TƯ TƯỞNG VỀ QUYỀN CON NGƯỜI (Tuyển tập tư …hr.law.vnu.edu.vn/sites/default/files/resources/tu_tuong_nhan... · hân quyền là một phạm trù đa diện, kết

BA | 1

T TNG V QUYN CON NGI

(Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam)

2 | T TNG V QUYN CON NGI

GII THIU | 3

KHOA LUT I HC QUC GIA H NI

TRUNG TM NGHIN CU QUYN CON NGI,

QUYN CNG DN (CRIGHTS)

-----------------------------------

T TNG

V QUYN CON

NGI (TUYN TP T LIU TH GII V VIT NAM)

-----------------------------------

(Sch chuyn kho)


NH XUT BN LAO NG - X HI

GII THIU | 5

Tuyn chn, sp xp t liu v gii thiu:

L KHNH TNG V CNG GIAO NGUYN ANH TUN

Cun sch ny c xut bn trong khun kh

Chng trnh Qun tr Nh nc v Ci cch hnh chnh

- tr ct Qun tr Nh nc, hp phn 3 -

hp tc gia Vit Nam v an Mch giai on 2007 2011.

This book is developed

in the Good Governance and Public Administration Reform Programme -

Governance Pillar, component 3 between Vietnam and Denmark 2007 2011.


GII THIU

hn quyn l mt phm tr a din, kt tinh nhng gi tr cao p trong

nn vn ha ca tt c cc dn tc. y khng ch l ngn ng chung

m cn l sn phm chung, v mc tiu chung ca mi quc gia, dn tc trn

th gii.

Nhng tiu chun quc t v nhn quyn hin ang c cc quc gia t

nguyn tun th hin nay l kt qu ca mt qu trnh phn u lu di. Cng vi

lch s loi ngi, nhn thc v t tng ca nhn loi v quyn con ngi cng

lin tc pht trin. Khi u l nhng tng s khai v nhn phm v t do,

dn hnh thnh nn khi nim v cc chun mc quc gia, ri chun mc quc t

v nhn quyn. Tuy nhin, do s khc bit v vn ha, lch s v cc iu kin

chnh tr, kinh t, x hi, nhiu kha cnh l lun, php l v thc tin v nhn

quyn hin vn cn c tranh ci. Vic tm hiu nhn thc v t tng v quyn

con ngi ca nhn loi th hin trong cc nn vn ha khc nhau, nhng thi

k khc nhau s gp phn gip chng ta c mt ci nhn ton din hn v vn

rng ln v phc tp ny.

T trc n nay Vit Nam c mt s cng trnh nghin cu v quyn

con ngi, tuy nhin cha c cng trnh no tp trung gii thiu mt cch ton

din lch s pht trin ca nhn thc v t tng v quyn con ngi ca nhn

loi cng nh ca dn tc Vit Nam. V vy, vi s c gng ca tp th tc gi l

nhng chuyn gia, ging vin v quyn con ngi ang lm vic trong v ngoi

Khoa Lut - i hc Quc gia H Ni, chng ti tp hp, sp xp v gii thiu

N

GII THIU | 7

cc t liu hnh thnh cun sch ny, vi mc ch gp phn kha lp khong

trng nu, phc v nhu cu ging dy v nghin cu v quyn con ngi ngy

cng cao nc ta.

Cun sch gm hai phn: Phn I - tuyn chn nhng vn kin, on trch v

tuyn b m chng ti cho rng mang tnh cht tiu biu, phn nh nhn thc v

t tng ca nhn loi v nhn quyn, c sp xp theo trnh t lch s; Phn II

- bao gm nhng on trch v tc phm m theo chng ti phn nh r nt t

tng v nhn quyn trong lch s ca dn tc Vit Nam. Cu trc hai phn ca

sch ch nhm mc ch thun li cho cng vic nghin cu, khng c ngha lch

s Vit Nam l mt phn tch ri ca lch s nhn loi xt trn phng din t

tng nhn quyn.

Cun sch cha ng mt khi lng kh ln t liu, tuy nhin y hon ton

khng phi l mt cun bch khoa ton th v nhn quyn. Thm vo , do

nhng gii hn v ngun lc v thi gian, chc chn cun sch ny vn cn

nhng hn ch, sai st nht nh. Chng ti mong nhn c nhng kin ng

gp ca bn c tip tc chnh l, b sung, lm cun sch hon thin hn

trong nhng ln ti bn sau.

H Ni, thng 3 nm 2011

KHOA LUT, I HC QUC GIA H NI

TRUNG TM NGHIN CU QCN & QCD


MC LC

PHN I

T TNG V QUYN CON NGI TRONG LCH S NHN LOI ............ 10

I. T tng nhn quyn ca nhn loi trong thi k C i v Trung i . 12

Gii thiu ................................................................................................ 12

Quyn con ngi trong kinh in ca cc tn gio ln .......................... 13

Quyn con ngi trong mt s vn bn php lut thi c i ................ 48

Quyn con ngi trong tc phm ca mt s nh t tng ni ting thi

c i ....................................................................................................... 65

II. T tng nhn quyn ca nhn loi trong thi k Khai sng n th k

XIX ....................................................................................................... 105

Gii thiu .............................................................................................. 105

Quyn con ngi trong mt s vn bn php lut ni ting thi k ny

............................................................................................................... 106

Quyn con ngi trong tc phm ca mt s nh t tng ni ting thi

k ny .................................................................................................... 123

III. .............................. T tng nhn quyn ca nhn loi trong th k XX

.............................................................................................................. 285

Gii thiu .............................................................................................. 285

MC LC | 9

Quyn con ngi trong tc phm ca mt s nh t tng v nh cch

mng ni ting

t u th k n trc 1945 ................................................................ 286

Quyn con ngi trong mt s vn bn php lut v tc phm

ca mt s nh t tng ni ting t sau 1945 ..................................... 352

PHN II

T TNG V QUYN CON NGI TRONG LCH S VIT NAM ............. 495

I. Con ngi trong truyn thng vn ha Vit Nam ................................ 496

Gii thiu .............................................................................................. 496

T tng tn trng con ngi v cao cc gi tr o c tt p

trong vn hc dn gian Vit Nam ......................................................... 497

T tng v quyn con ngi trong tc phm ca mt s danh nhn vn

ha

thi k Trung i Vit Nam ............................................................... 503

T tng nhn quyn trong tp qun v php lut Vit Nam thi phong

kin ........................................................................................................ 520

II. ..... T tng v quyn con ngi Vit Nam giai on cui th k XIX,

u th k XX ....................................................................................... 558

Gii thiu .............................................................................................. 558

III. ... Quyn con ngi trong mt s vn bn php lut quan trng ca Vit

Nam ....................................................................................................... 681

Hin php 1992 (sa i, b sung nm 2001) (trch) ........................... 681

B lut Dn s 2005 (trch) ................................................................... 689

B lut T tng Dn s 2004 (trch) ..................................................... 697

B lut Hnh s 1999 (trch) ................................................................. 707

Lut sa i, b sung mt s iu ca B lut Hnh s, 2009.............. 716

B lut T tng Hnh s, 2003 (trch) ................................................... 717

Ngun ti liu chnh ................................................................................... 730


PHN I

T TNG V QUYN CON

NGI

TRONG LCH S NHN LOI

Tranh Hnh trnh mui ca Mahatma Gandhi (Mahatma Gandhi's Salt March)

minh ha cnh Gandhi dn u phong tro tun hnh vo thng 3 nm 1930. ng

pht ng chin dch phn i thu mui (c gi l Hnh trnh mui). Hng

nghn ngi dn n , do ng dn u, i b 400 km t Ahmedabad n b

bin Dandi ly mui. Chnh quyn Anh bt giam hn 60.000 ngi. Tuy nhin,

MC LC | 11

cui cng chnh quyn buc phi chp nhn thng lng vi Gandhi. (Ngun:

lassiwithlavina.com).


1.

T TNG NHN QUYN

CA NHN LOI TRONG THI K

C I V TRUNG I

GII THIU

Mc d s tn ti ca con ngi c chng minh l cch nay hng triu

nm, nhng con ngi hin i (con ngi tinh khn - homo sapiens) mi ch

xut hin cch nay my trm ngn nm.

K c khi con ngi hin i xut hin, cng phi mt thi gian di sau mi

ny sinh tn gio. Tn gio i hi mt trnh nhn thc tng i cao ca con

ngi, bi n l sn phm ca t duy tru tng trong mt i sng x hi n nh.

Nhiu nh khoa hc khng nh tn gio ch mi ra i khong 45.000 nm trc

y, bt u bng nhng hnh thc tn ngng s khai nh th vt t (ttem). Cc

tn gio ln trn th gii hin nay ra i mun hn v vo nhng thi im khc

nhau. Pht gio xut hin t th k VI trc Cng nguyn min bc n , Ki-t

gio (C c gio) c bit n t th k th I sau Cng nguyn, Hi gio ra i

vo th k th VII sau Cng nguyn ti bn o -rp. Cho d c s khc nhau

trong vic gii thch ngun gc ca loi ngi, cc tn gio u c nhiu t tng,

gio lut th hin s tn trng phm gi con ngi, bo v con ngi, c bit l

nhng nhm ngi yu th (ph n, tr em, ngi gi, ngi khuyt tt) v cao

s bnh ng... y c th coi l nhng t tng u tin ca nhn loi c tnh h

thng v ni dung r rng v quyn con ngi.

T TNG NHN QUYN CA NHN LOI TRONG THI K C I V TRUNG I | 13

Theo tin trnh lch s, cc quc gia cng hnh thnh v ban hnh php lut

lm phng tin cai tr. Cc b lut c xa nht hin cn lu gi c n ngy

nay, v d nh Lut Hammurabi, Lut Manu, Lut Kautilya, Lut Asoka... bn

cnh cc gi tr quan trng v lch s, vn ha, php l, cng phn nh nhn thc

v quan nim v cng bng, gi tr ca nhn phm, v cc quyn li chnh ng

ca con ngi.

C phng ng v phng Ty, trong thi k c i c nhiu nh t

tng c nh hng ln n vn minh ca nhn loi m hc thuyt ca h u t

hoc nhiu, trc tip hoc gin tip, th hin s coi trng cc quyn v t do ca

c nhn. V d, phng ng c th k n c Pht, Khng T, Mnh T...

cn phng Ty, ta khng th b qua cc trit gia Socrates, Aristotle...

QUYN CON NGI TRONG KINH IN CA CC TN GIO LN

1. Kinh Thnh Do Thi (Cu c, th k VII TCN)1

Tiu dn

Cu c (Old Testament), cn c gi l Kinh thnh Do Thi (Hebrew Bible), l

phn u ca ton b Kinh thnh ca Ki-t gio. Cu c c sp xp thnh cc

phn khc nhau nh lut php, lch s, thi ca v tin tri. Tt c cc sch ny u

c vit trc thi im sinh ra ca Cha Gi-xu - ngi m cuc i v t tng

l trng tm ca Tn c. Tn Ki-t gio (cn gi l C c gio hoc Thin

Cha gio) gi l Cu c v h tin rng nay c mt giao c mi c thit lp

gia Thin Cha v loi ngi sau khi Gi-xu ngi Nazareth n th gian. Tuy

nhin, Do Thi gio khng cng nhn Tn c, cng khng chp nhn Cu c

nh l tn gi thay th cho Tanakh (Kinh thnh Do Thi), cho d nhiu ngi Do

Thi chp nhn Cha Gi-xu l mt nhn vt lch s hoc l mn ca mt gio s

truyn khu Do Thi gio.

Mi iu rn ca Cha

1 C{c on trch trong mc n|y ly trong Kinh Thnh - Cu c v Tn c, NXB Thun Ha,

1995.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Kinh_th%C3%A1nh_Do_Th%C3%A1ihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1ohttp://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%AAsuhttp://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%A2n_%C6%AF%E1%BB%9Bc


By gi, c Cha Tri phn nhng li ny, rng: ta l Gi-h-va c Cha

Tri ngi, rt ngi ra khi x - dp-t, l nh n l.

Trc mt ta, ngi ch c cc thn khc.

Ngi ch lm tng chm cho mnh, cng ch lm tng no ging nhng vt

trn tri cao kia, hoc ni t thp ny, hoc trong nc, di t. Ngi ch qu

ly trc cc hnh tng v cng ng hu vic chng n; v ta l Gi-h-va

c Cha Tri ngi. Tc l c Cha Tri k - t, h ai ght ta, ta s nhn ti t

ph pht li con chu n ba bn i, v s lm n n ngn i cho nhng k yu

mn ta v gi cc iu ta rn.

Ngi ch ly danh Gi-h-va c Cha Tri ngi m lm chi, v c

Gi-h-va chng cm bng v ti k no ly danh Ngi m lm chi.

Hay nh ngy ngh ng lm nn ngy thnh. Ngi hy lm ht cng vic ca

mnh trong su ngy; nhng ngy th by l ngy ngh ca

Gi-h-va c Cha Tri ngi: trong ngy , ngi, con trai, con gi, ti trai t

gi, sc-vt ca ngi, hoc khch ngoi-bang trong nh ngi, u ch lm

cng vic chi ht; v trong su ngy c Gi-h-va dng nn tri, t, bin v

mun vt trong , qua ngy th by thi Ngi ngh: vy nn c Gi-h-va

ban phc cho ngy ngh v lm nn ngy thnh.

Hy hiu-knh cha m ngi, hu cho ngi c sng lu trn t m Gi-

h-va c Cha Tri ngi ban cho.

Ngi ch git ngi.

Ngi ch phm ti t dm.

Ngi ch trm cp.

Ngi ch ni chng di cho k ln cn mnh.

Ngi ch tham nh k 1n cn ngi, cng ng tham v ngi, hoc ti

trai t gi, b, la, hay l vt chi thuc v k ln cn ngi.

V s cng bng v cc nhm yu th

Ti st nhn

K no nh cht mt ngi, s b x t. Nhc bng k chng phi mu

git, nhng v c Cha Tri ph ngi b git vo tay k , th ta s lp cho

ngi mt ch ng k git ngi n thn.


Cn nhc bng k no dy ln cng ngi ln cn m lp mu git ngi,

th du rng n np ni ban th ta, ngi cng bt m git i.

K no nh cha hay m mnh s b x t.

K no bt ngi v bn, hoc gi li trong tay mnh, s b x t.

K no mng cha hay m mnh s b x t.

Khi hai ngi nh ln nhau, ngi ny nh ngi kia bng hay l c

m, khng n i phi cht, nhng phi nm lit ging, nu ng dy chng

gy i ra ngoi c, ngi nh s c tha ti nhng phi n tin thit hi

trong my ngy ngh, v nui cho n khi lnh mnh.

Khi ngi ch ly gy nh y t trai hay gi ca mnh v cht lin theo tay,

th chc phi b pht. Song nu y t trai hay gi cn sng mt hai ngy, ngi

ch khi ti, v n vn l ti sn ca ch.

Nu ngi ta nh nhau, ng nhm mt ngi n b c thai, lm cho b sy,

nhng chng b s hi chi khc, th k nh nhm phi bi thng theo li

chng ngi s nh, v tr tin trc mt quan n.

Bo phc hnh

Cn nu c s hi chi, th ngi s ly mng thng mng, ly mt thng mt,

ly rng thng rng, ly tay thng tay, ly chn thng chn, ly phng thng

phng, tay bm thng bm, ly thng thng thng.

S ri ro, iu thit hi

Nu ai nh nhm con mt y t trai hay gi ca mnh lm cho m i th hy

tha n ra t do v c mt con mt.

Nu ai lm rng mt rng ca y t trai hay gi ca mnh, th hy tha n ra t

do, v c mt mt rng.

Lut trm cp

V ai bt trm b hay chin, ri git hoc bn i, th phi bi thng nm con

b cho mt con, v bn con chin cho mt con. Nu k trm ng cy ca m

b bt v nh cht i, th k nh cht chng phi ti st nhn. Song nu nh

cht trong khi mt tri mc ri, th b ti st nhn. K trm phi bi thng,

bng chng c chi, th s b bn v ti trm cp. Nu vt m k trm ly, hoc

b, la hay chin, hy cn thy sng trong tay, th k trm phi bi thng gp

hai.


Lut v s h hi

Ng ai lm h hi trong rung hay l vn nho, th sc vt mnh vo n trong

rung ngi khc, th ai phi ly hoa li tt nht ca rung hay l vn nho

nh mnh m bi thng.

Nu la n t bi gai v chy lan qua la b, ma mng, hay l ng

rung, th k ni la phi bi thng trn mi vt b chy.

Lut v s gian tr

Khi ai giao tin bc hay vt cho k ln cn mnh gi, ri b trm cp ti

nh k ln cn , nu tn trm b bt c, th n phi thng gp hai. Nu

k trm khng b bt c, th ch nh cho gi phi dn n trc mt c Cha

Tri, ng th rng mnh chng h t tay vo ti vt ca k ln cn mnh.

Bn phn i vi ngi ngoi bang, n b ga, ngi ngho kh

Ngi ch nn bc i khch ngoi bang, v cng chng nn h hip h. V

cc ngi lm khch kiu ng ti x -dp-t.

Cc ngi ch c hip mt ngi ga ba hay l mt k m ci no. Nu c

hip h, v h ku van ta, chc ta s nghe ting ku ca h; cn nng gin ta

phng ln, s ly gm git cc ngi, th v cc ngi s tr nn go ba, v

con cc ngi s m ci.

Trong dn ta c k ngho nn cng ngi. Nu ngi cho ngi mn tin,

ch x vi h nh ngi cho vay, v cng chng nn bt h vng li. Nu ngi

cm o xng ca k ln cn mnh lm ca tin, th phi tr cho h trc khi mt

tri ln; v l ch c che thn, l o xng che y da mnh; ngi ly chi m

ng? Nu ngi n ku van ta, tt ta s nghe li ngi, v ta l ng hay thng

xt.

Cc lut php ng gi cng bnh

Ngi ch n huyn; cng ch ha cng k hung c ng lm chng di.

Ngi ch ha ng ng ng lm quy; khi ngi lm chng trong vic

kin co, ch nn theo bn phe ng m phm s cng bnh.

Ngi ch t v k ngho trong vic kin co.

Nhc bng ngi gp b hay la ca k th nghch mnh i lc, th buc

phi em v cho h.


Ng ngi thy la ca k ght mnh ch nng phi qu, ch c b ng, phi

cu n.

Trong vic kin co, ngi ch phm quyn li ca ngi ngho gia vng

ngi. Ngi phi trnh xa cc li gi di; ch git k v ti v k cng bnh, v ta

chng d tha k gian c u. Ngi ch nhn ca hi l, v ca hi l lm m mt

ngi thng tri, v lm mt duyn do ca k cng bnh.

Ngi ch hip p ngi ngoi bang, v cc ngi kiu ng ti x -dp-

t, chnh cc ngi hiu bit lng khch ngoi bang l th no.

2. Kinh thnh Tn c2

Tiu dn:

Kinh Thnh Tn c (New Testament), thng c gi l Tn c, l phn

cui ca Kinh Thnh Ki-t gio, c vit bng ting Hy Lp bi nhiu tc gi

v danh trong khong t nm 45 n trc nm 140 sau Cng nguyn (sau

Cu c). T Tn c c dch t ting Latinh Novum Testamentum, ngha

l "Giao c mi", lc u c Kit hu dng miu t mi tng giao

gia h v Thin Cha, v sau c dng ch mt tuyn tp gm 27 sch.

Tin mng theo Thnh Mt-thu (Matthew)

Tm mi Phc

Thy m ng, c Gi-xu ln ni. Ngi ngi xung, cc mn n gn

bn. Ngi m ming dy h rng:

Phc thay ai c tm hn ngho kh,

v Nc Tri l ca h.

Phc thay ai hin lnh,

v h s c t Ha lm gia nghip.

Phc thay ai su kh,

v h s c Thin Cha i an.

Phc thay ai kht khao nn ngi cng chnh,

v h s c Thin Cha cho tha lng.

2 C{c on trch trong mc n|y ly trong Kinh Thnh - Cu c v Tn c, NXB Thun Ha,

1995.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1ohttp://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BB%B1u_%C6%AF%E1%BB%9Bchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Latinhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Kit%C3%B4_h%E1%BB%AFuhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Thi%C3%AAn_Ch%C3%BAa


Phc thay ai xt thng ngi,

v h s c Thin Cha xt thng .

Phc thay ai c tm hn trong sch,

v h s c nhn thy Thin Cha.

Phc thay ai xy dng ha bnh,

v h s c gi l con Thin Cha.

Phc thay ai b bch hi v sng cng chnh,

v Nc Tri l ca h.

Phc thay anh em khi v Thy

m b ngi ta x v, bch hi

v vu khng iu xu xa.

Anh em hy vui mng hn h,

v phn thng

dnh cho anh em trn tri tht ln lao.

Qu vy, cc ngn s l nhng ngi i trc anh em cng b ngi ta bch

hi nh th.

Mui cho i v nh sng cho trn gian

Chnh anh em l mui cho i. Nhng mui m nht i, th ly g mui n

cho mn li? N thnh v dng, th ch cn vic qung ra ngoi cho ngi ta

ch p thi.

Chnh anh em l nh sng cho trn gian. Mt thnh xy trn ni khng ti no

che giu c. Cng chng c ai thp n ln ri li t bn di ci thng,

nhng t trn , v n soi sng cho mi ngi trong nh. Cng vy, nh sng

ca anh em phi chiu gii trc mt thin h, h thy nhng cng vic tt

p anh em lm, m tn vinh Cha ca anh em, ng ng trn tri.

c Gi-xu kin ton Lut M-s

Anh em ng tng Thy n bi b Lut M-s hoc li cc ngn s.

Thy n khng phi l bi b, nhng l kin ton. V, Thy bo tht

anh em, trc khi tri t qua i, th mt chm mt pht trong L Lut cng

khng th qua i c, cho n khi mi s c hon thnh. Vy ai bi b d

ch l mt trong nhng iu rn nh nht y, v dy ngi ta lm nh th, th


s b gi l k nh nht trong Nc Tri. Cn ai tun hnh v dy lm nh

th, th s c gi l ln trong Nc Tri.

c cng chnh ca ngi mn

Vy, Thy bo cho anh em bit, nu anh em khng n cng chnh hn cc

kinh s v ngi Pha-ri-su, th s chng c vo Nc Tri.

ng gin ght

Anh em nghe Lut dy ngi xa rng: Ch git ngi. Ai git ngi, th

ng b a ra ta. Cn Thy, Thy bo cho anh em bit: ai gin anh em mnh,

th phi b a ra ta. Ai mng anh em mnh l ngc, th phi b a ra trc

Thng Hi ng. Cn ai chi anh em mnh l qun phn o, th phi b la

ha ngc thiu t. Vy, nu khi anh sp dng l vt trc bn th, m sc nh

c ngi anh em ang c chuyn bt bnh vi anh, th hy ca l li trc

bn th, i lm ha vi ngi anh em y , ri tr li dng l vt ca mnh. Anh

em hy mau mau dn xp vi i phng, khi cn ang trn ng i vi ngi

y ti ca cng, ko ngi y np anh cho quan ta, quan ta li giao anh cho

thuc h, v anh s b tng ngc. Thy bo tht cho anh bit: anh s khng ra

khi , trc khi tr ht ng xu cui cng.

Ch ngoi tnh

Anh em nghe Lut dy rng: Ch ngoi tnh. Cn Thy, Thy bo cho anh

em bit: ai nhn ngi ph n m thm mun, th trong lng ngoi tnh vi

ngi y ri. Nu mt phi ca anh lm c cho anh sa ng, th hy mc m nm

i; v th mt mt phn thn th, cn hn l ton thn b nm vo ha ngc. Nu

tay phi ca anh lm c cho anh sa ng, th hy cht m nm i; v th mt mt

phn thn th, cn hn l ton thn phi sa ha ngc.

ng ly d

Lut cn dy rng: Ai ry v, th phi cho v chng th ly d. Cn Thy, Thy

bo cho anh em bit: ngoi tr trng hp hn nhn bt hp php, ai ry v l

y v n ch ngoi tnh; v ai ci ngi n b b ry, th cng phm ti

ngoi tnh.

ng th tht

Anh em cn nghe Lut dy ngi xa rng: Ch bi th, nhng hy trn li

th vi c Cha. Cn Thy, Thy bo cho anh em bit: ng th chi c. ng

ch tri m th, v tri l ngai Thin Cha. ng ch t m th, v t l b di


chn Ngi. ng ch Gi-ru-sa-lem m th, v l thnh ca c Vua cao c.

ng ch ln u m th, v anh khng th lm cho mt si tc ha trng hay en

c. Nhng h c th phi ni c, khng th phi ni khng. Thm tht

iu g l do c qu.

Ch tr th

Anh em nghe Lut dy rng: Mt n mt, rng n rng. Cn Thy, Thy

bo anh em: ng chng c ngi c, tri li, nu b ai v m bn phi, th hy

gi c m bn tri ra na. Nu ai mun kin anh ly o trong ca anh, th hy

cho n ly c o ngoi. Nu c ngi bt anh i mt dm, th hy i vi ngi

y hai dm. Ai xin, th anh hy cho; ai mun vay mn, th anh ng ngonh mt

i.

Phi yu k th

Anh em nghe Lut dy rng: Hy yu ng loi v hy ght k th. Cn

Thy, Thy bo anh em: hy yu k th v cu nguyn cho nhng k ngc i

anh em. Nh vy, anh em mi c tr nn con ci ca Cha anh em, ng ng

trn tri, v Ngi cho mt tri ca Ngi mc ln soi sng k xu cng nh ngi

tt, v cho ma xung trn ngi cng chnh cng nh k bt chnh. V nu anh

em yu thng k yu thng mnh, th anh em no c cng chi? Ngay c nhng

ngi thu thu cng chng lm nh th sao? Nu anh em ch cho hi anh em mnh

thi, th anh em c lm g l thng u? Ngay c ngi ngoi cng chng lm

nh th sao? Vy anh em hy nn hon thin, nh Cha anh em trn tri l ng

hon thin.

B th mt cch kn o

Khi lm vic trnh phc c, anh em phi coi chng, ch c ph trng cho

thin h thy. Bng khng, anh em s chng c Cha ca anh em, ng ng

trn tri, ban thng. Vy khi b th, ng c khua ching nh trng, nh bn

o c gi thng biu din trong hi ng v ngoi ph x, ct ngi ta

khen. Thy bo tht anh em, chng c phn thng ri. Cn anh em, khi b

th, ng cho tay tri bit vic tay phi lm, vic anh em b th c kn o.

V Cha ca anh em, ng thu sut nhng g kn o, s tr cng cho anh em.

Cu nguyn ni kn o

V khi cu nguyn, anh em ng lm nh bn o c gi: chng thch ng

cu nguyn trong cc hi ng, hoc ngoi cc ng ba ng t, cho ngi ta thy.

Thy bo tht anh em: chng c phn thng ri. Cn anh em, khi cu


nguyn, hy vo phng, ng ca li, v cu nguyn cng Cha ca anh em, ng

hin din ni kn o. V Cha ca anh em, ng thu sut nhng g kn o, s

tr cng cho anh em.

Knh Ly Cha

Khi cu nguyn, anh em ng li nhi nh dn ngoi; h ngh rng: c ni

nhiu l c nhn li. ng bt chc h, v Cha anh em bit r anh em cn

g, trc khi anh em cu xin.

Vy, anh em hy cu nguyn nh th ny:

Ly Cha chng con l ng ng trn tri,

xin lm cho danh thnh Cha vinh hin,

triu i Cha mau n,

Cha th hin di t cng nh trn tri.

Xin Cha cho chng con hm nay

lng thc hng ngy;

xin tha ti cho chng con

nh chng con cng tha

cho nhng ngi c li vi chng con;

xin ng chng con sa chc cm d,

nhng cu chng con cho khi s d.

Tin mng theo thnh Mc-c (Mark)

Cc tr em

Ngi ta dn tr em n vi c Gi-xu, Ngi chm tay vo chng.

Nhng cc mn xng ging vi chng. Thy vy, Ngi bc mnh ni vi h:

C tr em n vi Thy, ng ngn cm chng, v Nc Thin Cha thuc

v nhng ai ging nh chng. Thy bo tht anh em: Ai khng n nhn Nc

Thin Cha nh mt tr em, th s chng c vo. Ri Ngi m ly cc tr

em v t tay chc lnh cho chng.

Ca ci

c Gi-xu va ln ng, th c mt ngi chy n, qu xung trc mt


Ngi v hi: Tha Thy nhn lnh, ti phi lm g c s sng i i

lm gia nghip? c Gi-xu p: Sao anh ni ti l nhn lnh? Khng c ai

nhn lnh c, tr mt mnh Thin Cha. Hn anh bit cc iu rn: Ch git

ngi, ch ngoi tnh, ch trm cp, ch lm chng gian, ch lm hi ai, hy

th knh cha m. Anh ta ni: Tha Thy, tt c nhng iu , ti tun gi

t thu nh. c Gi-xu a mt nhn anh ta v em lng yu mn. Ngi bo

anh ta: Anh ch thiu c mt iu, l hy i bn nhng g anh c m cho ngi

ngho, anh s c mt kho tng trn tri. Ri hy n theo ti. Anh ta sa sm

nt mt v li , v bun ru b i, v anh ta c nhiu ca ci.

c Gi-xu ro mt nhn chung quanh, ri ni vi cc mn : Nhng ngi

c ca th kh vo Nc Thin Cha bit bao!. Nghe Ngi ni th, cc mn

sng s. Nhng Ngi li tip: Cc con i, vo c Nc Thin Cha tht kh

bit bao! Con lc chui qua l kim cn d hn ngi giu vo Nc Thin

Cha. Cc mn li cng sng st hn na v ni vi nhau: Th th ai c th

c cu?. c Gi-xu nhn thng vo h v ni: i vi loi ngi th khng

th c, nhng i vi Thin Cha th khng phi th, v i vi Thin Cha

mi s u c th c."

Phn thng

ng Ph-r ln ting tha Ngi: Thy coi, phn chng con, chng con

b mi s m theo Thy!. c Gi-xu p: Thy bo tht anh em: Chng h c

ai b nh ca, anh em, ch em, m cha, con ci hay rung t, v Thy v v Tin

Mng, m by gi, ngay i ny, li khng nhn c nh ca, anh em, ch

em, m, con hay rung t, gp trm, cng vi s ngc i, v s sng i i

i sau. Qu tht, nhiu k ng u s phi xung hng cht, cn nhng k

ng cht s c ln hng u.

Loan bo cuc Thng Kh v Phc Sinh ln th ba.

c Gi-xu v cc mn ang trn ng n Gi-ru-sa-lem, Ngi dn

u cc t. Cc t kinh hong, cn nhng k theo sau cng s hi.

Ngi li ko ring Nhm Mi Hai ra, v bt u ni vi h v nhng iu

sp xy n cho mnh: Ny chng ta ln Gi-ru-sa-lem v Con Ngi s b

np cho cc thng t v kinh s. H s ln n x t Ngi v s np Ngi

cho dn ngoi. H s nho bng Ngi, khc nh vo Ngi, h s nh n

v git cht Ngi. Ba ngy sau, Ngi s sng li.

Th ca Thnh Phao-l (Saint Paul) gi tn hu C-rin-t (Corithians)


Nhng l do chng t lng qung i

Tha anh em, chng ti xin thng bo cho anh em bit n hu Thin Cha

ban cho cc Hi Thnh Ma-k--ni-a. Tri qua bao ni gian trun, h vn

c chan cha nim vui; gia cnh kh ngho cng cc, h li tr nn nhng

ngi giu lng qung i. V theo sc, v ti xin lm chng l qu sc na, h

t ng khn khon ni xin chng ti cho h c phc tham d vo vic

phc v cc thnh. H vt qu iu chng ti mong c l t h mnh phng

s Cha trc, ri phc v chng ti theo Thin Cha. Nn chng ti xin

anh Ti-t hon thnh cng vic lc quyn ni anh em, nh anh y bt u

lm.

Cng nh anh em tng tri vt v mi mt: v c tin, li ging, s hiu

bit, lng nhit thnh trong mi lnh vc, v v lng bc i m anh em hc

c ni chng ti, th anh em cng phi tri vt v lng qung i trong dp

lc quyn ny na. Ti ni th khng phi ra lnh cho anh em u. Nhng ti

ch nu ln lng nhit thnh ca ngi khc xem lng yu mn ca anh em

chn thnh n mc no. Qu tht, anh em bit c Gi-xu Ki-t, Cha chng ta,

c lng qung i nh th no: Ngi vn giu sang ph qu, nhng t

tr nn ngho kh v anh em, ly ci ngho ca mnh m lm cho anh em tr

nn giu c. V iu ny, ti xin a ra mt kin. kin thch hp vi anh

em, v anh em l nhng ngi u tin, chng nhng thc hin cng cuc ,

m cn quyt nh lm ngay nm ngoi. Vy nay anh em hy hon thnh cng

cuc . nh anh em hng hi quyt nh th no, th cng t kh nng m

hon thnh nh vy. V khi ngi ta hng hi dng ci mnh c, th Thin Cha

chp nhn; cn nu khng c th thi. Vn khng phi l bt anh em sng eo

hp cho ngi khc bt ngho kh. iu cn thit l phi c s ng u.

Trong hon cnh hin ti, anh em c c d gi, l gip nhng ngi

ang lm cnh tng thiu, ra khi c d gi, h cng s gip anh em, lc

anh em lm cnh tng thiu. Nh th, s c s ng u, hp vi li chp: K

c nhiu th khng d, m ngi c t th khng thiu.

ch li ca lc quyn

Ti xin ni iu ny: gieo t th gt t; gieo nhiu th gt nhiu. Mi ngi

hy cho ty theo quyt nh ca lng mnh, khng bun phin, cng khng

min cng, v ai vui v dng hin, u c Thin Cha yu thng. V li,

Thin Cha c quyn tun xung trn anh em mi th n hu, anh


em va c lun y mi mt, va c d tha m lm mi vic thin,

theo nh li chp: K tng ngho, Ngi rng tay lm phc; c cng

chnh ca Ngi tn ti mun i.

ng cung cp ging cho k gieo, v bnh lm ca n nui dng, tt s cung

cp d dt ht ging cho anh em gieo, v s lm cho c cng chnh ca anh em

sinh hoa kt qu di do. Anh em s c sung tc mi b lm mi vic thin

mt cch rng ri. Nhng vic chng ta lm s khin ngi ta dng li cm t

Thin Cha. Tht th, vic phc v cho cng ch ny khng nhng p ng nhu

cu ca cc thnh, m hn th na, cn l ngun pht sinh bao li cm t dng

ln Thin Cha. Vic phc v ny l mt bng c cho h tn vinh Thin Cha, v

thy anh em vng phc v tuyn xng Tin Mng ca c Ki-t, v v thy anh

em c lng qung i, sn sng chia s vi h v vi mi ngi. Cn h, h s

cu nguyn cho anh em t lng qu mn, bi nhn thy n hu tuyt vi Thin

Cha xung trn anh em. Xin cm t Thin Cha v phc c khn t Ngi

ban!

Th ca Thnh Phao-l (Paul) gi tn hu Roma (Romans)

Cch thc xng hp th phng Thin Cha

Tha anh em, v Thin Cha thng xt chng ta, ti khuyn nh anh em hy

hin dng thn mnh lm sng ng, thnh thin v p lng Thin Cha.

l cch thc xng hp anh em th phng Ngi. Anh em ng c rp theo

i ny, nhng hy ci bin con ngi anh em bng cch i mi tm thn, hu

c th nhn ra u l Thin Cha, ci g l tt, ci g p lng Cha, ci g hon

ho.

Sng khim nhng v bc i trong cng on

Da vo n sng Thin Cha ban cho ti, ti xin ni vi tng ngi trong

anh em: ng i qu mc khi nh gi mnh, nhng hy nh gi mnh cho ng

mc, mi ngi ty theo lng c tin Thin Cha phn pht cho. Cng nh

trong mt thn th, chng ta c nhiu b phn, m cc b phn khng c cng

mt chc nng, th chng ta cng vy: tuy nhiu nhng ch l mt thn th trong

c Ki-t, m ngi lin i vi nhng ngi khc nh nhng b phn ca mt

thn th. Chng ta c nhng c sng khc nhau, ty theo n sng Thin Cha

ban cho mi ngi. c n lm ngn s, th phi ni sao cho ph hp vi c

tin. c n phc v, th phi phc v. Ai dy bo, th c dy bo. Ai khuyn


rn, th c khuyn rn. Ai phn pht, th phi chn thnh. Ai ch ta, th phi c

nhit tm. Ai lm vic bc i, th hy vui v.

Lng bc i khng c gi hnh gi b. Anh em hy gm ght iu d, tha

thit vi iu lnh; thng mn nhau vi tnh huynh , coi ngi khc trng

hn mnh; nhit thnh, khng tr ni; ly tinh thn st sng m phc v Cha.

Hy vui mng v c nim hy vng, c kin nhn lc gp gian trun, v chuyn

cn cu nguyn. Hy chia s vi cc thnh ang lm cnh thiu thn, v n cn

tip i khch n nh.

Bc i i vi mi ngi, k c th ch.

Hy chc lnh cho nhng ngi bt b anh em, chc lnh ch ng nguyn

ra: vui vi ngi vui, khc vi ngi khc. Hy ng tm nht tr vi nhau,

ng t cao t i, ng ham thch nhng g hn mn. Anh em ng cho mnh l

khn ngoan, ng ly c bo c, hy ch tm vo nhng iu mi ngi cho l

tt. Hy lm tt c nhng g anh em c th lm c, sng ha thun vi mi

ngi. Anh em thn mn, ng t mnh bo on, nhng hy cho cn thnh n

ca Thin Cha lm vic , v c li chp: c Cha phn: Chnh Ta s bo

on, chnh Ta s p t. Tri li, k th ngi c i, hy cho n n; c kht hy

cho n ung; lm nh vy, ngi s cht than hng ln u n. ng cho s

c thng c mnh, nhng hy ly thin m thng c.

Phc tng chnh quyn

Mi ngi phi phc tng chnh quyn, v khng c quyn bnh no m

khng bi Thin Cha, v nhng quyn bnh hin hu l do Thin Cha thit lp.

Nh vy, ai chng i quyn bnh l chng li trt t Thin Cha t ra, v k

no chng li s chuc ly n pht. Tht th, lm iu thin th khng phi s nh

chc trch, c lm iu c mi phi s. Bn mun khi phi s chnh quyn ?

Hy lm iu thin, v bn s c h khen ngi, v chnh quyn l ngi tha

hnh ca Thin Cha gip bn lm iu thin. Nhng nu bn lm iu c, th

hy s, v h mang gm khng phi khng c l do. Tht vy, h l ngi tha

hnh ca Thin Cha ging cn thnh n ca Ngi xung k lm iu c. V

l , cn thit phi phc tng, khng nhng v s b pht, m cn v lng tm.

cng l l do khin anh em np thu: nhn vin thu thu 1 nhng ngi

phc v Thin Cha khi chu ton phn s. Anh em n ai ci g, th hy tr cho

ngi ta ci : np su cho ngi i su, tr thu cho ngi i thu, s ngi

phi s, knh ngi phi knh.


Phi knh trng ngi ngho

Tha anh em, anh em tin vo c Gi-xu Ki-t, Cha chng ta, l Cha

vinh quang, th ng i x thin t. Qu vy, nh c mt ngi bc vo ni

anh em hi hp, tay eo nhn vng, o qun lng ly, ng thi c mt ngi

ngho kh, n mc ti tn, cng bc vo, m anh em knh cn nhn ngi n

mc lng ly v ni: Xin mi ng ngi vo ch danh d ny, cn vi ngi

ngho, anh em li ni: ng ! hoc Ngi di b chn ti y!, th anh em

chng t ra k th v tr thnh nhng thm phn t tm sao?

Anh em thn mn ca ti, anh em hy nghe y: no Thin Cha chng

chn nhng k ngho kh trc mt ngi i, h tr nn ngi giu c tin

v tha hng vng quc Ngi ha ban cho nhng ai yu mn Ngi hay

sao? Th m anh em, anh em li khinh r ngi ngho! Chng phi nhng ngi

giu p bc anh em sao? Chng phi h li anh em ra ta sao? Chng phi

h ni xc phm n Danh Thnh cao p m anh em c mang sao?

hn, anh em lm iu tt, nu anh em chu ton lut Kinh Thnh a ln hng

u: Ngi phi yu ngi thn cn nh chnh mnh. Nhng nu anh em i x

thin t, th anh em phm mt ti v b L Lut kt n l k vi phm.

Qu th, ai tun gi tt c L Lut, m ch sa ng v mt im thi th cng

thnh ngi c ti v ht mi im. Tht vy, ng phn: Ngi khng

c ngoi tnh, cng phn: Ngi khng c git ngi. Tht vy, nu

bn khng ngoi tnh, nhng bn git ngi, th bn cng thnh k vi phm L

Lut. Anh em hy ni nng v hnh ng nh nhng k s b xt x theo lut t

do. V Thin Cha khng thng xt khi xt x k khng bit thng xt. Cn

ai thng xt th chng quan tm m vic xt x.

Cnh co ngi giu

By gi, hy nghe ti, nhng k ni: Hm nay hoc ngy mai, chng ta s

i n thnh n thnh kia, s li mt nm v bun bn kim li. Trong

khi cc ngi khng bit cuc i mnh ngy mai s ra sao. Tht vy, cc

ngi ch l hi nc xut hin trong giy lt, ri li tan bin i. Thay v ni:

Nu Cha mun, chng ta s sng v lm iu n iu kia, th cc ngi li

t ph v nhng chuyn khoc lc ca mnh. Mi th t ph nh th u

xu.Vy k no bit lm iu tt m khng chu lm th mc ti.

Gi y, hi nhng k giu c, cc ngi hy than vn rn r v nhng tai

ha sp xung trn u cc ngi. Ti sn ca cc ngi h nt, qun o


ca cc ngi b mi n. Vng bc ca cc ngi b r st; v chnh r st

y l bng chng buc ti cc ngi; n s nh la thiu hy xc tht cc

ngi. Cc ngi lo tch tr trong nhng ngy sau ht ny. Cc ngi

gian ln m gi li tin lng ca nhng th i ct la trong rung ca cc

ngi. Ka, tin lng y ang ku ln on trch cc ngi, v ting ku ca

nhng th gt y thu n tai Cha cc o binh. Trn ci t ny, cc ngi

sng xa hoa, bung theo khoi lc, lng cc ngi c no y tha

mn trong ngy st hi. Cc ngi kt n, git hi ngi cng chnh, v

h chng cng li cc ngi.

Ngy Cha quang lm

Tha anh em, xin anh em c kin nhn cho ti ngy Cha quang lm. Ka

xem nh nng, h kin nhn ch i cho t tr sinh hoa mu qu gi: h phi

i c ma u ma ln ma cui ma. Anh em cng vy, hy kin nhn v bn

tm vng ch, v ngy Cha quang lm gn ti. Tha anh em, anh em ng

phn nn ku trch ln nhau, khi b xt x. Ka V Thm Phn ang ng

ngoi ca. Tha anh em, v sc chu ng v lng kin nhn, anh em hy noi

gng cc ngn s l nhng v ni nhn danh Cha. Ka xem, chng ta tuyn

b: phc thay nhng k c lng kin tr! Anh em nghe ni n lng kin tr

ca ng Gip v thy mc ch Cha nhm, v Cha l ng t bi nhn hu.

Nhng li khuyn cui cng

Nhng, tha anh em, trc ht, ng c th, d l ly tri, ly t, hay ly ci

g khc m th. Nhng h c th phi ni c, khng th phi ni khng,

nh th, anh em s khng b xt x.

Ai trong anh em au kh ? Ngi y hy cu nguyn. Ai vui v chng?

Ngi y hy ht thnh ca. Ai trong anh em au yu ? Ngi y hy mi cc k

mc ca Hi Thnh n; h s cu nguyn cho ngi y, sau khi xc du nhn

danh Cha. Li cu nguyn do lng tin s cu ngi bnh; ngi y c Cha

nng dy, v nu ngi y phm ti, th s c Cha th tha. Anh em hy

th ti vi nhau v cu nguyn cho nhau c cu thot. V li cu xin tha

thit ca ngi cng chnh rt c hiu lc. ng -li-a xa cng l ngi cng

chung mt thn phn nh chng ta; ng tha thit cu xin cho ng c ma, th

khng c ma xung trn mt t sut ba nm su thng. Ri ng li cu xin,

th tri lin ma xung v t tr sinh hoa tri.


3. Kinh Pht

Tiu dn:

Pht gio ra i vo khong th k V trc Cng nguyn, do Tt-t-a C-

m (Siddhattha Gotama) (cn gi l Pht- hay Bt- (Buddha)) sng lp.

Ngi Vit gi n gin l ng Bt, c ngha l ngi tnh thc gic ng

c Pht php (dhamma). Ct li gio php ca o Pht l T diu (Bn

chn l), l iu m Pht chng ng lc t o. Bn chn l l: Kh

(chn l v s kh), Tp (chn l v s pht sinh ca s kh), Dit (chn

l v dit kh) v o (chn l v con ng dn n dit kh). Kh c

gii thch l xut pht t i v V minh, mt khi dt c nhng nguyn nhn

th con ngi c th thot khi vng sinh t. Chm dt lun hi, vng sinh

t ng ngha vi vic chng ng Nit-bn. Con ng dn n Nit-bn l

Bt chnh o (bao gm: Chnh kin, Chnh t duy, Chnh ng, Chnh nghip,

Chnh mnh, Chnh tinh tin, Chnh nim v Chnh nh).

Khc vi mt s tn gio ln khc (Ki-t gio, Hi gio... ), o Pht khng

c mt b kinh thng nht. Gio php o Pht c tp hp trong Tam tng

(tipitaka), bao gm: 1) Kinh tng: bao gm cc bi ging ca chnh c Pht

hoc cc i t, kinh tng tiu biu vn h Pali c chia lm nm b; 2)

Lut tng: cha ng lch s pht trin ca Tng-gi (sangha) cng nh cc

gii lut ca ngi xut gia, c xem l tng sch c nht, ra i ch vi

mi nm sau khi Pht nhp Nit-bn; 3) Lun tng: cha ng cc quan

nim o Pht v trit hc v tm l hc. Lun tng c hnh thnh tng i

mun, sau khi cc trng phi o Pht tch nhau m v vy, n khng cn

gi tnh cht thng nht. c nhiu tc gi n lc tuyn la v nht th ha

mt s kinh Pht. Gn y Vit Nam, Ha thng Thch Nht T bin

son cun Kinh tng hng ngy - Tng hp 49 kinh cn bn ca hai truyn

thng Pht gio Nam tng v Bc tng ( NXB Tn gio, H Ni, 2006 ti

bn).

Di y chng ti gii thiu mt s on trch trong gio php ca Pht gio

phn nh tinh thn t bi, nhn i, cng bng v dn ch.

Kinh Php Hoa (v s bnh ng)

Pht dy: Ta xut hin trn i, nh m my ln, c th lm thm nhun tt

c, ngha l v mun khin nhng chng tnh kh kht u xa la au kh, c

vui an n. Trong th gian, k lm cho chng sanh c vui yn n khng ai bng

Ta. Ta v i chng, ni php cam l thanh tnh; php y dy c mt mi l: gii

thot v Nit Bn. Ta thng v i chng lm nhn duyn m dng mt th

ting din ni ngha y. Ta xem tt c chng sanh thy u bnh ng, khng c

tm b, th, tng, i; cng khng tham trc, khng chng ngi, hng v tt c

http://www.buddhismtoday.com/viet/nghithuc/kinhtunghangngay.htmhttp://www.buddhismtoday.com/viet/nghithuc/kinhtunghangngay.htm


m ni o php bnh ng. V cng khng phn bit l mt ngi hay nhiu

ngi m thng din ni Chnh php, ngoi ra khng vic g khc. D trong lc

i, li, ng, ngi cng khng nhm b; i vi nhng k: sang, hn, trn, di,

tr gii, ph gii, c l hay khng l , chnh kin hay t kin, cn c lanh

li hay ngu n, Ta bnh ng ri php v vn khng mt mi. Tt c chng

sanh c nghe php Ta, nn c gng tu tr th u c tin th ngi cao.

Tuyn chn mt s Kinh (v khng trm cp v v quan h gia ngi lnh o

v nhn dn)

Khng trm cp

t phi xa la cc iu trm cp, nhng vt gip sng nn va ; vt

ca ngi ta chng cho thi chng nn ly.

Kinh Hoa Nghim

Trm cp c 10 ti:

1) Ngi ch c vt thng gin.

2) Thng b ngi nghi ng.

3) Khng lc no chng tnh mu gian.

4) Phng c nhn n lm bn, ngi hin trnh xa.

5) Ph hy tng lnh ni thn.

6) B ti vi Quan.

7) Ca ci b Quan tch thu.

8) Gy nghip nhn bn cng.

9) Cht a a ngc.

10) i sau lm ngi kh mt kip, khi lm c ca b ngi xm dng

chung; hoc b gic ly hay la chy tiu. Hoc l a con bt hiu ph hy tan

tnh.

Lun Tr

Chng n trm ca ci ca ngi ta m giu to. V chng b quan vua tch thu,

nc la chy tri, th cng b gic trm cp ly

Kinh Hi Long Vng


Nu gp thy vt ri ni ng s, hoc vng bc hay nhng ca bu; lm

ri xng rng: "Vt ny l ca ai?. Nu c ngi ni: "Vt y l ca ti", th

phi gn hi hnh tng, nu ng s tht nn tr li h. Nu khng ngi n

nhn thi c sau mi by ngy l em vt y ra m xng nh vy na. V sau

cng khng c ngi ch nhn th em gi cho vua, quan, qun, huyn hay cc

c quan hu trch; nhng c quan y cng chng thy ch n nhn lnh th mi

em ng h cho Pht php.

Kinh Chnh Php Nim X

Nu lm c nhng vt thuc loi khn o, phi xng ln cho ngi mt

n nhn, bng khng ngi nhn thi treo ch cao, cho ngi ta d thy. Nu c

ngi ni: "Vt ny ca ti", th nn hi h: "Ngi lm mt vt ny ch

no?". H ni ng s tht th tr li cho h, bng chng ng, phi gi li sau

thi gian ba thng, khi lm c ni vn thp th em cng cho thp dng, m

lm c vn Tng th em cng cho t phng Tng dng.

Nu nh lm c vt qu gi nh vng bc hay chui anh lc thi khng

nn vi xng r, ngi lm c phi coi k hnh dng hoc s lng ca vt

ri mi a ra, c ngi nhn, phi hi cho ng s tht, ri trc ng ngi

m tr li cho h, ch khng nn ch kn m cho li.

Lut Tng K

Quan h gia ngi lnh o v nhn dn

Lm vua tr ha l khn kho dy khin b ti. Cha dy con, anh dy em,

chng dy v; nh ca trong ngoi thn thuc bng hu dy bo ln nhau, phi

o lm lnh, phng kinh tr gii, mi ngi gi ly trn di knh nhau, khng

lun sang hn trai gi tu gii thanh tnh thy u vui v; phi l ha thun, vui v

hiu hin, cng nhau rn dy.

Kinh i A Di

Nc khng vua, nh thn khng u, kh m sng lu.

Kinh T i

n ca Quc vng, v Quc vng l k phc c cao c hn ht, tuy

cng l ngi sanh nhn gian m c t ti nn cc Thin t ci tri ba

mi ba thng gip sc ng h vy. Vi c ci nc sn h i a v c

ngn m bin c, u thuc Quc vng, phc c cao hn tt c phc c


ca chng sanh. Vy nn, v i Thnh vng, ly Chnh php m t ha, c

th khin chng sanh u c an vui, nh cc ta cung in, cy ct l ci

gc, thn dn no m, vua l ci gc, v l ca vua vy.

Quc vng, nu chng ly Chnh php m t ha lm ch nng nh cho

thn dn. Nu ly Chnh php m tr ha thi nhng k xm lng ngoi nc,

k phn nghch trong nc, v nhng c qu, i kht cng nhng khng b

ma gi bt thi khng th c c.

Quc vng xem thn dn nh con, ngy m chng ri lng lo ng h, th n

ng h y ng gi l ln vy. V quc vng c 10 c:

1) Soi t: ly mt tr hu soi khp th gian vy.

2) Trang nghim: ly i phc tr trang nghim nc vy.

3) Ban vui: ly i an lc cho thn dn vui vy.

4) Dp on: hng phc tt c on ch vy.

5) La s: c th y lui cc tai nn, ht khng b vy.

6) Dng ngi hin: l tp trung cc bc Hin s cng gip vic nc vy.

7) t php lut: l thn dn yn trong ci nc vy.

8) T an: l ly Chnh php duy tr th gian vy.

9) Nghip ch: l cc s nghip u thuc Quc vng vy.

10) Nhn ch: tt c thn dn ly vua lm ch vy.

Tt c cc v Quc vng u nh phc i trc mi c trn nn 10 mn

phc c th thng nh vy. Nu c thn dn no sing tu lng thnh, gip

rp cho v vua c nhn c, tn trng nh Pht, y i hin nay yn n giu vui.

Cu mun vic chi u c va lng l nh n c ca Thnh vng rng ln

nh vy.

Kinh Tm a Qun

Vua nh cha m, thng mn bnh ng, ngi dn nh con, trn b trung

hiu.

Kinh Pht V Thng Quang Thin T Thuyt Vng Php

Vua ly lng lnh xem tt c thn dn nh con, thi tt c thn dn i vi


nh vua nh cha m.

Kinh Thng Qun Vng S Vn

Dn ly vua lm mng, vua ly Php lm thn. Th o c ha bnh, Pht

php bt u t y.

Trong nc c vua, c mi s yn n; vy nn nh vua phi ly s an vui

ca tt c thn dn lm gc.

Nhng k xut gia ti gia thnh tm tu o u nh chnh quc c duy tr

v din ha khp ni. Nu nh vua bt lc, cng hnh chng thnh, Chnh php

b dit mt, thi cn u gip ch? Vy nn, tu tt c cng c, mt trong su

phn thuc v nh vua. Cu nguyn cho nh vua c phc nh qu ni, bn

vng kh m sp

Kinh Hoa Nghim

Vua Nghim X hi Ni Kin T rng: "Cc ng vua sao gi tn vua?". p

rng: "Ny i vng! Vua l cha m ca thn dn vy. Hay y Php m nhip h

thn dn c an vui vy, nn gi l vua. i Vng nn bit, vua m nui dn

nh m nui con , di kh b t, khng i n i.

Phi bit, ngi vua m c bn vng ly dn lm ci nc. Lng dn chng

an, nc s nguy vy. Vy nn, lm vua thng phi thng dn, ngh n dn,

nh m ngh nim n a con , lng chng cht no ri b c. Phi bit

vic vui, kh ca ngi dn trong nc, ty thi m thi hnh, bit ma lt ma

hn, bit khi gi khi ma, bit lc c ma mt ma, bit khi no khi i, bit c

bit khng, bit k bun ngi vui, bit k gi ngi tr, k bnh ngi mnh,

bit a ngc t, ngi kin tng, bit k c ti, ngi khng c ti, bit ti nh

ti nng.

i vi cc bc vng t, i thn, bch quan, bit k no c cng ngi no

khng cng... Bit nh vy gi l bt ly tm.

i vng! Phi bit, nh vua vi trong nc th bit nh vy ri dng th lc

m ng h. K ng thng phi thng kp thi, k ng pht phi cn nhc cho

k lng. Nhng k quan li cng phi bit thi, chng nn cp ot quyn li

ca dn, nghim cm tham lam bo ngc. Ngi dn c yn vui, y l nhip

h. Mi ng gi l vua.

Vua li hi na rng: "Ly nhng php g gi l Vng lun, khin cc Tiu


vng nng ni lut php kia m tr nc an dn, gi l nh php c th nhip

h chng sanh.

Ngi Ni Kin T p: "i vng! B cc tm in o tham lam, b cc tm

in o gin d, b cc tm in o ngu si ri: y i tr, y thit th, y sai bit, y

li ch. Y i tr v thit th l php b i tr vy; c ch gi n l ci gc bt

tham, bt sn v bt si. Lm sao c th pht khi c php b tr v hay t?

Php b tr y l tm bung lung v tm v t. Cn php hay tr l nh vua phi tu

php hnh, c tm chng bung lung v tm i t bi, nhn bit thn mng v s

vt gip sng u l v thng, t quan st bn thn thy cc ti li hiu bit

ng s tht m th dng cc vt cn thit gip cho s sng.

Nh vua tu php hnh tuy c t ti t do nhng chng nn lm nhng iu

phi php; c nh vy gi l tm chng bung lung.

i vng! Phi bit y c theo php vng th chng nn c ca, c c

cng chng nn ly, tuy l c ca hp l m phi thi cng chng nn ly. Nu

y theo thi c ca hp l i vi k ngho cng khn kh cng chng nn ly.

n nh nhng nn gm gio, nn gic gi, nn phn nghch, nn hi nhau; lc

c nhng nn nh th thi nh vua nn khi t tm chng s nguy him n bn

thn m h cc chng sanh.

Vi k ngho cng cho h cm o. Vi k bo c, dy h php lnh, y gi l

t tm.

i vng! Phi bit y c theo hai php ny mi gi l nh vua tu php hnh,

chnh l h tr cho chng sanh, l c tm bt phng dt, tm i t bi vy.

Kinh Ni Kin T

Vua hi i s rng: "Vua tu php hnh c tm t bi, lm sao c th tr

nhng chng sanh cn c?"

p rng: "Nh vua tu php hnh nu cn tr chng sanh lm c trc phi

khi t tm ly tr hu xem xt v suy ngh nm php, nhin hu mi tr. Nhng

g l nm?

1) Y s tht, ch nn y bt tht.

2 ) Y theo thi, chng nn y bt thi .

3) Y ngha, chng nn y v ngha.

4) Dng li mm du, ch nn dng li xng xm.


5) Y t tm, ch nn y sn tm m tr".

Nh vua hi thm ngi Ni kin T rng: "Vua tu php hnh lm sao t nhng

chng sanh khi nghch?".

p rng: "Ny i Vng? Nh Vua tu php hnh, trc ly iu lnh m

dy, ng nh php m ch v, nu thn dn nghe theo mnh lnh m b nghch

tm, xin li xin ti vi vua, thi vua i n x, tha th trng ti cho an tr mt

ni no trong nc m chng nn dit mng, chng ot ca v cng chng cn

ui ra khi nc. V sao thn. V mun Vua bit c ba iu: 1) C c tin, 2)

C n, 3) C i lc, khin cho nhng k cha hng phc phi hng phc; k

hng phc chng dm ti phm, k mun phn nghch chng dm manh khi.

i Vng phi bit, nhng k c ti m c khi ti li c phc chc v

c thi thn dn c yn n vy. Nhng nh Vua ng nh php m tr ha thi

c phc v lng, ting tm n khp. Nu k b ti c mnh lnh Vua m

chng chu phc ti thi phi tr cho xng ng, nhng ng git cht hay lm

tn hi thn th m ch nn tch thu ti sn v y ra khi nc lm gng cho

k khc chng dm khi nghch tm m thi.

i Vng phi biu nh vy l Vua tu php hnh m tr ti nhng k khi

nghch.

Kinh Ni Kin T

Chnh ti c nghe, mt hm n khi c Pht lu tr trn ni Linh Thu.

Lc y, vua A-x-th mun chinh pht dn chng Va-chi, ng sai i thn Vat-

sa-ka-ra n xin c Pht ch dy. V i thn nh l ri bch c Pht rng:

- Bch c Th Tn, vua A-x-th nh con chuyn li vn an v nh l

Ngi. Knh xin Th Tn cho li khuyn bo v vic vua con chun b ct qun

bnh nh x Va-chi, v mi y dn Va-chi nh cp hng liu qu ca t

nc chng con.

chuyn li khuyn gii n vua A-x-th, c Pht hng sang tn gi A-

nan ri chm ri hi:

- Ny A-nan, thy c nghe dn Va-chi thng t hp ng o vi nhau

khng?

Tn gi A-nan bch Pht:

- Bch Th Tn, thng t hp ng o l truyn thng ca h.


c Pht bo: Ny A-nan l sc mnh ca h. V thy c nghe dn Va-chi

t hp, lm vic v gii tn trong tinh thn on kt khng?

Tn gi A-nan bch Pht: Bch Th Tn cng l truyn thng ca h.

c Pht dy: Ny A-nan, cng chnh l sc mnh ca h. V thy c

nghe dn Va-chi ban hnh nhng lut l khng thch hp, khng ng ban

hnh cng nh khng bi b nhng lut l v truyn thng tt p khng?

Tn gi A-nan bch Pht: Bch Th Tn, chnh l truyn thng ca h.

c Pht dy: Ny A-nan, cng chnh l s cng thnh ca h. V ny A-

nan, thy c nghe dn Va-chi tn trng, cung knh, lng nghe v hc hi nhng

bc trng lo, nhng bc tr c v o c khng?


c Pht dy: Ny A-nan, l sc mnh ca h. V ny A-nan, thy c nghe

dn Va-chi lun c quc vng u t v nng cao dn tr, khng c s vic

cng bc hoc bt cc ph n, thiu n lm v mnh khng?


c Pht dy: Ny A-nan, h s gi c s cng thnh lu di. V ny A-

nan, dn Va-chi c hay ng h cc c s tn gio trong nc v nc ngoi v

pht huy truyn thng tt p ny?


c Pht dy: Ny A-nan, t nc Va-chi s cng thnh v khng ninh.

V ny A-nan, dn Va-chi c tn trng i sng o c, c ng h cc v thnh

nhn, c chiu tp cc bc ti tr v to thun li h hot ng v pht trin

khng?

Tn gi A-nan bch Pht: Bch Th Tn chnh l truyn thng ca h.

c Pht dy: Ny A-nan, dn chng Va-chi s mi mi c lp v cng

thnh.

Sut by ln vn p, c Pht ch hi v tn gi A-nan tr li. n y,

Ngi bn hng sang v i thn ca vua A-x-th ri dy rng:

- Ny Vat-sa-ka-ra, nh ng thy, dn chng v t nc Va-chi c xy

dng v bo v bng by yu t cng thnh, bt kh chin bi. ng hy v tu

li cho i vng A-x-th nghe li khuyn rn ca Nh Lai, khng g khc hn


l cuc i thoi ny gi.

Nghe c Pht gin tip phn tch s tnh mt cch su sc, v i thn cung

knh tha rng:

- Bch Th Tn, con thit tng ch cn mt yu t trong by yu t thi,

t nc Va-chi bt kh chin bi ri, ni g l h c y by iu. Bch

Th Tn, i vng s khng th nh bi h chin trn, ngoi tr dng k ly

gin, nhng khng phi l k thng sch.

Ni xong, vin i thn nh l c Pht ri t t ra v. K t , vua A-x-

th t b nh chinh pht v tr th nc bn. ng thi ng cho thit lp mng

li dn s, qun s v chnh tr ging nh nc Va-chi cng thnh v c lp.

Kinh Quc gia Cng Thnh, th mi

Kinh Php c (v s cu tr, thin v c)3

Phm Hoa (Pupphavagga)

51. Nh th hoa p ch ph trng mu sc m chng c hng thm, nhng

ngi ch bit ni iu lnh m khng lm iu lnh th chng em li li ch.

52. Nh th hoa ti p va c mu sc li c hng thm, nhng ngi ni

iu lnh v lm iu lnh s em li kt qu tt.

Phm c (Papavagga)

116. Hy gp rt lm lnh, ch ch tm ti c. H bing nhc lm lnh gi no

th tm lin a chuyn c gi y.

117. Nu l lm c, ch tip tc lm thm, ch vui lm vic c. H cha c

nht nh th kh.

118. Nu lm vic lnh, hy nn tip lm mi, nn vui lm vic lnh. H

cha lnh nht nh th lc.

119. Khi nghip c cha thnh thc, k c cho l vui; khi nghip c thnh

thc, k c mi hay l c.

120. Khi nghip lnh cha thnh thc, ngi lnh cho l kh; khi nghip lnh

thnh thc, ngi lnh mi bit l lnh.

3 Trch trong Li Pht dy (Kinh Php c Dhammapada), Ha thng Thch Thin Siu dch,

NXB Tn Gio, H Ni, 2000.


121. Ch khinh iu c nh, cho rng chng a li qu bo cho ta. Phi

bit git nc nhiu lu ngy cng y bnh. K ngu phu s d y ti c bi

cha dn tng cht tng cht m nn.

122. Ch khinh iu lnh nh cho rng: chng a li qu bo cho ta. Phi

bit git nc nhiu lu ngy cng lm y bnh. K tr s d ton thin bi cha

dn tng cht tng cht m nn.

123. Nh ngi i bun mang nhiu ca bu m thiu bn ng hnh trnh xa

con ng nguy him lm sao, nh k tham sng trnh xa thuc c nh th no,

th cc ngi cng phi trnh xa iu c th y.

124. Vi bn tay khng thng tch c th nm thuc c m khng b nhim

c; vi ngi khng lm c th khng bao gi b c.

125. em c xm phm n ngi khng t vy, ngi thanh tnh v nhim,

ti c s tr li lm hi k c nh ngc gi tung bi.

126. Con ngi sinh ra t bo thai, nhng k c th a vo a ngc, ngi

chnh trc th sinh ln ch Thin, cn ci Nit bn ch dnh ring cho nhng ai

dit sch nghip sanh t.

127. Chng phi bay ln khng trung, chng phi ln xung y b, chng

phi chui vo hang su ni thm, d tm khp th gian ny, chng c ni no trn

khi nghip c gy ra.

128. Chng phi bay ln khng trung, chng phi ln xung y b, chng

phi chui vo hang su ni thm, d tm khp th gian ny, chng c ni no trn

khi t thn.

Phm ao trng (Dandavagga)

129. Ai cng s dao gy, ai cng s cht; hy ly lng mnh suy lng ngi,

ch git, ch bo git.

130. Ai cng s dao gy, ai cng thch sng; hy ly lng mnh suy lng

ngi, ch git, ch bo git.

131. Ngi no cu an vui cho mnh m li ly dao gy no hi k khc, th s

khng c yn vui.

132. Ngi no cu an vui cho mnh m khng ly dao gy no hi k khc

th s c yn vui.


133. Ch nn ni li th c. Khi ngi dng li th c ni vi ngi khc th

ngi khc cng dng li th c ni vi ngi. Thng thay nhng li ni nng

gin, th c, ch lm cho cc ngi au n kh chu nh dao gy m thi.

134. Nu ngi yn lng nh ci ng ra b trc li th c ci v, th ngi

t ti i trn ng Nit-bn, ngi kia chng tranh ci vi ngi c na.

135. Nh vi chic gy, ngi chn tru xua tru ra ng; s gi, s cht cng

th, thng xua chng sanh n t vong.

136. K ngu to c nghip vn khng t bit c qu bo. Ngi ngu t to ra

nghip chu kh, chng khc no t ly la t mnh.

137 140. Nu ly dao gy hi ngi ton thin, ton nhn, lp tc k kia

phi th ly au kh trong mi iu ny: Thng kh v tin ti b tiu mt,

thn th b bi hoi, b trng bnh bc bch, b tn tm lon , b vua quan

bch hi, b vu trng ti, b quyn thuc ly tn, b ti sn tan nt, phng c

nh ca b gic thiu t, v sau khi cht b a vo a ngc.

Kinh T Tm (v lng t bi)

Th su4

Ti nghe rng c mt thi,

Ti thnh X-v, ni K Hon.

Th Tn cho gi chng tng,

Cc thy cung knh tha vng p li.

Th Tn thuyt ging php lnh

Khuyn ngi tu tp nn hnh t tm.

L ngi nn tp n cn

Thng yu tri khp k gn ngi xa.

Tm lng nhn i bao la,

Tht l thun khit, tht l cao thm.

Hng v tt c chng sanh,

Tm t tu tp qun mnh m thng.

4 Trch trong: Kinh tng hng ngy - Tng hp 49 kinh cn bn ca hai truyn thng Pht gio Nam

tng v Bc tng, Ha thng Thch Nht T bin son, NXB Tn Gio, H| Ni, 2006.

http://www.buddhismtoday.com/viet/nghithuc/kinhtunghangngay.htmhttp://www.buddhismtoday.com/viet/nghithuc/kinhtunghangngay.htm


Khng v i luyn vn vng,

Khng v mong i cht ng li danh,

Khng v n ngha ring tnh,

Cng ng cn nhc vi mnh l quen.

Thng ngi quen, l tt nhin,

Cng thng nhng k cha quen bao gi

Xa i ngn cch th ,

Xa i ngn ngi hng h by lu.

Tnh thng lan ta n u,

Gip xy ni y nhp cu cm thng.

Ngi t tm bao dung,

lng lng, lng thng yu.

Vi ngi mu hi iu,

Bt nhn c cm gy nhiu thng au

Ngi t tm trc nh sau:

Tri lng ra mi, thng nhau tnh ngi.

Vi ngi on ght bao i,

Ngun thng yu y lm vi t him.

Chuyn khng hay, chng trch phin,

cho vi bt nghip duyn vi ngi.

Ngi t tm trc mun loi,

em lng thng xt cnh i khng may.

Thng ngi sng kip a y,

Lm thn cm th nghip gy chng lnh.

Hoc loi ng qu v hnh,

Hoc trong a ngc ti tnh vng mang.

Tm t nh nh trng ngn,

Du dng soi thu mi ng trm lun.

u c chng hu tnh

Th ngay ni y t tm hng v.


Nh tng l mt rng che,

Chng sanh v lng tm t v bin.

Tm t nh sui trin min,

Thm vo mch sng mi min an vui.

Tm t lm gc vun bi,

Cho ngi cao thng cho i vinh hoa.

Thy ngi kh nn kh qua,

Lng mnh au xt nh l kh chung.

Thy ngi hnh phc thnh cng,

Lng mnh sung sng nh cng vui theo.

Thy ngi lm li t nhiu,

Lng mnh tha th mn tru cng hn.

Ngi t tm sng vn ton,

Thng yu bnh ng, st son bn lng.

Cho d khng c khng mong,

Phc lnh t n do cng c thnh:

Mt l ng c an lnh,

Bi lng mnh chn thnh thng yu,

Bi khng la lc dt thu,

Bi khng toan tnh lm iu chua ngoa.

Tm tnh khng gn xu xa,

Tham lam, sn hn, cng l si m.

u hm n lc tinh m,

Kh u tt lm, thi th gic nng.

Hai l ri bc khi ging,

Lng mnh mt mc bnh thng yn vui.

Khi i ng, lc nm ngi

Khng cn tic nh ua i c ao.

T tm ha gii p sao,

Mun phin sn hn tan vo h khng.


Lng mnh lun gi trng trong,

Ngun an lc tri ta ng bao la.

Ba l t i lan xa,

Lm cho cm ng chan ha cng nhau.

Ai ai cng thy mn yu,

em lng ngng m ngi nu tm t.

Bn l loi chng phi ngi,

Mt khi cm nhn bit ngi t tm,

Cng dnh cho nhng tnh thn,

H tr ngi c nhng thnh tu vui.

Nm l thin chng ci tri,

Nh cng tu tp nn ngi t tm.

Thy ngi no tnh ai ln,

Nay theo gia h cng tin tu.

Su l him nn ang ch,

Du si la bng mt m kim cung,

Cng bao nhiu th c trng

Khng sao xm phm n vng tr thn.

By do hun tp t tm,

Thc sanh Phm Chng, lm dn ci tri,

c nhiu phc bo tuyt vi,

V tm t c trau di thm ln.

Tm l y thin duyn,

Ngi t tm bit thng xuyn chuyn cn.

Lm cho c hnh c thun,

Thnh vn rung tt gieo trng i bi.

m nhun v ng, v si,

Con ng gii thot bc i thm gn.

Kho an tr, kho tc thnh,

Thn tm an n, vng vng, lng su.


Tm t khi c kho tu,

Lm cho tri buc c mau tho dn.

Khng cn du vt tham sn,

Nit-bn hin l thnh thang gia i.

Th Tn thuyt ging my li,

Mi ngi vui nhn tin ri lm theo.

4. Kinh Koran

Tiu dn:

Hi gio (Islam) ra i vo th k VII ti bn o -rp. o Hi ch tn th Allah

ng Ti Cao, ng Duy Nht (ting -rp: Allah). i vi tn , Muhammad l v

Thin S cui cng c Allah mc khi Kinh Koran (Qur'an) qua Thin thn Jibrael.

Gio l ca o Hi c cha trong Kinh Koran, gm c 114 chng vi 6.236 tit.

i vi cc tn Hi gio, kinh Koran l mt vt linh thing, v chnh l li phn

ca Allah ng Ton Nng.

V lng khoan dung v bnh ng x hi 5

Surah 49

9. Nu hai bn trong s Tn tranh ci,

Hy ging ha gip h.

Nhng nu mt ngi trong s h vt qu gii hn xm hi n ngi

kia,

Th hy chng li ngi vt gii hn cho n khi n tun th gii lut

ca ng Allah.

Nhng nu n tun gi, th hy to nn bu khng kh thun ha gia

chng,

Bng cng l v hy bnh ng:

Bi Thnh Allah yu ngi cng bng (v chnh trc).

5 Dch t: Micheline R. Ishay (Edited), Human Rights Reader: Major Political Essays, Speeches, and

Documents from Acient Times to the Present, Routledge, 2007

(Second Edition).


10. Tt c tn l mt nhm anh em:

Hy kin to ha bnh v ha gii gia hai ngi anh em (ang

tranh chp);

Hy knh s Allah

Th mi nhn c lng thng xt.

11. Ai tin!

ng ai trong s cc con

Nhng ngi n ng v c n b

Nho ci ngi khc.

V bit u ngi b ci cn tt hn ngi ci.

ng ph bng cng ng ma mai

ng gi tn nhau bng danh xng xc phm:

S tht sai lm khi c nim tin m chng h thay i.

12. Ai tin!

ng nghi ng chi ht:

V nghi ng i khi l ti li:

Khng d xt ln nhau

Khng ni xu sau lng.

Ai mun n tht ngi anh em cht,

Hy bit knh s Thnh Allah.

V Ngi l ng cng thng v y lng thng xt.

13. Hi loi ngi! Ta to ra cc ngi

T mt cp

Mt ngi n ng v mt ngi n b

a cc ngi vo nhng t nc, dn tc,

Ri cc ngi bit nhau

Ngi c Allah coi trng trong mt mnh,


Chnh l ngi cng chnh nht trong cc ngi.

V Allah thu hiu ht mi chuyn trn i

16. Ni: G vy! Cc ngi s ch dn cho Allah v tn gio ca mnh?

Nhng Allah bit mi chuyn trn thin ng v tri t,

Ngi bit ht thy mi chuyn.

17. H gy n tng vi ngi

Nh l c n m h nm ly o Hi.

Hy ni, ng coi o Hi nh mt c n vi ti:

Allah trao cho bn mt c n

Ngi hng bn ti nim tin

Hy chn thnh v tht th.

18. Thnh Allah bit mi b mt ca thin ng cng nh tri t.

v Allah nhn thu mi vic con lm

Surah 2

Khong nm 50, x hi c t chc nh vy

Phi sng theo php lut

Php lut quy nh cuc sng hng ngy ca h

Da trn nhng nguyn tc vnh cu v s cng bng, l phi.

S minh bch v ng n, trung thc cng nh hu ch gia ngi vi

ngi

c xy dng thnh nhng quy phm chc chn

Sao cho ph hp vi thi gian cng nh hon cnh,

V v s nhu cu v s cng bng gia nam v n:

n phi sch s v y ;

Quyn li v ngha v ca ngi tha k

Phi c cng nhn sau khi cht,

Khng phi ch l hnh thc


M gip k yu, ngi ngho

V kim sot mi hnh ng sai tri;

Hy t kim ch hc cch nhn n;

Lng dng cm chin u bo v l phi

Cn c nh hng;

Cuc hnh hng thing ling

Nh mt biu tng ca s on kt;

Hy lm t thin v gip ngi ngho;

Nghim cm nhng hnh ng ni lon, ru ch, c bc;

Tr m ci cn c bo v;

m ci, ly hn, cnh ga ba cn c quy nh;

Quyn ca ngi ph n c th b gim p;

Gi y c xc nh r rng.

V s gip ln nhau

Surah 2 tit 34

254. Ai tin!

Hy m rng lng ho hip

Ta trao cho con

Khi khng c mc c,

Khng bn b

Nhng ai khng tin mi ch l k sai lm

Surah 2 tit 37

268. Qu d e da con bng i ngho

Allah ha s tha th cho con

Lng v tha

V Allah yu thng tt c


Allah bit mi th trn i.

270. Mi iu cc con lm

t thin hay trao tng,

Allah u bit ht.

Cn nhng k tri sai

Th khng ngi gip .

271. Nu nh con khoe khoang

V vic lm t thin

iu cng khng sao,

Nhng nu con giu i,

V gip mi ngi

l iu tt nht:

Xa bn tay ca qu

V Allah thu hiu

Nhng g con lm.

273. Lm t thin cho ai cn gip ,

Ngi khng c kh nng

V khng th di chuyn

Tm kim cng vic, lm n:

Ngi khng bit ngh rng,

Bi v tnh khim tn ca h

M h khng c nhng g mnh mun.

H khng ni n

Tt c hay lt vt,

Bt c iu g tt p

Con trao i, chc chn

Allah u bit


Surah 4 tit 33

mi ngi cng c li

Chng ta phi s chia

Cho cha m, anh em.

Bi mt l th ny

Allah u chng kin

Ht mi vic trn i.

Surah 12 tit 24

215. H hi ngi

Nn dng g cho vic t thin

Hy ni: bt c th g cng c,

Cho cha m v anh em

Tr m ci

Ngi cn gip, khch vng lai.

iu g cng tt

Allah thu hiu c.


QUYN CON NGI TRONG MT S VN BN PHP LUT THI C I

1. B lut Hammurabi (khong nm 1700 TCN)

Tiu dn:

B lut Hammurabi (Hammurabi Code) l vn bn lut c nht ca nhn loi cn

c bo tn tt. B lut ny c ban hnh vo khong thp nin 1760 TCN bi v

vua th su ca Babylon l Hammurabi. Ch cn mt phn ca b lut ny tn ti cho

ti nay, c khc trn mt bia bazan cao khong 2,44 mt.

Hammurabi (tr v khong 1796 TCN 1750 TCN) tin tng rng ng c cc v

thn la chn a lut php ti dn chng ca ng. Trong li ni u ca o lut,

ng tuyn b rng: "Anu v Bel gi ti bng tn, Hammurabi, v hong t cao qu,

ngi knh s Cha, em quy tc v s cng bng ti mt t". B lut ny thng

c dn chng nh l v d in hnh v nguyn tc php quyn, bi theo tinh thn

ca n, ngay c vua cng khng th thay i cc lut l nn tng lin quan ti vic

iu hnh t nc.

Quyn t do ngn lun v nhng gii hn ca n

iu 1

Nu mt ngi buc ti mt ngi v kt ti mt ngi l tn st m khng

chng minh c li kt ti th ngi buc ti s b t hnh.

iu 2

Nu mt ngi buc ti mt ngi dng php ma thut m khng c bng

chng th ngi b buc ti s i n dng sng thnh v nhy xung dng sng

, nu nh dng sng thnh nhn chm anh ta th ngi buc ti anh ta s c

quyn chim gi ngi nh ca anh ta, cn nu anh ta c th tr v an ton th

ngi buc ti anh ta s b kt ti cht v ngi nhy xung dng sng thnh s

c quyn chim gi ngi nh ca ngi buc ti anh ta.

iu 127

Nu mt ngi ch ngn tay thng vo mt n tu hay mt ngi ph n kt

hn v khng chng minh c nhng bnh lun ph bng , ngi s b

nh trc khi a ra xt x v b co mt na u.

Nu mt ngi phi ng trc ta lm chng cho mt v trng ti m khng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Lu%E1%BA%ADt_ph%C3%A1phttp://vi.wikipedia.org/wiki/Hammurabihttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Bia_%C4%91%C3%A1&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Bazanhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Hammurabi


chng minh c nhng li ni ca mnh, nu v n l mt v x t hnh th

ngi s b x t hnh.

Nu mt ngi phi lm chng cho mt v kin tng v tin bc, ngi

vn phi c trch nhim vi hnh pht ca v n .

Quy tc cng l

iu 5

Nu mt thm phn x mt v n (v a ra mt phn quyt) yu cu thc

hin nhng sau thay i phn quyt , thm phn s b kt ti v vic a

ra phn quyt v anh ta s phi tr 12 ln gi tr ca v kin , v s phi t b

chc v thm phn.

Hnh pht - Lut Talion n ming tr ming

iu 195

Nu mt ngi con nh ngi cha ca mnh th ngi con b ct mt bn

tay thun ca mnh.

iu 196 205

Nu mt ngi mc mt ca mt ngi t do th ngi s phi t mc mt

ca mnh.

Nu mt ngi b gy xng ca mt ngi t do th phi t b gy xng

ca mnh.

Nu mt ngi mc mt hay b gy xng ca mt ngi hu th ngi

phi tr 1 ng bc.

Nu mt ngi mc mt hay b gy xng ca mt ngi n l th ngi

phi tr mt na mn vng.

Nu mt ngi b gy rng ca mt ngi c cng a v vi mnh th ngi

b b rng c quyn b gy rng ca ngi kia.

Nu mt ngi b gy rng ca mt ngi hu th ngi s phi tr 1/3

mn bc.

Nu mt ngi nh vo m ca mt ngi t do, ngi s b nh 60 roi

da trc cng chng.

Nu mt ngi nh vo m ca mt ngi c cng a v vi mnh th ngi


s phi tr 1 mn bc.

Nu mt ngi hu nh vo m ca mt ngi hu khc, ngi s phi tr

10 ng bc Do Thi c.

Nu mt ngi n l nh vo m ca mt ngi t do th tai ngi s b

ct b.

iu 206 208

Nu mt ngi nh ngi t do khc trong mt cuc u v khin ngi

kia b thng th ngi s phi th rng ti khng c nh anh v s phi

tr tin cho bc s phu thut.

Nu nh ngi b nh cht th ngi nh cng phi th tng t, nu

nn nhn l mt ngi t do th ngi nh s phi tr

mn bc.

Nu nh ngi b nh l mt ngi hu th ngi nh s phi tr 1/3 mn

bc.

Quyn s hu v x l vi phm quyn s hu

iu 6

Nu mt ngi n cp ti sn ca Cha hay ca mt cung in s b x ti

cht, v ngi nhn ti sn b nh cp t tay k cp cng b x cht.

iu 7

Nu mt ngi mua vng, bc, n l, hay b, cu hoc bt c th g t con

trai ca mt ngi t do hay n l ca mt ngi t do m khng c nhn chng

hay hp ng th ngi l k trm; anh ta s b x ti cht.

iu 8

Nu mt ngi n trm mt con b, cu, ln hay la hoc l mt chic

thuyn, nu [ l s hu] ca Cha [hay] nu [ l s hu ] ca mt cung in,

anh ta phi tr 30 ln gi tr ti sn; nu [ l s hu] ca mt ngi y t, anh

ta ch phi tr 10 ln gi tr ti sn. Nu k trm khng tr, anh ta b x cht.

iu 21

Nu mt ngi t nhp vo mt ngi nh, anh ta s b x ti cht v s b


treo c trc ci l anh ta t nhp vo ngi nh.

iu 22- 24

Nu mt ngi tin hnh mt v cp v b bt, anh ta s b x t hnh.

Nu tn cp khng b bt, ngi b cp s chnh thc tuyn b nhng g m

anh ta b mt trc Cha, thnh ph v th trng trong lnh th xy ra v cp

s n b thit hi cho ngi b cp.

Nu [ch nh b thit mng], thnh ph hoc th trng s tr mt mnh bc

cho anh em h hng ca ng ta.

iu 25

Nu la thiu chy nh ca mt ngi v ngi chy n dp la mong

mun v ly i th g t ngi ch nh, anh ta s b nm vo ngn la .

V v th ca ph n v n l

iu 128

Nu mt ngi n ng ly mt ph n lm v v khng c giy t g th

ngi ph n khng phi l ngi v.

iu 129

Nu mt ngi ph n c chng b bt gp nm vi ngi n ng khc,

ngi ta s tri h li v nm xung nc; nu chng ca c ta mun cho c ta

sng th nh vua s cho c ta sng cuc i n l.

iu 130

Nu mt ngi n ng hm hip mt ph n c chng ang nh cha m,

ngi n ng s b x ti cht; ngi ph n c t do.

iu 131-132

Nu ngi chng t co v nhng c ta khng b bt gp nm vi ngi n

ng khc, c ta phi th trc Cha v tr li nh mnh.

Nu c mt ngi ch tay vo ngi ph n c chng t co c y cng vi

ngi n ng khc nhng c ta khng b bt gp nm vi ngi n ng khc,

c ta s nhy xung dng sng thing v chng ca c.


iu 148-149

Nu mt ngi n ng ly mt ngi v m yu, anh ta mun ci ngi

ph n khc, anh ta c th ci. Anh ta s khng li d v, c ta vn sng trong

ngi nh m anh ta xy, anh ta phi cu mang c ta n ht i.

Nu ngi ph n khng mun li nh chng, anh ta s tr li ca hi mn

v ra i.

iu 150

Nu mt ngi n ng ban cho v mt cnh ng, n in, mt ngi nh hay

cc ng sn v lm mt th c ng du cho c ta, sau khi chng cht, con trai

ca c khng th chng li c; ngi m s trao ti sn cho ngi con trai m b

yu qu. C ta khng trao n cho ngi khc.

iu 153

Nu mt ngi ph n kim tin t ngi n ng khc nh vo ci cht ca

chng, ngi ta s ng cc vo ngi ph n .

iu 154

Nu mt ngi n ng lon lun vi con gi, h s cm ng ta khng c

vo thnh ph.

iu 175-176

Nu n l ca hong cung hay n l ca dn ly mt ph n v c ta sinh con

trai, ngi ch ca n l khng c quyn coi con trai ca ngi ph n kia l

n l.

iu 209-214

Nu mt ngi n ng nh con gi ca mt ngi t do khin c y mt

con, ng ta phi tr bc.

Nu c y cht, h s x con gi ng ta ti cht.

Nu ng ta nh con gi ca ngi hu khin c ta mt con, ng ta b pht 5

ng bc.

Nu c ta cht, ng ta phi tr mt na mnh bc.


Nu ng ta nh n l ca mt ngi t do v khin c ta mt con, ng ta phi

tr 2 ng bc.

Nu c gi cht, ng ta phi tr 1/3 mnh bc.

iu 279

Nu mt ngi mua mt n l nam hay n v anh ta hay c ta tr nn c kh

nng yu sch ng ta, ngi bn anh ta s phi p ng yu cu.

iu 280-282

Nu mt ngi mua mt n l nam hay n ca mt ngi khc nc ngoi,

khi h quay v nc, ngi ch nhn ra l n l ca anh ta, nu n l l

ngi bn x, h s c phng thch m khng phi tr tin.

Nu h l ngi nc khc, ngi mua s tuyn b trc Cha s tin m anh

ta tr v ngi ch s trao s tin m anh ta tr cho li bun v chuc li n

l ca mnh.

Nu n l tuyn b vi ch ng khng phi ch ca ti, ch anh ta s kt ti

v ct tai anh ta.

2. Kautilya

Nhng quy tc c bn ca hnh pht

Ch c lut php mi m bo cuc sng v phc li ca dn (I.5.2).

Vic duy tr lut php v trt t bng hnh pht l khoa hc ca chnh quyn

(khoa hc chnh tr) (t mc 1.4.3).

Sc mnh ca ring hnh pht, khi c thc thi mt cch cng bng tng

ng vi mc phm ti v bt chp k b trng pht l con vua hoc k th, l

bo v x hi ny v x hi sau.

Mt ng vua h khc b dn chng cm ght, trong khi mt v vua qu hin s

b dn chng coi khinh. Bt c v vua no x pht cng bng v thch ng th

u c yu knh v tn trng (1.4.8-10).

Mt ngi v ti khng ng b pht s khng b pht. Cc v vua s c ti

nu x pht khng cng bng. ng ch c th ht ti khi b y n 30 ln di

tng ha ngc (ni Thng trng pht thch ng cc v vua khng cng


minh) v ri giao n cho cc v B La Mn xt x (4.13.42,43).

Hon cnh c bit ca ngi phm ti v nhng tnh hung phm ti c bit

s c cn nhc trong vic quyt nh thi hnh n (3.20.20).

Nhng hnh pht s quyt nh c tnh n phong tc tp qun v bn cht

phm ti.

Trong tt c mi trng hp, nhng hnh pht c a ra y p dng cho

ln phm ti th nht, s b tng gp i trong ln phm ti th hai, v tng gp 3

trong ln phm ti th ba. Nu vic phm ti din ra ln th t, bt k n pht

no, s c nh vua xem xt v c th b x ring (2.27.18).

S khoan dung ch c p dng i vi cc hnh pht cho cc i tng sau:

Ngi hnh hng, ngi tu kh hnh, bt c ai b bnh tt, i kht hay mt

mi do sau i li, do ln chu n trc, ngi nc ngoi hay ngi t qu n

(3.20.21).

Bt c khi no phm ch, ngi tu luyn hoc ngi tu luyn tr thnh B Tt

phi np pht, thay v thc thi quy tc v hnh pht nhn danh nh vua, s ngy

bng s tin ca hnh pht. Tng t nh vy, nhng ngi theo d gio m

khng c tin s b qun thc vi s ngy tng ng mc n pht. Quy tc ny

khng p dng cho (tr trng hp trng ti) cho vic ph bng, trm cp, hnh

hung hay bt cc. Trong nhng trng hp nh vy, vic thi hnh n s c

thc thi.

V vy trc tin nh vua s ci t bng vic trng pht cho ng cc quan

bun bn ca ci. Bn thn cc quan s l ngi thc thi ng lut m bo

nhng hnh vi cng bng cho tt c mun dn th trn v min qu (4.9.28).

Nu tnh trng phm ti ca dn chng tng ln hay do cc v quan c tnh

lm sai n vua ban, thng l thu thu hn 8% mc pht v di 100 ng bc

v 5% mc pht l phm php. Ch nhng hnh pht sau y mi c coi l

hp php (3.17.15.16).

n t hnh

Cho cc mc n pht tn nhn c lit k bi cc nh hin trit v i ti cc

cun sch c. Tuy nhin nhng trng hp phm ti khng tn nhn, s p dng

n t hnh n gin khng b tra tn (4.11.26).


Trm cp

n gia sc (hn 10 con) T hnh khng tra tn (4.11.15.16)

Trm cp hay git voi hay

nga ca vua, trm cp xe

nga ca vua

B ng cc xuyn qua

ngi (4.11.7)

Trm cp v kh hay o gip

khng trong qun i

B x bn bng cung

n cht (4.11.22)

Lm h hi cc cng trnh tr

thy.

Lm v p tr thy

B dm cht trong h

nc (4.11.17)

Lm cht ngi do u hay nh nhau

(Khng c mc pht no cho trng hp cht sau 7 ngy)

Cht ti ch Hnh hnh c tra tn (4.11.1)

Cht trong vng 7 ngy Hnh hnh khng

tra tn (4.11.2)

Ng st

C v kh Hnh hnh c tra tn (4.11.5)

Git ngi

D man

B ng cc xuyn qua

ngi

Git ngi khi ang thc hin

hnh vi trm cp

Git ngi khi n trm gia

ban ngy

u c

Dng thuc c hi cht k khc

l nam hay n khng mang thai

(c bit l ang trong thi gian

Dm nc n cht (4.11.18)


ch thi hnh n v ph n c thai).

Mu phn

Bt c ai c hnh ng cp ngi,

tn cng gia quyn vua, khuyn khch

k th hay cc b tc t ngi, xi

gic ni lon thnh ph, min qu

hay qun i.

Thiu sng t u ti

chn (Khng p dng

vi nhng ngi theo

o B-la-mn v

nhng ngi b m).

(4.11.11,12)

Git cha m, anh em v ngi thn

Git cha, m, con ci, anh ch em,

thy hc hay nhng ngi

tu hnh.

T hnh bng cch

thiu u co (4.11.13)

V lm cht T hnh

khng tra tn (4.11.15)

N phm ti

Git chng, git thy, git con ci

bng v kh, h c hay t nh

T hnh bng cch

cho b thin x xc (4.11.19)

Gi im git khch hng

T hnh bng cch

thiu sng hay

dm cht

(2.27.22)

Phng ha

Phng ha t ng c, cnh ng,

sn phi la, nh, rng ti tt hay

rng nui voi

T hnh bng cch

thiu sng (4.11.20)

Np tin thay th hnh pht (t mc 4.10.1,2,7-14;4.12.1,3,7)

Ct b cc b phn trn c th Tin np pht tng ng (ng)

Ngn ci hoc ngn tr 54

Chp mi 54

Tt c cc ngn tay (phi) 100


Gn chn 200

Ngn gia hay ngn tr 200

Mt bn chn 300

Mt bn tay (thng l tay phi?) 400

Mt tai hoc mi 500

C hai chn 600

Mt bn tay v mt bn chn 700

Chc m hai mt 800

Tay tri v hai bn chn 900

C hai tai v mi 1000

(Vi nhng ti phm b hnh hnh hay thiu sng s b hnh hnh bng cch

m cc xuyn ngi; trng hp np tin pht thay l nhng trng hp c

cch (4.11.8). Khng c mc pht tin tng ng cho trng hp b ct b

dng vt hay tinh hon).

Nhng hnh pht cho cc loi n khc

Hnh pht cho nhng ngi theo o B La Mn phm trng ti l b ng

du thch v i y. Nhng ngi theo o B La Mn phm ti s b bu riu

trc cng chng v vnh vin b khai tr khng c tham gia tt c cc hot

ng ca ngi theo o B La Mn. Du thch cho bit mt ngi tng phm

ti g nh sau:

Ti Thch ln mt

Trm cp Hnh 1 con ch

Ung ru cm L c ca ngi bun ru

St nhn Hnh bn thn khng u

Cng hip v thy B phn sinh dc n

Sau khi b bu riu trc cng chng v ti v ng du thch, phm nhn s

b a i y hoc b y i lm trong m (4.8.28,29).

Phm nhng iu cm k n ung

n ung nhng th cm k

Nu thc hin t nguyn (4.13.2)


Bt ai phi n hay ung nhng th cm k:

Chng tc B La Mn Mc pht cao nht

Chng tc St Li Mc pht bnh thng

Chng tc Ph X Mc pht thp nht

Chng tc Th La 52 ng bc

B voi xo n cht

Vic b voi xo n cht l xng ng sau khi ty trn linh thing vo cui

bui l t M t. Bt c ai mun t nguyn cht s c ban tng nh sau: cm

ru, vng hoa v mt mnh vi lm sch ng voi (4.13.15.16).

Dng yu thut hay s m hoc

Dng yu thut hay m hoc ng b trng pht tr khi chng c thc hin

quyn r tnh yu ca v vi chng, hay chng vi v, hay mt k ang cu

hn vi ngi mnh yu (4.13.28).

Mc pht

B qun tng iu khin voi gim n

cht ngi khng t nguyn.

Mc pht cao nht (4.13.17)

Bt c ai dng ba m Chu kt qu tng t (4.13.27)

Gy ra thng tch bi yu thut Mc pht trung bnh

V quyn lao ng v quyn s hu

Mt ngi y t xao nhng cng vic v nhn lng s b pht 12 pana v

b gi cho n khi cng vic hon thnh. Ngi khng c kh nng nh cng,

hay cam kt lm mt cng vic nh, hoc b au m s c chm chc hoc

anh ta ngi ch tm mt ngi thay th. S mt mt ngi ch phi chu

hoc ngi lm thu tr n bng cch lm cng vic khc.

Ngi ch c quyn cho ngi khc lm vic m khng c iu kin ngc

li rng ngi khng c thu ngi khc lm cng vic . Thy ta ni

rng khng c nhn mt phn vic ca ngi ch t ngi lm thu khc khi

ngi n sau mun lm. Nhng Kautilya phn i iu ; v lng c tr

cho cng vic hon thnh, ch khng tr cho cng vic cha c lm. Nu


ngi ch cho ngi lao ng lm mt phn vic m khng cho anh ta lm phn

cn li v ngi th hai mun lm, th phn vic cha hon thnh c xem nh

l kt thc. Nhng da vo vic xem xt cc thay i din ra hay da vo tay

ngh km ca ngi lao ng, ngi thu c th khng bng lng vi nhng g

b nh tr do ngi lao ng. Ngi lao ng c th lm nhiu hn tha thun

v gy ra mt mt cho ngi ch.

Nhng nguyn tc tng t ch dn nhng ngi lao ng c gia hn hn

by m v thi hn c tha thun trc thc hin cam kt. Trc thi

gian , h s tm ngi thay th cng vic c hon thnh. Nu khng c

ch cho php, h khng th cng vic d dang hoc mang i bt c th g t

ni lm vic. H s b pht 24 pana nu mang bt c th g i v 12 pana nu b

d cng vic. Ngi lao ng cng nh ngi lm bt c cng vic g mang tnh

cht hp tc s c nhn lng mt cch cng bng v theo nh tha thun.

Ngi trng trt hay li bun, va l ngi cui cng va l ngi gia

trong vic trng trt hay sn xut, s tr cho ngi lao ng tng xng vi cng

vic h lm. Nu ngi lao ng b vic gia chng, gii thiu ngi thay th,

h vn c tr lng y .

Nhng khi hng ha ang c sn xut, lng s c tr theo lng cng

vic lm; kiu tr nh vy khng nh hng n kt qu.

Mt ngi khe mnh ri khi cng ty sau khi cng vic bt u s b pht 12

pana; v trong tha thun ca anh ta khng c vic ri b cng ty. Bt c ai ln

lt, l l trong cng vic s b cnh co ln u tin v s c tr lng tng

xng vi thnh qu cng vic. Nu xao nhng cng vic ln th hai hoc b i

u , anh ta s b ui khi cng ty. Nu anh ta cn t ra tc gin, anh ta s b

x pht.

Bt c th g thuc s hu ca mt ngi trong s chin li phm m nh vua

mang v t t nc ca k th s c tr li cho ngi ch. Nu nh vua

khng th ly li nhng th , ng ta s cho mt ngi xung phong i tm v

hoc tr mt khon tng xng cho ngi b hi. Mt ngi dm ra i c th

c hng bt c th g m nh vua trao tng trong s chin li phm m anh ta

chim c t t nc th ch ngoi tr cuc sng ca mt arya v ti sn

thuc v Cha, Bramana hay nh tu.

Ngi s hu ri b t nc ca mnh ni vn cn ti sn s vn c quyn


vi ti sn . Khi ngi s hu, l ngi v thnh nin, ngi gi, nhng ngi

b au m, bnh tt, ngi tm tr nc ngoi, hay nhng ngi ri b t

nc khi lon lc, b li ti sn ca mnh ang c ngi khc s dng trong 10

nm, h s mt quyn s hu n.

3. Lut Manu (khong nm 200 TCN)

Bo v tr em, ph n v nhng ngi yu th khc

[27] Nh vua s bo v nh ca v ti sn c tha k khc ca mt cu b

cho n khi cu ta tr v (sau khi hc tp) hoc qua tui thiu nin.

[28] Tng t nh vy, ng cng bo v nhng ph n khng c con trai,

ngi khng c gia nh, nhng b ga hay ngi bnh tt.

[29] Nhng nu, trong khi nhng ngi ph n ny cn sng, h hng ca h

li mang ti sn i xa, mt v vua anh minh s pht h v ti n cp.

Quyn ti sn

[30] Nu ngi s hu ti sn mt tch, nh vua s gi ti sn trong ba

nm; trong vng ba nm, ngi s hu c th ly li, qu ba nm, nh vua c th

ly ti sn .

[31] Nu c ngi ni rng, y l ca ti, anh ta s b thm vn theo quy

nh; nu anh ta c th din t hnh dng, s liu ng th c th nhn ti sn

vi t cch l ngi s hu.

[32] Nu anh ta khng ni chnh xc thi gian v a im b mt, hnh dng,

kch thc, mu sc ca ti sn b mt, anh ta s b pht tng ng vi gi tr

ca ti sn .

[33] Lc ny, nh vua c th ly mt phn su ti sn b mt v tm li

c, hoc mt phn mi, mt phn mi hai, ty theo lut php.

[34] Ti sn b mt v tm li c s c chuyn cho ngi thch hp gi;

nu nh vua bt c nhng k ang trm cp, ng ta s cho voi git cht chng.

[35] Nu mt ngi thnh tht ni, y l ca ti, nh vua s nhn mt phn

su hay mt phn 12 ti sn .

[36] Nu anh ta ni di, anh ta s b pht mt phn tm ti sn anh s hu

hoc t hn.


[37] Khi mt thy tu tm thy mt kho bu b ct giu, ng ta c th ly n v

ng l Cha t.

[38] Nhng khi nh vua pht hin ra kho bu, ng phi trao mt na cho

ngi anh em sinh i v gi mt na.

[39] Nh vua c nhn mt na v ng ta bo v n v l Cha t trn qu

t.

[40] Nh vua phi trao tr cho bt c ai thuc mi tng lp ti sn b nh

cp; mt v vua s dng ti sn b xem l mt tn trm.

[41] Phn chia lut thnh cc cp bc, khu vc, gia nh, mt v vua hiu php

l s phn chia thnh tng lut ring r cho mi vn .

[42] Nhng ngi tin hnh cc hnh ng bm sinh v cam kt mi hnh

vi bm sinh ring ca mnh gn gi vi mi ngi ngay c khi h xa.

[47] Khi ngi cho vay yu cu nh vua bt k n tr n, nh vua s buc

ngi vay phi tr khon n c chng minh l c tht cho ch n.

[48] Nh vua bt ngi vay phi tr n bng bt c bin php g m ch n c

th dng ly li tin.

[49] Theo lut, bng hnh ng hp php, theo phong tc tp qun, anh ta c

th ly li tin cho vay.

[50] Nu mt ch n t ly li tin t ngi vay th nh vua khng khi t

anh ta v ly li ti sn ca mnh.

[51] Nu mt ngi ph nhn khon n c chng minh trn c s php

l, nh vua phi bt anh ta tr tin cho ngi ch n cng vi mt khon tin

pht nh ty theo kh nng.

[52] Khi ngi vay b khi kin, v anh ta ph nhn khon n, nguyn n

phi tm mt nhn chng c mt a im hai bn tha thun cho vay, hoc l

vin dn mt cng c php l no khc.

[53] Nu nguyn n gi mt ngi khng c mt ti a im hoc nhn

chng quay lng li v khng chng kin giao dch l khng hp l;

[54] Nu anh ta cng b nhng g nh chng minh ri sau li thay i,

hay khi c hi v mt bn cng b c tha nhn l ng m li khng cng

nhn n;


[55] Nu anh ta ni chuyn vi nhn chng ni khng nn ni, hay khng

mun tr li cu hi t ra cho anh ta.

[56] Nu anh ta c yu cu ni m khng ni hoc khng chng minh

c nhng g ni, hay khng bit iu g xy ra trc, iu g xy ra sau, anh

ta thua kin.

[59] Nu ngi vay ph nhn khon n mt cch gian di hoc ngi ch n

trnh bo sai, nh vua buc c hai phi np pht gp i s tin , v h khng

hiu php lut.

[60] Nu mt ngi vay b ch n kin ra ta, khi b thm vn, anh ta ph

nhn khon n, anh ta phi c t nht ba nhn chng chng minh (c ti) trc

c vua v cc thy tu.

4. Asoka

Tiu dn:

Asoka (A-dc vng) (304 232 TCN), cn gi l Asoka i , l Hong n ,

tr v quc Maurya t nm 273 n 232 TCN. L mt trong nhng hong n

kit xut, vua A-dc thng li trong nhiu cuc chinh pht v cai tr phn ln vng

Nam . L mt qun vng ng h Pht gio, tn ng gn lin vi vic lu truyn

Pht gio v ng lp nhiu bia ghi li nhng thnh tch trong cuc i Pht

Thch-ca Mu-ni. ng l v qun vng u tin ca nc n c thng nht

c mt lnh th v i, rng ln hn n ngy nay.

V lng trung thnh (273 238 TCN)

Sc lnh khc vo VII

Vua Priyadarsi u mong mun cc thn dn trong lnh th ca ngi phi

trung thnh.

Tt c thn dn phi bit s quyn nng ca nh vua v c u c trong sng.

Nhng ngi n ng phi c tng khc nhau v nhit thnh. Tuy nhin, h

c th ng x cho ph hp vi thn phn ca mnh.

Thm ch nu mt ngi khng chu tng qu hu h, lm ch gic quan, c

u c trong sng, bit n, tn tm trung thnh s c ngi khen v l rng

ct.

Sc lnh khc vo XII

http://vi.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%ADt_gi%C3%A1ohttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%ADthttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%ADch-ca_M%C3%A2u-ni


Vua Priyadarsi khen ngi nhng ngi trung thnh, nhng con dn chnh tn

cng nh nhng ngi th tc, ban thng vi lng yu mn. Phn thng v s

tn vinh cha th ni ht nhng gi tr v phm cht cn thit ca nhng con dn

trung thnh.

iu ny c nhiu cch, nhng cn nguyn ca n l trnh vic ca tng hay

h thp lng trung thnh mt cch khng ng. V nu ng, th c th iu

chnh c.

S trung thnh ca tt c mi ngi phc vu cho cng mt mc ch. Bng

vic cao lng trung thnh ca h cng c th khin cho lng trung thnh y

phc v mnh. Nu x khc i, mt ngi b tn thng s khng phc v na.

Vi mt k tn dng lng trung thnh ca mnh v h thp ngi khc li

dng cho mc ch ca mnh bi v anh ta mun vinh danh n th bn thn anh ta

h thp lng trung thnh ca mnh.

Do thi dung ha l iu ng ni, mc d ngi c thi dung ha c

th hc v tn trng quan nim ca c Pht th s c nhng ngi khc cng

nhn.

Vua Priyadarsi mong mun nhng con dn trung thnh hiu bit iu ny v

thm nhun n. Nhng ngi c c s trung thnh tuyt i s c tng

thng khng nhng qu m cn c nht mc ngi khen.

Nhiu ngi c cng mt mc ch l mang s mnh ca mnh ra truyn

ging cc quan im ca c Pht. Cc qun gia n trong hong gia, nhng

ngi gim h gia sc v ng c, v nhng ngi c trng trch khc.

Vi mc ch khuyn khch lng