TRZECIA DROGA / WYDANIE GAZETY NASZ URSUS Z PRZYSZŁOŚCI

�� � � �� � � � �� � � �

� � � �� ��� �� �� � � � ��� �� � �� � �� �� � �� � ����� � � �� � � �� � � � ��� � � � � �� � � � � � � � � � ���� ��� � � ���� � � � � �� ��� � ��� � � ��� �� ����� �� � � � � � � � � �� � �� �� �� � �� ��� � �� �� � � � � � � �� � �

ISSN 1428-298X

NR 17 (32) PISMO MIESZKAŃCÓW DZIELNICY 12 MARZEC 2013

ZASIEJ Z SĄSIADEM!„Trzecia Droga” dla oś. Niedźwiadek?

Zjazd z S2 będzie oddany później! Czy opóźnienie w oddaniu zjazdu z trasy S2 do użytku przedłuży odcięcie miesz-kańcow ul. Regulskiej od centrum? Ursusian zanie-pokoiły słowa miejskich urzędników, że wiadukt i przebieg trasy wymagają korekty.

Ursus–Niedźwiadek zyska nowe miejsce wymiany usług sąsiedzkich

Na oś. Niedźwiadek w jednym z pustych pawilonów handlowych trwają przygotowa-

nia do otwarcia świetlicy i spółdzielni lokatorskiej „Trzecia Droga”. O tej inicjaty-wie, historii osiedla i wizjach przszłości osiedla piszemy w dwóch artykułach.

Nieoczekiwane znale-zisko przy szkole. W czasie prac remontowych skrzyżowania przy SP nr 4 odkopano rzeźbę Jana Gra-czyka – znanego rzeźbia-rza z Ursusa, która została prawdopodobnie zagrzeba-na w trakcie prac drogowych w 1984 roku.

str. 2 str. 8

str. 4

44„Trzecia Droga” dla oś. Niedźwiadek? Na Niedźwiadku szykuje się społeczna rewolucja…

Jak właśnie się dowiedzieliśmy, powstająca świetlica „Trzecia Droga” stać ma się centrum dowodzenia zmian sąsiedzkich stosunków oraz samego osiedla.

Na oś. Niedźwiadek w jednym z pustych pawilonów handlowych trwają przygoto-wania do otwarcia świetlicy i spółdzielni lokatorskiej „Trzecia Droga”. Spółdziel-nia ma zajmować się wymianą sąsiedzkich usług i produktów wytwarzanych przez mieszkańców osiedla. Przewodzniczący zawiązywanej spółdzielni Jan Paprot powiedział nam, że ich głównym celem jest wykorzystanie ukrytego potencjału mieszkańców osiedla i integracja międzypokoleniowa. Spółdzielnia ma organizo-wać spotkania z wytwórcami, kiermasze oraz stanowić miejsce codziennej pomocy sąsiedzkiej mieszkańców. Jak powiedziała nam jedna z emerytowanych mieszka-nek bloków przy ul. Keniga, „bardzo chętnie zajęłaby się dorywczo opieką nad dziec-kiem jej sąsiadów z klatki w godzinach ich pracy, ale trudno samemu wyjść z taką propozycją”. Spółdzielnia jest wynikiem inicjatywy powrotu do uprawnego użytko-wania ogródkow przyblokowych, a w przyszłości rownież wspólnych części osiedla. W apelu do mieszkańców jej autorzy piszą:

Lokatorzy! W niedługim czasie w Waszych skrzynkach pocztowych pojawią się ulot-ki o inauguracji działalności świetlicy „Trzecia droga”. Jedną z pierwszych inicja-tych jest wsparcie akcji uprawy owoców i warzyw w przestrzeni międzyblokowej. Zapraszamy na spotkanie, na którym razem chcemy ustalić wizję dotyczącą ota-czających nas osiedlowych przestrzeni prywatnych i wspólnych. Przewidywane są również konsultacje ze wspólnotą mieszkaniową oraz zarządem zieleni miejskiej, tak aby nasze działania były zalegalizowane. Jeżeli wiosenne wysiewy powiodą się, w jesieni, po zbiorach, spotkamy się na osiedlowym kiermaszu, gdzie każdy zaofero-wać będzie mógł swoje produkty, a także usługi ogrodnicze i sąsiedzkie.

Nie znamy jeszcze oficjalnego stanowskiska zarządu RSM, zarządza-jącej budynkami i przestrzeniami wspólnymi osiedla. Można się do-myśleć, że droga do Trzeciej Drogi będzie niełatwa ale jak się zorien-towaliśmy mieszkańcy już są zainteresowani propozycją i inicjatywą. W rozmowie przy pawilonie usłyszeliśmy między innymi: „od kiedy zabrano nam działkę przy ul. Orląt, pod budowę obwodnicy nie mamy swoich warzyw do których byliśmy przyzwyczajeni”, „moi rodzice przeprowadzili się do Ursusa spod Siedlec gdzie dziadkowie mieli pokoleniowe gospodarstwo – do dziś przywozimy niektóre produkty stamtąd bo są lepsze i >nasze<”

Na lewym zdjęciu powyżej można zobaczyć wło-ściańskie domy i dworki GrabkowaTak wyglądało otoczenie i cześć terenu obecne-go osiedla jeszcze w latach 50.Na prawym zdjęciu osiedla Niedźwiadek, tuż po częściowej realizacji (koniec lat 60.). Nowe bu-dynki i bloki zajęły miejsce ogrodów i sadów, jednak niektóre domy przetrwały te wielkie zmia-ny (w dolnej cześći zdjęcia widać domy zburzo-ne dopiero wraz z planowanym utworzeniem parku).Wokół wielkiej budowy osiedla dla Zakładów „Ursus” trały jednak w najlepsze uprawy i sia-nokosy. Dziś otoczenie bardzo się zmieniło. Rozbudował się Piastów. Nadal jednak osiedle sąsiaduje z rolniczymi terenami rozciagający-mi się w stronę Broniszy. Nie uprawia się już na nich tylko zboża.

B.S.

55Powrót do przeszłości?

nia. Wielu ludzi mieszkających na wsi ma możliwość uprawiania własnych warzyw i owoców. Mieszkańcy miasta zdani są na sklepy, okazjonalnych dostawców lub… własne ogródki. Jak widać choćby na historycznej już fotografii powodzenie wiej-skich produktów przywożonych na osiedle furmankami było ogromne. Popularny targ warzywny organizowany jest do dziś w Gołąbkach. Jednak czy to wystarczy?

W obliczu kryzysu i rosnącego zainteresowania produktami zdrowymi szczególnie ciekawy jest coraz popularniejszy trend miejskiego ogrodnictwa. Wykorzystuje się obecnie małe fragmenty cennego lecz niczyjego gruntu w mieście, nie nadające się do innych celów lub nieszablonowe, jak dla pomidorów i ogórków lokalizacje takie jak płaskie dachy czy balkonowe mini-szklarnie.

Na osiedlu Niedźwiadek, już w czasie jego budowy, przewidziano liczne ogrody przy-legające do mieszkań na parterach budynków. Wiele z nich jest pielęgnowanych i być może stanowi nawet powód do zazdrości sąsiadów z wyższych pięter. Ale wy-starczy się przejść na spacer, zwłaszcza w północnej części osiedla, aby zobaczyć jak wiele z nich leży odłogiem. To samo dotyczy rozległych terenów „urządzonej” zieleni między blokami. Na następnych stronach prezentujemy projekt, który przy poparciu mieszkańców może tę sytuację zmienić.

Przedstawiamy dwa kadry z historii Ursusa i osiedla Niedźwiadek, które łączy wspólny motyw – życie co-dzienne i samoorganizacja społczności.

Osiedle Niedźwiadek, które znamy nie powstało w jednym momencie, jak niektórzy mogliby sądzić. Od lat 50. Ursus szybko się rozwijał, przede wszystkim za sprawą fabryki. Powstałe w latach 1968-1978 osiedle Niedźwiadek było największą inwesty-cją mieszkaniową Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej i składało się przeważnie z wysokich bloków. 1 sierpnia 1977 r. Ursus został przyłączony do Warszawy i stał się częścią dzielnicy Ochota. 1 stycznia 1993 roku z części dotychczasowej dzielnicy Ochota utworzono nową dzielnicę Ursus.

25 czerwca 1976 r. w Zakładach Mechanicznych Ursus rozpoczęły się strajki w pro-teście przeciwko podwyżkom cen żywności. Na kilkanaście godzin zablokowane zo-stały linie kolejowe co doprowadziło do pacyfikacji dokonanej przez milicję, których efektem były procesy i surowe wyroki dla organizatorów. W trakcie protestów za-trzymano pociągi jadące trasą przez Ursus, próbowano nawet przeciąć tory. Dziś hi-storia zdaje się powtarzać – ceny żywności rosną a jej jakość czesto ich nie uzasad-

powyżej: Strajki w czerwcu 1976 roku były bezpośrednim następstwem zapowiedzianygo wzrostu cen żywności. Na zdjęciu protestujący przed Urzędem Dzielnicowym Ursus (źródło: www.czerwiec76.ipn.gov.pl/)

powyżej: Targowisko warzywne przy obecnej ul. Wojcie-chowskiego w latach 70. (fotografia ze zbiorow prywatnych)Współczesne przedpole osiedla od strony Piastowa

E.G.

Trzecia Droga Niedźwiadka

Idą zmianyW niedalekiej przyszłości na ursuskim osiedlu Niedźwiadek szykuje się komunikacyjno–użytkowy eksperyment. Ma on na celu długoterminową perspektywę przemiany tego osiedla. Autorami są architekci T. Berezowski, P. Bujas. B. Nawrocki. Projekt został zaproponowany w ramach międzynarodowego projektu miejskich interwencji Culburb. Dotyczył on aktywizacji przedmieść cen-tralnoeuropejskich stolic.

Oczywiście proponowane przez autorów działanie nie dąży do radykalnej zmiany społecznej lub estetyzacji tej części dzielnicy. Jest propozycją lokalnej sitopii, otwartym długoterminowym projektem. Sitopia oznacza związaną z konkretnym miejscem i możliwą do wdrożenia utopię. Odnosi się również do specyficznego, węższego użycia tego terminu przez Carolyn Steel, znanego z jej książki Hungry City. Łączy ona greckie słowo sitos tłumaczone jako pożywienie, produkty natury z utopia. Dla Steel sitopia jest stanem osią-galnym poprzez lokalną zmianę codziennych przyzwyczajeń, decydujących o postrzeganiu granic tego co możliwe dla pojedynczego człowieka i zbiorowości. Dzisiaj mamy do czynienia z globalnym ruchem protestów, których tło nie uległo wielkiej zmianie. Wiele z nich odnosi się do standardów życia jak protesty 1976 roku w Ursusie, które jak pamiętamy były reakcją na wzrost cen żywności.

Pole eksperymentuJak wiemy, Oś. Niedźwiadek powstało w latach 1968-78 jako patronacka inwestycja mieszkaniowa ZM „Ursus”. Dla znających choć trochę Ursus nie ulega wątpliwości, że jest to największy, jednolity zespół mieszkaniowy w dzielnicy. Swego czasu była to również największą inwestycja socjalna w historii Ursusa. Jak dowiedzieliśmy się od arch. Piotra Bujasa: „Założenie urbanistyczne osiedla jest główną jednostką osadniczą pasa intensywnej zabudowy miejskiej w północnej części dzielnicy, powyżej linii kolejowej. Sąsiaduje z terenami dawnych Zakładów Mechanicznych, gdzie powstać ma Nowe Miasto Ursus, opisywane jako pierwsze polskie smart city.”

Z analiz autorów eksperymentu wynika jednocześnie, że niestety oś. Niedźwiadek reprezentuje pełny przekrój głównych problemów dzielnicy. Wyróżnia się największą grupą osób zawodowo nieaktywnych. Wraz ze Starym Ursusem jest miejscem zamieszkania sta-rzejącej się części populacji – jednocześnie posiadając największą dynamikę migracji (zarówno przychodzącej jak i wychodzącej). Duża ilość dostępnych lokali o niskich cenach najmu oraz dobre połączenie komunikacyjne z Centrum wpływają na umocnienie obrazu osiedla-sypialni dla nowo przybyłych do Warszawy. Oś. Niedźwiadek jest wreszcie terenem o najsłabiej rozwiniętej zieleni urządzonej w dzielnicy, co w Mikroprogramie Rewitalizacji Ursusaw wskazano jako jeden z najpilniejszych kierunków działań re-witalizacyjnych. Jedną ze zrealizowanych inicjatyw było utworzenie parku pod linią wysokiego napięcia przy ul. Wojciechowskiego.

Co było wcześniej?Jak zauważaj ąautorzy podstawą ich propozycji jest obserwacja dotycząca poprzednich projektów modernizacyjnych miejsca. Wszystkie z nich pozostały nieukończone. Następujące po sobie plany ustanawiane na mocy koniunkturalno-politycznych decyzji nadpisywały najczęściej poprzedni stan. To ich elementy i warstwy, mniej lub bardziej obecne, składają się na obecny kształt tej części dzielnicy. Chronologicznie to:

1. na początku była to wieś Gołąbki, na którą składały się domy podmiejskie należące do prominentnych w tych czasach rodzin Grabskich, Wojciechowskich i innych. Rozwinęła się wtedy „włościańska” struktura upraw, szklarni i ogrodów przynależnych do tych domów (1919-1939),

2. na miejscu przejętych przez Państwo posiadłości powstało oś. Niedźwiadek – osiedle RSM Ursus, zaprojektowane na funk-cjonalistycznym planie, w którym wyznaczono dwie strefy osadnicze oraz centralnym pas usług i zieleni parkowej pomiędzy, który niestety nigdy nie został zrealizowanym (1968-78),

3. z czasem umożliwiono reparcelację wschodniej części pasa zieleni osiedlowej i powstała tu gęsta zabudowa mieszkaniowa (1992-2002),

Głównymi kierunkami budowanych wizji Ursusa jest rozwój terenów mieszkaniowych i towarzyszących im usług – postindustrial-nego Nowego Miasta Ursus oraz alternatywna reindustrializacji terenów Zakładów Mechanicznych. Poza brakiem znajomości final-nego kształtu i kierunku przekształceń terenów przemysłowych zwraca uwagę fakt, że oś. Niedźwiadek pozostaje w tych wizjach bez jasnej perspektywy rewitalizacji, zarówno przestrzennej jak i dotyczącej sfery porozumienia pomiędzy grupami zamieszkującej je społeczności. Osiedle zdaje się więc być przedmiejskim biegunem samej dzielnicy z własną, osobną chronologią i listą problemów.

Na Niedźwiadku szykuje się społeczna rewolucja…

Jak się dowiedzieliśmy, powstająca świetlica „Trzecia Droga” stać ma się centrum dowodzenia zmian stosunków sąsiedzkich oraz samego osiedla. Inicjatywa jest następstwem międzynaro-dowego projektu Culburb – kulturalnej akupunktury dla przed-mieść

77

Osiedle Niedźwiadek przyszłości?

trzecia droga

system socjalnypauperyzacjarentawykluczenie…

wolny rynekkonsumpcjakryzyskondycja…

aktywnośćekologietrzecia falatrzeci wiekkonsolidacja

TD

Jednak trzecia droga?Obok wspomnianych, głównych kierunków rozwoju i konfliktu wokół przyszłego kształtu centrum Ursusa, autorzy proponują Trzecią Drogę. Ta etykieta czy też nazwa może być traktowana dosłownie – jako trzecia opcja, lecz odsyła ona również do klasycznych już koncepcji, takich jak Trzecia Fala A. i H. Tofflerów. Czy też wyjście poza alternatywę opozycyjnych pojęć, takich jak konsumpcja a produk-cja, aktywność a wykluczenie itp.

Co się zdarzy?Działania na osiedlu podzielono na dwa etapy:

Pierwszy etap to miejski eksperyment, nazwany roboczo „polem do działania”, który ma mieć miej-sce w jednej z przestrzeni międzyblokowych osiedla. Poza tym, że przestrzeń wspólna stałaby się tu miejscem powrotu do agrarnego użycia terenu, na rasnie nie jest konieczne określanie dokładniej, w jaki sposób mogłaby zostać wykorzystana. Autorzy chcieliby zmobilizować mieszkańców bloków do aktywniejszego wykorzystania prywatnych ogródków oraz przede wszystkim nieurządzonych wspólnych terenów zieleni. W związku z tym, że wciąż ponad jedna trzecia z nich to dawni miesz-kańcy wsi działania mogłyby nawiązywać do wielu aktywności usuwanych poza margines miej-skiego życia. Inicjatywa ma na celu stworzenie pola dialogu / konfliktu pomiędzy różnymi grupami wiekowymi, społecznymi, nowymi i długoletnimi mieszkańcami czy też przedstawicielami różnych grup interesów. Eksperyment pola negocjacji miałby więc szansę stać się laboratoryjną miniaturą procesów zachodzących w znacznie większej skali – na osiedlu, w dzielnicy i w mieście.

Drugim, niejako otwartym etapem lokalnej utopii byłoby przywrócenie upraw na większości prze-strzeni międzyblokowych osiedla. Zderzenie podziału gruntów i aktywności powiązanych z indywi-dualną produkcją to wizja funkcjonowania miejskiej ekologii. Stanowić może domknięcie projektu miejsca poprzez symboliczne zatoczenie koła historii i powrót do początków kolonizacji sprzed „drugiej fali” – industrializacji. W warstwie społecznej natomiast propozycja zakłada stopniowe powiększanie obszarów współuczestnictwa i podejmowania decyzji, mające na celu budowanie lo-kalnej tożsamości oraz odpowiedzialności mieszkańców za wspólne otoczenie, w którym żyją.

Schemat ideowy pojęcia Trzecia Droga, na poprzedniej stronie warstwy projektów modernizacyjnych miejsca(z materiałów autorów)