnda stanbul, Taksim Sraselviler Caddesinde Fransz din
adamlar tarafndan kuruldu. 1919 ylna kadar dispanser olarak
kullanlan hastaneyi, Operatr Nazm Hamdi, lkyardm Hastanesi haline
getirdi. Hastane, bir sre sonra apaya, oradan da iliye tand. Ancak,
yine bugnk Sraselviler Caddesindeki yerine dnd.
LK KADASTRO ALIMALARI
1912de yrrle giren bir yasa ile balad. Kadastro ileri, Tapu ve
Kadastro Genel Mdrlnce yaplr. Arazi ve mlklerin yerini, snrlarn ve
deerlerini belirli bir yntemle dzenlemek olan kadastro almalarnn,
lkemizde ge balamasnn nedeni, Osmanl Devletinin ok dank bir yerleme
yolu semesindendir. lk kadastro yasasnn
-
uygulanmasn, savalar engelledi. 1925te karlan bir yasayla,
kadastro rgtnn kurulmas ngrld. 1934te karlan ilgili yasa, gnmzde
kadastro ilemleri konusunda tek dayanak oldu. Tarihimizdeki ilk
kadastro almas ise, Defter-i Hakan Nazr Mahmut Esat Efendi
zamannda, 5 ubat 1912 gn yrrle giren Emvl-i Gayrimenkulenin Tahdit
ve Tahriri Hakkndaki Kanun- Muvakkatadr.
lkemizdeki ilk Kadastro Yksek Meslek Okulu da, 1911 ylnda Tapu
ve Kadastro Mekteb-i lisi adyla ve bu konuda eleman yetitirmek
amacyla stanbulda ald.
KADINLARA LK SEME VE SELME HAKKI
Trkiyede kadnlara ilk kez seme ve seilme hakk, 5 Aralk 1934
tarihli Tekilat- Esasiye Kanununun 10 ve 11. Maddelerinin
Deitirilmesi Hakkndaki Kanun ile verildi.
LK KADIN MLLETVEKL
Nakiye Elgndr. 1919da, stanbulun igalini protesto etmek amacyla
Sultanahmet Alannda yaplan toplantda, Halide Edipin yan sra, yapt
ateli konumalarla dikkati eken Elgn, stanbul Kz retmen Okulunu
bitirdi. Ayn okulda mdr yardmcl yapt. Vakf okullarnn bir dzene
konulmasn salamaya alt. Cumhuriyetten sonra eitim almalarna devam
eden Nakiye Elgn, eitli kurumlarda yelik ve bakanlk yapt. dnem
Erzurum Milletvekili seildi. Nakiye Elgnden baka, 1935 ylnda TBMMye
17 kadn milletvekili girmiti. Tarihimize ilk kadn milletvekilleri
olarak geen bu parlamenterlerimizin adlar ve temsil ettikleri
ileler unlard: Mebrure Gnen,(Afyon), Hat rpan (Ankara), kran rsbatu
(Antalya), Sabiha Gkl (Balkesir), ekibe nsel (Bursa), Hatice zgener
(ankr), Huriye niz (Diyarbakr), Fatma Memik (Edirne), Fakihe ymen
(stanbul), Benal N. Anman (zmir), Ferruh Gpgp (Kayseri), Bahire
Morova (Konya), Mihri Pekta (Malatya), Meliha Ula (Samsun), Esma
Nayman (Seyhan), Sabiha Grkey (Sivas), Semiha Hzal (Trabzon).
LK KIT PARA (Banknot)
1840ta karld. Sultan Abdlmecit devrinde karlan bu kt paralara,
kaime-i mutebere-i nakdiye denirdi. Yzde 8 faiz veren bu ilk
paralar, 500 kuruluktu ve elle yazlp yaplmt. Hepsi 160 bin lira
deerindeydi. Yine 1840ta ikinci kez kt para karld. Bunlar da 50,
100 ve 250 kuru deerindeydi. Bylece piyasaya karlan bu paralarn
toplam deeri, 400 bin liray buldu. Ancak, elle yazl olduklarndan
kolayca taklit ediliyorlard. lk kez 1842de para bastrlmaya baland
ve elle yazlanlar toplatld. Ancak halk, madeni paraya alk
olduundan, kt paraya ilgi gstermiyordu. lk yllarda kt paralarn
deeri, gerek deerinin ok altna dt. Devletin faizleri zamannda
demesi ve baz devlet kurulularnn madeni parayla kt paray ayn deerde
kabul etmesi, yava yava kt parann deerini
-
yerine oturttu. Kurtulu Savandan sonra Trkiye Cumhuriyetine
Osmanl mparatorluundan karl olmayan 158 milyon 750 bin liralk kt
para devredilmiti.
Gnmzde, Trkiyede kt para karma yetkisi, yasa ile Trkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasna verilmitir.
LK KAIT FABRKASI
zmirde, Halkpnar semtinde 1846 ylnda kuruldu. Bu fabrika, buhar
makinesiyle iliyor, hammadde olarak kulland paavra kt hamuru,
fabrikada hazrlanyordu. Kapitlasyonlardan yararlanan Avrupa ktlar,
daha ucuza kd Osmanl Devleti ne sokarak ilk kt fabrikamzn 1887
ylnda kapatlmasn becerdiler. Bu fabrikadan nce ise, baz yrelerde
kurulan kthaneler, Trk matbaaclnn gereksinimini karlamaya
alyordu.
Cumhuriyetin ilanndan sonra ise, kt fabrikas kurulmas, sanayi
planna alnd. Ett ve projeleri, kt mhendisi Mehmet Ali Kt tarafndan
hazrlanan ilk kt ve karton fabrikasnn temeli, zmitte 1934te atld.
naat ve makinelerinin montaj, 20 ay srd. Sonunda ilk Trk kd, 18
Nisan 1938 (resmi al 6 Kasm 1938)de yapld. Ayn tarihte, ikinci kt
fabrikasyla, paavra, saman ve odun sellozlar fabrikalarnn da temeli
atld. Bu fabrikann al treni ise 1944 ylnda yapld. zmitte kurulan
ilk fabrika, zamanla geniletilerek, 1954te nc, 1957de drdnc ve
1959da da beinci kt fabrikalar ve bunlarn ek tesisleri hizmete
geti. lk kt fabrikasnn 1934teki ad, Smerbank Kt ve Karton Fabrikas
idi.
LK KAHVEHANE
1554 ylnda stanbulda ald. Bu ilk kahvehaneyi aanlarn biri aml,
teki de Halepli idi. Halk, kahvehanelere ilgi gsterince, ksa
zamanda saylar oald. Kanuninin doktoru Bedrttin Kusuni, kahvehane
almasnn salk ynnden sakncas olmadn belirten bir rapor verince,
yksek grevli devlet memurlar bile buralara gelmeye baladlar.
Sonralar, din adamlarnn, hem kahve iimi, hem kahvehane almasna kar
kmalar ve baz padiahlarn burada sakncal siyasal konumalar yapld
yolundaki basklar sonucu, eitli dnemlerde kahvehaneler, zaman zaman
kapatld. Ama, aslmaya varan cezalar bile, bu yasaklan srekli
klmad.
LK KARAGZ OYUNU
Bu glge oyunu, Yavuz Sultan Selimin 1517de Msr Trk topraklarna
katmasndan sonra, bu lkeden getirttii sanatlarla Trkiyeye geldi.
Ancak Trkler, 17. Yzyldan balayarak kendi yaratc glerinin katksyla
Karagz bir Trk glge oyunu durumuna getirdiler. Karagzn kim olduu,
nereden geldii konusunda deiik grler vardr. Hatta, yaayp yaamad
bile, kesinlikle belli deildir. Karagz, lkemizde ylesine
-
sevilmitir ki, Bursada, adna bir de mezar yaptrlmtr. lk
Karagzclerin, 16. yzyldan kalan bir belgede u kimseler olduu yazlr:
ahkulu, Sekoglu, Kr Hasatan, Yenikapl Ahmet, alk Ali Bali, Mehmet
Bursavi. Yenikapl Hasan, Arap Mehmet, Vakolu Mehmet, alk Osman,
Uzun Ali.
LK KALP NAKL
lkemizde ilk kez bir insandan dierine kalp naklini, 22 Kasm 1968
tarihinde Ankara Yksek htisas Hastanesinde Dr. Kemal Beyazt
gerekletirdi. 14 yandaki frn iisi Erdal Yldrmn kalbi, 3 ocuklu anne
41 yandaki Mavi Karagze takld. Ancak hasta, yeni kalbiyle birka
saat yaayabildi. 25 Kasm 1968 gn, bu kez stanbul Haydarpaa Gs
Cerrahisinde, Dr. Siyami Ersek, Trkiyede ikinci kalp nakli
ameliyatn yapt. Ersek, trafk kazasnda len 50 yandaki bekinin
kalbini, 26 yandaki Ali Akgle takt. Bu hasta da, 39 saat yaayp,
ld.
LK KAFETERYA
kinci Dnya Savandan sonra stanbul, zmir ve Ankarada ald.
talyanca caffetteria szcnden dilimize aktarlan kafeterya, herkesin
elinde bir tepsiyle, setii yemekleri alarak masasna gtrd bir tr
lokanta anlamna gelir.
LK KAHVENN GEL
1540 ylnda Kanuni Sultan Sleymann Habeistan Beylerbeyi zdemir
Paa tarafndan getirildi. Evliya elebi, Seyahatnamesinde, stanbulda
o zamanlar 300 kahve deposu olduunu ve kahvenin kantarla satldn
yazar. Kahveden, vergi de alnrd.
LK KARKATR
Teodor Kasapn Diyojen adl mizah dergisinde yaynland. Kimin
tarafndan yapldklar bilinmeyen imzasz rnek, Trk karikatr sanatnn
ilk rnleridir. lkemizde karikatrde ilk imza ise, Ceme aittir. Cem,
Kalem dergisinde, karikatr sanatnn gl rneklerini izmiti. lk
karikatr ustas da odur.
LK KARTPOSTAL
1874 ylnda posta rgtnn kurulmasyla birlikte kullanlmaya baland.
Ancak, Trkiyede ilk kez kimlerin kulland kesin olarak
bilinmiyor.
LK KAAR PEYNR
19. yzyln ortalarnda ortaya kan kaar peynirinin ilk yapl yeri,
Trkiyedir. Bir Musevi kzn buluudur. Zamann tat uzman bir
hahamn,
-
yenilebilir anlamnda kaar damgasn vurmasyla, bu ad ald. Kaar,
lkemizin genellikle Afyon, Bursa, Edirne, Kars ve Krklareli
yrelerinde stten, zel bir maya ile kartrlarak, belli bir scaklkta
stlp elde edilir.
LK KEZ KAVUK GYEN PADAH
Trk tarihinde ilk kavuk giyen padiah, I. Beyazttr. Yanlarna
pamuk doldurularak keeden yaplan kavuun rengi, biimi ve ad,
kullananlarn durumuna gre deiirdi.
LK KAZI
1871de Truvada, iliman tarafndan yapld. Bu ilk kaz, bilimsel
aratrma yntemlerinden uzakt. Sonralar, Alman Drfelt, yine Truvada
daha dzenli kazlar yapt. Gnmzde kazlar, Trk Tarih- Kurumundan izin
belgesi alnarak yaplmaktadr.
LK KEMAN
Yurdumuzda ilk keman yapmna, 1944 ylnda Alman ustalarndan
Christian Kertel tarafndan kurulan Ankara Devlet Konservatuvar
Keman ve Viyolonsel Atlyesinde baland. Keman yapmnda, Almanyadan
zel olarak getirtilen ladin am ve akaa kullanlmaktayd.
LK KIR KOUSU
1920 ylnda Robert Kolejde dzenlendi. Bu kou ve ondan sonra
yaplanlar, kr kousundan ok, bir sokak kousuydu. Ancak, kr koularnn
balangc diye nitelenirler. Kurallara uygun ilk kr kousu, 1923te
gerekletirildi. stanbulda, Maslak ile Mecidiyeky arasnda yaplan bu
ilk kr kousunu, mer Besim Koalay kazand. Trkiye Kr Kousu
Birincilikleri ise ilk kez 1937de yapld. Bu kouda evki Eren birinci
geldi.
LK KIZILAY DERNE
11 Haziran 1868de stanbulda, Osmanl Mecruhini Askeriye tane
Cemiyeti adyla almalarna balad. Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti,
Trkiye Hill-i Ahmer Cemiyeti ve Trkiye Kzlay Cemiyeti adlarn alan
bu kuruluun ad, 1947 ylnda Trkiye Kzlay Dernei oldu. Genel Merkezi
ise, 1925 ylnda stanbuldan Adanaya tand. Kzlay, tzel kiilikleri,
zel hukuki yarglara bal bamsz bir kurulutur.
LK KBRT FABRKASI
stanbulda, Bykdere-Baheky yolu zerinde ald. Trkiyede bu fabrika
alnca ya kadar, kibrit d lkelerden alnrd. 1929 ylnda karlan bir
yasa ile, kibrit yapm, alm ve satm, Tekel Genel Mdrlne verildi.
1956dan sonra kibrit yapm serbest braklnca, Tekelin yan sra,
zel
-
fabrikalar da kuruldu.
LK KOALSYON KABNES
20 ubat 1961de, smet nn bakanlnda kuruldu. Meclislerde hkmet
kuracak ounluk salanamadndan, deiik partilerin ortaklaa kurup
destekledii bu tr hkmet kurma biimi, tarihimizde ilk kez
uygulanyordu. lk koalisyon, Cumhuriyet Halk Partisi ile Adalet
Partisi yelerinden olutu.
LK KONSERVATUVAR
1913te, stanbul ehzadebanda Darl- Bedayi adyla ald. Bat Mzii
okulu niteliinde bulunan Mzika-i Hmyun,. Darl-Bedayiden ok nce,
1831 ylnda aldysa da, Mehterhanenin kaldrlmas zerine saraya ve
askeri bandolara eleman yetitirmek amacyla kurulmutu. lk devlet
konseryatuvar, Darl-Elhan, 1917 ylnda yine stanbulda kuruldu.
LK KTAP BASIMI
1729 ylnda brahim Mteferrika basmevinde basld. Baslan ilk
kitaplar szlk, tarih ve corafya trndendi.
KONUT KREDS VEREN LK TRK BANKASI
Emlak Kredi Bankasdr. Yurdumuzda yerleim sorununa yardmc olmak
ve konut sahibi olacaklar desteklemek amacyla kurulan ilk banka
olan Trkiye Emlak ve Eytam Bankasdr. 1927 ylnda faaliyete geti.
Bankann ad, daha sonra Emlak Kredi Bankas olarak deitirildi.
LK KOOPERATFLK
1863 ylnda Mithat Paann abalaryla kurulan Memleket Sandklar adl
kurulula balar. Yurdumuzda ilk kooperatif terimi ise, ilk kez 1913
ylnda, Aydnda kurulan Kooperatif Aydn ncir Mstahsilleri Anonim
irketi ile kullanld. Bu kurulu, gerek bir kooperatif niteliindeydi.
Kooperatifiliin gelimesi, Cumhuriyetle birlikte balad.
KMR LK BULAN K
Padiah II. Mahmut zamannda, 1829 ylnda Uzun Mehmet adl bir deniz
eri, Havzada ilk kmr yatan kefetti. Karadeniz Erelisinden, neboluya
kadar 180 kilometrelik bir uzunluk ve 50 kilometrelik derinlikten
oluan ilk kmr yatandan karlan kmrlerden, donanma yararlanmt. Blgede
yeni kuyular alarak retimin artrlmasna, 1893 ylnda baland. Gnmzde
kmr retimi, Trkiye Kmr letmelerinin tekelindedir.
LK KRLER OKULU
-
1899 ylnda kuruldu. Gzleri grmeyen ocuklarn ilk ve ortaretim
yapmalarn salamak amacyla stanbul Ticaret Okulu Mdr Grati Efendinin
giriimleriyle alan bu okul, Ticaret Okulunun bir blmnde retime
geti.1910 ylnda Alber Karamona adl bir Musevinin zmirde sar ve
dilsizler iin at zel okulu, Salk Bakanl devrald ve 1927de krler
blmn kurdu. 1951 ylnda okul, Milli Eitim Bakanlna balannca, Sarlar
Okulu zmirde kald, Krler Okulu Gaziantepte eitime balad.
LK KY ENSTTLER
1940 ylnda, smail Hakk Tonguun ynetiminde eitime baladlar. Ky
ocuklarnn blgelerinde kalarak yetimelerini salamak amacyla kurulan
enstitlerde okutulan derslerin yars kltr, drtte biri tarm, drtte
biri de teknik derslerden oluuyordu. Enstitlerin, kendilerine zg
alma yntemleri vard. Her renci, kynn ekonomik ve toplumsal yaamn
ayrntlaryla saptamak zorundayd. iinde i yaparak renmek amacn gden
enstitlerin kurulduu yerler, kylerin yaknnda, uygulamann
yaplabilecei en verimli kesimlerdeydi. 1943 te de, bu enstitlere
retmen yetitirmek iin Hasanolan Yksek Ky Enstits kuruldu. Buraya
girebilmek iin, ky enstitsn bitirmi olmak gerekiyordu.
LK KYL KADIN MLLETVEKL
Atatrk, Ankarann Kozan kyne 1934 ylnda yapt bir gezide, Sat rpan
adl zeki bir Trk kadn ile tant. Sat Kadn diye anlan Sat rpann,
1935-39 dneminde Ankara milletvekili olmasn salad. Trk tarihinde
ilk kyl kadn milletvekili olan Sat rpan, Atatrkn dileiyle, adm Hat
olarak deitirdi. Doduu Kazan kynde muhtarlk da yapan Hat rpan, 1956
ylnda ld.
LK KUMAR KULB
Encmen-i lfet adyla 1870 ylnda, zamann Maliye Nazr Msrl Prens
Mustafa Paa tarafndan, stanbul emberlitataki Asm Paa Konanda ald.
Buraya yalnz yksek devlet memurlar girebiliyordu. Bylece ilk kez,
serbest kumar oynama devletin onayndan gemi oluyordu. Kulbn
salonlarnda oyun dnda okuma, konuma odalar da yer almt. Sadrazam
Mahmut Paa, kulpte srekli kumar oynand haberini alnca, burasn
kapattrd.
STANDART TRK KLAVYESNN LK KULLANILII
Daktilolarda kullanlan Standart Trk Klavyesi nin uygulan, ilk
kez 20 Ekim 1955 gn alman bir kararla gerekletirildi. Bu tarihe
kadar, daktilolarn klavyeleri, eit eitti. Trk alfabe kurallarna gre
dzenlenen yeni bir daktilo yazma yntemi, 1943 ylnda balayan almalar
ve
-
aratrmalardan sonra saptand.
LK KIZ LSES
stanbulda nas dadisi (Kzlar Lisesi) adyla 1911de ald. nce
Kabasakal semtinde renime geen okul, bir yl sonra yand. Bunun
zerine de, 1913 ylnda Beyaztta retime balad. renci says artnca da,
Aksarayda byk bir konaa tand. 1915te Bezm-i lem Valide Sultan adyla
imdi ki kz lisesinin olduu yerde ahap bir yapya, oradan da
Sleymaniyeye yerleti. Yine yangn kt. stanbul Kz Lisesi adn alarak,
Vefa Lisesinin bulunduu yerde retimi srdrd. Bugn stanbulda,
Caalolundaki binasnda retim yapan lise, Caalolu Anadolu Lisesi
oldu.
K KITAYI BALAYAN LK KPR
Asya ile Avrupa ktalarn birbirine balayan ilk kpr olan stanbul
Boazii Kprs, 1973 ylnda Cumhurbakan Fahri Korutrk tarafndan ald.
Cumhuriuyetin 50. yldnmnde hizmete giren kprden ilk yl 11 milyon
318 bin 139 ara geti vehaslatl62 milyon 901 bin 943 liray
buldu.
LK LALENN GEL
Trk tarihinde ilk lale ieinin, IV.Murat devrinde bir Hollanda
elisi tarafndan getirildii ne srlr. Oysa, Anadoluda ok eski
zamanlarda bile dalarda, bayrlarda, da lalesi, berri lale, kara
lale gibi lale trlerinin var olduu bilinir. ran Seluklularyla Byk
Seluklularn sanat eserlerinde de lale motifnin, zellikle yer ald
grlr. Osmanllarda bu iek, Lale Devri diye anlan dnemde byk deer ve
nem kazand. 1718-1730 yllar arasnda Padiah III. Ahmet dneminde,
stanbulda lale retme ve yetitirme bir salgn halini ald.
LK LRA BASIMI
Sultan Abdlmecit devrinde, 5 Ocak 1843 gn basld. Ad Osmanl liras
idi. 2 Haziran 1854te eyrek liralar (25 kuruluk altnlar), 18 ubat
1855te de iki buuk liralklar karld.
LK LSE SZC
stanbul Erkek Lisesinde kullanld. 1884 ylnda ilk kez Deniz Yzbas
Nadir Bey tarafndan kurulan okulun ad, emsl- Mekaipti. Nadir Bey,
1885 ylnda Sleymaniyede zel Nmune-i Terakki Okulunu at ve bu okul,
Maarif Nezareti tarafndan satn alnd. Nmune-i Terakki dadisi denilen
okulun, drt ilk, orta ve lise olarak eitim sresi 10 yld. Daha sonra
ilk ve ortaokullar birletirilerek, sresi 5 yla indirildi. 1910da da
stanbul Lisesi adm ald. Bylelikle Trkiyede ilk lise szc, bu okul
iin kullanlm oldu. Yurdumuzda lise dzeyinde okullarn almas,
1839
-
ylnda II. Mahmut devrindedir. Trkiyede Batl anlamda ve gerek
lise dzeyinde ilk eitim kurumu ise, 1 Eyll 1868 ylnda alan
Galatasaray Mekteb-i Sultanisi dir.
LATN HARFLERYLE LK KTAP
lkemizde Dil Devriminden, yani 1928 ylndan sonra yars eski, yars
Latin harferiyle baslm kitaplar ilk kez Maarif Kitaphanesi
(Yaynevi) kard. Bugn de Caalolunda yaynm srdren bu yaynevi, ayn
zamanda en eski yaynevidir. Bu yaynevini. 1895 ylnda ilk Trk
kitaplarndan Hac Kasm Efendi kurmutur. Yaynevi ayrca, kard Saatli
Maarif Takvimiyle nldr,
LK LAKLK UYGULAMASI
3 Mart 1927 ylnda halifeliin kaldrlmas ile balar. Bu yolla, din
ile dnya ilerinin devlet rgt iinde bir elde toplanmas engellenmi
oldu. 1937 ylnda yaplan bir deiiklikle laiklik, kesin bir Anayasa
kurumu oldu. Trkiyede laiklik, vicdan zgrlne de yer veren ve aklcl
salayan bir temel kural olarak yerlemitir.
MSLMANLIIN ANADOLUYA LK GR
Seluklu Hkmdar Alparslann, 1071de kazand Malazgirt Sava,
Trklerin ilk din savadr. Mslmanlk, bu savatan sonra ilk kez
Anadoluya girmi oldu.
LK MAHYA
1617 ylnda stanbulda, Sultanahmet Camiinde kurulduu sanlmaktadr.
1723te iki ya da daha fazla minareli camilerde mahya kurulmas,
padiah buyruuyla kesinleti. Zamanla, her Ramazan aynda mahya
kurulmas gelenekleti.
LK MAGAZN DERGS
1873 ylnda srekli olarak kan Czdandr. Yurdumuzda bu tr yaynlar,
1 Kasm 1928de yrrle giren yeni Trk alfabesiyle ilgili yasayla
oald.
LK MAVZER
Trk tarihinde ilk mavzerin kullanl, 1886dan sonradr. 1871de
Almanlar tarafndan yaplan bu tfek, 1886dan sonra Trk Ordusunun en
nemli silah oldu.
LK KADIN MUHTAR
lkemizin ilk kadn muhtar, Gl Esindir. Cumhuriyetin ilannn
10.
-
yldnmnde Aydn iline bal ine ilesinin Karpuzlu bucandan muhtar
seilen Gl Esin, o gnleri yle anlatyor: Muhtarlk iin aday olduumda,
bana kimse kar kmad. Muhtarla, o zamanki nahiye mdrmzn istei ile
girmitim. lk kadn muhtar seildiimde de herkes bana yardmc oldu.
Muhtarlm srasnda da kydeki kz karma olaylarnn nlenmesinde byk aba
harcadm. Kye yol, kpr ve ky kona yaptrdm.
LK MEDEN NKH UYGULAMASI
17 ubat 1926 gn yrrle giren Trk Kanunu Medenisi ile balad.
Trkler, Mslman olmadan nce, evlenme biimleri ok eitli idi.
slamiyete geile birlikte, evlenmede yeni kurallar ortaya kt. ok
kadnla evlenme, belirli din kurallaryla saptand.
LK MAR
Mahmudiye Mardr. Bu mar, 1289 ylnda Mzka-i Hmyun Bandosu ef tal-
yan Guisepe Donizetti tarafndan bestelendi. Cenk Havas, Cezayir ve
Mecidiye marlar da onun besteleridir. II. Mahmutun Askir-i
Mansure-i Muhammediyye ve Rfat Beyin Annem Beni Yetitirdi Bu Ellere
Yollad adyla besteledikleri marlar da, en eski marlardr. 1923 ylna
kadar askeri marlar dnda hibir mar bestelenmemiti.
L MERNOS
spanyadan, 1841 ylnda getirildi. Hayrabolu da balanan Merinos
koyunu yetitirmeciliine, 1843te Karacabeyde devam edildi. Yllarca
sren uralardan sonra, Trk Merinos koyunu retildi. Merinos, yapasnn
bolluu ve ynnn incelii nedeniyle yn retiminde kullanlr.
LK METRO
stanbulda, 1874 ylnda kuruldu. 1867 ylnda stanbula gezmeye gelen
Henri Gavan adl bir Fransz mhendis, Karakyle Beyolunu birletiren
ilk metro hattn yani Tneli yapt. O zamanki parayla 170 bin ngiliz
lirasna kan Tnel, daha sonra stanbul Belediyesi tarafndan satn
alnd.
LK MEVLT TRENLER
Sultan III. Murat devrinde, Sleyman elebinin Mevlidinin
okunmasyla balad. Hazreti Muhammedin hayatn vgyle anlatan, iir
tarznda bir eser olan Mevlidi, Sleyman elebi aruz vezniyle
yazmt.
LK MEYHANE
Trk tarihinde ilk meyhanelerin* Fatih Sultan Mehmet devrinde ald
sylenir. Ancak, bu meyhanelerin Bizansllardan Trklere gemi
olduu
-
gr daha yaygndr. Eski stanbul meyhaneleriyle ilgili ilk
bilgiler, Evliya elebinin Seyahatnamesinde ayrntlaryla anlatlr.
METRK SSTEMN LK UYGULANII
Trkiyede metrik sistemin ilk uygulanmaya balamas, 1875 ylnda
yaplan Metre Anlamasndan sonradr. Metrenin asl, Sevres de, sfr
santigrat derecede saklanmaktadr.
LK MLL BASKETBOL TAKIMI
lk Milli Basketbol Takmmz, ilk karlamasn Yunanistanla, 24
Haziran 1936 gn, Beyolu Halkevi Spor Salonunda yapt. Bu ma 49-12
kazanan takmmzn kaptan, Naili Moran idi. teki oyuncular ise Sadri
Usuolu, Nihat Ertu, Jak Habib, Hazdayi Penso, Feridun Koray,
Dionisos Sakalak ve Hayri Ersebkt. Basketboln resmen kuruluu, 1
Mart 1959da gereklemitir. 1936da kurulan bir federasyonla, voleybol
ve eltopu ile birlikte yrtlen basketbol, bu tarihte ayr bir dal
olarak Trk sporuna eklendi.
MLAD YILIN LK UYGULANII
Trkiyede Miladi yln uygulanmasna ilk kez 1926da baland. O tarihe
kadar kullanlan Hicri ve Rumi takvimler de bylece kaldrlm oldu.
LK MNDER GRE
1900 ylnda yapld. Yurdumuzda bilinmeyen bu gre tr, ABD ve
Avrupaya giden Koca Yusuf, Kurtdereli Mehmet, Adal Halil, Filiz
Nurullah, ilk dnya ampiyonumuz Kara Ahmet gibi greiler aracl ile
Trkiyeye girdi ve yayld. Gerek anlamda ilk mindergrei ise, 1903
ylnda, Beikta Jimnastik Kulbnde uyguland ve Mazhar Kazanc, Ahmet
Fetgeri Aeni gibi greiler, bir deer olarak ortaya ktlar.
LK MORS TELGRAF SSTEMNN KULLANILII
Trk tarihinde Mors Telgraf Sisteminin ilk kez uygulanna, 1855
ylnda, yani Krm Sava srasnda baland. Haberleme alannda byk
kolaylklar salayan bu bulu, adn, kendisini yayan Amerikal Samuel
Morstan almtr.
LK MUZ
1870 ylnda, Osmanllar dneminde yurdumuza girdi. Muz,
skenderiyeden Antalya ya ss bitkisi olarak getirildi. Bu tr muza
Musa Conson denir. Yine 1870te, Musa Kavendi adl bir baka trn
meyveleri, kk, fakat gzel ve kokuluydu. Ancak, yine de muzun dardan
alm kolay ve ucuzdu. Gerek anlamda muz retimine, 1950li yllarda
Antalya, Anamur, Alanya,
-
Drtyol, Fenike ve Adanada baland. stn nitelikleriyle Anamurda
yetitirilen muz, lkemizde en ok tutulandr.
LK MLL MAR
1921 ylnda, Milli Eitim Bakanlnca milli mar iin bir yarma
dzenlendi ve 500 lira dl kondu. Yarmaya 724 iir katlmt. Mehmet Akif
Ersoy, yarma dll olduu iin, girmemiti. Zamann Milli Eitim Bakan
Hamdullah Suphi Tanrver, nl ozana 5 ubat 1921 gn dl konusunda kaygl
olmamasn nerince o da, Kahraman Ordumuza diye sunduu stiklal Mar
balkl iirini, yarma kuruluna gnderdi. TBMMnin 12 Mart 1921 gnk
toplantsnda stiklal Mar, ulusal mar olarak kabul edildi. Mar
besteleme yarmasna ise 24 besteci katld. Kurtulu Sava nedeniyle
besteleme ii yarda kald. Seiciler Kurulu, 1924 ylnda Ali Rfat
aatayn bestesini benimseyerek okullara duyurdu. Bu mar, 1930 ylna
kadar alnd. Yine ayn yl, bu bestenin yerine Cumhurbakanl Orkestras
ef Zeki ngrn bestesinin alnmas istendi. Bu tarihten sonra da ngrn
besteledii stiklal Mar, milli mar olarak benimsendi.
LK NOTERLK RGT
Trikyede ilk noterlik rgtnn kurulmas, 1879 ylna rastlar. Osmanl
devletinde senet dzenleme ve onaylama ilemleri, dinsel yasalara gre
yaplrd. Bu ilere de kadlar ve naipler bakard. 1868 ylnda ticaret
mahkemelerine bal ticaret kalemi kurulunca, bu tr ilere bakan
dinsel mahkemelerin aracl da ortadan kalkt. Ancak bu daire, tam
anlamyla bir noterlik kuruluu deildi. 1879 ylnda Fransz Noterlik
Yasasndan evrilen tzk, Trkiyede noterliin balangc saylr. Gnmzdeki
anlamda noterlik, 1938 ylnda karlan bir yasa ile dzenlendi.
LK NFUS CZDANI
Trk tarihinde ilk nfus czdan, 1863-64 yllarnda yaplan saymdan
sonra verildi. Osmanl Tezkiresi denilen bu nfus hviyet czdanlarnn
izgili, dz bir kt belge niteliinde birer pusula olduklar, tarihi
Ltf Efendi tarafndan yazlmtr. Cumhuriyetten sonra 1927 ylnda yaplan
ilk nfus saymndan sonra, her yurttaa nfus czdan verildi.
LK NFUS SAYIMI
1831 ylnda yapld. Ancak, bu nfus saym, yalnz erkekleri kaplad ve
Anadolu ile Rumeli sancaklar, saymn dnda tutuldu. 1844te yaplan
saymda ise, kadnlar da sayld. Osmanl snrlar iinde nfusun 36.5
milyon olduu, yaklak olarak saptand. 1884te yaplan nc nfus saymnda,
imparatorluk snrlar iinde kalanlarn says, 28 milyon 900 bin kii
idi. Cumhuriyet dneminde, 28 Ekim 1927 ylnda yaplan ilk nfus
saymnda ise, Trkiyede 13 milyon 648 bin 720 kiinin yaad belirlendi.
1935
-
ylnda yaplan ikinci saymdan sonra, her 5 ylda bir dzenli olarak
nfus saymlar gerekletirildi. Nfus saymlarn dzenleyen kurulu, Devlet
statistik Enstitsdr.
ONDALIK KESRLER UYGULAYAN LK TRK
Dnyada ve Trk tarihinde, matematikte ondalk kesirler kuraln ilk
kez uygulayan Trk, matematik ve astronomi bilgini Cemittir. Cemit,
Say Anahtar adl nl eserinde, herhangi bir dereceden kk almann
yollarn anlatt.
LK OSMANLI SARAYI
Osmanl Devletinin ikinci hkmdar Orhan Bey, ilk Osmanl bakenti
Bursada, ilk sarayn yapmn balatt. Beyazt zamannda tamamlanan Bursa
Saray, Timurun ordular tarafndan ykld. Bakentin Edirneye tanmasndan
sonra, burada da saraylar yaptrld. Fatih, stanbulu aldktan sonra,
bu kenti Osmanl Devletinin bakenti yapt. Bu tarihten sonra da
Osmanllarn en nl ve byk saraylar, bu ilimizde ina edildi.
OLMPYATLARA KATILAN LK KADIN SPORCULAR
Trkiyede olimpiyatlara katlan ilk kadn sporcular, Halet ambel ve
S. Fetgeri Aenidir. 1936 Berlin Olimpiyatlarnda yurdumuzu ilk kez
onlar temsil ettiler.
TRKYEDE LK OPERA YAPITI
Ahmet Adnan Saygunun zsoy adl opera denemesidir. lk kez 1928
ylnda ran ah Pehlevinin Trkiyeye gelii onuruna temsil edildi.
Atatrk ve ahn huzurunda oynanan bu ilk operamzda, baoyuncu da
dramatik soprano Semiha Berksoydu. Opera tekniinin gerek anlamda
uyguland ilk opera da, yine Ahmet Adnan Saygunun besteledii
Keremdir. Metin yazarln Selahattin Batunun yapt bu opera, ilk kez
Ankarada 22 Mart 1953 gn sahnelendi.
TRKYEDE LK OTOMOBL YAPIMI
1960 htilalinden sonra, Cumhurbakan olan Cemal Grsel, Trkiyede
otomobil retilmesini istedi. 1960 ylnda Eskiehir Devlet Demiryollar
CER Atlyelerinde ilk Trk otomobili Devrim retildi. 30 Ekim 1961
tarihinde Cemal Grsele gsterilmek zere Ankaraya getirilen Devrim,
1961 model Consullera benziyordu. TBMM nndeki trende, 100 metre
giden, sonra duran otomobilin yapmndan vazgeildi.
LK ZEL GAZETE
1840 ylnda William Churchill adl bir ngilizin kard Ceride-i
-
Havadistir. 1864 ylnda kapanan bu gazete, yaynland srede 1212
say kmt. nce 10 gnde bir yaynlanan gazete, sonradan haftalk oldu.
Devletten yardm grdnden, yar resmi bir nitelii vard. Ad 25 Eyll
1864te Ruzname-i Ceride-i Havadis olarak deitirildi. Bu arada, ilk
Trk zel gazetesi olan Agh Efendinin Tercman- Ahvali ile bu gazete
arasnda balayan ekimeler, Trk basnnda ilk tartma rneklerini
oluturur. lk zel Trk gazetesi Tercman- Ahval, 21 Ekim 1860 gn kmaya
balad. Sahibi Trk olan ilk gazete unvann da alan Tercman- Ahvali,
apanzade Agh Efendi kurmutu. Gazetenin en nemli yazar, inasi idi.
Ancak, gazetenin yaymndan iki yl sonra kiisel elikiler yznden
ayrld. Tercman- Ahval, 1866 ylnda kapand.
LK RETMEN OKULU
Tanzimat devrinde ald kabul edilir. 16 Mart 1848de Fatih Camii
yanndaki bir yapda, ptida (ilkokul), Rtiye (ortaokul) ve dadi
(lise)lere retmen yetitirmek zere alan okulun ad, Darl-Muallimin,
yani retmenevidir. Bu okulun ilk retmeni ise Yahya Efendidir.
TARHMZDE LK DN PARA ALMA
Sultan Abdlmecit dnemine rastlar. 24 Austos 1854te yaplan szleme
gereince, Fransa ve ngiltereden bte an karlamak iin 3 milyon
sterlin dn alnd. Yzde 6 faizli borlanmaya Msrdan alnacak vergilerin
bir blm karlk olarak gsterildiinden, bu szlemeye Msr Borlanmas
denildi. Abdlmecitin son zamanlarnda alnan bu paralarn byk blm,
saray ve kklere gitti.
LK POLS OKULU
1907 ylnda Selanikte ald. Ancak, bir yl sonra kapatld. Daha
sonra polislii seenlere mesleki bilgileri vermek amacyla 1909da
stanbulda, Yldz Saraynn Mabeyn dairelerinde bir polis okulu daha
ald. 1959 ylna kadar retim yapan bu okul, Emniyet Genel Mdrlne
balyd ve eitim sresi de 6 yld.
LK KADIN POSTA DAITICISI
1982 ylnda PTT, posta datcs almak iin at snava, bayanlar da
armt. zmirdeki bu snava giren gen kzlar arasndan yedisi, snav
kazanarak, ilk kadn postaclarmz oldular. Bunlarn adlar yle:
Melekper Kl, Belgin Ege, Aynur Akgl, Berrin Toygarlar, Serpil Gzel,
Nee Erakman, Kemale Hepkorucu.
LK PASTRZE ST
Yurdumuzda ilk pastrize st retimine, 1957 ylnda Ankara Atatrk
Orman iftliinde balad. lk yllar, 2 milyon 500 bin litreyi bulan
st
-
retimi, ilk kez 1971 ylnda 9 milyon litreyi at. Bu arta bir
neden de, 1967 de Adana ve zmirde alan pastrize st
fabrikalaryd.
LK PORSELEN FABRKASI
Yurdumuzda modern anlamda kurulan ilk porselen fabrikas,
Smerbankn Yldz Porselen Fabrikasdr. Bunu daha sonra, I963te kurulan
stanbul Porselen Sanayii ile 1968de alan Yarmca Porselen, Seramik
ve ini Fabrikalar izledi.
LK POSTANE
1840 ylnda, stanbulda ald. Yeni Cami avlusunda alan bu
postanenin ad, Postahane-i mire idi. Posta yolu ile ilk haberlemede
II. Mahmutun 1838de yaynlad bir fermanla mmkn oldu.l839da ilk Posta
Nezareti kuruldu. stanbulda alan ilk postaneyi, 1843te Badat,
Sivas, Musul ve Diyarbakrda alanlar izledi. 1863te Posta Nazrl
yapan Agh Efendinin nerisiyle de posta creti, pul karlnda alnmaya
baland.
LK PAZAR TATL UYGULAMASI
Trkiyede ilk pazar tatili uygulamasna, 29 Mays 1935 ylnda yrrle
giren yasa ile baland. Bu yasa kmadan nce, hafta sonu dinlenme
tatili cuma idi.
LK PETROL ARAMALARI
1887de Ahmet Necati Bey tarafndan skenderun evresinde baland.
Derin olmayan sondajlamayla yaplan bu ilk aratrma, istenilen baarya
ulaamad. II. Abdlhamit devrinde, 1890 ylnda Musul ve Badatta doal
biimde szan petrollerden yararlanld. 1892de Mrefte dolaylarnda
grlen petrolbelirtilerinden sonu elde etmek iin bir irket kuruldu
ama, aratrma yaplmad. 1897de karlan bir buyrukla, buradaki petrol
karma ii Halil Rfat Paaya verildi. 1900de Horaderede alan bir
kuyudan petrol alnd. Gnde iki ton retilmeye baland, ancak 1901de
verim dnce, bu kuyu kapatld. Cumhuriyetin ila