-
Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları (40)Yayına Hazırlayan:
Dokümantasyon Merkezi
ISBN : 975-7217-49-2
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Türk Medeni Yasasına görekurulmuş,
hükümet dışı ve bağımsız bir kuruluştur.
Statüsü 30 Aralık 1990 tarihli ve 20741 sayılıResmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
BULUŞ Tasarım ve Matbaacılık HizmetleriTel : (312) 222 44 06 •
Faks: 222 44 07
-
TİHV
Türkiye İnsan Hakları Vakfı
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI RAPORU 2004
Ankara, 2005
-
İNSAN HAKLARIHU
MA
N R
IGH
TS
FOUNDATION OF
VAK
FI 1990
TURK
EY
IV Türkiye İnsan Hakları Vakfı
TİHV GENEL MERKEZİMenekşe 2 Sokak No: 16/11 06440
Kızılay-ANKARA
Tel: 312-417 71 80 Faks: 312-425 45 52E-Posta: [email protected]:
www.tihv.org.tr
TİHV İSTANBUL TEMSİLCİLİĞİSıraselviler Caddesi Hocazade Sokak
No: 8 Beyoğlu-İSTANBUL
Tel/Faks: 212-249 30 92 • 251 71 29E-posta: [email protected]
TİHV İZMİR TEMSİLCİLİĞİMimar Sinan Caddesi 1432. Sokak No:
5/10
35230 Alsancak-İZMİRTel/Faks: 232-463 46 46 • 463 91 47
E-posta: [email protected]
TİHV ADANA TEMSİLCİLİĞİKurtuluş Mah. 19. Sokak Ferihan Tekeli
Apt. A Blok No: 23/2 ADANA
Tel/Faks: 322-458 85 66 • 457 65 99E-posta:
[email protected]
TİHV DİYARBAKIR TEMSİLCİLİĞİLise Caddesi Eyyüp Eser Apartmanı
Kat: 1 No: 2
Yenişehir-DİYARBAKIRTel/Faks: 412-228 26 61 • 228 24 76
E-posta: [email protected]
-
İ Ç İ N D E K İ L E R
ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 1
K Ü R T S O R U N U . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5DEP Milletvekillerinin Yeniden Yargılanması . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Topluma Kazandırma Yasası . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
Canlı Kalkanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 18
1- KÜRT SORUNU VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Kürtçe’nin Kamusal Alanda Kullanımına Yönelik Engellemeler . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Kürtçe’nin Öğretilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 22
Farklı Dil ve Lehçelerde Yayın . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 24
Kürtçe Adların Kullanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 26
2- OHAL’İN ARDINDAN BÖLGEDE İNSAN HAKLARI . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Toplu Mezarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 33
Kimyasal Silah İddiası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 36
Muğlalı Olayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 37
Ölümlü Olaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 38
Koruculuk Uygulamaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 45
Abdullah Öcalan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 49
3- ZORUNLU GÖÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 56
Köy Boşaltma İddiası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 60
Diğer Baskı ve Olaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 61
AİHM Kararları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 63
Sığınma Hakkı ve Mültecilerin Durumu . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Ölümle Sonuçlanan Olaylar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
Y A Ş A M H A K K I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69Ölüm Cezası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 69
1- YARGISIZ İNFAZ, DUR İHTARI, RASGELE ATEŞ AÇMA OLAYLARI . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Yargısız İnfaz Davaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 85
2- FAİLİ MEÇHUL CİNAYETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
Abdülkadir Aygan’ın İtirafları . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 92
Susurluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 101
3- KARA MAYINLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 108
4- SİLAHLI ÇATIŞMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
112
5- YASADIŞI ÖRGÜT SALDIRILARI. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Siyasi Davalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 133
6- SİVİL ÇATIŞMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 138
K İ Ş İ G Ü V E N L İ Ğ İ H A K K I . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Yasal ve
İdari Düzenlemeler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
1- KAYIPLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 158
2- GÖZALTINDA ÖLÜM OLAYLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Gözaltında Ölüm Davaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
163
3- İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE OLAYLARI . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
İşkence Davaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 200
Türkiye İnsan Hakları Vakfı V
-
C E Z A E V L E R İ V E İ N S A N H A K L A R I . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Yasal ve İdari Düzenlemeler.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1- ÖLÜM ORUCU VE F TİPİ CEZAEVLERİ . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
F Tipi Cezaevi Protestoları ve Ölüm Orucu Destekçileri . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Affedilmeyen, Yeniden Tutuklanan Hükümlüler. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
2- CEZAEVLERİNDE ÖLÜMLER VE OLAYLAR . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Cezaevlerinde Olaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 233
3- CEZAEVLERİNDE BASKILAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
235
Tedavisi Engellenen Mahkumlar . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
243
Tutuklu Yakınlarına Baskılar . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
245
4- CEZAEVİ DAVALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 247
D Ü Ş Ü N C E V E İ F A D E Ö Z G Ü R L Ü Ğ Ü . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 253Yasal ve İdari Düzenlemeler. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 253
1- İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
257
Davalar ve Soruşturmalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 257
Yargılanan Gazeteciler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 265
AİHM Kararları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 298
Yasaklanan Kitaplar ve Davalar . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
300
Kültür-Sanat Etkinliklerine Yönelik Engellemeler . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
2- İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
305
Yayın Kuruluşlarına ve Gazetecilere Yönelik Baskılar . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Diğer Olay ve Baskılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 311
Toplatılan Yayınlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 317
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Uygulamaları . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
T O P L A N T I V E G Ö S T E R İ Ö Z G Ü R L Ü Ğ Ü . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 3218 Mart Dünya Kadınlar Günü . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 322
Newroz Kutlamaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 322
1 Mayıs İşçi Bayramı Kutlamaları. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
323
Dünya Barış Günü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 324
İşçi ve Memur Eylemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 325
NATO Karşıtı Gösteriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 334
Ö R G Ü T L E N M E Ö Z G Ü R L Ü Ğ Ü . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Yasal ve İdari
Düzenlemeler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
1- İNSAN HAKLARI SAVUNUCULARINA BASKILAR . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
2- 28 MART YEREL SEÇİMLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
349
3- SİYASİ PARTİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 356
4- MESLEK ÖRGÜTLERİ VE SENDİKALAR. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
5- SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ VE SİVİL İNİSİYATİFLER . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
E K L E R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 371Ek 1- 9. Uyum Paketi (5218 sayılı yasa). . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 371
Ek 2- 5187 Sayılı Basın Yasası . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 374
Ek 3- 5253 Sayılı Dernekler Yasası . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 378
Ek 4- Türk Vatandaşlarının Günlük Yaşamlarında Geleneksel Olarak
Kullandıkları Farklı Dil ve Lehçelerde Yapılacak Radyo ve
Televizyon Yayınları Hakkında Yönetmelik . . . . . . . . . . . . .
. . 384
Ek 5- 5233 Sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların
Karşılanması Hakkında Yasa . . . . 386
VI Türkiye İnsan Hakları Vakfı
-
Türkiye İnsan Hakları Vakfı III
AB Avrupa Birliği
AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu
AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHS Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
AKP Adalet ve Kalkınma Partisi
AKPM Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi
ANAP Anavatan Partisi
BBP Büyük Birlik Partisi
BM Birleşmiş Milletler
BMMYK BM Mülteciler Yüksek Komiserliği
CHP Cumhuriyet Halk Partisi
CMUK Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu
ÇGD Çağdaş Gazeteciler Derneği
ÇHD Çağdaş Hukukçular Derneği
DBP Demokrasi ve Barış Partisi
DEHAP Demokratik Halk Partisi
DGM Devlet Güvenlik Mahkemesi
DHKP-C Devrimci Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi
DİSK Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu
DSP Demokratik Sol Parti
DYP Doğru Yol Partisi
EĞİTİM-SEN Eğitim, Bilim ve Kültür Emekçileri Sendikası
EMEP Emeğin Partisi
ESP Ezilenlerin Sosyalist Platformu
FP Fazilet Partisi
GKK Geçici Köy Korucusu
GÖÇ-DER Göç Edenler Sosyal Yardımlaşma ve Kültür
Derneği
HABER-SEN Basın Yayın ve İletişim Emekçileri Sendikası
HADEP Halkın Demokrasi Partisi
HAK-PAR Haklar ve Özgürlükler Partisi
HEP Halkın Emek Partisi
HPG Halk Savunma Güçleri
İHD İnsan Hakları Derneği
ILO Uluslararası Çalışma Örgütü
İP İşçi Partisi
KADEK Kürdistan Özgürlük ve Demokrasi Kongresi
KDP Kürdistan Demokrat Partisi (Kuzey Irak)
KESK Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu
KHK Kanun Hükmünde Kararname
KONGRA-GEL Kürdistan Halk Kongresi
MAZLUM-DER İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma
Derneği
MGK Milli Güvenlik Kurulu
KISALTMALAR
MHP Milliyetçi Hareket Partisi
MİT Milli İstihbarat Teşkilatı
MKM Mezopotamya Kültür Merkezi
MLKP Marksist Leninist Komünist Parti
MYK Merkez Yürütme Kurulu
OHAL Olağanüstü Hal
ÖDP Özgürlük ve Dayanışma Partisi
ÖZGÜR PARTİ Özgür Toplum Partisi
PKK Kürdistan İşçi Partisi
PM Parti Meclisi
RP Refah Partisi
RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
SES Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri
Sendikası
SHP Sosyal Demokrat Halk Partisi
SDP Sosyalist Demokratis Partisi
SİP Sosyalist İktidar Partisi
SP Saadet Partisi
SPY Siyasi Partiler Yasası
TBB Türkiye Barolar Birliği
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCY Türk Ceza Yasası
TGC Türkiye Gazeteciler Cemiyeti
TİHV Türkiye İnsan Hakları Vakfı
TİKB Türkiye İhtilalci Komünistler Birliği
TİKKO Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu
TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
TMY Terörle Mücadele Yasası
TDP Toplumcu Demokrasi Partisi
TSK Türk Silahlı Kuvvetleri
TTB Türk Tabipleri Birliği
TÜRK-İŞ Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu
TÜM-YARGI-SEN Tüm Yargı ve İnfaz Kurumları Çalışanları
Sendikası
YÖK Yüksek Öğretim Kurulu
YSK Yüksek Seçim Kurulu
-
HPG’nin (Halk Savunma Kuvvetleri), 1 Eylül 1998tarihinde ilan
edilen “tek taraflı ateşkesi” 1 Hazirangünü sona erdirme kararı,
Abdullah Öcalan’ın AİHMBüyük Daire’de görülen davası ve cezaevi
koşulları,DEP milletvekillerinin Ankara DGM tarafından birkez daha
aynı cezaya mahkum edilmesi eksenlitartışmalar nedeniyle “Kürt
Sorunu”, 2004 yılında dagündemin üst sıralarında tartışılan
konulardan birioldu.
Almanya’da yayınlanan Özgür Politika gazetesinininternet
sitesinde 13 Mayıs günü yayınlanan haberde,HPG’nin “Ateşkes
ilkesine tek taraflı riayetetmekteyiz. Ancak bu durumun daha fazla
böylegitmeyeceği açıktır” açıklaması yer aldı. Bununardından HPG,
29 Mayıs günü de ateşkesin sonaerdiğini duyurdu. HPG’nin
açıklamasında şöyledenildi:
“Tek amacımız, Önderliğimizin (Abdullah Öcalan)büyük bir özveri
ve çabayla geliştirmeye çalıştığı barışve demokrasi ortamının
yaratılarak Kürt sorununayönelik çözüm adımlarının atılmasıdır.
Ancak bununyerine barış ve demokrasinin mimarı olan BaşkanApo’nun
ağır zindan koşullarında tecridini, Kürthalkının baskı ile
sindirilmesini, meşru savunmagüçlerimize yönelik imha
operasyonlarınıyaşamaktayız. Bu politikaların herhangi bir
şekildekabulü ya da buna ses çıkarmama, özgürlükonurumuzun
yitirilmesi anlamına gelecektir. Türkdevletinin yetkili kurumları,
bu uygulamalardanvazgeçinceye ve demokratik çözüme ilişkin
somutadımlar atıncaya kadar HPG olarak bize karşıbaşlatılan bu
savaşa daha kapsamlı bir şekilde meşrusavunma temelinde karşılık
verme hakkımızıkullanacağımızı, tüm kamuoyuna ilan
ediyoruz.Önderliğimizin çağrısı üzerine 1 Eylül 1998
tarihinderesmen başlattığımız ve 2 Ağustos 1999 tarihindegerilla
güçlerimizi Türkiye sınırları dışına çekerekkapsamını
genişlettiğimiz tek taraflı ateşkestaahhüdümüz, Türk devletinin son
süreçte sergilediğisiyasi ve askeri yaklaşımlardan kaynaklı
olarakortadan kalkmıştır. 1 Hazirandan itibaren butaahhüdümüz
geçerliliğini yitirmiş olacaktır.”
Böylece 2003 yılı Kasım ayında KADEK’in kendinifeshetmesi ve
Kongra-Gel’in kurulması ile birlikte
ayrılarak “özerk bir yapı” oluşturan HPG, 1 Eylül1998 tarihinde
ilan edilen “tek taraflı ateşkes”i 1Haziran günü itibarıyla
durdurmuş oldu. PKK, ilkolarak 20 Mart-15 Nisan 1993 tarihleri
arasındaateşkes ilan etmişti. Ateşkes, Mayıs ayında sonaermişti.
İkinci ateşkes ise 15 Aralık 1995 tarihindeilan edilmişti. Bu
ateşkes de 16 Ağustos 1996tarihinde sona ermişti.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard Armitage, 13Ocak günü
yaptığı açıklamada, PKK ve KADEK’inardından kurulan KHK ve
Kongra-Gel örgütlerinin,ABD Göç ve Milliyet Yasası kapsamında
“yabancıterörist örgüt” kapsamına alındığını açıkladı. ABDResmi
Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe girenkarar ile ABD yönetimine
KHK/Kongra-Gel’e karşıoperasyon düzenleme yetkisi verildi. Karara
göre,örgütün ABD’deki paraları ve malvarlıkları dadondurulabilecek.
18 Ocak günü yayınlanan ÖzgürGündem gazetesindeki bir haberde de,
Kongra-GelDış Politika Komitesi’nden yapılan yazılı açıklamada,ABD
Dışişleri Bakanlığı’nın aldığı kararın yeniden elealınması ve
düzeltmesinin istendiği belirtildi.
ABD’nin 2003 yılı İnsan Hakları Raporu 25 Şubatgünü yayınlandı.
Raporun Türkiye bölümünde“Solcu ve Kürt insan hakları
savunucularının dahaçok işkenceye maruz kaldığı” anlatıldı.
Rapordaayrıca, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki60 bin
korucu arasında, uyuşturucu kaçakçılığı,tecavüz, yolsuzluk,
hırsızlık ve insan hakları ihlallerigibi suçların yoğun olarak
görüldüğü ve jandarmanınkorucuları yargıdan koruduğu savunuldu.
Raporda,daha önce kaybolmuş kişilerle ilgili bir
ilerlemesağlanamadığına da dikkat çekildi.
Bu arada Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın ABD’detemaslarda
bulunduğu Ocak ayı sonlarında, basınaIrak’taki ABD birliklerinin
PKK’nin siyasi kanadıDemokratik Çözüm Partisi’ne operasyon
düzenlediğiyönünde haberler yansıdı. Başbakan Erdoğan da
ABDgezisini değerlendirirken, şunları söyledi:
“ABD’nin terörle ortak mücadeledeki anlayış birliğihususunda
bilindiği gibi, bizim topluma kazandırmayasasındaki çok önemli
konulardan birisi Mahmuriyekamplarıydı. Bu konuyla ilgili anlaşmayı
dışişleri
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 5
KÜRT SORUNU
-
bakanlıkları yapmış durumda. İlk somut adım daböylece atılmış
oldu. Bunun yanında Irak’ta özellikleKongra-Gel’in terör örgütü
sayılmasının açıklanmasıda bizim için büyük önem arzediyor. Bundan
sonrakisüreçte hiçbir zaman terör örgütleriyle uyumiçerisinde olmak
veya onlara herhangi bir toleranstanımak mümkün değil. Terörle
mücadele konusundaABD yönetiminin kesin tavırlı olduğunu
gördüm.Mahmuriye’yle ilgili olan ve Kongra-Gel kararıönemli bir
adımdır.”
Şubat ayında gazetelerde, Kongra-Gel üst düzeyyönetici ve
üyeleri arasında görüş ayrılıkları çıktığı,örgütün bölündüğü
yolunda haberler yayınlandı.Mart ayı içinde de, Nasname adlı
internet sitesikaynak gösterilerek çeşitli gazetelerde
yayınlanan
haberlerde, Kongra-Gel yöneticilerinden OsmanÖcalan, Kani Yılmaz
ve Nizamettin Taş’ın yanlarındabir grupla beraber örgütten
ayrılarak ABD askerlerinesığındıkları iddialarına yer verildi.
Bu tür haberler üzerine İçişleri Bakanı AbdülkadirAksu, 2 Mart
günü yaptığı açıklamada, kendilerine buyönde bir bilgi gelmediğini
belirterek, “Birkaçgünden beri bu tür söylentiler var. Ancak bize
ulaşanbir bilgi yok. Görsel ve yazılı basında bu yöndehaberler yer
alıyor. Daha önce de ToplumaKazandırma Yasası ile örgüt içerisinde
bir kızgınlıkolmuştu. Bu konuda bölünme yaşanıyor.” dedi.Kongra-Gel
Başkanı Zübeyir Aydar ise iddialarıyalanladı.
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
6 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
Kandil Dağı’nda Ayrılık (Murat Yetkin-5 Mart 2004/Radikal)
PKK, ‘reformist, sağcı’ ilan edilen Osman Öcalan ve Nizamettin
Taş’ın görevlerini dondurdu. Öcalan’a göreyse rakiplerimuhafazakâr
ve solcu. Şimdi gözler İmralı’da.
Geçtiğimiz günlerde bazı internet siteleri aracılığıyla Türk
basınına yansıyan ‘Osman Öcalan 100 adamıyla Amerikalılarateslim
oldu’ haberi gözleri yine örgütün Kuzey Irak’taki karargâhına ve
orada neler olduğuna çevirdi.
Ankara’daki ABD Büyükelçiliği kaynakları, bilgileri olmadığını
söyledi. 1 Mart’ta Türk Dışişleri ABD yönetiminden resmenbilgi
istedi. Açıklama, ABD Dışişleri Sözcüsü Richard Boucher tarafından
Washington’da yapıldı: Ellerinde bilgi yoktu. 2Mart’ta Dışişleri
Bakanı Abdullah Gül’ün konuyu soran gazetecilere muzipçe
gülümseyerek “İzlemeye devam edin” demesi,Osman Öcalan’ın
Amerikalılara teslim olduğu ve onlar tarafından Ankara’ya teslim
edildiği söylentilerini artırdı.Genelkurmay Harekât Başkanı
Korgeneral Metin Yavuz Yalçın, 3 Mart’ta Radikal muhabiri Tolga
Akıner’in sorularına “Bizdeböyle bir bilgi yok” yanıtını verdi.
Peki, olayın perde arkasında ne vardı? Haberler nereden
kaynaklanıyordu? Osman Öcalan neredeydi, ne yapıyordu?
İçten içe aylardır süren tartışmayı kamuoyuna yansıtan gelişme,
PKK’nın şimdilerde taşıdığı ismiyle Kongre-Gel (HalkKongresi) genel
başkanlığının 25 Şubat 2004’te yayımladığı bir bildiri oldu. Genel
başkanlığını eski DEP Milletvekili ZübeyrAydar’ın yaptığı örgüt,
başkan yardımcıları Osman Öcalan ve Nizamettin Taş ile yürütme
kurulu üyesi Hıdır Yalçın’ıngörevlerinin dondurulduğunu, disiplin
kuruluna verileceklerini duyuruyordu.
Gerekçe olarak bu üç yöneticinin ‘güvenli olmayan bölgede,
alıştığımız hayat biçiminin dışına çıktığı’ gösteriliyordu.
Öcalanve Yalçın, örgütün 9-10 Şubat’ta Kuzey Irak’ta, KDP ve KYB
kontrolündeki Kandil Dağları’ndaki toplantısına katılmamıştı.
Taş ise örgüt içindeki çatışmalarda bardağı taşıran bir konuda
Öcalan ile suç ortağı olarak görülüyordu. Konu, PKK’nınKADEK ismini
terk edip, Kongre-Gel adıyla yeniden örgütlenmeyi kararlaştırdığı
27 Ekim-6 Kasım toplantıları ardındangündeme oturmuştu. Kongre
aslında örgüt içi kutuplaşmanın ilk göstergelerinin ortaya
çıkmasına da neden olmuştu. PKK’yıAbdullah Öcalan ile birlikte
kuran kuşaktan olan ve yıllardır dağlarda çarpışıp Türkiye’deki
kanlı saldırılara yönlendirmeküzere militan yetiştiren ekibin güçlü
isimleri yönetim dışı kalmıştı. Aydar gibi silahlı mücadeleden
gelmeyen bir ismin başkanseçildiği kongrede, ABD ile çatışmadan
kaçınma ve uzlaşma yoluyla geçişi savunan Osman Öcalan, eski Avrupa
sorumlusuFaysal Dunlayıcı, Nizamettin Taş gibi isimler yönetime
gelmişti. Eski tüfeklerden Duran Kalkan ve Murat Karayılan,
11kişilik yürütme kuruluna girebilirken, Cemil Bayık ve Mustafa
Karasu gibi isimler tamamen sistemin dışında kalmıştı.
Osman Öcalan evlendi
Gerilim, kongre sonrasında Osman Öcalan’ın ilan ettiği ‘Sosyal
Reform Projesi’ ile açığa çıktı. Reform projesiyle Öcalan,örgütün
militanları bir arada tutma doktrini olan ‘profesyonel devrimci’
kavramını bir yana bırakıyordu. “35 bin kişiyietkileyebiliyoruz.
Bunu en az 350 bin yapalım, genişleyelim” diyen Öcalan, artık
militanların tüm yaşamlarını örgüte vemücadeleye adamasının
gerekmediğini, örneğin örgütteki evlenme yasağının kaldırılmasını
söylüyordu. 45 yaşında, 120kiloluk obez bir gerilla lideri olan
Öcalan, bu sözlerin benzerini 19 Aralık 2003’te Medya TV’deki bir
programda söylediktenbir ay kadar sonra, kendisinden 20 yaş küçük,
İran Kürdü bir PKK militanıyla evlendiğini duyurdu. Onu, yine yarı
yaşındabir militanla evlenen Nizamettin Taş izledi. Öcalan ve
Taş’ın diğerleri gözünde suç ortağı görülmesinin bir nedeni de
buydu.
Bu gelişme bardağı taşıran damla oldu.
Duran Kalkan, Cemil Bayık, Murat Karayılan, Mustafa Karasu ve
yeni Avrupa sorumlusu Ali Rıza Altun’un çekirdeğinioluşturan ekip;
Osman Öcalan, Nizamettin Taş, Faysal Dunlayıcı ve Hıdır Yalçın’ın
çekirdeğini oluşturduğu ekibi ‘reformist’ve ‘sağcı’ ilan etti.
Öcalan ekibine göreyse diğerleri ‘muhafazakâr’ ve ‘solcu’ydu.
Muhafazakâr sol kanat, reformistleri örgütüntemeline dinamit
koymakla ve ABD’yle işbirliğiyle suçluyordu. ABD ile AB’nin Irak’ta
bir Kürt devleti çıkmaması konusundagörüş birliğine varmalarını
görmezden gelen muhafazakârlar, Türkiye’deki Kürt sorununun
çözümünün Avrupa’dangeçtiğine inanıyorlardı.
-
Almanya’dan yayın yapan Mezopotamya HaberAjansı’nın 24 Mart günü
Kongra-Gel SavunmaKomitesi Başkanı Murat Karayılan’a
dayanarakverdiği bir haberde, Osman Öcalan ve arkadaşlarınınörgüte
döndüğü bildirildi. Haberde, PKK’yi yenidenyapılandırmak üzere bir
hazırlık komitesioluşturulduğu da belirtildi.
Bu arada ABD Genelkurmay Başkanı OrgeneralRichard Myers, 17 Mart
günü düzenlediği basıntoplantısında bir gazetecinin PKK ile ilgili
sorusuüzerine, “Bu konuda Türkiye ile aramızda çok yakınbir
işbirliği var ve onların uygun şekilde çaresinebakılacak. Amerikan
ve Türk hükümetleri arasındabu konuda her düzeyde çalışma sürüyor”
dedi.
ABD’de çeşitli temaslarda bulunan Genelkurmay 2.Başkanı
Orgeneral İlker Başbuğ da düzenlediği basıntoplantısında, ABD’den
somut adım atmasınıbeklediklerini ifade ederek, “Somut adımların
kabuledilebilir biz zaman diliminde atılmasını istedik, amakesin
bir zaman vermek mümkün değil, tam olarakhangi adım atılacak, şu
anda söyleyebilecek durumdadeğilim. Türkiye olarak çok sabrettik,
biraz dahaanlayışla karşılama durumundayız” dedi. Başbuğ,Topluma
Kazandırma Yasası’ndan istenilen sonucunelde edilemediğini
belirtti.
AB tarafından 6 ayda bir güncellenen “terör örgütlerilistesi” de
4 Nisan günü açıklandı. Listede KADEK’infeshedilmesinden sonra 15
Kasım 2003 tarihindekuruluşunu ilan eden Kongra-Gel’e1 de yer
verildi.Açıklamada, “PKK’nin isim değişikliği dikkatealınarak,
KADEK ile Kongra-Gel’in terör örgütlerilistesine dahil edildiği”
belirtildi. Açıklamada ayrıca
KADEK ve Kongra-Gel’in AB ülkelerindeki tüm malvarlığının da
dondurulacağı kaydedildi.
Türk hükümeti tarafından memnuniyetle karşılanankararın ardından
bir internet sitesine açıklama yapanKongra-Gel Başkanı Zübeyir
Aydar ise şunlarısöyledi:
“Bu tamamen AB’nin bölgede kendi çıkarlarıçerçevesinde yürüttüğü
siyasetin bir ürünüdür. Kıbrıskonusunda Türkiye’den taviz koparmak
için Kürtlerpazarlık konusu yapılıyor ve adımız listeye
alınıyor.Her gün onlarca sivil insanı öldüren, hiçbir
hedefgözetmeden sivillere yönelik katliamlar yapanörgütlerle bizim
adımızın aynı listeye alınması, Kürthalkına hakarettir.”
AB’nin Kongra-Gel’i terör örgütleri listesine dahiletmesinden
sonraki dönemde gerek yurtiçindegerekse AB ülkelerinde çok sayıda
protesto gösterisidüzenlendi.
Eylemlere ilişkin bazı bilgiler şöyle:
15 Nisan günü Mersin’de düzenlenen gösteriye polismüdahale etti.
Olayda, DEHAP Mersin GençlikKolları yöneticileri Şahin Tutak,
Mazlum Tekdal vesoyadı öğrenilemeyen Emrah adlı kişi
gözaltınaalındı. Çok sayıda kişi de polis tarafından dövüldü.
DEHAP Diyarbakır İl Başkanı Celalettin Birtane, 17Nisan günü
düzenlenen basın açıklamasından sonragözaltına alındı.
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 7
9-10 Şubat’ta, örgüt Kandil Dağı’nda iki grup arasındaki
gerginliği gidermek amacıyla toplantı yaptı. Ancak Öcalan ve
HıdırYalçın bu toplantıya gitmedi. Öcalan ve beraberindeki bir grup
‘suikast endişesiyle’ Kandil Dağı’ndan ayrılmış ve
Irak’taAmerikalıların sıkı kontrolünde olan bir bölgeye geçmişti.
Hatta Bağdat’ta görüldüğü yolunda bilgiler Kandil Dağı’na
kadarulaşmıştı. Washington’ın ‘teröristler’ listesinde yer alan
Öcalan ve arkadaşları resmen Amerikalılara teslim olmasalar
bile,onların bilgisi olmadan savaş altındaki Irak’ta bu
serbestlikte dolaşmaları mümkün değildi.
O zamana dek ortada kalan Aydar ve eski DEP milletvekili Remzi
Kartal da bu toplantıyla muhafazakârların etkisine girdi.Örgütün
asıl para kaynağını oluşturan Avrupa’daki işçilerden toplanan
bağışların yönü, bu sırada değişmeye başladı. Paraakışından sorumlu
Altun, mutemetleri Öcalan’a değil, bağlı olduğu muhaliflere
yönlendirmeye başladı.
Bu grup, 28 Mart’ta Türkiye’de yapılacak yerel seçimlere
ağırlığını koymaya karar verdi. SHP ile HADEP’in seçim
işbirliğinidestekleyen gerilla komutanları, kendileri için sembolik
önemdeki Diyarbakır Belediye Başkanlığı için Osman Baydemir’i
öneçıkardı. Bunun üzerine reformistler, 23 Şubat’ta bir bildiri
yayımlayarak, avukatlar aracılığıyla İmralı’dan aldıkları
bilgileregöre, ağabey Abdullah Öcalan’ın mevcut Belediye Başkanı
Feridun Çelik’in adaylığını desteklediğini öne sürdü. Çelikbağımsız
aday oldu.
Gözler ağabey Öcalan’da
Reformistlerin bu çıkışı, yazının başında sözü edilen 25 Şubat
tarihli, ‘görevleri donduruldu’ açıklamasına yol açtı. Öcalan
veekibi, buna 1 Mart tarihli ve dört imzalı bir bildiri ile
karşılık verdi. Öcalan “Amerikalılara sığınmadım,
göreviminbaşındayım” diyordu ama, ortalıklarda yoktu.
Bunun üzerine örgütün her iki kanadı da, avukatları aracılığıyla
İmralı’ya, ağabey Öcalan’a haber gönderip hakemliğiniistemeye karar
verdi. Avukatlar, 3 Mart’ta İmralı’ya giderken fırtına çıktı, geri
dönüldü, görüşme gerçekleşmedi.
Şimdi PKK’lılar üç gelişmeyi bekliyor. Avukatların Abdullah
Öcalan’la görüşmesini ve bir yanıtla gelmesini, yerel seçimlerive
nisanda planladıkları Kongre-Gel olağanüstü genel kurulunu.
Bölünmenin resmileşmesi için nisan toplantısı dönümolabilir. Ancak
sürecin Osman Öcalan’ın ABD kontrolündeki bölgeye geçişiyle
başladığı söylenebilir.
1 Başkanlığını eski DEP milletvekili Zübeyir Aydar’ın
üstlendiğiKongra-Gel yapılanması ile KADEK bünyesinde yer alan
“HPG” adlısilahlı güçlerin özerk bir yapıya kavuşturulduğu ve
“Leninist”örgütlenme biçiminin de terkedildiği açıklanmıştı.
-
Aynı gerekçeyle 25 Nisan günü Diyarbakır KadınPlatformu
tarafından düzenlenen basınaçıklamasında da platform sözcüsü
SuzanMehmetoğlu gözaltına alındı. Diyarbakır’ın Ben u
Senmahallesinde düzenlenen gösteride de 10 öğrenciningözaltına
alındığı bildirildi.
26 Nisan günü İzmir’de düzenlenen gösteriye polismüdahale etti.
DEHAP Konak İlçe Örgütü binasıönündeki basın açıklamasından sonra
AlmanyaKonsolosluğu’na siyah çelenk bırakan gruptan iki
kişigözaltına alındı.
Özgür Politika gazetesinin internet sitesinde 6 Nisangünü
yayınlanan bir haberde, “PKK’yi Yeniden İnşaHazırlık Komitesi”nin
kurulduğu bildirildi. Haberde,“Komite’nin yeniden partileşmenin
hazırlıkçalışmalarını yürüteceği, bu çalışmanın kapsamı veçerçevesi
hakkında da kadroları bilgilendireceği”iddia edildi.
Bu arada Hollanda, 7 Mayıs günü 2001 yılında siyasiiltica
talebinde bulunan PKK üyesi Nuriye Kesbir’in2
talebini reddederek, Türkiye’ye iade edilmesinikararlaştırdı.
Denn Haag Yargıtay’ında görülenduruşmada Türk hükümetinin Kesbir
için “adilyargılayacağı, yaşam güvencesi vereceği ve
işkenceyapmayacağına” ilişkin garanti vermesi durumundaiadesi
öngörüldü. Kararın ardından özellikleyurtdışında çok sayıda kadın
örgütü protesto gösterisidüzenlendi.
Bu arada 23 Mayıs günü kararı protesto etmek üzereGalatasaray
Lisesi önünde gösteri düzenleyen grubamüdahale eden polis, Enver
Tekin, Ulaş Gültiken,Yakup Akyüz, Vedat Mersin, Aslan Altay,
SedatYıldırım, Seyit Battal Yayasüt, Şeref Başaran, ResulPare,
Fevzi Abuk, Mehmet Zana Kibar, Ergin Koç,Ethem Öte, Nurset İzci,
Abdulkadir Akdağ ilesoyadları öğrenilemeyen Cemal ve Ejder adlı
kişilerigözaltına aldı. 29 Mayıs günü de DEHAP Siirt KadınKolları
tarafından yapılmak istenen basın açıklaması,polisler tarafından
engellendi.
DEHAP Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, Mayıs ayısonunda Başbakan
Recep Tayyip Erdoğan’agönderdiği mektupta, son beş yıl içinde
iktidara gelenhükümetlerin Kürt sorunun çözümü konusundaadım
atmadıkları belirterek, “Kürt sorununda adil vekalıcı bir çözümün
olanakları gündeme getirilmezse,bu çatışma riskinin süreceği
kaygısını taşıyoruz.”dedi. Bakırhan, 12 Haziran günü de
Kongra-GelBaşkanı Zübeyir Aydar’a yazdığı mektupta da
ateşkessürecinin yeniden başlatılmasını istedi.
Kongra-Gel’in 16-26 Mayıs günleri arasındagerçekleştirilen
Olağanüstü kongresinin sonuçlarını 1Haziran günü basın toplantısı
ile açıklayan Kongra-Gel Başkanı Zübeyir Aydar, HPG’nin 1998
yılında
başlattığı tek taraflı ateşkesin yanıtsız kaldığınısavunarak,
“Gelinen noktada özellikle, son 1.5-2aydır yapılan operasyonlar ve
Abdullah Öcalanüzerinde artırılan tecrit ve izolasyon ile Kürt
halkı vekurumlarına yapılan baskılar neticesinde tek
taraflıateşkesin siyasi ve fiili anlamda geçerliliğini
yitirdiğikararı alınmıştır. Bunun üzerine HPG tarafından tektaraflı
ateşkesin bittiği ve meşru savunmanın bundansonra yerine
getirileceği kararı alınmıştır” dedi.
Aydar daha sonraki günlerde yaptığı açıklamada da,eski örgüt
yöneticilerinden Osman Öcalan veNizamettin Taş’ın kişisel
gerekçelerle örgüttenayrıldıklarını söyledi. Haziran ayı
sonlarındaDiyarbakır DGM, Kongra-Gel’den ayrılan OsmanÖcalan,
Nizamettin Taş ve Halil Ataç ile halenKongra-Gel yönetiminde görev
alan Murat Karayılan,Cemil Bayık, Duran Kalkan, Abdurrahman Çadırcı
veSait Çürükkaya hakkında gıyabi tutuklama kararıverdi. Diyarbakır
DGM Savcılığı da bu kişilerhakkında dava açtı.
Çeşitli basın yayın organlarında Temmuz ayı sonu veAğustos ayı
içinde, Kongra-Gel içinde çıkan görüşayrılıkları nedeniyle Osman
Öcalan ve NizamettinTaş’ın ardından örgütteki bölünmenin
vetartışmaların sürdüğü yolunda haberler yayınlandı. 9Ağustos günü
Hürriyet gazetesinde yayınlanan birhaberde, uzun süre PKK’nin
Avrupa sözcülüğünüyapan Kani Yılmaz kod adlı Faysal Dunlayıcı’nın
daKongra-Gel’den ayrıldığını açıkladığı belirtildi.
İnternet üzerinden Kürtçe yayın yapan Avesta adlısitede de, 2-5
Ağustos günleri arasında konferansdüzenleyen Demokratik Barış
İnisiyatifi’ninpartileşme kararı aldığı, Partiya
WelatparêzênDemokrat (Yurtsever Demokratik Parti) adıylakurulan
partide Osman Öcalan, Nizamettin Taş, HıdırYalçın, Halil Ataç ve
Kani Yılmaz gibi Kongra-Gel’ineski üst düzey yöneticilerinin
yeraldığı bildirildi. 18Ağustos günü Milliyet gazetesinde
Welatparez adlıinternet sitesi kaynak gösterilerek yayınlanan
birhaberde ise PWD’nin Musul’un Nebi Yunus semtindebulunan
merkezine baskın düzenlendiği öne sürüldü.
Bu arada 30 Ağustos Özgür Politika gazetesinininternet sitesinde
yayınlanan haberde Kongra-Geltarafından 1 Eylül Dünya Barış Günü
nedeniyleyayınlanan mesajda yeniden ateşkes ilan
edilebileceğibelirtilerek, ateşkesin sağlanması için beş
koşulunyerine getirilmesi gerektiği savunuldu. Habere
göre,Kongra-Gel ateşkes için şu koşulları öne sürdü:
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
8 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
2 Nuriye Kesbir, 28 Eylül 2001 tarihinde Hollanda’da siyasi
ilticatalebinde bulunmuş, ancak başvurusu reddedilerek
tutuklanmıştı.16 ay tutuklu kalan Kesbir daha sonra tutuksuz
yargılanmak üzereserbest bırakılmıştı. 5 Mart günü iade davasını
izlemek içinHollanda Yargıtayına giden Kesbir, 7 Mayıs gününe kadar
tutuklukalmıştı.
-
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 9
1) Abdullah Öcalan’ın yaşam koşullarınındüzeltilmesi,
2) Şiddeti geliştirecek yaklaşımlardan uzak durulmasıve askeri
operasyonların durdurulması,
3) Toplumsal barışı sağlayacak yaklaşımlarınzeminlerinin
yaratılması,
4) Kürt halkı üzerinde yürütülen baskılara sonverilmesi,
5) Çözüm için diyalog yolunun açılması.
AB Komisyonu’nun Genişlemeden Sorumlu ÜyesiGünter Verheugen, 7
Eylül günü çeşitli inceleme vetemaslarda bulunmak üzere
Diyarbakır’a gitti. 1995yılında güvenlik güçleri tarafından
yakılarakboşaltıldıktan sonra 30 ailenin geri döndüğü Tuzlaköyünde
incelemelerde bulunan Verheugen dahasonra bir basın toplantısı
düzenledi. Güneydoğu’dasiyasi, ekonomik ve kültürel sorunların iç
içeolduğunu ifade eden Verheugen, siyasi istikrarolmadan sorunların
çözülemeyeceğini kaydetti.Verheugen şunları söyledi:
“Bu güzel insanlar daha fazla ekonomik, sosyal vesiyasi hak
istiyor. Bizim de Türk hükümetindenbeklentimiz hep bu yönde oldu.
Ancak siyasi olaraksorunlar halen aynı gibi görünüyor.
Güneydoğu’dakiyaşam koşullarının daha da geliştirilmesini
hükümetebir kez daha söylüyoruz. İnsanların köylerinedönmeleri
teşvik edilmeli. Türk hükümeti Kürtçeyayın ve Kürtçe kurslara izin
vererek Kürtler içinbaşlangıç niteliğinde adımlar attı. Daha fazla
adımaihtiyaç var. Güneydoğu’ya verdiğimiz özel önemsürüyor.
Bölgedeki sosyal farklılıkların giderilmesiiçin Türkiye’ye
yaptığımız baskılar bu ziyaretimde degündeme geldi. Bu sorunları
çözmenin en kolayyollarından biri de Türkiye’nin modernleşme
vedemokratikleşme sürecini desteklemekten geçiyor.Hükümetin köye
dönüşleri desteklemesi ve bölgedekietnik ayrımcılığı ortadan
kaldırması şart. Bu sözlerimiyanlış anlayıp, gözlemlerimin Türkiye
hakkındakikararı olumsuz etkileyeceğini düşünmeyin.”
Sanatçı, yazar, siyasetçi, gazeteci ve sivil toplumkuruluşu
üyesi bir grup, Türkiye’nindemokratikleşmesi yolunda barış ve insan
haklarınınkorunması amacıyla Ekim ayında “Barış İçin
AydınGirişimi”ni başlattı.
İstanbul Taksim Hill Otel’de gerçekleştirilen
tanıtımtoplantısında konuşan girişimin sözcüsü Akın Birdal,toplumun
çatışmacı yapısının otoriter ve baskıcırejimlerin beslenmesine yol
açtığını belirterek,Türkiye’de Kürt sorununun çözümsüzlüğünün,
diğersorunların çözümsüzlüğünün ana nedeni olduğunusöyledi. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu’da yaklaşık 5aydır yeniden çatışmalar ve
operasyonların, köylerin
boşaltılması, sistematik işkence, orman ve arazilerinyakılması
gibi olayların yeniden başladığını belirtenBirdal, “Çağrımız
herkesedir, her iki tarafa da‘Silahları susturun, sorunun
demokratik ve barışçıçözümüne ilişkin ortam yaratın’ diyoruz”
dedi.
28 Ağustos günü İngiltere’den Irak’ın Süleymaniyekentine gitmek
için Türkiye’ye gelen vepasaportlarında doğum yeri Kürdistan yazan
Suzanİbrahim ve Honar İbrahim’in Türkiye’ye girişlerineizin
verilmediği bildirildi.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Namık Tan olayın Ekimayında basına
yansımasının ardından yaptığıaçıklamada, ülkelerin egemenlik
hakları kapsamındakimlerin o ülkeye girişine izin verilip
verilmeyeceğikararının o ülkeye ait olduğunu söyledi. Tan,
DışişleriBakanlığı’nın benzer durumların ortaya çıkmasıüzerine 1996
ve 1998 yıllarında doğum yerlerinecoğrafi isim, köy yazılmasının
kabul edilmeyeceğini,ilin yazılması gerektiğini İçişleri
Bakanlığı’nabildirdiğini kaydetti.
Bu arada Emniyet Genel Müdürlüğü de Ekim ayısonlarında konuyla
ilgili bir genelge yayınlandı.Genelgede, pasaportunda doğum yeri
hanesinde“Kürdistan” yazan ve Türkiye Cumhuriyeti
kimliğibulunanların Türkiye’ye girişlerinde gözaltınaalınması, TC
kimliği bulunmayanların ise Türkiye”ekabul edilmemesi gerektiği
belirtildi.
Kongra-Gel’den ayrılarak Osman Öcalan’ın kurduğuPWD
çalışmalarına katılan “Şapur Badoşiveh” kodadlı Sipan Rojhilat’ın 5
Ekim günü öldürüldüğübildirildi. Nasname adlı internet sitesinde
yayınlananhaberde, Kerkük-Musul karayolu üzerindeki Maxmurmülteci
kampı yakınlarında 5 Ekim günü kaçırılanPJAK (Kürdistan Özgür Kadın
Partisi) kurucusu veeski KADEK yöneticisinin HPG militanları
tarafındankaçırılarak öldürüldüğü öne sürüldü.
11 Ekim günü Özgür Politika gazetesinin internetsitesinde
yayınlanan haberde ise Badoşiveh’in OsmanÖcalan ile birlikte
hareket ettiği ancak daha sonragörüş ayrılıkları nedeniyle bu
yapılanmadan dakoptuğu iddia edildi. 3 Ekim günü Badoşiveh’inPWD’ye
katıldığına ilişkin haberleri yalanladığı önesürülen haberde,
Kongra-Gel’in Badoşiveh’inöldürülmesi olayının Osman Öcalan
ekibindeki içhesaplaşmadan kaynaklandığını açıkladığı
anlatıldı.
Kongra-Gel Yürütme Konseyi üyesi “Şilan Kubani”kod adlı Meysa
Baki ile Kongra-Gel yöneticilerinden“Fuat” kod adlı Himmet Toprak,
Zekeriya İbrahim,“Cemil” kod adlı Nebo Ali ve “Civan” kod adlı
HacıCumali de 29 Kasım günü öğle saatlerinde Musul’danSuriye’ye
giderken Şengal kasabası yakınlarındauğradıkları silahlı saldırıda
öldürüldü. Meysa Baki,Zekeriya İbrahim, Hacı Cumali ve Nebo Ali
için 4
-
Aralık günü Kandil’de cenaze töreni düzenlendi.Himmet Toprak’ın
cenazesi ise Habur sınır kapındaailesine teslim edildikten sonra
Muş’un Malazgirtilçesinde toprağa verildi.
AB Konseyi’nin 17 Aralık günü yapılan toplantısındaTürkiye’ye
“müzakere tarihi verilip verilmeyeceği”tartışmaları sürerken, 9
Aralık günü InternationalHerald Tribune ve Le Monde gazetelerine
verilen“Kürtler Ne İstiyor?” başlıklı ilan,
kamuoyundakitartışmaların yönünü değiştirdi. Eski
DEPmilletvekilleri Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Doğanve Selim
Sadak’ın yanı sıra belediye başkanları,politikacı, sanatçı ve
aydınların bulunduğu 200kişinin imzaladığı ilan şöyle:
Tartışmalar ağırlıklı olarak, “Özellikle,
Basklılar,Katalonyalılar, İskoçlar, Laponlar, Güney Tirollüler
veValonların Avrupa’nın demokratik ülkelerindefaydalandığı ve
kendisinin de Kıbrıs’taki Türk azınlıkiçin istediği hakları kendi
Kürt vatandaşlarına garantietmelidir” cümlesinden hareketle
geliştirildi.
Eski DEP’liler tarafından yapılan ortak yazılı
basınaçıklamasında, ilan nedeniyle “hiç olmaması gerekenbir gündem
yaratıldığı” savunuldu. Açıklamada,“Türkiye’yi kaotik bir ortama
sürüklemekisteyenlerin bunun faturasını Kürt halkına
çıkarmakistedikleri” ifade edildi.
İlana imza atan bazı diğer isimlerin de ilanla
ilgiliaçıklamaları şöyle:
Yusuf Alataş (İHD Genel Başkanı): Ne ilanmetnindeki talepler
bölümünün üstünde yer alananlatım ve örneklere, ne de bunlara
dayanılarakgazetelerde yapılan değerlendirmelere katılmamkesinlikle
mümkün değildir. Çoğulcu demokrasiilkeleri çerçevesinde sorunun
demokratik çözümütoplumsal uzlaşma ile bulunacaktır. ‘Kürt
sorununadikkat çekme’ amacını aşan ifade ve karşılaştırmalarile
bunlardan kaynaklı yorum ve değerlendirmeleribir talihsizlik olarak
değerlendiriyorum.
Mehmet Abbasoğlu (Eski DEHAP Genel Başkanı):İstemler Kürtlerin
demokratik talebidir. AB’niniçeriğinde zaten bunlar var.
Sedat Yurttaş (Eski HEP Diyarbakır Milletvekili): 80yıl boyunca
Kürtler yok sayıldı. Türkiye, Kıbrıs’taTürk tarafı için
savunduklarını Kürtler için çok sınırlıyasal düzenlemelerle
geçiştirmek istiyor.
Feridun Çelik (Eski Diyarbakır Belediye Başkanı):Kıyamet
koparılacak bir bildiri değil. Kürtlerindemokratik hak ve talepler
olarak hep öne sürdüğütaleplerdir.
Murat Batgi (Oyuncu): Tartışma ortamınınyaratılmasına katkı
sunar diye düşündük. Kürtlerin
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
10 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
Kürtler ne istiyor?
Avrupa Komisyonu’nun Ekim 2004 raporuna göre Kürtler, 15-20
milyon arasındaki sayılarıyla Türkiye’de nüfusun yaklaşıkdörtte
birini oluşturuyor.
Tüm tarihi insan toplulukları gibi, onların da atalarının
topraklarında saygınlık içerisinde yaşama, kimliklerini,
kültürlerinive dillerini koruma ve çocuklarına özgürce aktarmaya
hakları vardır.
20. yüzyıl boyunca büyük bir adaletsizliğin kurbanları olan
Kürtler, şimdi daha iyi bir gelecek için umutlarını,
Türkiye’nin,her şeyden önce bir barış, demokrasi ve çoğulculuk
çokkültürlülüğü alanı olarak gördükleri AB’ye üye olmak için
geçirmesigereken sürece bağlıyorlar. Bu demokrasiler ailesine
katılmak için Türkiye’nin kendi kültürel çeşitliliğine ve
siyasiçoğulculuğa saygı göstererek gerçek bir demokrasi haline
gelmesi gerekmektedir. Özellikle, Basklılar, Katalonyalılar,
İskoçlar,Laponlar, Güney Tirollüler ve Valonların Avrupa’nın
demokratik ülkelerinde faydalandığı ve kendisinin de Kıbrıs’taki
Türkazınlık için istediği hakları kendi Kürt vatandaşlarına garanti
etmelidir.
Kamu vicdanı, neticede AB’nin ahlaki güvenirliğini baltalayacak
ve Avrupa kamuoyunda Türk hükümetinin imajınılekeleyecek çifte
standartlar politikasına tahammül etmeyecektir.
Avrupa süreci hem Türklere hem de Kürtlere yeni ve umut vaad
eden olasılıklar sunuyor, halen var olan sınırlara gerekli
saygıçerçevesinde Kürt sorununun barışçı çözümü temelinde uzlaşma
şansı veriyor. Bu fırsatın gerçek değeri takdir edilmelidir.
Aşağıda imzası bulunan, Kürt toplumunun tüm siyasi ve kültürel
çeşitliliğini temsil eden bizler, böyle bir anlaşmanın
şunlarıgerektirdiğini düşünüyoruz:
Kürt halkının varlığını tanıyan ve devlet okulları sistemi,
kendi dilinde medya, kültürünü ve siyasi emellerini özgür
şekildeifade etmesine katkı amacıyla kendi örgütlerini,
enstitülerini ve partilerini kurma hakkı vermeyi garanti eden yeni
vedemokratik bir Anayasa,
Güven ve uzlaşma ortamı oluşturmak ve şiddet ve silahlı çatışma
sayfasını kapatmak için ilk ve son olarak bir genel af,
Avrupa’nın desteğiyle, Kürt bölgesinde ekonomik ilerleme için,
özellikle 1990’larda tahrip edilen 3400’den fazla Kürtköyünün
yeniden inşasını ve yerlerinden edilmiş 3 milyon Kürt’ün evlerine
geri dönmesi için teşviki içeren geniş çaplı birprogramın
uygulanması.
Türk yetkililerden ve Avrupalı liderlerden Kürtlerin bölgesel
barış ve istikrarı sağlamak amacıyla meşru taleplerini
kabuletmelerini ve bu taleplerin yerine getirilmesini, Türkiye’nin
AB üyeliği yolundaki ilerlemesini ölçmek için önemli bir
kritersaymalarını istiyoruz.
-
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 11
gönlünden bağımsızlık geçse de gerçeklik farklı.Kürtler dağılmış
durumda. Düşünün ki, dünyada enbüyük Kürt şehri İstanbul.
Muhsin Kızılkaya (Yazar): Metinde ayrılık talebigörmedim.
Devlete silah çekmedik. Silahlı olmadıkçaayrılıkçılık da
savunulabilir.
Gülten Kaya (Müzik yayımcısı): Kürt kökenli TürkiyeCumhuriyeti
vatandaşları olarak bir takımtaleplerimiz var. Bize subjektif
bakılıyor. Metindeotonomi kelimesi yok.
Rahmi Saltuk (Sanatçı): İlanın içeriği tamamençarpıtıldı.
İstenen anadilde öğrenim ve vatandaşlıkhakları. Sanırım 17 Aralık
nedeniyle ortamı germeyeçalışıyorlar.
Ferhat Tunç (Sanatçı): Ayrı Kürdistan gibi birdüşüncemiz yok,
böyle bir ifade o ilanda da yok.İmzamın arkasındayım. Sedat
Peker’in tam sayfailanlarına kimse ses çıkarmıyor.
Yılmaz Odabaşı (Şair, yazar): Bazı şovenist bakışaçılarının bu
metinden rahatsız olacaklarınıdüşünmüştüm. İmzamı inanarak koydum,
o yüzden
içeriğinin yanlış anlaşılmasından sorumlu değilim.
Hasip Kaplan (Avukat): İlanın başında ülkeninbütünlüğüne vurgu
yapılmış ve AB sürecinde çözümönerileri sıralanmıştır. İmzamın
sonuna kadararkasındayım.
Eren Keskin (Avukat): Bunlar her zaman talepettiğimiz şeyler. O
metinde ‘Ankara, Kıbrıs Türkleriiçin ne istiyorsa aynı hakları bize
de versin’ cümlesinihatırlamıyorum. Varsa bile bunu öne
çıkarmakmanipülasyondur.
Nimet Tanrıkulu (İstanbul Tuncelililer Derneği GenelBaşkanı):
Metinde ne otonom kelimesi, ne bunuiçeren cümle yoktu. Başka bir
anlam çıkarma çabasıiçindeler.
Gazete ilanlarını organize eden Paris Kürt EnstitüsüBaşkanı
Kendal Nezan da, “Metnimizdefederasyondan, özerklikten
bahsedilmedi. Kürtsorununun barışçı çözümü için üç adımın
atılmasınıönerdik. Ayrıca, benzer sorunlara çağdaş,
demokratikülkelerde nasıl yaklaşıldığını anlattık. Ancak dahasonra
bu bildiri, sansasyonel bir haberedönüştürüldü” dedi.
Bildiri Konusu (Murat Belge-12 Aralık 2004/Radikal)
‘Kürtler ne istiyor?’ ilan-bildirisi Türkiye basınında
bildiğimiz refleksleri harekete geçirdi. Nedir bunlar? En başta,
olguyuduyurmakla yetinmeyen, olay karşısında nasıl bir tutum
takınmamız gerektiğini bildiren başlıklar. Bu ‘tutum’ da öyle
sakin,serinkanlı bir şey olamaz tabii. Siyasette olayların akışını,
tribündeki fanatik taraftarın maç seyretmesi formatına
sokmak,toplumun belirli kesimleriyle medyamızın bir arada büyük bir
başarıyla kotardığı bir iş oldu. Futbol maçı zaten hayatımızınher
türlü köşe bucağını aydınlatan büyük metafor halinde.
Çok zaman, bu ‘mecazi tribünler’ için, gazeteler, kışkırtıcı
başlıklar atar. ‘Kanaat önderleri’, köşelerinde, o andaki sorun
neyseonu daha serinkanlı inceleyen makaleler yazarlar, olay
dengelenir.
Bu sefer köşecilerin bazıları da manşetlerle aynı havaya girmiş
gibi.
Bu ülkede en çok ihtiyaç duyduğumuz şey, şu soruna falan çözüm,
bu konuda filan formül değil, sorun neyse, konu hangikonuysa, onu
sükûnetle ve akılcı bir yöntemle tartışma alışkanlığıdır. Bu hâlâ
yok, çünkü onu herkesten önce yerleştirmeyeçalışması gerekenler,
herkesten sorumsuz davranıyor, sorumsuz davranmayı mesleklerinin
gereği gibi anlıyorlar.
Bildiride söylenenlerin bir kısmı ya da hatta tamamı size aykırı
gelebilir (şahsen bana aykırı gelenler var);
yayımlanmasınınzamanlaması ve biçimi yanlış gelebilir (bana
geliyor); ama metnin altındaki imzalara bir bakın. Bu konuyu aklı
başında birbiçimde onlarla konuşamayacak, tartışamayacaksak,
kiminle konuşacağız? ‘Tanrım bize başka Kürtler yarat!’ mı
diyeceğiz?Ama şu iki gün içinde, medyanın yaratmayı başardığı
ideolojik atmosferde, bunların ‘Türkiye düşmanı’, ‘ayrılıkçı’, daha
herneyse, en azından ‘oyuna getirilmiş’ ve dolayısıyla ‘güvenilmez’
kişiler olduğu izlenimi verildi, yayıldı.
Bu ülkede bir ‘Kürt sorunu’ var mı, yok mu? Daha bu soruya
gelemeden, ‘Bu ülkede Kürt var mı?’ diye soramadığımızaşamalardan
geçerek bugünleri bulduk. Demek o 12 Eylül politikaları da ‘Kürt
sorunu yoktur’ tavrının ayakta durabilmesinisağlamadı.
Kürt sorunu varsa, bunu nasıl çözeceğiz? Karşılıklı vuruşarak
çözemedik; şu son PKK episodunda da. Ama tabii onun dauzun
‘evveliyatı’ var. Peki, öyleyse aramızda konuşarak, anlaşarak
çözeceğiz.
Ama bu konuda ciddi bir adım atıldığını görmüş değilim. Çeşitli
kereler de bunun iyi bir gidiş olmadığını yazdım. ‘Yokmuşgibi
yapmak’ çözüm değil, böyle yapmakla konjonktürün getirdiği
yumuşamayı için için kemiriyoruz, zaman kaybediyoruz.Oysa zaten
bugüne kadar olmuş olanlar, hızla onarılması gereken bir tahribat
yaratmış durumda.
Vuruşarak çözmekten vazgeçtik; ama konuşarak çözmek yolunda da
adım atmadık. Ne olacak? Çözüm bekleyenler, bununuluslararası
kanaldan gelmesini sağlamaya çalışacaklar.
İlan-bildiri de bu zemin seçiminin ortaya çıkardığı bir yöntem.
Şüphesiz, o zeminin seçilmesinin kapı araladığı etkilerin deiçine
doluştuğu bir şey. Kaynağının Fransa olması da herhalde pek
rastlantı sayılmaz. Ama bunun olmasını istemiyorsak, bizkendimiz
başka türlü davranmayı öğrenmeliyiz. Bu konuda da, başka konularda
da.
(…)
-
Ankara Cumhuriyet Savcılığı 16 Aralık günü, ilanlailgili olarak
soruşturma başlattı. Radikal gazetesindeyayınlanan habere göre
Basın Savcısı Kürşat Kayral,önce orijinal ilan metnine
ulaşacaklarını ancaksoruşturmanın zaman alabileceğini söyledi.
DEP Milletvekillerinin Yeniden Yargılanması
AİHM kararları doğrultusunda yeniden yargılanmayısağlayan
yasanın 2003 yılında kabulünden sonra eskiDEP milletvekilleri Leyla
Zana, Hatip Dicle, OrhanDoğan ve Selim Sadak’ın yeniden
yargılanmasına2004 yılında devam edildi.
16 Ocak günü DGM’de yapılan duruşmada talimatlaalınan ifadesi
okunan tanık Abdulvahap Kandemir,gördüğü işkence ve manevi baskı
nedeniyle dahaönce Orhan Doğan ve diğer DEP
milletvekillerialeyhinde ifade verdiğini anlattı. Tanıklardan
itirafçıİzzettin Ay ise ifadesinde DEP eski milletvekili
veKongra-Gel Genel Başkanı Zübeyir Aydar’ınDiyarbakır’ın Bismil
ilçesinde koruculuk yapılmamasıyönünde telkinde bulunduğunu öne
sürdü.
Duruşmada, Avukat Yusuf Alataş, mahkeme heyetininönyargılı
tavrının tutanaklara yansıdığını, yenidenyargılamanın biçimsel
olmaktan öteye gidemediğinisavundu. Yeniden yargılamanın Türkiye’de
yeni birolgu olduğu için mevcut yasalarının bunukarşılayamadığına
dikkat çeken Alataş, “Statüleritutukluluk statüsüdür. Böyle olduğu
için CMUK’agöre hareket edilmesi gerekiyor” dedi.
Şubat ayında Türkiye’yi ziyaret eden Uluslararası AfÖrgütü Genel
Sekreteri Irene Khan, 12 Şubat günüBaşbakan Recep Tayyip Erdoğan’la
görüştü.Görüşmede, Erdoğan’a sunulan bilgi notunda
DEPmilletvekillerinin durumuna dikkat çekilerek, şöyledenildi:
“DGM’lerde adil yargılama sağlanması ciddi bir kaygıkaynağıdır.
Bu kaygı, dört eski DEP milletvekilinin(Leyla Zana, Selim Sadak,
Hatip Dicle ve OrhanDoğan) yeniden yargılaması sırasında açık
birbiçimde sergilenmektedir. Yeniden yargılama, uyumyasalarından
biri kapsamında yapılan bir değişikliksonrasında gündeme gelmiştir.
Ancak bugünekadarki 10 duruşmada ilk yargılamaya kıyaslaherhangi
bir gelişme olmadığı görülmüştür. Bilindiğigibi, ilk yargılama AİHM
tarafından AİHS’in 6.maddesine (adil yargılanma hakkıyla ilgili)
aykırıbulunmuştu.”
AP-TBMM Karma Parlamento Komisyonu Eş BaşkanıJoost Lajendik de,
Şubat ayında DEP davasını izlemeküzere Türkiye’ye geldi. Adalet
Bakanı Cemil Çiçek veDışişleri Bakanı Abdullah Gül ile görüşen
Lajendik,AP’nin eski DEP’li milletvekillerinin serbestbırakılması
konusundaki hassasiyetini bir kez dahagündeme getirdi. Görüşmenin
ardından gazetecilerin
sorularını yanıtlayan Lajendik, “Leyla Zana davasısürüncemede
kaldıkça ve 10 yıldır hapiste bulunanbu kişiler serbest kalmadıkça,
hiç kimseninTürkiye’de değişiklikler olduğuna
inanmayacağınıdüşünüyorum. Tabii ki hükümetin karar vereceği
birkonu değil ama kendisi bu konuda iyimser olmamgerektiğini
söyledi. Artık bir şeyler değişmeli” dedi.
20 Şubat günü yapılan duruşmada da müvekkillerihakkında tahliye
kararı verilmemesini eleştirenAvukat Hasip Kaplan eski DEP
milletvekillerinincezalarını doldurmalarına 1 yıl 4 ay
kaldığınıhatırlatarak, “Mahkeme yargılamayı uzatıp bu süresonunda
beraat kararı verecek olursa, yargılamaiçinde yargısız infaz
yapılmış olacak” dedi.
DEP milletvekilleri 12 Mart günü yapılan duruşmayahükümetin ve
mahkemenin tutumunu protestoederek katılmadı. Leyla Zana tarafından
AnkaraDGM’ye gönderilen dilekçede, “10 yıl önce BaşbakanTansu
Çiller ‘Onlar teröristtir’ demişti, bugün deAdalet Bakanı ‘Onlar
terörist’ diyor. 10 yıl öncekisiyaset, Çiller ve ortaklarını
bitirdi” dedi. AvukatYusuf Alataş da şunları söyledi:
“Bugüne kadar, bağımsız ve tarafsız yargılamaya-cağını düşünsek
de yargıçların kişilikleriniincitmekten kaçındık. Davayı
olabildiğince hukukizemine çekerek siyasi şova dönüştürmekten
özenlekaçındık. Hükümet yeniden yargılamanın yolunuaçtı. Ama
milletvekillerinin ‘düşünce suçlusuolmadığını terör örgütü üyesi
olduğunu’ söylediler.Böylece yargıya müdahale edildi. KADEK’e
karşıZana’nın elde tutulduğu haberleri yalanlanmadı.Demek ki doğru.
Müvekkillerimiz siyasi rehine. Biztahliye istiyoruz.”
Duruşmada esas hakkındaki görüşünü açıklayanDGM Savcısı Dilaver
Kahveci “AİHM’nin kararınınaksine hükümlülerle avukatlarına makul
süredendaha fazla süre verildiğini, tanıkların çoğunundinlendiğini,
hükümlü ve avukatlarına tanıklara sorusorma olanağı sağlandığını”
savundu. Yeni yargılama-da “Yargıtay tarafından onanan ilk
kararındeğiştirilmesini gerektirecek bir durum tespitedilemediğini”
ileri süren Kahveci, ilk yargılamadaverilen 15’er yıl hapis
kararının onanmasını istedi.
TBMM Başkanı Bülent Arınç’ın davetlisi olarak Martayı başında
Türkiye’ye gelen AP Başkanı Pat Cox,gerek Arınç’la görüşmesinde
gerekse TBMM GenelKurulu’nda yaptığı konuşmada DEP
milletvekil-lerinin tutuklu olarak yargılandıklarına dikkat
çekti.Cox, “Davayla ilgili olarak Türkiye ile ilişkilerimizebu
açıdan bir değerlendirme getirmiyoruz. Ama budava, sınırlarınızın
ötesinde sembolik değere sahip.Bu nedenle bu konuya değinme
cesareti buldum.”dedi. Bülent Arınç ise “Zana düşünce suçundan
değil,silahlı bir örgüte destek vermekten yargılanıyor.
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
12 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
-
Zaten Türkiye’nin çıkardığı yasalarla düşüncesuçlusu kalmayacak.
Zana konusunu bu kadarönemsemenizin politik açıdan doğru
olmadığınıdüşünüyorum” görüşünü savundu.
8 Mart günü Ankara’ya gelerek Başbakan RecepTayyip Erdoğan ve
Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ilegörüşen İrlanda Dışişleri Bakanı
Brian Cowen,Hollanda Dışişleri Bakanı Ben Boot ve AB
Komisyonugenişlemeden sorumlu üyesi Günter Verheugen, ABKonseyi
Genel Sekreteri ve Ortak Dış Politika veGüvenlik Yüksek Temsilcisi
Javier Solana da“kapatılan DEP’in 11 yıldır tutuklu bulunan
eskimilletvekilleri Leyla Zana ve arkadaşlarının serbestbırakılması
gerekir” görüşünü dile getirdiler.
2 Nisan günü yapılan duruşmada, esas hakkındakisavunmasını yapan
Avukat Yusuf Alataş,müvekkillerinin yargılanabilmesi için
“parlamenterrejime zarar vermeme görüntüsü altında yasadışıörgütle
bağlantı arayışı içine girildiğini ve sayısızhukuk dışılık
sergilendiğini” savundu.
Milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılma-sının, “apar
topar” gözaltına alınmalarının vehaklarında dava açılmasının siyasi
bir hesaplaşmaolarak kullanıldığını ifade eden
Alataş,meslektaşlarıyla savunmada nasıl bir yöntemizleyeceklerine
ilişkin toplantılarının MİT tarafındanizlendiğini belirtti. Alataş,
“MİT, toplantıya hangiavukatların katıldığının listesini de içeren
raporunubirçok bakanlığa göndermiş. Adalet Bakanlığı dagereği için
bunu DGM’ye ulaştırmış. BöylelikleMİT’in raporu dava dosyasına
girdi ve biz de oradangizli olmayan toplantımızla ilgili raporu
aldık” dedi.
DEP’lilerin yargılandığı dava, 21 Nisan günüsonuçlandı.
Milletvekillerinin katılmadığı duruşmadaAnkara DGM, ilk kararında
direnerek,milletvekillerinin tahliye edilmesi istemini
reddetti.Davanın ardından bir açıklama yapan avukat YusufAlataş,
müvekkillerinin Kürt kimlikleri nedeniylecezaevinde olduklarını
savunarak, “O dönemdesöylenenler bugün anayasaya girdi. Ama
yargı,1994’ten bugüne kadar bir arpa boyu yol ilerlemedi.Kimse
‘mahkemeler bağımsızdır’ söyleminin arkasınasığınmasın. Siyasi
kaygılardan uzak yargılamayapılsın” dedi.
AP adına davayı izleyen İtalyan parlamenter LuiciVinci de
DGM’leri “utanç verici” olaraknitelendirerek, şöyle konuştu:
“Böyle bir şeyi hak etmeyen Türkiye’ye hakarettir. Budavayla
barış özleminin önü kesildi. Karar, AB’yehakarettir. AİHM’nin
kararına hakarettir. Mahkeme,1994’teki kararını korumak için
mücadele etti.Kürtlerin bu ülkede hakları çiğneniyor. İnsan
haklarımücadelesi veren Türklerin de hakları çiğneniyor.Faşizmin
bir parçası olan mahkeme, yargılamaya
devam ediyor. Türkiye hükümeti veparlamentosundan politik
tutsaklar için af istiyoruz”
AB Komisyonu tarafından yapılan açıklamada dakarardan “derin
üzüntü” duyulduğu bildirildi.Kararın Türkiye-AB ilişkilerine olumlu
katkısıolmayacağı görüşü savunulan açıklamada, bu kararınTürkiye’de
devam eden iyi ve olumlu reformlarınuygulamadaki önemini de ortaya
koyduğu görüşüsavunuldu.
“Şiddeti içermeyen bir biçimde ifade ettiğigörüşlerden dolayı
mahkûm olan Leyla Zana’nındavası, Kopenhag siyasi kriterlerinin
ışığında ciddibir kaygı yaratıyor ve Türkiye’deki siyasi
reformlarınuygulaması konusuna olumsuz bir gölge düşürüyor”diyen
Günter Verheugen da yeniden yargılamanıneskisinin bir tekrarı
olduğu görüşünü dile getirdi.
Ankara DGM’nin DEP milletvekilleri hakkındaverdiği 15’er yıl
hapis cezasına ilişkin gerekçeli kararı,12 Mayıs günü açıklandı. 53
sayfalık gerekçelikararda, milletvekillerinin “PKK’nin siyasi
kanadınaüye oldukları” ileri sürüldü.
AİHM’in Türkiye’yi haksız bulduğu unsurlarınyeniden yargılanma
sürecinde ortadan kalktığı ifadeedilen kararda şöyle denildi:
“Hükümlüler, PKK’nın kurmak istediği Kürtdevletinin yöneticisi
gibi hareket ederek emir vetalimat almak üzere Bekaa vadisindeki
AbdullahÖcalan’ın kampına gitmişler, ondan aldıkları emir
vetalimatları Türkiye’de faaliyet gösteren PKK örgütmensuplarına
ulaştırmışlardır. Milletvekilliği veyasama dokunulmazlığından
istifade ederek TBMMlojmanlarını örgüt evi gibi kullanarak
teröristlerievlerinde barındırmışlar, hastalıklarını
tedaviettirmişlerdir. Örgüte katılacak kişileri
lojmanlardatoplayarak onların örgüte katılmalarını sağlamış,Doğu ve
Güneydoğu Bölgesi’nde yer alan Kürtkökenli vatandaşlarımızı
devletin yanından ayırarakPKK saflarında yer almasını sağlamak için
baskı vetehdit uygulamışlardır.”
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı da Leyla Zana,Hatip Dicle,
Orhan Doğan ve Selim Sadak’a ilişkintebliğnamesini 7 Haziran günü
tamamladı. Davayıgörüşecek Yargıtay 9. Ceza Dairesi
açısındanbağlayıcılığı bulunmayan tebliğnamede, AnkaraDGM’nin
kararının “usulden” bozulması istendi.Tebliğnamede, AİHM’in “askeri
yargıcın varlığınınDGM’lerin tarafsız ve bağımsız olmadığını
gösterdiği”yolundaki kararından sonra yasa değişikliği
ileDGM’lerdeki askeri yargıçların görevine son
verildiğianımsatılarak, DGM’nin, “askeri yargıcın yer aldığıtüm
işlemleri tekrarlaması gerektiği halde bunuyapmadığı” belirtildi.
Tebliğnamede özetle şöyledenildi:
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 13
-
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
14 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
“Hükümlülerin yeniden sorgularının yapılmasıgerekirken, AİHM
kararının okunması ve bunadiyeceklerinin sorulmasıyla yetinilmesi
yasayaaykırıdır. İlk duruşmada okunan tanık beyanları,basın
açıklamaları, olay tutanakları ve kaset çözümtutanaklarının yeniden
yapılan duruşmadaokunmaması, hükümlüler vekilinin isimlerini
verdiğitanıkların dinlenmeleri gerekirken, reddine kararverilmesi
ve buna rağmen, vekillerin bizzatduruşmaya getirdiği bazı tanıklar
huzurda dinlendiğihalde dokuz tanığın dinlenmemesi yasaya
aykırıdır.Savunma, Zana, Doğan ve Dicle’nin çeşitli
tarihlerdePKK’nın desteklenmesi yönünde yaptıklarıkonuşmalara
ilişkin teyp ve video kasetlerininyeniden tarafsız bilirkişiler
tarafındançözümlenmesini istemiştir. Çözümleri
yapanlarıntarafsızlığı konusundaki kuşkunun giderilmesi içinbu
talebin kabulü gerekirken reddedilmesi usuleksikliğidir.”
Tebliğnamede, ilk yargılamada tanık olarak dinlenenSedat Bucak
ve Halit Aslan’ın yeniden dinlenmesiisteminin gerekçe gösterilmeden
reddedilmesi de usuleksikleri arasında sayıldı.
Eski DEP milletvekillerinin tahliyesi için başvuranavukat Yusuf
Alataş, Yargıtay CumhuriyetBaşsavcılığı’nın tebliğnamesiyle ilgili
olarak “Bozmaistemleri usulden değil, işin esasına-özüne
ilişkin.Tebliğname, temel itirazlarımızın büyük bölümünükapsıyor.
AİHS’nin ruhu ve AİHM kriterlerigözetilmiş. Bütün yargılamalara
örnek olacak çokayrıntılı tespitler yapılmış. İlk kez bu davada
siyasikaygılar-konjonktür geri planda kaldı. Hukuk önplana çıktı”
dedi.
Alataş, tahliye isteminin gerekçelerini de şöyleaçıkladı:
“Yargılama tümüyle yenileneceğine göre, 10 yıl 3aydır cezaevinde
olan müvekkillerimin bir gün dahicezaevinde kalmaması gerekir.
Hiçbir davada 10 yıllıktutuklama süreci olamaz. Müvekkiller
yenidenyargılandığında, suçsuz çıkma ihtimali var. Daha öncebu tür
bozmalarda tahliye kararı olmadı.Anayasa’daki 90. madde
değişikliğiyle, artık bu türkararlar verilebilir.”
DEP eski milletvekilleri Leyla Zana, Hatip Dicle,Orhan Doğan ve
Selim Sadak, Yargıtay 9. CezaDairesi’nin kararıyla 9 Haziran günü
tahliye edildi.Avukat Yusuf Alataş’ın başvurusunu
değerlendirenYargıtay 9. Ceza Dairesi’nin “yargılamada gelinenaşama
ve cezaevinde geçen 10 yıl 3 ay 8 günlüksüreyi” dikkate alarak
tahliye kararı verdiği bildirildi.
Yargıtay’ın tahliye kararının eski DEP milletvekillerisaat 18.00
sıralarında Ankara Merkez KapalıCezaevi’nden bırakıldı. Cezaevi
kapısında kalabalık
bir grup tarafından karşılanan milletvekilleri dahasonra DEHAP
Genel Merkezi’ne gittiler. Buradadüzenlenen basın toplantısında
konuşan Zana,“Gelinen aşamada bu ülkede yeni bir
döneminbaşladığını, yeni bir sayfanın açıldığını,kardeşleşmenin
daha gür, el ele tutuşarak, Kürdüyle,Türküyle, Çerkeziyle,
Arabıyla, Lazıyla ve hattasınırları aşarak evrensel dünya ile
buluşabileceğimizeinanıyorum. Bu ülkenin kendi iç sorunlarını
çözerse,bölgenin yıldızı haline geleceğine inancımı 10 yılönceki
gibi taptaze koruyorum” dedi.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, milletvekillerininserbest
bırakılmasını değerlendirirken Kıbrıs sorunuve milletvekillerinin
cezaevinde bulunmasınınuluslararası platformlarda Türkiye’nin
önünegetirildiğini belirterek, şöyle konuştu:
“Halbuki, sorulması gereken, ‘anayasal ve yasaldeğişiklikler ne
derecede oldu?’ olmalıydı. AB üyesiülkeler ‘yeniden yargılanma
sürecini başlatsanız’diyorlardı ve yeniden yargılanma süreci
başladı.Mahkeme aynı kararda ısrar etti. Kuvvetler ayrılığıilkesine
göre bizim ne yürütme ne yasama olarakyargıya yapacağımız herhangi
bir müdahale sözkonusu olamaz. Fakat yasal düzenlemeler
noktasındayürütme ve yasama organına, AB uyum paketlerinoktasında
son hazırlıklar da yapıldı. DGM’lerinkaldırılması bu zemini
hazırlamış oldu diyedüşünüyorum. Biz ülkemizde tüm
vatandaşlarımızıTürkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak
görüyoruz.Bölgelerimiz arasında herhangi bir ayrım olamaz”
Adalet Bakanı Cemil Çiçek ise gazetecilerin sorusuüzerine,
“Türkiye, ciddi demokratik sağlıklı zihniyetdeğişimi yaşıyor.
Düzenlemelerin hedefi, Türkiye’yidaha demokratik hale getirmek.
Bunun enstrümanıda AB’dir. Bu karar Türkiye’yi içte de dışta
darahatlatır” dedi.
Eski DEP Milletvekilleri serbest bırakıldıktan sonraeski OHAL
bölgesinde bir dizi mitinge katıldılar. 13Haziran günü
Diyarbakır’da düzenlenen “Barış veDemokrasi Mitingi”nde konuşmasına
Kürtçebaşlayan Leyla Zana büyük acılar çekildiğinibelirterek,
ateşkesin bozulmasıyla ilgili olarak“Yüzyılların sabrını gösterdik.
Eğer bir daha bu özverive sabır gerekiyorsa, bunu yerine
getirmeliyiz. Buçağrım, bu ricam Kongra-Gel’dendir. Fedakarlık
veözveri büyük halkların ve toplumların işidir. Bunedenle bir altı
ay daha ateşkes bozulmamalıdır.Kongra-Gel kendisine bağlı silahlı
güçlere çağrıyapabilmelidir” dedi.
Bu arada Diyarbakır mitingi nedeniyle TertipKomitesi üyeleri
DEHAP Diyarbakır İl BaşkanıCelalettin Birtane, İl Örgütü
yöneticileri SelahattinAslan, Şirvan Koçer, M. Salih Can, Haydar
Macar veTürki Gültekin hakkında soruşturma başlatıldı.
-
Soruşturma kapsamında 15 Haziran günü DiyarbakırEmniyet
Müdürlüğü Güvenlik Şube Müdürlüğü’ndeifadelerinin alındığını
belirten Celalettin Birtane“Hakkımızda SPY ve 2911 Sayılı Toplantı
ve GösteriYürüyüşleri Yasası’na muhalefet ettiğimiz
iddiasıylasoruşturma açıldı. Soruşturma çerçevesinde yapılanKürtçe
müzik ve konuşmaların SPY’yi aykırıolduğunu ileri sürdüler.
DEP’lilerin karşılanmasısırasında Havaalanı’ndan İstasyon
Meydanı’na kadaryürüyüşün Toplantı ve Gösteri YürüyüşleriKanunu’na
muhalefet olduğunu iddia ettiler. Bir deatılan sloganlar hakkında
sorular soruldu” dedi.
14 Haziran günü Mardin’in Kızıltepe ilçesindedüzenlenen mitingde
konuşan eski DEP MilletvekiliOrhan Doğan genel af çağrısı yaparak,
şunları söyledi:
“Dağdakileri indirirsek bunlar yeniden dağa çıkardeniyor.
Kürtler sözünün eri insanlardır. Dağdakigençlerimizi topluma,
demokratik katılım ortamınasağlarsak, onların kefili olduğumuz
sözünüveriyoruz. Ateşkesin kalıcı barışa dönüşmesi içinoperasyonlar
durmalı, özgür tartışma ortamısağlanmalı. Başbakan, ‘Biz Kopenhag
kriterleriçerçevesinde her şeyi yaptık’ diyor. O kriterlerAKP’nin
kendi istediği gibi yorumlayabileceğikriterler değil. Erdoğan, önce
hitap ve üslubunadikkat etmeli. Bu hitap sorunun çözümüne
değil,çözümsüzlüğüne hitap ediyor. Kongra-Gel lideriZübeyir Aydar
da üslubunu, Başbakan’ın üslubunudeğiştirmesine bağlı olarak
değiştirsin”
17 Haziran günü Bitlis’te düzenlenen miting ise olaylıgeçti.
Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Doğan ve SelimSadak’ı taşıyan otobüs
Bitlis’in Van yolu mevkiindeilerlerken sokakları kesen polislerin
miting alanınaulaşımı engellediği, mitingin ardından
eskimilletvekillerini uğurlayan konvoyun önündeki dörtkişiyi
gözaltına aldığı bildirildi.
Eski DEP milletvekilleri 19 Haziran günü Ankara’dagezileriyle
ilgili bir basın toplantısı düzenlediler.DEP’lilerin imzasını
taşıyan metni okuyan OrhanDoğan, özetle şunları söyledi:
“Bölge insanı, ülkemizin bölünmesine asla izinvermeyecek kadar
birlik bilincini geliştirerekiçselleştirmiştir. Sorunların çözüm
dilinin şiddet vesilah değil, uzlaşı, diyalog ve demokratik
katılımolduğuna inanmakta, çatışma istememekte vetümden
silahsızlanma sağlanarak demokratikmücadele kanallarının açılmasını
beklemektedir.Barışa hizmet eden herkesin önündeki
engellerkaldırılarak, sürece katkısının sağlanmasınıistemektedir.
Genel affın Türkiye toplumunun birkesiminde, eskilerinden pek
farklı olmayan pişmanlıkve topluma kazandırma yasaları gibi insan
onurunuinciten ve siyasal-sosyal yaşama demokratik
katılımısağlamayan düzenlemelerin ise; toplumun bir diğer
kesiminde rahatsızlık yarattığının bilincinde olarakher iki
tarafın da hassasiyetlerini dikkate alan vetopluma gerçek bir
katılım sağlayan yeni yasaldeğişiklikler beklemektedir.”
DEP milletvekillerinin yargılandığı davanın temyizduruşması, 8
Temmuz günü Yargıtay 9. CezaDairesi’nde yapıldı. Duruşmada, savunma
yapanAvukat Yusuf Alataş, şunları söyledi:
“DGM, yeniden yargılamayı hiç ciddiye almadı,gerçeğe ulaşma diye
bir kaygı taşımadı. Yenidenyargılama sırasında tüm taleplerimiz
reddedildi,tanıkları sorgulayamadık, dolayısıyla mahkemedegerçeğe
ulaşılamadı. Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nintahliye kararı, 10 yıllık
yargılama sürecinde verilenyegâne hukuki karardır. DGM’ler
olağanüstümahkemelerdi ancak, yerine kurulan mahkemelerdesadece
isim değişikliği yapıldı. Şimdi Ankara 11. AğırCeza Mahkemesi’nin
başkanı da üyeleri de eskiDGM’nin başkan ve üyeleri. Yine adil
yargılanmaolmayacağından korkuyorum. Türk hukukuaçısından tarihi
bir karar vereceğinize inanıyorum.Hükmün bozulmasını talep
ediyorum”
Yargıtay 9. Ceza Dairesi, Leyla Zana, Hatip Dicle,Orhan Doğan ve
Selim Sadak hakkındaki kararını 14Temmuz günü açıkladı. Ankara
DGM’nin kararını,AİHM, AİHS ve uyum yasaları doğrultusunda
bozanYargıtay 9. Ceza Dairesi’nin Başkanı Hasan Gerçekerbozma
gerekçeleri de şöyle sıraladı:
“Sanıkların reddi hâkim talebini kabul etmeyenmahkeme, kararını
gerekçelendirmedi. Yeniyargılamanın eskisinden tamamen bağımsız
olması,duruşmaya ilişkin kuralların uygulanması,iddianamedeki suçun
niteliğindeki değişikliğinsanıklara yeniden bildirilerek sorguların
baştanyapılması gerekmesine rağmen DGM bunları yerinegetirmedi.
Hükme esas alınan basın açıklamaları,tutanaklar ve dilekçeler
duruşmada okunmadı.Savunma tanıklarının bir kısmı
dinlenmedi.Soruşturma aşamasındaki ifadeleri hükme esas alınanSedat
Bucak ve Halit Aslan duruşmaya çağrılmadı.Hükme esas alınan teyp ve
video kaset çözümleri,tarafsız bilirkişilere deşifre ettirilmedi.
DGM, OrhanDoğan’ın DEP Manisa İl Örgütü’nün 24 Ekim 1993tarihinde
toplanan kongresindeki konuşmasınedeniyle, kongreye katılmayan
Hatip Dicle’yi decezalandırdı. 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe
giren4721 sayılı Türk Medeni Yasası’nın 471. maddesi ileTCY’nin 33.
maddesinde yapılan zımni değişikliknedeniyle yasal kısıtlılık
halinde bulundurulma,hapis halinin sona erdirilmesine kadar
olabilir. Buhusus gözetilmemiş.”
Bozma kararıyla “hükümlülükleri” sona eren eskiDEP
milletvekillerinin, yargılamada “sanık” sıfatıtaşıdıkları için
siyasi haklarına yeniden kavuştukları
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı 15
-
görüşü dile getirildi. Avukat Hasip Kaplan da yaptığıaçıklamada,
yeniden yargı kararı verilmesi ile öncekikesin hükümden dönüldüğünü
belirterek, ortadakesinleşmiş bir hüküm olmadığı için
DEP’lilerinhukuki statülerinin hükümlü sayılamayacağınısöyledi.
Bu arada Genelkurmay 2. Başkanı Orgeneral İlkerBaşbuğ 8 Temmuz
günü düzenlediği basınbilgilendirme toplantısında eski
DEPmilletvekillerinin durumu ile ilgili olarak şunlarısöyledi:
“Mahkemeleri henüz tamamlanmamış olan eski DEPmilletvekilleri,
tahliye olur olmaz bir parti başkanıylabirlikte siyasi amaçlı gezi
düzenlemişler, mitinglerde
resmi dil dışında konuşmuşlar, hatta bukonuşmalarının birinde
bölücü terör örgütününeylemlerini 6 ay daha durdurmalarını
önerebilmişler,bir anlamda bürokrasideki
tereddüttenyararlanmışlardır. Bu konulara ilişkin hukukimevzuatın,
idare tarafından uygulanmasında bazıeksikliklerin olduğu
düşünülmektedir. TCK’nın 31.maddesini3 incelerseniz, bu
tereddütlerle ne ifadeettiğimizi açıkça anlarsınız.”
Başbuğ’un açıklamalarının ardından Emniyet GenelMüdürlüğü
Sözcüsü Ramazan Er de 9 Temmuz günüdüzenlediği bilgilendirme
toplantısında, eski DEPmilletvekillerinin Doğu ve Güneydoğu’da
yaptıklarıkonuşmalar nedeniyle haklarında başsavcılıklara suç
Türkiye İnsan Hakları Raporu - 2004 Kürt Sorunu
16 Türkiye İnsan Hakları Vakfı
Kürt Hareketinin Geleceği (Oral Çalışlar-9 Temmuz
2004/Cumhuriyet)
Leyla Zana ve arkadaşlarının cezaevinden çıkmasıyla Türkiye’deki
Kürt hareketine ilişkin yeni bir hareketlenme yaşandı. Buarada “1
Haziran’da silahlı direniş başlayabilir” diyen Abdullah Öcalan’la
avukatları da bir süredir görüşemiyorlar. Bu nedenleÖcalan’ın son
günlerde ne dediğini bilmiyoruz.
Kürt hareketi hangi noktaya geldi? Türkiye’deki Kürtlerde ne
gibi eğilimler gelişiyor? Türkiye’nin Kürt hareketine
ilişkinyaklaşımı ne? Bu soruların net bir cevabı olduğunu
söyleyemeyiz. Ancak bildiklerimizi alt alta sıralayalım: PKK içinde
birayrılık yaşandığını biliyoruz. Abdullah Öcalan’ın kardeşi Osman
Öcalan ve onunla birlikte bazı PKK’liler, Kongra-Gel adınıalan
örgütlenmeyi terk ettiler.
Basına yansıyan bilgilerin ışığında Osman Öcalan ve çevresinin
artık silahlı mücadeleden yana olmadıkları anlaşılıyor. OnlarKuzey
Irak’taki Kürt hareketinin içinde erime gibi bir plan yapmışa
benziyorlar. PKK’nin geri kalanı ise “ateşkesi sonaerdirdiği”ni
açıkladı. O günden bugüne bazı çatışma haberleri geliyor. Ancak bu
çatışma durumunun çok yaygın olmadığınısöyleyebiliriz.
PKK’nin yeniden silahlı eylemlere girişme çağrısı ilk kez
Türkiye’deki Kürtlerin desteğini almadı. Leyla Zana’lar dahil
DEHAPyönetimi de bu kez bu eylemlere “çok sıcak” yaklaşmadılar.
Açıkçası, PKK bu kez Kürtlerin yoğun desteğini alamadı.
Ancak şurası bir gerçek ki, PKK’nin Kürtler üzerinde hâlâ büyük
bir ağırlığı bulunuyor. Bu nedenle PKK’ye çok açıktan birkarşı
çıkış yerine, yumuşak çağrılar öne çıkıyor. Abdullah Öcalan’ın da
ayrı bir yeri olduğu görülüyor. Son günlerde “Öcalan’auygulanan
tecrit bitsin” çağrılarının yaygınlık kazanması, bu konunun
önümüzdeki günlerde gündemdeki yerinikoruyacağını gösteriyor.
****
Kürtler, bir dönemeçten geçiyorlar. Kürt hareketi, yasal siyasi
mücadele zemini içinde kalacak mı, kalmayacak mı? Bunoktada bir
karar aşamasına geldikleri belli oluyor. Türkiye’deki
demokratikleşme adımları, bölgede ortamın sakinleşmesi,Kürtleri,
haklarını -bazı zorlukları da olsa- yasal zeminde aramaya
itiyor.
PKK’nin eylemleri tam da bu noktada gündeme geldi. Kürtlerin bu
eylemlerden memnun olmaları, bu eylemlere destekvermeleri mümkün
değil. PKK’nin otoritesini ilk kez ciddi bir şekilde
sorgulayacakları bir durumla karşı karşıyalar. LeylaZana’lar ve
DEHAP yönetimi de bu ikilemi yaşıyor.
PKK ile Öcalan’ın durumu da aynı değil. PKK bir silahlı örgüt
olarak ya eylemlere devam edecek ya da kendisini
dağıtacak.Türkiye’deki yasal hareketin bir silahlı güçle birlikte
devam edebilmesi, önümüzdeki dönemde mümkün değil. Öcalan da
birkarar aşamasında. O silahlı PKK’yi bir pazarlık unsuru olarak
düşünüyor. Ancak, PKK’nin varlığının ona bundan sonra fazlabir şey
sağlamayacağı da bir gerçek. Türkiye’de kimlik mücadelesi yasal
zemin içinde yürüyecek. Öcalan, bu gerçeği görüpbu düzlemdeki
demokrasi mücadelesinden yana olacak mı, yoksa hâlâ PKK üzerinden
mi siyaset yapacak? O da bir kararaşamasına gelmiş durumda.
****
PKK, Kuzey Irak’ta daha ne kadar kalabilir? ABD’nin PKK ile
ilgili hesabı nedir? Bunlar henüz netleşmiş değil. Ancak ABDher an,
PKK konusunda bir çözüm kararına varabilir. Zaten o zaman sorun
büyük ölçüde başka bir nitelik kazanır.
Türkiye’deki Kürt sorunu, artık demokratikleşmenin bir parçası
olarak gelişecektir. PKK’nin, bu açıdan gelecekte önemli birrol
oynaması mümkün görünmüyor. Gelişip güçlenecek olan yasal siyasi
mücadeledir. (…)
1 TCK Madde 31: Beş seneden fazla ağır hapse mahkumiyetmüebbeden
ve üç seneden beş seneye kadar ağır hapse mahkumiyethükmolunan
cezaya müsavi bir müddetle, hidematı ammedenmemnuiyeti
müstelzimdir.
-
duyurusunda bulunulduğunu kaydetti. Er, eskimilletvekillerinin
söz konusu mitingler sırasında“yasadışı örgüt lehine slogan atma,
Kürtçe konuşma,Trafik Yasası’na muhalefet ve Toplantı, Gösteri
veYürüyüş Yasası’na muhalefet suçlarını
işlediklerinin”belirlendiğini öne sürdü.
DEP eski milletvekillerinin yeniden yargılandığıdavaya 21 Ekim
günü Ankara 11. Ağır CezaMahkemesi’nde başlandı. Duruşmada,
Yargıtay 9.Ceza Dairesi’nin bozma kararına uyulmasına kararverildi.
Duruşmada söz alan Avukat Yusuf Alataş,müvekkillerinin yeniden
yargılama boyunca“hükümlü” olarak nitelendirilmesinin
“suçluluğuispat edilene kadar herkesin masum sayılacağı”ilkesine
aykırı olduğunu belirterek, müvekkillerinin“sanık” olarak
nitelenmesini istedi. Mahkeme buistemi reddetti. Davanın 17 Aralık
günü yapılanduruşması da savunmaların yapılması için 25 Şubat2005
tarihine ertelendi.
Davanın Geçmişi
20 Ekim 1991 tarihinde yapılan genel seçimlerdeLeyla Zana, Orhan
Doğan ve Hatip Dicle Diyarbakır,Selim Sadak ise Şırnak milletvekili
olarak TBMM’yegirdiler. Ankara DGM Savcılığı’nın, 1991
yılınınAralık ayında, Zana, Doğan, Dicle ve Sadak’ın yanısıra18 DEP
milletvekilinin daha dokunulmazlıklarınınkaldırılması talebiyle
TBMM Başkanlığı’na yaptığıbaşvuru 1994 yılı Mart ayında sonuçlandı.
MeclisAnayasa-Adalet Karma Komisyonu Leyla Zana, HatipDicle, Sırrı
Sakık, Ahmet Türk, Orhan Doğan, SelimSadak ve Mahmut Alınak’ın
dokunulmazlıklarınıkaldırdı. Leyla Zana, Hatip Dicle, Sırrı Sakık,
AhmetTürk, Orhan Doğan ve Mahmut Alınak 17 Mart 1994tarihinde
tutuklandılar.
Ankara DGM Savcılığı 1994 yılı Haziran ayındamilletvekilleri
hakkında TCY’nin 125. maddesiuyarınca dava açtı. 452 sayfalık
iddianamedemilletvekillerinin “vatana ihanet ettikleri,
Türkiye’yibölmeye çalıştıkları ve PKK ile bağlantıları
olduğu”iddiasıyla ölüm cezasına mahkum edilmesi istendi.
Selim Sadak ve Sedat Yurtdaş, AnayasaMahkemesi’nin DEP’in
kapatılmasına ilişkingerekçeli kararının 30 Haziran 1994
tarihindeyayınlanmasının ardından 2 Temmuz 1994
tarihindetutuklandılar. Sadak ve Yurtdaş hakkında yine ölümcezası
istemiyle açılan dava 9 Kasım 1994 tarihindeyapılan duruşmada diğer
milletvekillerinin davası ilebirleştirildi.
8 Aralık 1994 tarihinde sonuçlanan davada AnkaraDGM Zana, Dicle,
Doğan, Sadak ve Türk’ü, TCY’nin“yasadışı örgüt yöneticiliği” suçunu
düzenleyen168/2. maddesi uyarınca 15’er yıl hapis cezasınamahkum
etti. Davada, Sedat Yurtdaş’a TCY’nin 169.
maddesi uyarınca 7,5 yıl, Sırrı Sakık ve MahmutAlınak’a ise
TMY’nin 8. maddesi uyarınca 3,5’ar yılhapis ve 60’ar milyon para
cezası verildi. Sakık veAlınak kararla birlikte tahliye
edildiler.
Dava ile ilgili olarak DEP milletvekillerinin AİHM’eyaptıkları
başvuru 17 Temmuz 2001 tarihindesonuçlandı. AİHM, Hatip Dicle,
Leyla Zana, OrhanDoğan ve Selim Sadak’ın “adil
yargılanmadıkları”yönünde karar verdi. Eski DEP
milletvekillerinincezası normal koşullarda 2005 yılının Haziran
ayındasona eriyordu.
Topluma Kazandırma Yasası
6 Ağustos 2003 tarihinde Resmi Gazete’deyayımlanarak yürürlüğe
giren “Topluma KazandırmaYasası”nın yürürlük süresi 6 Şubat günü
doldu.
Adalet Bakanı Cemil Çiçek, CHP İzmir MilletvekiliEnver Öktem’in
Topluma Kazandırma Yasası’nınamacına, amaçlanan hedeflere
ulaşılıpulaşılamadığına ve kaç kişinin yararlandığına ilişk